Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of...
Transcript of Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of...
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
1/135
T.C.
KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS
DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUNTRK ALIMA HAYATINDAK YER
YKSEK LSANS TEZ
YASEMN OLGA
ANABLM DAL: ALIMA EKONOMSPROGRAMI: ALIMA EKONOMS
KOCAEL - 2006
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
2/135
2
T.C.KOCAEL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUN
TRK ALIMA HAYATINDAK YER
YKSEK LSANS TEZ
YASEMN OLGA
ANABLM DAL: ALIMA EKONOMSPROGRAMI: ALIMA EKONOMS
DANIMANI :PROF. DR. AHMET SELAMOLU
KOCAEL - 2006
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
3/135
3
T.C.KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS
DEVRMC SENDKALARI KONFEDERASYONUNUN TRKALIMA HAYATINDAK YER
YKSEK LSANS TEZ
Tezi Hazrlayan : YASEMN OLGATezin Kabul Edildii Enstit Kurulu Tarihi ve No : 13/09/2006 - 2006/16
Prof. Dr. Ahmet Yrd. Do. Dr. Sayim Yrd. Do. Dr. BetlSELAMOLU YORGUN URHAN
KOCAEL 2006
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
4/135
4
NSZ
Bu almann amac, Devrimci i Sendikalar Konfederasyonunun (DSK)
Trk alma hayatndaki yerini belirlemektir. Trkiyede ikinci byk
konfederasyon olarak faaliyet gsteren DSKin, Trk sendikaclk hareketinde
nemli admlar atm olmas, tad snf sendikacl kimlii tez konusu
seimimde etkili olmutur.
Sendikacln, Trkiyede ve dnyada youn olarak tartld bir srete
bulunmaktayz. Sendikal hareketin sorunlar lkemizde de, ska dile getirilirken,
Trkiyede konfederal rgtlenmelere ynelik ok az sayda alma bulunmaktadr.
Bu anlamda, zellikle DSKin son dnem politikalarnn incelenmesi endstriilikileri anlamnda faydal olacaktr. 1999 depremi ile, DSKin Merterde bulunan
Genel Merkez binas hasar grm, ariv yeniden dzenlenememitir. Bu alanda
yeterli kaynak bulunmamas, almay zorlatrmtr.
DSKin Trk alma hayatndaki yeri konulu tez almamn
tamamlanmasnda her zaman yol gsteren, danman hocam Prof. Dr. Ahmet
SELAMOLUna, gr ve nerileri ile beni ynlendiren Yrd. Do. Dr. Sayim
YORGUNa ve Yrd. Do. Dr. Betul URHANa deerli katklarndan dolayteekkrlerimi sunarm.
Mays 2006 Yasemin Olga
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
5/135
5
NDEKLER
NSZ....I
NDEKLER..II
ZET IVABSTRACTV
KISALTMALAR..VI
TABLO LSTES..VIII
GR...1
BRNC BLM
1980 NCES DSK, KURULUUNDAN FAALYETLERNN
DURDURULMASINA1. 1960-1980 YILLARI ARASI TRK ALIMA HAYATI.3
1.0. Ekonomik ve Sosyal Yapnn Deerlendirilmesi......4
1.1. 1960 Sonras alma Hayatnn Yasal erevesi...11
1.2. 1960lar Trkiyesinde DSK-Siyasi Parti likisi..14
1.3. Dnemin i Hareketleri....... 20
2. DSKN KURULUU ve GELM.....25
2.0. Kurululkeleri.......................27
2.1. Ynlendirici Temel lkeler..28
2.2. rgtsel lkeler...28
2.3. rgtlenme Sreci .....29
2.4. 15-16 Haziran 1970......32
2.5. 1 Mays 1976-1977 ....38
3. 1980 HTLAL VE DSKN FAALYETLERNN DURDURULMASI.......40
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
6/135
6
KNC BLM
1980DEN GNMZE DSK VE YENDEN YAPILANMA
4. 1980DEN GNMZE TRK ALIMA HAYATI................44
4.0. Ekonomik ve Sosyal Yapnn Deerlendirilmesi...........45
4.1. 1980 Sonras alma Hayatnn Yasal erevesi.........53
4.2. 1980 Sonras Siyasal Yaam......58
4.3.Yeni Dnem i Hareketleri......60
5. DSKNYENDEN FAALYETLERNE BALAMASI VE YAPILANMA. 68
5.0. Yeni Sendikal Aray.........77
5.1. Herkes in Btn nsan Haklar Projesi..... 82
5.2. Emekilerin ABye Yaklamlar almas......... 85
5.3. DSKin Yasal Dzenlemelere Bak...... 86
5.4. DSKe Ynelik Eletiriler...........89
5.5.Uluslararas Kurulularla likiler......... 93
5.5.0.Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu ve DSK .......93
5.5.1.Avrupa Sendika Konfederasyonu ve DSK........95
NC BLM
1980 NCES VE SONRASI DNEMDE DSKE YNELK BR
DEERLENDRME
6. DEEN KOULLARDA SENDKACILIK VE DSK 97
7. K DNEM ARASINDA KARILATIRMA.........101
7.0. Temsil Gc.....102
7.1. Bamsz Snf ve Kitle Sendikacl Anlay...104
7.2. rgtlenme......108
7.3. ki Dnem Arasndaki Dier Farkllklar....111
SONU116YARARLANILAN YAYINLAR...118
ZGEM123
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
7/135
7
ZET
lkemizde sendikaclk hareketi, emein mcadelesi ile balamamtr.
Esasen sendikaclk, yasal dzenlemelerin ekillendirdii bir alan olmutur. Oysa
sendikal geliim ve hareket, rgtlenme hak ve zgrlklerini dzenleyen yasalarn
tesinde ekonomik, sosyal, siyasi gelimeler ile yakndan ilikilidir. DSK,
ululararas alanda sendikalarn altn an yaad bir dnemde domu ve
gelimitir. lkemizde ise, snf sendikacl iddias ile kurulmutur. Ancak, 12
Eyll 1980 Trkiyede sendikaclk ve DSK iin bir dnm noktas saylmaktadr.
Bu tarihte, DSKin tm malvarlna elkonularak 12 yl sreyle faaliyetleri
durdurulmutur. Snf ve kitle sendikacln savunan DSK, ancak 1992 ylnda
faaliyetlerine yeniden balamtr. 1980 sonras dnemin ekonomik, yasal, siyasi
koullar sendikaclk hareketi asndan bir ansszlk olarak nitelendirilebilir. 12
Eyll 1980 ihtilali ile, sendikacln pasifize edilmesinin yansra, DSK de sendikal
hayatn dnda braklmtr. Yeniden faaliyete getii 1992 ylndan gnmze,
DSKin Trk alma hayatndaki yerini deerlendirdiimizde, 1980 ncesi
dnemin gcne kavuamadn sylemek yanltc olmayacaktr.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
8/135
8
ABSTRACT
Trade unionism movement in our country shaped by legal arrangements, it
did not start as a result of workers struggle. However, trade unionism movement and
evaluation of trade unionism are related to economical, social, political growth
beyond the contents of legislation about freedom of association. DSK was born and
grew up in trade unionisms golden age in internetaional area. It was founded on
trade unionism of classes. However, 12th of September is known as turning point of
trade unionism and Confederation of Revolutionary Workers' Trade Unions of
Turkey (DSK). At that time, DSK was impounded and its activities were stopped
for 12 years. But, in 1992, DSK, which defends trade unionism of classes, was
continued to activities again. After 1980, economical, legal and political conditionswere unluckiness for trade unionism. With the army coup in 1980, not only trade
unionism was made passive but DSK was also left out of the unionist life. When we
evaluate the position of DSK from it was continued to activities again -1992- till
today, it will not be misleading to say :it hasnt caught its power before 1980.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
9/135
9
KISALTMALAR
A.I.D : ABD Uluslararas Kalknma Tekilat
AFL-CIO Amerikan i Sendikalar Federasyonu
a.g.e. : Ad geen eser
a.g.m. : Ad geen makale
a.g.r. Ad geen rapor
a.g.t. Ad geen tez
AP : Adalet Partisi
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
DE Devlet statistik Enstits
DSK : Devrimci i Sendikalar KonfederasyonuDGM : Devlet Gvenlik Mahkemeleri
DP : Demokrat Parti
DPT : Devlet Planlama Tekilat
DYP : Doru Yol Partisi
ETUC : Avrupa i Sendikalar Konfederasyonu
(European Trade Union Confederation)
GSMH : Gayrisafi Milli Hasla
HAK- : Hak i Sendikalar KonfederasyonuICFTU : Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu
(International Confederation of Fee Trade Unions)
IMF Uluslararas Para Fonu
KESK Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu
KT Kamu ktisadi Teebbsleri
MESS Trk Metal Sanayicileri Sendikas
MEDA Trkiye Avrupa-Akdeniz Ortaklk Projesi
MSK : Milliyeti i Sendikalar KonfederasyonuOECD : Ekonomik birlii ve Gelime Tekilat
(Organisation for Economic Cooperation and Development)
SADA : Sendikalararas Dayanma Anlamas
SHP : Sosyal Demokrat Halk Partisi
SK : Sendikalar Kanunu
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
10/135
10
SSGSS Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas
TESK Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu
TSGLK : Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu
TP : Trkiye i Partisi
TSK : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu
TKP Trkiye Komnist Parti
TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TUC ngiltere i Sendikalar Konfederasyonu
TRK- : Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu
TTB : Trk Tabipleri Birlii
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
11/135
11
TABLO LSTES
Tablo 1. 1963-1977 Dneminde Yllk Ortalama Sektrel Byme Hzlar ( %)
( Sabit Fiyatlarla).6
Tablo 2. Trkiyede alma Durumu (Bin kii) 8Tablo 3. Fiyat Art Oranlar (%)9
Tablo 4. Gelir Yzdeleri (1973)...9
Tablo 5. 1967 Ylnda DSKe Bal Sendikalar ve ye Saylar.30
Tablo 6. 1979 Yl Direnilerin Konfederasyonlara Gre Dalm..38
Tablo 7. 12 Eyll Sonras DSK Ynetici ve yelerine Verilen Cezalar..43
Tablo 8. 1979-1989 Yllar Arasnda Gnlk cretler..47
Tablo 9. Fiyatlar Genel Seviyesindeki Yllk Deimeler (%)..49
Tablo 10. 1980-2005 Yllar sizlik Oranlar51Tablo 11. 1996dan Gnmze Grev Uygulamalar .67
Tablo 12. Yllara Gre Toplu Szlemeleri...68
Tablo 13. DSKe Bal Sendika ye Says.72
Tablo 14. Sendika ye Saylarnn Konfederasyonlara Gre Dalm.75
Tablo 15. Ocak 2006 DSKe Bal Sendikalar ve ye Saylar...76
Tablo 16. Referandum 2006 Sonular..81
Tablo 17. Herkes in Btn nsan Haklar Projesi rnek Anket Sonular.84
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
12/135
12
GR
i snfnn hak ve karlarn savunabilmesi iin birlikte hareket etmesi ve
rgtlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, sendikal rgtlenmeler ortaya kmtr.
Trk sendikaclnn 1947 ylnda 5018 Sayl i ve veren Sendikalar veSendika Birlikleri Hakkndaki Kanun ile balad kabul edilmektedir. 1950li
yllarda stanbul i Sendikalar Birlii ad ile stbirlik kurulmutur. Bu yllarda,
blgeleri kapsayan ii birliklerinin kurulduu bilinmektedir. i birlikleri
konfederal rgtlenmeye zemin oluturmu, 1952 ylnda Trkiye i Sendikalar
Konfederasyonu (Trk-) ad altnda, ilk konfederasyon kurulmutur. Trk-
iindeki gr ayrlklar daha sonra blnmeye neden olmu, 1967 ylnda Devrimci
i Sendikalar Konfederasyonu kurulmutur.
Bu almann amac, DSKin Trk alma yaamndaki yerini tartmak
ve yaklak 40 yllk dnemdeki deiimi deerlendirmeye almaktr. Bu balamda,
39 yllk DSK tarihi, blmde incelenmitir. Birinci blm, DSKin kurulduu
dnemden 1980 htilaline kadar geen sreci kapsamaktadr. Bu blmde, 1960lar
Trkiyesinin ekonomik, sosyal ve siyasi panoramas, DSKin alma hayatna
katlm, rgtlenme sreci, dnemin ii hareketleri ve 1980 ihtilali ile DSKin
faaliyetlerinin askya alnmas yeralmaktadr.
kinci blm, 12 Eyllden 2006 ylna kadar geen srede DSKi
kapsamaktadr. Bu blmde, 12 Eylln ekonomik, sosyal, siyasi yaamda yaratt
olumsuz koullar, DSKin yeniden alma hayatnda yer almas, faaliyetlerinin
serbest braklmas, yeni sendikal aray ve faaliyetler, DSKe ynelik eletiriler ve
uluslararas sendikal rgtler ile ilikisi yeralmaktadr.
DSKin faaliyetlerinin askya alnd 1980 ylnda yaklak 600 bin yesi
bulunmaktayd. Ancak DSKin 12 yl sendikal yaamdan uzak kalmas, Trkiyede
ve dnyada yaanan gelimeler DSKin kitleleri harekete geirme kapasitesini
olumsuz etkilemitir. Yeni dnemde benimsenen ada sendikaclk anlay ile,
DSKin kurulutaki kimliinin deitiini syleyebiliriz. Gnmzde de DSK, en
ok bu yn ile eletirilmektedir.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
13/135
13
Son blmde, son yllarda Trkiyede ve dnyada sendikal hareketin iinde
bulunduu krize deinilmektedir. Son yllarda sendikalar hzla ye kaybetmektedir.
Deien koullara uyum salamak iin dnyada, yeni sendikal stratejiler
benimsenmektedir. Ancak lkemizde, yeni retim teknolojilerine, deien igc
profiline ynelik stratejilerin hayata geirilemediini syleyebiliriz.
Deien koullarda sendikacln ele alnd bu blmde, 1980 ncesi ve
sonras dnemde DSKin yaad deiime de yerverilmi, iki dnem arasnda
karlatrma yaplmtr. DSKin iki dnemde birbirinden farkllaan yanlar, temsil
gc, snf ve kitle sendikacl anlay ve i rgtlenme asndan ele alnmtr.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
14/135
14
BRNC BLM
1980 NCES DSK, KURULUUNDAN FAALYETLERNNDURDURULMASINA
1. 1960-1980 YILLARI ARASI TRK ALIMA HAYATI
lkelerin sosyo-ekonomik yaps, yasal dzenlemeler, siyasal ve kltrel
unsurlar sendikalamay etkilemektedir. Bu unsurlar dnemlere gre farkllk
gsterdiinden Trk sendikacl da dnemlere gre farkllk gstermektedir.
1960-1980 yllar arasnda Trkiye alma hayatn incelerken ekonomik-
sosyal, siyasi yapya ve yasal dzenlemelere deinmek gerekecektir. 1950li yllarda
sren ekonomik bunalm, sorunlara zm oluturacak yeni ekonomik politikaaraylarn gndeme getirmitir. 1960l yllarda ekonomik sorunlara zm olarak
planlama fikri nem kazanm, planlama bir kurum olarak 1961 Anayasasnda
yeralmtr. Hedeflenen ithal ikameci sanayileme modeli ile greceli olarak
toplumsal refah artm ancak bu geliim 1970li yllarn ortalarna kadar
srebilmitir. 1971-1980 yllar arasnda sosyal ve ekonomik sorunlar yeniden
artmtr.
Yasal unsurlar da sendikalama ile yakndan ilgilidir. 1961 Anayasas, 274
sayl Sendikalar Kanunu (SK) ve 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt
Kanunu (TSGLK), Trkiye alma yaamnda bir dnmn simgesi olarak
nitelendirilebilir. Yasalarda sendikal zgrlkleri dzenleyen hkmler, ok sayda
ii sendikasnn rgtlenmesine zemin hazrlamtr. 1960l yllarn balarnda,
yaklak olarak sendikalarn ye says 300 bin iken, 1980li yllara doru 1,5
milyonu bulmasnda yasalarn olumlu etkisi gzard edilemez.1
Yasalarla geni haklarn tannd bu dnemde, 1952 ylnda Trkiye i
Sendikalar Konfederasyonunun (Trk-) kurulmasndan sonra, 1967 ylnda
demokratik snf sendikacl anlayn benimseyen Devrimci i Sendikalar
Konfederasyonu (DSK) kurulmutur. Bu blmde, ii hareketinin gelitii
1 Lastik-, Lastik- Sendikas 24. Olaan Genel Kurul alma Raporu 2003, s.88.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
15/135
15
yllardan ve DSKin kuruluundan 1980 ihtilaline kadar geen sre
deerlendirilmeye allmtr. 1960l yllarda, sendikalar bask altnda tutmaya
ynelik anlay devleti ynetenlerce terkedilmi, zgrlk anlay egemen
olmutur. Ancak, siyasi basklarn tam anlamyla yok olduunu syleyemeyiz. 1971
muhtras, 1980 ihtilali zgrlk anlayn srdrlemediinin gstergesidir.
1.0. EKONOMK VE SOSYAL YAPININ DEERLENDRLMES
1930lu yllarda devletin ekonomide rolnn byk olduunu grmekteyiz.
Devletin iktisadi alandaki arlnn nedeni olarak, sanayileme srecini
hzlandrmak gsterilebilir. Bu dnemdeki devletilik anlay Hershlagn tanm ile
rtmektedir. Devletilik, zel giriimciliin ve zel sermayenin ie yarar bireyyapamayacak kadar zayf olduu bir lkede, devletin ulusal kalknma ve ulusal
savunma temel amacyla snai faaliyette bir nc, bir ynetici olarak ne kmas
durumudur.2
1930lu yllardan 1960l yllara kadar, kamu kesimi ve zel sektrn
tamamlayc rol stlendii sylenebilir. 1950 genel seimleriyle liberal gr temsil
eden Demokrat Parti (DP) iktidara gelmi, Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP)
izledii devleti ekonomi politikasndan uzaklalmtr. Buradan hareketle, siyasigelimelerin, dnemin ekonomi politikalar zerinde nemli bir etken olduu
sylenebilir. CHP ve DP iktidarlarnn, sendikalara grev hakknn tannmasna
olumlu bakmadklar bilinmektedir.3
1950-1960 yllar arasnda planlama iin gerekli olan d kaynak
salanamam, plansz bir dnem geirilmi, dengeli gelime salanamamtr. II.
Dnya Savandan sonra, liberal ekonomiye geildiinden, d kaynak kullanm
nem kazanmtr. Bu dnemde, genilemeci para ve maliye politikas enflasyonukrklemi, demeler dengesi aklarnn artmasna neden olmutur.4Ancak, kamu
sektr ile ibirlii yapan zel kesim iin gelime yllar olduu sylenebilir. 1960l
2 Hseyin ahin, Trkiye Ekonomisi, 7.b, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 2002, s.59.3 Adnan Mahiroullar, Trkiyede Sendikalama Evreleri ve Sendikalamay Etkileyen
Unsurlar, Cumhuriyet niversitesi ktisadi dari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Say 1, s.166.4ahin, a.g.e, s.131.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
16/135
16
yllarn sanayileme stratejisi ile, tketim mallarna olan talebin pompalanmas zel
kesimin sanayi sektrnde genilemesine olanak tanmtr.5
1950li yllarn sonlarnda yaanan ekonomik bunalma zm olarak,
ekonominin bir plana balanmas fikri nem kazanmtr. 1960 ylnda yaanan
askeri darbe ile, ekonominin plana balanmas dncesi asker ve sivil brokratlar
tarafndan kabul grnce, planlama bir kurum olarak 1961 Anayasasna girmitir.
1950-1960 dneminde brokratlar, ekonominin kalknma planlarna balanmas ile
kaybettikleri glerini yeniden kazanacaklarna inanmlardr. Ekonomik istikrar
sayesinde sanayileme hamlesinin balayabileceini dnen sanayiciler, planlama
anlayn desteklemitir.6 D kredi evreleri de, kredilerin planlama ile daha etkin
kullanlacan, istikrarl bir ortam yaratlacan savunmutur.
Ekonominin karma ekonomik sistem ilkelerine gre yrtlecei, kamu ve
zel kesimlerin birbirlerini tamamlayacak ekilde ekonomide yeralaca 1961
Anayasasnda hkme balanmtr. 1960 ylnda Devlet Planlama Tekilat (DPT)
kurulmutur. Bylece, 1962 ylndan itibaren Trkiyede planl kalknma dnemi
balamtr. Kalknma planlar ile ithal ikameci sanayileme modeli hedeflenmitir.
Sosyal adaletin yaygnlatrlmas ve gelir dalm eitsizliinin uygulanacak sosyal
ve mali politikalarla azaltlmas, zerinde durulan nemli noktalardandr. 1960l
yllar iednk sanayileme diye de adlandrlan ithal ikameci sanayileme modelierevesinde i piyasaya ynelik retim hacminin artt, toplumsal refahn
ykseldii yllar olmutur.7
Toplumsal refahn artt bu yllarda, sendikalar bir tehdit olarak
alglanmam, ii sendikacl sistemin bir paras olarak kabul grmtr. Mevcut
ekonomik koullar sendikalarn gelimesine olanak tanmtr. ednk retimin
yapld ekonomide, arz karlayacak talebin yaratlmas gerekmektedir. Bu da, reel
cretlerin artrlmas yolu ile mmkn olabilecektir. Ekonomik ve sosyal gelimelereparalel olarak ii sendikalar da gelime gstermitir. i snfnn kazanmlar
artmtr.
5 Petrol-, Trkiyenin Sanayilemesindeki Gelimeler, Petrol- Yll (1991), Yayn No:28,s.531.
6ahin, a.g.e, s.132.7 lk Hatman, 2003 Trkiyesinde Esnekliin Yasas ve Sendikal Harekete Etkileri, Petrol-
Yll (2000-2003), Yayn No:85, stanbul, 2003, ss.344-345.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
17/135
17
Dnemin ilk yars (1960-1970), gelime yllar olarak nitelendirilebilir.
Ancak 1970li yllarn ortalarnda, dnyada altn a sona ermi, ekonomik ve
sosyal sorunlar ciddi boyutlara ulamtr. zellikle sanayi geleneinden yoksun
lkeler, krizle kar karya kalmtr. 1971-1980 yllar aras bunalm yllar olarak
deerlendirilebilir.8 Bu dnemde ykselen enflasyonun sorumluluu bir anlamda
sendikalara yklenmi, sendikalarn cret-fiyat yar yolu ile enflasyonu srekli
kld dile getirilmitir.9 Sendikalarn ekonomik gelimelerin nnde engel olarak
grld bilinmektedir.
Tablo 1: 1963-1977 Dneminde Yllk Ortalama Sektrel Byme Hzlar ( %)(Sabit Fiyatlarla)
1963-1967 1968-1972 1973-1977 1978
(a) (b) (a) (b) (a) (b) (a) (b)Tarm 4.2 3.2 4.1 3.1 3.7 3.3 4.1 2.7
Sanayi 12.3 9.7 12 7.6 11.4 9.9 8 3.7
Hizmetler 6.8 7.9 6.3 7.7 6.8 7.9 6.1 4
naat 10.7 8 7.2 6.6 11.9 7.1 - -
Ulatrma 10.5 7.2 7.2 7.8 8.2 9.2 - -
GSYH 6.9 6.4 6.8 6.1 7.6 6.9 5.9 4.3
GSMH 7 6.7 7 6.9 7.9 6.5 6.1 1.2
Notlar: (a) Plan Hedefleri(b) Gerekleme
Kaynak: Hseyin ahin, Trkiye Ekonomisi, 7.b, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 2002, s.141.
Tablo 1, gelime yllar ile bunalm yllar arasndaki farkll aka ifade
etmektedir. Tabloda, yllk ortalama sektrel byme hzlarnn, plan hedeflerine
yaklat grlmektedir. 1963-1977 yllar arasnda, sektrlerin byme hzlar
dengelidir. Ancak tarm, sanayi ve inaat sektrlerinde, gerekleme oran plan
hedeflerinin gerisinde kalmtr. Hizmetler sektrnde, gerekleme oranlar plan
hedeflerini amtr. Hizmetler sektrndeki bymenin 1960l yllara dayandn
syleyebiliriz. Tarm sektrnn byme hzlar, yllara gre srasyla, %3.2, %3.1,
%3.3tr. Ancak 1978 ylnda bu oran, %2.7ye dmtr. Sanayi sektrndeki
1973-1977de %9.9 olan gerekleme oran 1978de %3.7ye dm, byme hz
8 ahin, a.g.e., s. 180.9 Yusuf Balc, Sendikaclk ve Toplu Pazarlk Ekonomisi, stanbul:Alfa Yaynlar, 1999, s.17.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
18/135
18
%62 orannda azalmtr. Ekonomik krizin, sanayi sektrn daha fazla etkilediini
syleyebiliriz.
1963-1977 yllar arasnda yllk ortalama sektrel byme hzlarna ek
olarak, sektrlerin Gayrisafi Milli Hasla (GSMH) iindeki paylarna bakmak faydal
olacaktr. DPT verilerine gre, tarm, sanayi ve hizmet sektrlerinin GSMH iindeki
payna bakacak olursak, tarm sektr 1963 ylnda %38.1, 1975te %24.3tr.
Sanayinin GSMH iindeki pay, 1963 ylnda %15.6 iken, 1975 ylnda %23.7ye
ykselmitir. Hizmetler sektr ise, 1963te %46.3den 1975 ylnda, %52.9a
ykselmitir.10 Tarmn GSMH iindeki pay 12 ylda, % 36 azalrken, sanayinin
pay % 51, hizmetler sektrnn pay %14 artmtr. Tarmn GSMH iindeki grece
arl azalsa da, sanayinin payndaki deiim bu dnemde, hedeflenen sanayilemeamacna ulalamadn gstermektedir.
Bu balamda, mevcut sendikalarn hizmet sektrnde rgtlenme
geleneinden yoksun oluu, sendikacl olumsuz etkilemektedir. Sendikalama
eiliminin sanayi sektrnde, hizmetler sektrne gre daha yksek olduu
bilinmektedir.11stihdamn ya, cinsiyet, eitim, nitelik vb. itibariyle yaps sanayi ve
hizmetler sektrnde farkllamaktadr. Buna bal olarak sendikalar, farkl bir
potansiyel ye kitlesi ile kar karya kalmaktadr. Geleneksel ii tipi deimekte,igcnn vasf dzeyi artmaktadr. stihdamn yapsndaki bu deiim, ii
sendikalarnn gndeminde olan gelimeler arasnda yeralmaktadr.
1960-1980 dnemi alma hayatna baktmzda, gnmzde de temel bir
sorun olan isizlik gze arpmaktadr. Tablo 2ye gre, 1963 ylnda, toplam igc
talebinin, toplam igc arzn karlad grlmektedir. sizlik oran, 1963 ylnda
%8.8 iken, 1975 ylnda %17.3e ykselmitir.12 Toplam nfus 1965 ylnda 31,391
iken, 1975 ylnda 40,348e ykselmitir.13 1980de 44.7 milyona kan nfus, %61artmtr. stihdam art, nfus artnn gerisinde kalm, mevcut nfusu
karlayacak istihdam olana yaratlamamtr.
10 DSK, 6. Genel Kurul alma Raporu, stanbul: Gzlem Matbaas, 1977, s.27.11 Balc, a.g.e., s.45.12 DSK, a.g.r, s.43.13 Petrol-, Trkiyede Sanayileme ve stihdam Eilimleri, Petrol- Yll (1991), Yayn No:28,
s.554.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
19/135
19
Tablo 2: Trkiyede alma Durumu ( Bin kii)
1963 1975
1. Toplam gc Arz 12.396 16.410
2. Toplam Yurtii gc Talebi 12.055 14.314
Tarm 9.267 8.705
Sanayi 1.013 1.759
Hizmetler ve Bilinmeyen 1.775 3.850
3. Yurtdndaki i Says 36 815
4. Tarmd isizler 305 1.281
5. Tarmda en faal mevsimde isiz says 750 750
6. Toplam siz Says ( 3+4+5) 1.091 2.846
7 sizlik Oran (1/6) %8.8 %17.3
Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, 22-26 Aralk 1977, Gzlem Matbaas, s.43.
Tablo 2ye gre, lkemizdeki isiz says, 12 ylda %161lik art
gstermitir. Bunun nedenleri arasnda, tekellemenin artmasyla, kk ve orta
lekli iletmelerin kapanmas, retim teknolojisinin gelimesi, sanayileme hznn
yeni alma alanlar yaratmada yetersiz kalmas gsterilebilmektedir. Tarmd isiz
ve yurtdndaki isiz saysnda da art gzlemlenmektedir. sizlik, alanlarn
cretleri zerinde bask yapmakta, cret artlarn snrlandrmaktadr. sizliin
artmas sonucu sendika yeliinin azalmas, sendikalarn gcn tehdit etmektedir.14
sizlik ile birlikte fiyat artlar, dnemin yaam koullarn arlatrmtr.
Tablo 3, 1965-1975 yllar arasndaki fiyat art oranlarn gstermektedir. 1970-1975
dnemindeki fiyat artlar, 1965-1970 dnemindeki artn yaklak 4 katdr. Fiyat
artlarnn, 1975 ylndan sonra kontrolden ktn syleyebiliriz. Bu artta,
sendika yesi ii cretlerinin, fiyat artlarn takiben ykselmesi etkilidir.15
Aadaki verilere karn, iverenler, cretleri drerek karlarn bu yoldan daha da
artrmak amacyla, fiyat artlarn cret artlarna, dolaysyla sendikalara
yklemilerdir.16
14 Balci, a.g.e., s.38.15ahin, a.g.e., s.165.16 DSK, a.g.r., s.51.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
20/135
20
Tablo 3: Fiyat Art Oranlar (%)
Yl Toptan Eya Fiyatlar
Endeksi
Ankara Geinme
Endeksi
stanbul Geinme
Endeksi
1965 109.4 107.6 104.8
1970 145.7 148.3 155.6
1975 343.2 331.4 365.8
1965-1970art
33.2 37.8 48.5
1970-1975art
135.6 123.5 135.1
Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, Ankara: 1977, s.51.
Enflasyonun yansra gelir dalm adaleti de son derece bozulmutur.Tablo4, yaanan toplumsal adaletsizlii, eitsizlii gzler nne sermektedir. En
yksek gelirli %20lik dilim, toplam gelirin %56.5lik ksmna sahiptir. Gelirin
yardan fazlas, bu yksek gelirli dilim tarafndan kullanlmaktadr. Maa ve
cretlilerin toplam gelir iindeki paynn 1977 ylnda en yksek seviyeye, yani
%36.8e kt bilinmektedir.
Enflasyon, emekilerin satn alma gcn drmektedir. 1970 ylnda
yaanan develasyonla cret fiyat yar balam, fiyat artlar cret artlarna,cretlerin art tekrar fiyat artlarna neden olmutur. 1970 ylnda dnyada yaanan
olumsuz konjonktre ramen toplu pazarlk sisteminin etkisiyle bu durum cretlere
daha ge yansmtr, bu nedenle ykselme 1977 ylna kadar srmtr.17
Tablo 4: Gelir Yzdeleri (1973)
Aile Yzdeleri Gelir Yzdeleri
En dk gelirli %20 aile 3.5
kinci %20 aile 8.0
nc %20 aile 12.5
Drdnc %20 aile 19.5
En yksek gelirli %20 aile 56.5
Kaynak: DSK 6. Genel Kurul alma Raporu, Ankara: 1977, s.52.
17 Sami Gl ve Mahmut Bilen, 1980 Sonras Dnemde Gelir Dalmnda Meydana GelenDeimeler, Yeni Trkiye Dergisi, Say:6, Eyll-Ekim 1995, s.162.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
21/135
21
1961-1973 yllar arasnda Yabanc Sermayeyi Tevik Yasasna gre,
uluslararas tekeller lkemizde 1 milyar 375 milyon liralk yatrm yapm, ancak
ayn dnemde 1 milyar 63 milyon lira dar transfer etmilerdir.18 zel yabanc
sermaye 1970 ylnda en yksek seviyesine ulamtr. Sonraki yllarda yabanc
sermayenin tekrar azalmakta olduu grlmektedir.
1970-1980 bunalm yllarnn temel sorunlar, enflasyon, sanayi yaps, dk
cretler, isizlik, gelir dalm adaletinin salanamamas, sosyal gvenlik
hizmetlerinin yetersizlii olarak sralanabilmektedir. 1975 ylnda, alan nfusun
sadece %24 sosyal gvenlik hakkna sahiptir.19 Bu oran, alanlarn byk
ounluunun sosyal gvencesi olmadan altn gstermektedir.
1970li yllar ekonomik ve sosyal nitelikli sorunlarn artt yllar olmutur.
1970 yl sonrasnda, teknolojik gelimenin hzlanmas, retim srecinde igcnn
nitelik deiimi, hizmet sektrnn arlk kazanmas istihdamn yapsn
etkilemitir. 1970 ylndan sonra ekonomik bymenin yavalamas, yaanan petrol
oklar, isizlik sorununun artmas, devletin endstri ilikileri sisteminde aktif rol
oynamasn gerektirmitir.
1980li yllarn banda, karma ekonomi anlayndan vazgeilmi,sanayileme politikalar ekonominin ana ekseni olmaktan karlmtr.20 1960-
1970li yllardan kalan sektr yap deimemi, sadece varolduu ekliyle
korunmutur. 1980 ylndan sonra Trkiyede ekonomik, politik ve sosyal ynden bir
deiim srecine girilmitir.
ktisadi gelime yllar olarak adlandrlabilecek 1960-1970 yllar sendikal
hareketin gelitii yllar olmutur. Ancak 1970 ylndan sonra dnyada ve Trkiyede
yaanan kriz sendikacl olumsuz etkilemitir. 1970li yllardan sonra ekonomikyapda istikrar salanamam, kk lekli iletmelerin ekonomideki arl artm,
sanayide alan igc snrl kalm, isizlik ve kaytd istihdam artmtr. Buna
bal olarak da sendikalarn alma hayatndaki etkinlii ve gc azalmtr. Ancak,
18 DSK, a.g.r., s.30.19 DSK, a.g.r., s.53.20 Trkiyenin Sanayilemesindeki Gelimeler, a.g.e., ss.533-534.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
22/135
22
ekonomik etkenlerin yansra, endstri ilikilerinin yasal erevesi de sendikal
hareketi ekillendirmektedir.
1.1. 1960 SONRASI ALIMA HAYATININ YASAL EREVES
1961 Anayasas, 1963 ylnda yrrle giren 274 sayl Sendikalar Kanunu
(SK) ve 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu (TSGLK), alma
hayat asndan birok deiime zemin hazrlamtr. Yasalar ile genileyen sendikal
haklar yaklak yirmi yl alma hayatna yn vermitir.
1961 Anayasas ile demokratik, hukuk, sosyal devletin temeli atlmtr.
Sosyal devlet ilkesi ilk kez, 1961 Anayasasnda yeralmaktadr. Anayasada,
alma hakk (md.42), alma artlar (md.43), dinlenme hakk (md.44), adil cret
(md.45), sendika kurma hakk (md.46), toplu szleme ve grev hakk (md.47)de
dzenlenmitir. Anayasann 46.maddesinde, alanlar ifadesi kullanlm, bylece
memurlar ve iilerin sendika kurma hakkna sahip olduu belirtilmitir. Ancak 1971
ylnda 46. maddede deiiklik yaplm, alanlar yerine iiler szc
getirilmitir.
Anayasal bir hak olan sendika kurma hakk, Anayasann 46. maddesinde
yle ifade edilmitir. iler ve iverenler, nceden izin almakszn sendikalar ve
st kurulular kurma, bunlara serbeste ye olma ve yelikten ayrlma hakkna
sahiptirler. Bu haklarn kullanlnda uygulanacak ekil ve usuller yasada
gsterilmitir. Yasa devletin, lkesi ve milletiyle btnlnn, milli gvenliin,
kamu dzeninin ve genel ahlakn korunmas maksadyla snrlar koyabilir.
Anayasann 47.maddesinde, iler, iverenlerle olan mnasebetlerinde, iktisadi ve
sosyal durumlarn korumak veya dzeltmek amacyla toplu szleme ve grev yapma
hakkna sahiptirler, grev hakknn kullanlmas ve istisnalar ve iverenlerin haklarkanunla dzenlenir. ifadesi yeralmaktadr. ilere toplu szleme ve grev hakknn
tannmas, alma yaamnda bir dnmn simgesidir. ilere ilk kez yasal
olarak grev hakk tannmtr.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
23/135
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
24/135
24
toplu i szlemesi, ii teekklleri ile iveren teekklleri veya iverenler arasnda
yaplan bir szleme olarak tanmlanmtr. Sadece yazl szlemelerin geerli
olaca ak ekilde ifade edilmitir. Yasada, ikolu veya iyeri dzeyindeki
szlemeler ynnden yetki art, szlemenin yaplaca iyerinde alan iilerin
ounluunu ye kaydetmek olarak belirtilmitir. 7.maddenin 1. fkrasnda yeralan
hkm ile, bir ikolunda veya bir veya birden fazla iyerinde alan iilerin
ounluunu temsil eden ii mesleki teekkl, ikolu veya iyeri toplu i
szlemesi yapmak iin yetkili klnmtr.23 Sendikann ounlua sahip olup
olmad ye kayt fileri ile belirlenmekteydi.
1970 ylnda uygulamada grlen aksaklklarn giderilmesi ve gl
sendikacln gerekletirilmesi gerekesi ile, Sendikalar Kanununu deitiren 1317sayl Kanun karlmtr. 274 ve 275 sayl Yasalarla tannan haklar, 1317 sayl
Kanun ile geri alnmak istenmitir. Kanunu, Trk-in destekledii bilinmektedir.
Bu deiiklikler Trkiyede siyasal ve toplumsal alanda nemli alkantlara ve ii
hareketlerine yol amtr. Yaanan toplumsal bask sonucunda, 1317 Sayl Kanunda
yeralan birok dzenleme, Anayasa Mahkemesi tarafndan Anayasaya aykr
bulunarak iptal edilmitir.
Trk-in, iktidar yanls tavr, bu yllarda dikkat ekmektedir. Bu anlaynilk belirgin etkisi, Sendikalar Kanununun deitirilmesine ynelik 1317 sayl
Yasann karlmasnda kendisini gstermektedir. Trkiye i Partisi (TP) ve DSK
ibirliinin yol at gelimeleri engellemek iin, alma yasalarnda bir btn
olarak yaplmas dnlen deiikliklerin ilk adm Sendikalar Kanununu deitiren
1317 sayl Kanunun yrrle sokulmasdr. Bu kanunla gdlen amacn DSKi
kapatmak olduu iktidar szcleri tarafndan aka dile getirilmitir.24 Dnemin
alma Bakan, Seyfi ztrkn, kitlelere seslenerek ok yaknda DSKi
kapatacaz eklinde aklama yapt bilinmektedir.25 Bu kanunun, AnayasaMahkemesi tarafndan, iptalinin ardndan 1970 ylnda 15-16 Haziran olaylar patlak
vermitir. Olaylarn ardndan skynetin ilan edilmitir.
23 ner Eyrenci, Toplu Szleme Yetki Tesbitinden Kaynaklanan Sorunlar, TrkiyeSendikaclnn Temel Sorunlar, stanbul, Birleik Metal- Yaynlar, Mart 1996, s.30.
24 Betl Urhan, Sendikal rgtlenme Bunalm, stanbul: Petrol-i Yaynlar:97, 2005, s. 164.25inasi Kaya ile 26 Temmuz 2006da yaplan grmeden aktarlmtr.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
25/135
25
1961 Anayasasnn getirdii hak ve zgrlkler, ii snfnn mcadelesi ile
kazanlm haklar olmadndan, snrl ekilde uygulanabilmi ve siyasal otorite
tarafndan kstlanmtr. Dnemin ilk yarsnda alma hayatnda, taraflararasnda
nemli atmalar gze arpmamaktadr, ancak 1970li yllarda ii ile iveren
arasndaki ayrmn keskinlemesi ile atmalar artmtr.
1.2. 1960LAR TRKYESNDE DSK-SYAS PARTLKS
Demokrat Parti (DP) iktidara gelene kadar ii snf tarafnda yeralm, ancak
iktidar olduunda tutum deitirmitir. 1950 seimleri ncesinde grev hakk sz
veren DP, 10 yllk iktidar sresince bunu gerekletirmedii gibi, baz yerel
birliklerin kapatlmas giriiminde bulunmutur.26
1960l yllara doru Demokrat Partinin bir yan rgt niteliiyle faaliyet
gsteren Vatan Cephesi Ocaklarnn bata gelen faaliyet alanlarndan biri sendikalar
olmutur.27 1960 ylna gelindiinde pek ok sendika ve 1952 ylnda kurulmu olan
Trk-, Vatan Cephesi rgtleri de kullanlmak suretiyle siyasal iktidarn gdmne
sokulduu bilinmektedir. Bu balamda, sendikalarn ii haklarn savunmasnn,
mevcut ekonomik, sosyal, siyasi yapy eletirmesinin, bask arac olma zelliini
hayata geirmesinin mmkn olmad sylenebilir. CHPnin 1957 ylnda iktidara
muhalif ve grev hakk talep eden stanbul i Sendikalar Birlii ile ilikiye girmesi,mcadele stratejisine yeni bir boyut getirmitir. 1959 ylnda hazrlanan i ve
veren Teekklleri Kanun Projesinde de grev hakkna yer verilmitir.28
1961 Anayasasna yansyan demokrasi ve sosyal devlet anlay, sendikaclk
hareketini de genel olarak etkisi altna almtr. Anayasann ngrd dorultuda
1963 ylnda yrrle giren 274 sayl Sendikalar Kanunu, sendikalarn siyasal
partilerle mali ve organik balantya girmesini yasaklamakla birlikte genel anlamda,
siyaset yasana yer vermemektedir.29 Yani, seim dnemlerinde herhangi bir siyasipartiyi desteklemek bu yasan kapsamnda bulunmamaktadr.
26 Aysen Tokol, Trkiyede Sendikal Hareket, Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar, 1994, s.167.27 Alpaslan Ikl, Gerek rgtlenme Sendikaclk , Ankara: mge Kitabevi, 2003, s.93.28 Ikl, a.g.e., s.94.29 Ikl, a.g.e., s.95.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
26/135
26
DSK ile dayanmas zaman zaman eletirilen Trkiye i Partisi (TP), 13
ubat 1961 ylnda bir grup sendikac tarafndan kurulmutur. TPi kuran
sendikaclar unlardr:30 Kemal Trkler (Maden- Sendikas Genel Bakan), aban
Yldz (stanbul i Sendikalar Birlii Genel Sekreteri), Rza Kuas (Lastik- Genel
Bakan), Kemal Nebiolu (Oleyis Sendikasndan), Avni Erakaln (stanbul i
Sendikalar Birlii Genel Bakan), Salih zkarabay (stanbul Basn Teknisyenleri
Sendikas Genel Bakan), brahim Gzelce (Basn Teknisyenleri Sendikas Genel
Bakan), brahim Denizcier (Tekel Nakliyat ileri Sendikas Bakan, sonradan
Trk- Genel Bakan), Hseyin Usluba (Yaprak ve Ttn ileri Sendikas Genel
bakan), Saffet Gkszolu (la ve Kimya ileri Sen. G:B), Adnan Arkn
(stanbul i Sendikalar Birlii cra heyeti yesi). Trkler, Kuas, Nebiolu ve
Gzelce, DSKin kurucular arasnda da yer almaktadr. 1961 Anayasann getirdiidemokratik hak ve zgrlk ortamnda Trkiye i ve ifti Partisi ve Sosyalist
Parti kurulmutur. 1960l yllar sosyalist hareketin kitleselletii yllardr.
DSK kuruluncaya kadar, Trk- bnyesinde TP yanls sendikaclarn
belirgin bir arl bulunmaktayd, bu durum, Trk-in 7-14 Mart 1966 tarihleri
arasnda Ankarada toplanan 6. Genel Kurulunda en belirgin dzeyde kendisini
gstermektedir. Genel Kurula sunulan alma raporu, yaygn bir kamulatrma,
toprak reformu, gelimi bir sosyal gvenlik sistemi gibi baz radikal sol talepleriiermektedir.31 1965 seimlerinde Adalet Partisi (AP) tek bana iktidara sahip
olduunda, Trk- ynetiminde de sola aln durduu bilinmektedir. 6. Genel
Kurulda yaplan seimlerin sonucunda, ynetim kurulunun tamamna yakn
deimi, TP kurucusu ve sempatizan sendikaclar Trk- ynetiminden silinmi,
onlarn yerine iktidar yanls sendikaclar seilmitir.32 Trk-in iktidar yanls tavr,
bu noktada da ortaya kmaktadr. TP yanls sendikaclar, Trk- bnyesinde yer
almaktan honut bulunmamaktadr. Bu yllar, Trk- iinde yaanacak blnmenin
habercisi olarak nitelendirilebilir.
30 Alpaslan Ikl, Siyasal Partiler ve i Hareketi,http://www.politics.ankara.edu.tr/eski/html/eng/ceko/isikli_politics-unions.htm (14.02.2006), s.9.
31 Ikl, a.g.e., s. 97.32 Ikl, a.g.e., s.97.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
27/135
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
28/135
28
karya getirebilmektedir.39 Bu nedenle, partilerst bir anlay benimsemenin yararl
sonular verecei sylenebilir.
1961 Anayasasnn getirdii zgrlk ortamda sol hareketlerin
yaygnlat, bunun sendikal hayata yansd bilinmektedir. Sosyal demokrat
sendikaclk hareketinin kkleri, DSKin kurulu yllarna dayanmaktadr. 14 Ocak
1971 gn toplanan Trk- ynetim kuruluna sunulmak zere hazrlanan ve 1971
Trkiyesinde i Hareketi ve Sendikalarmzn Ortak Reform Yollar zerine
Eletiriler ve Aratrmalar adn tayan ve ksaca 4l Rapor olarak anlan belgede,
Trk- iindeki baz sosyal demokrat eilimli sendikalarn, lkenin ve sendika
hareketinin kar karya bulunduu sorunlara ilikin ortak gr ve nerileri yer
almaktadr.
40
4l raporu, 12ler raporu izlemi, 2 Temmuz 1971 tarihinde Trk-Ynetim Kuruluna sunulmak zere hazrlanan ve Trk i Hareketi in Sosyal
Demokrat Dzen adn tayan 12ler Raporu, CHP eilimli 12 sendika ve
federasyon yneticilerinin ortak gr ve nerilerinden olumutur. Hareketi,
oluturan sendika ve federasyonlar unlardr:41 Besin-, DYF-, Genel-, Ges-,
Kristal-, Petrol-, Salk-, Tez Bro-i, Trk Deniz Ula-, Trk Harb-,
T.Oleyis, Yol-.
Sosyal demokrat hareketin ykseliinin yansra, hareketi bastrmaya yneliknlemler gecikmemitir. Dnemin belirgin siyasi olaylarndan olan 12 Mart
muhtras, demokratik devlet anlay ile badamamaktadr. Anari ve terr
nlemek, toplumsal huzursuzluklara son vermek gerekesiyle verilen ve rtl bir
askeri diktatrlk dnemi balatmtr. Muhtrann, balangta sendikaclk
hareketinin genel olarak onayn ald bilinmektedir. 12 Mart muhtras, Trk-ten
ak destek grmtr.42 Ayrca DSKin de, muhtraya kar tavr almamas dikkat
ekicidir. DSKin, 12 Mart muhtras karsnda onaylayc tavrn, muhtrann
radyolardan ilannn hemen ardndan DSK Yrtme Kurulu tarafndan, ayn gn
39 Erginsoy, a.g.e., s.224.40 Ikl, a.g.e. , s.100.41 Ikl, a.g.m., s.11.42 Alpaslan Ikl, Sendikaclk ve Siyaset, 2.b, Ankara: Odak Yaynlar, Yayn No:5, 1974, s.541.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
29/135
29
yaynlanan bildirisi ile grmek mmkndr. Bildiride aadaki ksmlar yer
almtr:43
DSK, Atatrk devrimlerinin ve Anayasa ilkelerinin korunmasnda,
uygulanmasnda ve gelitirilmesinde Trk Silahl Kuvvetlerinin yannda olduunu
belirtmekten kvan duyar. Parlamentodan karlan Anayasaya aykr kanunlar ve
hkmetin srarla yrtt Anayasa d uygulamalar, sosyal patlamalara yol aan
tutum ve davranlar memleketi bir karde kavgasnn eiine getirmitir. te byle
bir ortamda, memleketin beceriksiz ellerde emeki halkmzn da perianln
artracak bir yuvarlanmay gren ve Trk milletinin barndan oluan Silahl
Kuvvetlerin bu vahim durum karsnda ald kararlar ii snfmzn devrimci
kesiminde byk bir ferahlk yaratmtr. DSKin aklamasnn, DSKinbamsz, demokratik, snf ve kitle sendikacl anlay ile paralel olmad
sylenebilir. Ancak DSK eski genel bakanlarndan Kemal Nebiolu, DSKin, 12
Mart muhtrasn ilerici bir hareket olarak grdn, bu nedenle desteklediini
belirtmitir.44
Buna ramen, 12 Mart rejiminin hzla uygulamaya koyduu Babakan
Nihat Erimin deyiiyle-Balyoz Harekatnn bata gelen hedefi DSK yneticileri
olmutur. 18 Mays 1971 tarihinde Elrom Olaynda* tutuklananlar arasnda, DSKyneticilerinin de bulunduu bilinmektedir.45 DSKin atmac tavr ve kimlii
Elrom olaynda olduu gibi baz yasad eylemlerin sorumlusu olarak grlmesine
neden olmutur.
12 Mart dneminde Anayasa Mahkemesi tarafndan, siyasi partiler yasasna
aykr faaliyette bulunduu yani, blclk yapt gerekesiyle TP kapatlm,
yneticileri de Ceza Yasasnn 141. maddesine gre hapse mahkum edilmitir. TP
yneticileri, 1974 ylnda af yasasndan yararlanarak serbest brakldktan sonra
43 Ikl, a.g.e., ss.541-542.44 Umut Ulukan, Trk Sendika Tarihinden Bir rnek: Devrimci i Sendikalar
Konfederasyonu, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal BilimlerEnstits, stanbul: 2003, s.60.
45 Ikl, Gerek rgtlenme Sendikaclk, s.101.* 17 Mays'ta srail'in stanbul Bakonsolosu Efraim Elrom'un Mahir ayan'n nderliini yapt
Trkiye Halk Kurtulu Cephesi adl yasad rgt tarafndan karlmas.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
30/135
30
partiyi yeniden kurmular, ancak partinin 12 Mart ncesi etkinliine ulamas
mmkn olamamtr.
TPin kapatlmas zerine DSK, Blent Ecevit nderliinde daha halk bir
kimlik kazanan CHP ile dayanma sergilemi, 14 Ekim 1973 seimleri ncesinde,
DSK Ynetim Kurulu, yaynlad bildiri ile iileri, kylleri, esnaf, memurlar ve
tm dar gelirli vatandalar, CHPye oy vermeye armtr. DSK Ynetim Kurulu,
8 ve 12 Eyll tarihlerinde yapt iki toplant sonucunda CHPyi destekleme
kararnn gerekesini u ekilde aklamtr;46
12 Mart sonras tavr,
Anayasa ve demokratik hayata aykr yasalarn iptali iin ura vermesi,
nsanca ve demokratik bir alma hayatn gerekletirecek bir dzen deiiklii
anlayna ynelmesi,
Grevleri yasaklayan, lokavtlar serbest brakan devlet politikasna kar kmas,
Seim bildirgesinde halknn btn fertlerinin yaama ve alma koullarnn
demokrasi ve zgrlkler iinde gelimesini ve mutlulua ulamasn salayc
tedbirler getirmeyi ngrmesi.
DSK ve siyasi parti ilikilerine baktmzda, ncelikle TP ile olan
dayanmas dikkat ekmektedir. 1970li yllardan sonra CHP ile yaknlamas bir
zorunluluk olarak deerlendirilebilir. Bir dnem TP ilbakanl yapan inasi Kaya,
CHPnin 80 ncesinde gerek anlamda DSKi desteklemediini belirtmi, bunun
somut rnei olarak da, 1317 sayl Yasann kabul edilme srecinde ilk aamada,
yasay CHPnin de desteklediini belirtmitir.47 TKP-DSK ilikisine baktmzda,
1970li yllarn sonunda TKPnin sendikalar etki altna almak istedii ancak baarl
olamad bilinmektedir.48
46 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28 (14.03.2006), ss.5-6.47inasi Kaya ile 26.07.2006 tarihinde yaplan grmeden aktarlmtr.48inasi Kaya ile 26.07.2006 tarihinde yaplan grmeden aktarlmtr.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
31/135
31
1.3. DNEMN HAREKETLER
1960l yllar ii hareketlerinin youn olarak yaand yllar olmutur. 1961
Anayasas, ii snf lehine pek ok yenilie nclk etmitir. Anayasann 46. ve 47.
maddeleri alma hayat asndan nemlidir. 46. maddede sendika kurma, 47.
maddede toplu szleme ve grev haklar dzenlenmitir. Anayasada yer alan haklar,
274 ve 275 sayl yasalarla somutlamtr. Sosyal tarihimiz asndan nemli hukuk
belgeleridir. i hareketi, yasal olanaklar ile hzla gelime gstermitir. Ancak,
siyasal kurulularn etkisi, yneticiler arasndaki kiisel ekimeler sendikal
gelimeyi kmazn iine sokmutur. Bu nedenle, gelimenin sreklilii
salanamamtr.
1960 ylnda yaplan Trk- 4. Genel Kongresinde, DP iktidarna yakn olan
yneticiler deitirilerek, yeni bir ynetici kadro ibana gelmi, ancak sar
sendikaclk anlay yeni ynetimde de ksa srede hakim olmutur.
1961 ylnda, ilk koalisyon hkmeti program ilan edildiinde, programda
toplu szleme ve grev hakkna ynelik bir aklama bulunmadndan stanbul
Sendikalar Birlii tarafndan 31.12.1961 tarihinde 100 binin zerinde iinin
katld ii mitingi dzenlenmi, iiler grev ve toplu szleme haklarn dilegetirmilerdir.49 Dnemin ilk yllarnda direniler, en ok ii yavalatma, iba
yapmama, yemek yememe biiminde, 1 saat ile 6 gn arasnda deien srelerle
yaplmtr.50
Kavel grevi, geni yank uyandran ii eylemlerinden biridir. 28 Ocak 1963
tarihinde 220 iinin alt Kavel fabrikasnda yaanan direni sonucu birok ii
yaralanmtr. Ylba ikramiyelerinin denmemesi, ii cretlerinin azaltlmak
istenmesi, iilere sendikadan istifa etmeleri iin bask yaplmas ve drt iyeritemsilcisinin iten karlmas zerine balayan grev, iverenin iilerin isteklerini
kabul etmesi ile sona ermitir.51
49Srr ztrk, i Snf Sendikalar ve 15-16 Haziran, Olaylar-Nedenleri-Davalar-Belgeler-Anlar-Yorumlar, 2.b, stanbul: Sorun Yaynlar, 2001, s.30.
50 DSK, 7. Genel Kurul alma Raporu, stanbul:1980, s.129.51 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
32/135
32
36 gn sren Kavel grevi ile, grev hakknn Anayasada bulunmasnn yeterli
olmad, grev hakknn uygulama esas ve koullarn gsterecek bir "Grev Yasas"
ihtiyac arpc bir ekilde ortaya kmtr. Kavel iilerinin greve k zerine
uzun sredir gndeme getirilmeyen Toplu Szleme Grev ve Lokavt Yasas
karlm, yasaya konulan ek bir madde ile grev srasnda tutuklanan iiler serbest
braklmtr.
Anayasada ifade edilen grev hakknn kullanld ilk grev olmas ynyle
dikkat ekmektedir. Kavel grevi zerine, 1963 ylnda 274 sayl Sendikalar Kanunu
ile 275 sayl Toplu Szlemesi Grev ve Lokavt Kanunu yrrle girmitir. Bu
tarih, lkemizde ii bayram olarak ilan edilmitir. 275 sayl yasa ile lkemizde
iiler ilk kez grev ve toplu szleme yapma hakkn elde etmilerdir.
ilere grev hakknn tannd 1963 ylndan sonra, bu bask aracn, ii
snfnn geni yank uyandran eylemlerle kullandn grmekteyiz. Trk Metal
Sanayicileri Sendikas (MESS) ile Trk Maden- sendikas arasnda yrtlen toplu
szlemelerin uyumazlkla sonulanmas zerine Sungurlar Kazan fabrikasnda 17
Austos 1964 tarihinde grev yaplmtr. Trk- ynetimi sendikadan grevi sona
erdirmesini istemitir. Trk-in grev karsndaki tavr, Trk-ten kopu srecinin
balangc saylabilmektedir.
11 Mart 1963 tarihinde Zeytinburnunda Bozkurt Mensucat fabrikasnda grev
yaplm, iiler toplu szleme grmeleri devam ederken topluca ii
terketmilerdir. Skynetim elkoyarak 1053 kii aleyhine kamu davas am ve
iiler hkm giymitir. Yasaya uygun olarak yaplan grevlerde bile birok sendikac
tutuklanmtr. Kasm 1963 tarihinde yasal grev uygulamas srasnda Lastik-
yneticilerinin ve Nisan 1964 tarihinde Maden-in drt yneticisinin tutukland
bilinmektedir.
52
Yasal grevlerde uygulanan antidemokratik yaptrmlar ile, ii snfpasifize edilmek istenmitir. Yasal grevler zaman zaman kanunsuz olarak
nitelendirilmi, zaman zaman da grev ertelemeleri, grev yasaklar gndeme gelmitir.
52 ztrk, a.g.e., s.31.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
33/135
33
1964 ylnda Goodyear fabrikasnda, Lastik- grev uygulamaya balam,
ancak Kbrs olaylar gereke gsterilerek grev 93. gnnde Trk- tarafndan
durdurulmutur.53 Trk- ile Lastik- arasndaki benzer bir gr ayrl daha
nceki dnemde de yaanmtr. 24 Temmuz tarihinin Trk- tarafndan i
Bayram olarak ilan edilmesine Lastik- kar kmtr.
9 Mart 1965 tarihinde Zonguldak Kmr letmeleri Karadon kmr
ocaklarnda alan 5000 ii direnie gemitir. Direni nedeni olarak, liyakat
zammnn datm biimi gsterilmitir. Ancak gerek nedenin, ivereni ve onunla
ibirlii yapan sendika yneticilerini protesto etmek olduu bilinmektedir.54 lk gn
iki mhendis yaralanm, 49 ii gzaltna alnm, iki ii lm, 14 ii de
tutuklanmtr.
55
Direni karsnda Trk- yneticilerinin tutumu farkllam, budurum Trk- bnyesindeki sendikaclar arasnda gr ayrlklarna yol amtr.
Gr ayrlklar ileride blnmeye neden olacaktr. Zonguldak Kmr
letmeleri ve Paabahe ie-cam fabrikalarnda yaanan grevler, DSKin
kuruluunu hzlandrmtr. Paabahe ie-cam grevi karsnda Trk-
bnyesindeki sendikalarn bir blm grevi desteklerken bir ksm desteklememitir.
Trk- yesi sendikalar arasndaki bu farkllk, baz sendikalar yeni bir
konfederasyon kuruluu iin harekete geirmitir.
Trk-in, sendika ve ye tabanndan bamsz hareket etmesi, baz sendika
ve yelerini konfederasyona yabanclatrmtr. Bu yabanclama Paabahe Cam
grevinde somutlamtr. Paabahe Cam fabrikalarnda alan 2200 ii, toplu
szleme uyumazl nedeniyle 1 ubat 1966 tarihinde grev yapm, Trk-, 22
ubatta iilerin ve sendikann bilgisi dnda toplu szlemeyi imzalamtr. 26
ubatta iiler, yaplan hakszlklar ve Trk-i protesto etmek iin geni katlml
bir yry yapmtr.56Grevin temelinde, Cam- sendikas ile Kristal- sendikasarasnda uzun sredir devam eden yetki sorunu yatmaktadr. ilerin ounluunu
ye kaydeden Kristal- sendikas, cam iverenlerine szleme ars yapm ancak,
53 Lastik-, a.g.r., s.117.54 ztrk, a.g.e., s.31.55 ztrk, a.g.e., s.31.56 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
34/135
34
ar reddedilmitir. Paabahe grevine dayanma gsterilmesi konusunda, Trk-
e bal sendikalar arasnda gr ayrl kmtr.29 Mart 1966 tarihinde Trk-
grevin bittiini aklam, ancak iiler ve sendika, grevi srdrme kararnda srarl
olduklarn belirtmilerdir. Ayrca, Trk- tarafndan kanunsuz grev olarak
nitelendirilen Paabahe grevi, 22. Asliye Hukuk Mahkemesinin grevi kanuni
bulduunu karara balamas ile g kazanmtr.57 Bakanlar Kurulu, 21 Nisanda
grevi 1 ay erteleme karar alm, 25 Nisan 1966 tarihinde iiler iba yapmtr.
ilerin grevi srdrme kararn destekleyen sendikalar Sendikalararas Dayanma
Anlamas (SADA)n imzalamtr. SADAya katlan sendikalardan bazlar Trk-
ten geici olarak ihra edilmitir.58 Trk-ten ihra edilen sendikaclarn
demokrat ve snf karlarn gzeten sendikaclar olduu sylenebilir.Geici olarak
ihra edilen sendikalar, Kemal Trkler ve brahim Gzelce gibi sendikaclarnnclnde, yeni bir konfederasyon kurma almalarna balamtr.
3 Ocak 1967 tarihli Ant haftalk dergisi, 1966 ii snf iin direnme yl
oldu bal altnda u noktalara dikkat ekmektedir. Devlet Tiyatrolar
Sanatlarnn rgtlenerek TOTSSi kurmalar, kendilerini ii sayan sanatlarn
grev hakkna bavurduklarnda kendilerini savclkta ifade vermeye davet eden
sulamalarla karlamalar; alma Bakannn, zmirde Kula Mensucat iilerinin
grevinde grev gzcs gmleini giyerek iiler yannda yer almak istemesi;skenderun-Batman petrol boru hattnda alan Trk iilerinin yabanc iilerden
aa, onur krc muameleye tabi tutulmalar zerine greve karar vermeleri, nemli
ii hareketleri arasndadr.59 Pirelli Lastik Fabrikas grevinin iilerin zaferi ile
sonulanmas (24 ubat), Eypte Ar, Kelebek, Fil Kontraplak fabrikalarnda alan
450 iinin grevinin 16 Martta anlamayla sona ermesi, Trkiye Petrolleri Genel
Mdrl Merkez Tekilat Sendikas mensuplarnn 4 Austosta balayan
grevlerinin 17 Austosta anlama ile sonulandrlmas, grevlerin ne kadar yaygn
olduunu ve iverene ynelik bask arac olma nitelii tadn gstermektedir.60
57 Kemal Slker, 1966 i Snf iin Direnme Yl Oldu, Ant Haftalk Dergisi, Say:1, 3 Ocak1967, s.6.
58 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.2.59 Slker, a.g.e., s.6.60 Slker, a.g.e., s.6.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
35/135
35
Trk-e ye olan, Petrol-in 19-21 Temmuz 1966da genel kurula sunulan
alma raporunda, Trk-, ibirlii salayamamtr. Hatta varln idame ettirme
gnlerinin alkanlklar iindedir. Prensipleri konmu, yolu izilmi, planlanm bir
hareket yerine, gnn artlarna uygun kararlarla idarecilik yoluna gidilmitir. Trk-
i, ye teekkllerine nazm liderlik yapacak yerde, ye sendikalar darltmamak
prensibiyle hareket etmektedir.61 ifadeleri yer almaktadr. Petrol-in raporundan,
Trk-in bir blnme sreci yaad, gnn koullarna gre deiken bir tavr
ald sonucu kartlabilmektedir.
1 ubat 1966 tarihinde, Paabahe ie-cam fabrikalar grevi zerindeki
gr ayrlklar gereke gsterilerek ye sendika Trk-ten geici olarak ihra
edilmitir. nceki yllarda da Trk-e kar birlemeler gndeme gelmi ancakhayata geirilememitir. Geici olarak ihra edilen Maden-, Lastik- ve Basn-
sendikalar, 12 ubat 1967de yaptklar genel kongrelerinde, Trk-ten kesin
olarak ayrlma ve DSKi kurma karar almtr. Bamsz Gda- ve Trkiye Maden
ileri Sendikas da dier sendika ile paralel karar alm, be sendika DSKi
oluturmutur. DSKin Anatz 13 ubat 1967 tarihinde stanbul Valiliine
verilmi ve DSK kurulmutur.
Trk- ile DSK arasndaki gr ayrlnn temel nedeni, Trk-in iisnfnn mcadelesini engellemek, bu mcadeleyi bilimin gsterdii yolun dna
karmak biimindeki tutum ve davranlar olarak bilinmektedir.62 Bu tutum ve
davranlarn somut rnekleri olarak, A.I.Dden ald maddi yardmlar ve zaman
zaman hakl grevlere kar kmas gsterilebilir.63
Dnemin ii hareketlerinin hedefleri ksaca yle sralanabilir.64 Sendika
zgrlnn inenmemesi ve sendika deitirdii iin iten atlanlarn geri
alnmas, i teminat, ekonomik ve sosyal haklarn salanmas, iilerin fabrikaynetimine katlmalarnn salanmas, toplu szleme hkmlerinin tam olarak
uygulanmas vb.
61 Slker, a.g.e., s.7.62 ztrk, a.g.e., s.33.63 ztrk, a.g.e., s.33.64 ztrk, a.g.e, s.34.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
36/135
36
1965-1966 yl ii hareketlerinin bir zellii de, yeni bir konfederasyonun
kurulmasna nclk etmesidir. Tabandan gelen hareket ile, Trk-e tepki
gsterildii ve yeni bir konfederal rgtlenme zorunluluunun ortaya kt
sylenebilir.
2. DSKN KURULUU VE GELM
TPin kuruluunun altnc yldnmnde, 12 ubat gn DSKin kurulu
bildirisi okunmu, 13 ubat 1967 tarihinde Maden-, Lastik-, Gda-, Basn- ve
Yeralt Maden- (Trkiye Maden ileri Sendikas) sendikalar tarafndan
kurulmutur.65
Trk-e ye iilerin ok byk bir blm kamu kesiminde almaktayd.ncelikle kamu kesiminde, geni lde toplu i szlemeleri imzalanmaya
balanmtr. Trk-in, iktidar partileri ile dayanma sergilemesi kamu kesiminde
rgtlenmesine olanak tanmtr. Bunu zel sektrdeki rgtlenmeler ve toplu i
szlemeleri izlemitir. Ancak, kamu kesimi iyerlerinin, yrrlkteki yasalarn
genellikle uyguland ve ii haklarna zellikle iilerin geni oy gc nedeniyle,
greceli olarak sayg gsterilen iyerleri olduu sylenebilmektedir. zel sektrde
ise, iinin iverene oy vermesi sz konusu olmadndan tek tarafl bir smr
tehlikesi ortaya km, gemite kamu kesiminde st dzeyle ilikiler kurarak hakelde eden sendikaclar, eski alkanlklarn srdrerek zel kesimdeki iverenle de
anlamaya balamlardr.66 zel sektrdeki rgtlenmelerle birlikte emek-sermaye
elikisi keskinlemi, Trk sendikaclnda ciddi ayrlk hareketleri sonucu DSK
kurulmutur. Ancak, DSKin atmac tavr kamu kesiminde rgtlenmesine imkan
tanmamtr. Ayrca, zel sektrde genellikle kk ve orta lekli iletmelerin
olmas rgtlenmeyi zorlatrmaktadr. Bu tip iyerlerinde az sayda ii
almaktadr. Kamu kesiminde rgtlenmenin grece daha kolay olduu
sylenebilir. Ayrca, zel sektrde iiler iten karlma kaygs duyduundansendikaya ye olmamaktadr.
65 DSKin Kurulu Ama ve lkeleri, Dn, Bugn 10. Genel Kurul ve Tavrmz, i HareketiGazetesi, Say:10, stanbul, 1997, s.5.
66 Serkan Odaman, Trkiyede alma rgtlerinin Gelimelerinin Kronolojisi ve Uluslararaslikilere Ulalmas, -G Dergisi, Cilt:2, Say:1, 2000,s.2.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
37/135
37
Fethi Naci, DSKin Kuruluunu Selamlarken balkl yazsnda u
noktalara dikkat ekmitir. DSK, Trk-in hatal davranlar sonunda rayndan
karlan, daha dorusu kapitalizmin lokomotifine balanmaya allan Trk ii
hareketini rayna oturtmak iin kuruluyor. Trk-in ii snfnn gerek
temsilcilerine kar itici tutumu ve Trk-i slah etmenin imkansz hale gelii,
devrimci ii sendikalar yeni bir konfederasyon halinde rgtlenmek zorunda
braklmtr. Trk-in 1963-1965 yllar arasnda ABD Uluslararas Kalknma
Tekilatndan (A..D.), ktisadi birlii ve Gelime Tekilatndan (OECD),
Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonundan (ICFTU) ald paralarn 5
milyon liray getii bilinmektedir. Uzman ad altnda igren Amerikallar, Trk-
araclyla, Trk ii snfnn uyanmamas iin ellerinden geleni yapmaktadr;
Trk-iin ii snfna kar tutumu, iverenler ve iktidar evrelerinde byk birsempati ile karlanmaktadr. Bunun iin DSK, balangta birtakm glklerle
karlaacaktr.67
DSKin kurulu amac, varolan smrnn ortadan kaldrlmasdr, bu
amaca ulamak iin ii snfnn cretlerinin insan onuruna yakr dzeye
getirilmesi, yaam koullarnn gelitirilmesi hedeflenmitir.68 Ulalmak istenen
ama, DSKin kimlii ile ilgili bilgi vermektedir. DSK, sendikal anlayn
bamsz, demokratik snf ve kitle sendikacl olarak dile getirmitir.
Kurulu bildirgesinde zetle69 ; ....1872den bu yana grev hakkn
kullanarak, direnme gcnn baarlarn toplayan, dernek kurma hakkn en g
koullar altnda kullanan, 1909dan beri uluslararas ii dayanmas abalarna
katlan, demokrasiye aykr yasalar deitirilince 1946da yeniden sendikalar kuran,
sosyal adaletin gerekletirilmesi mcadelesinde 1961de miting yaparak yeni bir
aamaya ulaan, Anayasa ilkeleri uruna kurunlanan, coplanan, hapse atlan, yine de
toplumcu mcadelesini brakmayan; BZLER; Trk ii snfnn tm karlar,haklar ve zgrlkleri ve de onuru iin biraraya geldik. Emperyalizmin,
devletimizin ve milletimizin hayatna yeniden kastetme abalarnn arttn ve bir
avu aracnn, kapkann ve smrcnn bu abalara katldn gren bizler,
67 Fethi Naci, DSKin Kuruluunu Selamlarken, Ant Haftalk Dergisi, Say:7, 14 ubat 1967, s.7.68i Hareketi Gazetesi,a.g.e., s.7.69 Ulukan, a.g.t., ss.123-130.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
38/135
38
Byk Atatrkn daha 1921de ilan ettii gibi bizi mahvetmek isteyen
emperyalizme kar ve bizi yutmak isteyen kapitalizme kar savamaya ant imi
sendikaclarz. ... ifadesi kullanlmakta, mcadele hedefleri olarak da ; Beslenme
Devrimi, Barnmada Devrim, Salkta Devrim, Eitimde Devrim, almada
Devrim, Milli Gelirde Devrim, Vergide Devrim, i cretlerinde Devrim, Bortan
Kurtulmak iin Devrim, Tekilatlandrmada Devrim, belirlenmektedir. Bu hedefler
belirlendikten sonra devrimcilik ; ...te biz, devrimcilii; bugnk tutucu, gerici
ekonomik, sosyal ve politik ilikilerin Anayasa uyarnca deitirilmesi ve yukardan
beri zetlediimiz ilkelerin hayata uygulanmas anlamna alyoruz. Devrimcilik,
hepimizin mlk sahibi olmasn ve uygarlk nimetlerinden eite yararlanma
olanan salayaca iin bizim sendikaclk almalarmzn zn
kapsayacaktr.... eklinde tanmlanmaktadr.
DSK ynetiminde grev alanlar, uzun sre Trk- ynetiminde
bulunduklar halde, kurulutaki dnceler uruna grev dneminde gerekli direnii
gstermemilerdir.70 DSKin siyasal taraf olma ynyle douu, ii hareketi iin
bir ansszlk olarak grlebilir. Bunun etkilerinden biri, Trk- bnyesindeki
devrimci glerin sayca azalmas, geleneki anlaytaki gruba g kazandrm
olmas olarak gsterilebilir. Dier nemli nokta, DSKin umulan gelimeyi
gsterememesidir.71
2.0. KURULULKELER
DSKin mcadele anlayn aadaki ilkeler oluturmaktadr. Ynlendirici
Temel lkeler ve rgtsel lkeler olarak iki gruba ayrlan ilkelerin z, ii snfnn
karlarnn gzetilmesidir.
70 Erginsoy, a.g.e., s. 225.71 Erginsoy, a.g.e., s. 226.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
39/135
39
2.1. YNLENDRC TEMEL LKELER
Ynlendirici olarak ifade edilen ilkeler, DSKin snf ve kitle sendikacl
anlayndan kaynaklanan temel ilkeleridir. DSKin ynlendirici temel ilkeleri
unlardr:72
Temel ilke, smry ortadan kaldrma ve smry snrlandrma mcadelesidir.
Bunun yolu, btn emekilerin politikada sz ve karar sahibi olmasndan
gemektedir. i snfnn, siyasi alanda da aktif olmas hedeflenmektedir.
DSK yerli ve yabanc, tekelci sermayeyi smr dzeninin sorumlusu olarak
grmektedir. Emperyalizm ve kapitalizme kar mcadele vermektedir. Asl
hedefinin devrim, sosyalizm olduu sylenebilir.Demokratik ve sendikal haklar gelitirme mcadelesi vermektedir.
i snfnn dostu olan tm demokratik glerin g ve eylem birliini
gzetmektedir.
DSK, emekilerin insan onuruna yakr bir yaam dzeyine kavumas iin ii
snfnn daha ok cret, daha az alma sresi istemi dorultusunda mcadeleyi
temel almaktadr.
2.2 RGTSEL LKELER
DSKin temel ilkeleri ancak gl bir rgtlenme sayesinde anlam
tamaktadr. Tabann sz ve karar sahibi olmas, birlik ve gerekilik, DSKin
rgtsel ilkeleridir.73 DSK, kuruluundan gnmze kadar snf temelli bir rgt
olduunu, temsil ettii snfn karlar dorultusunda hareket ettiini belirtmitir.
Tabann Sz ve Karar Sahibi Olmas
i sendikalar iin, esas e iilerin kar olduundan, sendika yelerinin
sz sahibi olmas ve karar mekanizmasna katlm, mcadeleyi baarl klmaktadr.
Bu ilke tabann, yneticilerin seilmesinde etkin olmasnn yansra kararlarn
72 i Hareketi Gazetesi, a.g.e, ss.8-9.73
a.g.e., s.10.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
40/135
40
alnmasnda, uygulanmasnda ve denetlenmesinde de belirleyici olmas anlamn
tamaktadr. DSK, prensipte savunduu demokrasi anlayn, uygulamada tam
anlamyla gerekletirememitir, DSKin ynetim kademelerine ayn siyasi gr
paylaan kiilerin getirilmesi dndrcdr.74
Birlik lkesi
i snf, ancak birlik ve dayanma sayesinde baarl olabilmektedir. DSK,
ekonomik ve siyasal mcadeleyi savunduundan sadece, ekonomik rgt birliini
yeterli bulmam, siyasal rgt birliinin de salanmas gerektiini savunmutur.
DSK, tm dnya iileri birlein hedefini esas alarak uluslararas birlik ve
dayanmann gerekliliini vurgulamaktadr.
DSK, sendikal birlii drt balk altnda toplamtr. Bu balklar, iyerinde,
ikolunda, lke apnda ve uluslararas dzeyde birliktir.75
Gerekilik lkesi
Bu ilkenin temeli, ii snfnn bilimi olan Marksizm-Leninizmdir.76 Tm
faaliyetlerde, ii snfnn bilimi nda deerlendirilip karar verilmesi gerektii,gerekilik ilkesi olarak tanmlanmaktadr. i snfnn mcadelesinin baars,
iinde bulunulan sreci gereki biimde deerlendirmeye baldr.
2.3. RGTLENME SREC
DSKin temel rgtlenme prensibi, her ikolunda gl bir sendika
yaratmaktr. kolunda sendikal birlik salama hedefi, DSKin Kurulu Bildirgesi
Anatznde aka ifade edilmitir. ilerin kendi ana ikollarnda en glsendikay kurup, yaatmas sonucunda doacak byk gbirlii insann insan
tarafndan smrsnn yerine, kardee bir dayanma iinde sosyal adalete uygun
74 Azize Can, Trk Sendikaclnda DSKin Ortaya k Yeri ve zellikleri, YaymlanmYksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul:1991, s.26.
75 Can, a.g.t., s.24.76i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.12.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
41/135
41
bir kalknma ortamn gerekletirecektir. Byle bir gelime, bizim geri kalm bir
toplum olmaktan kurtulup, ileri bir toplum hayatna kavumamz salayacaktr.77
Ancak, baz artlarda, ayn ikolunda kurulan birden fazla sendikann
konfederasyon yeliine izin verilmitir. Burada asl ama, ayn ikolundaki
sendikalar konfederasyon ats altnda toplamak ve gl sendikaclk hedefine
ulamaktr. DSK Anatznn 14. maddesinde bu ama belirtilmitir.
1967 ylnda, DSKin 17 sendika ile kurulaca aklanm ancak, 13
ubatta 5 sendika ile yola klmtr. Kurulduunda 30 bin yesi bulunan DSKin,
kurulduktan ksa bir sre sonra, ayn yl Turizm-, Kimya-, Bank-, Ege
Mensucat Sanayi ileri Sendikas (EMSS), Deri Sanayi i Sendikas TADSS veGaziantep Tekstil sendikalarnn da katlmyla ye says, yaklak 65 bine
ulamtr. Maden-, Trk Maden- ye saylarna baktmzda, gl sendikalar
olarak dikkat ekmektedir. Maden-in ye says, konfederasyona bal toplam
sendika ye saysnn yarsn oluturmaktadr. Bu dnemin ilk yllarnda,
konfederasyon yeni yelerle genileme abas iinde olmutur. lk ylda snf ve
kitle sendikacln yaama geirerek byk bir hzla gelime gstermitir.
Tablo 5 : 1967 Ylnda DSKe Bal Sendikalar ve ye SaylarSENDKALAR YE SAYILARI
Maden- 33,000
Basn- 2,155
Lastik- 8,000
Gda- 2,678
Trk Maden- 10,000
Turizm- 1,754
Kimya- 4,500
Bank- 2,077
Ege Mensucat Sanayi ileri Sendikas (EMSS) 749
Deri Sanayi ileri Sendikas (TADSS) Belirtilmemi
Gaziantep Tekstil Belirtilmemi
Toplam 65.730Kaynak: Yldrm Ko, Trk- Neden Byle, Nasl Deiecek?,stanbul: Alan Yaynclk, 1986,
s.64. ; DSK ; Trkiye Sendikaclk Ansiklopedisi, Cilt1, s.309.
77 Can, a.g.t., s.20.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
42/135
42
1970 yl itibariyle DSKin ye says 88.650ye ulam, bu dnemde,
Keramik-, Hrcam- ve Barsak- sendikalar DSKe ye olmutur. Son be
ylda, 14 sendika daha ye olmu, konfederasyonun ye says 1975 ylnda, yaklak
270 bine ulamtr.78 1970-1975 yllar arasnda DSKe bal sendikalarn ye
saysnda 3 kat art gzlemlenmektedir.
DSKe bal sendikalarn daha ok zel kesimde rgtlendii grlmektedir.
Trk-in KTlerde rgtlenmesi bunun nedenlerindendir. 1970 sonlarnda, Sosyal-
(1974), Genel- (1976) ve Oleyisin (1977) DSKe katlmyla, DSK kamu
kesimine doru genilemitir. rgtl iiler iin zel sektrde geni haklar
kazanlmtr. DSK yasal ve ekonomik koullarn yetersiz olduu lkemizde, toplu
pazarlklarn iyeri dzeyinde yaplmas gerektiini savunmutur.
DSKte yaanan hzl byme 1980li yllara kadar srmtr. 1975 ylnda
toplanan 5. Genel Kurul sonras, DSKe ye olan sendikalar unlardr: Ges-,
ada Gda-, Besin-, Mab- (Dev Maden-Sen), Genel-, ada Maden-,
Gamsen, Nakliyat-, TS, Aster-, Bank-Sen, lerici Deri-, 23 bin yesi bulunan
Oleyis, ve yaklak 120 bin yesi olan Genel-in katlmyla 1977 ylnda ye
saysnn 500 bine ulat bilinmektedir.79
lkemizde, 1960da 282.962 olan sendikal ii says, 1971de 1.200.000,
1980 ylnda ise, 5.721.074e ulamtr.80 DSKin ye says 1980 ylnda 560 bin
iken Trk-in ye saysnn yaklak 1 milyon olduu bilinmektedir. Dokuz yllk
srete, sendika yesi iilerde yaklak be kat art olmutur. 1985 ylnda
1.711.254e dmtr. Rakamlarn gerek sendikal ii saysn gstermedii
bilinmektedir, ancak bu yllarda sendikal ii saysnn belirgin dzeyde artt kabul
edilebilir. alma Bakanl sendikalarn gnderdii ye saylarn yaymladndan
sendikal ii saysna ait rakamlar gerei yanstmamaktadr. Yasal dzenlemeler,sendikal ii saysndaki artn temel nedenlerindendir. DSKin kurulmas ile
rekabet ortam olumu, 1967 ylndan sonra sendikal ii says ivme kazanmtr.
78 Ulukan, a.g.t, s.54.79 Ulukan, a.g.t., s.54.80 Mehmet Aslan, 1980 Sonras Siyasal Katlmda Sivil Toplum Kurulular, ss.219-220.
http://www.cumhuriyet.edu.tr/edergi/makale/867.pdf (03.04.2006)
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
43/135
43
2.4. 15-16 HAZRAN 1970
15-16 Haziran olaylarna yaklaan dnemde, ii hareketleri toplumsal
gndemi belirlemeye devam etmitir. 1970li yllara doru dnemin nemli ii
hareketleri yle sralanabilir: Mart 1968 tarihinde, Trkiye basmevinde alan 22
ii, bir yldan fazla sren grev gerekletirmitir. Nisan aynda, Good-Year ve
Smerbank Filyos ate tulas fabrikasnda iki grev gze arpmaktadr. Mays aynda
yaanan, Foster-Wheelerin Ankara brosundaki grevle, Haziran aynda Yarmca
pra rafinerisinde alan 450 iinin yemek boykotu nemli ii hareketleri arasnda
yer almaktadr.81 Temmuz aynda, Lastik-i sendikasna gemek isteyen iilere
bask yaplmas zerine Derby Lastik Fabrikasnn 1700 iisi fabrikay igal
etmitir. Balkesirde, orman fidanlnda alan 50 ii, sendika deitirmekistedikleri iin iten atlnca iyerinin kaplarn tutarak baka ii alnmasna engel
olmu ve aileleri ile birlikte Balkesirde sessiz yry dzenlemitir.82 1968 ylnda
Derby Lastik fabrikas iileri, yetkili olmad halde, Kauuk- sendikasnn toplu
szleme yapmak istemesi zerine olaylar km, yetkili sendikay semek iin
referandum yaplmtr.83 Yetkili sendikay semeye ynelik referandum, ilk olmas
yn ile nemlidir. 1969 ylnda Singer fabrikasnda alan DSKe bal Trk
Maden- yesi 520 ii, sendika seme zgrln savunmak, iten karmalar
protesto etmek ve haftalk alma sresinin 48 saate indirilmesi iin, 11 Ocaktaiyerini igal etmi, fabrikaya girmek isteyen polislerle be saat sren bir atmaya
girmitir.84
15-16 Haziran Olaylar ncesinde, 1317 sayl Yasay incelemek yararl
olacaktr. 29.07.1970 tarihinde 274 sayl Kanunda deiiklik ngren tasar
yasalaarak, 12.08.1970 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. AP
iktidar ve Trk- desteiyle gerekleen deiikliin asl nedeni, DSKi yok
etmektir. Bunun ak olarak ifadesi 9. maddede yer alan snrlamadr. 1317 SaylYasa, getirdii baz dzenlemeler ile Anayasaya aykrlk tekil etmekte ve bu
ynyle eletirilmektedir. 274 sayl yasada deiiklik yapan 1317 sayl yasa ile
81 ztrk, a.g.e., s.34.82 ztrk, a.g.e., s.35.83 Can, a.g.t., s.28.84 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28, s.4.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
44/135
44
ilgili eletirilere konu olan maddeler unlardr:85 zellikle konfederasyonlara ynelik
olarak getirilen baraj sistemi ile ilgili ilk madde dikkat ekicidir.
Bir ii sendikasnn Trkiye apnda faaliyet gsterebilmesi iin o ikolundaki
toplam ii saysnn en az te birini ye olarak temsil etmesi, ii federasyonlarnn
faaliyette bulunabilmesi iin de, kendi ikollarndaki toplam ii saysnn en az te
birini ye olarak temsil etmeleri gerekmektedir. i konfederasyonlarnn
kurulabilmesi iin de, 1/3 temsil koulunu tayan sendika ve federasyonlarn ye
olmas ve ikolundaki tm sendikal ii saysnn en az te birini ye olarak temsil
etmeleri gerekmektedir. ifadeleri 9. maddede yer almaktadr. 9. maddenin 2. fkras
ile getirilen 1/3 oranndaki snrlama, Anayasann 46. maddesine aykrdr. nk,
46. md. mesleki birlik kurma konusunda kiilere ve birliklere tam bir serbestlik
tanmtr. Bu madde ile aka DSKin kapatlmasnn hedeflendiibelirtilmektedir. Anayasa Mahkemesi 9. maddenin 2. fkrasn oluturan 3 bendi iptal
etmitir.
274 sayl Yasann 5. maddesinde yaplan bir deiiklik ile, sendika yeliinin
kazanlmas yetkili organn kabul kouluna balanmaktadr. Bu koul, sendikaya
serbeste ye olmak ve ayrlmak hakk veren Anayasann 46. maddesine aykr
olmas ynyle eletirilmektedir. Anayasa Mahkemesi de, iptal karar vermi, aykr
olduu sonucuna varmtr.
6. maddenin 1. bendinde iilerin, yesi bulunduklar sendikadan ayrlmalariin, noter yolunun zorunlu saylmas da, yine Anayasann 46. maddesine aykr
bulunmaktadr. Bu deiikliin, Trk-e ye sendika ve federasyonlardan
ayrlmak isteyen iilerin ayrlmasn bask altnda tutmak ve nlemek amacn
tad sylenebilir. Anayasa Mahkemesi bu eletiriye katlmamtr.
11. maddenin 1. fkrasndaki snrlama da Anayasaya aykrdr. Bu fkra ile
sendika kurabilecek kiilerin en az yldan beri fiilen alm olmalar koulu
getirilmitir. Ayn maddenin 3. bendinde uluslararas kurululara katlma hakk
yalnzca en ok iiyi temsil eden konfederasyon ya da konfederasyona bal
sendikaya tannm, bu dzenleme de Anayasann 46. maddesine aykrdr. Bu kural
aka, DSKin uluslararas kurululara katlmasn nleme amaldr. Anayasa
Mahkemesi iptalini kararlatrmtr.
85 ztrk, a.g.e., s.59.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
45/135
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
46/135
46
Parann deeri % 66.6 drld. (T)
Solcularn tahrik ettii iiler olaylar kartt. (T)
Demirel: htilal sylentisine kulak aslmamaldr. Dedi.(Z)
renci olaylar meclisi kartrd. (A)
deolojilerin aleti olan sendikalar temizlenecek. (D)
ileri bakan Menteolu: TP mutlaka kapatlacak!(BS)
Trkiyede sendika enflasyonu vardr ve enflasyonda iilerin aleyhine
ilemektedir. (SH)
Solcu DSKin tahrik ettii iiler 20 fabrikada dn boykota baladlar. (SH)
DSK yneticileri tutukland. DSKte arama yapld. (SH)
Kitlesel Eylem Haberleri
Doktorlar ve eczaclar bugn yryor. (T) Orduda fndk mitinginde olaylar kt. 1 l, 4 yaral var. (T)
Toplum Polisi de Kahrolsun Amerika diye bard. (A)
Ege esnaf, mitingde DSKi lanetledi, Trkiye Esnaf Konfederasyonu Trk-in
yannda olduunu aklad. (SH)
sizlik ve Pahallkla Sava Derneinin nderliinde 33 Devrimci kurulu 4
Maystan itibaren eitli illerde isizlik ve pahalla kar direni balatmlardr.
(DE)
Bu koullarda, 1970 ylnda yasay protesto etmek iin iiler, eylem kararalmtr. 14 Haziran 1970 tarihinde DSKin yapmak istedii miting yasaklanmtr.
15 Haziran tarihinde Gebze, stanbul ve zmitte 100 binin zerinde ii meydanlara
dklmtr.88lkgn yaanan olaylara 113 iyerindeki, 70 bin ii katlm, DSKe
bal sendikalara ye olan iiler ounlukta olsa da, Trk-e bal sendika yesi
iiler de direnie katlmtr. Yrylerde iilerin ellerindeki afi ve pankartlarda
yazl sloganlardan bazlar yleydi;89 Anayasaya aykr kanun karanlar ii
dmandr., Kanunlar meclisten geri alnncaya kadar direneceiz.
kinci gn, 16 Haziran 1970 gn direni olayl gemitir. zellikle
stanbuldaki yryte 5 kii lm, 200e yakn kii yaralanmtr.90 DSK ve
Trk- yesi 150 bini akn ii katlmtr. Akama doru, DSKe bal
88i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.15.89 ztrk, a.g.e.,s.82.90 ztrk, a.g.e., s.85.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
47/135
47
sendikalarn merkez ve temsilciliklerinin polisler tarafndan arand, birok ii ve
sendikacnn da gzaltna alnd bilinmektedir. Bakanlar Kurulu, leden sonra
toplant yaparak 16 Haziran 1970 tarih ve 7/810 Sayl Karar ile skynetim ilan
etmitir. stanbul ve Kocaelinde skynetim ilan edilince aramalar hz kazanmtr.
Direni sonucunda hedeflenene ulalm, Anayasa Mahkemesi, 274 sayl Yasadaki
deiiklii iptal etmitir. Trkiye Solu dergisinde yaynlanan listeye gre, 4280 ii
iten atlmtr.91
15-16 Haziran Direnii, ii snfnn tarihinde rgtlendii en byk kitlesel
direnitir. Ayrca, 15-16 Haziran Olaylar, iilerin toplumsal olaylara duyarl
olduunun kant olarak gsterilebilir. nemli bir zellii de, iilerin kiisel
karlar iin deil, rgtlendikleri sendika ve konfederasyonu korumak iin eylemyapmasdr. Daha nce yaanan ii eylemlerinin, ii snfnn hak taleplerine
ynelik olarak yapld bilinmektedir. 12 Mart 1971 tarihinde ilan edilen
skynetim ile, btn grev, direni ve toplantlar yasaklanm ve izne tabi
klnmtr.
1970li yllarda DSKin nemli direnilerinden biri de, Devlet Gvenlik
Mahkemelerinin (DGM) kaldrlmasna ynelik eylemidir. 26 Haziran 1973
tarihinde kurulan Devlet Gvenlik Mahkemelerinin (DGM), Kurulu Yasas, 11
Ekim 1975 tarihinde Anayasa Mahkemesince iptal edilmitir. ktidardaki birinci
Milliyeti Cephe (MC) hkmeti DGMlere yeniden yasallk kazandrarak, 1970li
yllarda ykselen ii hareketini ve sosyalist hareketi bastrmak istemitir.92 13
Eyllde MESS, yaymlad bildiri ile DGM direniinin durdurulmas gerektiini
belirtmitir.93
i arkadamz, iyerimizde, bir sreden beri ilerinizi durdurmakta ve
almamaktasnz. Bu eylem yasalarmza gre yasad bir eylemdir, sutur.
yerinde iinin en nemli grevi retimi srdrmektir. Bu yasad greve devam
ettiiniz veya katldnz takdirde, almadnz saatlerin cretini, hafta tatili
cretinizi kaybedersiniz. Ayrca hizmet szlemeleriniz de feshedilir, iinizi
91 ztrk, a.g.e., s.97.92 http://www.marksist.com/Bellek/DGMveProfilo.htm (24.03.2006), s.1.93 DSK Dergisi, Eyll 1976, s.27.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
48/135
48
kaybetme durumu ile karlarsnz. Bunlardan baka hakknzda cezai kovuturma
da yaplabilir.Belirttiimiz bu hususlar bu konular bilen gvendiiniz baka kiilere
de sorunuz. Onlar da bu szlerin doruluunu tasdik edecektir.
i Arkadamz, sizleri, yasalara saygl olduunuza inandmz iin
uyaryoruz. Bu yasad eylemden vazgein. Bu eylemin sonular sizler iin ok ac,
ivereniniz olarak bizler iin de zc olacaktr.
16 Eyll 1976da DSK, DGM Yasasn nlemek iin genel yas ilan etmi,
kendisine bal sendikalar eyleme armtr.94 DSK, DGMlerin demokratik hak
ve zgrlkleri inediini vurgulamaktadr. Eylemlerin ardndan baz DSK
yneticileri ve iilerin tutukland bilinmektedir.
15-16 Haziran byk ii eylemini Profilo Direnii izlemitir. Profilonun
patronu Jak Kamhi, iilere gzda vermek iin nc iileri iten karma yolunu
semi, ancak iilerin tepkisini alm ve atlan iilerin iba yapmasn
engelleyememitir.95 Polis ii arasnda atma yaanm, len iiler olmutur. Bu
direni, ii snfnn militan direnilerinin bir rneidir.
Bu dnemde gerekleen direnilerin k nedenlerinden biri de, iilerin
sendikaya ye olmas veya sendika deitirmesi karsnda, iverenin ye olunan
sendikay tanmamasdr. lker, Northern Electric Fabrikas, Sungurlar iileri, Tari
Fabrikas, Seydiehir AlminyumFabrikalarndaki direnilerin nedeni iverenin ye
olunan sendikay tanmamasdr.
1976, 1977 ve1978 yllarndaki ii hareketlerinin te ikisi DSK tarafndan
gerekletirilmitir.96 1979 yl iinde, 85 iyerinde sendika denetiminde, 71
iyerinde sendikasz direniler yaplmtr.
94 Tokol, a.g.e., s.177.95i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.20.96 DSK, a.g.r., s.129.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
49/135
49
Tablo 6 : 1979 Yl Direnilerin Konfederasyonlara Gre Dalm
Konfederasyon yeri Says i Says
DSK 54 50.000
TRK- 22 35.000
BAIMSIZ 7 2.700
MSK 1 25
LKE- 1 230
SENDKASIZ 71 51.963
TOPLAM 156 139.918
Kaynak: DSK, 7. Genel Kurul alma Raporu, stanbul:1980, s.129
1977 ylnda gerekletirilen grev says 116, greve katlan ii says 31.765iken, 1979 ylnda 269 grev gerekletirilmi 41.187 ii greve katlmtr.97 ki yl
iinde greve katlan ii says 10 bin kii artmtr. 1979 ylnda, direnilerin
konfederasyonlara gre dalmna baktmzda, DSKin 50 bin ii ile grev
gerekletirdiini grmekteyiz. Ayn yl 269 grevin 143n DSKe bal
sendikalar, 76sn Trk-e bal sendikalar gerekletirmitir. Kalan ksm,
MSKe bal sendikalar ve bamsz sendikalar tarafndan gerekletirilmitir.98
DSKin demokratik, snf mcadelesinde nclk yaptn, kitleleri harekete
geirme kapasitesinin dier konfederasyonlara gre daha yksek olduunusyleyebiliriz.
2.5. 1 MAYIS 1976-1977
1 Mays, tm dnya iilerinin birlik ve dayanma gn olarak kabul
edilmektedir. 1 Mays, lkemizde ilk kez 1976 ylnda kutlanmtr. DSK, 1976
ylnda 1 Mays kutlamalar iin harekete geerek 52 yl sonra, Taksim meydannda
100 binin zerinde emekiyi biraraya getirmitir. Kemal Trkler, 1 Mays 1976ylnda yaplan kutlamalarda u szlere yer vermitir.99 .Bayrammz, hepimize
Trkiye ve dnya ii snfna kutlu olsun. iler, emekiler, tm ilericiler Trkiye
burjuvazisi 1 Mayslarn kutlanmasn engellemek iin elindeki tm bask
97 DSK, a.g.r, s.131.98 DSK, a.g.r, s.131.99 Rasim z (Haz.), Kemal Trkler Krsde, stanbul: Ketev Yaynlar, No:1, ss.208-209.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
50/135
50
olanaklarn seferber etti. Her 1 Maystan nce hibir gereke gstermeden, rgtl,
bilinli ii nderlerini tutuklad. Her 1 Mays ncesinde olaanst tedbirler alarak
ylgnlk, korku ve terr yaratmaya alt. Sermaye snflarn korkutan olgu, 1
Maysn znde yatmaktadr. nk 1 Mays hereyden nce, her lkede ve tm
dnyada iilerin sermaye egemenliine ve zulme kar birlik ve mcadelelerinin
bayradr.
1 Mays 1977 tarihinde 500 bin emeki Taksim meydannda toplanm ancak,
gsteriler kanl ekilde sona ermitir. 37 ii ldrlm, yzlerce kii
yaralanmtr.100 Trkiye Komnist Parti (TKP) etkisindeki DSK yneticileri, kimi
sol gruplar alana sokmayacaklarn ilan etmiler, kimi gruplar da sosyal faistleri
dinlemeyip atarak da olsa alana gireceklerinden bahsetmilerdir.
1977 yl 1 Mays kutlamalar 1 Mays Katliam adyla anlmaktadr. O
tarihlerde zmirde DSK 3.Blge Temsilciliinde grevli olan Yaln Ergndoan
mitinge, yurdun drtbir yanndan stanbula akan yzbinlerle birlikte zmirden
geldiini ve asla unutmad o an lar btn ayrntlaryla yle ifade etmitir:101
Trklerimizi, zlemlerimizi, taleplerimizi haykryorduk. Ben de elimde
megafonla kortejimizi ynlendiriyordum. DSK Genel Bakan Kemal Trkler
konumasn tam bitirmekte idi ki, alan o gnk adyla Intercontinental Otelininatsndan alan atele birlikte karmaya balad. Ellerimizdeki megafonlarla kitleyi
dalmamaya aryorduk. Ama panik havas datlamyor, herkes kayordu.
Kurun vzltlar arasnda herkes yata kalka karken, bir yandan da polis
panzerleri sirenlerini alarak kitlenin zerine yneliyor, dier yandan da ses bombas
kullanarak panii daha da artryorlard.
1 Mays kutlamalar 1979 ylnda yasaklanm ve sokaa kma yasaklar
konmutur. 30 Nisan'da i brakma ve iyerinde toplu bildiri okuma eylemleriyaplmtr.DSK, yasa protesto etmek amacyla, 1 Maysta, Dantay kararyla
100i Hareketi Gazetesi, a.g.e., s.23.101 http://www.sodev.org.tr/AYLAR/Mayis/1mayis/1_mayis_77.htm (12.02.2006)
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
51/135
51
Mersin'de 1 Mays'n Kutlanmasn nlemeye Ynelik Bask ve Saldrlar Protesto
Mitingini dzenlemitir.102
12 Eyll darbesinden nce son yasal 1 Mays kutlamalar yaplmtr.
Skynetim altndaki stanbul, Ankara ve zmirde gsteriler yasaklanmtr. 12
Eyll askeri darbesinden sonra, o zamana kadar Bahar Bayram adyla resmi tatil
gn olan 1 Mays, alma gnleri arasna dahil edilmitir.103
3. 1980 HTLAL VE DSKN FAALYETLERNN DURDURULMASI
12 Eyll 1980 ylnda lkedeki yaygn iddet eylemleri gereke gsterilerek
yaplan askeri darbe, ekonomik, siyasi ve sosyal yaam olumsuz etkilemitir. 1980yl lkemiz iin karanlk bir dnemin balangcdr. htilal ile Trk- dndaki
konfederasyonlarn faaliyetleri durdurulmu, siyasi partiler kapatlmtr.
Demokrasinin askya alnd bu yllarda, sendikalar onlarca yl geriye
gtrlmtr. i snfnn tm hak ve kazanmlar ihtilal ile ellerinden alnmtr.
Milli Gvenlik Kurulu (MGK) Bakan Kenan Evren, darbenin gerekelerini
ayn gn le saatlerinde yapt radyo ve televizyon konumasnda kamuoyuna
aklamtr. Yine ayn gn yaymlanan 1 numaral MGK bildirisi u satrlariermektedir:
"MGK devlet ynetimine dorudan el koymutur. Her trl siyasi faaliyet her
kademede durdurulmu, parlamento ve hkmet feshedilmi, btn parlamenterlerin
yasama dokunulmazlklar kaldrlmtr. Btn yurtta skynetim ilan edilmi, ikinci
bir emre kadar sokaa kmak yasaklanm , yurtdna klar durdurulmutur.
Yasama ve yrtme yetkileri MGK tarafndan kullanlacak ve ksa zamanda bir
bakanlar kurulu oluturularak yrtme sorumluluu bu kurula braklacaktr."
stanbul Skynetim Komutanl, 14 Eyllde yaynlad 4 Nolu bildiri ile
DSK yneticilerini Gvence iin teslim olmaya armtr. 17 Eyllde gzalt
102 http://www.disk.org.tr/default.asp?Page=Content&ContentId=28103 Alpaslan Ikl, Dnyada ve Trkiyede 1 Mayslar,
http://www.politics.ankara.edu.tr/eski/html/eng/ceko/isikli_MAY.htm (16.02.2006), s.9.
-
8/7/2019 Devrimci Isci Sendikalari Konfederasyonunun Turk Calisma Hayatindaki Yeri Place of Confederation of Revolutionar
52/135
52
sresi 90 gne karlm ve bu nedenle DSK yneticileri ve yeleri uzun sre
yarg nne karlamamtr. Milli Gvenlik Konseyi, 18 Eyllde yaynlanan 8
Nolu karar ile DSKin tanr ve tanmaz mal varlklarna el koyduunu
aklamtr.104 12 Eyllde gzaltna alnan 67 DSK yneticisi tutuklanmtr.105
DSK ve bal sendikalarn davas ancak 1986 ylnda sonulanmtr. Dolaysyla,
12 Eylln demokratik yaama kar darbe olduu sylenebilir.
24 Ocak 1980 tarihinde, iilerin hak ve karlarna kar politikal