eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos...

17

Transcript of eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos...

Page 1: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ
Page 2: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

eqspertis azri

vladimer papava

`postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi

ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ ÃÀ ÓÀÄÒÈÀÛÏÒÉÓÏ ÖÒÈÉÄÒÈÏÁÀÈÀ ÊÅËÄÅÉÓ ×ÏÍÃÉGEORGIAN FOUNDATION FOR STRATEGIC AND INTERNATIONAL STUDIES

4

2013

Page 3: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

publikacia daibeWda amerikis SeerTebuli Statebis saelCos finansuri mxardaWeriT.

mTargmneli: rusudan margiSvili

teqnikuri redaqtori: artem meliq-nubarovi

saavtoro uflebebi daculia da ekuTvnis saqarTvelos strategiisa da saerTaSoriso urTierTobebis kvlevis fonds. werilobiTi nebarTvis gareSe wignis arc erTi nawili ar SeiZleba gadaibeWdos nebismieri,

maT Soris, eleqtronuli an meqanikuri formiT.

© saqarTvelos strategiisa da saerTaSoriso urTierTobaTa kvlevis fondi 2013 weli

ISSN 1512-4835 ISBN 978-9941-0-5483-9

Page 4: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

ekonomikuri reformebi postkomunistur saqarTveloSi

saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis Semd-gom ocwleulSi saqarTvelos ekonomikam didi cvlilebebi ganicada.1 gansakuTrebiT mZime gamodga damoukideblobis pirveli wlebi, roca yovelgvari gaazrebuli ekonomikuri politikis gareSe myofi qveyana2 SeiaraRebul konfliqtebSi aRmoCnda CaTreuli. mniSvnelovani Secdomebi iqna daSvebuli mbrZanebluridan sabazro ekonomikaze gadasvlisas, gansa-kuTrebiT _ sawyis etapze.3

yvela am Secdomis Sedegad 1993 wels mTlianma Siga produqtma 1990 wlis mTliani Siga produqtis 30,73 procen-ti Seadgina; 1994 wels inflaciis wliurma donem ki, 7 840 procents gadaaWarba.4 am periodSi saqarTvelos ekonomikis postkomunisturi transformacia, samwuxarod, gegmurobidan hiperinflaciaze gadasvla iyo.5

1995 wels warmatebiT ganxorcielebulma fulis re-formam6 makroekonomikuri stabilurobis miRwevasa7 da 1996-1997 wlebSi mTlianma Siga produqtis TiTqmis 24-procentian zrdas Seuwyo xeli.8 warmatebul reformebs mxars uWerda saerTaSoriso safinanso institutebi.9

saqarTvelos ekonomikaze 1998 wlis ruseTis defol-tis uaryofiTma gavlenam,10 xolo Semdgom ekonomikis re-formirebisas daSvebulma Secdomebma11 qveyanaSi sabiujeto da energetikuli krizisi gaamwvava.12 2003 wlisTvis saqarT-velos mosaxleobis 52 procents saarsebo minimumze naklebi Semosavali hqonda.13

2003 wlis „vardebis revoluciis“ Semdeg saqarTvelo-Si daiwyo korufciasTan brZola,14 ris Sedegadac sabiuje-to da energetikuli krizisi daiZlia. 2005 wlidan, axali sagadasaxado kodeqsis wyalobiT, sagadasaxado tvirTi mniSv-

3

Page 5: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

nelovnad Semcirda, biznesis wamosawyebad saWiro procedu-rebi arsebiTad gamartivda, ZalaSi Sevida axali SromiTi ka-nonmdebloba, romelmac daqiravebulebTan urTierTobebSi damqiraveblebs sruli Tavisufleba mianiWa.15 aman saqarTve-los neoliberaluri reformebis gamtarebeli qveynis imi-ji Seuqmna.16 magram imavdorulad dafiqsirda sakuTrebis uflebis Selaxvis uamravi faqti,17 msxvili biznesi mTlia-nad mTavrobis kontrols daeqvemdebara;18 antimonopoliuri kanonmdeblobisa da Sesabamisi samsaxuris gauqmebam ekono-mikis mZlavri monopolizacia gamoiwvia,19 xolo masobrivi korufciis gaqrobas, rac ZiriTadad meqrTameobaSi gamoi-xateboda, elitaruli korufciis SemaSfoTebeli masStabe-bi mohyva.20 es darRvevebi xasiaTiT neobolSevizmis sadaria, xolo saqarTvelos ekonomika saakaSvilis mTavrobis xelSi ufro iyo „neoliberaluri fantazia“,21 „avtoritaruli li-beralizmi“,22 „neoliberalizmisa da neobolSevizmis simbio-zi“.23

mmarTvelobis avtoritarulma stilma, romelic des-potizmis elementebiT iyo gaZlierebuli, saakaSvilis reJimi neobloSevikurad, xolo misi mTavroba „vardisfrad“ ori mi-zezis gamo aqcia: jer erTi, xelisuflebaSi vardebis revo-luciiT movida, meore ki – gaxunebul bolSevikur „wiTels“ mogvagonebda.24

2008 wlis ruseT-saqarTvelos omis25 Semdeg evrokav-Sirma saqarTvelosaTvis Tavisufali vaWrobis reJimis SeTa-vazebis mzadyofna gamoavlina,26 Tumca winaswar mTeli rigi pirobebis Sesrulebac moiTxova. maT Soris gansakuTrebiT mniSvnelovania bazris regulirebis evropuli tipis antimo-nopoliuri institutis Seqmna-amuSaveba da momxmarebelTa uflebebis dacva, kerZod ki – sasursaTo usafrTxoebis na-wilSi. samwuxarod, saakaSvilis mTavrobam, am pirobebis dak-mayofilebis Seferxebis gziT,27 evrokavSirTan molaparakeb-ebis procesis dawyebis gasaWianureblad Zala ar daiSura.

2009 wlis dasawyisSi xeli moewera SeerTebul Stateb-sa da saqarTvelos Soris strategiuli partniorobis qar-tias, romelic SeerTebuli Statebis mxridan saqarTvelos-

4

Page 6: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

Tvis Tavisufali vaWrobis reJimis SemoRebis SesaZleblobas iTvaliswinebs.28 am mimarTulebiT realuri nabijebi, Tundac molaparakebebis dawyebis doneze, dRemde ar gadadgmula.

Raribi qveynis momxmarebluri ekonomika

Tanamedrove saqarTvelos ekonomikis modeli, samwuxa-rod, dafuZnebulia ara imdenad warmoebis zrdaze, ramdena-dac moxmarebis stimulirebaze, ramac mravali uaryofiTi Sedegi moitana.

ekonomikis realuri seqtoris saTanado ganviTrebis gareSe moxmarebis stimulirebam moitana is, rom importi eqsports TiTqmis 4-jer aRemateba.29 eqsportis struqtu-raSi 22 procenti msubuq avtomobilebze modis, 8 procen-ti ki _ jarTze. radganac saqarTveloSi avtomSenebloba ar arsebobs, eqsportis es 22 procenti Sedegia imisa, rom saqarTvelo mezobel qveynebSi msubuqi avtomobilebis gasa-yidad Semomtanis saSuamavlo funqcias asrulebs. importis-gan eqsportis mniSvnelovani CamorCena, is, rom eqsportis 30 procenti saqarTvelos ekonomikis realuri seqtoris pro-duqts ar warmoadgens, saqarTvelos ekonomikis SedarebiTi ganuviTareblobis dasturia.

saqarTvelos ekonomikis warmoebaze ufro moxmareba-ze orientaciis faqts isic mowmobs, rom kerZo da saxelmwi-fo moxmarebis jamuri moculoba mTliani Siga produqtis 90 procents Seadgens.30

warmoebis SedarebiTi CamorCenilobis pirobebSi mox-marebis zrdas sazRvargareTidan Semodinebuli fuladi saxs-rebi uzrunvelyofs: „vardebis revoluciis“ pirvel wlebSi es upiratesad pirdapiri ucxouri investiciebisa31 da sazR-vargareT mcxovrebi saqarTvelos moqalaqeebisa da maTi na-Tesavebis fuladi gzavnilebis xarjze xdeboda.32

pirdapiri ucxouri investiciebi, rogorc wesi, uZrav qonebaSi akumulirdeboda, rac mTlianobaSi qveynis SigniT damatebiT finansur resurss qmnida. ZiriTadad sabanko sis-temiT Semodinebuli es finansuri resursi binaTmSeneblobis zrdas uwyobda xels, romelic, Sesabamisi saxelmwifo kon-

5

Page 7: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

trolis ararsebobis pirobebSi, kargad cnobil „safinanso piramidis“ sistemad iqca.33

saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis Semdeg saqarTvelos mravalma moqalaqem sxvadasxva mizeziT datova qveyana. amJamad saqarTvelos moqalaqeTa TiTqmis 20 procen-ti (milionze meti) sazRvargareT cxovrobs (maT Soris 2/3 _ ruseTSi, danarCenebi ki _ ZiriTadad saberZneTSi, TurqeTSi, ukrainaSi, aSS-sa da espaneTSi).34 mxolod sabanko arxebiT Se-mosuli fuladi gzavnilebis odenoba yovelwliurad 1 mi-liard aSS dolars aWarbebs. es fuli ZiriTadad pirveladi moTxovnilebebis dasakmayofileblad gamoiyeneba.

danazogebis dabali maCveneblidan gamomdinare, komer-ciuli bankebis sakredito resursebis zrdisa da Sevsebis Zi-riTad wyaros evropul safinanso bazrebze aRebuli sesxebi warmoadgenda, riTic, Tavis mxriv, ZiriTadad sayofacxov-rebo teqnikis SeZenisa da samSeneblo biznesis dakrediteba xdeboda. magram radgan saqarTvelo sayofacxovrebo teqni-kas ar awarmoebs, gamodioda, rom saqarTvelos komerciuli bankebis samomxmareblo kreditebi ekonomikis realuri seq-toris ganviTarebas xels uwyobda am teqnikis mwarmoebel qveynebSi. maSasadame, saqarTvelos sabanko seqtori aRmoCnda mesame qveynebis ekonomikis realuri seqtoris ganviTarebis dakreditebisTvis sazRvargareTidan sasesxo saSualebebis mozidvis finansuri rgoli.35

amrigad, „vardebis revoluciis“ Semdeg saqarTveloSi finansuri resursebis Semodinebis zrdam axali moTxovna gaa-Cina, magram warmoebis ganviTarebas xeli ver Seuwyo.

globaluri safinanso-ekonomikuri krizisis dawyebis Semdeg saqarTveloSi pirdapiri ucxouri investiciebis Se-mosvla mkveTrad daeca. es 2008 wlis ruseT-saqarTvelos om-mac ganapiroba, Tumca, rogorc am omSi dazaralebul mxares, saerTaSoriso Tanamegobrobam finansuri daxmarebis saxiT saqarTvelos 5,8 miliardi aSS dolari gamouyo,36 ramac mas globaluri safinanso-ekonomikuri krizisis zemoqmedeba Se-darebiT iolad gadaatanina.

ekonomikis realuri seqtoris arasakmarisad ganviTa-

6

Page 8: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

rebis gamo sakmaod maRalia umuSevrobis done _ 13-15 procen-tis farglebSi meryeobs,37 Tumca adgilobrivi da ucxouri arasamTavrobo organizaciebis mier Catarebuli mosaxleo-bis sxvadasxva sociologiuri gamokiTxvis mixedviT, respon-dentTa 70 procenti Tavs umuSevrad miiCnevs.38 es, pirvel rigSi, imiT aixsneba, rom samuSao Zalis 50-57 procenti TviT-dasaqmebulia,39 xolo am SromiT mopovebuli Semosavali im-denad dabalia, rom es adamianebi amgvar samuSos dasaqmebad ver aRiqvamen.

TviTdasaqmebuli mosaxleobis 80 procenti soflis meurneobis wilad modis. soflis meurneobaSi dasaqmebuli mTliani samuSao Zalis 54 procenti mxolod mTliani Siga produqtis 8 procentze odnav mets qmnis. es viTareba aC-venebs, rom soflis meurneobis gansaviTareblad saukeTeso bunebriv-klimaturi pirobebis mqone saqarTveloSi aris nak-lebwarmoebis agraruli krizisi. Tavis mxriv, es garemoeba pasuxobs kiTxvas, Tu ratom modis sasursaTo kalaTis 80 procenti importul saqonelze.

saqarTvelos soflis meurneoba aseve daazarala 2006 wels dabali xarisxis momizezebiT ruseTis mTavari sanita-risgan wamosulma qarTuli warmoSobis sasoflo-sameurneo produqciis ruseTis bazarze Setanis akrZalvam.40

turizmis ganviTarebis stimulirebam saqarTveloSi sursaTze moTxovna gazarda, rac agraruli krizisis pirobeb-Si mxolod importis zrdis xarjze kmayofildeba. msoflio ekonomikaSi agflaciuri procesebis gaTvaliswinebiT Sei-Zleba iTqvas, rom saqarTveloSi agflaciis `importic~ mim-dinareobs.

gasakviri araa, rom mosaxleobis 40 procenti siRaribis zRvars miRma cxovrobs, xolo TviTdasaqmebuli mosaxleobis 64 procentis Semosavali saarsebo minimums ar aRemateba.41

ekonomikuri ganviTarebis modelis ZiebaSi42 saqarT-velo formalurad (realurad gadadgmuli nabijebis gaT-valiswinebis gareSe) aqtiur propagandas uwevda evropul orientacias.43 amis naTeli magaliTia mTavrobis qceva evro-kavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimis miRwevis saqmeSi.44

7

Page 9: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

amasTan, prezident saakaSvilis azriT, ekonomikuri Tval-sazrisiT saqarTvelo singapuris modelis mixedviT unda vi-Tardebodes. saqarTvelos ekonomikis e.w. „singapurizaciis“ gzaze dayenebiT saakaSvilis mTavroba sul ufro da ufro aSorebda saqarTvelos evrokavSirsa da, mTlianobaSi, eko-nomikis mowyobis evropul tips.45

ras unda velodoT 2020 wlisaTvis?

2020 wlamde ekonomikis ganviTarebis SesaZlo scena-rebidan formalurad SesaZlebelia gamoiyos moxmarebis ma-stimulirebeli ekonomikuri politikis SenarCunebaze da-fuZnebuli zemoxsenebuli scenari. 2012 wlis 1 oqtombris saparlamento arCevnebis Sedegebis gaTvaliswinebiT (anu `postvardisfer~ saqarTveloSi), am scenaris ganxorcielebis albaToba faqtobrivad nuls gautolda, vinaidan arCevnebSi miliarder biZina ivaniSvilis opoziciurma koaliciam „qar-Tulma ocnebam“ gaimarjva. saarCevno kampaniisas koalicia „qarTuli ocneba“, akritikebda ra saakaSvilis mTavrobis ekonomikur politikas, mosaxleobis Raribi fenis socialuri mxardaWeris paralelurad aqcents ekonomikis realuri seq-toris ganviTarebis stimulirebaze akeTebda.46 biZina ivaniS-vili, Caudga ra saTaveSi Tavisive Camoyalibebul mTavrobas, winasaarCevno dapirebebis Sesrulebas Seudga.

axali realiebidan gamomdinare, ufro realisturad gamoiyureba evrokavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimis miRwevis mizniT briuselTan molaparakebaTa procesis daC-qarebis scenari.47 amis imeds axali xelisuflebis mier anti-monopoliuri regulirebisa48 da momxmarebelTa uflebebis dacvis evropuli tipis sistemis SemoRebis Taobaze gakeTe-buli gancxadebebi iZleva.

antimonopoliuri regulireba konkurenciis gan-viTarebas Seuwyobs xels. „qarTuli ocnebis“ liderebma araerTxel ganacxades mkafiod,49 rom ar apireben biznesSi araoficialurad Carevas, rac saqarTvelos ekonomikis demo-nopolizaciasTan erTad mniSvnelovnad daexmareba biznesis ganviTarebas.

8

Page 10: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

savsebiT realisturia, rom evrokavSirTan Tavisufa-li vaWrobis reJimis miRweva moxdeba ara ugvianes 2014 wlisa. es ki, Tavis mxriv, Seqmnis pirobebs, rom kerZo investiciebis mozidva moxdes saqarTvelos ekonomikis realur seqtorSi, radgan samuSao Zalis SedarebiTi siiafe (evrokavSirTan Se-darebiT), biznesis registraciis gamartivebuli sistema da arcTu maRali gadasaxadebi (kvlav evrokavSirTan SedarebiT) SesaZloa saqarTvelos ekonomikaSi axali samuSao adgilebis Seqmnis mastimulirebeli faqtori aRmoCndes. radgan amJa-mad evrokavSiris ekonomika saqarTvelos ekonomikas 2 000-jer aRemateba,50 evrokavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimi saqarTvelos ekonomikas, bazris masStabis gasafarToeblad, xarisxobrivad ukeTes pirobebs Seuqmnis.

Tuki saqarTveloSi evrokavSiris bazrisTvis gankuTv-nili maRalxarisxiani produqciis warmoeba daiwyeba, maSin, 2008 wels TurqeTTan miRweuli Tavisufali vaWrobis re-Jimis gaTvaliswinebiT,51 warmoebul produqciaze moTxovna Turqul bazarsac gauCndeba.

saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis mocemuli sce-nari, romelic efuZneba evrokavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimsa da evrokavSirsa da TurqeTSi eqsportis zrdas, sak-maod realisturad gamoiyureba.

gamomdinare iqidan, rom SeerTebul Statebsa da sa-qarTvelos Soris zemoxsenebuli qartiis xelmoweridan oTxi wlis Tavze Tavisufali vaWrobis reJimis Taobaze molapara-kebaTa procesi jerac ar dawyebula, savaraudoa, rom Sesa-bamisi SeTanxmeba, saukeTeso SemTxvevaSi, 2020 wlisTvis iqne-ba miRweuli, es ki niSnavs, rom saqarTvelos ekonomikaze am hipoTeturi SeTanxmebis zegavlena 2020 wlisTvis ukve praq-tikulad umniSvnelo iqneba.

naklebad eqvemdebareba prognozebs ruseTTan savaWro urTierTobebis sruli masStabiT aRdgenis SesaZlebloba,52 vinaidan es sakiTxi ufro politikuri, vidre ekonomikuri xasiaTisaa.53 msoflio savaWro organizaciaSi saqarTvelosa da ruseTis wevroba sulac ar warmoadgens sakmaris piro-bas am qveynebs Soris vaWrobis sakiTxebis mosagvareblad.54 am

9

Page 11: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

viTarebidan gamomdinare, ruseTTan savaWro urTierTobebis mogvarebis gaTvaliswineba 2020 wlisTvis saqarTvelos eko-nomikis ganviTarebis prognozSi praqtikulad SeuZlebelia.

ruseTTan srulmasStabiani savaWro urTierTobebis Camoyalibeba, Tavis mxriv, aqtualobas ubrunebs afxazeTis teritoriaze gamavali da jer kidev 1992 wlis agvistoSi ga-Cerebuli ruseTis somxeTTan saqarTvelos gavliT damakav-Sirebeli transkavkasiuri sarkinigzo magistralis aRdgenis mizanSewonilobis sakiTxs.55

evrokavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimis miRwevisa da mis bazaze TurqeTTan savaWro urTierTobebis gafarToe-bis realistur scenarze dayrdnobiT SegviZlia vivaraudoT, rom 2013-2020 wlebSi saqarTveloSi ekonomikis saSualo zrda 5-10 procenti iqneba, anu ufro pesimisturi – saSua-lod 5-procentiani ekonomikuri zrda – SesaZloa global-uri krizisuli movlenebiT iyos ganpirobebuli, xolo ufro optimisturi, saSualod 10-procentiani zrda – msoflio ekonomikis stabiluri ganviTarebiT. yovelive amis gaTva-liswinebiT, mTliani Siga produqti mosaxleobis erT sulze 2020 wlisTvis, 2011 welTan SedarebiT, saukeTeso SemTxveva-Si, 2,3-ze metad gaizrdeba da mosaxleobis erT sulze 7 395,4 aSS dolars Seadgens (2011 wels es maCvenebeli 3 215,4 aSS dolars gautolda56).

msoflio qveynebis ekonomikuri ganviTarebis do-nis Sesaxeb msoflio bankis maCveneblebze dayrdnobiT, 2020 wlisTvis ekonomikuri viTareba saqarTveloSi TiTqmis ise-Tive iqneba, rogoric 2011 wels iyo evrokavSiris qveynebSi _ bulgareTsa (mTliani Siga produqti mosaxleobis erT sul-ze 7 158 aSS dolars Sedagens) da rumineTSi (mTliani Siga produqti mosaxleobis erT sulze 8 405 aSS dolars Seda-gens), magram uaresi, vidre latviasa (mTliani Siga produqti mosaxleobis erT sulze 12 726 aSS dolars Sedagens) da lit-vaSia (mTliani Siga produqti mosaxleobis erT sulze 13 339 aSS dolars Sedagens).57

investiciebi unda Caidos mrewvelobasa da soflis meurneobaSi, romelTac aqvT zrdis didi potenciali.58

10

Page 12: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

saqarTvelos ekonomikis SedarebiTi upiratesobebis gamosavlenad Catarebulma kvlevebma cxadyo, rom misi ZiriTadi seqtorebia: transportireba, uwinares yovlisa – energetikuli resursebisa, agreTve – soflis meurneoba da kvebis mrewveloba, hidroenergetika, turizmi.59

bunebrivia, rom zemoxsenebuli ekonomikuri zrda swored am seqtorebis xarjze miiRweva, sadac saqarTvelo SedarebiT upiratesobas flobs.

ekonomikis realuri seqtoris ganviTareba, evropuli tipis axali SromiTi kanonmdeblobis miReba60, agreTve saTa-nado socialuri politika xels Seuwyobs saqarTvelos mo-saxleobis cxovrebis xarisxis gaumjobesebas.

daskvna

saqarTvelos mTavrobisTvis pirveli rigis amocana ev-rokavSirTan Tavisufali vaWrobis reJimis miRweva da yvela im potenciuri SesaZleblobis amoqmedebaa, rasac evrokavSir-Tan ekonomikuri integracia moitans. amisaTvis saqarTvelos mTavrobis ekonomikurma politikam yuradReba unda gaamaxvi-los antimonopoliuri regulirebis evropuli modelis pi-robebSi warmoebis ganviTarebaze, momxmarebelTa uflebebis dacvasa da SromiT urTierTobebze.

aSS-sa da saqarTvelos Soris strategiuli partnioro-bis Sesaxeb qartiis farglebSi aucilebelia aSS-sTan Tavisu-fali vaWrobis reJimis miRwevaze molaparakebaTa procesis dawyeba. Zalze mniSvnelovania, rom aSS-sTan Tavisufali vaW-robis reJimis pirobebi ar iyos evrokavSirTan Tvisufali vaWrobis reJimis pirobebis sawinaaRmdego. amisTvis Tbili-sis aqtiuri CarTviT saWiro gaxdeba am procesSi briuselsa da vaSingtons Soris damyarebuli Sesabamisi koordinacia.

saqarTvelos axalma mTavrobam ruseTis bazarze qar-rTuli firmebis dabrunebas xeli ar unda SeuSalos. TviT firmebma ki ruseTis mTavari sanitariuli eqimis samsaxurs unda warudginon TavianTi warmoebuli produqciis xarisxis damadasturebeli aucilebeli dokumentacia, romelsac unda daurTon am saqonlis msoflios sxvadasxva qveynis bazar-

11

Page 13: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

ze (aSS, evrokavSiris qveynebi, CineTi, iaponia da sxv.) daS-vebis mowmobebi. ruseTis bazarze maTi produqciis daSve-baze morigi uaris SemTxvevaSi ki, saqarTvelos mTavrobas am firmebis interesebis dacva ukve msoflio savaWro orga-nizaciis farglebSi mouwevs.

am rekomendaciebis realizeba saqarTvelos saeqs-porto potencialis gafarToebis stimulirebas Seuwyobs xels, rac sacialur-ekonomikuri ganviTarebisTvis umniSv-nelovanes amocanas warmodgens.

gamoyenebuli literatura

1 V. Papava, Economic Reforms in Post-Communist Georgia: Twenty Years After. New York: Nova Science Publishers. 2013.

2 V. Papava. On the First-Generation Post-Communist Reforms of Georgia’s Economy (A Retrospective Analysis). The Caucasus & Globalization, Vol. 5, Issue 3-4. 2011.

3 V. Papava. The Georgian Economy: Problems of Reform. Eurasian Studies, Vol. 2, No. 2. 1995.

4 N. Khaduri. Economic System in Georgia. In Moving Closer to Europe? Economic and Social Polities in Georgia, Armenia and Azerbaijan. Tbilisi: Friedrich Ebert Stiftung, Centre for Economic Problem Research. 2010, p. 71.

5 L. Gurgenidze, M. Lobzhanidze, and D. Onoprishvili, 1994. Georgia: From Planning to Hyperinflation. Communist Economies & Economic Transformation, Vol. 6, No. 2. 1994.

6 M. Kakulia. Before and After the Introduction of the Lari: Georgian National Currency in Retrospect. In Central Eurasia: National Currencies, E. M. Ismailov, ed. Stockholm: CA&CC Press. 2008.

7 V. Papava. The Georgian Economy: From ‘Shock Therapy’ to ‘Social Promotion’. Com-munist Economies & Economic Transformation, Vol. 8, No. 2. 1996; J.-Y.Wang. From Cou-pon to Lari: Hyperinflation and Stabilization in Georgia. Caucasica. The Journal of Cauca-sian Studies, Vol. 1. 1998; S. Wellisz. Georgia: A Brief Survey of Macroeconomic Problems and Policies. Studies & Analyses, Working Papers, No. 87. Warsaw: CASE. 1996.

8 N. Khaduri. Economic System in Georgia, p. 72.

9 V. Papava. On the Role of the International Monetary Fund in the Post-Communist Trans-formation of Georgia. Emerging Markets Finance & Trade, Vol. 39, No. 5. 2003.

10 M. Kakulia. Before and After the Introduction of the Lari: Georgian National Currency in Retrospect, pp. 183-184.

12

Page 14: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

11 N. Khaduri. Mistakes Made in Conducting Economic Reforms in Postcommunist Geor-gia. Problems of Economic Transition, Vol. 48, No. 4. 2005.

12 V. Papava. Georgia’s Macroeconomic Situation Before and After the Rose Revolution. Problems of Economic Transition, Vol. 48, No. 4. 2005.

13 I. Meskhia. Living Standards and Poverty in Georgia. Georgian Economic Trends, May. 2008. p. 57.

14 Fighting Corruption in Public Services. Chronicling Georgia’s Reforms. Washington DC: The World Bank. 2012.

15 V. Papava. Georgia’s Macroeconomic Situation Before and After the Rose Revolution.

16 L. Gurgenidze. Georgia’s Search for Economic Liberty: A Blueprint for Reform in Developing Economies. American Enterprise Institute for Public Policy Research, Devel-opment Policy Outlook, No. 2, June, 2009. http://www.aei.org/outlook/foreign-and-defense-policy/regional/europe/georgiassearch-for-economic-liberty; M. Udensiva-Brenner. Kakha Bendukidze Analyzes Georgia’s Economic Strategy: How Georgia Handled Its Economy After the War and the Economic Crisis. At The Harriman Institute, April 7, 2010. http://www.harrimaninstitute.org/MEDIA/01716.pdf.

17 The Big Eviction. Violations of Property Rights in Georgia. Tbilisi: Human Rights Information and Documentation Center, 2008. http://www.humanrights.ge/admin/editor/uploads/files/Big%20Eviction.pdf.

18 P. Rimple. Who Owned Georgia. Tbilisi: Transparency International Georgia, Open So-ciety Georgia Foundation. 2012. http://transparency.ge/sites/default/files/post_attachments/Who%20Owned%20Georgia%20Eng.pdf.

19 Competition Policy in Georgia. Tbilisi: Transparency International Georgia. 2012.http://transparency.ge/sites/default/files/post_attachments/Report%20%20Competition%20Policy%20in%20Georgia%20--%20for%20website%20(final).pdf.

20 Z. Anjaparidze. Georgian Government Questioned about Secret Funds. Eurasia Daily Monitor, The Jamestown Foundation, Vol. 3, Issue 71, April 12, 2006. www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Bswords%5D=1ae3e&tx_ttnews%D=Anjaparidze0Zaal&tx_ttnews%5Bpointer%5D=1&tx_ttnews%ws%5BbackPid%5D=b; N. Gujaraidze. Aggressive Statet Property Privatization Policy on “Georgian-Style Privatization”-2. Tbilisis: Green Alternative, OSI, 2010. www.greenalt.org/webmill/data/file/publications/privatization_re-port_GA_2010(1).pdf; N. Gujaraidze, M. Barbakadze, K. Gujaraidze, R. Mchedlishvili, and R. Kakhaberi. Aggressive Statet Property Privatization Policy on “Georgian-Style Privati-zation.” Tbilisis: Green Alternative, OSI, 2007. www.greenalt.org/webmill/data/file/publi-cations/Privatizeba-Eng4.pdf.

21 S. F. Jones. Democracy in Georgia: Da Capo? Cicero Foundation Great Debate Paper, No. 13/02, April, 2013. http://www.cicerofoundation.org/lectures/Stephen_Jones_Georgia.pdf.

13

Page 15: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

22 M. Jobelius. Georgia’s Authoritarian Liberalism. South Caucasus—20 Years of Inde-pendence. Tbilisi: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2011. http://library.fes.de/pdf-files/bueros/geor-gien/08706.pdf.

23 V. Papava. Anatomical Pathology of Georgia’s Rose Revolution. Current Politics and Economics of the Caucasus Region, Vol. 2, Issue 1. 2009; T. De Waal. Georgia’s Choices. Charting a Future in Uncertain Times. Washington, DC: Carnegie Endowment for Interna-tional Peace. 2011. http://www.carnegieendowment.org/files/georgias_choices.pdf.

24 V. Papava. US Elections: Hopes and Expectations from a ‘Post-Rosy’ Georgia. Open Democracy, October 23, 2012. http://www.opendemocracy.net/odrussia/vladimerpapava/uselectionshopesandexpectations-from-%E2%80%98post-rosy%E2%80%99-georgia.

25 The Guns of August 2008: Russia’s War in Georgia, S. E. Cornell, and S. F. Starr, eds. Armonk: M. E. Sharpe. 2009.

26 Extraordinary European Council, Brussels. 1 September, 2008, 12594/08. Presidency Conclusions. Brussels: Council of the European Union, 2008. http://www.consilium.eu-ropa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/102545.pdf.

27 Georgia: Letter of Intent, Memorandum of Economic and Financial Policies, and Tech-nical Memorandum of Understanding. September 9. Washigton, DC: The International Monetary Fund, 2008, p. 10. http://www.imf.org/External/NP/LOI/2008/geo/090908.pdf.

28 United States—Georgia Charter on Strategic Partnership. Civil.Ge, January 9, 2009. http://civil.ge/eng/article.php?id=20249.

29 External Trade. National Statistics Office of Georgia, 2012. http://geostat.ge/index.php?action=page&p_id=137&lang=eng.

30 I. Samson. Medium-Term Prospects for the Georgian Economy. Georgian Economic Trends, February, 2008, p. 73.

31 M. Shmidt. Foreign Direct Investment to Georgia: Can Active Investment Promotion Policies Make a Difference? Georgian Economic Trends, January. 2007.

32 M. Kakulia. 2007. Labour Migrants’ Remittances to Georgia: Volume, Structure and Socio-Economic Effect. Georgian Economic Trends, October. 2007.

33 V. Papava. The Economic Development Complex in the Black Sea Area: The Impact of the Global Financial and Economic Crisis. Xenophon Paper, No. 9. Athens: ICBSS, 2010, p. 46. http://icbss.org/media/113_original.pdf.

34 I. Samson. Medium-Term Prospects for the Georgian Economy, p. 74.

35 V. Papava. The Economic Development Complex in the Black Sea Area: The Impact of the Global Financial and Economic Crisis, p. 46.

36 V. Papava. Post-War Georgia’s Economic Challenges. Central Asia-Caucasus Analyst, Vol. 10, No. 23, November 26, 2008. http://www.cacianalyst.org/?q=node/4991.

14

Page 16: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

37 M. Tokmazishvili. Socio-Economic and Institutional Aspects of Labour Market. Geor-gian Economic Trends, July, 2007, p. 49.

38 Unemployment the Major Problem in Georgia. The Messenger, May 10, 2010. http://www.messenger.com.ge/issues/2102_may_10_2010/2102_econ_one.html.

39 I. Samson. Medium-Term Prospects for the Georgian Economy, p. 71; M. Tokmazish-vili. Socio-Economic and Institutional Aspects of Labour Market, p. 49.

40 E. Livny, M. Ott, and K. Torosyan. Impact of Russian Sanctions on the Georgian Econ-omy. Georgia in Transition, L. King, and G. Khubua, eds. Frankfurt am Main: Peter Lang. 2009; A. Uzagalieva. Economic Sanctions and Exports in Georgia. Georgian Economic Trends, April, 2007.

41 I. Meskhia. Living Standards and Poverty in Georgia, p. 57.

42 T. Beridze. The National Economic Model and Globalization (the Case of Georgia). Georgia in Transition, L. King, and G. Khubua, eds. Frankfurt am Main: Peter Lang. 2009; K. Gogolashvili. In Search of Georgia’s Economic Model. South Caucasus—20 Years of Independence. Tbilisi: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2011. http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/08706.pdf; I. Samson. The Search for a Development Path: Challenges for Geor-gia. Georgian Economic Trends, No. 4, March. 2006.

43 V. Papava, and M. Tokmazishvili. Becoming European. Georgia’s Strategy for Joining the EU. Problems of PostCommunism, Vol. 53, No. 1. 2006.

44 V. Papava. The Essence of Economic Reforms in Post-Revolution Georgia: What about the European Choice? Georgian International Journal of Science and Technology, Vol. 1, Issue 1. 2008.

45 Я. Исраелян. Экономика Южного Кавказа: сближение с Европой? Кавказский акцент, № 11. 2010; В. Максоева. Не Сингапур, а Кипр! Кавказский акцент, № 10, 2010.

46 S. F. Jones. Democracy in Georgia: Da Capo?, pp. 8-10.

47 J. Kobzova. Georgia’s Bumpy Transition: How the EU Can Help. The European Coun-cil on Foreign Relations Policy Memo, April 4, 2013. http://ecfr.eu/page/-/ECFR75_geor-gia_MEMO_AW.pdf.

48 100 Days in Power: Rule of Law and Human Rights Conference. Tbilisi: Transparency International Georgia, February 18, 2013, pp. 9-10. http://transparency.ge/en/node/2791.

49 Ivanishvili Meets Business Leaders. Civil.Ge, October 6, 2012. http://civil.ge/eng/article.php?id=25324.

50 I. Samson. Medium-Term Prospects for the Georgian Economy, p. 75.

51 K. Tsikhelashvili, I. Chkhutishvili, T. Shergelashvili, and A. Geybullayeva. Georgian—Turkish Free Trade Agreement 2008: Implications Two Years After. Tbilisi: The European

15

Page 17: eqspertis azri - papava.info fileeqspertis azri vladimer papava `postvardisferi~ saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi gamowvevebi ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÓÔÒÀÔÄÂÉÉÓÀ

Initiative Liberal Academy Tbilisi, 2011. http://iliablog2011.files.wordpress.com/2011/03/attachment.pdf.

52 N. Silaev, and A. Sushentsov. Georgia after the 2012 Elections and Prospects for Russo-Georgian Relations. Moscow: Moscow State Institute (University) of International Relations. The Russian Ministry of Foreign Affairs, 2012, p. 62; http://www.mgimo.ru/georgiareport/i/Silaev-Sushentsov_MGIMO-Georgia-Report_Eng.pdf.

53 V. Papava. Economic Component of the Russian-Georgian Conflict. The Caucasus & Globalization, Vol. 6, No. 1. 2012. pp. 65-66.

54 V. Papava. The Evolutionof Economic Relations Between Georgia and Russia in the Post-Soviet Period: Past Trends and Perspectives. In Russia and Georgia: Searching the Way Out. Tbilisi: GFSIS, 2011, p. 60. http://www.gfsis.org/media/download/library/articles/RUSSIA_AND_GEORGIA_SEARCHING_THE_WAY_OUT_English_Publication.pdf.

55 E. Ismailov, and V. Papava. The Central Caucasus: Essays on Geopolitical Economy. Stockholm: CA&CC Press. 2006, pp. 114-115.

56 GDP Per Capita (Current US$). The World Bank, 2013. http://data.worldbank.org/indica-tor/NY.GDP.PCAP.CD.

57 GDP Per Capita (Current US$).

58 V. Burkadze. Structural Adjustments of the Georgian Agricultural Sector. Georgian Eco-nomic Trends, July. 2007; C. Cordonnier. Georgian Industry: Situation and Prospects for De-velopment. Georgian Economic Trends, January. 2007; C. Cordonnier. Financing Georgian Industry. Georgian Economic Trends, May. 2008..

59 A. Papaphilippou. Risks for the Sustainability of Georgia’s Economic Growth. Georgian Economic Trends, February, 2008. p. 49; I.Samson. Medium-Term Prospects for the Geor-gian Economy, p. 76.

60 100 Days in Power: Rule of Law and Human Rights Conference, p.10.

16