Diplomacy as a Foreign Policy Instrument and the Safavid ...

Politics Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science 2021, 51(2): 409-434, DOI: 10.22059/JPQ.2021.202009.1007657

Research Paper

Diplomacy as a Foreign Policy Instrument and the Safavid Civilizational Process

Mohammad Ali Chalongar 1,*, Zahra Sadat Keshavarz 2 1 Professor, Department of History, University of Isfahan, Iran 2 PhD in History, Department of History, University of Isfahan, Iran Received: 14 July 2020, Accepted: 14 June 2021 © University of Tehran Abstract Diplomacy is one of the most important foreign policy instruments available to a country’s leaders. The government officials and agents regularly have been forced to establish good relations with their neighbors and used diplomatic means in addition to military and economic ones in order to protect the country’s political sovereignty and geographical territory, and to make progress towards achieving their national goals. During its rule, the Safavid dynasty of Iran (circa 1501-1736) inevitably had to communicate properly with the neighboring countries and its contemporary great powers, in pursuit of the survival of its political rule, the preservation of its geopolitical status, the protection of the country's independence from foreign domination, preventing other governments from interfering in their internal affairs, the safeguarding of national identity, and the achievement of its religious goals. In fact, the use of diplomatic, military and economic instruments of foreign policy showed remarkable complexity and skills in the Safavid diplomacy, which enabled the rulers to maintain the political-religious structure of their kingdom in competition with the three Sunni governments of the Ottomans, the Uzbeks and the Timurids of India. One of the main objectives of the authors is to study Safavid foreign relations as related to its civilizational process, and try to find suitable answers to the following questions: 1- How did the Safavids used diplomacy to achieve their foreign policy objectives? 2- What was the effect of diplomacy on the advancement of Islamic civilization in the Safavid era?

Inspired by the theory of realism as advanced by scholars such as Thucydides, Machiavelli, Hobbes, as well as Jean-Baptiste Colbert and Friedrich List, the authors who do not necessarily agree with all the arguments set forth by these realists, emphasize the central role of government, security, and power in international affairs. Most realist scholars have argued that nation-states must use historical experiences rather than abstract principles to achieve their national goals, but it is clear that these goals may be harmful for the rival and antagonist states, and mayat

* Corresponding Author Email: [email protected]

410 Chelongar et al.

even not be beneficial for the allied and non-hostile states. The realist approach seems to be a proper and practical approach for the study of foreign relations, because it underlines the effective and sensible use of power by governments in order to find ways of securing their national interests. Actually, the concept of national interest is one of the key concepts that has been elaborated by the theorists of the school of realism, and is a constant criterion by which political action should be evaluated and foreign policy objectives should be defined.

The Safavids apparently had premeditated and flexible tactics of using constructive diplomatic tools in their interactions with the regional and extra-regional countries, while following and emphasizing some consistent and time-tested principles. Despite their religious fervor, the Safavid rulers who declared Shi’ism as the state religion, had decided to tolerate other religions inside the county and in its relations with Europe. The research hypothesis assumes that the Safavid reliance on the use of diplomacy as one of the most important instruments of foreign policy had positive consequences for the development of the Safavid civilizational character, and the power and success of the Persian Empire. With a historical approach to understanding past events, the hypothesis is tested by the use of a qualitative method of analyzing historical documents in an effort to examine the evidence contained in what was written or said to explain and interpret these events. Safavid were determined to emphasize the principles of Shi’ism, the policy of open-mindedness and religious tolerance towards the European citizens living in Iran. The Safavid rulers were striving to maintain a traditional balance of power system in Iran’s relations with the rival empires. They were mindful of the political-military alliance with the European countries who were against the common Ottoman enemy, and who could help them with trade and commerce.

The Safavids' treaties with the Ottomans were centered on political issues, while the focus of their treaties and agreements with the European powers was mostly trade. Foreign policy considerations, and national security interests encouraged them to adopt strategic and tactical policies based on a set of fixed principles as well as a variety of flexible tools of statecraft. Neutrality became one of the Safavids' most important foreign policy orientation, which the Safavid rulers adopted after the Treaty of Zuhab was signed by the Safavid and Ottoman empires in an attempt to resolve their border disputes. The new emphasis on following a policy of neutrality was fairly successful in securing their foreign policy interests and goals.

The results show that the Safavid state during its long reign appeared as a major player in regional politics and played a distinct role in international politics of that era. It established the principles and models of foreign policy, which as a basis and foundation for later periods in the history of the country, lasted for centuries and consequently led to the prosperity of Safavid civilization. In general, the formation of the Safavid state in comparison with the previous historical periods should be considered as a starting point for the establishment of a new civilized society. They were able to establish a relatively stable order in the domestic and foreign

Politics Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science 2021, 51(2) 411

domains of Iran for a long time. However, after the glorious rule of Shah Abbas I (1587-1629), conflicts increased both horizontally and vertically, which eventually weakened the Safavid rule. Subsequent heightened instability led to the fall of this dynasty and the decline of Safavid civilization. Keywords: Iran, Safavid, Foreign Policy Instruments, Shi’ism, Civilization Declaration of conflicting interests The authors declared no potential conflicts of interest with respect to the research, authorship, and/or publication of this article. Funding The authors received no financial support for the research, authorship, and/or publication of this article. References Aghai, Seyed Davood. (2008) Diplomacy Protocols and Negotiation

Techniques. Tehran: University of Tehran Press. [in Persian] Alapush, Ali; and Alireza Tutunchian. (1993) Diplomat and Diplomacy.

Tehran: Ministry of Foreign Affairs. [in Persian] Ameri, Houshang. (1998) Principles of International Relations. Tehran:

Agah. [in Persian] Amid Zanjani, Abbas Ali. (2000) Political Jurisprudence, Law of

International Obligations and Diplomacy in Islam. Tehran: Samt. [in Persian]

Barston, Ronald P. (2006) Modern Diplomacy. London: Pearson Education. Bigdley, Ali. (2006) "Foreign Relations of Safavid Iran," Zamaneh 50: 22-13.

Available at: http://ensani.ir/fa/article/11405 (Accessed 21 November 2020). [in Persian]

Bull, Hedley. (1972) The Theory of International Politics, 1919–1969. Oxford: Oxford University Press.

Careri, Giovanni Francesco Gemelli. (1969) A Voyage Round the World, trans. Abbas Naghjavani and Abdolali Karang. Tabriz: Eastern Azarbaijan Art and Culture Bureau. [in Persian]

Chardin, Jean. (1966). Travels in Persia, 1673-1677, trans. Mohammad Abbasi. Tehran: Amirkabir. [in Persian]

Dougherty, James E.; and Robert Pfaltzgraff. (2001) Contending Theories of International Relations, New York: Harper and Row.

Dunn, David H., ed. (1996) Diplomacy at the Highest Level: The Evolution of International Summitry. New York: St. Martin’s Press.

Dunne, Tim. (2001) “Liberalism,” in John Baylis, Steve Smith, and Patricia Owens, eds. The Globalization of World Politics. Oxford: Oxford University Press.

Foran, John. (1998). Fragile Resistance: Social Transformation in Iran from 1500 to the Revolution, trans. Ahmad Tadayon. Tehran: Rasa Cultural Services. [in Persian]

http://ensani.ir/fa/article/11405


Foran, John F. (1989) "The Making of an External Arena: Iran's Place in the

World-System, 1500-1722," Review (Fernand Braudel Center) 12, 1: 71-119. Available at: http://www.jstor.org/stable/ 40241117 (Accessed 10 June 2019).

Frieden, Jeffrey A.; and David Lake. (2000) International Political Economy: Perspectives on Global Power and Wealth. New York: St. Martin’s Press.

Ghaem Maghami, Jahangir. (1969) One Hundred and Fifty Historical Documents from Jalabarian to Pahlavi. Tehran: Army Printing House. [in Persian]

Qawam, Sayyid Abdul Ali. (2010) International Relations Theories and Approaches. Tehran: Samt. [in Persian]

Gilpin, Robert. (2001) Global Political Economy: Understanding the International Economic Order. Princeton: Princeton University Press.

Goldstein, Joshua; and Jon Pevehouse. (2006) International Relations. New York: Longman.

Haghshenas Kamyab, Seyed Ali. (2011) Fundamentals of Diplomacy and Diplomatic Protocols. Tehran: Sana. [in Persian]

Houshang-Mahdavi, Abdolreza. (1985) History of Iran's Foreign Relations from the Beginning of Safavid to the End of the World War II. Tehran: Amirkabir. [in Persian]

Kaempfer, Engelbert. (1984) Exotic Attractions in Persia, 1684-1688: Travels & Observations, trans. Kikaus Jahandari. Tehran: Kharazmi. [in Persian]

Kazemi, Ali Asghar. (1993) International Relations in Theory and Practice. Tehran: Qomes. [in Persian]

Keshavarz, Zahrasadat, et al. (2017) "Explanation and Analysis of the Role of Social Classes in the Civilization Process of the Safavid State," Quarterly Journal of the History of Islam and Iran 27, 34: 167-139, <DOI: 10.22051/ HII.2017.12649.1239>. [in Persian]

Khajegi Esfahani; and Mohammad Masoom. (1989) Khoolasah al-Sayr. Tehran: Elmi. [in Persian]

Khalandi, Anvar. (2014) The Structure of Safavid Foreign Policy, A PhD Dissertation in Islamic Iranian History, University of Tehran, Tehran, Iran. [in Persian]

Mitchell, Colin P. (2009) The Practice of Politics in Safavid Iran: Power, Religion and Rhetoric. London: I. B. Tauris.

Momtahen Al-Dowleh Shaqaqi, Mahdi Khan. (2000) Maser Mahdieh. Tehran: Ministry of Foreign Affairs. [in Persian]

Morgenthau, Hans G. (1995) Politics Among Nations, trans. Homeira Moshirzadeh. Tehran: Institute for Political and International Studies. [in Persian]

Moshirzadeh, Homeirah. (2010) The Development of Theories of International Relations, Tehran: Samt, 5th ed. [In Persian].

Motevali, Abdollah. (2016, Winter) "The Effective Samples and Concept in the Area of Safavid Relations Relaying on the Text of the Correspondence," Journal of History of Islam and Iran 26, 29: 187-215, <DOI: 10.22051/HII.2016.2225>. [in Persian]

http://www.jstor.org/stable/%2040241117

Politics Quarterly, Journal of the Faculty of Law and Political Science 2021, 51(2) 413

———. (2012) "Reflection of Religious Approaches in Savafid Period's Correspondences," Journal of Historical Studies of Islam 4, 12: 169-191. Available at: http://journal.pte.ac.ir/article-1-239-en.html (Accessed 10 June 2019). [in Persian]

Navaaei, Abdol Hossein. (1971) Shah Tahmasb Safavid. Tehran: Iranian Culture Foundation. [in Persian]

———. (1973) Shah Abbas. Tehran: Iranian Culture Foundation. [in Persian]

———. (1981) Shah Ismail. Tehran: Iranian Culture Foundation. [in Persian] Qazvini, Abolhassan. (1988) Favayed Al-Safavieh, Maryam Mirahmadi, ed.

Tehran: Institute of Cultural Studies and Research. [in Persian] Qomi, Ahmad ibn Sharaf al-Din. (1980) Khulasat-Al-Tavarikh, Ehsan

Ishraqi, ed. Tehran: University of Tehran, Vol. 1. [in Persian] Roshani Zaferanloo, Qudratullah; and Iraj Anwar, eds. (1973) Documents

Related to the Historical Relations between Iran and the Republic of Venice from the Ilkhanate Period to the Safavid Era. Tehran: University of Tehran. [in Persian]

Sadeghi, Maqsood Ali. (2004) "The Challenges of Iran and Europe on the Ottoman Question," in Maghsoud Ali Sadeghi, ed. The Proceedings of a Conference on the Safavid Iran. Tabriz: Sotoudeh. [in Persian]

Safa, Zabiollah. (1992) A History of Literature in Iran. Tehran: Ferdows. [in Persian]

Saghafi Khorasani, Alireza. (1996) The Process of Colonial Developments in Iran. Mashhad: Nika. [in Persian]

Sajjadi, Sayed Abdul Qayyum. (2004) Diplomacy and Political Behavior in Islam. Qom: Bustan-e Ketab. [in Persian]

Sanson, Martin. (1967) Travels of Sanson, trans. Taghi Tafazoli. Tehran: Ibn Sina. [in Persian]

Savory, Roger. (2003) Studies on the History of Safavid Iran, trans. Abbas Gholi Ghaffari-Fard and Mohammad Baqer Aram. Tehran: Amirkabir. [in Persian]

Seifzadeh, Sayed Hussein. (2006) Principles of International Relations I and II. Tehran: Mizan. [in Persian]

Shafi'i, Nozar; and Rohollah Zamanian. (2011) “Theories of Foreign Policy from the Perspective of Realism, Constructivism,” Political & Economic Ettelaat 285: 114-129. Available at: https://www.magiran.com/paper/ 947316 (Accessed 2 May 2019). [In Persian]

Simbar, Reza; and Arsalan Qourbani. (2008) International Relations and Peace Diplomacy in a Changing World System. Tehran: Samt. [in Persian]

Steensgaard, Niels. (1974) The Asian Trade Revolution of the Seventeenth Century: The East India Companies and the Decline of the Caravan Trade. Chicago and London: The University of Chicago Press.

Tajbakhsh, Ahmad. (1999) Safavid History. Shiraz: Navid Shiraz. [in Persian] Tucker, Enrest. (2012) “From Rhetoric of War to Realities of Peace: The

Evolution of Ottoman-Iranian Diplomacy through the Safavid Era,” in Willem Floor and Edmund Herzig, eds. Iran and the World in the Safavid Age. London and New York: I. B. Tauris.

http://journal.pte.ac.ir/article-1-239-en.html

https://www.magiran.com/paper/%20947316

https://www.magiran.com/paper/%20947316


Valeh Esfehani, Mohammad Abbas. (1993) Khalad Barin, Mirhashem

Mohaddes, ed. Tehran: Afshar Endowments. [in Persian] Vali, Abbas. (2001) Pre-Capitalist Iran, trans. Hassan Shamsavari. Tehran:

Markaz. [in Persian] Watson, Adam. (2006) Diplomacy: Dialogue Between States, trans. Seyed

Davood Aghaei and Lily Golafeshan. Tehran: Nasl-e Nikan. [in Persian] Wendt, Alexander. (1992, Spring) “Anarchy is What States Make of it: The

Social Construction of Power Polities,” International Organization 46, 2: 391-425. Available at: https://www.jstor.org/ stable/2706858 (Accessed 5 May 2020).

Wolfers, Arnold. (1951) “The Pole of Power and the Pole of Indifference,” World Politics 4, 1: 39-63, <DOI:10.2307/2008900>.

Zolain, Parviz. (2000) Diplomatic Law. Tehran: Ministry of Foreign Affairs. [in Persian]

This article is an open-access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution (CC-BY) license.

https://www.jstor.org/%20stable/2706858

(مقاله علمی پژوهشی) 415 409-434صفحات ،1400تابستان ،2، شماره 51، دوره مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی ،فصلنامه سیاست

با تأکید تمدنی دولت صفویه فراینددر نقش ابزارهاي سیاست خارجی

بر ابزار دیپلماسی

2، زهرا سادات کشاورز 1* لونگرمحمدعلی چ استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه اصفهان 1 ، دانشگاه اصفهانآموخته دکترا، تاریخ تشیع، دانشکده ادبیاتدانش 2

چکیده دوراندر هصفویین مباحث سیاست خارجی، دیپلماسی کشورهاست. مقامات و کارگزاران دولت تر هممیکی از

سیاسی، یتحاکم يبقا منظور تداوم به و اند با همسایگان بوده مناسب ارتباط برقراريناگزیر از زمامداري خود مند بهره تصادي، از ابزار دیپلماسیو اق نظامی ابزارهايبر جغرافیایی و رویکردهاي مذهبی خود افزون قلمرو حفظهاي تاریخی، تلاش شد ی در تحلیل پدیدهشناخت جامعهیی و توجه به رویکردهاي گرا واقع یهنظرالهام از با .بودند

ي توسعه ها چرخهچگونه و تا چه حد دیپلماسی در تکوین کهاصلی داده شود، پرسشتا پاسخی مناسب به با استفاده از ابزارهاي صفویاناست که آن پژوهشفرضیه ثیر داشته است. تمدن اسلامی در عصر صفویه تأ

اصول يا و تأکید بر پاره رعایت بر افزون ،خودي ا فرامنطقه-يا تقابل یا تعامل با همسایگان منطقه در دیپلماسیزاي ایران عه درونآوردند که نتایج مثبتی براي توس وجود بهی در مناسبات خارج یپایدار و اصول يها نگرش ،ابتث

گذشته، از روش يدادهایروبا رویکردي تاریخی براي درك .داشته است همراه بهتبع توسعه تمدنی صفوي و به اتبیین ی، فیتوص يبرا گفته شده اشده یآنچه نوشته موجود در شواهد یبررس يراب یخیتار اسناد لیتحلکیفی

ین ابزارهاي روابط خارجی تر مهمیکی از عنوان بهدیپلماسی دهد ینشان م نتایج استفاده شد. دادهایرو نیا ریتفسصفویان، با تشریح مبانی تشیع، سیاست تساهل و تسامح مذهبی نسبت به اتباع اروپایی ساکن در ایران و توازن

ي اروپایی علیه دشمن مشترك عثمانی، تجارت، تأمین امنیت ملی، و ها دولتنظامی با -قدرت، اتحاد سیاسی آورد. وجود بهی آن برهه تاریخی در مناسبات خارجي پایدار یکردهايروطرفی یبهبرد را

تمدنتشیع، ابراز سیاست خارجی، صفویه، یران،: ايواژگان کلید

[email protected] یسنده مسئول، رایانامه:نو * 1400خرداد 24تاریخ تصویب: ،1399تیر 24تاریخ دریافت:

DOI: 10.22059/JPQ.2020.305838.1007615 © University of Tehran

1400 تابستان، 2، شماره 51ه دور ،فصلنامه سیاست 416

مقدمه .1تمرکز در سده دهم هجري/شانزدهم میلادي با ساختاري متشکیل حکومت صفویه در آغاز

ایران پس از چندین قرن گسیختگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادي حادثه تاریخی پراهمیتی بود. عشري، تجربه جدیدي فرا روي یاثنبر تشیع تشکیل این دولت با ایدئولوژي جدید مبتنی

يها حکومتمتشکل از ي کها منطقهي قرار داد. چنین روندي براي فضاي ا منطقهي ها دولتاین تغییر براي برخی کشورهاي که یدرحال، رسید یمنظر به یزآم مخاطرهبود، سنی مذهب

ین پرسش پاسخی درخور داده خواهد شد تا به ا تلاشاروپایی، مثبت تلقی شد. در این مقاله و توسعه تمدن اسلامی در عصر صفویه چگونه يها چرخهدیپلماسی در تکوین تأثیرشود که

شناختی هاي نظري و معرفت بنیان یپاسخ ما براساس بررسی اجمال .است تا چه حد بودهشده در خصوص ابزار دیپلماسی بر این فرض استوار است که حکومت هاي ارائه قرائت

در تقابل یا تعامل با را سیاست پویا، منعطف و تأثیرگذاري ،فویه با استفاده از ابزار دیپلماسیص(جهانی)، در پیش گرفت که نتایج ي ا فرامنطقهو يا منطقهایران و سایر کشورهاي همسایگان

از داشته است. منظور همراه بهتبع توسعه تمدنی زاي ایران صفوي و به مثبتی براي توسعه درونبا توجه به عوامل و منابع قدرت ملی یخارج ابزار، همان وسایل دستیابی به اهداف سیاست

، واحدهاي سیاسی از جمله دولت صفویه، براي المللی ینب. در محیط است المللی ینبدر محیط گوناگونی يها روشاز ابزارها و ها دولت، یخارج تحقق اهداف و تأمین منافع در سیاست

از ابزارهاي مزبور در مرحله اجراي سیاست خارجی باید در یريگ بهره. براي یرندگ یمبهره عبارت دیگر، چنانکه در و اجراي آن ارتباط منطقی وجود داشته باشد. به ها یمتصمروند اتخاذ

عمل نیاید و قدرت به دهنده یلتشک، ارزیابی درستی از عناصر ها یاستگذاريس فرایند، مورد توجه قرار شوند یمدر چارچوب آن بیان راهبردهاکه المللی ینبمحیط هاي یتواقع

ده صحیح از این اهداف سیاست خارجی از قوه به عمل در نخواهد آمد. استفا گاه یچه ،نگیردتا آنجا که در بسیاري از موارد ؛سیاسی بسیار مؤثر است يها نظامابزارها، در میزان موفقیت

براساس استفاده از ابزارهایی مانند کنند، یماتخاذ یخارج یاستدر س ها دولتکه ییراهبردها . شود یمدیپلماسی و ابزار اقتصادي، نظامی و فرهنگی ارزیابی

ها ي و جهانی ظاهر شد و اروپاییا منطقهبازیگر عمده سیاست عنوان بهدر این دوره، ایران از اي یژهون شرایط ناگزیر الگوي ای نظام سیاسی مستقل پذیرفتند. براساس منزله بهایران را

استمرار و بقاي خود ناچار بودند منظور بهمذهبی در برابر صفویان نهاده شد که -لحاظ سیاسییی وجه مشترك غالب فیااهداف نظامی و جغرا شوند. با آنکه رو روبهبه اشکال گوناگون با آن

اصلی مناسبات صفویان ندازا چشماز چشمگیريناگزیر بخش رفت، یم شمار به ها قدرتین ابر این افزوناذعان کرد که دبا توجه به این واقعیت بایمعطوف به برخوردهاي نظامی بود.

417 در فرایند تمدنی دولت صفویهنقش ابزارهاي سیاست خارجی

یکی عنوان بهنیز يافزار نرمارتباطی و يها کانالو ها یکتکنچهره خشن و پرچالش عملیاتی، يها جنبههمه ز بر در دستور کار صفویان بود. در حقیقت تمرک عناصر حیاتیالگوها و از

ایجاد ارتباطات دیپلماتیک، هاي یتمصونحقوقی روابط دیپلماتیک یعنی شناسایی، مزایا و ، نمایندگی هاي یأتهپذیرش ، ي تجاري، قراردادهاها نامه تفاهمتبادل سفرا، سیاسی از طریق

جدي براي آنها دستورالعملگوها و مکاتبات دیپلماتیک و ، مذاکرات، گفتها نامهو مبادله اسنادعنوان ابزار نفوذ . دولت صفوي از اقناع و استدلال، پیشنهاد پاداش و تهدید بهشد یمتلقی

عنوان روشی براي دیپلماسی بهمدعی شد ابزار توان یمبنابراین، .کرد یمدیپلماسی خود استفاده یاست خارجی و مؤثرترین ابزار س ینتر مهممسائل مربوط به روابط خارجی دولت، وفصل حل

و از این روش در پیشبرد اهداف سیاسی و تجاري و اجراي سیاست خارجی صفویان بود کلی، طور بهجستند. ان حکومت خود بهره میرالگوي مؤثر و جدي تقریباً در کل دو عنوان به

نقطه گسست و یدبااز آن یشپ یخیتار يها دورهبا یسهمقارا در یهصفو حکومت یريگ شکلنسبت بهزیرا توانستند نظم ،کرد یتلق یدجدنی دتمجامعه یک یتموجود يبرا یعشرونقطه

با رویکردي در این پژوهش، د.کننداخلی و خارجی ایران برقرار يها عرصهپایداري را در یبررس يراب یخیتار اسناد لیتحلگذشته، از روش کیفی يدادهایروتاریخی براي درك

نیا ریتفس اتبیین ی، فیتوص يبرا است، گفته شده اه یشدآنچه نوشته موجود در شواهد بر ابزار دیپلماسی در ظرفیت و تأکیدبا مناسبات خارجی صفویاننقش استفاده شد تا دادهایرو

خلق هاي بعد (قاجار و ...) در و زیربنایی براي دوره یهپا منزله به ،تمدنی دولت صفویه فرایند .یل شودتحل و تبیین تمدن

پژوهش و چارچوب نظريینه پیش. 2

در طور عام و در ایران بهگرفته مطالعات صورت درسیاست و روابط خارجی درباره پژوهشمربوط به دوره آنها، از بخشی که ستگذرا اریبس خاص، طور بهموضوع در عصر صفویه زمینه

ند همان ،دیگري نیز هاي صفویه با رویکردهاي تاریخی است. پژوهش میانی و پایانیمهدوي، عبدالحسین نوایی، نصراالله فلسفی، حافظ فرمانفرمائیان، عبدالرضا هوشنگ هاي پژوهش

، رودلفخداديعبداالله متولی، حسن ابوالقاسم طاهري، رسول جعفریان، امیرحسین برازش،ارنست تاکر تروبست و ا، استیفنجورجیو روتهرنن، گارسیا ، انریکهمیچل پاول کالینمتی،

،آنها يریگ قدرتصفویان و دولت پیدایشروند صفویان،رات تاریخی ودر تط ياوواکضمن یعثماندولت انیممنازعات درو واگرایانه انهیگرا هم کردیرونهایت در ارتباط با همسایگان و

خارجی صفویان و تحولات مهمی اهمیت سیاست با وجود، رو ینازا. بوده است ها ییاروپا وصفویان از یخارج ، مطالعه جامع و کاملی در مورد سیاستاست وي دادهکه در این زمینه ر


و غالب انجام نشده است؛تمدنی دولت صفویه فراینددر شناسانه جامعهمنظر الگوي نظري ند.ا تاریخی و توصیفی يها دادهدر این زمینه سنتی و مبتنی بر ها پژوهش

و سپس، کارکردهاي آن ار دیپلماسیابز نخست، در پژوهش حاضر تلاش شده است رو ینازاشود. دولت صفوي، نظام سیاسی بررسی صفویه عصرتوسعه تمدن اسلامی يها چرخهدر

به این . کرد یممستقل عمل طور کامل بهدر سیاست خارجی گیري یمتصممتمرکزي بود که در در قلمرو بر نقش محدود محلی افزونبنا به مقتضیات زمانه، در طول حاکمیت خویش دلیل

جهانی آن زمانی درگیر شد. هاي یاستسعمل در در و ،و جهانی داشت يا منطقهخود، نقشی بسیاري از در مورد انتخاب چارچوب نظري مناسب در این مطالعه، باید بیان شود که

الملل نظام روابط بین بیان مسائل منظور بهرا ينظریه واحد الملل ینب گران سیاست تحلیلویژه و و رویکردهاي ها هبنابراین از نظری، )Goldstein & Pevehouse, 2006: 4(د پذیرن نمی

الملل ینبدر نظام روابط 2يانگار سازهو 1، لیبرالیسمییگرا واقع، همانند متناسب با رویدادهابه بازیگرانی غیر از ،یانگرا واقعنسبت به تري ینانهب خوشنگاه با لیبرالیسم .گیرند یمبهره

است، الملل ینبچون حقوق المللی ینبارهاي جو هن ها ارزش یرتأث تحتشان رفتارکه ها لتدوو جنگ امري تقابلبر قدرت و منافع، افزون الملل ینبدر روابط که معتقدند آناناشاره دارد.

يانگار سازه .)Dunne, 2001: 162-181(وجود دارد ها دولتمیان تعاملنیست و امکان طبیعی ,Moshirzadeh( و لیبرالیسم قرار دارد ییگرا واقعجریان هدر میانحیث مباحث محتوایی از

عوامل عنوان به ها یهروارها و ج، معانی، قواعد، هنيا انگارهعوامل بهبا توجه ، )315 :2010د توجه دارن یانگرا اثباتزمان به عوامل مادي نیز مانند ، همیانگرا پسااثباتفکري تکوینی مانند

)Shafie & Zamanian, 2011: 123( . متأثر از نگاه تاریخی و الملل ینببرداشت آنان از روابطمتأثر از فهم ها دولتبر این باورند که رفتار انگاران سازهسیاسی است. هاي یدهپداجتماعی به

و وگو گفت، شدن در اثر اجتماعیکه آنها از دنیاي اطرافشان است که صبغه اجتماعی دارد . )Wendt, 1992: 402-411( آید یمدست اجبار به یلتحلو الملل ینبمطرح در مطالعات روابط هاي یمپارادااز جمله ییگرا واقع یهنظر

يها مناظرهدچار الملل ینبتحولات نظام یینتبو یلتحل یندفرادر کهاست یخارج یاستس، یککلاس ییگرا واقعجمله از يمتعدد یکردهايرو پیدایشو است، شده یمیپارادا یانم

داشته یپرا در یتدافعو یتهاجم ییگرا واقعو یکنوکلاس ییگرا واقع، يساختار ییگرا واقعو توماس هابز ،یاوماک یکلان، یدیدتوساندیشمندانی مانند ، 3یاست. از منظر تبارشناس

در را »ییگرا عواق« هاي یشهر، یستل یشفردرو کولبر یستباپتچون ژان اییه یستمرکانتل

1. Liberalism 2. Constructivism 3. Genealogy


و ؛)Bull, 1972: 71; Frieden & Lake, 2000: 12( کردند گذاري پایه 1930-1940يها دههدر وي . مورگنتا آغاز شدهانس دوم توسط جهانی از جنگ پس یهنظراین طرح اصلی ینهزماو را یانهگرا جهان گرایی ملی، یتلرهآدلف یاسیس يها آموزهدر انتقاد به »ها ملت یانم یاستس«

به منافع یدبا ها دولت که کرد یدتأک و محکوم، یراخلاقیغو یالیستیامپر يرفتار عنوان به يمحورنقش یان که تاکید بهگرا واقع. )Gilipin, 2001:15-16(گذارند باحترام متقابل یکدیگردر ند.نیست یتوضع یناموافق طور حتمی کنند، به می المللی ینبو قدرت در امور یتامندولت،

و نه اصول یخیتاراز تجارب بایدبه اهداف خود یدنرس يبرا ها ملت-دولت، یانگرا واقعنگاه ینااز .)4 :1374 مورگنتا،( است کمترشر بلکهمطلق، یرخهدف آن نه یراز یرند،بگبهره یانتزاع

عاقلانه مؤثر و یريکارگ بهو بر ،گراست و عمل یتجرب یکرديرو، ییگرا واقع یکردرومنظر، ، گرا واقع یخارج یاستس دارد. یدتأک، یملمنافع ینتأمبا هدف کشورها از سويقدرت،

براساس کهاست یملمنافع یبتعقو ینتأمهدفش، ینتر مهم کهاست محور منفعت یاستیس ينظر مکاتباز یکی عنوان به ییگرا واقع مکتب، یبرداشت ینچن. با شود یم یفتعر یملقدرت

بوده است. ها دولت یخارج یاستسدر حوزه یمطالعات یکردهايرو، از شده شناختهمنسجم و پردازش ییگرا واقع مکتب پردازان یهنظرتوسط کهاست یمیمفاهاز جمله یملمفهوم منافع

توجه کانونرا در یمل، مفهوم منافع گرا واقع پردازان یهنظر ینتر برجستهاست. مورگنتا، از شدهو اقدام فکرشناخت يبراو مهم، ینیع یتیواقع عنوان به یمطالعاتحوزه نیا ينظرمباحث

یدبابا آن کهاست یشگیهم یاريمع یملمنافع کهمعتقد بود کرد، و میقلمداد یاستگذارانس شوند یفتعرمبنا ینابر یدبا یزن یخارج یاستس يها آماجو کرد یابیارزرا یاسیساقدام

.)238-239: 1385زاده، یفس(

سنتی ییگرا واقعمفروضات دیدگاه .1شکل

(Dougherty & Pfaltzgraff, 2001: 138-139)منبع:

ینطرفاز یکهر: يموازمنافع .1از: اند عبارت یانگرا واقع یدگاهداز یملانواع منافع یانمتعارض و به ،هستند یگراندبا نکردن يهمکار یا يهمکار باآن یلتحصدرصدد


زننده برهمچنانچه عوامل در این جریان :منافع متعارض .2 شود؛ ینم منجر نفع يذ ياه دولت یهعل ینظام یممستقمعارض به مواجهه يها دولتاست ممکنمرتفع نشود، یستمستعادل اتحادها با يبرقرارو يهمکار باتحقق آنها که یمنافع :منافع مشترك .3 ؛کننداقدام یکدیگر

یسهمقانوع منافع در ینا :زا اختلافمنافع .4 ؛است یرپذ امکان (دولت) سییاس يواحدها یرسااز یکهر که شوند یمظاهر یحالتمعمول در طور بهو ،دارند يکمتربا منافع متعارض، عمق

.)319 :1389 (قوام،خود باشد يبرامناطق نفوذ کسبدرصدد ها دولت

صر صفویهعدیپلماسی در ساز تمدنالگوهاي کاربردي . 3توان از آن هاي علم اجتماعی که می ن، یکی از حوزهددر توضیح و تبیین تحولات هر تم

هاي هر توسعه شناسی توسعه، ریشه شناسی توسعه است. از نگاه جامعه استفاده کرد، جامعهها، در بخشی نتیجه ساختارهایی است که در جوامع مستقر در نی و صعود و افول تمدندتم

. استگرفته در آن جوامع ها و نهادهاي شکل و خود متأثر از ساخت ،ندا ن فعالدمحوزه آن تهاي باشند. یکی از دوره» اي توسعه«یا » انحطاطی«، »بازتولیدشونده«توانند این ساختارها می

ن، عصر صفویه است که نشانی از دوران نوین تاریخ ایران است. اتحاد سیاسی دتوسعه تمامامی) از و وحدت مذهبی (تشیع دوازده) 212: 1374(لمبتون، ومت ملی کشور، تشکیل یک حک

به دین رسمی عیهاي مهم این عصر جدید تاریخ ایران است. از نظر مذهبی، ارتقاي تش ویژگی .شود دولتی و در واقع درآمیختن عملیِ ایران و تشیع در قالب مذهبی ـ ایرانی مشاهده می

گوناگونی يها مؤلفه ،خارجی صفویانیاست سساختار از نظر ملاحظات سیاسی نیز درمؤلفه در نخستین. دادند یمکدام از آنها بخشی از این ساختار را تشکیل وجود داشتند که هرخود را براساس یخارج سیاست بایدخارجی بود. دولت صفویه یاست ساین ساختار، اهداف

ظامی، اقتصادي و اجتماعی کشور را که خواست و نیازهاي سیاسی، ن کرد یماهدافی تنظیم صفویان براساس دو هدف کلان منافع ملی و یخارج اهداف سیاسترو ازاین. کرد یمتأمین

د. در راستاي تأمین منافع کشور، صفویان توانستند استقلال شتأمین امنیت ملی کشور طراحی ود جلوگیري و هویت دیگر در امور خ يها دولتو تمامیت ارضی کشور را تأمین و از دخالت

فیزیکی خود را حفظ و استقلال کشور را در برابر تسلط کشورهاي خارجی حفظ کنند. تأمین تحکیم و تقویت منظور بهاصلی منافع ملی، يها مؤلفهیکی از عنوان بهمنافع اقتصادي کشور

. در شدبنیه اقتصادي و ثروتمند شدن کشور و رفاه حال مردم، از سوي دولت صفوي انجام تنها با همسایگان، بلکه با اغلب کشورهاي نه يا گستردهروابط تجاري و بازرگانی زمینهاین

دوره واقع در. شدد و از این رهگذر منافع اقتصادي فراوانی نصیب ایران شاروپایی برقرار هلند، انگلستان و فرانسه و یِشرق هند هاي یکمپاندر قالب یخارج هاي یهسرماحضور


-150: 1377 فوران، ؛1395-1444: 4ج ،1374 شاردن،(ایران بود یداخل يبازارهادر یخارجنان بازرگا

شرق، غرب شمالو در شرقهمچنین به حفظ مرزهاي کشور .)Steensgaard, 1974: 68؛ 148 براي .و چارچوب مشخصی به مرزهاي ایران دادند همت گماردند، و جنوب غرب و شمالغربی شمالو یژه در مرزهاي غربیو بهاي مرزي میان ایران و همسایگان بار قرارداده نخستین

. )265-268: 1382(سیوري، عثمانی بسته شد دولت با

ابزار مانندخارجی یاست سصفویان، ابزارهاي یخارج ساختار سیاست يها مؤلفهاز ابزار سیاست ینرت مهم. برد یمنظامی، اقتصادي و دیپلماسی بود که دولت صفویه از آنها بهره

ي ابه معن 1»دیپلما« است از کلمه یونانی يا واژهدیپلماسی صفویان، دیپلماسی بود. یخارجبه اشخاصی اعطا يا درجهکه در آن امتیاز با نشان یا است مدرك، سند یا کاغذ رسمی تاشده

: 1372(کاظمی، این کلمه مفهوم اتحاد، عقد قرارداد و پیمان را به خود گرفت یجتدر به. شود می

دیپلوماسی عبارت از معرفت به امور خارجیه و مناسبات «آمده است: مهدیه ثرآم. در )237و مغایرت آنها نسبت به تشکیل و برپا شدن دول و وضع صنوف ادارات و مکنت و ها دولت

و ارتباطی که میان آنها حاصل شود یمدر مواقع مختلف ظاهر اغلب دلاتی که اقدرت و تبیکدیگر ود چه در حالت جنگ و چه در حالت صلح، وقوعات اتفاقیه و مماشات آنها باش می

در تعریف کلی .)5-6: 1379 ،شقاقی الدوله ممتحن(» برحسب اقتضاي وقت و زمان است... عمده در امور مربوط به سیاست طور بهدیپلماسی .1دیپلماسی، سه نکته اصولی نهفته است:

هاي گو، مذاکره و مصالحه یعنی از راهو گفتبا دیپلماسی .2ارد؛ دولت کاربرد د یخارجزور و قدرت اما ازجایی ندارد، آنو در شرایط متعارف، زور در گیرد؛ یمانجام یزآم مسالمت

شیوه و روشی براي تنهادیپلماسی .3شود؛ استفادهممکن است براي ایجاد فشار غیرمستقیم : 1372(کاظمی، به اهداف موردنظر است و نه خود آن هدف آوردن نتیجه و رسیدن دست به

دستگاه دیپلماسی هر کشوري مرکب . )8: 1372توتونچیان، و آلاءپوش؛ 14: 1390شناس، ؛ حق239-238: 1367(قزوینی، است یا سفیران مأموران دیپلماتیکو خارجییاست ساز دو گروه کارگردانان

یپلماسی، روابط دیپلماتیک است. روابط دیپلماتیک، روابطی یک بعد د. )18: 1379؛ ذوالعین، 82 شود یمو در پی توافق و اعزام نماینده ایجاد ،است بین دو دولت که پس از شناسایی یکدیگر

، مذاکرات، ملاقاتو یدارهادروابط دیپلماتیک شامل مکاتبات و مبادله اسناد، ،)41: 1387(آقایی، این اساس هم با که دولت صفوي بر استعزام سفیر و نظایر آن انعقاد قراردادها، پذیرش و ا

در داشت. يا گستردهاروپایی، روابط دیپلماتیک يها دولتو هم با اش یخارجهمسایگان اند. شده یبررس ابزار دیپلماسی صفویان يها روش ینتر مهماز یبرخ ،ادامه

1. Diploma


و ارسال مکاتبات به کشورهاي خارجی ها نامهنوشتن .3.1 يها دورهزیادي برخوردار است. در تاثیر، از ها حکومت ینبنوشتن نامه و ارسال مکاتبات

د که مبناي کار افرادي قرا شتدوین ينگار نامهمختلف تاریخی آثاري در خصوص فنون در کنار ارتباط، .)1595: 5ج : 1372فا، (صند کنحکومتی را تنظیم يها نامهگرفت که مقرر بود می

گو و و از الگوي گفت یريگ بهره، آمد یمپدید ها حکومتهایی که مبتنی بر شرایط در بین پیونددولت صفوي .)174: 1391(متولی، شد یممؤثر و پرکاربردي تلقی افزار دستارسال نامه نیز

يها موضوعو ها قالبنظامی، از مزایا و کارکردهاي مراسلات در -همگام با تحرکات سیاسیشد، بلکه در راستاي تنها به همسایگان خارجی ارسال می نه ها نامهنبود. این مختلف غافل

یژهو بهفراوانی يها نامه، یخارج دیپلماسی مؤثر در سیاست یريکارگ بهروابط دیپلماتیک و نیز يها نامهو حجم شمار، شد یمل به سلاطین کشورهاي اروپایی ارسال وا عباس شاهاز دوره

که نگاه شاهان صفوي به این موضوع، راهبردي و دهد یمویان نشان ارسالی از سوي صفمتنوع را يها موضوعاز يا گونهتوان ، میها نامهکاربردي يها جنبهکاربردي بوده است. در کنار

به توان یمخارجی، يها دولتمکاتبات صفویان با يها گونهاز ها مشاهده کرد. در این نوشتار یانهجو صلحکه به مقاصد نخستمناسباتی اشاره کرد. در گونه و یانهجو صلح يها نامه

براي سلطان یا حاکمی که نامه براي او تنظیم شمار یبالقاب و عناوین یريکارگ به نوشتند، یماول به سلطان تهماسب شاهنامه . )176-177: 1391(متولی، مشهود است طور کامل به، شد یم

.)330-337: 1350(نوایی، بات است نمونه خوبی از این مکات ،عثمانی

یريدرگ بروزجنگ و وقوع از جلوگیري براي تلاشزمینه این حائز اهمیت در موضوعبا صفویان رسد یم نظر به، بود هدشمن تهاجم خود را آغاز کرد برخی مواقعدر اگرچهبود.

ییها تلاش تانه،و دوس یانهجو صلح، یزآم مسالمت تغییر از رویکرد خشک تهدیدآمیز به موضعیاعمال کردنن دنبال منظور به گو و مکاتبهو گفت با آمده یشپو مسائل کلاتمش وفصل حلبراي

که گاهی اند کردهاعمال دشمنانمتقاعد ساختن ، با هدف دشمن هاي یورشو توقف خصمانهان طسل دورهآن در هنمون. ) 919 :1372 ،یاصفهان واله( به تأمین مقاصد آنان نیز کمک کرده است

از هبازماند و مکاتبات ها نامه .)45: 1364 ،يمهدو هوشنگ( شدنی است مشاهده دهمحمد خدابنکردن متوقف يبرا وي یاسیس اهتماماز کایت، حها یعثماناب به طخ هان محمد خدابندطسل

لعمدر یاسیس يرفتارها يورادر یداخلمستحکم هپشتوان نبود علت بها ما ،دارد ها یعثمان-163: 1 : ج1352 ،یینوا(نشدند ینینش عقبمجاب و مجبور به ها یعثمان حاصل نشد و اي یجهنت

.)625: 1372ی، واله اصفهان ؛129و ،داشتند یزآم مسالمتاین بود که بیشتر ماهیتی دوستانه و ها نامهویژگی گونه دوم این

فظ مناسبات و مراودات طرف مقابل براي ح نظر لحن و سبک این مکاتبات مبتنی بر جلب


براي ایجاد نوعی پیوند سیاسی با نظر جلب شایدبا دشمن و یمانیپ همتجاري و جلوگیري از و نیز امپراتوران مغولی هند ها اروپاییکه صفویان براي ییها نامهنظامی هم بوده است.

ین ا از نیز ییها نامهلبته ، ا)295: 2: ج 1352(ر.ك: نوایی، کردند یمنوشتند، از این ویژگی تبعیت می، یعنی براي اند شدهمناسبتی نوشته هاي یتموقعتداوم مناسبات در منظور بهگونه بودند که

کتابت بیشتر براي ارائه یهما درونقدرت رسیدن شاه جدید که تعزیت مرگ سلاطین یا بهد بارزترین نمونه این شای. مناسبات بوده است يبرقرار منظور بهرویکرد دوستانه و ابراز تمایل

م. براي تسلیت مرگ 1975ق/ 1567 به دولت عثمانی در سال تهماسب شاه، نامه ها نامهنوع : نویسد یمو تبریک و تهنیت جلوس سلطان دوم باشد که قمی در مورد آن ،سلطان سلیمان

کتابت مذکور را ،مدت هشت ماه تمام شاه خجسته فرجام اوقات صرف کتابت آن نموده«و تمام تاجیکان ... نظم و نثر را به سمع انور ،افق سلیقه خود به اتمام رسانیدندمو: 1359(قمی، » رسانیدند ... و آن مکتوب صداقت اسلوب در باب تهیه در طول هفتاد زرع بود می

.)477-478: 1جفراوان از سلاطین عثمانی، سلطان سلیمان و سلطان هايشاه در این نامه ضمن تمجید

میان طرفین اختصاص یزآم مسالمترا به روابط دوستانه و اش نامهدوم، بخش مهمی از سلیم و ضمن ابراز امیدواري به استحکام و استمرار این روابط، از سلطان سلیم تقاضاي ادامه ،داد

تقریب در به .)545-578: 1: ج 1359(قمی، د کرسفرا میان دو کشور وآمد رفتروابط دیپلماتیک و پایانی يها قسمتویژه در ، بهان به دربار سلاطین کشورهاي دیگرشاهان صفوی يها نامهر بیشت

سفراي وآمد رفتنامه، به روابط دوستانه و دیپلماتیک و استحکام و ادامه روابط دیپلماتیک و .)1378 ،بخش تاج؛ 1348ی، مقام قائم؛ 1360، نوایی،1352؛ نوایی، 1350(نوایی، دو کشور اشاره شده است

عنوان بهعصر صفویه یمناسبات و مکاتبات ها نامهاز مهمی بخش یبررسدر ، بر این افزونفراوان بر تأکیدپرکاربرد، و هدفمند يالگوهااز یکیابزار دیپلماسی، يها روش ینتر مهم

شده ارسال يها نامه بیشتردر زیرا ،است یعیشمفاهیم خصوص بهو یاسلام-یمذهب يباورها بر افزون .شود یمدر عمق متن مشاهده یعیش-یاسلاماز مفاهیم یوجوه ،تلفخم يها روشبه

به دین رسمی دولتی و در واقع درآمیختن عملیِ در این دوره از نظر مذهبی، ارتقاي تشیع این، هوانتاز پش يا گونه درخشنده و پرمعنایی صورت بهـ ایرانی ع در قالب مذهبییایران و تش

ع یبر وحدت مذهبی (تش تأکیدضمن همواره . صفویانبود ها نامه مفاهیم ینیدو يمعنو یدئولوژيا يها جلوهتبیین دنبال بهخود، قدرت و حاکمیت یاصلرکن عنوان بهامامی) دوازده

و رویکردهار شیعه در مکتوبات با ئاز شعا استفاده وسیع .اند بودهحکومت خود یاصل وآیات به طور نمونه،. شد یمانجام روایات، شعر و نثر در قالب آیات، ینیمع يها چارچوب

از جمله ، )81: 3: ج 1352(نوایی، روایاتی در خصوص تکریم و بزرگداشت مقام رسول خدا(ص)


آیه و )82: 3: ج 1352نوایی، ؛ 461،220،42: 1350(نوایی، » مولاه یّعل فَهذا مولاه، کنُْتمنْ «حدیث . اشعار متناسب و )219: 1350(نوایی، ر تفسیر شیعه به حقانیت ائمه اشاره دارد سوره مائده د 67

که است شده فرستاده يها متن یاصلاز ارکان نیز مذهب شیعه،گفتارهاي مکمل با مضامین در متن یکی .)Mitchell, 2009: 79( است هبه مذهب شیعه بود دولت صفویه يباورمند هنشانو تمشیت احکام یويدن هاز ارتکاب امور فانی یکلغرض «... : نویسد یمل اسماعی شاه ها نامهاز

(نوایی، » نبوده و نیست ... اعت آثار فرقیه ناجیهذو ا هطاهر هغیر اشاعت احکام شیع يصور

1360 :49(. آشکار کردن انتظام فکري ضمن از این الگو يمند بهرهبا شاهان صفویه رسد یم نظر به

تثبیت دنبال به ینوع به، یعیشجامعه هاي یدگاهدو ها نگرش هاشاع منظور به نویسندگان انداز چشم هآن را در زمر، که باید اند بودهبنیادین خود نیز يها نگرهاصل در این معناگرایانه

ياجرادر این اصل ،در حقیقتد. کر یتلق يصفوحاکمیت باورهاي مذهبی یاصلو یاساسشد همسایگان، رقبا و حتی دشمنان سبب، مهم اي هپای عنوان به صفویان یداخلسیاست

آنان را نیز در مناسبات یمذهب هحاکمیت مستقل، جلو عنوان بهصفویان اقتدار شپذیر بر افزون یمبانو الگوها و ؛بپذیرند یرناپذ خدشه یاصل با دقت و ظرافت بیشتري، همانند یاسیس

از نامه یبخشکه در چنان .)102: 1ج :1383 ،یمق ینیحس(د سازن هخود را با آن همرا یمناسبات است هان سلیمان نوشته شدطاب به سلطانعقاد پیمان صلح آماسیه خ هدر آستان تهماسب شاه

)Mitchell, 2009: 82(: ...»البته ،براند اذن یبشما را يشکارشما سگ يوزرااز یکیاگر لاًمث شزم، شما را خولان ملا. گویند فه راندمن ک هدرگان سگ چه شد و از لافکه پرسید یم

معصومیم و این را شرف روزگار خود هم چهاردلا. ما سگ و غکنید یمب ضو بر او غ آید ینماست یباقایشان دولت یغلام. دانیم یمزمین بهتر يرونت لطایشان را از س یغلامو دانیم یم

.)296: 1350(نوایی، » یفاننت دنیا طو سل هاي یدگاهدو ها خواستهکه یابیم درمیو مکاتبات ها نامه یبرخمتن یل و تحلبررسی با نداشته یکسانیشکل شیعی-معانی و مفاهیم اسلامیبه ها نامه یتمامصفویان در شده لحاظ

با لدر تقاب رسد یم نظر به ،بوده است ناپذیر تزلزل اي شیوه ظردر ن وعاصل موض اگرچهاست. آن را با هیا دامندادند، میافزایش را باورهاي مذهبی انتشار حجم آمده یشپموجود و شرایط میزان از توان یماین نکته را .کردند یمه ئارا يمحدودترجزئی و صورت به خاصی ظرافت

به طرف مقابلکردن متقاعد دنبال به بازگوشدهکه در چندین صفحه با استنادات موضوعاتی: 1350 ،یینوا( مشاهده کرد، دادند یمص امهم اختص عوبه این موض ،خود یمذهب هاي یدگاهد

صورت به تنهانیز مواردي در این در صورتی است که ).194-208: 1 : ج1352یی، نوا ؛237-217 بسنده یمذهب مفاهیم عبه موضو مختصر يبه گفتار هدر حد اشارحتی و ،، سطحیگذرا


: 1ج :1352یی، نوا(ت اس هشد ظآن لحادر یاجتماع-یاسیسرعایت شرایط يا گونهکه اند کرده31( .

یک اصل ارتباطی همیشه جایگاه خاصی در مناسبات خارجی عنوان بهنامه ،کلی طور بهو از ابزارهاي مهم دیپلماسی در این دوره بود که کارکرد مثبتی در روابط ،صفویان داشت

در ارتباط با یژهو به ،در برخی مواقع. خارجی داشت يها دولتدیپلماتیک صفویان با در ها نامهنیست که این ي آنمعناه داشت. البته این ب يهاي اروپایی، تأثیرگذاري بیشتر دولت

که ییها نامه شمارنبوده است. یرگذارتأثازبکان و عثمانی، یژهو بهروابط دشمنان همسایه ی و ازبکان اول به عثمان عباس شاهو تهماسب شاهاسماعیل، شاهویژه شاهان صفوي به

خود را بر آنها تحمیل کردند، يها خواستهو در آن با استفاده از دیپلماسی، مقاصد و ،فرستادنددر فرایند تأثیرگذاري مثبت خود را نگاري نامهکه در رابطه با همسایگان خارجی، دهد یمنشان

.تداشتمدنی دولت صفویه

ريو قراردادهاي سیاسی و تجا ها یمانپانعقاد .3.2و قراردادهاي سیاسی و تجاري زیادي را با ها یمانپ، شان یانیفرمانرواصفویان در طول دوره

ابزار دیپلماسی براي عنوان بهو قراردادها، ها خارجی منعقد کردند. آنها از این پیمان يها دولت، قرارداد مهنا مبادلهکند که عمید زنجانی بیان می .کردند یمخود استفاده یخارج پیشبرد سیاست

که منظور از آن عقد پیمان ند، اصطلاحاتی هستند که در عصر صفویه، رایج بودنامه صلحو (عقد) و قرارداد، تفاوت صفویان با دیگر کشورها بوده است. از نظر اصطلاح فقهی، میان عهد

،کند ینمآور نیست و تعهدي ایجاد وجود دارد، از نظر حقوق اسلامی هر قراردادي الزامبنابراین هر قراردادي را ؛ )5: 1379( شود یمبراي ایجاد تعهد واقع در اصلعقد که یدرحال

، در موردي دار یتصلاحعقد دانست. قرارداد عبارت است از توافق دو یا چند طرف توان ینمشناسایی منظور بهدر موضوعات مختلف و تواند یمخاص که اثر حقوقی نیز دارد. این توافق

. اصطلاح معاهده به قرار شود منعقد الملل ینبیا چند صاحب حق و تابع حقوق میان دو .)97-98: 1383(سجادي، شود یمکتبی، بین کشورها منعقد صورت بهکه شود یماطلاق المللی ینب

، انتشار، نامه یبتصوتصویب، مبادله ،وجود آمدن یک معاهده شامل مذاکره، امضا به فرایندصفویان با هاي هر این قراردادها و معاهدبیشت. )172-174: 1982(پیتر و آلتون، ستاعلان و اجرا

پیرامون قراردادهاي صفویان با عثمانی .اروپایی بوده است هاي دولتدولت عثمانی و برخی ها بیشتر پیرامون محور تجارت بوده است. محور مسائل سیاسی بوده است، و با اروپایی

داشتند که این امر یخارج متفاوت در سیاست یريگ جهتدو صفویان ،طی این دورهدولت نام بود. وجود دشمنی مشترك به یخارج در رفتار سیاست يا مرحلهبیانگر تغییرات


اروپایی درگیر جنگ با عثمانی، موجبات ارتباط نزدیک يها دولتعثمانی میان صفویان و شکست دادن و منظور بهو ؛فراهم ساختسیاسی میان ایران و برخی از کشورهاي اروپایی را

راهبرداز معاهده زهاب، صفویان پیشتا یلاسماع منزوي ساختن دولت عثمانی، از دوره شاهدر دوره یريگ جهت. این )16: 1385(بیگدلی، اتحاد و ائتلاف را اتخاذ کردند یريگ جهتو به منظور ینبداري را دیپلماتیک بسی هاي یأتهو وي ؛اول به اوج خود رسید عباس شاه

صورت عملی به خود نگرفت. گاه یچها این اتحاد مکشورهاي مختلف اروپایی فرستاد، امسافت زیاد میان ایران و اروپا، ناهماهنگی طرفین در نبرد همزمان با عثمانی، اختلافات میان

به عهد نبودن ارهماهنگی آنها در جنگ با عثمانی، وفادنااروپایی درگیر با عثمانی و يها دولتهاي وعده ،اروپایی در نبرد با عثمانی، انعقاد قراردادهاي صلح جداگانه با عثمانی يها دولت

ترین دلایل براساس منافع و مصالح خود، از مهم ها ییاروپاو عمل ،به ایران ها اروپاییتوخالی : 1368اصفهانی، یخواجگ(د علیه عثمانی بو ها اروپاییرسیدن اتحاد نظامی میان صفویان و نبه ثمر

م. میان صفویان و 1639ق/1049. با انعقاد معاهده صلح زهاب در )258: 1372ی، اصفهان واله؛ 250 یريگ جهتو راهبردو ؛خود را تغییر داد یخارج سیاست یريگ جهتعثمانی، دولت صفویه

: 1388، گل صفت(ت کار بس را در منازعات میان دولت عثمانی و کشورهاي اروپایی به طرفی یب

را در مسئله عثمانی و اي یانهواگرا، رویکرد ها اروپاییدولتمردان صفویه ناامید از ،واقع . در)66را با یريگ جهت. دولت صفویه، این یافتاتخاذ کردند که تا سقوط صفویان ادامه ها اروپایی

گرفتن سیاستی عقلایی، (جهانی) در پیشي ا فرامنطقهو يا منطقهآگاهی و درك کامل تحولات اروپایی مبنی بر اتحاد يها دولتمکرر يها درخواستاز پیشنهادها و یک یچهو به ؛اختیار کرد

، یريگ جهتدلایل اتخاذ این ینتر مهمنظامی علیه دولت عثمانی پاسخ مثبت ندادند. از -سیاسیایبندي صفویان به معاهده تاریخی خود، پ يها تجربهبراساس ها اروپاییصفویان به اعتمادي یب

ضعف سپاه و ،با دولت عثمانی یزآم مسالمتروابط دوستانه و ،)Tucker, 2012: 85( زهاب .)166: 1388، گل صفت(قواي نظامی ایران در این برهه زمانی بود

صفویان با عقد قراردادهاي سیاسی با دولت عثمانی مانند آماسیه، استانبول اول و دوم و مرزهاي سیاسی تثبیت استقلال و تمامیت ارضی کشور و بر حفظ افزونین رهگذر از ا ،زهاب

گر و بروز ویراناقدامات تهاجمی و از ردند؛و جغرافیایی خود، امنیت کشور را نیز تأمین کو قراردادهاي ها هعاهدامضاي م با. همچنین عمل آوردند به هاي فراوان جلوگیري خسارت

تجاري اروپایی، توانستند موجبات رونق و شکوفایی يها شرکتویژه با به ها اروپاییتجاري با و به مناسبات اقتصادي جهانی بپیوندند. نکته شایان توجه در سازند،اقتصادي کشور را فراهم

سیاسی هاي یمانپبا دولت عثمانی، عمل به التزام یژهو بهقراردادهاي صفویان با دول خارجی به یژهو به. دولت صفوي آید یم شمار بهود که از تکالیف مهم اسلامی ب» وفاي به عهد«یا همان


و همواره ،نقض عهد نکرد گاه یچه ،پایبند بود طور کامل به قراردادهاي صلح آماسیه و زهابو دوستانه پس از عقد قرارداد بود، رعایت یزآم مسالمتکه عبارت از روابط را اصل دیپلماسی

مقاومت در برابر پیشنهادهاي و ،وي پس از معاهده زهابکرد. عملکرد شاهان صف میاسناد مربوط به عثمانی (و تشکیل اتحادیه نظامی با ایران علیه ،مبنی بر نقض عهد ها اروپایی)، مؤید این 2: 1352 ،يصفوتا عصر یلخانانااز دوره یزون يجمهورو یرانا یخیتارروابط

ام دینی، اخلاقی و سیاسی براي پایبندي به این د عهدنامه صلح زهاب و الزنظر است. وجودیپلماتیک اروپا و دولت ایران از هاي یأتهمعاهده، واقعیتی بود که در مذاکرات مختلف میان

کمپفر در مورد .)580: 1383(صادقی، شد یمگوشزد ها ییاروپامردان صفوي به دولت سويپایبندي او به تعهدات و قراردادهاي مملکتی «: نویسد یمسلیمان به قرارداد زهاب پایبندي شاه

: 1363(کمپفر، » کند ینمقرار عدول و قه از قولوجه به ساب یچه بهوي د. ربا آنچه گفتیم مطابقت دا

سانسون نیز در مورد پایبندي ایران به صلح با عثمانی و پاسخ شیخ علیخان زنگنه، وزیر .)68شاه ایران نقض عهد و «... یی نوشته است: اروپا يها دولتبه نمایندگان یمانسل شاه

و نقض عهد و کند، ینمرا تلافی ها تركو رفتار ناشایست داند، ینمرا افتخار ها شکنی یمانپکارري، ؛ 172-174: 1346(سانسون، » کند ینمو از آن تقلید گذارد، یم ها تركرا براي شکنی یمانپ

1348: 110(.

گینمایند هاي یأتهپذیرش . 3.3ورود هیأت دیپلماتیک کشورهاي خارجی به دربار صفوي، از مباحث مهم دیپلماسی است.

در، آمدند یممذهبی به ایران گاهیکه با اهداف کسب منافع سیاسی و تجاري و ها یأتهاین يمند نظام. نشستند یمگو و مذاکره و مورد مسائل مهم و گوناگون با دولتمردان صفوي به گفت

از توسعه تمدنی در این دوره است. تشریفات يا نمونهت در عصر صفویه خود این تشکیلاو ضرورت وجودي دیپلماسی است. در واقع دیپلماسی بدون ناپذیر ییجدادیپلماتیک جزء

افکنده دیپلماتیک سایه هاي یتفعالمختلف يها جنبهو تشریفات بر ،یی نداردات کاراتشریف هاي ینههز تمامیم استقبال از سفرا و نمایندگان خارجی، تأمین مراس .)358: 1387(آقایی، است

گوي شاه با سفرا در مجلسی و اقامتگاه آنان، دیدار و گفت عنوان بهآنها و اختصاص دادن منازلی یمهمانو برگزاري ها جشنآنان به دعوتمجلل صفویان، يها کاخنام باریابی در بهباشکوه

ایا به سفرا، همه طبق قاعده و ضوابط مشخصی صورت براي آنان، اعطاي خلعت و هد، )578-579: 1383(صادقی، داردصفویان در این زمینه مند قاعدهگرفت که نشان از تشکیلات می

چنین راساسب دولت قاجاریه بود. یژهو بهاز صفویان، پسایرانی يها حکومتکه الگویی براي قش بسزایی در مناسبات خارجی صفویان با که دیپلماسی ن ادعا کرد توان یمی، دلالاست


دولت صفوي در پیشبرد به و داشت،کشورهاي خارجی در مسیر توسعه تمدنی اسلامی کمک شایانی کرد. ی خودخارج سیاستاهداف

خارجی دیپلماسی در مناسباتساختار تمدنی چرایی یلتحل. 4یا ها یلشکرکشو ها جنگ راه سوداگري، ارتباط جوامع مختلف بیشتر از پیدایشاز پیشتا

جوامع انسانی متکی به اقتصاد طبیعی شد. از آنجایی که یمبرقرار یزمینمسیرهاي تجارت از ر جوامع از نظر اقتصادي خودکفا بیشتو کرد، یممایحتاج خود را تأمین يا جامعهو هر ،بودند

و گسترش سوداگري پیدایش بود. کمبودند، در نتیجه تأثیر جوامع بر یکدیگر بسیار ضعیف و سوداگري اقتصادي و ،بزرگ يها شرکتآن دنبال بهو ،تجاريهاي انحصار پیدایش پدیدهو

اقتصاد و تجارت، . پس از آن، با ایجاد تحول درقرار داد یرتأث تجارت کشورهاي دیگر را تحت یجرتد بهسیاسی و اقتصادي هاي یدگرگون ؛ و به نوبه خودسیاست نیز دگرگون شد

بلکه در ،این تغییرات همزمان نبود. با این حال، همراه داشت اجتماعی را نیز به هاي یدگرگوناز نظر منطقی این تغییرات گرچه ،شود آمدن تغییرات، تقدم و تأخر زمانی مشاهده می وجود به

.)91: 1375(ثقفی خراسانی، متقارن هستند هاي شانزدهم و هفدهم سدهبرهه زمانی جوامع ایران در این یشناخت جامعهدر تحلیل

که با واژه کند تبیین میتوسعه تاریخ این جوامع، اساس عملکرد ساختار دولت را میلادي، و با روابط ذاتی ،به ماهیت خودسرانه قدرت سیاسی اشاره داردشود، یماستبداد تعریف

بنیاد کانونی همه ،تاین عنصر سیاسشو. یممرکزیت سیاسی و اقتصادي حفظ و بازتولید هاي یلهقبیا ها دولتمناسبات خارجی و داخلی است که نیروهاي خارجی اعم از يها گونه

گشایی، سرزمینخارجی با انگیزه يها تهاجم. آیند بشمار می تمرکززداهمسایه جزء عامل مهم که قدرت رسید به پیروزي میغارت و چپاول زمانی تنها براي و دسترسی به مزارع جدید یا

ا آثار مرکزگریز عوامل داخلی و خارجی م، اکرد کاهش پیدا می ها دولتنظامی و منابع مالی این بودند که دولت پیروزمندانیبود. صفویان خود مدت کوتاهگذرا و ها دولتبر ساختار متمرکز

به ناشی از نیاز گراي یتمرکز هاي یشگراو راه را براي ،متمرکز خود را تأسیس کردند .)172: 1380(ولی، نظامی گشودند هاي پیروزياز پساستحکام قدرت

سیطره داشت، در هاي شانزدهم و هفدهم میلادي سده در ها دولتآنچه بر روابط خارجی ینا با وجود. شود یمسنتی نامیده ییگرا واقعکه اکنون شود، یمتحلیل اي یهنظرپرتو

به شکل یجهان یپلماسیدموضوع یتماه وصخصدر یکافعلم نداشتن یا ها یتمحدود یرغ یا یممستق اهداف یبرخرسیدن به فعال در یپلماسید یرتأث ازآنها رسد یمنظر ، بهيامروز

یعنی افزایش یخارجاهداف سیاست به دستیابی منظور به هصفویدر عصر داشتند. یآگاه آن


شاهان یداتتمهبا ، خطرناك اندشمنویژه برتري بر و به ،و فرامنطقه در منطقه صفویانقدرت یکبوروکرات دولتو ،یافت کاهشطور موقت ایران به یاسیس نظام، تعارضات درونی صفوي

صفویان شکل گرفت که تا سقوط صفویه ادامه داشت. هجري هفدهم سدهبه بیان ایزنشتاد، در با ،بودند هشکل دادایران یاییجغرافکه در یاسیسحفظ و حراست از قالب يبراناچار بودند

یدادهايرووپنجه نرم کنند. با همسایگان دست یاروییرودر مدت بلندو اي یشهرت لامشکجنگ و منازعه، به شکل یمواقعدر یاروییروکه ماهیت این دهند، یمنشان هاین دور یخیتار

را ویان صف يا منطقهالگوهاي روابط خارجی ینتر مهمو دیپلماسی ییزدا تنشصلح و سیاست، يبرا لاشضمن ت شاهان صفوي يمتعدددر مواقع رسد، یمنظر بنابراین به. داد یمبروز

نیز یاسیس ییالگوخود، از يها داشتهحفظ و حراست از منظور به ینظام اییاز توان یريگ بهرهیري در سیاست خارجی گ جهتین موضع و تر شناخته طرفی یبراهبرد . کردند یم هاستفاد

طرفی پایدار است که دولت صفوي پس از معاهده یبیري گ جهتت. این نوع صفویه اسو در اجراي آن نیز با ؛ زهاب، براي تأمین منافع و اهداف سیاست خارجی خود، انتخاب کرد

نظام جهانی از در ها اي با دولت روابط تجاري گسترده ،در همین دوره موفقیت عمل کرد.ها اگر به نفع ایران یجاد شد که در این روابط تراز پرداختاستان جمله پرتغال، هلند و انگل

روابط متقابلی جریان داشت که توان گفت می ،در واقع. آن هم نبود زیاننبود، به )Foran,1989 : 99( . یکی دیگر از) يمرز بروناهداف کلان صفویان، تأمین امنیت خارجی (

حفظ قلمرو و دفاع براي جنگ هاي یوهشاز استفادهبود. دولت صفوي با تأمین امنیت داخلی و ائیقدرت و توانافزایش ، )596: 1372ی، اصفهان واله( مملکتتصرف و یا صیانت زیراز مناطق

امنیت حال، ینااقتصادي کشور را تأمین کند. با نظامی و دیپلماسی توانست امنیت سیاسی وکلی صفویان در تأمین امنیت طور به اماصفویان متأثر از شرایط داخلی کشور بود، يمرز برون موفق بودند. يمرز برون

یاسیس يها نامهاعزام سفیر و نمایندگی، هاي یأتهپذیرش که در قالب یارتباط يالگومتن تحلیلرسیدن به این هدف و مقصود بود. با يبرا یاساس يراهکارهااز گرفت، یمشکل

به این باور رسید که صفویان در توان یم ،است هندما يبرجا هکه از این دور يمتعدد يها نامهدر کنار «نویسد که متولی می .گرفتند یم هپرتحرك و تأثیرگذار بهر يالگواز دیپلماسی هعرص

و تعصب یداريپارغم ، به این رویکرد اثرگذار نیز پرداخته شد که بهیمفهوماین نکات هآمد ایط پیشرش ياقتضابه آنها، يمرز بروندر مناسبات یاصولو یديکلصفویان بر عناصر

به شکل یمواقعو در کردند، یم ظخود لحا يرو را نیز در فرا پذیر یکتاکتسیاست يا گونهمتقابل با همسایگان يگفتگوایجاد تعامل و يبرارا ه، رایاصلبه اصول هضمن اشار یفیظر


از یمقتضبر اصول در مواقع تأکیدآنها ضمن یمناسبات ت. بنابراین سیاسساختند یمفراهم .)213: 1395(متولی، » برد یم هنیز بهر یريپذ انعطاف

یفروپاشاول تا عباس شاهاز زمان تثبیت سلطنت یعنیدر سده دوم حاکمیت صفویان، و امنیت و آرامش ،دیگر گسترش یافت يکشورها، روابط تجاري و سیاسی با يصفوسلسله

؛دش کشوردر داخل و خارج و سیاسی یت روابط تجاريموجب تقو کشور وجودآمده در هبتمهیدات پی آورد.ایران را در سیاسی گران، شکوفایی تحلیلبرخی باور بهو )46 :1377 (فوران،

فراهم آورد، در ترکیب با عوامل یتمدن توسعهاول در مقابل شرایط مناسبی که براي عباس شاهساخت امپراتوري یژگیوزیرا ، شد یهصفوتوري گیري روندهایی در امپرا دیگر موجب شکل

. هرچند در اواخر حکومت یابد یم است که با افزایش قدرت در ساخت متمرکز تمدن توسعهگذاشت و به زوال پاشیدگی آن تمدن، رو آن و ازهم درون درها با افزایش تعارضصفویه

.)203: 1382 (سیوري، همراه داشت به هجدهم هجريل قرن وسقوط آن را در ربع ابزرگ در صحنه يها قدرتروي نقش اغلبسنتی، آنان نگاه خود را یانگرا واقعدر نظریه

,Wolfers( کردند یم تأکیدو بر نقش دولت در سیاست جهان ساختند، یمجهان متمرکز

بزرگ يها قدرتجزء ،خصوص دولت صفویه بهایران و ،این نظریه بر اساساگرچه .)1951رویکرد این نظریه مبتنی بر جایگاه محوري آیند، بشمار میآن زمان المللی نیبدر عرصه

و اي یشهکلو ایستارهاي ها فرضگر انواع ، نمایانالمللی ینببزرگ در سیاست يها قدرتدچار بخش نظاماگر قدرت و توان در نتیجه،برخاسته از تاریخ و فرهنگ سیاسی غرب است.

و را در پی دارد المللی ینبنظام ثباتی یبپاشد؛ که این به نوبه خود یمنظام از هم ،شودتزلزل .)Dunn, 1996: 213( پذیر است آن نیز امکان عکسربیا

یجهنت. 5

در اسناد آن دوره شامل موجود شواهدتاریخی، براساس رویکردبراي آزمون فرضیه پژوهش در . بررسی شدند یانصفو یت خارجدر مناسبا یارتباط اي وسیلهعنوان به یرسم هاي نامه

اروپایی، مبادله نامه تأثیر بیشتري داشت. البته این يها دولتدر ارتباط با یژهو بهبرخی مواقع که شاهان صفوي به ییها نامهبود. شمار یرگذارتأثمکاتبات در روابط دشمنان همسایه نیز

خود يها خواستهز دیپلماسی، مقاصد و عثمانی و ازبکان فرستادند، و در آن با استفاده ا رهبرانتأثیرگذاري ها نامهکه در رابطه با همسایگان خارجی، دهد یمرا بر آنها تحمیل کردند، نشان

ابزار براي ینتر مهم عنوان تمدنی دولت صفویه داشتند. دیپلماسی به ایندمثبت خود را در فردر نظر گرفته شد. صفویان به دولت صفوي یخارج رسیدن به اهداف کلان در حوزه سیاستاز دیگر ابزارها، از یريگ بهرهو حتی در روند دادند؛ یماین ابزار بیش از ابزارهاي دیگر اهمیت


توسعه مناسبات يا منطقهعد در ب یانصفوبانی سیاست خارجی زیرا م ،کردند آن نیز استفاده میل و تمامیت لاحفظ استق منظور به یگانهمسابراساس عوامل جنگ و صلح، اتحاد و تعامل با

یگانهمسا یطلب توسعهو جلوگیري از تجاوز و یخیتار، حفظ مرزهاي سنتی و کشورارضی جوي و در جست) جهانی(ي ا فرامنطقهدر بعد یانصفومبانی سیاست خارجی بر این، افزونبود.

اتوري عثمانی، علیه امپر یژهو بهقدرت بیشتر در منطقه کسببراي المللی ینب پیمانان همو یپلماتیکدو حفظ روابط ،کشورثروت و رفاه اقتصادي کسب منظور بهگسترش تجارت

يها روشبطن پایدار در کمابیش يها چارچوب عنوان بهکه ،اروپایی بود يها دولتدوستانه با .کنند یم ییخودنماابزار دیپلماسی

،از این الگوها تداوم یافت گفتنی است در دوره حکومت شاهان صفوي، به تناسب برخیعنوان مدت خود به بلنددیگر نیز تحول پیدا کردند. دولت صفویه در طول حاکمیت برخیو

جهانی آن هاي یاستسدر در عملو ؛ظاهر شد يا فرامنطقهو يا منطقهبازیگر عمده سیاست یران بنیان نهاد که را در ا یخارج مبانی و الگوهایی از سیاستاین دولت، .دکرزمان نقش ایفا

تبع موجب توسعه و به ،دوام پیدا کرد ها سدههاي بعد، تا و زیربنایی براي دوره یهپا عنوان به یخیتار يها دورهبا یسهمقارا در یهصفو حکومت یريگ شکلکلی، طور بهنی صفویه شد. دتم یدجدی ندتمجامعه یک یتموجود يبرا یشروعنقطه گسست و نقطه یک یدبااز آن یشپ

داخلی و خارجی ایران يها عرصهپایداري را در طور نسبی بهزیرا توانستند نظم ،کرد یتلقها هم در بعد افقی و هم ل، تعارضوا عباس شاهاز پسند. البته در عصر صفویه، کنبرقرار

تبع آن توقف و زوال و به ،و موجب سقوط حکومت صفوي ،عمودي رو به فزونی گذاشت ی صفویه شد.نتوسعه تمد

بیانیه نبود تعارض منافع

گان اعلام می کنند که تعارض منافع وجود ندارد و تمام مسائل اخلاق در پژوهش را که شامل پرهیز از نویسندسازي ها، منبعسازي یا جعل دادهدزدي ادبی، انتشار و یا ارسال بیش از یک بار مقاله، تکرار پژوهش دیگران، داده

اند. طور کامل رعایت کردهشوند، بهر و غیره میرفتاشونده، سوءو جعل منابع، رضایت ناآگاهانه سوژه یا پژوهش

مآخذ و منابع یفارس) الف

تهران: دانشگاه تهران. آداب دیپلماسی و فنون مذاکره.) 1387آقایی، سید داود. ( .1 خارجه. امور وزارت . تهران:دیپلماسی و دیپلمات )1372علیرضا توتونچیان. ( علی؛ آلاءپوش، .2. در: 13-22 :50، زمانه» روابط خارجی ایران عصر صفوي،) «1385بیگدلی، علی. ( .3

http://ensani.ir/fa/article/11405 نوید شیراز. :شیراز .تاریخ صفویه) 1378بخش، احمد. (تاج .4




نیکا. مشهد: .سیر تحولات استعمار در ایران) 1375خراسانی، علیرضا. ( ثقفی .5 . تهران: سنا.مبانی دیپلماسی و آداب دیپلماتیک) 1390شناس کمیاب، سیدعلی. (حق .6نامه دکتراي تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه ، پایانصفویان خارجیساختار سیاست) 1393خالندي، انور. ( .7

، تهران.تهران ی.علم . تهران:السیرهخلاص )1368. (معصوممحمد اصفهانی،خواجگی .8 .امورخارجه وزارت . تهران:دیپلماتیک حقوق )1379. (پرویز ذوالعین، .9

ربوط به روابط تاریخی ایران و جمهوري سناد ما) 1352، به کوشش. (ایرج انور؛ االله قدرت، روشنی زعفرانلو .10 .تهران: دانشگاه تهران. ونیز از دوره ایلخانان تا عصر صفوي

سینا.ابن تفضلی. تهران: تقی ، ترجمهسانسون سفرنامه) 1346(مارتین. سانسون، .11 .کتاب بوستان: قم .اسلام در سیاسی رفتار و دیپلماسی) 1383(عبدالقیوم. سید سجادي، .12 .. تهران: میزانالملل الف و باصول روابط بین) 1385. (حسیند یزاده، سسیف .13. تهران: الملل و دیپلماسی صلح در نظام متحول جهانی روابط بین) 1387سیمبر، رضا؛ ارسلان قربانی. ( .14

سمت.فرد و محمدباقر آرام. غفاريترجمه عباسقلی ،تحقیقاتی در تاریخ ایران عصرصفوي )1382(راجر. سیوري، .15

ر.ن: امیرکبیتهرا .8و 7، 4، 3، ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر، ج سفرنامه). 1345شاردن، ژان. ( .16گرایی، لیبرالیسم و ها (واقعمفهوم سیاست خارجی از دیدگاه نظریه) «1390االله زمانیان. ( شفیعی، نوذر؛ روح .17

در: ، 114-129: 285، اقتصاد-مجله اطلاعات سیاسی» انگاري)، سازهhttps://www.magiran.com/paper/947316

همـایش مقـالات مجموعـه » ،عثمـانی مسـئله سـر هاي ایران واروپا برچالش) «1383. (صادقی، مقصودعلی .18 .ستوده تبریز: .اهتمام مقصودعلی صادقی ، بهگستره تاریخ ایران زمین صفویه در

.. تهران: فردوسایران در ادبیات تاریخ) 1371. (االلهذبیح صفا، .19 .آگه . تهران:الملل اصول روابط بین )1377(هوشنگ. عامري، .20 تهران: سمت. المللی و دیپلماسی در اسلام.فقه سیاسی حقوق تعهدات بین) 1379عمیدزنجانی، عباسعلی. ( .21 879میلادي مطابق با 1500خ تحولات اجتماعی ایران: از سال مقاومت شکننده: تاری). 1377فوران، جان. ( .22

، ترجمه احمد تدین. تهران: خدمات فرهنگی رسا.بشمسی تا انقلا . تهران: چاپخانه ارتش.یکصد و پنجاه سند تاریخی از جلابریان تا پهلوي) 1348مقامی، جهانگیر. (قائم .23 سه مطالعات و تحقیقاتسریم میراحمدي. تهران: مؤفوائدالصفویه، تصحیح م) 1367( .ابوالحسن قزوینی، .24

فرهنگی. .1، تصحیح احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران، ج التواریخخلاصه) 1359الدین. (شرفقمی، احمدبن .25 ت.ها و رویکردها. تهران: سم الملل نظریه روابط بین) 1389. (قوام، سید عبدالعلی .26 : اداره کل فرهنگیزکارنگ. تبر یو عبدالعل یترجمه عباس نخجوان ،يسفرنامه کارر )1348. (یجمل ي،کارر .27

.یشرق یجانو هنر آذربا .قومس . تهران:لعم و در تئوري در الملل روابط بین )1372. (اصغرعلی کاظمی، .28تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدنی دولت ) «1396کشاورز، زهراسادات و دیگران. ( .29

،139-167: 34، 27، امه تاریخ اسلام و ایرانفصلن» صفویه،<DOI: 10.22051/HII.2017.12649.1239>

https://thesis2.ut.ac.ir/thesis/UTCatalog/UTThesis/Forms/ThesisBrief.aspx?thesisID=858911d7-8d7e-4905-883d-287d1dd29b51

https://www.magiran.com/paper/947316


، ترجمه کیکاوس جهانداري. تهران: خوارزمی.سفرنامه) 1363کمپفر، انگلبرت. ( .30 ، 4، مطالعات تاریخ اسلام، »صفوي عصر مراسلات در مذهبی ايرویکرده بازتاب) «1391متولی، عبداالله. ( .31

http://journal.pte.ac.ir/article-1-239-en.htmlدر: . 191-169: 12» ،یه بر متن مکاتباتثیرگذار در حوزه مناسباتی عصر صفوي با تکاالگوها و مفاهیم ت) «1395( .——— .32

<DOI: 10.22051/hii.2016.2225> ،187-215: 29، 26 تاریخ اسلام و ایران، .5الملل. تهران: سمت، چ ینروابط ب يها یه) تحول در نظر1389. (یراحم یرزاده،مش .33 .وزارت امور خارجه. تهران: هماثر مهدی) 1379خان. (، مهدي شقاقی الدوله ممتحن .34، ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و هاسیاست میان ملت) 1374. (هانس جیمورگنتا، .35

.المللیبین .. تهران: بنیاد فرهنگ ایرانصفوي طهماسبشاه )1350(. نوایی، عبدالحسین .36بنیاد . تهران: ی ل ی ض ف ت اي ه ت شاددا ا ی ب راه م ه ی خ اری ت ات ب ات ک اد و م ن اس ه وع م ج م اس ب ع اه ش) 1352( .——— .37

.فرهنگ ایران . تهران: بنیاد فرهنگ ایران.اسماعیل، اسناد و مکاتبات تاریخیشاه )1360( .——— .38 نسل افشان. تهران:گل لیلی و آقایی سیدداود ترجمه ،)هادولت میان گفتگو( دیپلماسی) 1385(آدام. واتسون، .39

نیکان. موقوفات افشار. . تهران:تصحیح میرهاشم محدث ،خلد برین )1372(. محمدیوسف اصفهانی،واله .40 آوري. تهران: نشر مرکز.، ترجمه حسن شمسداريایران پیش از سرمایه) 1380ولی، عباس. ( .41. دوم یجنگ جهان یانتا پا یهصفو ياز ابتدا یرانا یروابط خارج یختار) 1364عبدالرضا. ( ي،مهدو هوشنگ .42

یرکبیر.تهران: ام

انگلیسی ب)43. Barston, Ronald P. (2006) Modern Diplomacy. London: Pearson Education. 44. Bull, Hedley. (1972) The Theory of International Politics, 1919–1969. Oxford:

Oxford University Press. 45. Dougherty, James E.; and Pfaltzgraff, Robert. (2001) Contending Theories of

International Relations, New York: Harper and Row. 46. Dunn, David H, ed. (1996) Diplomacy at the Highest Level: The Evolution of

International Summitry. New York: St. Martin’s Press. 47. Dunne, Tim. (2001) “Liberalism,” in John Baylis, Steve Smith, and Patricia

Owens, eds. The Globalization of World Politics. Oxford: Oxford University Press.

48. Foran, John F. (1989) "The Making of an External Arena: Iran's Place in the World-System, 1500-1722," Review (Fernand Braudel Center) 12, 1: 71-119. Available at: http://www.jstor.org/stable/40241117 (Accessed 10 June 2019).

49. Frieden, Jeffrey A.; and David Lake. (2000) International Political Economy: Perspectives on Global Power and Wealth. New York: St. Martin’s Press.

50. Gilpin, Robert. (2001) Global Political Economy: Understanding the International Economic Order. Princeton: Princeton University Press.

51. Goldstein, Joshua; and Jon Pevehouse. (2006) International Relations. New York: Longman.

52. Mitchell, Colin P. (2009) The Practice of Politics in Safavid Iran: Power, Religion and Rhetoric. London: I. B. Tauris.

http://journal.pte.ac.ir/article-1-239-en.html

http://hii.alzahra.ac.ir/article_2225.html

http://www.jstor.org/stable/40241117


53. Steensgaard, Niels. (1974) The Asian Trade Revolution of the Seventeenth Century: The East India Companies and the Decline of the Caravan Trade. Chicago and London: The University of Chicago Press.

54. Tucker, Enrest. (2012) “From Rhetoric of War to Realities of Peace: The Evolution of Ottoman-Iranian Diplomacy through the Safavid Era,” in Willem Floor and Edmund Herzig, eds. Iran and the World in the Safavid Age. London and New York: I. B. Tauris.

55. Wendt, Alexander. (1992, Spring) “Anarchy is What States make of it: The Social Construction of Power Polities,” International Organization 46, 2: 391-425. Available at: https://www.jstor.org/stable/2706858 (Accessed 5 May 2020).

56. Wolfers, Arnold. (1951) “The Pole of Power and the Pole of Indifference,” World Politics 4, 1: 39-63, <DOI:10.2307/2008900>.

https://www.jstor.org/stable/2706858

Diplomacy as a Foreign Policy Instrument and the Safavid ...

Documents

Transcript of Diplomacy as a Foreign Policy Instrument and the Safavid ...