EF คออะไร ??

การคดเชงบรหาร (Executive Functions; EFs) เปนการท างานของสมองระดบสง ทเชอมโยงประสบการณในอดตกบสงทเราก าลงท าในปจจบน ชวยใหเราควบคมอารมณความคด การตดสนใจ และการกระท า สงผลใหเราลงมอท างาน และมงมนท าจนงานส าเรจตามเปาหมายทตงไว (Goal directed behavior) (Anderson, 2002)

เราใชการคดเชงบรหารในสถานการณทไมคนเคยเชน เมอตองเปลยนโรงเรยน เปลยนสถานทท างาน พบเพอนใหม เมอเราพยายามท าสงทไมเคยท าดวยตวเองโดยไมตองคอยใหใครมาชวย เมอวางแผนอนาคต เมอสงทก าลงท าเรมไมเปนไปตามทคาดหมาย งานทท ายงไมไดผลดเทาทควร ยงไมไดท างานเตมความสามารถ หรอท าพลาดไปในขนตอนไหน เมอตองอดทนตอสงยวยเพอเลอกท าสงทส าคญกวา ในบรบทตางๆเหลานการคดเชงบรหารจะชวยใหเราปรบเปลยนพฤตกรรมเพอท างานตางๆจนส าเรจ (Gilbert, S. J., & Burgess, P. W., 2008)

สมองของมนษย

การศกษาเรมตนจาก นพ. Harlow J.M. ศกษาผปวยทมพยาธสภาพทางสมองสวนหนา ทประสบอบตเหตโดนเหลกเสยบหว

ชอบพดโกหก ชอบคยโมโออวด ทะเลาะววาทกบผอนเสมอ ขมข ผอน ลกทรพย ขโมยของผอน มพฤตกรรมทางเพศไมถกกาลเทศะ ดมสรา เลนการพนน ไมสามารถท าการงานได

Phineas P. Gage (1823–1860)

ปกตไมมพฤตกรรมเหลาน ไมใชคนเดมอกตอไป

ความผดปกตกระบวนการรบรและการคด คอ มความบกพรองดานความจ าระยะสน และความจ าขณะท างาน ขาดสมาธ ไมสามารถจดจอท าสงใดใหส าเรจได วางแผนงานไมได บกพรองดานการคดเปนเหตเปนผล

ความผดปกตดานอารมณ คอ ไมสามารถควบคมอารมณได หงดหงดโมโหงาย อารมณเปลยนแปลงงาย และอาจมภาวะซมเศรา

ความผดปกตดานพฤตกรรม คอ ควบคมพฤตกรรมตวเองไมได กาวราว เอะอะโวยวาย พดจาหยาบคาย มกทะเลาะกบคนอนเรอยๆ

ความผดปกตของผปวยทสญเสยการท างาน ของสมองสวนหนา แมวาจะม IQ ปกต

เปนกระบวนการทางความคดทควบคมโดยสมองสวนหนา รวมกบสมองสวนอนๆ อกหลายสวนทมวงจรประสาทเชอมโยงถงกน

พฒนาอยางมากในชวง 6 ปแรกของชวต และพฒนาอยางตอเนองจนเขาสวยรน ถงวยผใหญ

สมองสวนหนาท าหนาทควบคมการคดเชงบรหาร (Gilbert & Burgess, 2008)

เกยวของกบ ความคด

ความรสก

การกระท า เชน การยงคด ไตรตรอง ควบคมอารมณ การตงเปาหมาย วางแผน

ความมงมน การจดจ าและเรยกใชขอมลอยางมประสทธภาพ

การจดล าดบความส าคญของเรอง และท าสงตางๆเปนขนเปนตอนจนส าเรจ

องคประกอบทส าคญ ของ EF (วย 2 ป – 5 ป 11 เดอน) ดานการควบคมอารมณและพฤตกรรม

1. การยงคดและ การยบยงช งใจ (Inhibitory Control) คอ ความสามารถในการหยดพฤตกรรมทเคยชน การยบยงตนเองไมใหแสดงพฤตกรรมทไมเหมาะสม การควบคมตวเองใหมสมาธจดจอในสงทก าลงท า การเอาชนะสงลอใจตางๆเพอ จดจอกบงานทก าลงใหส าเรจ

2. การควบคมอารมณ (Emotional Control) คอ การควบคมอารมณใหแสดงออกอยางเหมาะสมเมอ โกรธ ผดหวง เสยใจ มอารมณมนคงแมสถานการณหรอสงแวดลอมจะเปลยนไปจากเดม

องคประกอบทส าคญ ของ EF (วย 2 ป – 5 ป 11 เดอน) 3. การเปลยนความคดเมอเงอนไขเปลยนไป (Shift) เปนความยดหยนทางความคดทชวยใหเราไมยดตดกบความคดและการกระท าแบบเดมๆ การปรบตวใหเขากบเพอนใหม สงแวดลอมใหม และสถานทใหมๆ ไดโดยไมมปญหา

ซงคนทจะมทกษะการคดแบบนไดตองฝกทกษะดานการยบยง และ ความจ าขณะท างานใหมพนฐานทดกอน เพอใชส าหรบการยบยงความคด หรอ พฤตกรรมแบบเดมทเคยชน

องคประกอบทส าคญ ของ EF (วย 2 ป – 5 ป 11 เดอน) ดานการตระหนกรและควบคมกระบวนการรคดของบคคล

1. ความจ าขณะท างาน (Working memory) คอ การจ าขอมล จดระบบแลวเกบรกษาขอมลไวในคลงสมอง เมอถงเวลาทเราตองการใชงาน สามารถน าขอมลในสมองออกมาใชงานไดอตโนมต Working Memory เปนการจดจ าขอมลทไดจากประสบการณทมความหมายในชวต ขอมลมการเคลอนไหว และเชอมโยงสมพนธกบประสบการณเดม

Working Memory ชวยใหเราจ าไดเมอลมตาตนวา เชานจะตองท าอะไรบาง เมนอาหารเชาทเคยท า ท าอยางไร เวลาอานหนงสอ Working Memory จะชวยใหเราจ าและเชอมโยงขอมลจากยอหนาหนงไปยงยอหนาอนๆ สามารถแกโจทยเลขคณตหลายขนตอนได คดเลขในใจได เปนตน

2. การวางแผนจดการอยางเปนระบบ (Planning /Organization) คอ การทเดกรจกตงเปาหมายและวางแผนการท างานอยางเปนขน

เปนตอน เรมตนท างานดวยตนเอง สามารถตดตามและประเมนผลของงาน เมอมปญหาสามารถคดแกไขไดหลายวธ ไมยอทอตออปสรรค รจกมองภาพใหญของงานไมตดกบรายละเอยดปลกยอยมาก

เกนไป รจกทจะคาดการณถงผลกระทบทจากตามมาจากการกระท านน

องคประกอบทส าคญ ของ EF ในวย 6 – 18 ป เพมอก 2 ดานคอ

1. การรเรม (Initiate) คอการเรมตนท างานไดดวยตนเองโดยไมตองรอใหมคนบอก

2. การตดตามตรวจสอบตนเอง (Self – monitoring) คอสามารถตดตามและประเมนผลของการกระท า น าผลประเมนมาใชในการปรบปรงการท างานของตนเองใหดขน

พฒนาการผดปกต

มปญหาดาน การเรยน

มปญหาดาน สงคม

สมาธสน

ออทสตก

บกพรองทางการเรยนร (LD)

EF ลาชา

EF บกพรอง

อาการแสดงออกทเดนชด 3 ดานคอ

•มความบกพรองในพฒนาการดานสงคมเชน ไมสบตา ไมแสดง สหนา ทาทาง ไมชนวบอกความตองการ

•มความบกพรองในพฒนาการดานการสอความหมายและภาษาเชน พดชาหรอไมพด

•มการกระท าซ าๆหรอมความสนใจซ าๆ เชน โยกตว สะบดมอ หรอมความสนใจหมกมนเฉพาะบางสวนของวตถ เปนตน

โรคออทสตก

•ไมแสดงวามความสนใจสงตางรวมกน •เดกไมคอยตอบสนองเมอเรยกชอ •ไมคอยแสดงพฤตกรรมเลยนแบบ •มความลาชาทางการสอสารทงดาน verbal และ non-verbal •มความลาชาของพฒนาการดานการเคลอนไหว •มพฤตกรรมซ าๆ เชน โยกตว สะบดมอ •อารมณฉนเฉยวงาย •ส ารวจสงของดวยการใชมอ-ตาผดไปจากเดกปกต •จองมองสงของทสนใจนานกวาปกต (>10 วนาท) มองจากมมแปลกๆ ตาสองขางมองไปคนละทาง หรอกระพรบตาบอยขณะทจองมองวตถ

Elsabbagh and Johnson, 2009

ลกษณะอาการบงชของโรคออทซมในเดก1-2 ขวบ

การพฒนาของสมองตงแตอย ในครรภ

พนธกรรม

สารสอประสาท

การท างานของเซลลสมองทผดปกต

ภาวะแทรกซอนกอน/หลงคลอด

พยาธสภาพทสมอง

สารเคม

โรคทางสมอง

เชน ลมชก

สาเหต

21

ทมนกวจยดานประสาทวทยา จากมหาวทยาลยแหงแคลฟอรเนย ซานดเอโก สหรฐอเมรกา คนพบสาเหตทท าใหเกดอาการออทสมในเดกวา เกดจากเซลลสมองทไมไดท าหนาทตามปกต

โดยระบวา เนอสมองในสวนทผดปกตนไมเหมอนกบเนอสมองทไดรบบาดเจบ หรอเนอสมองในสวนทเซลลสมองขาดหายไป แตมเซลลอยในพนทดงกลาว เพยงแตไมไดท าหนาทของเซลลปกตอยางทควรจะท า แลวกไมไดอยในชนของเนอสมองทมนควรจะอย เนอสมองสวนทผดปกตน พบในสมองสวนหนาและสวนขมบซงเปนพนทสวนของสมองทเกยวของกบกระบวนการทางสงคมและการพดการใชภาษา

จากงานวจย

พบความบกพรองของ EF ไดในผปวยออทซมทกวยตงแตเดกนกเรยนจนถงวยผใหญ (Ozonoff et al, 1991; Hughes et al , 1994)

ปญหาทพบบอยคอดาน planning, perseverative responses (ไมสามารถเลกท าซ าๆได) และปญหาในการ switching/flexibility แตไมใชทกคนจะมปญหา EF ดงกลาว ท าใหเกดขอสงสยวา EF dysfunction ไมนาจะเปนสาเหตของโรค autism (Pellicano, 2007, 2010, 2012)

การทดสอบ EF ในเดกเลกทเปนออทซมไมพบความบกพรองทชดเจน (Yerys, 2007)

EFs dysfunction in autism

Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder ADHD

โรคสมาธสน คออะไร?

เปนความผดปกตของสมอง (neuropsychiatric disorder) ทท าใหเดกมความบกพรองของสมาธและความสามารถ ในการควบคม ตวเอง

พบโรคนบอยแคไหน?

- 3-5% ของเดกวยเรยน : -เดกชาย> เดกหญง

20 คน พบ 1 คน

26

อาการของโรคสมาธสน

1.ขาดสมาธ (Attention Deficit)

2.ซน อยไมนง (Hyperactivity)

3.หนหนพลนแลน ววาม (Impulsivity)

27

กลมอาการขาดสมาธ

1. ไมมสมาธ 2. ไมรอบคอบ ท างานผดพลาด สะเพรา 3. ขาดความตงใจเวลาท างาน 4. ดเหมอนไมฟงเวลาพด 5. ท างานไมเสรจ ไมมระเบยบ 6. วอกแวกงาย 7. หลงลม 8. ท าของใชสวนตวหายเปนประจ า 9. หลกเลยงงานทตองใชความคด

28

กลมอาการซนอยไมนง

1. ยกยก อยไมสข 2. ชอบลกจากทนง 3. วง, ปนปาย, เลนโลดโผน 4. ไมสามารถเลนหรออยเงยบๆได เลนเสยงดง 5. พลงงานเหลอเฟอ ซนมากตงแตตนนอนจนเขานอน 6. พดมาก พดไมหยด

กลมอาการหนหนพลนแลน

1. โพลงค าตอบออกมากอนค าถามจบ

2. ใจรอน รอคอยอะไรไมคอยได

3. ชอบพดแทรกขณะผอนก าลงพดอย

สาเหต

สมองสวนหนาทมหนาทควบคมเรองการสมาธจดจอ การยบยงชงใจและการเคลอนไหวของรางกาย ท างานนอยกวาเดกปกต

ความไมสมดลของสารเคมในสมอง (Dopamine and Norepinephrine turnover ต ากวาปกต )

เพราะอะไรถงเปนเชนน ? ยงไมทราบสาเหตท

แนนอน

ปจจยทางพนธกรรม

ถามพอหรอแม 1 คนเปนโรคสมาธสน พบวาลกจะเปนโรคนรอยละ 57

ปจจยทางสงแวดลอม มารดาสบบหรหรอใชสารเสพตดชวงตงครรภ

น าหนกแรกเกดนอยกวาเกณฑ

ไดรบพษสารตะกว

ฯลฯ

ปจจยทอาจเกยวของ

ไมรกษา...จะเปนอยางไร

0

10

20

30

40

50

60

ตดยาเสพตด

ไมจบมธยม

จบปรญญาตร

ไดต าแหนงงานด

มธรกจเลกๆ

กลมวยเดกสมาธสน

กลมวยเดกปกต

33

สวนใหญเดก ADHD มกจะมปญหา EF ในดานตอไปน – ดานการควบคมตวเอง – ดานการควบคมอารมณ - ดานการปรบตว

EFs dysfunction in ADHD

Old view: ความบกพรองของทกษะดานการคดเชงบรหารเปนอาการความผดปกตหนงของโรคออทซม หรอ ADHD

New view: เดกกลมเสยงทมความบกพรองของการคดเชงบรหารจะมความยากล าบากในการรบมอกบปจจยเสยงดานลบตางๆทเกดในวยเดกอนจะน าไปสการเกดโรคอยางเตมรปแบบในภายหลงได ในขณะทเดกกลมเสยงทมทกษะ EF ทดจะมการปรบตวทด ความรนแรงในอาการของโรคกจะนอยกวา

การฝกทกษะดานการคดเชงบรหารตงแตวยเดกเลกจะชวยกระตนกลไกการปรบตวตามธรรมชาตของสมองใหมการปรบโครงสรางใหมเพอชดเชยการท างานของสมองทบกพรองไป รวมทงชวยลดความผดปกตทางพฤตกรรมทจะเกดตามมาในภายหลงได

สมองสวนหนาใชเวลาในการพฒนายาวนานทสด ตองอาศยสงแวดลอมและการเลยงดมาชวยหลอหลอมปรบแตงวงจรประสาทเพอใหท างานไดอยางมประสทธภาพมากทสด ดงนนสมองสวนหนาจงเปนสวนทมการสรางใยประสาท อยตลอดเวลา ในระหวางการพฒนาตามปกต คอมการสรางและปรบเปลยนวงจรประสาทจนท าใหเกดเปนวงจรประสาททมหนาทเฉพาะอยางเพอปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทหลอหลอมเดกใหเตบโตขนมานนเอง

กระบวนการทางธรรมชาตในการปรบตวระหวางพฒนาการเหลานจะมสวนส าคญในการชดเชยการท างานทบกพรองไปในสมองของเดกกลมเสยง (Johnson 2012, Johnson 2012)

สรางความรกความอบอนในครอบครว

การฝกสมาธ ฝกเรองความจ า

ใหเดกไดพบเจอสถานการณใหมๆ เพอใหเกดการแกปญหาและการปรบตว

ปกปองเดกจากความเครยด , ความวนวาย, ความรนแรง

ฝกเรองการวางแผน ,การแกปญหา, การประเมนตนเอง, การตดสนใจ, ระเบยบวนย

แนวทางการสงเสรม EF

ดนตร สงเสรมการเรยนรและพฒนา EF

จากงานวจยพบวา การฝกฝนดนตรตงแตวยเดกสงผลตอการพฒนาทกษะ EF ทงในเดกและในผใหญ การฝกฝนดนตรตงแตเดกมผลท าใหการเรยนในอนาคตดขน

การออกก าลงกาย พบวาการออกก าลงการแบบเอโรบก ศลปะการตอสเชน เทควนโด มผลตอการพฒนาทกษะ EF

ในกลมเดกนกเรยน การเตนแอโรบก ชวยพฒนาการท างานของ Working Memory ในการดงเอาขอมลมาคดพลกแพลงทาเตน ตองใชสมาธจดจอกบการเตน และตองยบยงตวเองไมใหเบยงเบนความสนใจ อกทงการออกก าลงกายสม าเสมอยงเชอมโยงกบ สมฤทธผลทางการเรยนดวย

กจกรรมทฝกเดกเรองของการแกปญหา การวางแผน การใชสมาธจดจอ

การฝกสมาธ

วธการสอนแบบมอนเตสเซอร

การใชโปรแกรมคอมพวเตอรรวมกบเกมสตางๆ แตมผลวจยวา การฝกฝนทกษะ EF ดวยโปรแกรมคอมพวเตอรเหมาะกบเดกวย 8-12 ปมากกวากบเดก 4-5 ป

การฝกทกษะ EF ดวยโปรแกรมคอมพวเตอรเหนไดชดวาจะชวยพฒนาความจ า Working Memory กบการใชเหตผลแตไมชดวาชวยเรองการยบยงชงใจ (Inhibitory Control)

1)การสอนใหเดกสามารถสอสารกบผอนได การฝกความจ าขณะท างาน

2)การสอนใหเดกเขาใจอารมณความรสกของตวเองและของผอน รจกควบคมอารมณ

3)การสอนใหเดกทราบวาการแสดงออกทางพฤตกรรมอยางใดเหมาะสม

แนวทางสงเสรมการคดเชงบรหารในเดกพเศษ

เอกสารงานสอนของ รศ.ดร.นวลจนทร จฑาภกดกล

www.rlg-ef.com

เอกสารงานสอนเรองปญหาในเดกวยเรยนของสถาบนราชานกล

แหลงขอมลอางอง