DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED...

148
DOCUMENT RESUME ED 378 791 FL 022 558 TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of Chiquihuitlan, Oaxaca). INSTITUTION Archives of Indigenous Languages in the State of Oaxaca (Mexico); Mexico Coll. (Mexico City) PUB DATE 78 NOTE 149p.; For other volumes in this series, see FL 022 554-570. PUB TYPE Multilingual/Bilingual Materials (171) Reports Descriptive (141) LANGUAGE Spanish; Mazatec EDRS PRICE MF01/1"06 Plus Postage. DESCRIPTORS American Indian Culture; American Indian Languages; American Indians; Cultural Background; Cultural Traits; Descriptive Linguistics; Foreign Countries; *Grammar; *Indigenous Populations; Language Research; Language Typology; *Morphophonemics; *phonology; Questionnaires; Spanish; Uncommonly Taught Languages; *Vocabulary IDENTIFIERS *Mazatec; *Mexico ABSTRACT This document is one of 17 volumes on indigenous Mexican languages and is the result of a project undertaken by the Archivo de Lenguas Indigenas de Mexico. This volume contains information on Mazatec, an indigenous language of Mexico spoken in Chiquihuitlan, in the state of Oaxaca. The objective of collecting such a representative sampling of the linguistic richness of the region was to store it for typological and historic comparisons. To gather data, questionnaires designed to elicit responses that would reveal the linguistics, vocabulary, grammar, and syntax of the language were administered to the indigenous people of the area. This work is the first systematic attempt to create source material of such magnitude. Basic information has been collected that is directly useful and will serve as a departure point for detailed study. Each volume deals with the phonology, morphophonemics, grammar, and vocabulary of the language. Literature is included with Spanish translations, as is actual dialogue. Numerous sentences are analyzed. (CK) *********************************************************************** Reproductions supplied by EDRS are the best that can be made from the original document. ***********************************************************************

Transcript of DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED...

Page 1: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

DOCUMENT RESUME

ED 378 791 FL 022 558

TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater ofChiquihuitlan, Oaxaca).

INSTITUTION Archives of Indigenous Languages in the State ofOaxaca (Mexico); Mexico Coll. (Mexico City)

PUB DATE 78NOTE 149p.; For other volumes in this series, see FL 022

554-570.PUB TYPE Multilingual/Bilingual Materials (171) Reports

Descriptive (141)LANGUAGE Spanish; Mazatec

EDRS PRICE MF01/1"06 Plus Postage.DESCRIPTORS American Indian Culture; American Indian Languages;

American Indians; Cultural Background; CulturalTraits; Descriptive Linguistics; Foreign Countries;*Grammar; *Indigenous Populations; Language Research;Language Typology; *Morphophonemics; *phonology;Questionnaires; Spanish; Uncommonly Taught Languages;*Vocabulary

IDENTIFIERS *Mazatec; *Mexico

ABSTRACTThis document is one of 17 volumes on indigenous

Mexican languages and is the result of a project undertaken by theArchivo de Lenguas Indigenas de Mexico. This volume containsinformation on Mazatec, an indigenous language of Mexico spoken inChiquihuitlan, in the state of Oaxaca. The objective of collectingsuch a representative sampling of the linguistic richness of theregion was to store it for typological and historic comparisons. Togather data, questionnaires designed to elicit responses that wouldreveal the linguistics, vocabulary, grammar, and syntax of thelanguage were administered to the indigenous people of the area. Thiswork is the first systematic attempt to create source material ofsuch magnitude. Basic information has been collected that is directlyuseful and will serve as a departure point for detailed study. Eachvolume deals with the phonology, morphophonemics, grammar, andvocabulary of the language. Literature is included with Spanishtranslations, as is actual dialogue. Numerous sentences are analyzed.(CK)

***********************************************************************

Reproductions supplied by EDRS are the best that can be madefrom the original document.

***********************************************************************

Page 2: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

00

VicC.TU * ogrorfuENT OF EDUCATION

ol EducatiOnal Research and improvement

EDUCATIONAL RESOURCES INFORMATIONCENTER (ERIC)

s dOcument his been reproduced asmowed from the person or organizationoriginating it

0 Minor changes have been made to improvereproduction duality

Points 01 \new or opinions stated in t .5 document do not necessarily represent officiatOERI posdx)n or policy

"PERMISSION TO REPRODUCE THISMATERIAL HAS BEEN GRANTED BY

TO THE EDUCATIONAL RESOURCESINFORMATION CENTER (ERIC)"

O'NM

BEST OKA LE

Page 3: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

C)1978

Centro de investigacian para la Integracibn Social.

Plaza del Carmen No. 7 San Angel Mexico, D.P.

3

Page 4: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

ARCHIVO DE LENGUAS INDIGENAS DE MEXICO

mazatecoChiquihuitlan, Oaxaca

Mexico, 1978

4

Page 5: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El Colegio

de Mexico

6

Centro de Investigacion

raga i2 IntegraciOn Sociali nstituto

Lingilisticode Verano

Coordination Gloria Ruiz de Bravo Ahuja

(CIIS y CM)

Prefacio:

Introduccion:

Cuestionario:

Recoleccion:

Edicion:

Rudolph Troike

(Center for Applied Linguistics,

Washington, D.C.)

Jorge A Suarez(UNAM y CIIS)

Ray Freeze

(111SE0)

Allan Jamieson

(ILV)

Ernesto Tejeda

(Hablante nativo del mazateco)

Francisco Hinojosa(CIIS)

Page 6: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

r4,k7: 4v7

iNDICE

Prefacio 9Introduccion 11

Fonologia 19Fonemas 19Abfonos 21

Fonotactica 24NarraciOn 27Dialogo 31

Morfofonernatica 39Observaciones 40

Sintaxis 41Lexica 135

7

6

Page 7: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

PREFACIODesde hace tiempo, Ia falta de informaciOn adecuada ha obstaculizado

el estudio de las lenguas del mundo y la busqueda de los principios quefundamentan toda lengua humana. En el presente siglo se ha avanzadomucho en el registro y en al analisis de lenguas hasta ahora no estudiadas,inciuyendo lenguas sin escritura, pero esa tares se ha promovido en formadesigual en cuanto a direcciOn y enfoque, y no se ha elaborado un plansisternatico para la recoleccion de datos sobre una base amplia. En conse-cuencia, muchos de los datos reunidos no se han presentado en una formaque permita facilmente extraer generalizaciones sobre el lenguaje.

Asimismo, Ia mayor parte de las 3 000 lenguas del mundo as hablangrupos relativamente pequenos, quienes soportan una presiOn cada vezmayor para que adopten una "Iengua do posibilidades mss amplias decomunicacion" y abandonen la suya propia. Frente a esta diversidad sepreve una reduction inevitable y una final desaparicion. De hecho, se hapensado que dentro de un siglo, la mayor parte de los estudios sobreguas indigenas de America tendra que ser, necesariamente, de caracterfilolOgico, puesto que muchas de ellas habran dejado de hablarse.

Consciente de esta situation y estimulada por el deseo de ayudar alos indigenas del estado de Oaxaca a enfrentarse con los problemas clf,1contact° con Ia culture national, la maestra Gloria Ruiz de Bravo AhujadirigiO esforzadamente el proyecto que Ilevo a cabo la creation del Institu-to de Investigation e integration Social del Estado de Oaxaca en 1969. Elprograma pedagOgico de este Institute, que ya ha sido promovido a nivel

9

Page 8: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

nacional, ofrece un modelo nuevo, linguisticamente 56lido, que permite aun mayor numero de indigenas tener acceso al espafiol, manteniendo, a lavez, respeto por sus lenguas maternal. El programa del Archivo de lenguasindigenas del estado de Oaxaca, bajo cuyos auspicios se publica esta seriede esquemas linguisticos, representa un importante esfuerzo cientifico que

bien podria servir de modelo a otros paises.La finalidad del Archivo es Ia documentation sistematica de las len-

guas indigenas de Oaxaca, que es una de las areas lingUisticamen'e mascomplejas del mundo. Este fin y el proyecto que se ha desarrollado parasu realization, no pueden mas que merecer Ia aprobaciOn y- la admiraciOnde todos Ins lingOistas. La informaciOn no solo enriquecera nuestra MThprension de las lenguas de Oaxaca asi como del resto de Mexico, sino quetambien contribuira a Ia mejor comprension de Ia naturaleza del lenguaje ydel ser human°.

Rudolph Troike

10

Page 9: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

INTRODUCCIONEl Archivo de Lenguas Indigenas de Mexico

Plan y objetivos

La finalidad fundamental de un archivo de lenguas es naturalmente Iaconservation de materiales prirnarios de ellas, lo que puede realizarse dedistintas formas ; desde Ia recoleccion de una lista breve de palabras hastais de material suficiente para una description detailada. La funcion de simpletestimonio resultaria muy restringida para un archivo organizado sistemati-ticamente, pero razones de orden practico y principalmente el deseo de quela fotmaciOn del Archly() fuera una tarea realizable en un lapso limitado, hanimpuesto en el caso presente criterios selectivos. SegOn estos, se han fijadocomo objetivos: que el Archive (1) contenga una muestra representativa de Iadiferenciacion linguistica del Estado, y (2) sea utilizable para comparacionestipologicas e hist6ricas.

Para satisfacer el primer punto el Archivo debera incluir equilibrada-mcnte lenguas que representen los distintos niveles de diferenciaciOn, desdetronco lingUistico a dialecto. Sin que ello signifique un esquema rigido, sehan establecido at respecto tres.etapas para la formation del Archivo. En Iaprimera se archivara una lengua de cada uno de los grupos que tradicional-mente se enumeran para Ia region, o sea, amuzgo, cuicateco, chatino, chinan-

' Para distintos puntos de vista, cf. IJAL, vol. 20, No. 2 (1954).

9-

11

Page 10: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

ri

teco, chocho, chontal, huave, ixcateco, mazateco, mixe, mixteco, nahuatl,

trique, zapoteco y zoque. En la segunda, se incluiran las lenguas marcada-mente diferenciadas (cuando las hay) dentro de cada uno de los gruposanteriores, lo que significa que se archivaran unas veinte lenguas mas. EnIa etapa final, cuya meta es reflejar Ia atomizada fragmentaci6n dialectal quese da en varias de eras lenguas, se intentara cubrir el mayor numero delocalidades, si bien por un procedimiento distinto del que se empleara enlas dos primeras etapas.

Para que la muestra sea util desde un punto de vista tipolOgico e his-toric° es necesario que los materiales archivados sean comparables en elmayor grado posible, o sea que se siga en cada caso un procedimientosistematico y uniforme. Naturalmente a este requisito se han alustado losdistintos cuestionarios elaborados hasta ahora para reievamientopero en ellos se ha contemplado fundamentalmente el aspecto lexico, alganas categorias gramaticales y muy poco material presumiblemente sint6ctica.Esa caracteristica de los cuestionarios responde en buena parte (hay nitural.mente tambien razones de orden practico) a Ia hipotesis de cue cada )ngJupresenta en todos sus aspectos una organization peculiar y 1.;r.;caque, de ser cierta, invalidaria cualquier intento de tipologia-- y que 7or Ictanto no es posible registrar los procedimientos que expres3') deterrn:natJa.nociones por medio de Ia traducciOn de oraciones en una ienguacorrer el riesgo de distorsionar la lengua que se estudia y de pasarlo fundamental y especifico de ella. Es claro que ese peligro apa,telapsos ocasionales o del caso de un informante y/o de un investigadc- ry_r;ineficientes solo existe si el desajuste entre el contenido sernani::9cuestionario y la cultura y ambiente de Ia lengua estudiada es muy grande.o que se pretenda una tracluccion literal. Pero adernas esa conceprioolengua parece no tomar en cuenta la diferencia radical entre la foTiolog,-.

morfofonernatica y el resto del sistema linguistico en cuantoheuristico. Si bien se pueden establecer listas de contrastes fonoiogicos pest

\lea se, por ejemplo, Marcel Cohen, Questionnaire linguistique Comae IntrilationaiPermanent de Linguistes. Publications de la Commission d'Enquete Linguistique, 1951.mas amplio es el "Formulano pare estudos comparativos nas linguas indigenes brasi-leiras" en 0 Setor Lingilistico do Museu Nacional (Organizacio e objetivos), PublicaVfiesavulsas do Museu Nacional, Rio de Janeiro, 1965, pp. 27-36. Sin embargo resulta masactual por su conception y superior a cuestionanos postenores el incluido en J. W. Powell,Introduction to the Study of Indian Languages, With Words, Phrases and Sentences toBe Collected, Washington, 1877 (2a. ed. 1880).

12

10 BEST COPY AVAILABLE

---"'7777-7r:711rrt"7"r"'

Page 11: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

bles', que quizas en algon momento se pueden considerar exhaustivas, nohay procedimiento que permita elicitar si una lengua tiene, por ejemplo,contraste de palatalization excepto recogiendo material y observando si elfenomeno aparece. Pero no es necesario; por el contrario, representa unaperdida de tiempo aunque, en teoria, algunos lingUistas parecian conside-rarlo una virtud registrar pasivamente material deuna lengua a Ia espera desi surge o no una construcciOn que exprese posesion. Lo que seguramentecualquier lingUista siempre ha hecho es suponer que de algun modo la lenguaexpresa la posesiOn, ha obtenido la traduccion de expresiones posesivas dela leng 3 de contacto y ha clasificado las formas obtenidas asi dentro de losmecanismos sintacticos o morfolOgicos conocidos. Es decir que no es nece-sario adoptar hipotesis extremas sobre universales linguisticos para recono-cer que hay una serie de categorias sernanticas que son las mismas, por lomenos en un nivel 'etico', que, necesaria o potencialmente, se expresan conmayor o menor elaboration en las lenguas, y que las estructuras que lasexpresan no varian imprevisiblemente. Concru iente, una lengua puede tenero no Ia construccion denominadaecuacional, pei ^ de tenerla, casi con certezaexpresara una notion como identidad, clasiiicacion o existencia4. Por ello

resulta factible la elaboration de un cuestionario que permita registrar comose expresan una serie de nociones (tales como negaci6n, existencia, actor,instrumento, etc.), y a traves de ellas captar las estructuras sintacticas ymorfolOgicas de una lengua.

En este Archivo, que creemos constituye el primer intento sistematicode esta naturaleza, no se pretende cuirir .todos los aspectos de la lengue,

3 Cf. Peter Ladefoged, Preliminaries to Linguistic Phonetics, Chicago and London.1971.Es previsible que un test sobre correlaciones entre rasgos semanticos y estructur3s formales semejante at que realize) Ferguson respecto a Ia configuration de un sis-tema fonologico, datia el mismo resultado (cf. Charles A. Ferguson, "Assumptions AboutNasals" en Joseph H. Greentrg ed., Universals of Language,Cambridge, Massachusetts,1963. pp. 43. 47, n. 5). fylateri.iles que confirman lo dicho en el texto se encuentranen line' Weinretch, "On the Semantic Structure of Language", en el libro editado porGreenberg ya citado (pp. 11471) y en las monografias publicadas en Working Paperson Language Universals (Language Universals Project, Committee on Linguistics. StafordUniversity), Staford, California. 1(1969).

'Aparte de problemas realizacidn, para un objetivo tan amplio seria necesariodisponer de una lista de rasgos sernanticosgramaticales conocidos, semejante a la listade procedimientos gramaticales compuesta por Whorf ("Language: Plan and Conceptionof Arrangement" en Language, thought, and Reality. Selected Writings of Benjamin LeeWharf, Cambridge, Massachusetts, 1964, pp. 125-133).

13

11

BEST COPY AVAILABLE

Page 12: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

pero si recoger informaciOn basica que sea directamente utilizable o quesirva de punto de partida para investigaciones detalladas. Se ha desistido deincluir, excepto como somera ejemplificacion, Ia morfofonematica, pues Iacomplejidad de la mayoria de las lenguas que se archivaran exigiria ampliardesmesuradamente el material6. Asimismo, en relaciOn a ciertas categoriascomo, por ejemplo, las de modo y tiempoaspecto, solo se pretende registrarel n6mero de categorias contrastantes, pero de ningOn modo oirecer el material que seria necesario pare un estudio aun rudimentario de su contenidosemantico; no seria razonable intentarlo dentro de los limites de este Archivocuando es el caso que ese tipo de informed& no se encuentra ni en lasgramaticas mas detalladas de lenguas indigenas americen,,c. La fonologia seincluira adoptando un enfoque autonomo de ella, no porque de otromodo se requeriria incluir sistematicamente la morfofonematica, sino tam-bier) porque se considera enteramente valid° su tratamiento aut6nomo.

Dado que en Ia etapa de recolecciOn a nivel dialectal solo se trata de ates-

tiguar concretamente Ia fragmentacitin lingilistica y que el numero de localida-des que se deberia cubrir es muy elevado, ello solo se hara incluyendo enforma. muy restringida aspectos fonolOgicos y lexicos.

En resumen, el Archivo no pretende reemplazar las descripciones parti-culares (ni to el nivel dialectal sustituir a un atlas linguistico), pero las com-plementary en cuanto el material incluido sera enteramente comparable'. Dadoel panorama linguistico del Estado, ello implica que se podran realizar compa-

raciones entre lenguas cte cinco troncos linguisticos distintos, y dentro de unode ellos (otomangue) entre lenguas de distintas y de las mismas families.

Organizacian del Archivo

Para cada lengua. en las dos primeras etapas, el corpus que se archivara

6 La cantidad de material que seria necesario incluir se puede apreciar consultandolos paradigmas verbales incluidos en Elinor Briggs, Mitla Zapotec Grammar, Mexico, 1951.

Naturalmente el tipo de datos que proporcionara el Archivo puede obtenerse dedescripciones parttculares, 'pero en las gramaticas usuales de lenguas indigenas puedeaveriguarse por ejemplo, si dos lenguas presentan para expresar una notion locativa,una frase preposicional y una frase nominal, pero dificilmente si las dos lenguas emplean Ia misma construction para decir 'en la casa' o 'en el campo', y no parece queesta informacion sea superflua en vista de los enfoques actuates en linguistica.

14

12

Page 13: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

estara integrado par cuatro secciones: fonologia, morfofonematica, gramaticay lexico.

1. Fonologia. El material, grabado en cinta magnetofonica y transcrito,ejemplificara los siguientes aspectos:a) inventariob) contrastes no obviosc) fonotacticad) alefonos

Tambien se incluira un dialog° y un texto de otro caracter.Es necesario prever un margen de variation en la presentacion de estaseccion quo dependera del grado de seguridad alcanzado en el analisis fano-logic°. Dado que el trabajo en muchas de las lenguas sera realizado pormiembros del lnstituto Linguistico de Veranoe muy familiarizados con las len-guas respectivas, ello asegura un grado muy alto de afinamiento en el analisisfonolOgico que permitira una mayor economia en la presentacion, pero se con-sidera suficiente para archivar una lengua el que se haya determinado Ia va-riaciOn libre.

2. Morfofonernatica. Como el objeto de esta seccion es ademas de elde dar una idea del tipo de lengua bajo este aspecto facilitar la utilizaciOn dela seccion gramatical, solo se incluira un ejemplo de cada uno de los ti-pos de hechosmorfofonernaticos mas frecuentes en cada lengua, por ejemplo:afijaciOn, alternancia vocalica, conson6ntica o tonal, etc.3. Gramatica. El cuestionario que se empleara es una ampliacien delelaborado para este Archivo por el profesor Ray Freeze. Consta de 594 oracio-nes, pero el nemero sera mayor pues varias de las oraciones contienen varian-tes. La uniformidad del cuestionario se alterara por razones de orden culturalo de ambiente fisico; en los casos en que por algunos de esos motivos nofuera posible Ia traducci6n de una oration determinada, esta se reemplazarapor otra lo mas semejante posible gramatical y semanticamente. El cuestio-nario se ampliara cuando quien archive la lengua considere que hay aspectos

9 Esta colaboraciOn no implica quenecesariamente compartan las ideas expuestasen cuanto al plan y organization del Archivo, por lo que, en casos de discrepancias, suaporte es doblemente merecedor de agradecimiento.

Igualmente deseamos agradecer elasesoramiento que en los momentos iniciales de la planeactOn del Archly() prest6 elprofesor Rudolph Troike, quien naturalmente rici es responsable de ninguna deficienciaque se advierta en su concepcion o realizaciOn,

13

Page 14: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

importantes de ella que quedarian sin ejemplificar o insuficientemente ejemplificados si se limitara al cuestionario. Cada oracion era acompanada de latraduccion literal por palabra o. preferentemente. por morfema.

4. Lexico. Ei vocabulario consta de 532 palabras; esta basado en lassta :qua empleo Roberto J. Weitlaner y que construyo con vistas a un medio

rnesoamericano. En los casos en que la coincidencia sernantica entre la pala-bra espanola y cualquier palabra indigena sea muy parcial se debera incluirmas de un equivalente.

Para la etapa de recoleccian dialectal. el material consistira en la listabasica de 100 palabras de Swadesh mas otras 100 palabras que se selecclo-naran para calla familia lingUistica en base a los trabalos comparativos y dialectales ya realizados.Gina del cuestionario

La lista siguiente es una enumeracton (ni rigurosa ni exhaustiva) deconstrucciones y categorias espanolas incluidas en el cuestionario que puedeserver de guia para su uso:Actor indefinido. (173-178)Clausulas subordinadas:

causales: (563, 564)comparativas: (528.533)concesivas: (557, 558)condicionales: (559.562, 574)finales: (553.556, 583.587)objetivas (210.266, 314.316)relativas: (78-80. 154.156, 159, 484, 486,

488, 489, 491, 493. 495, 499, 502.508)

temporales: (565.573)Clausulas truncadas: (273. 274, 575.577)Complementos:

comitativo: (443-447)instrumental: (430, 442)locativo: (30.41, 43.58, 449.481)modal, predicativo: (163-167. 178. 179, 398.423)temporal: (62. 144.146.

291.299, 302.422, 581)

14

162, 204209, 263, 276, 285,304, 318325. 332. 363, 368,

286,421,

BEST COPY AVAILABLE

Page 15: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Cuantificadores (26, 59. 75, 231. 267, 271, 276. 321, 534.552. 578. 579)Estar: (11, 12, 24.58. 83)Frases nominales: (510527)i-latiet: (102-116)

InterrogaciOn: (2.4, 20, 22. 24, 29. 31.33, 35.37, 42.44. 47. 49. 52. 59, 66,67. 71, 72, 76. 86. 90. 91, 94. 103. 104, 107, 119. 122. 123. 126. 127,133-135. 138140. 143. 145, 146, 151. 160. 168. 173. 175. 176. 194,196, 197. 206-209. 215. 218, 220, 223, 224, 226. 236, 245. 252.265, 266. 302, 303. 326. 327, 424, 426. 428, 433. 435, 448, 449, 452.454. 481, 489. 497, 579. 593)Negation: 1. 6, 7, 12, 23. 27, 33, 63, 64, 72-74. 80, 82, 85. 95. 102, 104,106.109. 112. 118, 120, 121, 128. 131, 132. 134. 153. 181, 183. 188,198. 200. 201. 205. 216, 217, 222, 227. 228. 239. 241. 247, 249261. 268-270, 272-274. 280, 282, 287, 289. 303. 317, 319, 320, 331,386, 420. 442. 466. 471. 506, 537, 553, 563, 564, 572, 573. 576-578.580, 592, 594)Numerales: (546)Persona: (8, 9, 60, 131, 180, 192, 204)Sei: con adietivo y con adverbio: (1-10, 101)

con expresiones sustantivas: (117.162)Tener: (59.100)

Tiempoaspecto: (11.17, 61, 62, 142-146. 184-189, 192.201, 318-330)Verbos: intransitivos: (180.191)

meteorolOgicas: (170-172)modales: (267-279, 291.300)de movimiento: (301.313)reflexivos, causativos: (331.397)transitivos, ditransitivos: (192-209)

Jorge A. Suarez

17

15

Page 16: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Chi

quih

uitla

n

1617

Page 17: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

FONOLOGIA

Fonemas

SirnboloEjemplos TraduccidnFonernico

Consonantes

t.

k

;toh'/to: 2

;kw'

'grave'

'savia'

'con'/0

10: - 'tuyoIC/cc- " 'pnlvo''s:s.:' 'lung', s!,,2 'trabajo''rn,

in/m117

n,'se puede: 3a.p.''muchacha'

/nit' 'hasta'

'triste'v rya'arbor

18

19

Page 18: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

- ^ - _ .

0//h/

Vocales

4444444414,44414.4. 4.444.

/113)nti 'chico'/ti' fael 'su pescado:3a.p.'Pa3,,f 'rojo'ihdintp.

'Monde'

/i/ /s43 'pleito'/e/ /st,' 'cantas'Ise/ /sa 2 'cants: 3a.p.'

/sa'/a/ 'Iuna'/o/ /Co' 'cuidar la siembra'lu/ ' ' /au' 'animal'

Tonos

3

Naselizacido

/ta' 'baila:3a.p.'-/tar' 'ancho'/tat- 3 'diet'

/than' 'Semilla'

*61' 'agrio'

Solarise/1e en pvistamos del eepaaol

/p/ /pd" 'pan'MI ir.,'4.. '4 lade/40 P. 3, 3.4 4

'amigo'Or AN.' -.. ' 'burro'

20

19

BEST COPY AVAILABLE

Page 19: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Al6fonos

1. Las oclusivas sordas se sonorizan despues de una nasal.

Simbolo Simbolo Ejemplos Ejemplos Traduccidnfonemico fonetico font:micas foneticos

/t/ ( tj /tae' ftae-) 'diez'[ dl mita- ' [ndae-) 'escalon'/t/ [ ;".1 /nket,,i'. trikt,Ya] 'saliva'

..1[ d1 /nqa.ltii4 [nQnctYai 'pueblo'

Y

/k/ [ k ] /19,!.` ' [baki] 'mama: 3a.p.'[9) /bo' K .1 [bar3gi] 'busca: 3a.p.'Iii/ Cts3 /Oa', ctsal 'mejilla'(dz', /n¢i13 [ndza ] 'mi mano'

/6/ [/§ j /6;:13.,...' (tpky:.) 'catrin'[chi) /n6a4u214 [iictIaky,] 'madrina'

r,

2. La nasal alveolar se asimila al punto de articulacien de la oclusiva que lesigue.

/n/ CnJ CIA) 'muchacha'[n] /rIa" [Pid,Ya] 'ahf'[13 /nku' Cr)gu) 'uno'

3. La consonante 11-r/ se vuelve lateral en posicion inicial, vibrante entrevocales, y vibrante sorda al preceder a la /k/.

[I 3 /1a3rIkd'' [lagga 'chiquitos'CI) !du' r [tpuTm-3 'su animal: 3a.p.'[A] /rku` trfkul 'su cabeza: 3a.p.'

21

20BEST COPYLAII ILAB

t

Page 20: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

4. La /h/ tiene diez variantes. Siempre es sorda, y se asimila al fonema clue le

sigue.

/h/ II 1 /hi3ya3/ tlii-a 3 'esta adentro: 3a.p.'

[E 3 /heya3/ [ a-ia ] 'calma'

[A) /ha3rw34/ [Agw- 3 'cual'

[0 1 /ho'/ [Ool 'dos'

[Li ) /hu3law31 [ Uubw 1 'jala:3a.p.'

[M) ihmQV [Mmq] 'negro'

[N ] /hne/ [NrT-] 'palma'

[RI ] /hfiP [ FlfiYq3 'chile'

[f) ] /hbw3/ [13w-3 'se acaba: 3a.p.'

E" 3 /hyw3/ U,S,..w-3 'grande'

5. Todas las vocales se alargan cuando se encuentran en un grupo tonal

ascendente.

ii/ Ei 3 /nrfill/ [ npfil.3 'haces'

it. 1 inenit'i [ neet.) 'no haces'

/w / [w?. /4i3kh3/ CtsikA. a-3 'acaba: 3a.p.'

C w-3 /khae/ [k/k 3 'todavia no'

6. Los tonos /1/, /2/ y /3/ se realizan un poco mas alto de lo normal cuando

preceden al tono /3/ o /4/.

/1/ [ 1 hithu%/ ttsUi:J3 'tostado'

[ 3 /cthw '4/ 1 tsf w- a 'sarna'

/2/ [ ] /se' nku2/ [se,r3gu] 'cantas uno'

[ ] /si" nku2/ [sirwu3 'cantamos: exclusivo uno'

7. El tono /4/ desciende cuando se encuentra solo en posicion final.

[ kUua.,Fiyie-1 'vida'/4/ [ /khue4?fill 2

[ /khua4/ [1<tJua 1 'palabra'

22

21

Page 21: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

8. El tono /4! no se realize cuando es el ultimo tono de un grupo tonal y no

se da en posicion final, y es optativo cuando este en posicion final.

/14/f lrka"/ ukk-al 'ciego'

/rka' cat/ [iVatOa] 'el es ciego'

Hay una entonacion descendente que se superpone al sistema tonal.

23

22

BEST COPY AVAILABLE

Page 22: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Fonotactica

Grupos consonanticos

/th/ /tha- ' 'comezOn'/fp/ Apo/ 'totomostle'kW /kha- '' / 'todavia no'

/Oh/ Atka' 'tejOn'/eh/ /chat 'dificil'/hm/ /hrna I 'negro'/hn/ ihnil 'sangre'/hii/ /h1-14' 'oscurc'/hb/ /hbw 1 'voy'thy! /hyw 1 'culpa, pecado'

/nt/ Intd1 'aguado'/nt / incii $ 'ahrInk,' .inkt.1 'uno'/ne /nrAt " 'roto'/ne/ /new '' 'nixtamal'

/2m/ Rm.:3 'escondidc'Pn/ Pm,' 'idioma'RN /Thy' 'fuerte'/ ?b/ /213a, ' 'se'/ ?y/ Oya 3 'entonces'Ont/ onta- 'delgado'Pny* Om}, ' 'cacao'/2nk/ /2nkd' 'alto'/2n¢/ Pnita-- 4 'su hermano: 3a.p.'one/ /2nC.* 'mojado'

1st/ /ntif 3

.h.,4

'siquiera'/ski iskb' 'loco'/sm/ /sme. 'suelto: yo'/sn/ /sne: 'tepejilote'

*Solamente se da en otros idiolectos.

24

23

BEST COPY AVAILABLE

Page 23: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

4LP

/St/ /Stal 'liso'/St! AV' 'salado'/Sid Aka' 'hoja'/Sri/ /gni' 'trozo'

/rk/!rn/ /&.' tr, ° 4 f

rcu 4 4

Vocales interruptas

'su animal: de ella'

/0/ /Ci:'''esta borracho: 3a.p.'/0/ /6e:' 'compras'

/ee 7/ /CiE ' 'estoy borracho'/0/ /Ca. ' 'una carga'/07/ /C071 'malo'/u7/ 1¢u74 'huipil'/ih/ /ntit ' 'hierba'/eh/ intetii4 'caria'/ea h/ /yael. a 'todo'/ah/ /nor ' 'ganado'/oh/ int,or,' 'piedra'/uhf intur". labon'

/7/ Its?'damos: inclusivo'/y7/ /4, '' 'ustedes dan'

/Oil '34 'nuestro: exclusivo'/01/ /0t:' 'se ve'

Grupos vocalicos

/iar /1313,0,i'hme 'platica: 3a.p.'/iu/ /sit,' 'estan: 3a.p. plural' I/ai/ Rai' 'pesado'/ui/ /khui` 'esta yendo: 3a.p.'

24

25

Page 24: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

/ue/ /khue3/ 'ira: 3a.p.'/u,' /khuw 3 'se acabara: 3a.p.'/ua/ /khua'/ 'palabra'

/Rif /khve'/ 'no agarrara: 3a.p.'

/ui7/ /sui72/ 'fiesta'/uw,/ /khum 7 "`/ 'llegare'/LAW Ikuah'',/ 'se vestira: 3a.p.'/uehl /kueh2/ 'pegaras'

'le/ /01971"/ 'usilefio' (de San Felipe Usila)/?/ /sV/ 'molemos: inciusivo'/Ye/ /khye?'"/ 'llegaremos: inclusivo'/pew Ikye'./ 'no me vestire'/ye/ /kpel''/ 'no se vestira: 3a.p.'

Grupos tonales

/14/ Pyr/ 'tomamos: exclusivo'/24/ 'molemos: exclusivo'/34/ Pyi34/ 'sabemos: exclusivo'

/11/ /hot ?vv"/ 'tomamos: inclusivo dos'/21/ 'ustedes no saben, no muelen'/31/ PYV3V 'tomamos: inclusivo'/41/ 'ustedes no toman, nosotros: inclusivo no

tomamos'/42/ 'tomaremos: inclusivo'/214/ 2141

'no damos: exclusivo'/314/ 'damos: exclusivo'/414/ 'no bailaremos: ex lusivo'/424/ /kue 'empezara: 3a.p.'

26

25

Page 25: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Narraclon

en mazateco de Chiquihuitlbn

por Ernesto Tejeda Salvador

(NZ tai924 n2 4 he. 4my ntah"4-ra3 3 ku4rn 034 ki3gnta, 14 ta' he'mi' ntah"Cti"ba" trbag' 412. the ny2 ng." he'rku2 laa2thu2ta92-ka2mr24-n12 bag' pe4ru4

ntah" kilgntir" nV4, ga4kW4' tu'4 9ny2-ka2mr4 603 st12 ne24, 2a4kyr tu"bu'Ohn hnp" tag2 nta2ti36y' nr helmy) nta'ky'-ka'rne I 4-nt

2i3S4i ?a34 ndu'4ti " nr he'rku2 nta'ky'-ka'mr14-ne nou24tj.24-rw 24.

bw914-613 cha'4 ta" gq."4 sa"A" hel4my" ntah"4-rae ' ku4ny nt134 ki3gntee 14.nen2 mqh3 4: '4 sal-V ntah" kul4m3 nr, 9a4kuag4 khuw? gi4ita?.khua4k11'4ta"kyl4 ta" Enka'-katme"-ne " yu34hm2. m.2k:Ja"thv43 ku"ma3 tai the nyl ntah3t nr thZ rye nc24 me3t . pe4ru4ki'nntat" n2" he'my' sua'-ka' 7,4_11,2 icy hny'4

26

BEST COPY AVAILALLE

27

Page 26: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Traduccian de la narracion

Este alio creo que se darn muy bien el malz, porque esta Iloviendo bien. Ha y

altos an que Ilueve demasiado. Pero ahora, ni Ilueve demasiado fuerte, ni deja de'lover por completo. Veo que las milpas por El Carrizal estan muy bonitas. Donde

los elotes ya se estan formando, se ven muy bonitos. Por eso digo que a lo mejor

se dart muy bien el maiz ahora. Quiera Dios, si se da bien, se quitara un poco elPrdblema de que es muy alto el precio del mai'. A ver corno nos va, porque hay

afios en que se da bien, y hay afios en que no se da. Pero ahora las milpas estanmuy hermosas.

28

27

Page 27: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Morfemas de la narraciOn

ny' el?" np" he"my" ntah"4-rae ku4mp) ki3Thtw " ta' beim?' ntahu

fano/este/,/muy/bien-probabilidad/se-dara: 3a.p./mazorca/ahora/relaci6n/muy/ci. ttlaa?' .

bueno/medidafesti-lloviendo:38.p./IluvialEste ano creo que se darn muy bien el mafz, porque esti lloviendo bien.

thy` ny' he'rku' ka/mo914-netta9'

lhay/afio/dmuy/sobrepasa:3a.p. -aumentativo- no-mas/Ilueve:3a.p./Iluvial- : -Hay atios en que Ilueve demasiado.

pe'ru' ?a" ntah31 14 no" ?a'1«" tu" Mu'-ka1mr" ba ?3 n224-tperoya hien,ahorai no-es/no masifuerte-aumentativol?alcyl" tu" tapr -ka' mo

no-es/no-masino-Ilueve:3a. p.-aurnentativolPero ahora, ni Ilueve demasiado fuerte, ni deja de Hover por completo.

fau'Oph" hny" ta?' ntaztitSy ny." he'my' nta'xyl-ka'mp7"n12.

lmiroirnilpa,r3osicleniEl Carrizal/,/muy/bonitos-aumentativo- no-mas)Veo que Ia., milpas por El Carrizal esti!) muy bonitas.

Vska"-si' 9a14 hi'mr nouNti" ne" he rku1 nta'ky'-ka'rno?"-n`' nou"tr-rw(donde/ vai se-este dando:3a.p., elote. ,/ muyibonitos-aumentattvo-no-mas//elo te-su:3a.p.)

Donde los elotes ya se estan formando, se yen muy bonitos.

tree ?'4 -Si' dha" ta' ?yon' sa"-Si" he"rni" ntahl"-rae ' ku4n.:23 nj,t" ki-19ntw 14i

Ipor-eso/digo/relacion/no-sabemos:inclusivo/si/muy/bien-probabilidad/se-dara:3a.0./mazorca/ahora).

Por eso digo que a lo mejor se darn muy bien el mafz ahora.

ni'na. meh"4rae 14 sa1-Si. ntah" ku"ma' ne'' 2a4kua'," khuac ' ?i40a,c

tDios/quiere-le:3a.p./si/bien/se-dara:3a.p./,/ tambien/se-acabare:3a.p./un.poco/khua kq'stal4 x tai he' my' ?nka' ka'mo?'4 nj2 Chi' rase yu24hmo2 .

/problema/relaciOn/muy/alto-aumentativo-no mas/precio-su:3a.p./mafz)Quiera Dios, si se da bien, se quitara un poco el problema de que es muy alto elprecio del mafz.

29

28

BEST COPY AVAILABLE

Page 28: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

m2' sit kual4thu42 ku24m2' ta' thi2 nut n224 ntah" ma' nr thi2 nut nee' maihn,c ce

(que/que/pasaremos:inclusivo/se-hara:3a.p./relacion/hay/ano/bien/se

da.3a.p.!,/hay /alio/Ino-se-da:3a.p.).A ver cOmo nos va, porque hay ems en que se da bien, y hay arms en que no se

da.

pe4ru4 kOntze j4 he'mu' sua'-kaima9"-ni2 ku' hnu".

(pero/ahora/,/muy/alegre-aumentativo-no-mas/son:plural/milpa).Pero ahora las milpas estan muy hermosas.

30

29

Page 29: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

math"

.e no se

(Mingo

en mazateco de Chiouihuitlan

entre Ernesto Tejeda Salvador (E)

y su esposa Angela (A)'

E. a." *Cu'.A. tei brie'.

E. 9a" ta2ky2 Oi2nL24-na234

A. yo2 hka24ye3.

E. nice2l4 .41 kil?ntz-r hbe'li' te'he'fla" nke934.A. 9ae.', 9a` nka"yel.

E. ho3, nke34.

A. nke?34... nk034 nteba34 iti3ni34-rih3

E. nke ne he'my' ¢ae "-ka'me?"-ne sit lc het ta91 la'clu24 kaa24n3nki"

ne34 he'rny' kalse2nki2-nag sit tethricl'ta9" nkeh' ne24 laze 734-ti3 kaintu3ba2.

ki3?nte14 t ka3hba3 93'4 nke ?34 ne4,6ha4 j6i3n134-ne" ta3 taly2-sue nku4

Ornj24-ne',34 9ff1V4-rM I' ?e3mVstu'. 9a4ne4 nke93-tu2 nta24ba24

baa 934-ti3 ka3ntu3ba2 bulee np", nrhyy" talky" ta3 0.21h3' m22 sityea', pe4ru4 ntaistu" kue3nta34 ti3ntu3bal bu'Oeh" ¢i'nr-ne34.

A. 9e,13, ntalthe. ne'oj' ta' nke?" til nta34Iaa34 0i3nr-rih3. mg'

kuha14ktT4ta'41y4-rihl np" ti4n2"hel ta' nke914 taikp2E. ykue2ehr-nyh''.A. ne'oe.

E. ?ate', ?a" khja nta24ba34 ne24/mr-ne934-nr.

A. khr. se' ta3 met)." du2402 ri424 ?mt34.rihi n_34 khue4 nku2rW4 khue34 ¢i34rika2ky2 neI4 nka24ye3 ne34 ta242... sa3 tazkienel4?mr-rih3 ne34 nkete 6e3 m234.

E. pe4ru4 ?co dhy42.-rae- -24 me24 mq"-nth ".A. ?be. pe4ru4 sa3-ti' ku4r* ng 4 kye2 kohl -ra34 ne34 me2 kur4oha"

ne14-bm 24 ta3 ne49m134-rih3 ne34 ta2kte.

E. salkua934 me' ?o1ra24 ti" khuer' mv.n041.

A. hba3ne3 ho'. ?03 sa3 Oeih31 ne" ta'kyl me" ta3 ?349i3 7ntm 34 ne''

31

30

BEST COPY AVAILABLE

Page 30: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

etly42-rW 14 rriT24 nteN24 nT24, mg' b 734nte3404 katbe92n?34 tazkyl me koh3 la3nka'4.

E. 'y4, hov4. salcue the 4?"nu hlaa'bor24 n224 tu93' nkul n214ne4M13-nth" khuael kohi-m '4 nr

A. ntaithe,

32

31

Page 31: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Traduccidn del diatogo

E zEsta usted?

A Estoy.E zEsta mi tfo?

A zQuien eres?E Yo soy hijo de Felix Tejeda.

A Ah, Ceres te?E Si, yo soy.

A Aqui..., aqui es la casa de tu tfo.E. Hace mucho tiempo que fui a Ia costa, y me aburrf de estar alla, por eso vine.

Ahora que Ilegue aqui, dice mi tfo que este un tfo mfo que se llama Ernesto. Yse dice que aqui es su casa. Por eso vine a ver. dispense que no traigo nada,pero por io menos vengo a ver a mi tfo.A Ah, este bien. Sientate, porque aqui es Ia casa de tu tfo.

Di cualquier problema que tengas, porque tu tfo vive aqui.E Gracias.A Sientate.E Y testa lejos Ia casa de rni papa?A Este lejos. Si es que quieres it a ver a tu papa, una de tus primas va a

ensefiarte, y si este tu papa, elle to verbs.E Pero, ique piensa usted? zNo se enojara su mujer?A No se. Pero si puedes, vas con ells, y no dire nada, porque este tu papa.E tQue piensa usted? to que hora Ilegara mi papa?A A las dos. 0 a lo mejor ahf este, porque hoy es die de plaza, y su mujer habra

Ilegado a la plaza, y el se.habra quedado con los nifios.E Ah, este bien. En ese caso, hagame el favor de darme una de sus hijas, y voy con

ella.A Este bien.

33

32

Page 32: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Morfemas del dialogo

E

tinterrogacion/estan(sentados):ustedes)Esta usted?

A to

(estoy(sentado))Estoy.

E. *)a" talky: ens- '-nb?".

tinterrogaciOniestatsentado):3a.p./tio-mi)zEsta mi tio?

yo: nka 'ye'

tquien/t6)(Queen eres?

E n49" SP kil9nti-, a" hbe tehe'ea'' nk.?"(yo/que/nifio-su:3a.p./ Felix Tejedaiyo)Yo soy hijo de Felix Tejeda.

7w1 nka" ye'tah rinterrogacion tu)Ah, leres

ho' nkV"Ise /yOI

Si, yo soy.

A. nke?''...nke," Si' nta"ba"(aqui.../aquf/que/su casa:3a.p./tio-tu)Aqui, aqui es la case de tu tio.

E nke' ny' he'my' l-ka`my.9"-n)` sv ka' h" fa?'(yo,,/ muy, hace

tiempo-aumentativo-no mas/queiful/posicion/

34

33

Page 33: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

la`filtr" ka"nalnki" n?" he'myt ka'se'nki2-nilI ladoiabajoi,rmuyrse

aburrio:3a.p.-me/que/

to hVa?" nkqh- nq" bee ka.'ntutiaa1./estoy tpegado)/alla/Ipor eso/vine)

Hace rrucho tiempo que fui a la costa, y me aburri de estar eso vine.

ki'?nta! ' Sit ka'ht-);1 1"4 nke') ' n?", dna'cahoraique/Ilegue/aquild dice:3a.p./

Ornt"-n??" ta' ta'ky`-au1 nkuz cti-ni"-nV" Si'tio-murelacioniesta(sentado):3a.p.-se dice/uno/tio-mi/que/

mi"ra! ' ?etrn?tstut ?at?' nke9t-Su` nta"ba" mr.,se Ilama:3a.

p.-le:3a.p./Ernesto)(y/aqui-se-dice/su-casa:3a.p./ellosAhora que Ilegue aqui, dice mi tic) que esta un tio mio que se llama :rnesto. Yse dice que aqui es su casa.

Oa! "t-Si katntutea' n?". nt'hyy' ta'ky"1por-esoivine/miro/dihagan-grande!/su-seno:de ustedes/

tat,pah" rn? Ei ya?-' pe'ru' nta'stu" kue'nta"irelaciOnino-hayr que/que/traigo /pero/siquiera/siquiera/

ntuteat )3 u'¢qh" 4-na?'iqueivengo/miro/tio-mi)Por eso vine a ver, dispense que no traigo nada, pero par lo menc.g, vengo aver a mi tio.

A. .?N. ntaitht`

%dri .bueno)

n?tOi' ta' nke?" Si' nta"ba" 5titnt"-nh'.

(isientatel/relacion/aqui/que/su-casa3a.p./tio-tu)Ah, esta bien. Sientate, porque aqui es la casa de to tio.

34

35

Page 34: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

me' khua"khC4 ta"ky'4-rih' ne" ti4n1:he' ta' nke9" talky' ornt."-rih'

(que/asunto-tuOidil/relacion/aqui/esta(sentado):3a.p./tfo-tu)Di cualquier problema que tengas, porque tu tfo vive aqui.

E. no2kue"ohi'-nyh41.

(grams)Gracias.

A. ne di'(lsientate!)Sientate.

E. 9a4ne4 9a" khe nta"ba" na2499."-na9"-n!'.

ly /interrogacion/lejos/su-casa:3a.p./padre-mi-no-mas)Y zesta lejos la casa de mi papa?

A. ky. sal deb' ta' nip" kyr ou"qlh na .9m1"-nh'( lejos) (si/se

ve/relaciOniquiere:3a.plirasimiraras/padre-tu

ne" khue4 nku2 na" giinkr khue" 01"nkaly/,/ira:3a.p./uno/muchacha/tu pariente /iri :3a.p./enseriara:3a.p.

na" nka"ye' ne" talky: . sa talky'

/ella/tid,/estalsentado):3a.p./stIesta(sentado):3a.p./

na"9mr-rit-3 ne" nkahl de' mg'''./padre-tu/,/ailatveras ellos).Esti lejos. Si es que quieres it a ver a tu papa, una de tus primas va aensenarte, y si estA tu papa, allb to verbs.

E. pe'ru4 9a" kyr kha".rze ' ehy41-ra-:

(pero/interrogacion/no-es/se-en oja:3a.p.-le:3a.p./mujer-su:3a.p.

36

me" ma"-nyh".

/ellos/se hace-les:a-ustedes)Pero, zque piensa usted? elo se enojara su mujer?

35,

Page 35: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

A. 713e'; pe4ru4 ku4mal ne" kyr koh' ne"(no-se)(pero,si/se-podra:3a.p.,,/irasicon-le:ella/,/

caih" me' kui"cha" na"-b tas Oa! ?"-Si'

..no-hay/que/dira:3a.p.imuchachaeseirelacion/porque

na479"-rih' nq34 tazky'

,padre-tuidesta(sentado):3a.p.)No se. Pero si puedes, vas con ella, y no dira nada, porque esta to papa.

E. sa'kua7-" me` 7o2ra" si )(hue?'" nr7mr-nrIcomo/aue hora/que iiegara:3a.p.,padre-mt sehace-les:a-ustedes)C2Lie piensa usted? zA qua hors Ilegara mi papa?

A. hiaalne' hol. 7ai sa' cteih" ne" ta'Isuena:3a.p.,dos) (otslino

hayidesta(sentado):3a.piellosirelacionca )"si' 7ntw ne" nte"401" ne" kalhbe71 ne" ahy"-rw "!porque,ahora,,,mercado/dlleg6

:3a.p./muchacha,mujer-su:3a.p.me" nte"0" nq'4 mg' bac 7" ne" ta'ky2 me"ellownercadoi,Isenores/ese,,,esta (sentado):3a.p./ellos

koh' la lnka' 4.

con/chiquitos)Alas dos. 0 a lo mejor ahi esta, porque hoy es dia de plaza, y su mujer habrallegado a la plaza, y el se habra quedado con los nifios.

E 7e". ho ?" sa'kua'thi' ne". nriny' hbator" ne"(ah-bueno si asit,/ hagan /favor,,

ttf nku' ne"ne" khuw 'kohl-me " 1-1"

idenl/unofmuchacha/nirios-su:de ustedes/,/ire /con-le:3a.p./ella)An, esta been. En ese caso, hagame el favor de darme una de sus hijas, y voycon ella.

A nta'the.

(esta -biers)

Esta Wen.

BEST COPY AVAILABLE

36

37

Page 36: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

MORFOFONEMATICA

Hay un sistema complicado de cambios tonales que se puede caracterizarbrevemente de la siguiente manera.

Asimilacien: los tonos /3/ y /4/ tienden a asirnilarse al nivel del tono que lesprecede. Ej. /sual/ 'doy' + /I-kV/ 'medicine') /sua' rkil / 'doy medicina'.

Disimilacion: el tono /1/ se vuelve el grupo /14/ cuando precede otro /14/b6sico, o ciertas palabras con el tono /3/, o un grupo tonal que comienza con eltono /4/, o el morfema /-rap' / 'su: 3a.p.'. Ej. /ho'i 'dos' + /6442/ 'mujer')/he 4hy42 Pdos mujeres'.

Neutralizacion: los grupos /24/ y /34/ pierden el /4/ en todos los contextos,menos los que contienen otro /2/ o /3/ que precede o que sigue, o si caen en

posicion final. Ej. /hienkr/ 'vamos: exclusivo' + ,/-nkaV 'otra vez' ) /bien112-nka'/'vamos: exclusivo-otra vez'.

39

37

Page 37: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

t1

I

,t

Observaciones

Todas las formas plurales, sean de primera, segunda o tercera persona, se usanpara indicar a tIna cola persona cuando se habla con respeto. Veanse oraciones 38,91, 165, 348 v 506. as formas singulares para tercera persona, /a2/ 'el' y /rip''ella', se ocupdi para indicar a una o varias personas cuando la situacion norequiere respeto. Veanse oraciones 489 y 550.

Todas las variantes en la secciOn de sintaxis son variantes dentro del mismoidiolecto del Sr. Ernesto Tejeda. Solamente en la seccion lexica, se han anotadovariantes de otros idiolectos.

Los tonos indicados en este trabajo son los que se realizan at pronunciar laspalabras en los contextos en que se encuentran. Por eso la misma palabra puede

. aparecer con diferentes tonos, de acuerdo con las reglas morfofonernaticas querigen en cada contexto. La ieccion lexica presenta los vocablos fuera de contexto,por lo que se encuentran con sus tonos basicos, los que se realizan cuando sepronuncian dichos vocablos en forma aislada.

40

38

Page 38: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

1. Esta casa es grande.

nti39ya" lai934 ne" hyte 3.

Icasa/este/dgrande)hyw' ntt)?ye 603'.

(grande/casa/este)

Esta casa no es grande.

nti3?ya.34 bi934 ne" 9aky hyae'(casa/este/,/no es /grande)9a4lucir hyae ntiviya" IDP"

(no es/grande/casa/este/)

Esta casa es chica,

nti'9ya" bi934 nq34 li`9ntil.

(casa/este/dchico

Esta casa no es chica.ntii9ya34 big" nt" 9a4kur lit9ntr.

Icasa/este/Ino-es/chico)

Esta casa es nueva.ntip?ya34 1934 nq34 's.a3tde 14.

(casa/este/,/nuevo)

Page 39: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

1

Esta casa no es nueva.

n'39ya34 b1934 la4kyt4' ga'40,2e 14.

(casa /este /, /no -es /nuevo)

Esta casa es vieja.nti39ya34 fai934 ng34 denka".

(casa/este/,/viejo)

Esta casa no es vieja.

nti32ye 131734 ne..34 ?a4kyi41 da'nke.

(casa /este /, /no -es /viejo)

Esta casa es blanca.

nti*ya34 ng34 ta3ba3.

(casa/este/,/blanco)

Esta casa no as blanca.

ntii9ya34 bi934 nq34 9a4kyr taitaa'.

(casa/este/,/no-es/blanco)

2. Ccirno es esa casa?

,a1ku2the hyi93% nti'?ya" bae'P4.

(cOmo/es/casa/ese)

nti3?ya34 bac?' n934 9a2ku2thr hyi92!.

Icasai ese/, /0mo/es)

3. 4Que tan grande es esa casa?

7a14 khe mq'trut4 th12-rm24 nti3?ya34 bae 234.

(interrogativa /mucho /metro /hay -le: 3a.p./casa/ese)

nti3?ya34 bae9`4 nq.34 9a'4 kht' m9ltrut4 the-rae24.

(casa/ese/,/interrogativa/mucho/metro/hay-le:3a.p.)

4. zEs nueva esa casa?

?a' 6,33'004 nti3 ya34 bae934.

(interrogativenuevo/casa/ese)nti3?ya34 bm934 ng34 ?a1

(casa/ese/linterrogativa/nuevo)

42

90

Page 40: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

5. Si, es nueva.hyy" Sa403 4.

is( inuevo)

6. No, no es nueva.hely/a' 9akyri 611140m14.

(no /no -es /nuevo)

7. Si.

hyy34. ho3. ho934.

(si) Is() (esta-bien)

No.

he'ya'. 9a44141. 94h1'4.

(no) (no-es) (no)

8. Yo soy alto.

nI1934 n(t34 9nka 3 nicq 934.

(yo /, /alto /yo)

9nka3 nke".

(alto/yo)

Tu eres alto.

nka4ye3 9nka3 nka34ye3.

(til/,/alto/t6)

El es alto.

cat bee?" ne 9nka3

(muchacho/ese/dalto/e1)

Ella es alta.

ine934 ng34 9nka3

(muchacha /ese /,ialto /ella)

El animal es alto.

du' bw934 9nka3 6u34.

(animaliese/dalto/el: animal)

41

43

Page 41: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El los (atlas) son altos.mc4 ba3,914 me' 9nka3

(senores, senoras/ese/,/alto/ellos, alias)

Nosotros somos altos. (inclusivo)nkaiyV2 ne 9n 3 nkeye.(nosotros: inclusivo/,/alto/nosotros: inclusivo)

Nc.)sotres somos altos. (exclusivo)nka4y134 r,g34 9nka3 nka4yr.

(nosotros: exclusivo/,/alto/nosotros: exclusivo)

Ustedes son altos.

nka4yy` n(?" ?nka3 nka`yy'.

(ustedes/,/alto/ustedes)

Yo soy chaparro.

nke4 ng34 pa3tu14 nk 934.

tyo/,/chaparro/yo)pa3tu14 nke4.

(chaparro /yo)

Tu eres chaparro.

nka'yei ngJ4 pa3tu" nka1iye3.

(t6/,/chaparro/t6)

El es chaparro.

oalbm?" ng 4 pa3tu" Oa'.

(muchacho/eset/chaparro/61)

Ella es chaparra.

n44 bee?" ne pa3tu14 rq4.

(muchacha/ese/,/chaparro/ella)

El animal es chaparro.áts, bee 934 -n paqu" Ou".

(animal/eseidchaparro/el: animal)

44

42

Page 42: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El los (ellas) son chaparros.

mv4 bee?" ntr palu mf4.(senores, selSoras/esa/dchaparro/ellos, ellas)

Nosotros somos chaparros. (inclusivo)

nka1142 not" palu nkaly442.

(nosotros: inctusivo/dchaparro/nosotros: inclusivo)

Nosotros somos chaparros. (exclusivo)paltul

(nosotros: exclusivo/,/chaparro/nosotros: exclusivo)

Ustedes son chaparros.

nka4yy` nit" petu" nkryy'.(ustedes/dchaparro/ustedes)

Yo soy gordo.

nkei 9nte kal`kte. ?A kicte.(yo/dfuerte/mi-seno) (fuerte/mi-seno)

Tu eres gordo.nka4ye3 nq" 9rite talkyp.

(tti/dfuerte/tu-seno)

es gordo.

Ca' bee'?" riq24 ka2Ity2 Cad.

(muchacho/ese/,/fuerte/su-seno: 3a.p./61)

Ella es gorda.

13w9` 9ny2 nr.(muchacha /ese /, /fuerte /su -seno: 3a.p./ella)

El animal es gordo.

cu'bae9' ng) 9fly2 ka'ky' 6u24.

(animal/ese/dfuerte/su-seno: 3a.p./el: animal)

Page 43: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El los (ellaslson gordos.me' bic ne' ka2ky2 me".(senores,

sefioras/ese/,/fuerte/su-seno: 3a.p./ellos, ellas)

Nosotros somos gordos. (inclusivo)nka4yr. net' 9riui tazkun(nosotros: inclusivo;,/fuerteinuestro-seno: inclusivo)

Nosotros somos gordos. (exlcusivo)nka4ye ne% 9ny' tacky 4.

(nosotros: exclusivo /,/fuertefnuestro-seno: exclusivo)

Ustedes so gordos.nka4yy` ne" 9N2 ta'kul.(ustedes /, /fuerte/su -seno: de ustedes)

Yo soy flaco.

nkev nei kV' OW".(yo flaco voi§Ice92 nke".

(flaco/yo)

eres flaco.

nkeye' ne" Ske?(tui,/flaco/t6)

El es flacn

oaz lam 914 ne24 9' ca`.

(muchacho/ese/,/flaco/61)

Ella es flaca.

ne bac 23 ne' Skew nr.(muchacha/ese,,, tlacu. Oat

El animal es flaco.

Cu' bir 91 nel lce?' Cu".lanimal/ese/dflaco/el: animal)

46

44

nil COPY AVAILABLE

Page 44: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

-

' ..tiSi son (tacos.

me' ba:?' ne' Ske?' me".(senores, seriorasiesei,/flacoiellos, alias)

Nosotros somos flacos. (inclusivo)nka'ya" ne" nka'-'ye4-.

(nosotros: incluSivoi,,flaco/nosotros: inclusivo)

Nosntros somos flacos. (exclusivo)ne' ske"?` nka"yi"

snosotros: exclusivo/, /flaco /nosotros: exclusivo)

Ustedes son flacos.nka4yul ske72 nka"yy'.

(ustedes/,/flaco/ustedes)

9. Mi casa es grande.

nta'-ne" ne" hya!(casa-mudgrande)hyae nta"-ne".(gandeicasa-mil

Tu casa es grande.

(casa-tu/igrande)

Su casa es grande. (de el)ntal3a' Cat. ne" hvx

(sucasa: 3a.p.telOgrande)

Su casa es grande. (de elia)nta'ba" ne' hya:'

(su-casa:3a.p./ellailgrande)

Su casa es grande (del animal)ntalba" Cu' hy,i.

(su-casa: 3a.p./61: animal!, /grande)

45

Page 45: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

'

Su casa es grande. (de ellos, atlas)ntelke mg' nfr hyaa 3.

(su-casa: 3a.p./ellos, ellas/,/grande)

Nuestra casa es grande. (inclusivo) .

nta-nkth42 ncr24 hym3.

(casa-nuestro: inclusivo /, /grande)

Nuestra casa es grande. (exclusivo)nja4-nth" n?34 hy3.

(casa-nuestro: exclusi.,o/,/grande)

Su casa es grande. (de ustedes)ntal-nicih4' ne"

(casa-su: da.ustedes/dgrande)

10. El chile es rojo.hrla4 nq4 2alry

(chile /, /rojo)

11. Los chiles ya estan rojos.ht a4 `?a4 kairT2

(chile /, /ya /se -hizo: 3a.p./rojo)

12. Los chiles todavla no estan rojos.Ma° rue khdc-" kul4ma3

(chile/dfalta/se-hara: 3a.p./rojo)

13. Ese arbol es grande.

ya' bae? 24 pie

(at bol/eseidgrande

14. Ese arbol va a ser grande.b 914 1.124 key* hyfel.

(arbol/ese/dse-hare: 3a.p. /grande)

48

46

Page 46: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

15. Ese arbol ya era grande (cuando vinimos aqui).ye bw 724 nq" ?a" hym

(arbol/ese/Iya/grande)

16. Ese arbol se volvio grande.. ye bee?" ne24 ken* hym

(arbol/ese/Ise-hizo: 3a.p./grande)

17. Los chiles se van a volver rojos.Ma' ne' ku'rna'(chile/Ise-hare: 3a.p., rojo)

18. Este sombrero es igual a! tuyo.

tha4be big' ne' tainku' hyi? ' koh' cih

(sombrero/este/Ino-igualies/con/que/tuyo)

Este sombrero no es igual al tuyo.thebe ne' tenk44" hyi?"4 koh' Oih3.

(sombrero/este/In° igual/es/con/que/tuyo)tha4be ne' ?a'kur ta"nkyl hyi?'" koh' ii'(sombrero/este/Ino-es/igual/es/con/que/tuyo)

19. Estos sombreros son diferentes.

theba4 kui4ky'-bi" ne' 9a4kyr' ta"nkte(sombrero/que/asi-son-estos/Ino-es/igual/son)

20. De nue color es esa falda?

me: I<Liz'sy'l ".(que/colorgaida-ese)

21. Esa falda es blanca y negra.

Ocol bae ?" ne" 9124¢iE ' ne" hmel ne" 9i40ae ne" tate.

(falda/ese /un-poco/,/negro/Iun-poco/iblanco)

22. 2Tu caballo es negro o blanco?

nete-rih3 ne" ?a" time' Cu'' 20' 9a'4 tote 6u".(bestia-tw, interrogative/ negro/el: animal, 0/interrogative /blanco/el: animal)

49

47

Page 47: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

23. Mi caballo no es negro ni blanco, es bayo.na'ei -nag ne3 9ask ntlla' ne" 9a4ky," ta'eal du"

'no-es/negro/el: no-esiblancoiel:animal/ta'

relacion/amarillo/el: animal)

24. 1Como esta la comida?

7a suiv Icolmiler-ba: ' 9a" qlh" ne'" ')a" 7n4tinterrogatiya/caliente/domida-ese/interrogatiya/no-ham/interrogativango)

25. La comida esta caliente.ko'mrda" sua:

(comidai, /caliente)

La comida esta fria.

koirtit'da" nee " 9n&.y

(comida /, /friol

26. El agua esta muy fria. El agua esta bastante fria.t-Wnta'-hd: nr he'my`(agua -e1/,/muyitrio)

El agua esta demasiado fria.

rWnta/-h: ne he'mi' tu" ?nda'-ka'me24-9'.

(agua-e1/,/muy/no-m3s/frio-aumentattyo-no-mas)

27. Esa olla esta sucia.tit-141 " ga".luilaeseidsucio)

50

Esa olla no esta sucia.

tih"-low " ne" 7a"kyt"(olla-ese/, /no-es/sucio)

Esa olla esta limpia.th"-ba2 n" tharP

48

Page 48: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Esa olla no esta limpia.WI' b.e " ne" 9a"kyr' thai91.

(olla- ese /, /no -es /limpio)

28. El pueblo esta cerca de aqui.nq4nta4 ne4 tizna1 ta:ky' c ?" nke9".

tpuebloUcerca/esta (sentado): 3a.p./suyo: 3a.p./apul)

El pueblo esta lejos de aqui.

na4nta4 ne4 kht' c 0. ' 4 nker4.

tpuebloOlejos/esta (sentadol.3a.p./suyo: 3a.p./apuf)

29. zEst6 lejos el pueblo?

2a14 khr nao"nta". na-Inta4 nee 9a'4 ky.

(interrogativa/lejosipueblo) (puebloidinterrogativa/lejos)

30 Juan esta ahora en Oaxaca.Ca' hya' ne" ria"1"ithee kila9" kil )ntm".(muchacho/Juan/d0axacatesta: 3a.p./O1/ahora)

31. IDOnde esta Juan ahora?ha'ni" áa. hua' kOntV1.(donde /esta: 3a.p./muchacho/Juan/ahora)

32. zAhora esta en Oaxaca?

"a" kOnta, kiltar. áa na.'grlOtia!

(interrogativa/ahoraique/esta: 3a.p./61/0axaca)

33. ?En Oaxaca es donde esta?7a1 na"§iitha: ' t.i?' Ca

unterrogativa/Oaxaca/que/esta: 3a.p./e0

34. Aver Juan estuvo en Oaxaca.

nku'hela" ne" nalSi 'Pha! kila9" Oa' ha'.toyer, ,, Oaxaca, esta: 3a.p.imuchacho/Juan)

49

BEST COPY AVAILABLE

Page 49: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

35. lDOnde estuvo Juan ayer?

ha2ni24 ki3ta7-" dal hta' rikulhnr.

(donde/esta: 3a.p./muchacho/Juan/ayer)

36. t'Joride esta to papa?

ha'ne4 kih" rW4?mr4-rih3.

(dOnde/fue/padre-tu)

37. 1Tu papa esta en Ia casa?9a14 tazkyl ntOya24 na249ini34-rih3.

(interrogativa/esta (sentado): 3a.p./casa/padre-tu)

Tu papa no esta en Ia casa?

7a14 5403' ta2ku1 ntOya" ne249mr-rih3.

(interrogativa/no-hay/esta (sentado): 3a.p./casa/padre-tu)

38. Mi papa esta en Ia casa:

nrmr-ne ta2ky2 nti29ya" me".

(padre-mi/Jesta (sentado) 3a.p./casa/ellos, ellas)

Mi papa no esta en Ia casa.

nrmr-ne214 ne" Oath' ta'ky' ntOya" me".(padre-mi/ino-hay/esta (sentado): 3a.p./casa/ellos, ellas)

39. Mi papa siempre esta en Ia casa.

ne49mi"-na?" ne" yxhi-nj2 9o2ra" talky` nti"Ala" me".(padre-mi/,/todo-no-mas/tiempo/esta (sentado): 3a.p./casa/ellos, ellas)

40. Mi papa esta en Ia rnilpa.

ne49mi"na?" ne34, aky4 hny4 ki'ta9" me".(padre-mi/,/su-cara: 3a.p./milpa/esta: 3a.p./ellos, ellas)

52

Mi papa esta en el mercado.

nrrnr-, r'4 nq", nte4cr kila2" mr.(padre-rnii,mercadoiesta: 3a.p./ellos, alias)

50

Page 50: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Mi papa esta en el rib.

na49m134-ne" nta'hyw 14 ki3ta731 me".

(padre-mi/drio/esta: 3a.p./ellos, ellas)

41. Mi papa esta con don Manuel.

nrrni"-nq934 ng34 ki-1021 nt` koh3 ta" mq3nyqi.(padre-mi/lesta: 3a.p,/ellos, ellas/con/don/Manuel)-

. 42. Con quien esta t6 papa?

yo2 ta2ky2 koh2 nr9rnt34-rite.

(quien/esta (sentado): 3a.p./con/padre-tu)

43..zEsta to papa? (dicho fuera de Ia case)"ia" talky' ri.249mj34-rih2.

(interrogative /esta Isentado): 3a.p./padre-tu)

44. 4Dande este Ia olla?

halni" ta1ky2 tih41-41.

(dOnde/esta (sentado):3a.p./olla-el)

zDonde esta el machete?

halnr talky' ki"da"-hp,l.(dOnde/esta (sentado): 3a.p./fierro-el)

45. La olla este en el suelo.

tih42-42 n@24

(olla-e1/,/suelo/esta (sentado): 3a.p.)

El machete'esta en el suelo.

ki46a4-42 ng24 neinki"

(fierro-e1/,/suelo/esta (acostado): 3a.p.)

La olla esta en ese rinc6n.

tih41-42 n" ka242n6y" 13e?"

(olla-e1/,/rinc6n/ese/esta ( sentado): 3a.p.)

51

53

Page 51: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El machete eta en ese rineAnki4da4-h4l

ri24.a149nc5414 bar 934 hi'(fierro-elUrmcOn/ese/esta acostado : 3a.p.)

46. La olla esta junto al comaltih42-ha n?" tatkyl telnky- koh.' niltha".(olla-el/desta (sentado): 3a.p. /igual /conicomal)

47 iDande esta el perro?ha'nr tazky'

tdondeiesta (sentado): 3a.p./perro-el)

48. Esta fuera de la casa.

kenta40e nti29ya" áu"tafuera casa, esta tsentauoi: 3a.p./61: animal)

Esta dentro de la casa.ka.49n¢ua4 nti"?ya" ta`ky' cu.'(su-estomago: 3a.pacasa.esta (sentado): 3a.p./61: animal)

49. (:)(5nde esta la iglesia?

haznr ta'ku1 yu"nku

(dOnde/esta (sentado): 3a.p./iglesia)

54

Donde esta el mercado?ha-nr ta'ky' nte240'(dOndefesta ( sentado): 3a.p. /mercado)

1Dr5nde esta to casa2

ha ni-a taiku= ntal-rih'.tdonda,esta tsentado): 3a.p./casa-tu)

La iglesia estA enfrete de aquella casayu'nky' nq4 kt`ti ' tlinkoitho" nti"iya ' Dm," ta-ku .

uglesia direccton-su: 3a.p.ipuerta, casatese, estatsentado): 3a.p.)

52BEST COPY AVAILABLE

Page 52: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

4..51. La iglesia esta mas adetante.

yu4nku4 ne4 "-nt nkula2" ta'kui.

(iglesia/luo-poco-no-mas/adelante/esta (sentado): 3a.p.)

52. 11:5nde esta el corral?

ha'ne4 hi'ya` 7nCua`.

(dondetesta: 3a.p.icorral)

53 El corral esta atras de la casa.

7noua' n2" to ?- nka-4att.,24 nti'7ya" hi'ya'.

(corral ilposicion/su-espalda: 3a.p./ casa/esta: 3a.p.)

El corral esta delante de la casa.

7noua' n2'4 ta22 nta"d2' nti17ya14 hi'ya'

(corrali,/posicion/patio/casaiesta: 3a.p.)

El corral esta junto a Ia casa.

7ncua' n2" taz"nky' ta'ku1 koh' nti`7ya

(corralidigual/esta (sentado): 3a.p./con/casa'

54. La ropa esta en el Paul.

zh12: n2-' ka `7rtua" ka'Sa" 71'nCa., pa, ,. stomago: 3a.p./cajaiestan adentro:3ap. plural)

55 I ns frijoles estan en Ia olla.

022' ka:47nctua" tin- 9i r:ca,;o1 su-estomago: 3a.p.folla/estan acentro: 3a.p. plural)

56 El pajaro esta Pn ese arhnlni'sw n2" rku' ya- t3w 7" ki'sy' Cu '

(pajaro,su-cabeza: 3a.p./arboIrese/esta-encima: 3a.p./61: animal)

57 La mosca esta en la pared

ny' tar al'"int" kila7" cu'imoscd Aunt°, aciobe/esta. 3a.p..ei: animal)

53

55

Page 53: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

58. Los perros estan alrededor de la lumbre.r43642 siu2nte214 -rw " u" ntr?'.

(perro/./estan (sentado) alrededor: 3a.p. plural-le: 3a.p./ el: animal/lumbre)

59. zCuantos perros tienes?`la" ichi' thil-r(1 au".

(interrogativa/mucho/perro/hay-te/el: animal)

60. Tengo un perro.

the-nrie nku2

(hay-me/uno/perro)ta2ky2 -q nku2 np242.(este (sentado): 3a.p.-me/uno/perro)

56

Tienes un perro.

the-ri2 nku2 4.2etq2.

(hay-te/uno/perro)talky' -ril nku' ne42.

(esta (sentado):3a.p.-te/uno/perro)

6 tiene un perro.

the-rm " cat nku'(hay-le: 3a.p./61/uno/perro)the-ra2 nku2 42W.

(hay-ael/unoiperrO)

taakte-rw " da' nku" r124.2.(esta (sentado): 3a.p.-le: 3a.p./el/uno/perro)ta'ky24-raz nku'

testa (sentado): 3a.p.-a-el/uno/perro)

Ella. tiene un perro.

the-rm 24 na24 nku2 rVq2.(hay-le: 3a.p./ella/uno/perro)

nku2 na'n92.

(hay-a-ella/uno/perro)

5a

Page 54: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El los ( ellas) tienen un perro.ppthr-ree 24 rti14 nku2 ne41.

(hay-le: 3a.p./ellos/uno/perro)

Tenemos un perro. (inclusivo)

the-n042 nku2 na'W.

(hay-nos: inclusivwuno/perro)

Tenemos un perro. (exclusivo)

nku2

(hay-nos: exclusivo/uno/perro)

Tienen un perro. (ustedes)

tht'-nyhn nku2 rWr).2.

(hay-les: a-ustedes/uno/perro)

Tengo dos perros.

tht-nal ho' q41.(hay -me /dos /perro)

siu2-nag ho' rpy.testan: 3a.p. plural-me/dos/perro)

Tienes dos perros.

the-hi ho' rVal.lhay-te/dos/perrol

El tiene dos perros.

ty-rwu 6a1 ho'(hay-le: 3a.p./el/dos/perro)

El los (eilas) tienen dos perros.

the-rw" mr ho' na'42shay -le: 3a.p./ellosidos, petrol

Tenemos dos perros. (inclusivo)

thil-nah" ho' na'r142.

(hay-nos: inclusivo/dos/perro)

55

Page 55: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Tenemos dos perros. (exclusivo)

the -nih' ho'

Shay-nos: exclusivo/dos/perro)

Tienen dos perros. (ustedes)

the-nyh" ho' rqfW.(hay-les: a-ustedes/dos/perro)

61. Tenia un caballo (pero lo vend().ka'beihn4z-* nku2 ng2'Si2

(se-sento: 3a.p.-me/uno/bestia)

62. El ano que viene voy a tener un caballo.ny' kuil4sgv ng" sa4ku%-rT% nku2

(ario/entrara: 3a.p./,/se-encontrara-me/uno/bestia)

63. No tengo perro.

Oit%"-rT' rqiy.(no-hay-me/perro)

64. No tengo ninguna moneda.Ogth"-na' nku1 tu14si'ng14.

(no-hay-me/hasta/uno/moneda)

65. Tengo ague pars tomar.the-ng! sly".(hay-me/aguaiqueitomaremos: inclusivo)

66 i011e tienes ahi? (set-inland° el bolsillo o un costal)

(que/quelestas-Ilevando-ese)

67. e uIen tiene el machete?

yoz §1-

clue, 3a.p., tlerro-ell

58

56

BEST COPY AVAILABLE

Page 56: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

.!4

68 Yo lo tengo.nketyo/hay-me)

69. El maiz tiene gorgojo.

.2 .

n24 9i24nda3 du34i, .3,44

(malz/,/estan-adentro:3a. p. pluraljanimaligorgojo)

70. Los perros tienen cola.

riq-112 n24 the nteYr Cu".

(perroi,/hay/colafel: animal)

71. Tienen cola los perros?9a" the nte20i22 np2np2.

(interrogative, hay/cola/perro)

72. eAcaso no tienen cola los perros?

2a" dpjh31-nku' nte2#22 np'hp'.

(interrogativa/no-hay-?/cola/perro)

73. Mi perro no tiene cola.

y4.2-ne34 nr 0)h3' nte20122 Cu".

(perro-miHno-hay/cola/el: animal)

74. Esa casa no tiene puerta

ntOya" ta; )I4 ec." ti'nkoltho"-rwl4 .

tcasaiese/dno-hay, puerta-su: 3a.p.i

75 Juan tiene poro pelo.ea' hyp' he'my' Cu'ba' Cha"rkula Oa' yahn.

(muchacho/JuanOrnuv/pocoisu-pelo: 3a.p./elilleva-puesto)

Juan tiene mucho peso.

Oa hua' ne" he rku` yah cha"rku. Oa'

(muchacho/Juan/'mucho, Ileva-puesto/su-pelo: 3a.p..'61)

57

Page 57: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

76. 1Cbmo es el pelo de-Juan?9alkulthe ky` Oha"rkus4 aa' hyq1.(corno/son/supelo: 3a.p./muchacho/Juan)

77. El pelo de Juan es negro.Oha'rku4 cat nt"(su-pelo: 3a.p./muchacho/Juan/,/negro)

78. Tengo el machete que me prestaste.tazkyl-* ki2'oa14 ka3te9"-nil -W.(este (sentado): 3a.p.-me/fierro/que/diste-me-el)

79. Todavfa tengo el machete que me regalaste.ta2ky2-kua924-np.2 ki246a24 Si' ka3t03'-np1-42.tests (sentadol:

3a.p.-todavia-me/fierro/que/diste-me-el)

80. En casa tengo un machete que no es mfo.nta4-ne rT% nku2 ki246a24 po.u.

(casa-mi/,/esta (sentado): 3a.p. /uno /fierro /pero/no-es/m(o)

81. Esta tiene manchas.6i4nka' rT.3 ka29bi2 -rx Z, 0/14.

Icamisa/este/,/se pinto-le: 3a.p. /savia)

Este perro tiene manchas.

bi7l4 nr piintu" Cu".(perro/este/dpinto/e(: animal)

82. La comida tiene

koimrda14 -42 9124ntaI-rw 14 §a".(comida-el/,/estan-adentro: 3a.p. plural-le:3a.p./sal)

60

La comida no tiene sal.ko ;4204-1.1 n1.1a1.1,

( comida-el/,/no- hay -le: 3a.p./sal)

oo

Page 58: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

83. La comida esta salada.

ko'mrda'4-41 ne" he'rny' gtp'.tcomida-es/,/muy/salado)

if*.; 84. La sopa tiene chile.

soipa34-ha' ne" 9i"ndai-r3:; '4 nta2Silhfia".

(sopa-el/lestan-adentro: 3a.p. plural-le: 3a. p./salsa-picante)

85. La olla tiene agua.

tih4242 ne" na3nta` 9i"neai.

(olla -el /, /agua /estan- adentro: 3a.p. plural)

La olla no tiene agua.

(taih" naIntal 9i2°noai tih41-42.

(no-hay/agua/estan-adentro: 3a.p. plural/olla-el)

86. J)Onde tiene Juan el mecate?

ha-1" ka'be3hna2 cal nal9nt12-haz.

(dende/dejo: 3a.p.imuchacho/Juan/mecate-el)

87. Juan tiene el mecate en la mano.

Ca' hua' ne" ya?Ohal ca nal7ely2-ha:«nuLnacho Juan 11eva-en-la-mano: 3a.p./el/mecate-ell

4 88. Juan tiene una piedra en roea- hya' ne' ' hi'ya' nku ' ea'.

(muchacho/Juan/,/esta-adentro: 3a.p./uno/piedra/bolsa-su: 3a.p./61)

89. Tengo dos hermanos.

ho' ma' Si2nke'.

(dos sommi-pariente)

90 Cuantos hermanos tienes?

7a." kN' ma'

unterrogatival much°. son/tu-pariente)

59

Page 59: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

91. zTiene usted jabon para vender?9a" the-nth" ntuh" Si' kui'te'ny.(interrogativa/hay-les: a-ustedes/jabon/que/venderan: ustedes)

92. Tengo gripa.

yar -4' 6i2¢as'

(Ileva: 3a.p.-me/catarro/se-enoja: 3a.p.-ie: 3a.p.)

93. Tuve gripa.

ka3r4L4' 611(W khr-rw"(se-hizo: 3a.p.-me/catarro/se- enoja: 3a.p.-le: 3a.p.)

94. Jienes trio?

9a4 4 9n6q2-rig.

(interrogativa/frio-te)

95. Si.

hyy". 1.162-rW.(Si) (trio -me)

No.

helya`. 9n411-n'.(no) (no-trio-me)

96. Tengo dolor de cabeza.

N14' rku'.(duele: 3a.p./mi-cabeza)

97. Tengo prisa.

m03'-talti'(quiere: 3a.p.-pronto-rne)

98. Tengo hambre.

boh"-4',(pica: 3a.p.-me)

62

60

Page 60: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Tengo sed.

(sed-me)

Tenqn suer).nehelq2-n.-e

(suelio-me)

Tengo flojera.

si3-rwz.

(flojera-me)

99. Tengo trabajo.

the sae sai2mV.(hay /trabajo /que /hago)

100. Tengo pena.

C-o'73 sa36ai-rTt.

(triste/es: 3a.p.-me) (avergonzado-me)

101. Soy penoso.

`,a4-tu'sa2 hemp'( par -naturaleza/muy/avergonzado-me)

107 En la olla hay frijoles

ka49nOua' tih42-42 nr 914nda3 yu4hrtv2.

(su-estomago: 3a.p./olla-elUestan-adentro: 3a.p. plural/frijol)

En la olla no hay frijoles.

ka'?neua4 tih4z-42 ne" Oph-H yui4hm2 9i2'nda3.

(su-estOmago: 3a.p./olla-e1/,/no-hay/frijol/estan-adentro: 3a. p. plural)

En la olla hay agua.

ka49nOua4 tih42-42 ne24'714nda3 *nta.z.

(su-estomago: 3a.p/olla-el/destan-adentro: 3a.p. plural/agua)

61

63

Page 61: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

En la olla no hay agua.

ka49n¢ua4tih42-42 n24 .4.h31 na'nta2"?P'nea 3.

(su-estOrnago: 3a.p./olia-el/ no-hay/agua /estan-adentro: 3a. p. plural)

103. Hay frijoles en Ia olla?

?a' 9i14nda'' yu4hm' ka249n5lua24 tin".(interrogatiya/estan-adentro: 3a.p. plural /y: jol/su-estomago: 3a.p./olla)

104. iNo hay frijoles en Ia olla?

?a" rINh3' yul'hm2 9i24nda3 ka'42n0ua34 tih42.

(interrogatiya/no-hay/frijol/estan-adentro: 3a.p. plural/su-estomago: 3a.p./olla)

105 Si hay.9i4nda3.

(estan-adentro: 3a.p. plural)

106. No. no hay.

qtru 0e3'7 il4ndal(no-hay) (no-hay/estan-adentro: 3a. p. plural)

107. En el monte nn hay yenados7

nkOhnal nee' ?a" ¢alh" n012nki2rlp2.

(campol,/interrogacion/no-hay/bestia-campestre)

108. En la rasa hay gentenja"-ne3 siu2 6u"ta'4.

(casa-6/,/estan: Sa.p. pluraugente)

En la casa no hay genienta4-nr" ngJ4 Olt131 gut"ta".

(casa-miuno-hay/gente)

109. En esa casa no habia gente.7a'Oe " ne" 9(ar131 u14ta'" nti32ya bae ?".Chace-tiempo/,/no-hay/gente/casa/ese)

64

62

BEST COPY AVAILABLE

Page 62: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

110 Aqui hay cuatro tortillas.nke9' ne' 9i4nca' ni14r):14

(aqui/lestan-adentro: 3a.p. plural/cuatro-tortilla)

111 Aqui hay 'ma tortilla.

nke9" n9'4 hi'ya' nku nc.riy?'(aqui., esta-auentru 3a.p..uno/tortilla)

112. Aqui hay aqua.

nke",' nel the nontai

hay/agua)

Anui nn hay arria

nrce:" d40 n4 114a'

(aquii,Ino-hay/agua)

113. Alla hay arboles.

nlcah2 n924 heIrryl 7i"nda3kul yak.

lalla/,/muy/estan-parados: 3a.p. pluraliarbol)

114 Hay una enidemia en el pueblo.

na4nta4 ne' hemy' 6c-(pueblo muyiesta-adentro: 3a. p.

115. En mi pueblo hay mercado.

ne' the nte'dr.Ipueblo-mii,ihayimercado)

116. En PSP pileblo hay rasas muv grancies.

ta4b,e), ne' he'my' ye'?' ntik,ya"tpueblo,eseid muy;grandes/casa/hay)

117 El ranate es un pajaro.

ou4 Si' ny4-rae" saina2te" ne" ou".(animal/qua/se-llama: 3a.p.-le: 3a.p./zanate/ipajarolel: animal)

63

Page 63: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

118. Ese paiaro es un zanate.

nrsde l',34 n934 sa3nq'te34 7mi' Cu"1pajaro/ese/izanate/se-(lama: 3a.p./61: animal)

Ese oaiaro no es un zanate.n'es.:et4,e73 7a4kcir sa na te''

(pajaroiese/,/no-es/zanate/el: animal)

119. iQue paler() es ese?

yo' ni"s,e cu3" -t-e"

lquien/paiarotanimal-esei

120. Juan es maestro.ea' Na' ne'' m'stru 14

(muchacho/Juan/imaestro/61)

Juan no es maestro.ea' hya' ne" 9a' rnallstru" ca'(muchacho/Juan/ino-es/maestro/e1)

121. Juan es el maestro.

ma43stru34-ha' ng" ?a"kui' htm'(maestro- el /, /es /muchacho/Juan)

Juan no es el maestro.

meCstru"-ha' ny,,4 9a"kyr ca'(maestro-elidno-es/muchacho/Juan)

122. Quien es maestro?yo" Si' mKstru"

(quien/quermaestro)

123. Chiien es el maesun?yo' Si' m9t1stru"hal

(quien/que/maestro-el)

66

64

Page 64: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

124. Juan es hijo mfo.

ea' hyl' r14.ki39nti2-n923 áa2.

(muchacho/JuanUnino-mi/e1)

125. Juan es mi hijo.

6a2 hy9' n9'4 ki39ntiz-n9 ?' Oa'.

(muchacho/Juan/Inifio-mi/e1)

126. 1Due es Juan?

m92 m9' 6' hY4'.

(oue/es/muchacho/Juan)

;

..14:t

127. Juan es maestro?ca' h99' n9" mai3stru34 da-

(muchacho/JuanOinterrogativa/maestroh51)

128. Yo soy hijo de don Manuel.

nic4934 nr ki3?nti2-r" tat' m93nR'4 nic.9.914.

(yo/,/nifio-su: 3a.p./senor/Manuel/yo)

Yo no soy hijo de don Manuel.nka93 9a4kuj" 24 tat' ma2nua" nka224.

lyoidno-es/nifio-su: 3a.p./seAor/Manuel/yo)

129. Juan es brujo.

Oa' hy9' ng'4 su2rki: Oa'

(muchacho/Juan/dbru)o/OI)

130. Juan se yolyi6 brujo.

ca' hy91 n9" suirki2 ka2m1 Ca'

Imuchacho/Juan/dbrujoise-hizo: 3a.c./61)

131. Esa canasta es mfa.

nisi' -ba3 no4 19924-bee".

(canasta-eseUmfo-ese)fia734 n(34014-bee 34.

lmfo/canasta-ese)

BEST COPY AVAILA!Fr

Page 65: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

68

Esa canasta es tuya.

ni'sr-19w' ne4(canasta -ese/dtuyo-ese)

Esa canasta es suya. (de el)

Ri4sj4.6m' ng' st.e" ca'-ti

(canasta -ese/dsuyo.: 3a,p./muchscho-ese)

Esa canasta es suya. (de ella)

nrsj4-hie '(canasta - ese /, /suyo: 3a.p.. inucha( ..0-ese)

Esa canasta es suva. (del animal)

nrsj1-6[E' ny's

( canasta ese /, /suyo: 3a.p./animal-ese)

Esa r.anesta es suva (dp piing alias)

nisi skr, ' no' ca:9' me' riLe1

(Callas tu ese/dsuyu. Ja.p. senures-ese)

Esa canasta es nuestra. finclusivol

nrsi4 Pa! 4 nr

(canasta- ese /, /nuestro: inclusivo-ese)

Esa canasta es nuestra (exclusivo)

nisi' -t4in ne4 flip."-bze ".

(canasta-ese/dnuestro. exclusivo-ese)

Esa canasta es suva (de ustede3)ni4so.bae np4 14.

(canasta-esei dsuyo: de-ustedesasP)

Esa canasta no es mfa

' nq4 9a4ky1414 fte"ba(canasta eseidno-es/mlo-ese)

66BEST COPY AVAILABLE

Page 66: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Esa canasta no es tuya.nor. bee 4 9a4kitir ithi3.bee 34.

(canasta-ese/e/no-es/tuyo-ese)

Esa canasta no es suya. (de el)4 164v, 914 &Ake 24.

( canasta - ese /, /no-es /suyo: 3a.p./muchacho-ese)

Esa canasta no es suya. (de ell&nrar-Ime ' nt4 ?En trt Aix, '714 nal4.kwe 14.

(canasta-ese/dno-es/suyo: 3a.p./muchacha-ese) -

Esa canasta no as suya. (del animal)nt4sr.baE,4 rue 9a4k041 0439 14 du14.h8e

I4.(canasta-ese/dno-es/suyo: 3a.p./animal-ese)

Esa canasta no es suya. (de ellos, alias)14.

(canasta-ese/,/no-es/suyo: 3a.p./seiiores-ese)

Esa canasta no es nuestra. (inclusivo)4 rW 7a4ky414. 0042-bee 24.

(canasta-ese/dno-es/nuestro: inclusivo-ese)

Esa canasta no es nuestra. (exclusivo)ni4s14.43ae oth34.bEe34.

(canasta - ese /, /no -es /nuestro: exclusivo-ese)

Esa canasta no es suya. (de ustedes)bap, nt,4 7a4kyr 4 .4.

(canasta- ese /, /no -es /suyo: de-ustedes-ese)

132. Mi canasta as es.a.

tfee )34 di3 ni34s)34-na234.

(ese/que/canasta-mi)

BEST COPY AVAILABLE 67

69

,r:4

Page 67: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

I a

Mi canasta no es esa.9a4ky141 15 En? 4 SP ni3'si34-na934.

(no-es/ese/que/canasta-mi)

133. iDe quien es esa canasta?

yo2 Ita39" nrsj21-tam"..

lquianisuyo: 3a.p./canasta-ese)

134. zEs tuya esa canasta??et .Unterrogativa/tuyo/canaita-aaei

No es tuya esa Canasta?

?a'4 40.13 bae

tinterrogaciOn/no-es, toy(); canasta -ese)

135. zEsta canasta es la tuya?

9a' ni"si" bi934 $P Oih3.

(interrogativa/canasta/este/que/tuyo)

136. Este es el camino (que va al pueblo).

nti4ya2 bi92'.

Icamino/este)b1934 nti4ya2.

(este/cam-1o)

137. Juan es de Oaxaca.cat huh' nc4 Cat rT2464 40x/ oat.

(muchacho/Juan/dmuchacho/Oaxaca/e1)

138. zDe donde es Juan?

halnr nrnki34-riu" Oa' hytl. .

(dOndeitierra-su 3a.p./muchacho/Juan)

139. 1De &wide eres?

halnr4(dOnde/tierra-tu)

7068

,

BEST COPY AVAILABLE

Page 68: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

140. eGuien es de Oaxaca?da2 r42461240hal24.

(quien /que /muchacho /Oaxaca)

141. Juan es un hombre bueno.

da2 hy9' nr9'4 nku2 6[934 ntatt3146a2.

(muchacho/Juan/Juno/hombre/bueno/61)

142. Juan va a ser topil. .

dal hy9' n9'4 khue'4 6a2 nesw 24.

(muchacho/Juan/,/ira: 3a.p./el/topil)

143. th.ie va a ser Juan?

m92 ga2 khue24 c'a' hyp'.

(quertrabajoisra: 3a.p./muchacho/Juan)

144. Juan fue topil el ail° pasado.

Cat hy9' n9'4 new 34 ka3m91 6a2 ku2ya2 ny2.

imuchacho/Juan/Itopil/se-hizo: 3a.p./61/afic pasado)

145. iCuanclo fue topil Juan?

ha'n[249ya3 hy9' nn' see '.tcuando, tue : 3a.p./muchacho, Juan/topil)

146 eaue fue Juan el alio pasado?

m92 ia2 kih2' Ca' hv9' ku'ya' ny2.

lque/trabajo/fue:3a.p./muchacho/Juan/afio-pasado)

147 Juan es hombre.

dal hua' n914 da'.,muunduno uuan,.horribre/e1).Sr dal hy9'.

thombre/muchacho/Juan)

148 Marra es mujer.

na4 melrila34 re atiti42 ne.

trnuchactiaiMariaomujeriella).

69BEST COPY AVAILABLE

71

Page 69: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

,fit r

149. Yo soy hombre.

nk,r4 n?34 tr34 nkr4.

(yo/,/hombre/yo)

150. Yo soy mujer.

nkr nt0 Chv42 nke34.

(yo /, /mujer /yo)

151. zQue es este comida?

. mp2 ko2mrda24-b124-r r.

(clue/comida-este-no-mas)

152. (Este comida) es came de armadillo.yoh34-ree 34 da'?324 kalmrie.

(carne -su: 3a.p/armaditlo/se-hizo: 3a.p.)

153. Yo soy el mas joven.

nkrAP ?i41' -sa3 ei3?nta32 nickt934.

(yo/que/un-poco-rnas/tierno/yo)

Yo' no soy el nits joven.4 nke Si' ?i40,_au se' 6i39ntw' n4934.

(no-es/yo/que/un-poco-mas/tierno/yo)

154..El hombre que esta sentado es Juan

6a1 Ail talkie-bee" 6a2 hter '

(muchacho/que/esta (sentado): 3a.p.-ese/dmuchacho/ Juan/muchacho-e

155Juan es el que esta sentado. (Contestacion a: zCual es Juan?)

6e.2 Nat nywa"kui eel Ail talky' bai"(muchechoi Juan/des/clique/esta (sentado): 3a.p.-ese)

156. Juan es el que esti sentado. (Contestacion a: zPedro es

el que esta.sentado?)

6a' hR' Ai' talky. ba:14.

(muchacho/JuaniqueiestA (sentado): 3a.p.-ese)

72

BEST COPY AVAILABLE

Page 70: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

157. Chiquihuitlan es cabecera municipal.

di3ki3ul3ttan" n124 ntinyallaiit" rneti4thke.

(chiquihuitlan/,/casa-municipal/Prirnero)

158. Eduviges es nombre de mujer.

9e'cluti2hes" ty4 fir-rw" ohy43.

IEduviges/,/nombre-su: 3a.p./mujer)

159. El que sali6 es al que conozco.Cat gti2.kiebelthul-b&24 np24 c: al di' 913a, 3 6a2.

(muchacho/que/salio:.3a.p.-eie4/muchacho/ese/que/conozco/Ol)

El hombre que saliO es al que conozco.9934 ka3belhu3-a34 np34 dal baa 224 gi3 ?we 3 632.

(hombre/que/salio: 3a.p.-ese/,/muchacho/ese/que/ conozco/e1)

160. zQue as eso? (Sefialando algo que no se alcanza a distinguir)Si? kua"hylv-bee ' -n'.

(que/que/ahf-esta-ese-no-mas)

mpg Sit

(queique/asi-es-ese-no-rnas)

161. Es un perro.

nYlp2-bw2'.(perro -esel

162. El alio que viene mi hijo ya va a ser hombre.nte kul"sr n224 cat ki29nti2-nr.n23 ?a4 ku4mp3 i7-14 a724 khueta Oat

(atioientraremos: inclusivoismuchachoinino-mi/dyaisehara: 3a.p./hombre/suyo: 3a.p./pensamiento/e1)

163. Juana se parece a Marfa.

hua' IV/ tul4 gktil4 me9'a34 ITV 5414 na14.

(muchacha/Juana/,/no-mas/es/su-cara: 3a.p./

muchacha/Marfa/es/su-cara: 3a.plella)

BEST COPY AVAILABLE 71

,

73

Page 71: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

164. Juana se parece a su madre.npi4 huainfil n14 tu4 met site 943 me glut r.t#,..

(muchacha/Juana/,/ no-rnas/es/su..-carl,: 3a.p.

madre-su: 3a.p./ella/es/su-cara: 3a.p./ella)

165. Usted v su hijci se parecen mucho.

nkeyyl4koh3 ki7nt12-nyh11 n tnkte-nr me Sky'.(ustedes/con/nino-su: de-ustedes/,/ igual-no-m> s/es/su-cara: de-ustedes)

166. Juan parece viojo., .

de' NO' ne"ealkue?"Ii" ?a3' he'mi Oalnka" de"..( rouchiCho/Juan/dComo/que/ya/riiuy/viejo/e1)

. .

167. Juan parece maestro.

Oa' No' nit" saaku,S4hyil??3' .stru" kual414' de.imuchacho/Juary /,/como-esta/maestro/asf-esta/e1)

168. Xorno to llamas?

(cdmo/se-!lams: 3a.p.-te)

169. Me Ilamo Pedro.

pe'dru' ?mr-nql.

(Pedro/se-llama: 33.p.-me)

170. Hace calor. Hace sal.

*heir* suae'.(muy/caliente)

74

Hace

heirny' 9n6e.2.

(muy/frfo)

Hace vientO. .

he'rku' balnkei tho24.(mucho/corre: 3a.p./aire). .

72 BEST COPY AVAILABLE

7,Perromirpowzrvivrerwmalo".11r,

I,*' t'itm'

Page 72: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

171. Este Hoviendo.

ti3bav

(esta-lloviendo: 3a.p./Iluvia)

172..Va a (lover.

kuaw 012.

(Hove* 3a.p./Iluvia)

173. Con clue se hacen las tortillas?met koh3 ma' nelle.

(que/con/se-hace: 3a.p./tortilla)

174. Las tortillas se hacen con nixtamaltry' koh3 now"(tortilla /, /con( nixtamal/se-hace: 3a.p.)

175. 1Cbmo se va a to pueblo?9a2ku'thr kusenly ncenk12-rib.tcOmo/iremos: inclusivonterra-tu)

176. zOOnde vInden azilcar?.ha2ni24 tteltsiti nit'6a"?a26ii.

(donde/servende: 3a.p./sal-dulce)

177. Ahi venden muchas cases.nta3 nie heirny' khr

tahf/,/muy/mucho/cosa/se-vende: 3a.p

178. Nombraron a Juan presidente municipal.Oa' ha nti kaibe2taw mg" preisi'deinte" itaa9" ntii?ya3ba' sr.lmuchacho/Juan/Ipeg6: 3a.p./ellos/61/presidente-suyo:3a.p./casa-municipal)

179 Juan r'ne (lamb tonto.6a2 nr nkakka3 katham Oa' Or.tmuchacho/Juan/s/tonto/doo: 3a.p./el/rnio)

BEST COPY AVAILABLE 7.3

75

rairmtm,r71.-7-47.7.7r7r :73,:rwcric-73. ,c7N. :4:-.r.V14:

Page 73: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

180. Estoy durmiendo.

hi24Whbwl.

(estoy-durmiendo)

Estas durmiendo.

?a" ¢hu2riehbel.

(ya/duermes)

Esta durrniendc.

hi3Whbaet.

(esta-durmiendo: 3a.p.)

Estamos durmiendo. (inclusivo)

9a4 Ohu2WhI32'.

lya/dormimos: inclusivo)

Estamos durmiendo. (exciusivo)

9E14 sthu2riehlEr.

(ya /dormimos: exciusivo)

Estan durmiendo. (ustedes)

9a4¢hu3ny2hbyl.

lyaiduermen: ustedes)

181. No esta durmiendo. (el)?eke hitlyhtme ' dal.(no-es/esta-durmiendo: 3a.p./61)

182. Duerme poco. (en

he'rny' du'ba' hiztq'thi3wt cat.(muy/poco/duerme: 3a.p./61)

76

Duerrne mucho. (el)he'rku2 hba2iyhbae' 6a2

(mucho / duerme: 3a.p./61)

71

Page 74: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

183. Duerme de dfa. (61)

nkeq4ste4 hba'rWhiaw' Cat.(de -dfa /,!duerme: 3a.p./61)

Duerme mucho de dia. fellnkiini"113 ne" he'mu' hbazflaihlaw' cat.(de- dia /, /mucho/duerme: 3a.p./e1)

No duerme de dfa. (el)

nki' nr gt 34 n?-'4 hbalrip2hiar Oa'

(de-dia/ino-duerme: 3a.p./61)

Nn rillerme mucho de cf.a (el)nktin,i14etr nr htaattlathlaw. Ca'

(de-dia/,/no-grande/duerme: 3a.p./61)

Duerme de noche.s1 14e haa'f1p.'h13 cat.

lnochei,/cluerme: 3a.p./60

Duerme mucho de noche. (el)ri heirny' hiaa'nplhi3w Ca'.

noche/,/mucho/duerme: 3a.p./ell

No duerme de noche. (el)

ne ' hba1nazht3121 ca',nouro-t no-duerme: 3a.p.iel)

N" dilprrnif. mucho de noche. fel)nki'yt4n14.4"hbalriathtaa.' 6,32.

nocheidno-grande/duerme: 3a.p./61)

184 Fl nifin se ritirmio.

ka'heairilhbrei ki'2ntil.(se-durmic5;

77

75

BEST COPY AVAILABLE

Page 75: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

185. El ni6p se esta durmiendo.

tiThlaali,a3hha o

(se-esta-durmiendo: 3a.p./ni8o)

188. El nine se va a dormir.

khua4Whtaw'

(se-dormira: 3a.p./nitio)

187. El nirin se durmio de nuevo.

kalau3yal ka'hba'r'Whi3'-nka' ki'?nti1

(volvio: 3a.p./se-durmio: 3a.p.-otra-vez/ni60)

188 El nirin nn cltirmio hien anoche.

ne" ka'hbaln.plbentAh" Cal nku'ohi'

ininoidno-durmi45-no-bien:3a.p./elianoche)

/aukyr ntah" ka'rthairlattice Cal nku'ehr.

(nilio/,/no-es/bien/durmio:3a.p./el/anoche)

189 El nine casi se durmio en el camidn.

ric!" mip3' khual4fia'himeo Ca' ka249nua" kairniq"

(nitio/,/hasta-quiere:3a.p./se-dormir8: 3a .p./el/su-estomago: 3a.p./camion)

190. El pez muerto esta flotando en el aqua

Cu' ti' 9a34 ka29m92-ha' n9'4 ki3sy' Cu' gkr na3nta'.

(animal/pescado/que/ya/murio:3a.p.-el/lesta-encima:

3a.p./61:animal/su-cara: 3a:plagua)

191. La madera flota en et aqua.

ya' ne14 np.intaz

(madera /, /su -cara: 3a.p./agua/est8-encima: 3a.p%

192. Ella siempre me pide tortillas.

sa.'9ma'4 hbe32yai-n2np14 ni"ny".

isiernpre,pcle: 3a.p.-me ella tortilla)

sa17mr hbei?ya' na" nk,e"" nrry".islempre, pide: 3a.p., ella yo/ tortilla)

78

76

Page 76: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Ella siempre tp pide tortillassa39mp" hbei7ya'-ri2 n9" nrelti".

(siempre, /pide: 3a p.- to /ella /tortilla)

sa39mt" htse37ya3 n134 nka"ye3 nrnii34.

(siempre/pide: 3a.p./ella/tidtortilla)

Ella siempre le pide tortillas la ella)

sa39mr hbe37ya3 np.34 ni3' ni34t193'

(siempre/pide: 3a.p./ella/ella/tortilla)

Ella siempre nos pide tortillas. (inclusivo)

sa37ma'4 hbe'?yal-nh" na" ni"nu".(siempre /pide: 3a.p.-nos: inclusivo/ella/tortilla)

Ella siempre nos pide tortillas. (exclusivo)

sai9ma14 hbe39ya3-n)h"in.p33 rrny'4.

tsiernpre/pide. 3a. p. -nos: exclusivo/ella/tortilla)

Ella siempre les pide tortillas. is ustedes)sa)9ma" hbe37ya3-nyh31 ne nrny".(siempre/pide: 3a.p.-les a-ustedes/ella/tortilla)

Eft siemnre les pide tortillas. la ustedes)

sa'?ma" hbe")ya'-nuh" Ca' nrAv24.(slempre, pide: 3a.p.-les: a-ustedes/el/tortilla)

El animal siempre les pide tortillas.(a ustedes)

sa'9rna" hlae39yai-nyh" du" nriy".Isleuipre/pide: 3a.p.-les: a-ustedes/el: animal/tortilla)

Ellosipllas siemnre les pirion tortillas. la ustedes)sai?rnr hbe'9ya3-nyh' me

(siempre /pide: a-ustedes/ellos/tortilla)

Siempre to pido tortillas.sal7mr nrriy".(siempre/pido-te/tortilla)

77

79

Page 77: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

80

Siempre le pido tortillas. (a ella)sa39m hbel4,7ya"-rae'4

(siempre/pido-le: 3a.p./ella/tortilla)

Siempre les pido tortillas. (a ustedes)sa'mr hbe 9yai.i.nyhc nriny14.

(siempre/pido-les: a-ustedes/tortilla)

Siempre me pides tortillas.

sa39mq" Oha22ye2-n2 ne4ny".

( siempre/pides-me/tortilla)

Siempre le pides tortillas. (a el)sa39ma" eha29yel-rw" dal 0.21'10'4

(siempre/pides-le: 3a.p./el/tortillal

Siempre nos pides tortillas. (exclusivo)

sa3?rna" aha29ye2 -nih34 ni'My34.

Isiempre/pides-nos: exclusivo/tortilla)

Siempre to pedimos tortillas. (exclusivo)sa'rna'4 aha2?yi24-rig nii4hy'4.

(siempre/pedimos: exclusivo-tenortilla)

Siempre les pedimos tortillas. (a ellos, exclusivo)

sa '9rnql4 Cha29ye4-rw'' rVily14(siempre/ pedimos: exclusivo-le: 3a.p./ellos/tortilla)

Siempre les pedimos tortillas. (a ustedes, exclusivo)

sai9mp'4 eha29yr-nyh4'

(siempre/pedimos: exclusivo-les: a-ustedes/tortilla)

Siempre me piden tortillas. (ustedes)

sa'9mq" oha29yy2 -n?'

. (siempre'piden: ustedes -me /tortilla)

78

Page 78: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Siempre le piden tortillas. (a el, ustedes)sa32mq146ha 2 ?yy2-rw 24 6a2 ni.24flu24.

(siempre/piden: ustedes-le: 3a.p./el/tortilla)

Siempre nos piden tortillas. (exc(usivo, ustedes)sa32mr oha29yy2-Rih34 n134riy".(siempre /piden: ustedes-nos: exclusivo/tortilla)

193. Ella me pidi6 tortillas para su madre.

kalibe39ya'-na2 na24 ni'46u" ea. '2 naa"-ree" na .

(pidi6: 3a.p.-me/ella/torulia/suyo:3a.p./nadre-su: 3a.p./ ells)

194. /Ella te pidi6 tortillas?9a" ka3hbe39yr n34 nka'ye' ne'rly".(mterrogativa/pidio: 3a.p./ella/t6/tortilla)28.'4 ka3nbe39ya3-ri3 nr ne46y3 .

(i nterrogativa /pidi6: 3a.p.-te/ella/tortilla)

195. SI, elle me pidi6 tortillas.huy" nr bai914 , 3 kainbei?yr rq34 nke34 n124nula.tsii muchachaieseique, [Aid: 3a.p., ella/yoi tortilla)

196. iQuien te oldie) tortillas?yo2 Si' ka2ibe29yr-ri2

nci24ny24.

lquien/queipidiO: 3a.p.-te/torttlia1

197. 2QuA te pidi6 ells?

me' di" Ka2hbe27ya2 nag' nka24ye'.(nue.queipidio: 3a.p ells ttilrriv2 sit ka2hbe29yr-n2 nr.(que/que/pidi6: 3a.p.-te/ella)

198 Ella no me oldie) tortillas.

ka'hbey?ye r*4 nke4 nrey"4(no- pidi6: 3a.p./ella/yo/tortilla)

79

81

Page 79: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

199. Ella a veces me pide tortillas.hi3ya3 ?o3ra34 hbev7ya2 na34 nka?" nrily34.

(esta-adentro: 3a.p./tiempo/dpide:3a.p./ella/yo/tortilla)

200. Ella nunca me pide tortillas.

?&-tu4sa2 hbe2?yaj21-nat nr nrny".

(por-naturaleza/no-pide: 3a.p.-me/ella/tortilla)

201. Elia nunca me pidio tortillas.

kehbe27yar1-kaamai914-nr-na2ng24

(no-pidi6: 3a.p.-aumentativo-no-mas-me/ella/tortilla)

202. Ella me ensefiO esta cancionbee 934 kalai3ku3ya2-ne

(muchacha/ese/ensend: 3a.p.-me/ella/canci6n-este)

203. Elia me explico el juego.na4 bac? kakiha 34 ne koh2-na2 9a2ku2the ne4n0a2ba2.

(muchacha/ese/dijo: 3a.p./ella/conmigo/como/ jugaremos: inclusivo)

204. Te vi ayer en el mercado.

kat?bael lit nkph2 nte24¢e4 nku3hna".

(vi-te/allaimercado/ayer)

ka'913aP-rit nkuthrla" nkah2 nte:4.424.

(vi-te/ayerialla/mercadol

Lo vi aver en el mercado. (a el)

ka'913ae% Oa 2 nkutina14 nkah2 ntez4coi24.

(viiel/ayer/allaimercado)

Los vi aver en el mercado.(a ustedes)

kal2ew 1nyh" nku'h4" n4h2 ntez4dt"(vi-los: a usteoes/ayer/alla/mercado)

Me viste aver en el mercado.

ka22ye2 -na2 nku2hria24 nkah2 nte24¢i24.

(viste-me/ayerialla/mercado)

82

80

Page 80: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Lo viste aver en el mercado. (a el)ka27ye2 Ca' nku'hfir nkqh2

(viste/el/ayer/ally /mercado)

Nos viste aver en el mercado. (exclusivo)ka29ye2 -njh" nkullnr nkrz nte211".(viste-nos: exclusivo /ayer /ally /mercado)

El me vio ayer en el mercado.

ka3b-"-q 6a2 nku2hty n4h2 nte24¢i"(vio: 3a.p.-me/el/ayer/alla/mercado)ka31) 3' ea' n4934 nku'hne nk01 nte24¢i".(vio: 3a.p./61/yo/ayer/alla/mercado)

El to vio aver en el mercado.

ka3b.e"-ri' nkuMne n1112 nte24124.(vio: 3a.p.-te/el/aver/alla/mercado)

ka36m-"Ca2 nkeye3 nkuihrir nk01 nte24e.(vio: 3a.p./elitutayer(allAirnercado)

6 la vio ayer en el mercado.

ka`bw " 6a2 me' nku3hr1e n41-12 nte24ct4.

(vio: 3a.p./61/ellatayer/a11a/mercado)

6 nos vio ayer en el mercado. (inciusivo)

Kailazu "4-np" Ca' nku2ly4 nk02 nte240i24

3a.p.-nos: inclusivo/el/ayer/alla/mercado)ka'oa!" Ca' nka"Wi nku'hfir nte24c6r.(vio: 3a.p./61/nosotros: inclusivoiayeriallaimercado)

El nns vio aver en el mercado. (exclusivo)ka3ba "4-niht Ca' nku'hry24 nkti2 nte"Or.two. 3a p nns exclusivo,eliaverialla/mercado1

ka'boe" 6a2 nka"yC4 nkullnr nkr2 nte24942.4tvio: 3d.p./elmosotros: exclusivotayer/alla/mercado)

81

BEST COPY AVAILABLE

Page 81: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

El los vio ayer en el mercado. (a ustedas)

ka3baol-nyh" Ca' nku3hN24 nk4h2 nte240.24.

(vio: 3a.p.-los. a-ustedes/el/ayeriallaimercado)

ka3bae 3' dal nkeyyl nku'hN14 nk,p2 nte24q24.

(vio: 3a.p./el/ustedes/ayer/alla/mercado)

Te virhos ayer en el mercado. (exclusivo)

ka2?y)14-rig nku3nn34 nkhz nte240)24.

(vimos: exclusivo-te/ayer/alla/mercado)

Lo vimos aver en el mercado. (a el, exclusivo)

ka2?yi24 Ca' nku2hnr n4h2 nte"¢i".

(vimos: exclusivo/el/ayerialla/mercado)

Los vimos ayer en el mercado. (a ustedes, exclusivo)

ka19424-nyh41 nku'hnp" nkph2 nte244V-

(vimos: exclusivo-los: a-ustedes/ayer/allaimemado)ka2ly124_n ,41 24 ,24ten nk h2 nte nku334.(vimos: exclusivo-los: a-ustedes/alla/mercado/ayer)

205. Aver no to vi en el mercado.ka2213T11 -ril nte'49fr nku'hnr.

(no-vi-te/mercado/ayer)

206. viste aver en el mercado?

?a" ka2 ?ye2-np2 nte24k4 nkuihne.

(interrogativalviste-me/mercado/ayer)

207. A quien viste ayer en el mercado?

2 ka2?ye2 nte14V4 nkuThrir

(duien/queivistetmercado/ayer)

208. /Clue viste ayer en el mercado?

rn?2 S12 ka2?ye2 nt,e240i24 nku3hnr.

(due/que/viste/mercado/ayer)

84

82

Page 82: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

209. iDonrie y cuando me viste?

ha2ni24ka2?ye2-1-W 9a4kua94 ha2n124?ya3 ka29ye2na2.

(dOnde/viste-me/ tambien/cuando/viste-me)

210. Me pidio nue le comprara un sombrero.ka3Cha" 6a1 ko'-na' Si' kua'Ow nku2 tha2413xa2' -rw 24 oat.

Iduo: 3a.p./61/conmigo/que/comprare/uno/ sombrero-su: 3a.p.1411

211. Me pidio nip le comnrara un sombrero para su padre.ka3dhaid ea' ko3-na: 61' kua'0 ' nku2 tha2413a24-rae " na147mit-ra ca.(dijo: 3a.p./el/conmigo/que/comprare/uno(sombrero-su: 3a p./padre-su.3a.p.,e1)

212 El °Merle) que fueras a Oaxaca.da' 13)24 nee' ka213i3te2da: Ca' r ktce2 rW".6i"¢hw(muchachwese/dordenO: 3a.p./eIrque/iree!Oaxaca)

213. El to orcien6 it a Oaxacaoal bae924 nt.24 ka'taile'SaL Pa' Sit kve2(muchachwesers ordeno: 3a.p./61/que/ires/ udxaca)

214 Ella tP artice) dP haherle robadokalaiinda'hyw2 r)14 nka24yei ka3nt'aerVSu Ow 224 rW4.(acusO: 3a.p./ella/tCdporque/robaste-se-dice/ suyo: 3a.p./ella)

215 /Quo sakes hacer?

me' sit mat ni2M1'.

Nue/qua/puede: 3a.p./haces)

216 nn sP hacer nada.

daih" met sit ma' sal9rn'.

(no-hay/que/q ue/puede: 3a.p./hago)

217. Yo no se nada.

nkr rT3 he"mv" hiy4 q22, .

iyoi,/muyioscuro. mio)

83

85

Page 83: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

218. /Sakes nadar,

?a" n'W ba3te' nqinta2.

(interrogativa/puede: 3a.p./(pegas)agua)

219. Juan solo sabe hablar espatiol.

cá2 hua' na" suiba' ka'sti'ya" si3 ma) 6ha"

(muchacho/Juan/,/sOlo: 3a.p./castellano/que/ puede: 3a.p./dice: 3a.p./el)

220. 1Sabes espariol?

?a'4 rna4-rig ka2sti'ya24.

(interrogativa/puede: 3a.p.-te/castellano)

221 Se esparint

ma3-nag ka2stiiya24.

(puede: 3a.p.-meicastellanoi

222. Yo no se nadar

nka?" ri34 maih-n ba tae na'nta2

(yo/,/no-puede: 3a.p./ pego/agua)

223. eCuando supiste one vo hahia Ilegado%

ha2nj249ya3 ka2ma26a ya1-rig gi ka hbae?1'4.

(cuando/se-informo: 3a.p.-te/que/Ilegue)

224 eCOmo stmiste nlie vo habis Ileqado??a2ku2thl2 ka2mat ka1mo`da'yo2 -ri7 si ka- hbae "'

(cOmo/se-hizo: 3a.p./que/se-informO: 3a.p.-telqueiliegue)

225 Te In (Frio pars que In cenaskui'dha" kohl-so" 6i' ku"rna '6a ;a1-n2

(dire/contigo/pard-que/se-informara: 3a .p.-tel

226 .Anrenciiste espahol?

?a" kaimal ri' ka'stVya'

(interrogativa/pudo: 3a.p.Ite/castellano)

86

84

Page 84: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

227. Mi abuela me ertsefio a cantar.di'lste314-ne4 ka3bi'ku3ya2-q me Si' scm(abuela-mi/denseri6:

3a.p.-me/ellos/que/canto)

Mi abuela no me enseii6 a cantar.i3icy9314.n-934 nr kalzti'kuzyV'-rw' me Si3 sat:1.

(abuela-mi/dno-enseA6:3a.p.-me/ellos/que/canto)

228. Mi padre me ensefio a no robar.34rnrmt.s4.--9e

ka3 dha" koh3-* Sit dah21.(padre-mi/dijo:

3a.p./ellos/conmigo/que/no-robo)229 iEnseriame el caminol

nrnka2442-q nti14yea1.

tjensefia 1 -mercaminot

230. jEnsefiame lo que tienes en la mano!nrrika2kyi2-* mgt Si' kit de'''.

(jenseflat-me/que/que/Ilevas)

231 Vi muchos animates en el camino.he'my' khi' cu" kaThae du" MTh' nti24ya2.(rouy/muchoIanimativi/el:

antmalialla/cammo)232. Vi to que pas6 en esa casa.

ka'Tha..1 su'4 gi) ka3mai nke nti29ya" We?'(vi/cosa/que/se-hizo:3a.p./alla/casa/eSe)

233. Vi que estabaS comiendo solo.ka19bae so"13e3 rT2dr Ci2ni2 rrny".NI/cue/solo: tur est6s

tsentadwicomes/tortilla)234 Ouiero tortillas.

rit4fy4 meh"-ne'.t toitiltaiquiere. 3a o rnelmTh"1-n` nrir.iqutere: 3a.p.-me:tortilla!

8785

Page 85: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

235. Quiero it temprano al mercado.geti2 mch2s khuae 2 nte244Al24.

(temprano/quiere: 3a.p./ire/mercado)

236. /OA quieres !lacer?met Si2 MIP23 n1I49tale.

(que /que /quiere: 3a.p.inaras)

237 Quiero auedarme aqui.nkev-n!2 ny121 kuittelhelat.

(aqui-no-mas/quiere: 3a.p.iestare (sentado))

238. Quiero que te quedes aquf.

nke934 mehn-q Si' kui'`nta2di2.

(aquiiquiere: 3a.p.-meique/estaras (sentado))

239. No quiero aue te quedes solo aqul.mih31 net dil so'41ae3 kul34np24Ci2 nke924.

(no-quiere: 3a.p.-me/que/solo: tidestaras (sentado)/aquO

240. Juan queria que me quedara ensu casa.meh3"-rae14 dal hua' gil kui"teihnal ntelba" cat.

(quiere: 3a.p.-le: 3a.p./muchacho/Juan/que/estare(sentado)/su-casa: 3a.p./61)

241. Juan no queria que yo me quedara.

mih114-rae" ea' hid?' V nk@h2 kui24te'helQI.

(no- quiere: 3a.p.-le: 3a.p./muchacho/Juan/quelall8 /estan§(sentado))

242. Me prometiste una manzana.

ka'n414he3 gi3 te?"-net nku2 9.1n(ta2ne.

(dijiste/que/das-me/uno/manzana)

243. Me orometiste que me ibas a dar una manzana.

ka3nrhe3 gi3 te23'-na' nku2 mt:2nIa1nr.

(dijiste/que/das-me/uno/manzana)

88

86

Page 86: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

244 Me promettste lie.varme a Oaxaca.

ka'n?"he3 si3 kJ49z ko3-rT2 nOil4 hae

Idipstetquenrasiconmigo,Oaxacal

245 DiCIS7

9a" mp3khg-ri2 qty.(interrogdtiva/cree: 3a.p.-te/Dios)

246. Creo que el se fue con Juan.

kihn4ra.' ca' koh4 t:az hua'.(se-fue: 3a.p.-probabilidad/el/con/muchacho/Juan)

247 Durin day (111P voncla Juan.

rna1khajilna' kui"ntu"ba' ca'(no-cree: 3a.p.-me/que/vendra: 3a.p./muchacho/Juan)

248 Dudo de su oromesa.

mazkhaju-na' khua" ka'aha34'6a1 ko3-na1.

(no-cree: 3a.p-me/palabra/que/dijo: 3a.plel/conmigol

249. No cren nn Sll nrornesa

khua" gii ka3Cha" dal

(no -tree: 3a.p.-me/palabra/que/dijo: 3a.p./el/conmigo)

25o. No ron In nun n,n dijo

rna2khain-n1 khua" si3 kaiCha" ea' ko3 -rT2.

(no -tree 3a.p.-me/pa(abra/que/dijo/3a.p./61/conmigo)

251 No se miler, viene9be yo` sr' ntieba1.

(no-se/quien/que/viene: 3a.p.)?be" yo` g(' ntu2bal

(no-se/quien/que/viene: 3a.p.)

252. Sabes quien no viene?

9a" 7ye3 yo2,412 ntu'lae

onterrogativa,sabes'quienique/no-viene.3a.p.)

87

Page 87: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

253. No se quien vino.942' yo2 1 ka2ntu2ba2.

(no-se/ quien/que/vino: 3a.p.)

254. No se quien va a venir.?q2' yo2 ei2 kui24ntu24ba'.

(no-se/quien/que/vendra: 3a.p.)

255. No se adOnde va.?be ha2n124 khue24 cat.

(no-se/donde/ira: 3a.p./61)

256. No se por que vino.mpg kua"the ka2ntu2ba2 62.

(no-se/por-que/asf/vino: 3a.p./61)

257. No se de donde vino.9tar ha2nr ka3ntu3ba2 62.

(no-se/donde/vino: 3a.p./61)

258. No se corn° arreglar la puerta.7421 7a2ku2the kuae92'ntah" ti'nkoitho" nti37ya34.

(no-se/corno/arreglare/puerta/casa)

259. No se que vende Juan.7.21 m-2 g'2 bi2te2q2 62 hR'.(no-se/que/que/vende: 3a.p./muchacho/Juan)

260. Yo no sabia que yentas.74214 774 Si3 kui34nto34bel.

(no -se/yo/que/vendras)

942' ell kurnto"be'.(no-se/que/vendras)

261. No supe quien vino.

ka2r1w262y)2' -rq yo2 sit ka2ntu2ba2.

(no-se-informo: 3a.p.-me/quien/que/vino: 3a.p.)

90

88

Page 88: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

262. Me olvide de cerrar la puerta.ka3Ca2ya2-riq2 sit kue26ha' tiinkoitho" nti3 9ya34.

(se-olvido: 3a.p.-me/que/cerrare/puerta/casa)

3263. Me olvide de que Ilegabas hoy.ka3da2ya2 -ne 6i2 ki2?ntae 24 khue?314.

. (se-olvid6: 3a.p.-me/que/hoy/Ilegaras)

264. Me olvide de su nombre.kaida2ya2-nag 1192 -rae 24 da2.

(se-olvid6: 3a.p.-me/nombre-su: 3a.p./61)

265. 4Que olvidaste?

met Sit ka2da2lye.re.

(que/qUe/se-olvido: 3a.p.-te)mgt sit ka2n22da2ye2.

(que/que/olvidaste)

.266. zDe que to olvidaste?

rrT2 6i2 ka2oa2ya2-62.

(que/que/se-olvido: 3a.p.-te)mq2 fii2 ka2neda2ye2.

(que/que/olvidaste)

267. Ese pi jaro puede volar mucho.ni4sae bae 934 n2" he'mu' rrq With?" cu ".

(pajaro/ese/dmucho/puede: 3a.p./vuela: 3a.p./61: animal)

268. Ese Maw no puede volar.

No puedo subirme al arbol.

(h31 34 ba034

me." m2h3" rku"(no-puede: 3a.p./ma-subo/su-cabeza: 3a.p./arbol-el)

(no-puede: 3a.p./vuela: 3a.p./pajaro/ese)

91

89

Page 89: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

-a

270. No pude entrar en Ia casa, porque Ia puerta estaba cerrada.

kalmah114 ka'41sese3 nti39ya34-hat ta' reae34-gi3 ti3dha' tilnkoltho- rae

(no-pudo: 3a.p./entre/casa-el/relacion/porque/estacerrado: 3a.p./puerta-su: 3a:p.)

271. Vas a poder criaar el rio c'uando tenga poca aqua.ku"rna3 du'ba' nta'hyae '4-hat n?" ?a" kulmal kua' tht".

(cuando/se-hard: 3a.p./poco/rio-e1/,/ya/podra: 3a.p./ pasaras)

272.Se escribir, pero no puedo porque no tango lapiz.

ma' ciP9iintul pe4ru4 ¢i'9i2nty2" ta' :ae?"-gi3 riaihn-nal la' pi'

(puede: 3a.p./escribo /pero/no-escribo/relaciOn/porque/no-hay-me/lapiz)

273. Quiero subirme a pc., arhnl, pero no puedo

mV131 kinhi" yai lace ' peru4 rnV" mah-'14

(quiere: 3a.p./me-suutte,arbol-ese ipero/no-puede: 3a.p./rne-subo)

274. Puede subirme a ese arbol, pero no quiero.ku"rna3 ya2-ba: 14 pe4ru4 mpn Ignh"4.

(puede: 3a.p./me-subire/arbol-ese /pero/no-quiere: 3a.p./me-subire)

275. Tenoo nue trabajar.the-na' Si' sa'9me'

(hay-me/que/hago/trabajo)

276 Aver tuve clue trabajar mucho.nkuihnr na-'4 he'rkul ka'sal9rna'-ka'ma2 "-njz gat.

(ayer/Imucho/hice-aumentativa-no-mas/trabajo)

277 Tienes nue trabajar.this rit sit ne49613

(hay-te/que/hares/trabajoi

27R Hay nue ouemar Ia hasuram2h"'-ree kue-14ti" slw-14

( quiere: 3a.p. -Ie: 3a.p./que/se-quemara: 3a.p./basura)

the 612 kue"ti stae .

(hay /que /se- quemara: 3a.p./basura)

92

90

Page 90: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

279 Va a hahpr que quemar la hasura.nr314-tae kue3ati34 Stm 1.

(quiere: 3a.p. -Ie: 3a.p./que/se-quemara: 3a.p./basura)the sit kue11114 stae

(hay/que/se-quemara: 3a.p :basura)

280. No me gusta que to vayas.dulyel-nt khui92.

(no-guita: 3a.p:me/que/te-iras)

281. Acuerdate de que tenemos que trabajar.nrnkilohe ta' the Sit nenir sae.(jacuerdatel/relacion/hay/que/haremos: inclusivo/ trabajo)

282. No me gusta Psa ciente.

"4 Su'4ta14-tkv

(no-gusta: 3a.p.-me/suyo: 3a.p./gente-ese)

Nn me qusta esa comic-fa

Cu'yr-rig' spas "4 kosmi'da" bee *4.

(no-gusta: 3a. p.-me/suyo: 3a. p./comida-ese)

283. Acuerdate de barter Ia casa.

ni4nkizOhe ti"tezee1nti'ya24.

(iacuerdate!ijbarrel/casa)

284. MP nreguntO aur l! auerfa yo.

ka`bi3ne2nki'se)-nal ca= mgt sit rrIV-121-nai.

(preguntO: 3a.p.-me/elique/que/quiere: 3a.p. -me)

285 Siempre nienso en mi familia.9a4Cu4 eal 9" gu24ta2-V3

.

(siempre /se- acuerda: 3a.p.-me/suyo: 3a.p./gente-mi)

286 Mariana nienso salir temprano.taliny" OnkaitaTka"kv3 khum

(temprano/pronto/pienso/quenre)

91

93

Page 91: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

287. No s6 cull quiere.?421 halrw 24 Si" rn?h34 -rae 14 Ca'.

tno-seicutl, que/quiere: 3a.p.-le: 3a.p./61)

288. Acostumbro levantarme temprano.

Sku4sy14.ne34ng34 6-.a 2..62 besa thrnka".

(costumbre-mi/itemprano/me-levantol

289. No me acostumbro a Ia comida de wit&

malnke-npi ko'rnVela" V the nke9".

(no-se-acostumbra: 3a.p.-me.comida.que hay:aqui)

290. Lo acostumbro a levantarse temprano.

ka2m'nka'-rEe " Ca' sit sa'tit ¢iisethT"lnka' rnsr Ca'.

(se-acostumbrO: 3a.p.-le: 3a.p./e1 iquettempranoi levanta: 3a.p./ellos/d1)

291. Hoy empiezo a sembrar.

ki31ntee " kue'40c9' ral

(hoy/empezareimetere/Semilla)

292. Ayer empece a sembrar.

nkushne" kaibe"Or ka"benca' thee '4

(ayer/empec4./meti/semilla)

293. Mariana voy a empezar a sembrar.

nayte"-nr kue"cte kuiineat thee '4.

tmarianaiempezare/metereisemilla)

294. Hoy empieza Ia fiesta en el pueblo.

ki"?ntee " lcue40i9444 surl nkah2 rq"nta".

(hoy /empezara: 3a.p./fiestaiallaipueblol

295. Hoy acaho de sembrar

ki"intm " khuie ' kui3noal thw 14.

(hoy/se-acabara: 3a.p./metere/semilla)

ki"?ntae " kui4hrT3ta91 kui'nda' thee ".

lhoy/terminara: 3a.p./metere/semillal

94

92BEST COPY AVAILABLE

Page 92: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

296 Avon acabe de sembrarkaihbae ka'bi3noa' thaY14.

layer/se-acabo: 3a.p./metf/semilla)

(nkutrir ka`lin?:ta9` ka'biinCa' tt.a '

(ayeriterrnino: 3a.pameti/sernilla)

297. Mariana voy a acabar de sembrar.

nOuh"4-nj" kui"hng 'ta92 kurinoa. tt ae(,ndoana torroinat.4 3a p metere/semilla)ndvh314 khuae ' kui'nda' tha,"

(manana/se-acabara: 3a.p./metere/semilla)

298. Hoy voy a seguir sembrando.

kurinCaLsai thm ' ki37ntee '

(metere-rnasisemilla/hoy)

299. Aver segui sembrando.

kaibilnda' -sa' thm '4 nkuihry.

(meti-rnasisemilia, ayer)

300. iSiga PI carrion!

9a4 ta'nkuz

(yaicarninoieseiivayan!)

301 Fui a verin a su casa.

kpeh" bu'dgh" ca' ntal4ba24 ea'.

(tub miroielisu casa: 3a.p./e1

302. is ido alguna vez a Oaxaca?

9a" ka'9rnr np "Sri"lhae " nkul nti2ya2.

(interrogativaguiste/Oxaca/uno/vez)

303. POT clue no fueron ustedes?

mg' -mg' ka'da2nky" nka'4yy'q.

(por due/no-fueron:ustedes/ustedes-no-m6s)

93

Page 93: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

304. Viene todos los dias a buscar los caballos.

bi3ntu3l3a2 Ca' nou'notih"-nr ba'nkit oa2 np.146)2

(viene: 3a.p./el/manana-mafiana/busca: 3a.p./el/bestial

305. Sobete a bajar ese aquacate

While n?" aal'hne yu'mr-baa ".

(ispbeteUdiba)aUaguacate-ese)

306. Ven a avudarme.nto3lae2 ti"selkuee3-n?!.

(ivenUiacompafial-me)

307. Ven a avudarme a cargar el burro.

nto313e2 ti"se'kueei-ripz nrka3nph31

(ivenUlacomparial-me/cargaret tos: inclusive /burro)

308. Mis hijos se quedaron a cuidar Ia case.

n14sti34-np934 np34 ka313i3yuh2 sa2412 kui2da2du24 nti39ya14.

(nitios-mi/destuvieron (sentados): 3a.p. plural/ hace: 3a.p./cuidado/casa)

309. ;Baja a recogerlo!

tp2 hnti trz dhew'

live abajo! ivel/agarraras)

310. Salk5 de Ia casa a saludarme.

kaibelhui day nti27ya" ka3aha" 6a1 ko3-nag nen?'

IsalIO: 3a.p./el/casaidijo: 3a.p./el/conmigo/ diost=saludo)

311. Estoy porir al mercado

9a4 tu4 9o3ra34 sa3-6c khuaB nte'40i24.

(ya/no-mas/tiempoThire/mercado)

312 Estaba por it al mercado, pero me quede en case.9a4 tu4 'k:3ra34 khuml nte"Vr4 .pe'ru4 nta" -rlr"lya/no-mas/tiempoMire/mercado /pero/estuve(sentado)-no-m6s/casa-mil

96

94

Page 94: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

313. Hoy me pongo a trabajar.ki39ntae " saL9mei ga2.

(hoy,,, nago/trabajol

314. DejO aqui la canasta.

nke9" kaibeihna' ca: rii"sr.(agui/dejo: 3a.p./elicanasta)

315. DejO abierta la puerta.

nti19ya" kih" da.2.

(esta-ablerto: 3a.p.-no-masicasa/se-fue: 3a.p./61)

316. Dejalo antra,

te9" kal49ntae ' ka'ti's?9" ca

idal/lugari ique-entre: 3a.p.1/61)

317. No dejO de trabajar, aunque estaba enfermo.ki3ta9" 9mv" rae Ca' pe4ru4 ka3sa.39rnr 6a2 Sae.

testa: 3a.p.,entermo-le: 3a.p./el ipero/hizo: 3a.p./el/trabajol

318 1- ihajo todos los dial.z.eh`-ni2 rr6tr sai9rne'

(todo-no-mas/dia/hago/trabajo)

319. Hace un hrio clue no trabajo.

nku2 nu` ti2sal9rne" sae.

(yaiuno/ario/que/no-hago/trabajo)

320 No trabajo ripsde aver,9a4 9i3ska3 nkulinp" tiisay2m?" ga.2.

(ya/hasta/ayer/no-estoy-haciendo/trabajo)

321. Este aFin trabaje mucho.nv2 big" ne" heirku2 ka'sal9mel sae.

lario/este/dmuchothice/trabajo)

95

BEST COPY AVAILABLE

Page 95: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

322. Estoy trabajando desde ayer.

9a4 nktrihrir ti'sa'7m ?' Sa'.

(ya/hasta/ayer/estoy-haciendo/trabajo)

323. Este means- trabaje mucho.

tehntil kil9ntaa n?" he'rku2 ka'sai?rni(ternprano/huy, mucho, blow trabajo)

324 Siemnre trabajo de tarde.9a4-tulgal hail 9o'res sa.19mvi

(por-naturaliza/cuando/va: 3a.p./tiempo/hago/trabajo)

325. Mahana trabajo.

n60"4-nr np" sat9mVtmafianai hareitrabajo)

326. /Trabajaras? lahoral

9a' n14911j3 ial.

(interrogativa/haras/trabajo)

327. Trabajaras? (maAana)

9a1 ni'49/le gaz.

(interrogatiya/hards/trabajo)

328. Hoy volt a trahajar ntr ve7.

sai'mpl-nkal ki29ntas

(hare- otra -vez /trabajo. hoy)

329. Juan ya esta trabajando.Cal h' ne" 9a4 ti3say?rq dal Sa'.

(muchachG/Juan / ya/esta-haciendo: 3a.p./el/trabajo)

330. iEmniP7a a trabaiar1

te"siir nr?ne satI iempieza!iihaz!: trabajo)

98

BEST COPY AVAILVILE 96

Page 96: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

331. Me dio Pena no coder ayudarlo.

Co?' kainv'-na' gi' ka4m0h214 kal41304se14koo' rae ' me"(malise-hizo: 3a.p.-me/que/no-pudo: 3a.p./acompa6e-le: 3a.p. /el)os)

332. Ese arhol ce va a raer pronto

he'mi' Sa2ti2 kut2Ii2khal ya2 sit kua24hyl?'bae

(muy/pronto/se-caera: 3a.p./arbol/que/asf-esta: 3a.p -ese)

333. El arbol se cavO.

kali2kha2 ya2-42.

(se-cayo: 3a.p arboi-ei)

334. Se me hinche el nie.

kalmih' ske"

tsubio: 3a.p., ()monad°, mi-pie)

335 Tango el pie hinchado.

sick)" nita"ue.

thinchadoirni-piel

336. MP ensimiA la camisa con ludoka'sal?mf' ntalsi2 Ci2inke-ne34.

thiceilodoicamisa-mo

337 Se me ensucio la camisa con locinka2mp2 ntalsiz Ci20ta"-ne14.

(se-hizo: 3a.p./lodo/camisa-mi)

338 El fupon ardP hipn

Newly' ntah" ti' ntiV.

(muy/bienise-oucnia: 3a.o Ilumbre)

339 TO casa esta ardiencio.

nta"-rih3.

(se-esta-quemando: 3a.p./casa-tu

97

Page 97: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

340. Querne las tortillas.

ka'iira3ka' nriv".

(queme/tortilla)

341. Las tortillas se quemaron.

ka'ti' nrn1.1.

(se-quem6: 3a.p./tortilla)

342. Las tortillas estan quemadas.

ka3ti' ne`fiy14.

(se-quern6: 3a.p./tortilla)

343. Me duele la cabeza.

hiine" rku'.

(duele: 3a.p./mi-cabeza )

344. Mi hijo se enferm6.

ka'mp2 9rnvi ree '

(se- hizo:3a.p. /enfermo -le: 3a.p./nino-mi)

345. Mi esta enfermo.

?rty-rw ' ki39nti2-nr.lenfermo-le: 3a.p./

346. Estoy enfermo9rnp" -nw.

renfermo-me)

347. Estuve enfermo.

kalmal 9rnie-na'.

(se-hizo: 3a.p./enfermo-me)

348. Mi tfa se murid

nr.c.u`khte-nr4 kaz9rry(tia-mi/muno: 2J.p./ellos)

349. Ese hombre esta muerto.

ka.29m2 6E12 bae 224.

. (muno: 3a.p./muchacho/ese)

100

98

Page 98: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

35Q Juan se rte mucho.Ca' hie' nfli4 he'my' be' hny1 6a2.

(muchacho /Juan /, /mucho/rfe: 3a.p./61)

351. Juan se rfe de ti.dal hip, nr beThnylkae dal nkr ye'.(muchacho/Juan/dse-rie: 3a.p./61/tt5)

352. A ese hombre lo mataron ayer.kassii3472 gu24ta14 ip34 /24 nku'hy4.(math: 3a.p./gente/hombre/ese/ayer)

353. Me cense en to subida.

ka'hbe3nta3-rW ?i'ska" hbi1`niht4-rae(se-cans6: 3a.p.-meidonde/que/se-va-arriba: 3a.p.-le: 3a.p.-e0

354. Ahora estoy cansado.

he'my' ka'hbe'ntal-rq kit9ntae 14.(mucho/se-cans6: 3a.p.-me/ahora)

355. El caballo se cans6.ka' hia e 4 na'4q(se-canso: 3a.p.-le: 3a.p./bestia)

356. El caballo este cansado.

he"my" ka14hbe'4nta14-rea" ,`46i2.

(mucho/se-cans6: 3a.p.-le: 3a.p./bestia)

357. Cansts al caballo. (el)

ka3rti3he2nta2 6a' nrgia.

(canso: 3a.p./el/bestia)

358. Marfa este adornciendo al none.mrri'a'4 nr uljii3ha2flehbr.e nr

(muchacha/Marfejesta-adormecienclo: 3a.p./ella/nino)

99

Page 99: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

359. Maria se durmia.

np4 mariJa" ne-'4 kaihea'fyht-IEe ne".

(muchacha/Maria/dse-durmio: 3a.p./ella)

360. Marla hi7o dormir al nene.

ne" rnp3ri3a34 np34 kalita2nftlhaae ne''

ImuchachatMariaidadormeciO: 3a.p./ella/nifio)

361 Juan va a aorandar Ia casa.

áa' hua: ne"sal9rniz hyar 6a" nti12ya'4.

(muchacho/Juani,/haceigyandeielicasa)

362 Juan va a ac:hicar la rasa

cat nye' ne" sa32rnp IiI9ntil ca' nti " ?ya'4.

(muchacho/Juanidhaceichicoial;casa)

363. Juan agranda la casa todos los arios.

ca' hue' ne" ny2-ny2-niz saz9rnix hyae 16a1 nti=9ya".

(muchacho/Juanilario-afio-no-mas/haceigrandelel/casa)

364 El rhilp se poop rnir, rtianrin ,T.Rehirg

hriei ne' 9y8`-gi' Chi' ne" ma' )a`ne.

(chile/lcuando/madufo;,/se-hace:3a.p.irojo)

365 .hian hinnokia6 Ia rasa

daz.hye' ne" ka'sai9ry Otba' ca' nti`?ya".

(muchacholJuan:,. hizo: 3a.p., blancwelicasal

366. La olla Ps neora

ne"neyro)

367 El hu'no ennpqrPriO Ia coin

nr nil' ka'sai?mp hmp" rae tih"hp'(hutito. hico. 3a.p.megt w id.p./olici el)

102

100 BEST COPY AVAILABLE

Page 100: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

368. Este nil-in ahnra es main new se va a hare, ,-.1ennca` )30" ne" he.my' h9" dal ki'';'ntde ' pe'ru4 ku'rmcit ntahi`

trquc;hacholchico/este/,/muy,maio, el/ anora uero/se-har a. 3a.p./khua" ta'kv"-sae ' ca'.bueno, pensanliento-su: 3a.p./61)

369 Juan me hizo

ka'i-inkeihni.if Ca' nke".(hizo-reir: 3a.p./muchacho/Juan/yo)

370 Aouieree la tahia.

ka3laulet nko"ho" ya-'v h(ahri/hoyo-su: 3a.p.itaota-el)

371 La tahla esta agujereada.ya tae n?"4

(tabla-el/lesta-abierto: 3a.p.)

372. Eninde la canasta.

kalsa'9mV nta'si2 nrs114.()lice, 10(1o/canasta)

373 La canasta esta enlodada.

nta's12 n214s)14-hp".

(macho. ludo, canasta -ell

375 I canasta tiene lode en el asa.nisi' -hp' yah." ntals12 9n0" rae '(canasta -el: ,flieva:

3a.p./lodoiasa-su: 3a.p.1

376' EI aqa de la canasta esta enlodada.'?iva'-r;e4 nrsp-ha' yah" nta'si".(asa-su: 3a p./canasta-el/,/lleva:

3a.p./lodo)

377 Mi Dorro 'ZP murio.

rT'iy-np934 nr ka'7rn?' Cu'

(perro-mi/,/murio: 3a.p./61: animal)

101

103

Page 101: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

378. Juan mat() a mi perro.692 hip' cat na2y-ne34.

(muchacho/Juan/mat6: 3a.p./el/perro-mi)

379. Juan hizo matar a mi perro.6a2 hyr kaibiltelia2 Cal kue24ya2 rif2fy-nt934.

(muchacho/Juan/orden6: 3a.p./el/que/morir3: 3a.p., perro-mi)

380. El me hizo matar al perro.daa bae ka3sa39mr a2 6i2 kaltilk9921 npin132-42.

(muchacho/ese/hizo: 3a.p./el/que/mate/perro-el)

381 gl oblige; a matar al perro.dal baa 7" ka'sa'?rnr-nr 6a2 nku2hym 2 612 ka20i2492' nrna2-42.

(muchacho/ese/hizo: 3a.p.-me/el/esfuerzo/que/mate/ perro-el)

382. Yo traje la lea.nka934 kaintu313alkoh3 daly.

(yo/traje (=vine-con) /lena)

383. Me hizo traer la leria.ka'sanmy cat Sit ka3ntu3ba2koh2 6a3y.

(hizo: 3a.p./el/que/traje t=vine-con)/lefia)

384. Marfa calento el agua.nr rrirri3a34 kali29a2su2 nrnta2.

(muchacha/Marfa/calent6: 3a.p./ella/agua)

385. El aqua esta caliente.

nrntal-hre nQ24 9a2su2.

(agua-e1/,/tibio)

386. iNo arrugues ese trapo!

?a'kyrt ni`49firyu2 '.(no-es/jarrugal/tela-ese)

104

102

Page 102: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

387. El trapo esta arrugado.he'mV yu2 Oh02-he.

(muy/arrugado/esta: 3a.p./tela-el)

388. Maria lavd los platos.

rT4 merPa34 nr ka'ba3net nr tu"ba".

(muchacha/Marla/ilavo: 3a.p./ella/plato)

389. Los platos estan lavados.tu4ba4 n?' 9a4 ka3hbe3nki3.

(plato/,/ya/se-lava: 3a.p.)

390. Juan cerrO la puerta.

6a2 nr kalbe'dhal da2t2nko2tho24 ntP2ya34

(rnuchacho/Juan/,/cerro: 3a.p./el/puerta/casa)

Juan abrit5 la puerta.

cat hie' ne" ka3bu2da91da2 ti2nko2tho24 nti37ya34.

lmuchacho/Juant/abrio: 3a.p./61/puerta/casal

391. La puerta se cerrO.

ka3se'dha' tit nko'tho" nti39yr.

(se-cerro: 3a.p./puerta/casa)

La puerta se abriO.

ka3tu26a92 ti2nko2tho" nti39ya34.

(se-abriO: 3a .p./puerta/casa)

392. La puerta esta cerrada.ti'nko3tho" ntOya34 nr ti3Chat.

(puerta/casal,/esta-cerrado: 3a. p.)

La puerta este abierta.

ti3nkolho34 nti37ya34 nr tP4aay.

1puerta/casaliesta-abierto: 3a.p.)

103

Page 103: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

393. El caballo esta corriendo.ti-'13a2nka' rip242.

(esta-corriendo: 3a.p./bestia)

394. Juan est.§ haciendo correr al caballo.

Cal hyp' sa'?mp Ca' sit ti1bainkat nrSi=

(muchacho/Juan/ nace: 3a.p./elique esta-hactendo-correr: 3a.p.; bestia)

ca hyp' tql Ka'nka ca' na(muchacho, Juan, esta-ndulenuu-Lui rer: 3a.p. el/ bestial

395 Juan se sewnáa' hyp' nr kalee'hy Ca'(muchacho/Juan/,/se-sentO: 3a.p./61)

396 Juan spore, al niho en la mesa

Ca' hyd` nvt4katie3hry ca' ki29ntitgke ".(muchacho/Juan/./dejo: 3a.p./elinifiolsu-cara: 3a.p. /mesa)

397. Esta miipa fue sembrada or mis hiios.

hriy41919" np" ki '?ntit-ne kai¢iithie "Ca'vniipa. este, Inino-miisembro: 3a.p..ei)

398 Liege, cantanrintca2Si`kalheel dal

este -cdntando: 3a.p./el/cuando/Ilego:3a.p. /ell

399 Rase) silbando.

Cal gi2ka2ea`thu'

(esta-silbando: 3a.p./el/cuando/pasO: 3a.p./61)

400. Paso sin verme

ka'ba'thu' pe'rui ka 'eutce)h' ca' nka"1"

(paso: 3a.p./el/peroino-mird: 3a.p./elfyo)

106

104BEST COPY MAILABLE

Page 104: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

401. Liego cansado.

he''rnirs ka"hbe"nta'4-r.4 ca= Sit kazhbei Oa'.

(mucho/se-canso: 3a.p. -Ie: 3a.p./el/cuandoillego: 3a.p./61)

402 SP rio hasta caerse.

ryA kalilkhaz Oa' Si' 121 e'hnif Oa'

(hasta/se-cayO: 3a. p.

403 'rabaja sin ganas

9a441)414 koh' khuesua" saz9rne dal

(no-es/conialegria/hace: 3a.p./el/trabajo)

Trahaia con oanas

sa'?mp ea' See koh3 khua4sua"

(hace: 3a.p./elitrabajo/con/alegria)

404. Vino a Die.

kaintuta1 n¢a"ku" cat.

(vino: 3a.p./su-pie: 3a.p./6()

405. Vino a caballo.

rWy kits?' Ca' 6it ka'ntutal Oa'

(bestialesta-encima: 3a.p.relique/vino: 3a.p./61)

406 Salio con sombrero.

tqa' rku" cat tha"baz4 si' kate3thu' Oa-(esta-tapado: 3a.p./su-cabeza: 3a.p./el/sombrero/que/salio: 3a.p./61)

Sali6 cin sombrero

Oh" theta" WO' rku" Oa' sit katee'thuz Oa'.

(no-hay/sombrero/esta-tapado: 3a.p./su-cabeza: 3a.p./elique/saliO: 3a. p./61)

407 rahaja apurado.okithnp` Sal.

tliviano/hace: elitrabajo)

105

107

Page 105: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

408. Lo amarro apenas.se934 ka30i29r1p2 6a2.

(apenas/amarro: 3a.p./e1)

409. Lo amarro con dificultad.

he'mp1 chat ka2sii296y2 cat.

(muy/dificil/amarro: 3a.p./e1)

410. Me Ilam6 a gritos.flp3 9nv2 ka2hi2nta2ya2 6a2 nke34.

(hasta/fuerte/Ilam6: 3a.p./el/yo)

411. iHabla en voz alta!

7j2(fuerte/rdi!)

;Nab la en voz Baja!

he3ya3 ti34n?14he3.

(suave/idi!)

412. iManten el mecate tirante! IN1anten el mecate firme!

ti41;a2nki2911e q9f1y2.

( cuelga-fuerte/mecate)

413. IManten el brazo rigido!

9np2 te2hnii ,ha14-rih34.

(fuerte/idejal/brazo-tu)

iManten el brazo flojolntalyai te'hny thal4-rih34.

(flojo/jdeja!/brazo-tu)

414. iCamina en Ifnea recta!

nku2 kiztiz4-np tr.

(uno/verdad-no-mas/ive( )

108

106

Page 106: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

415. iSientate derecho!

ki3V4ti4n2612.

(verdad/isientate!)

416. Arroio la piedra con fuerza.

khua462 ka'be'ta92 Cal ntoh24.

(fuerza/pegd: 3a.p./el/piedra)

Ar.oie) la piedra sin fuerza.

9a4ktzr khua14op2 1(.3'13e/taw Cal ntoh".

tno/fuerzatpegd: 3a.p./eirpiedral

417. La espina se me clay() profundamente.

hetmlf nenky" ka3se31-q nrya'.(muy/hondo/se-entro: 3a.p.-me/espina)

La espina se me clavO superficialmente.

/a4ke nv"nkv" kais?'?"-np` nryaz.

(no-es/hondo/se-entro: 3a .p.-me/espina)

418. 1Frota la herida con suavidad!

koh' he'ya" n934hbe14ne" 913skr 79.13.

( oon/suave/ifrota-to -manol/donde/enfermo)

iFrota la herida con energra!

nfzy4hbe"n0e3 khua4Cp2 Qi'skr 9mi3.

(ifrota-to -manolguerza/donde/enfermo)

419. i Levanta el costal poco a poco!

tu4 tu" 9i44ael ou34npnke' yla".

(no-mas/un-poco/no-mas/un-pocoillevantal/costan

iLevanta el costal de una vez!

nku2nph1 au"nrnke1-n!' ¢a".

(de-una-vez/Ilevantal-no-mas/costal)

107

Page 107: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

420. iNo cierres la puerta de golpe!9a'kvr' khua' 44' kue26he, tonkolho"

(no-es/fuerzaicerrarasipuerta)

421. De dia puedo caminar rapid°.

Si' nki`ni"Str n?" rrT' hbae /fly'(queide-dia.',/puede: 3a.p./voy/fuerte)

422 De noche tango que caminar clesoacioSi' nki3eiil4 rT14 khuiEr ta"hbi'.

(gue/noche./,/hay-me/gue/ire/despacio)

423 Juan usa ur macata come cinturanca' hug' ng 13e'ta9' ka")nqua" cat nku2 v9fivi sa'kua," si'ntu' rp'.ImuchachoiJuanidpega: 3a.pasu-estomago: 3a.p.,

unoirnecate/como/cinturOn)

424 /De gue murir5 to t;o7rriT2 6.724 ka29mp2 kph' 0i3nj"-rih.".

(que-enfermedadtmuriO: 3a.p./con/tfo-tu)

425. Muria de viruela.

617' n,l4ntu" ka 7mg ca Koh'

tentermedadigranormuno: 3a.p./elicon)

426. Xuanto cuesta asta canasta,

9a2ku2the nrsr-bi24.(Lomotprecio-su: 3a.p./canasta-este)

427. Cuesta un peso.

nkuz pe2gu14 chit -ra ".

(unoipesoiprecio-su: 3a.p.)

428. eCuanto pesa ese costal?

?a" kly 7a12 ¢a"-13:e '

Cinterrogativa/muchu pesado /costal -ese)

110

BEST COPY AVAILABLE

108

Page 108: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

429. Pesa diez kilos.

t` ki'lu" %al'.

(diezikilwoesadol

430. ;Corte el mecate con el cuchillo!koh` ku'oPyu" Wee' n.?'?rIti1.

Icon/CUCF11110/ icortalimecate)

431. iRempelo con las manosI

koh' n¢ei-y til'eezyel

(con/tu-mano-no-mas/irompe!)

432. iAtalo con este mecatelnrnr koh, bi9"2

iamarral/conimecate/estel

433. iCemo va a Ilevar la lefia? (el)

7azkurth12 kua9i ea' ea2kr.tcemoillevara: 3a.p./61/lefla)

434 La vnv a {lever con el burro.koh' i3uqu' khuaa koh'

(eon/burroillevarL = ire-con))

435 e En que viniste del pueblo?2a1kuLthe ka'nto'be' ¢ae "' nrnta".I cemo-vinistersuyo: 3a.p./pueblo)

436. Vine en camion.

ka`mR24 ka`ntulgal koh'icemen/vine/con)

437. Vine en mula.

nn' te'h1 st.)1 au" 6P ka3ntulba1.

(bestiafestoy Isentado) encima/el: animal/clue/vine)

109

111

Page 109: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

438. Las canastas se hacen de palma.

nrsf n24 hry(canasta/,/palma/se-hace: 3a.p.)

439. Las ollas se hacen de barro.

tih42 nta3si2

(olla/dlodo/se-hace: 3a.p.)

440. 'Liana la olla con agua!

n1,°nki2sie2 tih42 koh' np'nta2.

(illenal/olla/con/agua)

441. jAparta la rama con el pie!n0a.'kuii-nr Oha24-rm" ya2.

(jempujal/tu-pie-no-mas/rama-su: 3a.plarbol)

442. 'No golpees la olla con el palo!

9a4kH:" ya2 kueh2-rw' 4 tih42.

(no-es/palo/golpearas-le: 3a.pdolla)

443. Para hacer adobes se mezcla lodo con paja.

ii3 r134gr ti24/ntw" nr se241(41 ntih" koh3 n1.37ntw ".(que/sacaremos:inclusivo/adobe/dse-mezcla: 3a.pdhierba/con/tierra) ,

444. Vino con Juan.ka3ntu3laa2 6a2 koh' 6a2 hyV.

(vino: 3a.pde1 /con/muchacho/Juan)

445. Vino con mi amigo.

ka3ntu3ba' koh3 9a3rygu34-nr34.

(vino: 3a.p. /el /con /amigo -mi)

446. Vino conmigo.

ka3ntuiba2 bat koh3-rV.

(vino: 3a.p. /el/conmigo)

1 1 2

110

Page 110: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

447 Juan y Pedro trabajan juntas.Ca' hytt" koh' ca= pe'dru' ne' tenly sa"?me Ca' Sal.(muchacho/Juanicon/muchacho/Pedro/d igual/ hate: 3a.plelitrabajo)

448. Cuantas veces viniste?2a'" nti"ya' kainto'be".

(interrogativaimucho/vecesiviniste)

449. e:Doncle esta sentado el nino?ha'ir ta'kyi ki29nti2.

(dondeiesta (sentado): 3a.p.inifio)

450. Esta sentado enfrente de mi. Esta sentado adelante de mi.ta92 Sky' ta'ly.

(posIctommt-cararesta (sentado): 3a.p.)

Esta sentado detras de mi.

nka24Sty" talky'.

(posicion/mi-espa)da/esta (sentado): 3a.p.)

Esta sentado junto a mi.the-nr' ta'ky'((ado-mi/esta (sentado): 3a.p.)

451. Mi pane antra a is casa.

nr944-nr" np" kaibi'st7' mr(padre-mudentro: 3a.p./ellosicasa)

452. iAdOnde entn5 to papa?ha'nr na'"?mr-rih'.(dOnde/entro: 3a.p./padre-tu)

453. Mi papa salia de la casa.

nr ka)13e3thu' me nti"7ya34.(padre-mi, 3a.p.iellos/casa)

111

113

0

BEST COPY AVAI ABLE

Page 111: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

454. zDe dende salio to papa?

ha'ne4 ka3be3thu3 nrm134-rih'.

(der-Ida/sae: 3a.p./padre-tu)

455. El gato se subi6 el arbol.

rku4 ya2 ka2r1h2 13126i".

(su-cabeza: 3a.p./arbol/se-subi6: 3a.p./gato)

456. El gato baj6 del arbol.rku4 ya2 ka2bi2tu'hne bi3ei14.

(su-cabeza: 3a.p./arbol/se-baj6: 3a.p./gato)

457. Puso QI dinero en.el bolsillo.

ka4lqua4 Oa"-raa" crag ka2be'ya2 dal tvh3'4.

isu-estornago: 3a.p./bolsa-su: 3a.p./puso: 3a.p./el/dinero)

456. Saco el dinero del bolsillo.

ka3beiae 2 ea' tyhi" 03914 sia14-rae14

(sac6: 3a.p./el/dinero/suyo: 3a.p./bolsa-su: 3a.p./61)

459. Juan sali6 por la puerta.

ta92 ti2nko2tho24 nti39ya34 ka'be3thu3 ea' hta'.

(posicion/puerta/casa/salio: 3a.n imuchacho/Juan)

460. Juan se cay6 en el pozo.

kha3na'nki'yat ea' ht# kal49nqua" nta"ba" qnta.'

(se-cay6-adentro: 3a.p./muchacho/Juan/su estornago:3a.p./su-casa: 3a.p./agua)

461. Juan se sante en is silla.

ea' No' ne14 akv4 sPya34 ka3ae2hile ea'.

(muchacho/Juan/,/ su-cara: 3a.p./silla/se-sent6: 3a.p./61)

462. Juan se sante en el suelo.

ea' hyp' ry4 na3nki34 kalbehne 6a2.

(muchacho/Juan/suelo/se-sent6: 3a.p./61)

1 1 4

112

Page 112: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

463. Juan se cay6 del techo.ea' hy?' n?" rku4 nti3?ya" khakynki3 ea'.

(muchacho /Juan /,/ su-cabeza: 3a.p./casa/se-cay6: 3a.p./61)

4Z4. Juan se cay6 sobre el techo.

oe by ?' rit" rku4 nti3?ya." kha3rVnki3svi ea'.

(muchacho/ Juan /, /su- cabeza: 3a.plcasa/se-cay6-encima: 3a43./e0

465 Juan viene de Oaxaca.ea' n?" 0394 ne4SiYhae4 ntuta' ea'.

(muchacho/Juan/,/ suyo: 3a.p./Oaxaca/viene: 3a.p./61)

Juan viene del pueblo.

ea' by ?' n?" Vea24 n?4nta4 ntu3 aa2 ea'.

(muchacho /Juan /,/ suyo: 3a.pdpueblo/viene: 3a.p./61)

Juan viene de la milpa.ea' hit?' nts 644 hny4 ntulaa2 ca'.

(muchacho/Juan/,/ su cara: 3a.p./milpa/viene: 3a.p/61)

466. Juan no vino por el camino sino a traves de la milpa.ea' No' ng 4 kaintute ea' tai' nti24ya2 ki26i24 ta ta92 tkte hny"(muchacho/Juan/dno vino: 3a.pde1 /posici6n/camino/ka3r..u3laa' ea".

verdad/relaci6n/posici6n/su-cara: 3a.p./milpa/vino: 3a.p./61)

' 7. Juan se cay6 en el rio.

ea' hyt' n?" kha3npinlci3yai ea' ntaihy24.

(muchacho /Juan /, /se cay6 adentro : 3a.p./41/r1c agua grande))

Juan se cay6 en el agua.

ea' hR1 n?" khain?3nkiiyal ea' nenta'.

(muchacho/Juan/dse-cay6-adentro: 3a.p./e1 /agua)

113

1 1 5

FN.ST COPY AVAILABLE

Page 113: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

4.I or:,14

468 Juan se tiro, al rio.ca.' hip' nr kaYi`nka`thrya' Oa' yoh'-r Ca' nkal4hry nta4hy 24

;.muchacholJuant,/tiro-adentro: 3a.p./el/carne-su. 3a.p./el/entre/r(o)

469. Juan se esta banando en el rid

Oa' hy9' ng14 nke' ntaihyw" Ca'

(muchacho/Juan/,/alla/rfo/esta-barianciose: 3a.p./61)

470 Vayamos hasta el rio7i iskai nta'hy. ' kua

(hasta/rio/iremos: inclusivo)

471. Juan IlegO hasta mi case y no quiso seguir caminando.nr nta4-nr-nl' ka-hbe"?' ca` ne"

(rnuchacho/Juan/lhastacasa mi-no-mas/Ilego: 3a.p./

""a' ki'7nte- ahn khue"-sa' ca!ei ya, d nura. no-quiere: 3a.p.-mits/el)

472. Juan anduvo por mi casa.ta".). nta"-np" ka'reushyil'ya' ca'

(posiciOn/casa-mi/paseO: 3a.p./muchacho/Juan)

473. Juan vino nor pl (ado del rio.

ea' No' net14 to ?` thr nta'hyae" kaintu'ba' Ca'.

( muchacho/Juan/,/posicion/ladoirlo/vino: 3a.p./61)

474. En medio del camino hay una piedra grande.ba'se'kha' nb"ya` hiTip` nku: ntoh" hy,e

(mitad/camino/esta-acostado: 3a.p. /uno /piedra / grande)

475. Al costado del camino hay &boles.ta71 thr nti"ya' he'mi' 9i14nta'kE ya'.

(posicion/lado/camino/imucho/hay-parado: 3a.plarbol)

476. El centro del coma) este quebrado.

ta'khp' ka Ina".testa- quebrado: 3a.p./mitad-su: 3a.p/comal)

116

114

Page 114: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

477. Hay una mosca en el centro del comet.kiisp' nku` nrOzt"

ka'ba'n'kha1-rm" nitha"(esta-parado: 3a.p./uno/mosca/mitad-su: 3a.p./comal)

478. El carnal se aartio par enmedio.ka313a3kW ba'se' ni3tha".(se-quebro: 3a.p./mitad/comal)

479. Juan es el de enmedio.Ca' ne" Ca= bae9246i3 Wye' ba3s?' ea'

(muchacho/Juan/,/muchacho/ese/que/esta-en:3a.p./ mitad/e1)

480 Vamos a se:nbrar de este lado de Ia casa.kul4n6a" th04 ta? ta2du24130340,2 .734nti)7a.14.(meteremos:

inclusivo/semilla/posiciOn/lado/esta/suyo: 3a.p./casa)

481. ISiembran ustedes en Ia orilla del camino??a" 6yz thiT" tav thc9z nti'4ya2.

(interrogativa/meten:ustedes/semilla/posicion/(ado/camino)

482. El hombre salia.

kalge'thu3 cat.

tsalia: 3a.P./en

ka319e3thus

(sali6: 3a.p./61)

483. El hombre esta borracho.cis' cat.

(borracho/e1)

484. El hombre que salio estaba borracho.Cal Si' ka213e2thie-42 rup" 69" ca=.(muchacho/gue/salio: 3a.p-61/,/borracho/61)

485. El hombre sago borracho.c(74 ca= ai= kalbe2thul Oa'.

(borracho/e1/que/sal(6: 3a.p./61)

115 117

Page 115: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

486. Vi al hombre que estaba borracho.

ka'71) di 1" da2.

(vi/61/que/barracho/e1)

487. Encontre borracho at hombre.

604 ea' kalae"ou esa'.

(borracho/e1/que/alcance/e1)

488. Vine con el hombre aue estaba borracho.

ka koh' ca' oi?"-ty. .

(vineicon/el/que/borracho-el)

489. iCual de los hombres que estaban borrachos

da kazt9e2thuiV

(cual/muchacho/que/salio-aparte: 3a.p./suyo : 3a.p. /muchacho /borracho)

490. El hombre math al nprrn

ca' bas, " ka da no(muchacho/ese/mate: 3a.p./el/perro)

491. El perro estaba mordiendo al hombre.

titiba7' np'ripl 6a2.

festa-agarrando: 3a.p./perro/ell

El hombre math at perro CHIP lo estaba mordiendo.

ca' na2rip- V Whim ) cu" ea'.(math: 3a.p./muchacho/aerro/que/esta-agarrando: 3a.p./el: animal/el)

492. El perro me estaba mordiendo.

ti'hba91 nazna' nkr1

(esta-mordiendo: 3a.p.iperro/yo)

493. El hombre mate al perro aue me estaba mordiendo

ka'0349- da neipz tiliba92 cu" n4944.

(mate: 3a.p./el/perro/que/esta-agarrando: 3a.p./el : animal/yo)

118

116

Page 116: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

494. El perro estaba enfermoCu n2'1y-hr net' du34.

(animal /perro -eI /, /enfermo -Ie: 3a.p.iel: animal)

495. El perro que math ese hombre estaha enfermoau' *rip' ka2f612kr2 áa bar ,2{ nr 6u34.

lanimal/peirwaue/mato: 3a.p./muchacho/esei,/ enfermo-le: 3a.p./61: animal)

496 El perro mie math Pse hombre MP estaha mordiencfontiriat §i2 kayi2kr 6a2 nr tiitikt91

lanimallperro/que/maiO: 3a.parnuchacho/esel,/ esta-agarrando: 3a.p./du" nke".el: animal /yo)

497. iCuAl sallo de los hombres quo mataron al perro,ha'r.' Oa' ka2ae1thu2S1 tae "' 6a1 ka202492-ree"(cal, muchacho/que/salio-aparte: 3a.p./suyo: 3a.p./muchacho/que/matO:rT'ne2.

3a.p.-le: 3a.p./perro)

498. Sapid el hombre al nue le mate el perro.ka'13e3thu3 nartr e " na'nal Sit ka20i2kr'.(salvo: 3a.p./duefio-su: 3a.p.iperro/que/mate)

499. El hombre sali6 de is casa en la que math al perrokalae ithu3 Oa' 01z4 nti'?ya34 Vskr ka30i3ke92(saint,: 3a.p./muchachoisuyo: 3a.p./casaidonde/que/ mate): 3a.p./el/perro)

500. Encontre el macho.- donde lo deiaste.ka'sa'ku2 -na1 9iiskr Si' ka'be3hnf.(se-encontrO: 3a.p.-metfierro/dondeiqueidejaste)

501 Vine 'Pr' "amiem desde donde nos senaramos.9i3skp si ka'nesm?" ti2nkr nr nkehl ka'ntu1ba koh'(donde;que/soltamos inclusivo/nuestro-pariente: inciusiyoUalla/vine/con/ka'rq2".LafT11011)

1 1 9

117

Page 117: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

502. Dame Ia botella que tiene agua.te?"-ne' botte`yal Si' 7i'4naai npinta1 .

(idal-me/botella/que/hay-adentro/agua)

503. Dame una botella que tenga agua.te?"-np' nku2 bo2telyal Si' 9iI4n6a' np-Inta1.

(jdal-me/uno/botella/que/hay-adentro/agua)

504. Dame la caja donde guardas los cerillos.te?"-np' ka'Sa" ?Vskpl` bilndelnteh" yal nti22.

jdal-me/caja/donde/metes-bien/palo/lumbre)

505. Dame el cuchillo con que cortas Ia carne.

te?"-np' kuloi'yu" Si3 bi'oe" koh' yoh.".jdal -me/ cuchilloique/cortasiconicarne)

506. No conozco al senor con el que viniste.?bp" yo2 alp" Si' kainto'be2kuehi-hp2.

(no-se/quien/ellos/que/viniste-con-el)

507. Vi at senor at clue le vendiste las gallinas.

kat?bw' nip" Si' kaibiite1n)'-rW" a249nta14-hp1.

(vi /ellos /que /vendiste -le: 3a.p.igallina-el)

508. Este es el senor que vimos sembrando.mr 60" Si' tiibi3n6a2 three' Si' ka1?ye2 -ty.

(sefiorieste/que/esta-metiendo: 3a.p./semilla/que/vimos: inclusivo-el)

509. El es viejo.ea'nka14 Ca

(viejo/ell

510. El es el miss viejo.

Cal bW724 91401-saiaa-inka14 6a3.

(muchacho/e5e/que/un-poco-mas/viejo/61)

1 20

118

Page 118: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

511. El mas viejo se muria.

Cat Sii 9i2Ya'-sa'aa'nkal4 nq" ka29rrT2 Cat.

(muchacholque/un-poco-mas/viejoUmuri6: 3a.P./el)

512. El borde del comal este quebrado.oalchf' ta9'nte".tra rV'tha34-y.

(esta-quebrado: 3a.p./alrededor-su: 3a.p./comal-el)

513. El caballo de Juan se murio.ka'9ry nege-ras" 6a2 hyq'.(mull& 3a.p./bestia-su: 3a.p./muchacho/Juan)

514. El caballo de to amigo se murio.ka2 9m?2 nr er-ra" 9a2megu3 " -rih2.

(murk): 3a.p./bestia-su: 3a.p./amigo-tu)

515. El techo de la casa se cayO.

khairTinkii nkaita1-ra" nti29ya".Ise-cayo: 3a.p./techo-su: 3a.p./casa;

516. El techo de la casa de mi padre se cayo.kha'12nici3 nka3tee'-ra" nta"ba" ne9mr-nr34.(se-cay6: 3a.p./techo-su: 3a.p./su-casa: 3a.p./padre-mi)

517. El ma, go del machete este quebrado.oalchf3 ya2 n0a.241<u" ki246a24.

(esta-quebrado: 3a.p./madera/su-pie: 3a.p./fierro)

518. El agua de este pozo es mala.yritaz gi` 9i14n6a3 nta34ba34 bi934 nor oolcyl.

(agua/que/hay-adentro/su-casa: 3a.p./este/ feo es)

519. El agua del Ho este sucla.

4.2nta2 Oa'?" ntaihym" nr ne9ntas-'4.

(agua/suyo: 3a.p./rio/dtierra)

119

121

11

Page 119: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

520: Tengo un cinturem de piel.

the -nee nkuz si3ntu2r2' du" V.

(hay-me/uno/cinturdn/piel)

521. El agua de la olla esta hirviendo.neintaz ei2 9i14nda' tih42 nr4 ti3se'

( agua /que /esta- adentro: 3a.p./olla/,/esta-hirviendo: 3a.p.)

522. El viento del norte es trio.

tho4 Ski' ntulaa2 ta92 nka1934 nr 9ndez.

laire/aue/viene: 3a.p./posicion/arriba/dmuy/fdo)

523. El costal pare el cafe esta agujereado.

Si' tiineal ka2hbe24 np34 ti14ta9s.

(costal /que /se- mete: 3a.p./cafe/lesta-abierto: 3a.p.)

524. Ese costal de café pesa mucho.

la" kaThee24-ew:4 nee' jelnf 9ai2.

(costalicafe-eseidmuy/pesado)

525. El perro negro es mio.

du' ne3ila2 hale " -he2 ne24 ge" du".

lanimal/perroinegro-elidmioiel: animal)

526. Ese perro chico negro es mio.

du` neiel li29nti 4 hmr-bae 14 nr rea934 du".

(animal/perro/chicomegro-eseUrnio/el: animal)

527 La oared de ladrillos Ps MaS fuerte.aue la de adobp?i"cca'sa' 9N2 ti249nt&:' nti39Ya34 me'' koh3V-'9nt:e ' ka'61-le

lun-poco-mas/fuerte/adobe/casa/que/se-hace: 3a.p./ con/adobe/se-cock5: 3a.p./gi3ku4rne3-rw gi'49ntee"ntii?ya34 mp'4 koh3 gi349ntce '4 ikni.

que /podra: 3a.p.-le: 3a.pladobe/casa/que/se-hace: 3a.p./con/adobe/crudo)

1 22

120BEST COPY AVAILABLE

"E-717r. , .

Page 120: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

528. El es mas alto que yo

9i40'-sa" ?nka' Oa' kerq-ne nkr4 .

(un-pocomasfalto/elrque/podra: 3a.p.-me/yo)

gl es mas alto que tu hijo.2ifta'-sa" ?nka' 6a2 ail ku24mal-r'4 Ca' kiz?ntr-rih3.

(un-poco-mas/alto/61/que/podra: 3a.p.-le: 3a.p./

529. El es tan alto roma yo.tenkFl ?nka' ca' ko%-rT'.

iigual/alto/eliconmigol

El es tan alto como tu hijo.tatikte ?nka' Oa' koh" Oa' ki'?nti'-rih'.

(igual/alto/el/con/muchacho/nino-tu)

530. El vino antes que yo.

ti4tq.it Oa' ka2ntu1ba' Oa' aV ku24m2'-np' nkr4.(prirneroteltvino: 3a.p./el/que/podra: 3a.p.-me/yo)

El vino antes que tu hijo.

ti'thy 6d2 ka',1tu'ed: 6a2 ku"ine rael' 6a2 ki?7ritt?-rih)(primero/el/vino: 3a.p./el/que/podra: 3a.p.-le: 3a.p./ muchacho/nino-tu)

531. El vino mas tarde que yo.

kal3a3thui ?oir4 kaintu'aa' 6a1 ti' ku24ma3-n1 nkellun-poco mas/paso: 3a.p./tiempo/vino: 3a.p./61/que/ podra:..3a.p.-me/yo)

El vino mas tarde que tu hijo.9i4g'.sa3 kal3a3thui ?oira" ka3ntu"ba" Ca' kuump'-rw"(un-poco-mas/paso: 3a.p./tiempo/vino: 3a.p./el/que/ podra: 3a.p.-le: 3a.p./Oat kiz9ntiz-rih'

muchachoinsrlo-tu)

123

121

iii

Page 121: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

532. El es menos rapid° que vo.9110'-sa3 9ai2 -raa" Ca' kernp3 -np1

(un-poco-mas/pesado-le: 3a.p./el/gue/podra: 3a.p.-me/yo)

El es menos rapid° que tu hijo.9i40331-se 7ai2 -rw" 6a2 sit ca`

(un- poco-mas/pesado-le: 3a.p./61/gue/podra: 3a.p.-le: 3a.p./muchacho/

nifio-tu)

533. El trabaja tan bien como yo.sa'kuethe sa'?mt` a2 nr kuethe saz9rne 6a2.(asf-como/hago/trabajo/,/ asf/hace: 3a.p./61)

El trabaja tan bien como tu hijo.sa3kuethj2 sa29mj2 cat ki29nti2-rihl sae np14 kuethe sa2-)42

(asf-como/hace: 3a.p./muchacho/nino-tu/trabajo/,/ asf/hace: 3a.p./61)

534. Vol/ a comprar casi todas esas gallinas blancas.he'rrivi khe Sa'49nta" ailata14 ' si3 kua'rew cu ".

(muy/mucho/gallina/blanco/gue/asi-son-ese/gue/ comprare/el: animal)

535. Algunos de esos nifios estan enfermos.

nkui ho' ne4gti" 6i3 kUa4NI -13 4 nr 14

lunoidos/ninos/gue/as(-son-ese/denfermo-le: 3a.p.)

536. Casi todos esos ni6os estan enfermos.7a4 np.3 yazihi-nit nrgti34 §i3 kua4y13---'4 nr 9rriy3-ree14.

(ya/hastaitodo-no-masmitios/gue/asi-son-ese/,/ enfermo-le: 3a.p.)

537. Ninguno de esos nifios esta enfermo.

1 24

9mwi.t.ree" 9i3ske nku2 w4w4-62a (4.

(no-enfermo-le: 3a.p./hasta/uno/ninos-ese)

122

Page 122: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

538. Cada uno de estos nihos comid un dulce.nitti34 ti3 kurkte-bi14 kehi3ntia2 nku2 nkul Si1?a26i2.

(nihos/oue/asf-son-este/,/comid: 3a.p./uno/uno/dulce)

539. Cualquiera de estos niAns to llamas.tu4 ha're24-nit nku2 nriti.142-bll 434 skiAnta3yA3-rig.

(no-mAs/cual-no-mas/uno/nifios-esteUllamara: 3a.p.-te)

540. Muchos de estos nifios estan enfermos.

helmet khe_q4gti" tar" 613 9mv-i-ra3 ".(muy/mucho/ninos-este/queienfermo-le: 3a.p.)

541. Pocos de estos ninos estbn enfermos.

du3ba3 nrgtim-bi34 dP 9mv3-raa. 44.

(poco/ninos-este/oueienfermo-le: 3a.p.)

542. Bastantes niaos estan enfermos.

he'mp' khe ne46ti34 6(3 9mp3-ra334.

(muy/mucho/ninos/que/enfermo-le: 3a.p.)

543. Vendi muchos sarapes. Vend( bastantes sarapes.helmet khe itha2nka" ka3aPte3rIpt.

(muy/mucho/sarape/vend0

Vend( pocos sarapes.

hetmet du'ba' riha2nka14 ka21313te2rW.

(muy/poco/sarape/vend0

Vend( algunos serapes.

ka31313te3ty nku2 ho ctha'nka".

(vendii unoidos/sarape)

544 Cornio demasiado de esta comida. (el)ka3ba3thu3ta92 ka2h12nt32 Cat ko1meda24 bi934.

(sobrepaso: 3a.p./comien 3a.p./el/comida/este)

123

125

Page 123: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

e'r

4

545. Comi8 demasiados chiles. tell

ka3balhu3tav ka2hi2nt32 dehng24.

(sobrepas6: 3a.p./comi6: 3a.pdel/chile)

546.

uno

dos

tres

cuatro

cinco

seis

siete

ocho

nueve

diez

once

catorce

quince

dieciseisviente

veintiuno

treinta

treinta y uno

treinta y cinco

treinta y seis

cuarentacincuenta

cirmenta y cincosesentasetenta

setenta y cinco

ochentanoventa

1 26

'77".11,7.77 ter,

124

nkuiho'hyt%

fiyh3I

9flyi

hype

ya3tu 1

hYi2

Aph2

tae

te3nku2

te2nph"

thy93'

thy/2nku2

ki2

kp1nku2

Wtaska'te2nku2

Ohp92,

kethenku2yaida'yazd'tae '

ya2dpithe,hya241hWO'tae 'hWqthy?"riyhJ43nyh3da'ta,'

Page 124: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

noventa y cinco

denciento uno

ciento cincuenta

ciento cincuenta ycinco

doscientos

nutt3dethelnku2 4lemtul4

nku2 sie3ntu" huh' nkulnku2 sie2ntu" lia3se3.

nku2 sie2ntu24 koh3 ya2ciflhp9"

ho' sietntul4

547. Tengo un caballo

ta2kpi-n9.2 nku2 cW4di2.

,usta lsentado 3a.o. me -uno /bestialthe-ne nku2 net.(hay-me/uno/bestia)

548 Tengo dos ht IPVPR neorossiu2-np2 ho' n?'bryu" hmp .

(estan: 3a.0 medos/buey negro)thrly ho' n2'bi'yu" hme.tnay-meiclos/buey/negro)

549 Fui a su casa 'ma vez.ka, h" ntat4ba" nku2 ntilya2.

(fui/su-casa: 3a.p./ellos/uno/vez)

Fui a su casa dos veces.ho' ntil4ya2 kat" ntal4ba" rnp".

(dos/vez/fui/su-casa: 3a.p./ellos)

Fui a su casa tres veces.

hyp' nti'4ya2 ke h2' nta"ba" mg"(tres/vez/fuilsu casa: 3a.p./ellos)

5() t os hombres salieron de la casa de uno en uno.Cu4ba4 nku' Ca' kalbe2thu1 Ca' nti29ya24

(medidaiunoi muchachotsak6: 3a.pa el/casa)

125

127

I'

Page 125: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

:!*:; .4' 121.._',A1; 42a- - -

'

Los hombres salieron de Ia casa de dos en dos.du4ba4 hot dal kalbelthul dal nti27ya24.

(medida/dos/muchacho/salio: 3a.p./el/casa)

Los hombres salieron de Ia casa de tres en tres.du4ba4 dal kalbelthul dal nti27ya24 .

(medida/tres/muchacho/saliO: 3a.p./el/casa)

551. lAgarren una piedra cada unol

dhk.1931 nku2 rAoh" hi3mp3 nku2 nita24W.

(iagarrenl/uno/piedra/cada/uno/ustedes)

552. 'Naga una serial cada dos &boles!ya2 s!2 61 rrl'hol-hpl te2tj ?2 nku2 dul4bal4.

(arbol/que/segundo/que/segundo-el/ipeguen!/uno/ medida)

553. Juan se fue para que no lo vieras.dal hw1 ka3hbe3 ad 2 gi2 mth214 _rm 14 6a2 6e3 de.

(muchacho /Juan /, /se fue: 3a.p./61/que/ no-quiere: 3a.p.-le: 3a.p./el/ves/e1)

554. Juan vino para que lo vieras.ka3hbe92 6a2 hVA14 gi14 de3

(Ileg& 3a.p./muchacho/Juan/que/ves/61)

555. Comore la carreta para Ilevar Ia leAa.ka3ba'9iae kasteita" gi3 kui`ne42 koh3

lcompre/carreta/que/cargaremos: inclusivo/con/lefia)

556. Comore Ia carreta para que Ileves Ia lefia.

ka3ba'0as ' kalfe'ta" Si3 kui4fir3 koh3 da'ke.

lcompre/carreta/que/cargaras/con/lenal

557. Voy a it aunque esta Hovland°.

khuae 2 ntalsal trim?' 02.

lire/aunque/esta-(loviendo: 3a.p./Iluvia)

128

126

Page 126: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

558. Voy a ir aunque ilueva.7a4-nta2sa' kua9' 02 nP24 khuae 1.

(aunque/Ilovera: 3a.p./11uvia/dire)

559. Si vas a ir, aptrate.

sa3-0 492 ng24 salti2 nry ta3kyr.

(sUiras/,/pronto/lhazUtu-seno)

560. Si lo veo le pido el machete.sa3-gi2 skuw ' 6a2 ng24 khue149ya14raa 6a2 ki246624.

(slivere/e1/,/pedire-le: 3a.p./el/fierro)

561. Si lo viera le pedirfa el machete.fsa3-V kaL9baa' 6a2 nq" khe'49ya"-raa da2 ki246a".

Isi/vi/e1/,/pedire-le: 3a.p./el/fierrol

562. Si lo hubiera visto le habrfa pedido el machete.sa3-Si3 ka'911 cat riq24 ka3hbel49yat4-rae 14 da2 ki24da24.

(si/vi/e1/,/pedf-le: 3a.p./el/fierro)

563 Me voy. porque no estoy trabajando.khuaa 2 tai 9a4kyr1 Sae ti2sa'7mia1.

L/relaci6n/no-es/trabajo/estoy-haciendo)

564. No ye solo. porque tiene miedo

khui4' su'ba' 6a2 tai qa3khy2 c'az.

(no-irn: 3a.p./solo: 3a.p. el/relacion/se-espanta: 3a.p./60

565 Juan estaba durmiendo cuando Ilegaste.di3 ka3hbe7714 np14 hi311 3hbor2, 1 cat

(que/Ilegaste/desta-durmiendo: 3a.p./muchacho/Juan)

566. Juan estuvo durmiendo hasty que Ilegaste.

hi3fip2hbie ' -kua?" da2 hyp' ka3hbe9314.

(esta-durmiendo: 3a.p.-todavfa/muchacho/Juan/hasta/ que/Ilegaste)

129

127

Page 127: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

567. Juan estuvo durmiendo desde que liegaste.hi3iyhbae ca2 Na' 9itska' 9olra" ka3hbe'?3".testa-durmiendo:

3a.p./muchacho/Juan/hastaitier-Do/que/(legaste)

568. Juan estuvo dormido antes de que Ilegaras.Cah =sal khuev" ng" ?a4 hiltyhtoze 6a1

(que/falta-mas/Ilegaras/,/ ya/esta-durmiendo: 3a.p./ muchacho/Juan)

569. Juan va a dormir cuando Ilegueskhuev" ng" khua"na1hbae Cal rya'.

( que/Ilegarasilse-dormira:3a.p./muchacho/Juan)

570. Juan va a dormir hasta que neOiles.hi3np3hba '-sa' ca' 9i'skal khue93".(esta-durmiendo:

3a.p.-mas/muchacho/Juan/hasta/que/Ilegaras)

571. Juan va a dormi apenas Ilegues.Wska3 Si3 khuev" se'?" khua`flp'hbx,'

(hasta/que/Ilegaras/entonces/se-dormira: 3a.p./ muchacho/Juan)

572. No me molestes rtlarwin estnv romiPnrio613-ka2t1924121-np' 7o'ra" ti3hP4ng'.

(ique-no-molestes!-me/tiempo/que./estoy-comiendo)

573. No me molestes cuando comoSi'-ka2tp2nr 9o'ra" gr'((que -no- molestes!

meitiempoique/como)

574 Si ouieren irse. nue CP vayan lellos. Plias)sa3-SP mgh3'1 khue3 mg" ng 4 kaithe' mg".(sliguiere: 3a.p./ira: 3a.p./ellos lique-se-vaya!: 3a.p./ ellos)

575. Juan va a sembrar ("ban v vn tarnbiencat hyp' ng" fli"thae " daz ya2hly ?a4kua)4 koh' 4 oi,tha, 3(muchacho/Juan/,/sembrara: 3a.p./61/chilar itambien/ con/yo/sembrare)

130

128

Page 128: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

576. Juan va a sembrar chile, pero yo no.ca' hypl n9I4 "thy- 24 de ya2hirW4 u4e r nke3 n 0i2tht".(muchacho/Juan/lsembrara: 3a.p./el/chilar /pero/yo/,/ no-sembrare)

577 Juan no va a sembrar. pero yo sf.da2 rT14 j144,*4 I Cal pe4ru4 nke 5iii`tha. 3.

(muchacho/Juan /no-sembrara: 3a.p./el /pero/yo/,/ sembrare)

578 No quiero nada de eso.

rnih21 -ka'mr" -nit -ry bae924.

(no-guiere: 3a.p.-aumentativo-no-mas-me/ese)

579. lOuiere algo de esto?

?a" mth32 -nyh" 9i'Vae3 bi934.

(interrogativa /quiere: 3a.p.-les: a-ustedes/un-poco/este)

580. No puedo caminar solo.

mkh3I hb ae 2 sts2 laa 1.

(no-puede: 3a.p./vovisnIo volrnalh3t ¢u'hyr-ie ?"ya' su"ba'.

(no-puede: 3a.p./paseorsolo:yo)

581 YR s6lo puedo trabajar en la mariana.nki3tehny" -ne nv2 ga.2.

(de-mariana-no-mas/puede: 3a.p./hago/trabajo)

582. Ya mero voy.

nti4ku4me khu z.

(ahorita-no-mas/ire)

583. Ahora es tarde para it a trabajar.?a' ka3ba3thu3 9o3ra34 Si i kua3n42 nr?Fir gat.lye /past: 3a.p. /tiempo /que /iremos: inclusivo/haremos: inclusivo/trabajo)

131

129

Page 129: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

Ahora es temprano para it a trabajar.he'myl ga3ti3 nti14ku14mr-ne Sit kualnke 0249ng42 g.a2.

(muy/tempn3no/ahorita-no-mtis/que/iremos: inclusivo/

haremos: inclusivo/trabajo)

584. Esta planta as buena para corner.

ska4 bi234 ng34 ntah31-1,1" ei3 di4ne42.

(hoja/este/dbueno-este/que/comeremos: inclusivo)

585. Esta planta as buena para esa enfermedad.

ika4 1,1734 n@34 ntahm 3e 914 de" b0e134.

(hoja /este /,/ bueno /suyo: 3a.plenfermedad/ese)

'Esta planta es mala para esa enfermedad.kha3-rze 34 8ka34 bi934 koh3 dr34 bae 934.

(se-enoja: 3a.p.-le: 3a.pdhoja/esteicon/enfermedad/ ese)

586. Juan es rapid° para caminar.

Ca3 n214 he'my' nkiIhng1 cat

(muchacho /Juan /, /muy /liviano /va: 3a.p./61)

587. Esta tierra es demasiado dura para sembrar.

heirnyl tah2-ka1rne24-02 nqinki24.120i24 gi4-nca thee '4.

(muy/duro-aumentativo-no-mas/tierra-este/que/se-meteni: 3a.p./semilla)

588. Ahora es rrro ver venados en el monte.ni4sti34 larl" ne34 7i3ska3 nkilhfW he'my' dutbal na'46i2nki2 hfia3 the dU 2 4 .

. s

(dfa/este/dhasta/campo/muy/poco/bestia-de-campo/hay/el: animal)

589.'Ese caballo es diffcil de amansar.

he'my' dha2 kti243 36b34 rw612 bae924.

(muy/diflcil/se-hara: 3a.p./manso/bestiaiese)

590. Ojala venga promo.

sa3-rnie-ne Sit da2ti2 ka2tilntulaa2 Cat.

lojala/que/pronto/Ivengal: 3a.p./61)

132

130

Page 130: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

591. Puede que venga pronto.

kuittu4bal ga2ti2-m '

(vends: 3a.p./pronto-probabilidad/a1)

592. No. deme menos.

he'ya' dulioa3-sa3 ty93

(no /poco-mas/idenl-me)

593. zQuiere mucho?

9a'4 he'my' khp m0" -nyh".

(interrogativa /muy /mucho /quiere: 3a.p,-Ies: a ustedes)

594. No, deme poco.

he'ya' Vitae-n(2 tp?"-no'.(no /un-poco-no-mas/idenkme)

131

133

Page 131: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

LEXICO

abajo ka'na'nki-abajo de nka ?rr4"; nkit7mQ`'

abanica (3a.p.)

abeja du' se'ra"abre, agujerea (3a.p.) lau2sa?'

acaba (3a.p.) ¢IkhEe

acaba (se... 3a.p.) hbee

aconseja (3a.p.) bCnCa'nki'

acostado (esta... 3a. p.) hijr).23

adobe ntwafilado yuh.

afloja (3a.p.) ba rad ya

agrio sa

aqua nta'

aguacate yu'IT4aguila hya'

ahora, hoy

ai th,'

135

132

Page 132: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

ala tpuAnkam

alacran nq'ya 2

alegre (esta... 3a.p.) sua343? 34

algodOn f,a4nka4

alto ?nka3

amargo sa 3

amarillo sing'amontona (3a.p.) i3i3yuh2ntu2

ampolla (se_ 3a.p.) si3

nca2

nta2

ancho tae2

anillo gtulnky 2

animal Cu'

anteayer nku'da4ano ng2

aplasta (3a.p.) Ou2ki72n21, Ou21u2n1

aprieta (3a.p.) Ou2sti2 i3W 722fite, 2?ny2

aqul nke?' ?e343 314

arana to ntiparbol ya

2

arco iris ye4h44arde ti', I3oh31 mq'

ardilla s nv14

arena s6u3rnt2

armadillo Ca?'"arriba nka4te'arriera (hormiga) nta4W4asa, tuesta (3a.p.)

atole nCah;

avergonzado (esta...3a.p.) sa313e-raz

ayer nku3hii.134

baba Ci3nce°

baila (3a.p.) tae'baja (3a.p.) 013tu'hnv2 ". 1313hn23

baja (se... 3a.p.) 1313tu3hng24

bana (3a.p.) 013ntu'va2

baha (se... 3a.p.) bi3ntu'ya2

1 36

133BEST COPY AVAILABLE

Page 133: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

barba (su... 3a.p.) 9fha4 sky`

barre (3a.p.) 1313te'Ca2

barriga (su.... 3a.p.), adentro ka°,nsiva4basura sloe

bawl ka'sa34 ¢r-02bebe (3a.p.) ?Ize

bendice (3a.p.) 413n6a2ky'

blanco t,a3ba'

blando 712nta"

boca (su... 3a.p.) ?qua'borracho (esta... 3a.p.)

borrego 0a3"nkabosque, monte nkl'hneCa`brazo y mano (su... 3a.p.) ¢ha'brujo SU2rko2

buey nth'cabello (su... 3a.p.) *the rku'cabeza (su... 3a.p.) rku4

cacao ntp2; 7ntu7cal iu'hiiy"calabaza

calentura ,umcaliente sum'cama nq'Ca'camina, va (3a.p.) hbe'camino, vereda, vez

camote ny'campo nlo'hFWcana (pa' nq'sa1canasta (con asa) ry's:4

canasta (sin asa) ry's14 tar: '

cangrejo sa"canta (3a.p.) smcanter()

cana nteh34

capaz, habil, listo (es... 3a.p.) )(Ay' (ka'ky3)

134137

Page 134: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

cara (3a.p.), encima iktecarbon kt4sy4

came yob'carrizo ya2,142s,,,4

casa nt13'yecascara ;ha k4a4

caza (3a.p.) ta'nenecebolla tu'ithecena (3a.p.) h 'neceniza nte3secera negra tutscerca (adv.) ti2necerdo Oi"nka4

cerro

cielo nka3 7nki"den nku2 sientu"cierra (3a. p. ) be36ha'cigarro nfiskta`cinco my'ciruela Cha'nkiclaro vu4nbecocina (3a.p.) 413ntah'' Oa' ko2rnekta"coco nt,u2 koikotcoge, agarra (3a.p.) hba?2

cola nte202collar tu3ralcorral netha34

come (3a.p.)

comezon than 2

comida (guisada) ku3m131a34, Si' S0,1e

completa (3a.p.) (una cosa) sa3?rn2 Cicompra (3a.p.) ba10w1contesta (3a.p.) hba'Nfa2nlo'conversa (3a.p.) bi'sia2hmi2copal tpu'nkte-r" nenecorazon garsv.2

138

r,

135

-r.." :T.VT:'

rift

q!

Page 135: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

corta (3a.p.) ba3ta-corteza tha`ba' ya'corto itu2ba2corre (3a.p.) ba3nka3cose (3a.p.) hiau3ya3

cosecha (3a.p.)(maiz) hbaanka'agarra (quelite) hiaa?'arranca (ejote) hiaa3(11corta platano) bait.corta (picante, mango,

naranja, aguacate) baahnerejunta (tomate) hbaavd2

coyote n@anie sa'hyaa"crece (3a.p.) r*hyat 3 (singular) rn23 ye?2 (plural)criatura ki3?nti'nta'crudo 4kyqzcuando? ha2nt' ?ya3cuanto? 7a" khi'

cuarenta ya2eatcuatro

cucaracha Cu' nt('cuece (3a.p.) be3dhii2cuello (su... 3a.p.) nkias

cuenta (3a.p.) (niimeros) beaiki"cuerda, mecate nQ3)ritecuerpo (su... 3a.p.) yoh34-raecuervo Centa"cueva nkf3tic,34 nkeahecuida (3a.p.) sa3 ?rrT kui2bd2iziu"culebra

yEecuriada gu'nky.2cura, sacerciote riq4

cura (3a.p.)

chayote Cu3?9.2chapulin n6a4?bachicozapote mecha4042

136

Page 136: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

chilacayote n24du`hmi.2

chile h44g'nat'senat

chupa (3a. p., 7'

chupa-rosa tilntutda (3a.p.) sue=

debe (3a.p.) ki3t434

dedo de la mano (su... 3a.p.) rku'dedo del pie (su... 3a.p.) rku` n0a4ku4

deja (3a.p.) be3tifi.e

delgado 7ntwderecho, verdad

desata (3a.p.)

ki'6134

bu3nteikha"

descansa (3a.p.) be2nfia2he'ntai

despierta a (3a.p.) 013rIke2ska2

despierta (se... 3a.p.) ba'ska= rae "

despluma (3a.p.) hbar'ntidespues mq3 nkaiskedestruye (3a.p.)

die rlitt34diente (su... 3a.p.)

diez tee'dinero tyh'''distribuye (3a.p.) ba'tef.'kha:zdOnde?

dos ho'duele (3a.p.) ?my', hi 'neva'duerme a (3 p.) ¢i'ha2W hbae 'duerme (se... 3a.p. hba'nehbaedulce 9a2gi2

;Iwo tah=

ejote niehni,)2

elote

empieza (3a.p. be3rt1)"

encuentra (se... 3a.p.) sa'ku2

enfermo (esta... 3a.p.) ?rny'-rae"

140

Page 137: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

enseria (3a.p.) 61'ku3s,.12

entierra (3a.p.)2'

envie (3a.p.1 413iikd2thu2epazote nte4hfiv2escarba (3a.p.) hba3 inki2escoba nte4nCoh34

escoge (3a.p.)

escondido

escucha, oye (3a.p.) bi3sNite2, 14f3se3r-iyh2ese 14w '" 4

espalda (su... 3a.p.) nka'stt'espanta a (3a.p.) 1313n6a2rky2

espanta (se... 3a.p.) (ta'khy2espejo spe3h,,"espiga nta2t'2espina nie )yd2espuma

esquina yuh3'4.rae"estalla, revienta, truena (3a.p.) (tl'nkal

bi?".

64(1,'

(1/36Y34

Yee :"existe, esta (sentado) (3a.p.) ta2kte(sg.), siu2 (p1.)exprime (3a.p.) 731

extingue, apaga (3a.p.) i3ko)14fibre de maguey, ixtle na3s,i'fierro, metal

fiesta suP2flecha y arco ya2ni 121-inCflor

frijol yu4hm,Zfrio 7n4.2frota (3a.p.) stu'riba,fuego, llama nti72

fuerte 7fiy2

141

138BEST COPY AVAILABLE

Page 138: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

fuma (3a.p.) khe

gallina ga9nta' by'gallo ianta'

13136"gato

gente 4u4ta'

golpea (3a.p.) bah'

gordo (es... 3a.p.) My' ka2kt2

gorgojo Ca 4mq.",

gotea (3a.p.) baP, ba ?3tL ?3

grande hyze (sg.), ye?' (pl.)

granizo nt,oh4 0i2

grano (del cuerpo) n(ntu"grasa (manteca) gi2*grita, llama (3a.p.)

guaje -0 'guajolote ny4hfite

guayaba 0'gusano Cu`ntu2

gusta (le... 3a.p:) 6u3.,,d2 ree "

habla, dice, narra (3a.p.) Cha4

hace (3a.p.) sa' 'rr,2

hambre (tiene... 3a.p.) boh''' ra "harina skta rae' pi2"hermana (su... 3a.p.) ttatiha3

hermano (su... 3a.p.) 7nfae

hielo 7n6.-e

hierba gka4

hierve (3a.p.) v4u2

higado ea'nke'skto'hijo (su... 3a.p.) 1(13'ntil

hoja 6ka'

hollin, tizne hmehombre, varOn gchombro rick? Vta'

hondo ny'nktehongo (au', tqj.73'4

139

Page 139: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

hormiga nti"yu"hoyo nko'ho4huarache Cuai24ta,2huele (3a.p.) bu3hr.e"huerfano

hueso n13.1ta'

huevo Chu"hUrnedo, crudo, verde gl.cyc.2

humo ni" .1r 'Idol° ne

1 .

v2 2

, ntph24

iglesia

iguana C.

intestino nifq"it (vease 'camina')

jabOn ntuljarra t, 2

jicara nt3su)

jilote

jitomate st1

jorobado (esta... 3a.p.) tl 'ma,.,

nka sty.3

juega (3a.p.) in02

I3a-. 2

labio (su... 3a.p.) Cu 27nylua.

ladra (3a.p.) be2Sa2

lagartija2lame (3a.p.) cr3m42hny

largo ntuh'lava (3a.p.) baleche le'lechuza, tecolote hu

lejos khz 2

Iengua (su,.. 3a.p.) ne31-

lento ht.

leOn, tigre ga, 74 2 2 2

levanta (3a.p.) buu4 thy , bu ,nkalevanta. (se... 3 a.p.) bPsa3 the"

.liebre, conejo 3

nu

143

140

Page 140: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

liendres gL 'n'limpio tpai

liso

lodo nlifylugar ka')nta:'"luna sa 2

Hano nka4su

Mega (3a.p.) hbe?"

Ilena (3a.p.) pirikiaHora (3a.p.) hi3inta'Iluvia 4.'madre npmadura, se cria (3a.p.) m$ 't,:maguey mictu-4

maiz yuihmimalo 094mama (3a.p.) takI3mamey

4

cha4 3

mano (su... 3a.p.) ¢ha 3

mariana (sust.)

manana (adv.) ncyh14 1

riZ

mapache ti4koh 3

mar nta'ca2

*marida (su... 3a.p.) Chu" rae 'marido (su... 3a.p.) §p" -rwmariposa ti'41<a3ofae

mas -sa3

masa na4)yL.

masca (3a.p.) ba3lIka3

mata (3a.p.) ¢134):

mazorca

mecapal ny3'fiyiti2mejilla ¢a'

mentOn (su... 3a.p.) nk'mercado nte4c14

metate rqp2

1 44

141BEST COPY AVAILABLE

Page 141: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

mete (3a.p.) cti3riki'se?? be't'a', bi3nCa1

metlapil rtha3 riq312

mezcla, revuelve (3a.p.) lar3se3khat

mide (3a.p.) ¢i'cu'laa24

miel ihe2milpa hny°

moco hu4rn,??

mohoso gi:34a9"

moja ( 3a.p.) 03kPnimoja (se.. 3a.p.) ba3)nal3'

mosca rizeOse

mosquito naa¢ae`skta4

mucho kht'

muele (3a.p.) ?bo?

muere (3a.p.) ?mt 3

muerte khua'we'v,11'

muestra (3a.p.) 013r-Ika2ktd 2

mujer, hembra thy"mundo nkadsiPnt

murcielago maiti'nace (3a.p.) 012

nada (3a.p.) 13b3tae '

nariz (3a.p.) (su...) ntethy'negro hrriql

nido nta3k,r34 nta`ba'

nieto 7nti2ntal24

nirio k.3'nti nti

ninosnixtamal nCae"no he 'id' Vkyi"noche nk 3sy"

noche (media) nfnorribre

nopalnosotros (inclusivo)nosotros (exc(usivo) nka vt 3.4

nube yu'r1131

142

Page 142: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

nueve Aqh2

nuevo ia'OeOaxaca nq4S144hae

occidente izse'the' yiui72ocote yo 74

ocho hy;

ojo (su... 3a.p.) tu2skt421

olote N3h1Volla tit.. 42

ombligo tu3su 314

oreja (su... 3a.p.) tha4t.akfiyh'oriente la3cie tie3thu3kdil 4u1."orina nta2ntu26a"oscuro hrly:otra vez -nka 3

otro nku2-sa2 SI'nkuoye, obedece, (3a.p.) 1312?ntw

padre

paga (3a.p.) be2ahi2pajaro ni saepalabra khua°palma hnq'pan

papal gyh'parado (esta... 3a.p.) se3k y2

pare (3a.p.) (parir)St/ 'ae'l

parpado (su... 3a.p.) Cu st' tu2ky24pasa (3a.p.) bc3trik,3pasado mariana nki 3 ti 34

pecado, Mitapeine

pelea (3a.p.)

pelo, pluma, rama

permanece (3a.p.)

perro

pesado (es... 3a.p.)

hyae

nte t 2

khq7

Oha'

toe2hN

nee?a,2

Page 143: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

pescado ti'petate nehfiqpinchancha, coladera nfsu'ia3713a"

. pie (su... 3a.p.) 4a4ku4piedra ntpl-4piei, cuero 6u4s1'pierna Vluapinata sky a' yu4hm22piña pi1NIpiojo ei3t13

pitaya na4Chi4

planta (3a.p.) 013thae 24, el3n6a 2 thw 24platano na4Cha'poco 714 3

polio ?nti2,3247nta2.

por que me' mf', me' Ow 7" s13pregunta (3a.p.) hbene7nki2sei, 131'r 2nIci2se'pudre (se... 3a.p.) hbe37ntu 3

pueblo nq1nt,a°

pueblo (su... 3a.p.) menki 3tra...

puede (3a.p.)3

pulga 6121ya2

purl°thu4 nk 124

pus ti4 OW 2

que me'quema (3a.p. beiko 2quien

Yoquince

Vii47"1quita (3a.p.) hiaa7zs2raiz tpa' 4

rana, sapo

rata, ratOn nesv"rayo nti72 c4" ", 7nt1264:"14red Ca4nka4

regreSa (3a.p.) iatiya2relampaguea (3a.p.) ba3 we 3

144

Page 144: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

reline (se... 3a.p.) ta4nky2

rie (3a.p.) be3hny'

rio nta'hyaa

oba l3a.p.l 41'-,aeh2

rocia (3a.p.)(con la boca)

rodilla rku?

rojo

rompe (3a.p ) ba)(4.2, bi3ce'ya2

ropa

sabe (3a.o.) bae

sabroso (comida) ntar

sabroso tuebiaai ntah3"yui

sacerdote, cura nd4

sacude (3a.p.)

sal

saliva n.24t,a2

saltamontes

sangre hr-12

seca (3a.p.)

seis hyy'

semilla thw

seno tsu... 3a.p.) kaNy3

sentado Costa... 3a.p.) to2k

seribr, senora m24

sesenta hyq7ey'

sienta (se... 3a.p.) be2hei,e

soba (3a.p.) ,2

sot 4ui 2'

sopla (3a.p.)

suave, lento, despacio

sube (3a.p.) me''

SUCIO 6,14

suefio

sufre (3a.p.) Co" ild3thlJ3 I.d'

tarde (la) )o'rd"

teje (3a.p.) hba' ya

148

145BEST COPY AVAILABLE

Page 145: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

tejon Oha2

tela ¢hietemazcal ntu'va2temblor hba'n12 qnki"teme (3a.p.) rN3 ky kalky'tenate Cainnetepache 42

tiembla (3a.p.) hba30.tiene (3a.p.) tN2 24. 24

tienta (3a.p.) rii3koh2

tierno Ci37ntae 2

tierra ne'ntae 34. nq'nkitigre ga4 '13ntu"

tlacuache rqu'hb114

toca (3a.p., instrumento de

viento) 03ha2n2

todo, todos nka3yw h' n12, yae

tortilla n14f5y4

tos thae2

tose (3a.p.) iti2thae

trabajo sae

traga (3a.p.) 013nki2hne

tranquilo, callado hyu

trementina gi'Ca

tres hyq 'triste ba 3

truena (3a.p.) hba'neya iti2nka' Cy?'"to nka4 ye 3, ye 3

tuna to 3 nentauno nku

ufia yU3nky

vacfa (3a.p.) ti3ti2 ya 2

valiente (es... 3a.p.) sta2khyi

vapor ?rite've (3a.p.) baa

veinte 4 2

146

Page 146: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

venado

vende (3a.p.)

verde

,iejo\Ilene (3a.p.)

viste (se... 3a.p.)

vivo (esta... 3a.p.)

voz

vuela (3a.p.)

yerno

yo

zancudo

zapote

zopilote

zorrillo

zorro (del monte)

rvisi2 nk.7nri-e

gkyc

ntu'6d

bal

1.033,1

gta

biyu61<cii 'nta'"

nk ?e'gi?

Chi'l-ta.

|o''' '614,t 1d2

nz4nta2

Page 147: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

BIBLIOGRAFIA

Jamieson, Allan R. "Chiquihuitlan Mazatec Phonology", en Studies in OtomangueanPhonology, William R Merrifield (ed.). A Publication of the Summer Institute ofLinguistics and the University of Texas at Arlington, 1977, pp.. 93-105.

"Chiquihuitlan Mazatec Tone", en Studies in Otomanguean Phonology, William R.Merrifield (ed). A Publication of The Summer Institute of Linguistics and theUniversity of Texas at Arlington, 1977, pp. 107-136

Chiquihuitlan Mazatec Verbs, S.I.L.-Mexico Workpapers, mumber 2. Mexico. D.F.,1976. pp. 85-107

Jamieson. Carole Chiquihuitlan Mazatecs Phrases. S.I.L. Mexico Workpapers,!lumber 1 Mexico D.F., 1974, pp. 1-7

148151

Page 148: DOCUMENT RESUME ED 378 791 TITLE Chiquihuitlan, Oaxaca). … · 2014-07-18 · DOCUMENT RESUME. ED 378 791. FL 022 558. TITLE Mazateco de Chiquihuitlan, Oaxaca (Mazater of. Chiquihuitlan,

ts1 «)lf,rii()(1c, ni x I«)

CPrit(C1 (10 invw,tig,iCrori

intf,gr.ici()n

Irr iltkito

(1, vpr,m()