edebiyat sosyolojisi

7/31/2019 edebiyat sosyolojisi

1/14

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 22 / 2009

Edebiyat Sosyolojisi veKarlatrmal Edebiyat Bilimi- Sanat ve Bilimin Snr tesi

Etkileimi -

Sociology of Literature andComparative Literature

- The Interaction of Art andScience beyond Boundaries -

Ahmet CUMA*

ZETToplum ve toplumsal normlar edebiyat sanatnn ve sosyolojinin ortak kaynaklardr. Her ikisinin de amac bir bakma

dnyann srrn zmektir. Edebiyat ve toplum bylelikle karlkl bir etkileim iindedirler. Edebiyatn tarihsel srecini inceleyenbir aratrmac mutlaka bu karlkl etkileime ynelmesi gerekir. Edebiyat ve sosyolojiyi ortak bir noktada buluturan hususinsandr. Bu, edebiyat sosyolojisinin temelini oluturur.

Batda yaplan kuramsal almalardan edebiyat sosyolojisinin merkezde edebiyat eseri olmak artyla edebiyat ii ve dtoplumsal unsurlarn tamamn kapsad anlalmaktadr. lk ortaya knda estetik unsurlar gzetmeme eilimi zaman iinde

almtr. nk tarihsel koullara bal olarak deiim gsteren, dili ara olarak kullanan edebiyatn yanstma zellii vardr vetoplumu estetik unsurlaryla birlikte aktarr. Ancak Trkiyedeki aratrmalar gz nnde bulundurulduunda, edebiyatsosyolojisinin daha ok edebiyat d yntemle alan disipliner bir alan olarak algland anlalmaktadr. Bu durum terminolojikbir kargaa oluturmaktadr.

Karlatrmal edebiyat biliminin literatrlerde kabul edilen ekol vardr. Genellikle edebiyat sosyolojisiyle birlikte anlanfakat birok farkll olan Marksist edebiyat kuramnn zndeki edebiyat sosyal olaylarn ve ekonominin belirledii dncesiMarksist Karlatrmal Edebiyat Ekolnde de grlmektedir. Fakat gnmzde karlatrmal edebiyat bilimi daha okAmerikan- ve Fransz ekolleri tarznda yrtlmektedir. Amerikan ekol estetii ne karrken Fransz ekol toplum ve ulusaledebiyat merkezlidir. Fakat yine de ulusal st alr. Her iki ekol de ulusal st bir metodu benimsemilerdir. Fransz ekoledebiyat dna fazlaca karak etnoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, politika ve tarih alanlarndan olduka fazla yararlanr. Bundandolay edebiyat sosyolojisine uygun bir alma alan hazrlamaktadr.

Toplum ve kltr edebiyat merkezli almalardan ayr dnmek bilimsel bir tutum deildir. Karlatrmal edebiyatbiliminde oklu bir kltrel dzlem vardr ve edebiyat ile kltr karlatrmalar paralel yrtlmelidir. Bunun gereklemesi iinsosyoloji ve edebiyat sosyolojisinin verilerinden yararlanmak gerekir. Disiplinler aras bir yntemle edebiyat eserine ynelmekedebiyat sosyolojisi almalarnn olduu gibi karlatrmal edebiyat incelemelerinin de temel felsefesini oluturmaldr.

Kreselleen dnyamzda uluslar aras edebiyat faaliyetlerinin, edeb eviri etkinliklerinin, edebiyat-toplum ilikisinin lkesnrlarn aarak artmasyla birlikte karlatrmal edebiyat bilimi ve edebiyat sosyolojisi nemli bir konuma yerlemitir.

Anahtar Kelimeler: Edebiyat ve Sosyoloji, Karlatrmal edebiyat Bilimi, Edebiyat Sosyolojisi, Disiplinler Araslk,Karlatrmal Kltr.

almann tr:Aratrma

ABSTRACTSociety and social norms are the shared sources of both literature and sociology. The aim of both is to solve the mysteries of

the world. Thus, literature and society are in a reciprocal influence. A researcher analyzing the historical process of literatureshould turn towards this interaction. The common factor getting literature and sociology together is human being. This forms thebasis of the sociology of literature.

It is understood from the theoretical studies in the West that the sociology of literature comprises all elements inside andoutside of literature on condition that the work of literature is central. The tendency of neglecting aesthetical elements during itsemergence has been overcome. For literature which uses the language changing in accordance with historical conditions as a

means, has the feature of reflecting and transfers the society with its aesthetic elements. But when the studies in Turkey areconsidered, it is understood that sociology of literature is regarded as a disciplinary field using methods out of literature. Thissituation creates a terminological ambiguity.

To think society and culture as separate from literature-centered studies is not a scientific attitude. In comparative literature,there is a multi-cultural dimension and the comparative studies of culture and literature should be conveyed together. To realizethis, the data from sociology and the sociology of literature should be employed. Analyzing a work of literature with aninterdisciplinary method should form the basic philosophy of the sociology of literature as well as that of comparative literarystudies.

The sociology of literature is a discipline which uses the methods of both literature and sociology. It bases the history onsocial conditions and tries to illuminate the mutual relation between literature and sociology.

There are shared sources by literature and sociology. The most significant of them are the society and the social norms. Butwhile literature is a branch of art, sociology is that of science. For literature is based on the fiction, it has a subjective side. But thisfictitiousness is a different expression of the reality. Because the existential reception of the world is realized by means of art. The

* Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi


2/14

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimi- Sanat ve Bilimin Snr tesi Etkileimi -


82

main aim here is to reveal the mysteries of the world around us. The author creates his characters in a fictitious ambiance in whichhe and others exist. The sociology studies the interactions of human beings in a similar way.

The influence of literature on society attracts the attention of the researchers today as it has attracted those in past. That theart reflects the reality becomes clearer when the close relation between art and nature is kept in mind. It is also known that

literature is the cause of many historical progresses in contrary. In this context a researcher studying the historical progress ofliterature, needs to mention its effect on society. His comprises one side of sociological history studies. The subject shared byboth literature and sociology is human being and this forms the center of the sociology of literature.

In the West, the sociology of literature is regarded as a term including all social elements inside and outside of literatureprovided that the work of literature is central. The philosophy in its emergence was the ideas about that the criticism should focusnot only on the aesthetics but also on social relations. This kind of thinking has resulted in an ideological basis with the method ofexperimentalist social research in which aesthetics is neglected. What should the literature be rather than what it is has beenquestioned. However, to regard the aesthetic elements separate from the social is a mistake. For the literature using the languageevolving with historical conditions as a means carries the aesthetic side of the society with it because it is based on the reflection.

The difference between literatures sociology and the sociology of literature is an important issue that needs to be seriouslyconsidered. In the West the literatures sociology is defined as a sociological study of the elements related to the society in a workof literature and the sociology of literature as turning to the society phenomenon from the work of art. While the first one iscloser to sociology, the second can only be conveyed with elements from literature. In the West, the sociology of literature isseparated in this way. But in Turkey the situation is different. This difference causes terminological chaos. Because, contrary tothe thinking in West, in Turkey sociology of literature is generally understood as a field studying with disciplines outside

literature.The literature which is a part of culture is formed in certain social conditions and relations. For this reason, the culture, the

main structure of the society, should not be thought separately from the literature. Every society has idiosyncratic culture basedon its social features. The shaping of these elements in regard to society forms the literature- sociology relation. It is an oppositeattitude to science to think society and culture separately from the literary studies. Because the comparative literature comprisesmany national literatures and multi cultural faade is involved in it, the comparative studies of literature and culture should beconveyed in parallel. To realize this, it needs using the data from sociology.

As literature and sociology of literature, comparative literature too, studies the material and moral developments of thenations by basing them on literary sources in a chronological process.

In comparative literature, there are three schools accepted in literatures. That social events and economy determines literature,the essential idea of Marxist literary theory which is generally regarded with the sociology of literature is also seen in MarxistComparative Literature School. But today, comparative literature is conveyed mostly in American and French schools. WhileAmerican school is emphasizing the aesthetics, the French one is society and national literature centered. However it studies in asupranational way. Both schools have accepted a supranational method. French school benefits from ethnology, sociology, socialpsychology, politics, and history in a great deal by getting out of literature. For this reason, it shows a more definite parallelism

with the sociology for literature.In our globalizing world, the comparative literature has occupied a significant place with the rise in the activities between

nations, literary translations and the society-literature relation.Keywords: Literature and sociology, Comparative literature, Sociology of literature, interdisciplinary, Comparative culture.The type of research: Research

GiriEdebiyat sosyolojisini ansiklopedik bir tanmlamayla aklamamz gerekirse, onun edebiyat sanat ile

toplum arasndaki karlkl etkileimi, toplumsal hayattaki edebiyatn fonksiyonunu ve edebiyat sanatnntoplumsal koullardan nasl etkilendiini aratrma konusu yapan, 1900l yllarda ortaya kan (Wilpert,1989: 529) ve edebiyatn olduu kadar sosyolojinin de metotlarndan yararlanan bir disiplin olduunusyleyebiliriz. Ivo Braak edebiyat sosyolojisinin deiik aratrmalarla edebiyat tarihini toplumsal koullaradayandrdn belirtmektedir (Braak, 1990: 29). Bylelikle edebiyat sosyolojisinin tarihsellikle olan ilikisineiaret etmitir. Otto F. Best ise edebiyat sosyolojisini edebiyat ve toplum arasndaki karlkl ilikiyiaydnlatmaya alan bir aratrma alan olarak tarif etmektedir (Best, 1972: 154). Btn bu aklamalaredebiyat sosyolojisinin erevesini izerken ayn zamanda toplum ve edebiyatn karlkl bir etkileimierisinde olduklarn gstermektedir. Edebiyat biliminin bir disiplini olan karlatrmal edebiyat bilimiiin de toplumsallk nemlidir ve daha karmak bir yapyla karmza kmaktadr. nk karlatrmaledebiyat bilimi birden fazla ulusun edebiyatyla ayn anda uratndan, birok toplumsal norm aynaratrma dzleminde bir arada bulunmaktadr.

Edebiyat sosyolojisinin geni anlamdaki alm ok daha kapsamldr. ncelikle edebiyatn vesosyolojinin ayr ayr irdelenmesi ve buna bal olarak edebiyat sosyolojisinin bir zemine oturtulmasgereklidir. Bunun neticesinde edebiyat sosyolojisinin karlatrmal edebiyat bilimiyle olan kesimenoktalar ve disiplinlerin birbirlerine olan bamllklar daha iyi anlalacaktr.


3/14

Ahmet CUMA


83

Edebiyat ve SosyolojiEdebiyatn ve sosyolojinin ortak kaynaklar ve malzemeleri vardr. Bu alanlarn farkll ise ncelikle

yaplar ve ontolojilerinden kaynaklanmaktadr. Edebiyat bir sanat dal iken sosyoloji bamsz bir bilim

dal

d

r. Orhan Hanerliolu sosyolojiyi (Toplumbilim) Toplumu inceleyen ve nesnel yasalarn saptayan bilim

(Hanerliolu, 1996: 412) diye tanmlar. Bu tanmdan sonra sosyolojinin oluumu ve amac hakknda iseunlar syler: bilmsel toplumbilimi oluturan tarihsel zdekilik gsterisidir. Toplumun tarihsel ve nesnel gelime

yasalarn kefetmitir (Hanerliolu, 1996: 413). Bu tanmlamadan anlald zere Hanerlioluna gresosyoloji sadece toplumun rasyonel durumu ile ilgilenmeyip geleceine dair geliimsel ilkeler de retir.Hanerliolu Toplumbilimcilik kavramyla ilgili olarak da unlar ifade etmektedir: Toplumsal yaamntoplumsal koullarla aklanmas gerektiini ileri sren gr [] tm sorunlar toplumsal yapyla aklama eilimi(Hanerliolu, 1996: 415). Buna gre toplumla ilgili hususlar ancak zaman ve artlara gre aklanabilir. Bureti edebiyat sosyolojisine yntemsel balamda k tutacak niteliktedir. Hanerliolunun ifadelerindenanlald gibi, sosyolojinin merkezinde toplum, toplumsal normlar, toplumsal idealler yer almaktadr vebir bilim dal olmas sebebiyle bu hususlar objektif bir dzlemde konumlandrlmtr. Ancak bir sanat birobjeye sbjektif bakarken, bir bilim adam ayn objeye objektif bakmak zorundadr (Salk, 2004: 181).

Sanat

n bir baka ay

rt edici zellii ise onun kurguya dayal

olmas

d

r: Sanatta kurgu ve kurgulama; bilimde

ise sonuca gtren salkl analiz ve tabii olarak sonu nemlidir. Bir baka ifadeyle sanat kurgusu, bilim de sonucuiin nemlidir (Salk, 2004: 182). Bu deerlendirme edebiyat ve sosyoloji iin de ayn ekilde geerlidir.

Ancak kurgu kelimesi edebiyat sosyolojisi balamnda yanl veya gerekleri yanstmayan anlamndadnlmemelidir. Harrigton bu hususta edebiyatn farkl bir anlamda doru olduunu syler. nk onagre edebiyat gnlk tecrbe ve yaanty farkl bir anlam ve sezgiye dntrr, dnyadaki nesnelerarasnda anlam bakmndan bir aoluturur. Bu bakmdan sanat eseri hayatn zel bir varolusal kavrannmmkn klar; amac bizi evreleyen dnyann srrn aa karmaktr. Ancak bu koulla sanat eseri olarakkabul edilebilir (Harrigton, 2004: 57). Romanclar karakterlerini kendisi ve bakalaryla olan kurmaca birortam ierisinde olutururlar. Sosyoloji de insan gruplarnn etkileimlerini inceleyen bir bilim daldr.Edebiyat ise bu etkileimin hayali betimlenmesinden baka birey deildir (Merril, 2004: 43).

Edebiyatn toplum zerindeki etkisi sosyoloji tarihi boyunca olduu gibi gnmzde de aratrmaclarnilgisini ekmektedir. Sanat eserleri doay, insan, hayat yanstarak adeta dnyaya bir ayna tutarlar. Sanat birbakma gerekliin yansmasdr. Sanat ve gereklik arasnda bir ilikinin bulunduuna dair dnce tarihboyunca var olmutur. nk sanatla insan, doa ve hayat arasnda sk bir bavardr. Fakat sanatn naslbir gereklii yanstt ve gerekliin ne olduuna dair sorularn cevab srekli farkl bir ekilde varolmutur. Sanatn gereklii yanstt konusunda gr vardr: 1. Sanatn grngy olduu gibiyanstt, 2. Sanatn geneli ya da z yanstt, 3. Sanatn ideal olan yanstt (Moran, 1994: 15-16).

Edebiyatn tarihsel gelimelerin hazrlaycs olduu konusunda birok rnekten sz edebiliriz. Edebiyattopluma istedii anlam ve biimi verebilme gcne sahiptir ve adeta hayatn ncsdr (Salk, 2004:183).Bundan dolay edebiyat toplumun belirli bir dnemini anlatan ve geleceini de hazrlama ynnde nemlibir etki gcne sahip olduunu gz ard etmemek gerekir (Karpat, 1962: 5). Edebiyatn toplum zerindebu denli etkili olmasnn sebebini onun konu yelpazesinin ok geni olmasna ve etkili anlatm tarznabalayabiliriz. nsan yaay, doa, toplum, evren, varlk ve yokluk edebiyatn bnyesinde yer alabilir.Edebiyatn toplum zerindeki etkisini aban Salkyle dile getirmitir:

Edebiyat stn niteliklerini gerek bireye, gerek topluma alar; yeni bir yaantnn, yepyeni grlerleduyularn mjdecisi olur. Uluslar tutsaklktan kurtaran; zgrln yceliini tattran; kurtulusavalarn hazrlayan edebiyat deil midir? (Salk, 2004: 183).

Bu balamda edebiyatn tarihsel bir sre ierisindeki servenini inceleyen bir aratrmac, mutlakaedebiyatn toplumsal deiim veya geliimi ile olan ilikisine ynelmesi gerekir.

Edebiyat ve toplum ilikisini belirlemek, 60l yllardan itibaren edebiyat metodu ile ilgili tartmalaranemli lde yn veren sosyolojik tarih (Sozialgeschichte) aratrmalarnn hedefi olmutur (Wechsel, 1996:446). Edebiyat insan her ynyle ele almaktadr. Sosyoloji ise insan bir toplumun ferdi olarak kabul eder.Bu farkll ortak bir noktada buluturan husus insan hayatdr. Edebiyat ile sosyoloji, insann hayatn nasl


4/14


5/14

Ahmet CUMA


85

oluturur. Bylelikle bilim ve sanatn kayna meydana gelir. Walter Benjamin sanat kuramnn faizmehizmet ettiini dnerek eletirir. Ona gre bu, politikann estetiklemesidir. Benjamin sanatnpolitiklemesini, bir baka deyile estetiin politiklemesini savunur. 1930larda Weimar Cumhuriyetinin ilk

y

llar

nda Marksist kuram al

malar

amac

yla konulan ve Frankfurt ekol olarak bilinen SosyalAratrmalar Enstits (Institut fr Sozialforschung)nn Alman sosyoloji kuramndaki rol bykolmutur. Bu enstit edebiyat biliminde toplumsal-tarih perspektifin yerlemesinde nemli katklardabulunmutur. Horkheim ve Adornonun eletirel toplum kuram daha sonra gelitirilerek 1960larnsonlarndan itibaren glenen yeni Marksist akma byk etkisi olmutur (Ayta, 1999: 125-126). Bubalamda bir edebiyat eserinin retimi, almlanmas ve datm nemsenirken, o zamana kadar edebiyatbiliminin balca aratrma alan olan estetik byk lde arka plana itilmeye balanmtr. Estetik yapnnyerini toplumsal yap almtr. Bylece bambaka bir yne doru ilerleyen reti, farkl bir disiplinerdzlemin meydana gelmesiyle yeni bir metot gereksinimini dourmutur.

Toplumsal unsurlarn estetik yapnn nne gemesiyle edebiyatn sosyolojik bir perspektiften elealnmas gerektiini ne sren kiiler, aslnda estetik unsurlarn da sosyal bir nitelik tadn her halde gzard etmilerdir. Oysa sosyal bir nitelik tayan dili, ara olarak kullanan edebiyat sosyal bir messesedir.

Sembolizm ve vezin gibi geleneksel unsurlar ancak bir toplum iinde ortaya

kabilirler ve onu yans

t

rlar.Geni anlamda dnldnde edebiyat sosyal bir gerektir, hatta tabiatn ve insann i veya sbjektif dnyasda, edebiyatn taklit ettii konulardr (Wellek-Warren, 1983: 123). Edebiyatn sembolizm, mitoloji ve din ileolan ilikisi fikir tarihi dnemlerinde kkl deiikliklere urar ve edebiyatn kltr sistemi ierisindekinemini belirler. Ayn zamanda edebiyatn temel koullarndan biri olan dil de uzun sreler ierisindepolitik-toplumsal gelimelere bal olarak deiiklie urar. Bu deiiklikler sadece edebiyatn trn tespitetmekle kalmayp onun kalitesinin de belirlenmesinde etkindir (Rassem, 1965: 317). Btn bu hususlartoplumsal deiim sebebi ile edebiyattaki estetik unsurlarn da buna paralel olarak nasl bir evredengetiini gstermektedir.

Edebiyat sosyolojisinde edebiyatn toplumsal durum, ekonomi ve siyaset ile olan ilikisinden hareketletoplumun edebiyat zerindeki etkisi ve edebiyatn toplum iindeki yeri belirlenmeye allr. Edebiyata buperspektiften bakanlar genellikle bir toplum felsefesine inanan kiilerdir. rnein Marksist eletirmenleredebiyat-toplum arasndaki ilikiyi inceleyerek snfsz toplum ideali konusunda dnceler retmilerdir(Wellek-Warren, 1983: 124). Koller sosyolojik edebiyat incelemesinin snf fark olmayan bir toplumdncesine dayandn ileri srmektedir (Koller, 1992: 81). Hegel ve Marks gibi dnrler toplumuinceleme arac olarak edebiyat eserlerine nem vermilerdir. Bu balamda yer alan sosyal gerekiliktoplumu anlamak iin edebiyat eserlerinin nemli kaynaklar olduu dncesine dayanmaktadr (Salk2004: 189; Ylmaz, 1996: 8). Sosyal gerekilik sanatn ne olduu konusundan ok ne olmas gerektiikonusuyla ilgilenir. Sosyal gerekilie gre sanat yanstmadr ve Realizm akmna yaknl vardr. Sanatnyanstt gerekilik, toplumsal gerekiliktir (Moran 1994: 48).

Sosyolojik edebiyat incelemesi byk lde betimleyicidir. Genellikle durumu tespit etmekle yetinir.Fakat bazen normatif ltlerle baz deer yarglarna ynelebilir. Marksist eletiri sosyo-ekonomiye baliken sosyolojik eletiri genel olarak evreye ynelir (Moran, 1994: 77). Marksist edebiyat eletirmenlerisadece edebiyat ve toplum arasndaki ilikiyi incelemekle kalmayp, bir yarg zihniyetiyle eser hakkndayorumlarda bulunurlar. Bu eletiri anlay bilimselliin dnda, siyasi ve ahlaki bir ynde ilerlemektedir.nk aratrmann merkezinde bulunmas gereken edeb eser ve onun yanstt toplumsal yapyaynelmekle yetinmeyip snrlarn ok dna karlar. Adeta bir propaganda niteliinde gelecee ynelikokuyucular uyarmaktadrlar. Marksist eletirmenler bu iki unsuru birbirinden ayr tutma konusunda zorlukekmektedirler (Koller, 1992: 89). Bu tr eletiri ve yorumlar genellikle edebiyat d ltlerdedir. nkedebiyat ve toplum ilikisi balamnda yrtlen eylem gemite ve imdiki zamanda sosyal ilikilerin naslolduunu belirlemekle kalmayp kendilerince nasl olmas gerektiini de ifade etmektedirler.

Edebiyat yaanan dnyann estetik tecrbelerini iletebilir, deiik yaant tarzlarn, toplumsal hayatnyaam biimini ykye dntrerek gn na karabilir. Onlar eletirel bir gzle snayabilir.


6/14



86

Bunu da ne ideolojik-eletirinin (Marksist-vari) tez-antitez dili ile ve ne de ilevselci felsefe(Durckheim/Parson-vari) anlay ile yapar; bunu, eser, kahramanlarnn yaama amalar ve toplumsaltemaslarndan doan birbiriyle tamamen ilgisiz olay ve tecrbelerin arasnda her biriyle ilgi kuran, bu ilgiyikoparan ve tekrar kuran, gldren veya i paralayan ironiler, mecazlar veya benzetmeler yoluyla

gerekletirir (Harrigton, 2004: 58-59)

Herrigtonun bu szleri estetik-toplum-edebiyat geninin aslnda ne derece i ie gemi bir dokuyasahip olduunu gstermektedir. Bu da aslnda bir edebiyat eserinde estetii grmezlikten gelerek sadecetoplumsalla ynelmenin ne kadar zor ve yanl bir dnce olduunun kant olarak kabul edilebilir.

Edebiyat ve sosyoloji ekseninde edebiyat d olarak niteleyebileceimiz unsurlar arasndan ennemlilerini yazarlk meslei, yazarn sosyal evresi, stats ve ideolojisi olarak sralayabiliriz. Ayrca edebieserlerin sosyal konular ele al, ileri srd dnceler, sosyal ama, okuyucu zerinde yapt etki gibikonular da bu kapsamda deerlendirilmelidir. Btn bunlar balk altnda toplanmtr: 1) YazarSosyolojisi; 2)edeb eserlerin sosyal konusu; 3) edebiyatn topluma tesiri (Wellek-Warren, 1983: 126). Bublmlemeyi ksaca aklamak yararl olacaktr: ncelikle her yazarn toplumun bir yesi olduu gereini

ak

ldan

karmamak gerekir ve buna bal

olarak sanatkr, gerei anlatrken zarur olarak tarih ve sosyal

gerekleri de ifade eder (Wellek-Warren, 1983: 126). Bu balamda edebiyat eseri ile iledii dnem arasndabir paralellik vardr. Her iki unsur da birbirlerinin anlalmasnda nemli katklarda bulunabilirler. Edebiyatbir anlamda bir milletin gnldr. Onun gemiinin, imdisinin ve geleceinin hikyesini anlatr (Salk, 2004: 183).Salkn bu szleri sadece bir ulusun ve ona bal olan toplumsal ve kltrel unsurlarn anlalabilmesi iinedebiyatn fonksiyonunu anlatmamaktadr. Bunlar ayn zamanda edebiyatn anlalabilmesi iin toplumsalunsurlarn da geni anlamda irdelenmesi gerektii eklinde deerlendirebiliriz. Sosyal bir varlk olan yazarnaratrlmas iin en nemli kaynak onun biyografisidir. Bunun iin yazarn geldii veya iinde bulunduuortam her zaman gz nnde bulundurulmaldr. Yazar sadece toplumun etkisinde kalmayp ayn zamandatoplumu etkileyebilir de. Sanat sadece hayata ayna tutmaz, onu ekillendirebilir de.

Edebiyat-toplum ilikisinde en nemli unsur dildir. Oluumunu sosyo-kltrel ortamda gerekletirenve toplum eksenli olan dil, edebiyatn da en temel yap tadr. Edebiyatn en nemli malzemesi olan dilsosyo-kltrel bir olgudur. Toplumun ayrlmaz bir bireyi olan yazar bu ilikinin belirleyicisi konumundadr(Alver, 2004: 15). Edebiyatn ara olarak dili kullanmas onun sosyal bir kurum olmasnn en nemliyndr. Ayrca edebiyat sosyal kurumlarla ilintili olarak ortaya kar. nk yazar bir gerei anlatrkensosyal gerekleri de beraberinde anlatmak zorunda kalr. Bundan dolay edebiyat eserleri bir belgeniteliindedir (Salk, 2004: 187). rnein baz eserlerin toplum zerindeki etkisi insanlarn eserkahramanlarna zenmesine sebep olmutur. ster Goethenin Wertherin Istraplar, ister Dumasn Musketeeriolsun, insanlar bu kitaplara bakarak k olmular ve intihar etmilerdir (Wellek-Warren, 1983: 135). Bunun iinokuyucu hakkndaki incelemeler edebiyatn topluma olan etkisine ynelik aratrmalardr. Yazar toplumunetkisinde kald gibi onu ynlendirebilir de. Bu balamda yukarda zikredilen ve edebiyat kaynakltoplumsal olaylarn neden meydana geldiini aklayabilmek iin sz konusu eserlerin sosyolojik birokumayla incelenmeleri kanlmazdr.

Edebiyatn Sosyolojisi Edebiyat SosyolojisiBir edebiyat eserine sosyolojik bir perspektif ve yntem dorultusunda ynelmek isteyen aratrmacnn

dikkat etmesi gereken nemli bir konu, edebiyatn sosyolojisi (Soziologie der Literatur) ve edebiyatsosyolojisi (Literatursoziologie) arasndaki farkn belirlenmesidir. Bir edeb eserin tamam veya iindesosyoloji ile ilintili baz elerin alnarak sosyolojik bir aratrmaya tabi tutulmasna denilen edebiyatnsosyolojisi bakmdan ele alnabilir. Birincisi, bir meslek olarak yazarln dnem iindeki durumunu,yazarn ekonomik ve toplumsal kkenini kapsamaktadr. kincisinde yazarn toplumsal katlmsorgulanabilir. Toplumsal fikirler, istekler veya problemler ne karlabilir. Bu daha ok geni apl motifaratrmasn gerektirmektedir. nc aratrma konusu ise edebiyatn toplum zerindeki etkisidir (Koller,1992: 82; Wellek-Warren, 1983: 126). Edebiyat sosyolojisi ise edebiyat bir grng olarak ele alr ve bunoktadan hareketle toplum fenomenine ynelir. Yazarn biyografisi ve konumu, eserin oluumu, ierii, dil

ve slup biimi, eserin deeri ve etkisi noktalarndan hareketle edebiyat ve toplum ilikisi snflandrmadan


7/14

Ahmet CUMA


87

btn sosyolojik kategorilerle ele alnr ve sosyal balam ierisine yerletirilir (Koller, 1992: 82). Grldgibi edebiyatn sosyolojisi daha ok sosyolojiye yakn iken, sosyolojik edebiyat incelemesi dediyebileceimiz edebiyat sosyolojisi ancak edebiyat bilimi donanmna sahip kiilerce yrtlebilir.

Edebiyat sosyolojisini Marksist edebiyat anlay

yla ayn

dzlem ierisine yerletirmek bundan dolay

sakncaldr. Avrupada edebiyat sosyolojisi kendi iinde byle bir ayrma tbi tutulurken Trkiyedekidurum farkllk arz etmektedir. Bu farklln zerine gidilmesinde fayda vardr.

Sosyolojik edebiyat incelemesine gre edebiyat kendi bana var olamaz. Edebiyat toplum iindedomutur ve toplumun bir ifadesi olarak kabul edilir. Yazar, eseri ve okuru toplumsal koullar belirler.Bu koullara eilmek ve sanatla ilgili sorunlar aklamak gereklidir. Sosyolojik eletiri ayn zamanda eserinnedenlerine eilir. Sezai Cokuna gre sosyolojik okuma veya sosyal eletiri yntemleriyle yaplanalmalarn edebiyat sosyolojisine dhil edilmeleri mmkn deildir. Eserin; yazar, yaync, okuyucu gibidier unsurlar biimlendirdii gerei, eserin merkezde bulunmasn gerektirmektedir. O, sosyolojik okumave sosyal tenkitin edebiyat sosyolojisinden ayr anlaylar olduu gerei, gz nnde bulundurulmaldr (Cokun, 2004:184) diyerek, edebiyat sosyolojisinin edeblikten ok topluma yneldiini vurgulamakta ve bu alann kesinsnrlarn izmektedir. Kksal Alver edebiyatn insan ve buna bal olarak da toplumu ilemesinden dolay

doal olarak sosyolojinin ilgisini ekti

ini belirttikten sonra sosyolojinin edebiyattan ald

toplumsalbilgileri kendi yntemini devreye sokarak sosyolojik bir bilgi haline getirdiini ifade etmektedir ve bunu da

edebiyatn sosyolojik okumas olarak nitelemektedir (Alver, 2004: 21). Bu durumda edebiyat bir izlekolarak kabul edilmekle toplumla ilgili unsurlara dair ipular bulunmaya allmaktadr. Yine Alvere gresosyolojik eletiri, edebiyat kendi bana deil toplum iinde gelien ve toplumun bir ifadesi olan bir durum / alaneklindetanmlar.[]Asl ilgilendii ierik ve ieriin toplumsal alan nasl yanstt (yahut arptt) meselesidir (Alver, 2004:216). Sezai Cokunda edebiyat sosyolojisinin edeb bir esere edebiyat d unsurlarla yneldiinibelirtmektedir. Ona gre edebiyat sosyolojisi yazar, eser, yaync, okuyucu drtlsn incelemek iindisiplinli bir almay gerektirir. Bu disiplinli almadan kastettii yazarn (ecerisi, hayat evreleri), eserin(eserde sosyal meselelerin tespiti ve bu olaylar karsnda yazarn tavr), yayncnn ve okuyucunun (tarih,sosyoloji ve felsefe alanlarnda yetkin olmay gerektirir) aratrlmasdr (Cokun, 2004: 190).

Bilim alannda nemli baarlarn saland, bilimsel yntemlerin sayg yaratt 19. yzylda sosyolojikedebiyat incelemesi byk rabet grmtr. Bu inceleme yntemi bilimden esinlenerek edebiyattartmalarna son vermek amacyla znelcilikten kurtulup somut sonulara varma gereksinimindendomutur (Moran, 1994: 74). Yazar eserini yazarken yaad lkenin ikliminden fiziksel, politik ve sosyalkoullarna kadar birok ey etkili olur. Edebiyatta determinizm vardr. Aklanmak istenen husus dierbilim dallarnda olduu gibi sebeplere dayandrlmal ve etkileri gsterilebilmelidir:

Ortam edebiyat aklamada en nemli rol oynar. Ortam meydana getiren koullar arasndaiklim, toprak, corafi durum ve toplumsal koullar yer alr. Bunlar insann mizacna ve karakterine ynverir. Gnesiz, yamurlu, sisli kuzey iklimi melankolik bir edebiyata yol aar; gneyin gneli iklimi iseneeli edebiyata. (Moran, 1994: 75)

ayrca Eletirmen belli bir yazar, eseri ya da tr, yazld yllarn ortamn ve koullarn inceleyerek daha iyiaklayabilmektedir (Moran, 1994: 76). Gnmzde edebiyatn sosyal boyutunun birok sosyal bilimciyi veedebiyat tarihisini ilgilendirmesinin sebebi olarak aslnda ok boyutlu ve somut grmeyle ilgili yeni birgereksinim olduu ileri srlmektedir (Rassem 1965: 313).

Edebiyat ile toplum arasndaki iliki incelenirken genellikle yaplan, edebi eserin toplumsal olaylarnifadesi ve belgesi olduunu nceden kabullenmektir. Bu eilim sosyal tarihin genel izgilerinin ortayakarlmasnda etkili bir yntemdir. Aratrmac belirli bir motifi, bir dnem ierisinde ele alarak kendisinebir alma alan oluturabilir. Bu tr almalar olduka yaygndr. zellikle de karlatrmal edebiyataratrmaclarnca tercih edilmektedir. Fakat aratrmaclar sadece bununla yetinmemelidirler. nkanlatlan eylerin daha somut bir ekilde ifade edilebilmesi iin yazarn sanat anlay ve tarz ki buna onunslubunu ve kulland edebi sanatlar birinci derecede dhil etmeliyiz- irdelenmelidir. Ren Wellek ve

Austin Warren bu durumu yle ifade etmilerdir:


8/14



88

Ancak, edebiyat, hayatn sadece bir aynas ya da kopyas, dolaysyla sosyal bir belge olarak farzedildii mddete bu eit incelemelerin pek fazla deeri yoktur. Bu gibi almalar, incelenen romancnnsanat metodunu bildiimiz takdirde bir anlam tar ve anlatlanlarn sosyal duruma ne derece uyduusadece genel anlamda deil fakat kesin olarak gsterilebilir. Eser gereki bir maksatla m ele alnmtr,

yoksa belirli noktalarda hiciv, karikatr veya romantik idealletirmemidir? (Wellek-Warren, 1983:137)

Bu szlerden anlald gibi yazarn toplumsal unsurlara ne derece gereki yaklat edebiyatsosyolojisi bakmndan byk nem tamaktadr. Ayrca burada edebiyattaki toplumsal unsurlarn tespitedilebilmesi iin estetik elerin de zmlenmesi gereklilii anlalmaldr.

Rene Wellek, Austin Warren ve Werner Kollerin ifade ettii ve aklamasnn yukarda yapldedebiyatn sosyolojisi kavram Sezai Cokunun sosyal tenkit kavramyla paralellik gsterirken, onunsosyolojik okuma ifadesini de edebiyat sosyolojisi terimiyle ilikilendirmek mmkndr. Cokun sosyaltenkiti ve sosyolojik okumay, dolaysyla edebiyatn sosyolojisini ve edebiyat sosyolojisini ok kat birekilde net izgilerle birbirinden ayrmaktadr. Bu tr kat ayrtrmalarn zellikle de disiplinlerarasln

vazgeilmezliinin savunuldu

u a

m

zda riskli olduu d

nlebilir. Oysa bir edebiyat eserindekitoplumsal unsurlarn belirlenmesi iin estetik normlarn da zmlenmesi gerektiini ileri sren Rene

Wellek ve Austin Warren edeblik ltlerini toplumsal normlardan ayr dnmemilerdir; KksalAlverin edebiyatn sosyolojik okumas olarak ifade ettii durum bu dnceyle paralellik gstermektedir.Alverin edebiyatn sosyolojik okumas ifadesini edebiyat eserinin ieriine ynelerek toplumun naslyanstld veya arptlarak deforme edildiini tespit etmek olarak yorumlayabiliriz ve bu sre birinciderecede eserin kendisine bal olduundan edeblik ltlerini eyleme dhil edildiini dnmekteyiz.erie ynelme noktas Wellek, Austin ve Kollerin deyiiyle edebiyat sosyolojisiyle, toplumsal motiflerintespit edilmesi ise edebiyatn sosyolojisi ile paralellik arz etmektedir. Wellek, Warren ve Kollere greedebiyatn sosyolojisi daha ok sosyolojiye ve edebiyat sosyolojisi ise edebiyat bilimine yaknlkgstermektedir. Yazarn sanat tarzn kavram bir aratrmac eserde gereklie uymayan, hayali, topik

veya gerek st kurmaca bir toplum tasvirinde bile edebiyatla toplum arasndaki ilikiyi grebilir vebundan bir karmda bulunabilir. En mulak alegori, en hayal pastoral ve en irkin fars bile gerei gibi incelendiitakdirde zamann toplumu hakknda bize bireyler anlatrlar (Wellek-Warren, 1983: 140).

Edebiyatn sosyoloji ve tarih ile olan ban inceleyen aratrmaclar bu unsurlarn karlkl bir etkileimierisinde olduklar bilinciyle toplumun durumu ve gidiatyla ilgili aratrmalar yapmlar ve dncelerretmilerdir:

Edebiyat biliminde toplum bilimin ve tarihin desteini arayanlar, edebiyatn toplumla ve tarihlealverii olduuna inananlardr []. Edebiyatla toplumun karlkl etkileimi, eserin konuca ve biimcetoplumun belli eilimleri tarafndan belirlenmesi ile ve edebiyat eserlerinin zndeki etki etme zelliiyleokurlara, giderek topluma yn vermesi ile gerekleir (Ayta, 1999: 129).

Toplum-tarih aratrmalar erevesinde yrtlen edebiyat tarihiliinin amac toplumsal deiimlerinve tarih olaylarnn izini srmek olmutur. Sosyoloji tarihine dayanan edebiyat tarihilii bu yzdenartlarn deimesiyle medya, okuyucu, seyirci, dinleyici ilikisini nemseyerek edeb nitelii yksek olmasada hitap ettii kitlenin geni olmas sebebi ile baz trlere (elence, ii, kadn yazs vs.) zellikle nem

vermitir (Ayta, 1999: 129).

Edebiyat Sosyolojisi ve KltrAratrmac, bir toplumun yaps hakknda ancak ikincil kaynaklardan yararlanarak sosyal tiplerin eserde

ne derece gereki yanstldn anlayabilir. Kurmaca, gereklik ve yazarn ideali ancak byle birbirindenayrt edilebilir. Ayrca yazarn sanat anlayna hkim bir aratrmac eserdeki kurmaca bir toplumungereklik derecesini kavrayabilir. Bunun iin eserin dokusundaki estetik unsurlarn da deerlendirilmesigereklidir. nk kltrn bir paras olan edebiyat belirli sosyal koullarda ki Taine bunu rk, ortam vezaman lemesiyle dile getirmitir- ve sosyal ilikiler iinde meydana gelir (Wellek-Warren, 1983: 140).


9/14

Ahmet CUMA


89

Edebiyatn oluumunda sanat-eser-okuyucu-toplum drtlsnn nemi byktr (Moran, 1994: 5).Bunlarn kltrden soyutlanarak ele alnmalar mmkn deildir.

Kltr kavramna koullara gre medeniyet, teknik ve eitim gibi farkl anlamlar yklenmitir.

Bundan dolay

kltrn eitli tan

mlar

vard

r. Kltrn tan

m

ve kapsad

alan hakk

ndaki tart

malardevam etse de esas alannn rfler, adetler, din, ahlk ve sanat gibi deer yarglar olduu konusunda fikirbirlii vardr. Bu yzden sosyo-kltrel kavram tm maddi ve manevi alanlar kapsar. Bu tr biimselyaplar her toplumda vardr ve bu yzden evrenseldirler. Ancak kendi ilerinde farkllklar gsterirler. Bubalamda her ulusun kendine zg kltrnden sz edebiliriz. Sosyo-kltrel alan, yani kltrn toplumsalyn, insan faaliyetleri sonucu belirir veya deiebilir. Sosyal yap ve sosyal evrenin bireyle olan ilikisinibelirlemede sosyal faktrler kadar kltrel faktrlerin de etkilediini syleyebiliriz (Baykan 2005: 123). Btn buunsurlarn toplum dzleminde ekillenmesi edebiyat ile sosyoloji ilikisini oluturmaktadr. Edebiyat vekltr karlkl olarak birbirlerini etkileyen alanlardr. Edebiyatn ne kard en nemli husus, kukusuzinsandr. nsanlarn yaaylar; mutluluklar, hznleri, baarlar, baarszlklar ve birbirleriyle olanilikileri edebiyatn ilk elden iledii malzemelerdir. nsan merkezli bu hususlar sosyolojiye doruynlendirme yapmaktadr (Salk, 2004: 185). Bu veriler bize nasl toplum ve kltrn birlikte

deerlendirilmesi gereklili

ini anlat

yorsa, insan

n ve dolay

s

yla onun mensubu olduu toplumundeerlendirilebilmesi iin de kltrn birinci derecede gz nnde bulundurulmasn ifade etmektedir.

Karlatrmal edebiyat biliminde birden fazla ulusun edebiyat ve buna paralel olarak birden fazla kltrsz konusu olduu iin edebiyat ile kltr karlatrmalar paralel yrtlmelidir. Kltr edebiyatalmalarndan soyutlamann bilimsellie aykr bir tutum olaca kukusuzdur.

Kltr biliminden yararlanma, ulusal-genel edebiyat ve sosyoloji biliminde kendini gsterdii gibi, okdaha fazla beklentilerle karlatrmal edebiyat biliminde karmza kmaktadr (Ayta, 2003: 141).Karlatrmal edebiyat biliminde genellikle birden fazla dil ve buna paralel olarak da kltrleraras birdzlem sz konusu olduundan toplumsal aktarm ok katmanl bir dzlemde gereklemektedir:

Toplumlarn birbirlerini anlamalar, tanmalar ve iletiim kurmalar iin yabanc dil vazgeilmezolgulardan biridir. Yabanc dil edinim srecinde kltrel farkllklarn ve paralelliklerin belirlenmesi []edinim srecinde ortaya kabilecek birok yanll nleyebilir. (Cuma, 2007: 185)

Bu, karlatrmal aratrmalara yeni bir grev yklemektedir. Bu misyonun nemi amzda inkredilemez. nk edebiyat kltrden soyutlamak, edebiyat bilimini kltr aratrmalarna almamak edebiyat bilimini

yok olmaya terk etmekle eanlaml[dr] (Ayta, 2003: 144). Bunun sonucunda, yzylmzda yeni almlarngelimesiyle birlikte yeni metotlarn aranmasarttr (Enginn, 1992: 21). Bu durum beraberinde bilimselplatformda olduu gibi toplumsal dzlemde de bir bilinlenmeye ynlendirmelidir. Bu sayede yeni deerlergncelimize oturabilecektir. Glsm Uarn u szleri bunu destekler mahiyettedir:

Toplumsal bilin insan haklarna ve temel zgrlklere saygl olmay, insanlar arasndademokrasiyi, toplumsal adaleti, dayanmay ve dostluu gelitirmeyi, sorumluluk ve karar alma srelerinekatlarak etkin bir yurttaolmay renmeyi gerektirir (Uar, 2007: 455)

Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat BilimiEdebiyat sosyolojisinin k noktas edebiyat eserine odakl bir toplum aratrmasdr. Bunun iin

edebiyat ve sosyolojiden yardm almaktadr. Bir bakma edebiyat sanatn ve sosyolojiyi ayn ereveyeyerletirerek farkl, karma diyebileceimiz bir bilimsel disipline ynelmektedir. Bylece disiplinleraras biralma gerekletirilmektedir. Edebiyat eserinin dokusundaki toplumsalln ne karlarak sosyolojik birperspektifle yaplan incelemeler edebiyat eserindeki farkl anlamlarn su yzne kmasna katkdabulunmaktadr. Edebiyat sosyolojisi bylelikle edebiyat eserini bir belge niteliinde kabul etmekte veuluslarn geliim izgilerini kronolojik bir zaman akna bal kalarak tespit etmeyi hedeflemektedir.Edebiyat ve edebiyat sosyolojisi gibi karlatrmal edebiyat bilimi de uluslarn maddi ve manevigelimelerini edebi kaynaklara dayandrarak tarihsel sre ierisinde inceler (Aydn, 2004: 152). Edebiyatn


10/14


11/14


12/14


13/14

Ahmet CUMA


93

evreleyen dnyann srrn aa karmaktr. Yazar edebiyat kahramanlarn kendisi ve bakalaryla olankurmaca bir ortam ierisinde oluturur. Sosyoloji de buna paralel olarak insanlarn etkileimlerini inceler.

Edebiyatn toplum zerindeki etkisi gemite olduu gibi gnmzdeki aratrmaclarn da ilgisini

ekmektedir. Sanat

n gereklii yans

tt

, sanat ve doa aras

ndaki s

k

bagz nnde bulundurulduundabelirginleir. Bunun kart bir yansmas olarak edebiyatn birok tarihsel geliimin hazrlaycs olduu dabilinmektedir. Bu balamda edebiyatn tarihsel srecini inceleyen bir aratrmac, mutlaka onun toplumzerindeki etkisine deinmesi gerekir. Sosyolojik tarih aratrmalarnn bir ynn bu oluturur. Edebiyat

ve sosyolojiyi ortak bir noktada buluturan husus insandr ve bu edebiyat sosyolojisinin merkezini tekiletmektedir.

Batda edebiyat sosyolojisi kavram olarak merkezde edebiyat eseri olmak kouluyla edebiyat ii veedebiyat d olan toplumsal unsurlarn hepsini kapsayan bir kavram olarak kabul edilmitir. lk ortayakndaki felsefe, edebiyat eletirisinin sadece estetik unsurlara ynelik deil, toplumsal ilikilere deodaklanmas gereine dair dnceler idi. Bu dnce tarz aratrmalarn estetiin ihmal edildii deneycitoplum aratrmas yntemiyle ideolojik bir temele dayanmasna sebep olmutur. Sanatn ne olduukonusundan ok bilimselliin dna klarak ne olmas gerektii sorgulanmtr. Oysa estetik unsurlar

toplumsall

ktan ayr

grmek bir yan

lg

d

r. nk tarihsel koullara ba

l

olarak deiime u

rayan dili araolarak kullanan edebiyat yanstma temeline dayandndan toplumun estetik ynn de beraberinde

tamaktadr.Edebiyatn- ve edebiyat sosyolojisinin arasndaki fark nemle zerinde durulmas gereken bir konudur.

Batda edebiyatn sosyolojisinden bir edebiyat eserindeki toplum ile ilintili elerin sosyolojik aratrmas;edebiyat sosyolojisinden ise grng olarak eserden hareketle toplum fenomenine ynelmekanlalmaktadr. Birincisi daha ok sosyolojiye yakn iken ikincisi ancak edebiyat bilimi donanmylayrtlebilir. Batda edebiyat sosyolojisi kendi iinde bu ekilde ayrtrlmaktadr. Fakat Trkiyede durumfarkldr. Bu farkllk terminoloji kargaasna sebep olmaktadr. nk Batdan farkl olarak Trkiyedeedebiyat sosyolojisinden daha ok edebiyat d disiplinlerle alan alan anlalmaktadr.

Kltrn bir paras olan edebiyat, belirli sosyal koullarda ve toplumsal ilikilerde meydana gelir. Busebeple toplumun temel yap ta olan kltr, edebiyattan ayr dnlmemelidir. Her toplumun toplumsaltemellere dayanan kendine zg bir kltr vardr. Bu unsurlarn toplum dzleminde ekillenmesiedebiyat-sosyoloji ilikisini oluturmaktadr. Toplumu ve kltr edebiyat almalarndan ayr dnmekbilimsellie aykr bir tutumdur. Karlatrmal edebiyatta genellikle birden fazla ulusal edebiyat ve bunaparalel olarak oklu bir kltrel dzlem sz konusu olduu iin edebiyat ile kltr karlatrmalarbirbirine paralel yrtlmelidir. Bunun gereklemesi iin sosyolojinin verilerinden yararlanmakarttr.

Zaman ve mekndan soyutlanm bir benlik olmadndan, yazar balamnda eser, dnem ve toplumbirbirlerinden ayr dnlemez. Bu etkileim edebiyat eserini bazen bilinli, bazen bilinsiz, bazendorudan, bazen de dolayl olarak ortaya karr ve zmlenmesi iin birden fazla disiplinden yararlanmaygerektirir. Edebiyat merkezli sosyolojik eylem yazarn bilin dnda kaleme aldklarn da zmlemeyihedefler. Bunun iin sosyal evre ile edebiyat eserleri arasndaki ban zmlenmesi gerekir. Edeb eserleriyazar ve okur eksenli dndmzde farkl disipliner verilere gereksinimin kanlmaz olduu sonucuna

varlabilir.Edebiyat ve edebiyat sosyolojisi gibi karlatrmal edebiyat bilimi de uluslarn hem maddi, hem de

manevi geliimlerini edebiyat kaynaklarna dayandrarak kronolojik bir sre ierisinde inceler. Ayrcaedebiyatn yaylmn da incelemek bu disiplinlerin kesime noktalarndan biridir.

Karlatrmal edebiyat biliminin literatrlerde kabul edilen ekol vardr. Genellikle edebiyatsosyolojisiyle birlikte anlan fakat birok farkll olan Marksist edebiyat kuramnn zndeki edebiyatsosyal olaylarn ve ekonominin belirledii dncesi, Marksist Karlatrmal Edebiyat Ekolnde degrlmektedir. Fakat gnmzde karlatrmal edebiyat bilimi daha ok Amerikan- ve Fransz ekolleritarznda yrtlmektedir. Amerikan ekol estetii ne karrken, Fransz ekol toplum merkezlidir vemilli edebiyat endeksinde uluslar aras yazna ynelir. Her iki ekol de ulusal st bir metodubenimsemilerdir. Fransz ekol edebiyat dna fazlaca karak etnoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, politika

ve tarih alanlarndan olduka fazla yararlanr. Bundan dolay edebiyat sosyolojisiyle daha belirgin birparalellik gstermektedir.


14/14



94

Kreselleen dnyamzda uluslar aras edebiyat faaliyetlerinin, edeb eviri etkinliklerinin, edebiyat-toplum ilikisinin lke snrlarn aarak artmasyla birlikte karlatrmal edebiyat bilimi ve edebiyatsosyolojisi nemli bir konuma yerlemitir.

KaynakaALVER, Kksal, (2004): Sosyolojik Eletiri: Sosyolojik Okumaya Giri, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat

Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 215-225ALVER, Kksal. (2004):Edebiyatn Sosyolojik mkn, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece

Yay., Ankara, s. 13-22AYDIN, Erturul, (2004): Edebiyat Sosyolojisi ve Karlatrmal Edebiyat Bilimlerinin Grev ve zellikleri,

iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 151-163AYTA, Grsel (2001):Yeni Alman Edebiyat, Multilingual Yay., stanbulAYTA, Grsel, (1999): Genel Edebiyat Bilimi, Papirs Yay., stanbulAYTA, Grsel, (2003): Karlatrmal Edebiyat Bilimi, Say Yay., stanbulBAYKAN, Ali, (2005): Sabahattin Ali ve Gerhart Hauptmannn Eserlerinde Sosyokltrel Olgu

ve letiim atmas, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits (Bas

lmam

Doktora Tezi), AnkaraBEST, Otto F., (1972): Handbuch Literarischer Fachbegriffe, Fischer Yay., Frankfurt/M.BRAAK Ivo-NEUBAUER, Martin, (1990), Poetik in Stichworten, Ferdinand Hirt Yay., ViyanaCOKUN, Sezai, (2004):Edebiyat Sosyolojisi Aratrmalarin Bir Yntem Denemesi, iinde: Kksal, Alver,

Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 189-198COKUN, Sezai, (2004): Trkiyedeki Edebiyat Sosyolojisi almalar zerine Tespit, Tahlil ve Teklif,

iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi, Hece Yay., Ankara, s. 175-186CUMA, Ahmet, (2009): Karlatrmal Edebiyatta Aratrmacnn Sorunlar: lkel Etki Avclndan

Tuzaklarla Dolu Kaygan Bir Zemine, iinde: Seluk Kltr Sanat ve Spor Rehberi, Konya, s. 20-21CUMA, Filiz, lknur (2007): Yabanc Dil Ders Kitaplarnda Grsel Tasarmn Eitim-retimdeki nemi, VI.

Uluslar aras Dil, Yazn, Deyibilim Sempozyumu, 1-2 Haziran 2006 Kongre Bildirileri, Sleyman Demirelniversitesi, Isparta

HANERLOLU, Orhan, (1982): Felsefe Szl, Remzi Kitabevi, stanbulHARRIGTON, Austin, (2004): Sosyal Dnyann Edebiyat Yoluyla Kavranmas: Robert Musilin Niteliksiz

Adam Roman zerine Sosyolojik Dnceler, ev.: Nurettin alkan, iinde: Kksal, Alver, EdebiyatSosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 57-70

KARPAT, Kemal, (1962): Trk Edebiyatnda Sosyal Konular, Varlk Yay., AnkaraKEFEL, Emel, (2000), Karlatrmal Edebiyat ncelemeleri, Kitabevi Yay., stanbulKOLLER, Werner, (1992): Methoden der Literaturwissenschaft, Francke Vrg., TbingenMERRIL, Francis E., (2004): Sosyolog Olarak Balsac: Bir Edebiyat Sosyolojisincelemesi, ev.: Kksal Alver-

Mustafa Fine, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat Sosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 43-56MORAN, Berna, (1994): Edebiyat Kuramlar ve Eletiri, Cem Yay., stanbulRASSEM, M., (1965): Literatursoziologie, iinde: Wolf-Hartmut Friedrich-Killy Walter, Literatur - Das

Fischer Lexikon, Fischer Yay., Frankfurt/MainSALIK, aban, (2004): Popler Romanlar ve Edebiyat Sosyolojisi, iinde: Kksal, Alver, Edebiyat

Sosyolojisi ncelemeleri, Hece Yay., Ankara, s. 181-217UAR, Glsm (2007): Ayla narolunun Kei Masal Adl Eserinde Toplumsal Bilin Eitimi, Seluk

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl 2007, Say: 18, KonyaWECHSEL, Kristen, (1996): Sozialgeschichtliche Zugnge, iinde: Heinz, Ludwig, Arnold-Heinrich,

Detering, Grundzge der Literaturwissenschaft, Dtv Yay., MnihWELLEK, Ren WARREN, Austin, (1983): Edebiyat Biliminin Temelleri, ev.: Ahmet Edip

Uysal, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., AnkaraWILPERT, Gero von, (1989): Sachwrterbuch der Literatur, Krner Yay., StuttgartYILMAZ, Durali, (1996): Roman Sanat ve Toplum, tken Yay., stanbul

edebiyat sosyolojisi

Documents

Transcript of edebiyat sosyolojisi