DervishFrom Wikipedia, the free encyclopedia For other uses, see Dervish (disambiguation). This article needs additional citations for verification.Please help improve this article by adding reliable references. Unsourced material may be challenged and removed. (February 2008)

A Palestinian dervish in the 1860s. A Qajar-era Persian dervish, seen here from an 1873 depiction of Tehran's Grand Bazaar.

A Dervish or Darvesh[1] (from Persian شیدرو , Darvīsh[2] via Turkish[3]) is someone treading a Sufi Muslim ascetic path or "Tariqah", known for their extreme poverty and austerity, similar to mendicant friars in Christianity or Hindu/Buddhist/Jain sadhus.Contents [hide]1 Etymology2 Religious practice3 Orders4 Whirling5 Historical and political use of the term6 Begging7 See also8 References9 External links

[edit]Etymology

The Persian word darvīsh ( شیدرو ) is of ancient origin and descends from a Proto-Iranian word that appears in Avestan as drigu-, "needy, mendicant".[4] The Iranian word is probably further cognate with the Vedic Sanskrit word adhrigu-, an epithet of uncertain meaning applied to several deities. The Vedic word is probably to be analysed as a-dhrigu-, that is "not dhrigu-," perhaps "not poor", i.e. "rich." The existence of this Vedic cognate suggests that the institution of the holy mendicant was as prominent among the ancient Indo-Iranian peoples as it has been historically in later Iran in the form of dervish brotherhoods and also in India in the form of the various schools of sannyasis.[5] However, because the etymology of the word is not apparent from the point of view of the modern Persian language, there have been attempts to make the parts of the word interpretable in terms of contemporary words and with reference to Sufic mystical concepts. Dar in Persian means "a door", so Dervish is said to literally mean "one who opens the doors".[1] The Persian word also gives terms for "ascetic" in some languages, as in the Urdu phrase darveshaneh tabi'at, "an unflappable or ascetic temperament".[edit]Religious practice

Many Dervishes are mendicant ascetics who have taken a vow of poverty, unlike mullahs. The main reason they beg is to learn humility, but Dervishes are prohibited to beg for their own good. They have to give the collected money to other poor people. Others work in common professions; Egyptian Qadiriyya – known in Turkey as Kadiri – are fishermen, for example.

Some classical writers indicate that the poverty of the Dervish is not merely economic. Saadi, for instance says in his Gulistan "Ten darweshes may sleep under one blanket, but one country cannot contain two kings"[6] and Rumi wrttes in Book 1 of his Masnavi[7]Water that's poured inside will sink the boat While water underneath keeps it afloat.Driving wealth from his heart to keep it pure King Solomon preferred the title 'Poor':That sealed jar in the stormy sea out there Floats on the waves because it's full of air,When you've the air of dervishood inside You'll float above the world and there abide...[edit]Orders Dervishes (Mevlâna mausoleum, Konya, Turkey

There are various orders of Dervishes, almost all of which trace their origins from various Muslim saints and teachers, especially Ali and Abu Bakr. Various orders and suborders have appeared and disappeared over the centuries. Rifa'iyyah Dervishes spread into North Africa, Turkey, the Balkans, Iran, Pakistan, India, Afghanistan and Tajikistan.[clarification needed]

Other groups include the Bektashis, connected to the janissaries, and Senussi, who are rather orthodox in their beliefs. Other fraternities and subgroups chant verses of the Qur'an, play drums or dance vigorously in groups, all according to their specific traditions. Some practice quiet meditation, as is the case with most of the Sufi orders in South Asia, many of whom owe allegiance to, or were influenced by, the Chishti order. Each fraternity uses its own garb and methods of acceptance and initiation, some of which may be rather severe.[edit]WhirlingMain article: Sufi whirling Whirling dervishes, Rumi Fest 2007

The whirling dance or Sufi whirling that is proverbially associated with Dervishes, is the practice of the Mevlevi Order in Turkey, and is part of a formal ceremony known as the Sema. The Sema is only one of the many Sufi ceremonies performed to try to reach religious ecstasy (majdhb, fana). The name Mevlevi comes from the Persian poet, Rumi (born in Balkh, modern day Afghanistan), whose shrine is in Turkey and who was a

Dervish himself. This practice, though not intended as entertainment, has become a tourist attraction in Turkey.[8][9][edit]Historical and political use of the term A Palestinian Dervish in 1913 A Dervish taming a lion and a tiger. Mughal painting, c. 1650

Various western historical writers have sometimes used the term dervish rather loosely, linking it to, among other things, the Mahdist uprising in Sudan, Mohammed Abdullah Hassan's 1920 conflict with British forces in Somalia and other rebellions against colonial powers.

In such cases, the term "Dervishes" was used as a generic (and often pejorative) term for the opposing Islamic entity and all members of its military, political and religious institutions, including many persons who could not be described as "Dervishes" in the strict sense. (For example, a contemporary British drawing of the fighting in Sudan was entitled "The defeat of the Dervishes at Toski" (see History of Sudan (1884–1898)#British response).[edit]Begging

While commonly the term dervish is used to describe beggars, a differentiation between mendicant Dervishes and common beggars can be made:[10]

While they walk around praising the Lord, anyone according to his own desire may voluntarily drop some coins in it (a kashkul)... a real dervish who wears the proper robe and carries the kashkul does not beg, nor does he make any demands.

Bektaši Bektašijska tekija u Vlori.

Bektašije su islamsko versko bratstvo koje sledi učenja hadži-Bektaša Velija, anatolijskog mistika i derviša iz 13. veka. Bektašije su pobornici islamskog misticizma (sufizma), bliski šiitskom ogranku islama.

Tokom osmanlijskog perioda, bektašizam se iz Anatolije raširio Balkanom, a bili su veoma uticajni među janičarima. Bektašije su gajile nepoštovanje prema društvenoj hijerarhiji i prema raširenim običajima i obredima, što je našlo izraza u bezbrojnim šalama o bektašijama.[1]

Danas se ovo učenje posebno sačuvalo među Albancima u Albaniji, Makedoniji i Kosovu.Sadržaj/Садржај [sakrij/сакриј]

1 Povijest2 Reference3 Literatura4 Vanjski linkovi

Povijest [uredi - уреди]

Nastanak derviškog reda bektašija se veže za jesevije, s tim da zbog mnogo drugih utjecaja nije ga moguće jednostavno ocijeniti kao ogranak jesevijskoga derviškoga reda.[2] Posljednji snažan centar jesevija bio je Turkestan, nakon čijeg slabljenja derviši ovoga reda počinju lutati svijetom te dobivaju atribut “lutajući derviši”. Nakon određenoga perioda jedan broj ovih derviša se povezuje s turskom vojskom.[2]„Držao hodža propoved u džamiji i opisivao Božju moć i svojstva. „Bog nije ni na zemlji ni na nebu, nije ni na desnoj ni na levoj strani, nije ni nad morem ni u moru. Ukratko, on se ne pokazuje u prostoru već postoji samo u srcu vernikovom“, govorio je hodža, na šta jedan bektašija ne mogaše više da se uzdrži pa reče: „O vernici, molim vas da me saslušate. Kad sam vam ja neki dan rekao da Bog nije ovde, vi ste mi rekli da sam postao nevernik, a sad kad vam hodža-efendija kaže da Bog ne postoji, vi ni reči.“[3]—Islamska heterodoksija, šale o bektašijama

Osnivač bektašija je hadži Bektaš iz Horosana. Pred najezdom Mongola na seldžučku državu dolazi u Anadoliju gdje i umire oko 1337. godine. Bektašijski derviški red uglavnom se proširio po evropskim djelovima države. Neke od njihovih obeležja bile su: život izvan grada, ali u neposrednoj blizini, razlikovanje od drugih ljudi, te celibat posebne duhovne klase unutar reda.

U XV stoljeću sultan Murat I u osmanlijsku vojsku uvodi novi vojni red – janičare (jeni – novi, čeri - četa). Janičari su prihvatili bektašije kao duhovne savjetnike. Zbog mnogih utjecaja bektašije nisu bili “ortodoksni”, nisu u potpunosti prihvaćali vjerovanje sunneta ali ih tadašnja ulema nije proganjala. Razlog tome je jaka veza sa janičarima, tadašnjim nosiocima turske osmanlijske države.[2]

Godine 1501., za starješinu središnje bektašijske tekije, tekije Pîr Evi, u gradu Koj, kod Kiršehira, imenovan je Bâlim Sultan (umro 1516.). Nazvan je “Drugi pîr” (Pîr Sânî). Bâlim Sultan uvodi neke novine. Neki članovi reda odbili su reforme Bâlim Sultana te se dotada jedinstvena zajednica bektašija podjelila na pristalice Bâlim Sultana, neki ih oslovljavaju babe, i sljedbenike učenja hadži bektaš Velija – ćelebije. Rezultat podjele bila je pobjeda ćelebija. Oni su zadržali starješinstvo nad tekijom Pîr Evi kao i vodeću ulogu u redu uopće. U XVI stoljeću, Sersam Ali-baba (umro 1589.) ustanovljava najviši položaj u hijerarhiji reda – dede-baba. Negdje do druge polovine 17. stoljeća mjesto vrhovnoga staranja redom bilo je pitanje izbora. Od oko 1750. godine, starješinstvo nad redom postaje nasljedno.[2]

Konačan sukob unutar bektašijskoga reda desio se za vrijeme Ahmeda Dželaluddina Ćelebija. Tada su nastale tri grupcije: prva koja se zvala pravim bektašijama i ona je

dominantna; druga koja se zvala dede (neprijatelji su ih zvali “kadžars”, što znači “banditi”); treća je ćelebije (koju su zvali “murteti”, tj. osobe koje su izašle iz islama).[2]

Kada je 1826. godine ukinut janičarski red počeo je i veliki progon bektašija. Ubijani su, hapšeni, zatvarani, oduzimata im je imovina i uništavane ili oduzimane tekije. Preživjele grupe nastavile su djelovati u tajnosti i punoj izolaciji.[2]

Pitanja i odgovori (14): Bektašije

By znaci- Datum objave29 April 2004Na pitanje odgovara: Samir Beglerović

Esselamu alejkum,

ako bi neko mogao da mi kaze par stvari o ovom tarikatu (bektasije) ili da mi navede neke izvore.

Mahsuz selam vam saljem

Gospodaru moj, ucini prostranim prsa mojaOdgovor:

Alejkumusselam, ve rahmetullahi ve berekatuhu!

O bektašijskome derviškom redu veoma je teško, prije bih rekao nemoguće, dati jasnu ocjenu u smislu zaključivanja – da li se bektašije ubrajaju u priznate derviške redove. Pod pojmom “priznati”, najkraće rečeno, podrazumijevam derviške redove koji se ničim drugim, osim povećane pobožnosti i svega što derviško posebno razumijevanje islama prati, ne razlikuju od drugih sljedbenika Šerijata, dakle onih koji su usvojili kur’ansko-sunnetske osnove vjerovanja (akâid) i koji prakticiraju islamsko pravo (fikh).

Općenito se kaže da ima dvanaest priznatih derviških redova. No, budući da se neki redovi međusobno ne razlikuju mnogo ali da imaju velik broj pripadnika pojedini učenjaci govore da priznatih tarikata (derviških redova) ima četrnaest ili više.

Jedna od najjednostavnijih podjela derviških redova vrši se shodno mjestu na kojemu su nastali odnosno uticaja koji su na neko područje imali. Tako se, barem do našega doba, mogu odijeliti tri područja.

Mezopotamsko, tarikati su suhraverdijski (suhraverdija), rifaijski ili rufaijski (rifaija, rufaija), i kaderijski ili kadirijski (kaderija, kadirija).

Iran, Turska i Indija, tarikati su kubrevijski (kubravija), jesevijski (jesevija), mevlevijski (mevlevija), nakšibendijski (nakšibendija), čištijski (čištija), te indijski oblik suhraverdijskoga tarikata.

Egipat i Magreb, šazilijski (šazilija), bedevijski (bedevija) i desukijski (desukija).

Što se tiče bektašija, ovaj derviški red veže se za jesevije s tim da, kao što ćemo ako Bog da vidjeti, zbog mnogo drugih utjecaja nije ga moguće jednostavno ocijeniti kao ogranak jesevijskoga derviškoga reda.

Kada se govori o tarikatima uopće, često se pravi podjela na ehli-sunnetske i šiitske tarikate. O ovoj problematici ne bih sada ništa govorio. U takvoj podjeli ističu se redovi u kojima je vidljiv jak utjecaj šiizma. Takav je bektašijski derviški red. Pored njega ovaj kvalifikativ odnosi se na zehebije, nûrbahšije i nimetullâhije.

Povijesni nastanak bektašija

Posljednji snažan centar jesevija bio je Turkestan. Nakon što je izgubio svoju funkciju derviši ovoga reda počinju, kako se često kaže, lutati svijetom te dobivaju atribut “lutajući derviši”. Nakon određenoga perioda jedan broj derviša ovoga reda povezuje se s turskom vojskom. To im nije bilo teško jer je jesevizam inače davao veliki naglasak na Tursku i tursku naciju. S druge stane, sultanovoj osvajačkoj vojsci trebao je duhovni izvor.

Bitno je naglasiti da su u staroj Turskoj postojala bratstva “gazi” i “ehi”. Nakon što je osmanlijska država učinila jak naklon ka ehli-sunnetskoj tradiciji i hanefizmu (akaidsko-pravnoj školi čiji je osnivač hazreti Ebû Hanîfa) ova dva bratstva preinačuju svoja djelovanja i centre ugrađujući se u bektašizam.

Bektašijski derviški red uglavnom se proširio po evropskim djelovima države.

U XV stoljeću sultan Murat I u osmanlijsku vojsku uvodi novi vojni red (jeni – novi, čeri - četa) – janičare. Janičari su, kao što smo rekli, prihvatili bektašije kao duhovne savjetnike. Već je bilo poznato da zbog mnogih utjecaja, inšallah kasnije ćemo ih navesti, bektašije nisu bili “ortodoksni”, dakle, nisu u potpunosti prihvaćali vjerovanje ehli-sunneta ali ih tadašnja ulema (učenjaci) nije proganjala. Naravno, razlog tome je jaka veza sa janičarima, tadašnjim nosiocima turske osmanlijske države. Tek tu i tamo, ukoliko bi se negdje neka janičarska grupa pobunila, ulema bi iskoristila priliku i napala nekoga od bektašijskih šejhova (starješina).

Kada je 1826. godine ukinut janičarski red počeo je i veliki progon bektašija. Ubijani su, hapšeni, zatvarani, oduzimata im je imovina i uništavane ili oduzimane tekije. Oduzete tekije, kako navode Trimingham i profesor Akimushkin, predavate su nakšibendijama, što je dobro jer su, naprimjer, vjerske vlasti u Bosni i Hercegovini tekije pozatvarali a sâme derviške redove zabranili. Preživjele grupe nastavile su djelovati u tajnosti i punoj izolaciji. S obzirom da bektašije nisu bili vojna četa ponovno su doživjeli

procvat. Time je nastala druga faza u razvoju i širenju bektašizma. No, osvrnimo se prvo kratko na prvu fazu.

Prva faza razvoja bektašija - Hadži Beketaš

Osnivač bektašija je hadži Bektaš iz Horosana. Pred najezdom Mongola na seldžučku državu dolazi u Anadoliju gdje i umire 1337. godine. Sada je nužno vratiti se nekoliko stoljeća unatrag.

Osnivač jesevijskoga derviškoga reda Ahmed Jesî (umro 1166.) mnogo toga je uradio za tursku naciju. Zvali su ga još i Hazreti Turkestan. Kao što smo spomenuli na početku, derviši ovoga reda postali su lutajući. Izuzetak su činili neki ogranci koji bi se vezali za turbe (grob, mauzolej) nekoga šejha i tu ostali da budu i fizički u njegovoj blizini. Najjači uticaj izvršili su na Srednju Aziju. Nesumnjivo je najpoznatiji jesevija hazreti Ašik Junus ili Junus Emre.

Nadalje, godine 1213. umro je u Damasku es-Sâvidžî, osnivač reda kalenderija. Ne znaju se pravila kojih se ovaj red pridržavao ali su nazivani “čudnim”. Često bi provocirali druge muslimane želeći ih podstači time na razmišljanje o svojoj ubjeđenosti u islam i islamske propise. Naravno, bilo je i nedoličnih ponašanja pojedinaca, što je slučaj u svim školama.

Konačno, Muhammed ibn Junus Dželaluddin es-Sâvidžî duhovno će preporoditi Kutbuddina Hajdara, osnivača reda hajdarija. Ovaj red bio je poznat po tome što su, naročito muškarci, prvo probijali dijelove tijela a potom nosili metalne halke na njima: na rukama, vratovima i ušima. Cilj ovoga je bio da ih odvrati od seksa. Ovaj red proširio se po Iranu, Siriji, Anadoliji i Indiji.

E sada, sva ova tri reda polučili su novi red - babaije. Osnivač ovoga reda bio je šejh Baba Ishak ili Baba Resulullah (umro 1239. godine). Baba Ishak bio je učitelj hadži Bektaša.

Bektašijska silsila (veza) izgleda ovako: Ahmed el-Jesî (umro 1166.) – Lukmân Perendže – Ishak Baba (umro 1239.) – hadži Bektaš (1335.).

Kao što se može vidjeti, već do faze nastanka bektašija izmiješalo se nekoliko idjea. Nakon osnivanja ovoga reda povečat će se sučeljavanje i ujedinjavanje idejâ koje će dovesti do takvih paradoksa da neke bektašije neće uopće moći biti nazvane muslimanima a drugi će biti čak uzor pobožnosti. Da paradoks buide veći, čak i unutar jednoga ogranka bektašija možemo naići na ove suprotnosti.

Postoje velika razilaženja oko vremena rođenja i smrti hadži Bektaša Velija. Neki čak smatraju da nije ni postojao. Profesor Akimuškin navodi da je hadži Bektaš rođen 1208. godine a umro 1270.

Druga faza razvoja bektašija – Bâlim Sultan

Godine 1501., za starješinu središnje bektašijske tekije, tekije Pîr Evi, u gradu Koj, kod Kiršehira, imenovan je Bâlim Sultan (umro 1516.). Nazvan je “Drugi pîr” (Pîr Sânî). Bâlim Sultan uvodi neke novine, bolje reći pravila, jer neka ponašanja su već postojala, među kojima su: život izvan grada, ali u neposrednoj blizini, razlikovanje od drugih ljudi, te celibat (samački život) posebne duhovne klase unutar reda.

Neki članovi reda odbili su reforme Bâlim Sultana te se dotada jedinstvena, ali puna raznolikih ideja, zajednica bektašija podjelila na pristalice Bâlim Sultana, neki ih oslovljavaju babe, i sljedbenike učenja hadži bektaš Velija – ćelebije. Rezultat podjele bila je pobjeda ćelebija u smislu da su zadržali starješinstvo nad tekijom Pîr Evi kao i vodeću ulogu u redu uopće uključujući i vrhovno starješinstvo. Negdje do druge polovine sedamnaestoga stoljeća mjesto vrhovnoga staranja redom bilo je pitanje izbora. Od oko 1750. godine, starješinstvo nad redom postaje nasljedno.

U XVI stoljeću, Sersam Ali-baba (umro 1589.) ustanovljava najviši položaj u hijerarhiji reda – dede-baba. Premda su ćelebije zadržale vodeći utjecaj unutar reda (upravljanje vakufom, usmjeravanje zarade i imenovanje starješina drugih bektašijskih tekijâ), samo je dede-baba mogao uvoditi u red bektašija.

Konačan sukob unutar bektašijskoga reda desio se za vrijeme Ahmeda Dželaluddina Ćelebija. Tada su nastale tri grupcije: prva koja se zvala pravim bektašijama i ona je dominantna; druga koja se zvala dede (neprijatelji su ih zvali “kadžars”, što znači “banditi”); treća je ćelebije (koju su zvali “murteti”, tj. osobe koje su izašle iz islama).

Ideje koje se mogu naći unutar bektašizma

Ponavljam, kako sam nastanak tako i razvitak bektašija utjecao je na formiranje prilično maglovitih, nejasnih idejâ, ideja koje pojedinci ne prihvataju mada su pripadnici ovoga reda.

Tokom vremena u bektašijskome nauku našle su mjesto slijedeće ideje:

- slaboga sunnizma (jer se silsilom vežu za hazreti Ebu Bekra);

- dominantnoga šiizma (ubjeđenost u nužnost slijeđenja hazreti Alije i dvanaest imâma);

- ekstravagancije (uticaj kalenderizma) i zuhda, asketizma (uticaj melamizma);

- šamanizma (pod uticajem vjerovanja turkmenskih kizilbaša);

- džefra, svetosti brojeva (pod uticajem hurufizma);

- apsolutne ezoterije (pod uticajem ismailizma);

- trojstva “Allah – Muhammed - Alija” (pod uticajem anadolijskih kršćanskih sekti); te

- općega sinkretizma.

S obzirom da su neki uticaji bitni a mnogi obredi bektašija zanimljivi, ako Bog da ovaj odgovor na pitanje o bektašijama s Božijom pomoći završit ćemo u narednome nastavku.

The Bektashi Order of DervishesBy John Kingsley Birge

Published with the kind permission of the Alevi Bektashi Research Website, which is full of many more interesting articles on the subject and relative topics. (This is quoted from - BIRGE, John Kingsley : THE BEKTASHI ORDER OF DERVISHES, Luzac & Co., 1937, p. 13-21)

INTRODUCTORY FACTS1. THE GENERAL PLACE OF DERVISH ORDERS IN TURKEY AND OTHER MOSLEM COUNTRIES

The study of mystic orders in Islam is one of particular importance if the Moslem world is to be adequately understood. The religion left by Muhammad very early developed in two directions. On the one hand it produced a rigid, scholastic theology with an inflexible religious law. At the same time, even from within the first two centuries, a tendency away from this fixed, external system showed its beginning and quickly developed into individuals and groups who emphasized the ascetic life and the mystical approach to direct knowledge of God. As orthodox canonists and professional theologians objected to this tendency to “search the conscience” on the ground that the the ultimate result would be in the direction of heresy, organized bands or brotherhoods began to develop, based on the fundamental idea that “the fervent practice of worship engenders in the soul graces (fawaid), immaterial and intelligible realities, and that the ‘science of hearts’ (ilm al kulub) will procure the soul an experimental wisdom (ma’rifa) (1).”

Although the article Tarika in the Encyclopaedia of Islam makes the statement that “As a rule the number of persons affiliated to the brotherhoods in any particular Muslim country is not over three per cent. of the population,” it appears certain that in Turkey and Albania, at least, the proportion of actual members and of those loosely affiliated is far greater. When the writer first visited Turkey in 1913 he went about under the impression he had received from books that Turkey was a Sunni (i.e. from the Muhammadan point of view orthodox) country. He quickly found to his surprise that an enormous proportion of the people not only were affiliated with dervish brotherhoods, but even the leaders who appeared on Friday as Imams in the formal worship (namaz) in the mosque, were on other days to be found acting as Şeyh’s (Shaikhs) in dervish tekkes. (2) During Muharrem, the month when Shi’ites especially remember the death of Huseyin and the

early injustice done Ali and his family in taking the Caliphate from them, the writer visited tekke after tekke, and found in them all dervishes passionately mourning the death of Hasan and Hüseyin. In discussing this matter later with one of Turkey’s greatest scholars the writer expressed the impression that the Turkish people while outwardly Sunni were, under cover of their dervish brotherhoods, partially Shi’ite, at least in their tendencies, and certainly mystical rather than orthodox. The scholar replied that there in there in Constantinople where the proportion was presumably less than the rest of the country, probably sixty per cent. of the people belonged directly or indirectly to dervish fraternities. He pointed out that in Christian countries we had in church history experienced our persecutions, Catholics killing Protestants and vice versa, but that there was a certain moral advantage in this. Deep sincerity, he said, lay behind these persecutions. Whereas, in Moslem lands, he continued, the practice of takiye, dissimulation, had grown up to make possible a man’s continuing his standing as an orthodox member of a mystic fraternity which emphasized an experimental rather than a traditional and formal approach to reality.

In Turkey, therefore, this tendency to group life in a brotherhood of those seeking a direct knowledge of God must be recognised as a widespread tendency lying sometimes beneath the surface, but influencing probably the lives of a large majority of the people.

In general, the ideology of such groups has come from Arabic and Persian sources, the more learned among the dervish leaders being well able to read and to write in these languages. The most important immediate sources of ideas for all the Turkish dervish orders have been the Mesnevi, a great poem written in Persian in the thirteenth century by Mevlana Celaleddin Rumi, the patron saint of the Mevlevi dervish order, and two Arabic works Futuhatı Mekkiye and Fususul Hikâm by Muhyiddini Arabi (1165-1240). Lying as a foundation underneath the system developed by the influence of these books has been the common belief and practice of the Turkish people with their inherited customs from the Asiatic past. Certain orders, of which the Mevlevi’s are the outstanding example, grew up chiefly in urban centres, as aristocratic, intellectual fraternities, especially attracting members from the upper classes o grounds largely of aesthetic appeal. Other groups, of which the Bektashis are the notable exponent, developed directly out of the life of the people. On the surface in these latter groups, lies the Islam which became the accepted religion of the people. Underneath have lain, all down through Ottoman history, customs and practices which came originally from the ethnic life of the various peoples who mingled together on the frontiers in the thirteenth century, and from amongst whom grew up a natural religion of the people.

2. THE PLACE OF THE BEKTASHI ORDER IN TURKISH LIFE

Among the many Dervish fraternities which have exercised their influence over the lives of a large proportion of the Turkish people of the Ottoman Empire the Bektashis have

held a unique place. From the point of view of mere numbers they have been significant. The Bektashis themselves estimate their numbers at about seven million. Ali Turabi Baba, postnişin of the Bektashi tekke on Mt. Tomori in Albania writing in his Historija E Bektashinjvet (3) says that before the destruction of the Janissaries in 1826 and the accompanying abolition of the Bektashi Order, annual statistics were kept, and that these figures showed the number Bektashis to be 7,370,000 seven million being in Anatolia, 100,000 in Albania, 120,000 in Stambul and the remainder scattered through Irak, Crete, Macedonia and other sections especially of the Balkans. In October 1933 Niyazi Dedei the head of the officially recognised Bektashi community of Albania, gave me personally his estimate that in the old Turkish Empire there were 7,500,000 Bektashis not counting the more or less loosely affiliated Kizilbash. There were in the Eastern Provinces of Turkey alone, he said, 1,500,000. In Albania he estimated there were 200,000 or twenty per cent. of the population. The English treveller and historian, Rycaut, writing in the seventeenth century, says that the Bektashis “are now grown into that vast multitude as is almost impossible to extirpate them.” He quotes his teacher as saying that Bektash had many millions of followers. (4) A more recent observer, Besim Atalay, delegate from Aksaray in the Grand National Assembly, writing in 1340 (1924) estimates their numbers at 1,500,000. (5) including apparently the Kizilbash and Tahtajis in this figure. If we take the lowest figure given by any observer, approximately ten per cent. of the population of Turkey were directly or indirectly under the influence of this Order. (6)

Not a mystical fraternity alone, the Bektashis have played their important military role all through Ottoman history down to 1826 through their intimate connection, apparently from the beginning, with the Janissary Army corps. Village groups scattered throughout Anatolia, under the names Kizilbash (Red heads), Tahtaci’s, Abdal’s, Çepni’s, in ways that will be later enumerated, are related intimately with the Bektashi organization by belief and tradition and religious ceremony and often in organization well.

Perhaps the most important justification, however, for studying the Bektashi Order is the fact, generally recognized by all students of Turkish culture to-day, that all down through Ottoman history, when the orthodox religious life of the people was under dominant Arabic influence, when the classic literature in vogue in palace circles was Persian, and when even a great mystic order such as the Mevlevi’s, based its belief and practice on a book written entirely in Persian, the Bektashis consistently held to the Turkish language and perpetuated in their belief and practice some at least of the pre-Islamic elements of Turkish culture. A Turkish investigator in 1926, writing in the official magazine of the national culture society called the Turkish Ocak, makes the claim that the Turkish national ideal never was able to find its expression in the Arab internationalism, but did find it in the tekkes or lodge rooms of the Alevi orders of which the Bektashis and village groups related to them are chief examples. In the secret practices of those religious groups alone was “national freedom” to be found. (7) The very aim, he says, of the founders of these groups, was to preserve the Turkish tongue and race and blood. (8)

That this point of view, while extreme, is not that of an isolated individual is shown by the fact that in 1930 the Department of the Republic printed 3,000 copies of a book called Bektashi Poets (9) containing biographical sketches and selections from the religious

verse of 180 Bektashi poets. In recent years every history of Turkish literature written from school use has emphasized for each century “Bektashi Literature” because in that, more than in anyother type of writing, the original Turkish language and Turkish literary forms were used and Turkish national customs and points of view reflected.

3. A BRIEF HISTORY OF THE STUDY OF THE BEKTASHI ORDER

Modern interest on the part of scholars in the Bektashi Order may be said to go back to the great history of Turkey written by Von Hammer. In that history publicity is given to the tradition of the first blessing of the Janissary soldiers at their beginning by Haji Bektash Veli. (10) The first attempt to write of the order itself and its practices came in 1868 when Brown’s book, The Dervishes or Oriental Spiritualism, appeared. An exceedingly valuable, but uncritical, collection of material having to do with the beliefs and practices and symbols of the Bektashi as well as of other dervish orders, this book has recently been printed in a new edition with notes, index and better arrangement by Pose. (11) Unsuspected new light was thrown on the beliefs of the Bektashi Order when, in the spring of 1897, Prof. Edward G. Browne spent an Easter vacation in Paris studying in the Bibliotheque Nationale two manuscripts containing several treaties having to do with an obscure sect called the Hurufis. The results of this study were published in the Journal of the Royal Asiatic Society for January 1898, and in a second article in the same journal in the July number of 1907, Prof. Browne reported further discoveries. Stirred with interest in the Hurufi sect by his studies in Paris in 1897, he had ordered his bookseller to procure for him from the Orient available Hurufi texts. To his surprise, the treaties of an order thought to have been long dead turned up in quantities revealing that they were in use in some present-day quarter. On inquiry, it was discovered that they came from the Bektashis, and that in the present-day Bektashi Order the doctrines of Fazlullah, the founder of the Hurufi sect, were being perpetuated.

In 1908 there appeared in Germany the first attempt at a critical study of the Bektashis. Prof. Jacob in his Beitrage zur Kenntnis des Derwisch-Ordens der Bektaschis, not only examined the history and spread of the Bektaschis, criticizing, among other things, the tradition that Haji Bektash Veli could have given his blessing in person at the time of the founding of the Janissary army corps, but also added a translation of a Turkish book which appeared in 1873 (1290) called Kâşif ul esrar ve Def ul eşrar, Discoverer of Secrets and Rejector of Evils, a bitter attack on the Bektashis, especially on account of their acceptance of Hurufi doctrines. Jacob followed up this study with his book Die Bektaschijje, published in 1909, containing a careful analysis of all the material, oriental and occidental, then available bearing on the Bektashi Order. In this book he gave a special attention to a study of the sources, Christian, Shi’ite, Gnostic and Pagan from which the Bektashis had received doctrines or practices.

Basing his studies on personal travel and investigation in Turkey, the English classicist, F. W. Hasluck, published in the years from 1911 on, especially in the Annals of the British School at Athens, interesting studies of the Bektashis, their geographic

distribution, their methods of propaganda, and the relation their sacred places to Christian sacred places. These studies were translated into Turkish (12) in 1928. Later, supplementing these personal investigations on the field by a reading of every European book bearing on the subject Hasluck gathered a mass of material which, after his death, his wife published in 1929 under the title, Christianity and Islam under the Sultans. In these studies Hasluck examined the European sources for an understanding of the founding of the Janissaries and concluded tahat the Haji Bektash Veli tradition in connection therewith could not be true. He tended to find in Fazlullah Hurufi the real founder of the Bektashi Order, and to doubt even the historicity of Haji Bektash Veli’s existence (13) except as a possible tribal ancestor who contributed only his name.

In the meantime Turkish scholars had been at work on the Turkish sources. In 1918 Prof. Dr. Köprülü Zade Fuat Bey (14) of the University of Istanbul published his important First Mystics in Turish Literature, (15) devoting considerable space to the traditions of Haji Bektash Veli and to a critical study of the historic facts. Writing in 1924, Hilmi Ziya, a proffesor in the Galata Saray school, (16) noted in the Mihrap magazine (17) that the study of Haji Bektash Veli having begun in tradition, had passed in the critical stage to an excessive denial of his influence, even of his existence, and that the pendulum was now swinging back to give a more truly historical picture of the founder of the Bektashi order. In that article he announced the discovery of a copy of a work dated 812 (1409), throwing possible light not only on Haji Bektash Veli’s existence but upon his teachings as well. (18) In October 1923 Prof. Fuat Bey delivered at the International Congress of the History of Religions in Paris a most important address on the Origins of Bektashiism. In this he criticized the work heretofore done on the Bektashis, pointing out the necessity of studying the religious history of Anatolia for an understanding of the background of all the dervish orders. He reported new historical evidence discovered since the publishing of his “Early Mystics” not only establishing more definitely the historical character of Haji Bektash Veli, but also revealing apparently authentic teachings of the master. (19)

Supplementing the direct work of critical scholars an important research has of recent years been made into the life, the doctrines and the practices of the Alevi or so-called village Bektashi groups. In the Magazine of the Theological Department of the University during the years 1928 to 1930 Prof. Yusuf Ziya Bey published a most interesting account of personal visits among the Alevi villages around Eski Şehir in search of an intimate enough knowledge of Alevi life and thought so that visits in the role of an actual Alevi might be made to the Tahtaci villages near Smyrna. (20) The result of these studies from actual life furnishes a fund of information that is of special value in establishing the actual relation of these village Alevi groups with the Bektashi Order, its doctrines and its practices.

In contrast to others of the dervish orders of Turkey such as the Mevlevi or Whirling Dervishes and the Rufai or Howling Dervishes, the Bektashis have no public service of worship. In fact, the entire ritual of the Bektashi Order is guarded with such absolute secrecy and the beliefs are so obviously kept in concealment from the public understanding that there has long prevailed in Turkey a great curiosity as to the Bektashi Secret. Books and articles have been written in an attempt to discover the elusive

mystery. Besim Atalay’s Bektaşilik ve Edebiyatı (21) and Ahmet Rıfkı’s Bektaşi Sırrı, (22) (The Bektashi Secret) are among the more important of these, both being attempts at fair appraisal of the Order. Ziya Bey’s “Bektaşilik” in the columns of the daily newspaper, Yeni Gün, (23) is an excellent studyby a Bektashi himself, presenting an account of the history, beliefs and practices from the Bektashi point of view. The articles end with a point of view in agreement with that often expressed by Bektashis since the Republic of Turkey abolished all dervish orders. Since the Republic, they say, has by government action accomplished what the Bektashis long stood for - abolition of the Caliphate, freedom of women from the veil and social restraints, putting an end to the fanaticism of religious leaders - there is no longer need for the continuance of the order within the borders of the Republic.

As if to offset the favourable reports of curious students, and as a natural result perhaps of an unorthodox doctrine kept secret, there have appeared in recent years, particularly since November 1925, when all dervish lodges were closed, many articles in depreciation of the Bektashis. Their secret is shown to be something contrary to both religion and morality. (24) The important novel, Nur Baba, by one of Turkey’s greatest writers, Yakup Kadri, himself at one time a Bektashi, appeared first in newspaper columns then in two editions in book form, (25) and is an amazingly frank treatment of abuses, written before the dervish orders were abolished, in the hope of aiding a needed reform.

4. THE PURPOSE OF THIS STUDY

It is this order with its mystery which has challenged the attention of students for centuries, with its intimate connection with Turkey’s military history, and her social and literary culture, an order of which descriptions have been written in high praise and in bitter condemnation, that we are in these pages to attempt to study. Our aim will be neither to praise nor to condemn the order, but to study it objectively, with the particular purpose of trying as best a sympathetic outsider may, to see life and its problems, the mystery of the universe and its explanation, as a Bektashi himself sees them. It is hoped that this study will serve as a sufficiently comprehensive exposition of the beliefs and practices of the order, and of the common references in Bektashi literature, so that it may be an introduction to the intelligent reading of Bektashi poetry and other literary expressions. Only in a secondary way is the study interested in showing relations with Islam in general and with other religious origins. Numerous resemblances to other religious systems will be pointed out, but the writer is frankly skeptical of any attempt to trace dogmatically the origin of a particular belief end practice to its exact and single source. Both beliefs and practices have frequently been the result of influences from different directions combining in a new form where the common elements have been retained or differing elements so changed as to attract a very mixed population, making each group find something familiar to that which has been already known.

Although this study is chiefly an attempt to get at the beliefs and practices of the Bektashis as such are explained in their own literature and in manuscript manuals

actually used by their leaders, it has seemed advisable also to set forth at the beginning such facts as are known about the history and origin of the order. This is all the more necessary since the writer believes that previous studies by European scholars have been misleading. New material discovered by Turkish scholars has thrown new light on this very obscure but significant page of history. Much investigation needs yet to be made, however, before the full story of the origin of the Bektashis and of the part they have played in Ottoman history can be adequately understood.

Notes:

(In his book Birge, notes given in every pages starting from number 1, but we give numbers continiously for all pages. Editors)

(1) Encyclopaedia of Islam, article Tasawwuf.

(2) A Tekke is a dervish place of gathering for worship and instruction.

(3) Historija E Pergjitheshme E Bektashinjvet prej Ate Ali Turabiut. Tirane, 1929. Page 64.

(4) The Present State of the Ottoman Empire by Paul Rycaut, London, 1668. Page 149.

(5) Bektaşilik ve Edebiyatı, Besim Atalay. İstanbul, 1340. Page 5.

(6) Hasluck in Christianity and Islam Under the Sultans, page 161, gives 80,000 as the number of Bektashis in Albania, and says that Bektashis themselves claim 3,000,000 as their total number.

(7) Türk Yurdu, no. 21, Eylül 1926, article by Baha Sait on Türkiyede Alevi Zümreleri. Page 204.

(8) Ibid. page 207.

(9)Bektaşi Şairleri, Sadettin Nüzhet, Istanbul, 1930.

(10) Geschichte des Osmanischen Reiches; Pesth, 1834, Vol. I, page 97.

(11) The Darvishes, Oxford Press, 1927.

(12) Bektaşilik Tetkikleri, Istanbul, 1928.

(13) Hasluck, Christianity and Islam Under the Sultans, pages 341 and 488.

(14) In accordance with the law requiring choice and registration of family names, this name was changed to M. Fuad Köprülü in 1936.

(15) Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar.

(16) Now on the Faculty of the University of Istanbul.

(17) Temmuz 1340, no. 15, 16, page 515.

(18) Temmuz 1340, no. 15, 16, page 517.

(19) Les Origines du Bektachisme, Extrait des Acts du Congres International d’Histoire des Religions. Paris, 1926. Article Bektaşiliğin Menşeleri in Türk Yurdu, no: 8, 1341.

(20) İlahiyat Fakültesi Mecmuası, nos. 8, 12, 13, 14, 15, 17, 19, years 1928-1930. An earlier study into a similar subject had been made in 1891 by V. Luschan: “Die Tahtadji und andere Reste der der Alten Bevolkerungt Lykiens” in Archiv. für Anthropologie, 19.Pd., Braunschiveig 1891.

(21) Published in Istanbul in 1340 (1924).

(22) Published in Istanbul in 1325-1327 (1909-1911)

(23) Forty installments, from Jan. 26th, 1931 to March 8th, 1931.

(24) See, for example, the articles in Büyük Gazette, Nos. 1-26, November 1926-March 1927.

(25) Second Edition, Istanbul, 1923.

Pitanja i odgovori (14): Bektašije (II dio)

By znaci- Datum objave12 Maj 2004Na pitanje odgovara: Samir Beglerović Odgovor:

Govoreći danas o bektašijama upotrebljava se nekoliko pojmova. Nijedan ne označava onu struju bektašija koju smo nazvali “stvarne bektašije” ili “prave bektašije”, dakle muslimane. Također, ti pojmovi nisu sinonimi jedan drugome, svaki od njih označava različitu grupu koja radi lakšega uklapljanja u muslimansko stanovništvo koristi termin “bektašije”. Jedan boravak s njima dovoljan je da bi se odredilo da li je riječ o pravim bektašijama – muslimanima, ili nekoj od sekti koja samo korsiti ime “bektašije”.

I Hurufije (hurûfijja)

Na našemu jeziku o hurufijama se može nešto pročitati u djelu “Historija islamske filozofije” (II tom), autora Henry Corbina (str. 285.-286.) Premda dosta šturo opisani, osnovne linije njihovoga učenja mogu se prepoznati. Uktratko, temelj bića (a i Bitka, svega što postoji) jeste Riječ. No Riječ je skrivena, ezoterična. Da bi se javila treba biti ozbiljen (postignut) “sudar” ali čije porijeklo nije izvanjski već unutarnji, skriveni svijet. Ovo je učenje stvarno zanimljivo ali kakve sve posljedice povlači za sobom vidjet ćemo, ako Bog da, malo kasnije.

a) Početak hurufizma

Osnivač hurufizma je Fadlullâh ibn Ebî Muhammed Tabrîzî. Dolaskom u Astarabad, tadašnja Perzija, okupio je oko sebe poznatih devet (učenika) pomoćnika. Kada je njihovo učenje počeo slijediti veliki broj muslimana jer su bili privučeni njihovim učenjem o nužnosti isplivavanja ezoterijskoga koje se ima desiti na uštrb egzoterijskoga (Šerijata), odnosno o neobaveznosti pokoravanja fikhskim i akaidskim propisima, tadašnji vladar Mîrân Šâh (sin poznatoga Timura) lično i javno ubija Fadlullâha. Devet učenika je pobjeglo.

Nakon izvjesnoga vremena jedan od njih, Alî el-A‘lâ, dolazi u jednu bektašijsku tekiju u Maloj Aziji. U njoj nekim grupama počinje tajno predavati i tumačiti temeljno djelo hurufija “Džâvidân”. Ova knjiga sastoji se od šest listova. Jedan od njih napisao je Fadlullâh na perzijskome jeziku. Ostalih pet sačinio je neko od njegovih učenika.

Najpoznatiji list “Džâvidâna” je “šiknâma” ili “Išknâma”, čiji je autor Ibn Fârištâh. Premda sastavni dio “Džâvidâna”, “Išknâma” ne otkriva neislamska učenja hurufija već neka naizgled interesantna tumačenja, pa je stoga čak i objavljen u Istanbulu 1781. godine.

Nakon što se krug ljudi kojima Alî el-A‘lâ tumačiše “Džâvidân” povećao, Alî pojedince poče uvoditi u dublje tajne hurufizma uvjetujući to tajanstvenošću. Kao svaka sekta, i hurufije ubrzo odlučiše ne puštati od sebe ljude koji bi im prišli. Neke osobe koje napustiše hurufije vidjevši suprotnost njihovoga učenja sa Šerijatom bile su ubijene. Tako je niz prenošenja “unutarnjih tajni”, “bâtina”, bio zaštičen vanjskim, zâhirskim sredstvima.

U “Džâvidânu” tajne su označavane slovima “a”, “c”, “v” i “z”. Značenje svakoga slova kasnije je objašnjeno u knjizi “Miftâhul hajât”. I knjizi “Miftâhul hajât” dat je sinonim “Tajna” (Sirr). Bez knjige “Sirr” ne može se shvatiti “Džâvidân”.

Nakon ovoga, budući da im je bla potrebna i novčana potpora, u redove hurufija prišli su mnogi masoni i neke jevrejske sekte.

Sultan Mahmud Hân II, 1824. godine, neposredno pred ukidanje janičarskih redova, ubija vrhovnoga starješinu hurufija (‘ulû) i tada se zatvaraju sve bektašijske tekije jer je

bilo nemoguće saznati u kojima su skrivene hurufije a u kojima zikr obavljaju stvarne bektašije.

Oko četrdesetak godina kasnije preživjele hurufije objavljuju spomenutu knjigu “Išknâme”. Autor je Abdul Medžîd sin Fârištâha. Sljedbenici ove grupe hurufija nazivaju se još i sljedba Išik.

b) Neka učenja hurufija (prema Vakfu Ihlasu)

- Prije stvaranja svijeta Bog je bio jedna sila. Ta Sila je progovorila. Iz nje su proizašla Slova, odnosno Riječ. No, to proizlaženje nije bilu u smislu emaniranja (isijavanja) već u smislu pretvorbe – Sila se pretvorila u Riječ. Riječi su se pretvorile u poslanike, a poslanici, jedan nakon drugoga, u Fadlullâha. Tako je Sila (Bog) postala Fadlullah. To je razlog zašto su meleci morali učiniti sedždu hazreti Ademu jer je to ustvari bio Bog, neuzubillah.

- Ukoliko osoba iskreno voli hazreti Aliju, može raditi šta god hoće jer se svi grijesi brišu iskrenim zaljubljenicima u hazreti Aliju. Prvo se osoba instruira kako bi izgubula iman (vjeru) a potom se prelazi na tumačenje knjige “Sirr” jer “Džâvidân” uopće ni ne spominje Ehli-bejt.

Da ovo nije nimalo naivno, navest ću jedan primjer koji sam pronašao kod imama Zehebîja a koji govori o jednome događaju koji se zbio za vrijeme života hazreti Alije.

Dok je bio halifa, hazreti Aliji je javljeno da se treba pogubiti jedan čovjek koji je tvrdio da je hazreti Alija neuzubillah Bog. Hazreti Ali raspitao se da li su tome čovjeku pokušali objasniti istinu. Na odgovor da jesu ali da čovjek ustrajava u svome takvom vjerovanju hazreti Alija odluči sačekati trenutak pogubljenja te tada priči čovjeku i reći mu: “Vidiš da nisam Bog. Jer da jesam ne bih te htjeo ubiti.”

Kada se pogubljenje primaklo hazreti Alija priđe tome čovjeku i reče mu:

“Shvati da nisam Bog. Da jesam, a ti me tako štuješ, ne bih te ubio.”

Čovjek se za trenutak zbuni ali potom reče:

“Shvatio sam. Ti jesi Bog samo me sada želiš kušati prije negoli me uvedeš u Džennet (Raj).”

- Sve vjere su iste. Ustvari postoji samo šesnaest pojaseva poslanika (pretvorbi prastare Sile), a svaka osoba odabire jedan od tih pojaseva.

Pojas hazreti Adema znači stalno nošenje kože jer je Adem, alejhisselam, nosio odjeću od kože. Pojas hazreti Musâa podrazumijeva nejahanje na kobili. Pojas hazreti Isâa znači neženidbu (neudaju). Ali su dozvoljeni blud i homoseksualizam, samo nije dozvoljena institucija braka.

II Alevije

Kako kaže profesor Shindeldecker, nemoguće je dati tačnu definiciju ko i šta su alevije?

Najčešći odgovori su: “Svaki musliman koji voli Ehli-bejt (porodicu Muhammeda, alejhisselam)”, “svaka ‘otvorena’ osoba, bez obzira na njenu vjeru”, “heterodoksna islamska sekta”, “sinkretistička religija” i sl.

Prije, alevije su nastanjivale područja središnje i istočne Anadolije (azijskoga dijela Turske). Zvali su ih “kizilbaše” i “turkmeni”. Danas su nastanjeni širom Turske.

Druga grupa alevija nastanjuje Mediteran i egejsku regiju i nazivaju se “tahtacilar” (drvosječe).

Treća grupa živi na području koje se naziva Dersim (danas provincija Tunceli, te dijelovi Erzincana i Erzuruma). Nazivaju ih “kurdske kizilbaše”.

Pored spomenutih izraza alevije još zovu i “nusajrije”, “aleviti”, “ehlul Hakk”, “šebek” i “gulat” (ekstremni, zagriženi).

a) Neka vjerovanja alevija

U radu autora spomenutoga na početku ovoga odijeljka, vjerovanje alevija poredi se s vjerovanjem muslimana u šest imanskih i pet islamskih šarta. Mislim da je to najjednostavniji, najkoncizniji i najbolji način kako prikazati vjerovanje alevija.

Imanski šarti:

- vjerovanje u Allaha (dragog Boga)

Kod alevija se ne može pronaći jedinstveno naučavanje. Motreno po najbrojnijim definicijama, alevije vele, neuzubillah: hazreti Alija manifestacija je Boga; evlije su Bog; sve što postoji je Bog; Bog je u čovjeku; te: Bog je istina, ljubav i moć; Bog je stvoritelj.

- vjerovanje u meleke (anđele)

Alevije imaju dvostruk stav. Jedni uopće ne vjeruju u nematerijalna bića pa, naprimjer, đavla tumače kao “nisko ja”. Drugi, opet, gaje jedan oblik praznovjerja pa uče da postoje duhovna dobra i duhovna zla bića, a zadaća je čovjeka da se mora umiliti duhovnim dobrim bićima kako bi ga ona zaštitila od zlih.

- vjerovanje u Božije Knjige (Objave)

Učenje alevija je da postoji nekoliko objavljenih Božijih Knjiga. Kao i muslimani, alevije kažu da su najpoznatije Tevrat objavljen hazreti Musâu (Mojsiju), alejhisselam, Zebur objavljen hazreti Davudu (Davidu), alejhisselam, Indžil objavljen hazreti Isâu (Isusu), alejhisselam, i Kur’an objavljen hazreti Pejgamberu, alejhisselam.

Nauk alevija smatra da su sve objave spuštene nakon što su zapisane, dakle, spuštene su u pismenoj formi. U Kur’anu postoji jedan dio koji izričito govori o tome da nasljednik hazreti Muhammeda, alejhisselam, treba biti hazreti Alija. No, protivnici hazreti Alije taj su dio istrgli i danas taj dio nedostaje.

Po mišljenju alevija, Kur’an treba tumačiti bâtinski (tragati za njegovim skrivenim značenjima) a ne zâhirski, izvanjski. Tu nastaje jedan od paradoksa jer alevije istodobno naglašavaju da Kur’an treba čitati na maternjemu jeziku a ne na arapskome. Da proturječnost bude i veća, mnogi smatraju da Kur’an ni ne treba čitati jer njegove odredbe više ne vrijede, to je samo “drevna knjiga”.

Pored Kur’ana, alevije se služe i hadisima (zabilježenim govorom Muhammeda, alejhisselam), Nehdžul-belâgom (knjigom govora hazreti Alije), potom koriste “Buyruks” (predaje od Ehli-bejta, porodice Muhammeda, alejhisselam, naročito hazreti imama Džafer-i Sadika), “Vilayetnameler” ili “Menakibnameler” (predaje evlijâ, dobrih), i “rivayetler” (alevijske legende).

Alevije, kao i hurufije, nastoje lijepim tumačenjima privući što veći broj ljudi pa tako najčešće koriste slijedeće dvije izreke: “Hazreti Alija je Kur’an koji govori”, i “Najveća Sveta Knjiga koju treba čitati jeste čovjek”.

- vjerovanje u Božije poslanike

Kao i muslimani, alevije vjeruju da su poslanici odabrani ljudi preko kojih je dragi Bog dostavio Svoju Objavu čovječanstvu. Ipak, neke alevije će reći da su poslanici ljudski izraz Boga, neuzubillah.

- vjerovanje u Sudnji dan

Alevije ne vjeruju u postojanja niti Dženneta (Raja) niti Džehennema (Pakla). Pogotovo ne vjeruju u “Boga Koji kažnjava”. Govoreći ovo često citiraju poznatoga derviša jesevijskoga derviškog reda Ašika Junusa ili Derviša Junusa, naravno prethodno tvrdeći da je i on bio alevija:

Kažu za Džennet,

u njem’ su dvori i lijepe djeve,

daj ih onom ko ih želi,

ja hoću Tebe, samo Tebe.

Kao dokaz da niti je hazreti Ašik Junus bio alevija, niti da njegove stihove i učenje shvataju ispravno, navest ćemo jednu strofu alevijskoga pjesnika Kaygusuza Ebdala:

Dakle, stvorio si most suda, od dlake tanji,

svi robovi Tvoji moraju ga preći,

kad’ si tako hrabar, da vidimo Tebe –

da li će Tebi tada da se posreći!

Malo je reći da su stihovi nevjernički.

- vjerovanje u predodređenje

U biti, alevije ne vjeruju u određenje, ili barem tome ne pridaju neku važnost. Uzrok svega je dragi Bog, a Bog ne može dati zlo. Štaviše, sve u životu čovjek mora postići sâm. Zato su alevije poznate kao dobri i vrijedni radnici. No, razlog tome nije vjera već nevjerovanje u predodređenje.

Neke alevije, ipak, prihvataju da neke stvari nisu u čovjekovoj moći, poput bolesti i smrti.

Islamski šarti

- svjedočenje vjere (ešhedu en lâ ilâhe illallâh ve ešhedu enne Muhammeden abduHu ve resûluHu – svjedočim da nema božanstva osim Allaha i da je Muhammed Njegov rob i Njegov poslanik)

Alevije, uglavnom, ne osporavaju šehâdet (svjedočenje vjere) ali naglašavaju da svjedočenje vjere nije toliko bitno koliko je bitno tvoje ophođenje prema drugome.

- obavljanje namaza

Skoro nijedan alevija ne obavlja namaz niti ikada ide u džamiju. Često ističu da ne klanjaju već da stalno upućuju dove (molbe dragome Bogu).

Alevije se sastaju međusobno i tada zajedno pokušavaju ući u dublje duhovno stanje, dostići više sfere. Ta skupna molitva naziva se cem (džem) ili ayini cem (ajini džem).

- post mjeseca ramazana

Nijedan alevija ne posti mjesec ramazana. Poste, uglavnom, dvanaest prvih dana mjeseca muharrema, te tri dana posta Hizira (Hizir Orucu), koji obično pada trinaesti do petnaesti februar.

- davanje zekata (obaveznoga davanja 2,5% od viška imovine)

Kod alevija ne postoji institucija zekata. Oni međuse raspodijeljuju novac ili darivaju hranu, stoku i slično, od čega se namiruju druge alevije ili njihova obrazovna središta.

- obavljanje hadža (hodočašće Kabi u Mekki)

Alevije ne obavljaju hadž. Ono što rade jeste posjeta grobovima velikana, i muslimanskim i njihovim, s tim da se ti zijareti (posjete) ne obavljaju radi osiguranja mjesta u Džennetu već radi duhovne čistote. Pored turbeta alevija, alevije obilaze i turbeta muslimanskih velikana.

Neki od zijareta su: hazreti Hadži Bektaš Veliju (svakog 16. augusta), Ebdal Musi, u Elmali, Antalija, (svakoga juna), Šehkulu Sultanu, Merdivenköy, Istanbul (tu se održava džem, svake nedjelje i na alevijske praznike), Karadžaahmet Sultan, Üsküdar, Istanbul (održava se džem, svake nedjelje i na alevijske praznike), Seyit Sultanu, Eskişehir.

b) Neki alevijski praznici/obredi

- Džem

Kao što smo već rekli, središnja alevijska ceremonija jeste džem. Alevije vjeruju da džem potječe još od prvobitne molitve Bogu, a da su samu tehniku osmislila četrdeseterica evlija (dobrih) najvišega ranga (Kirklar Meclisi), čiji je predvodnik hazreti Alija.

U Anadoliji, džem se izvodi uoči petka i naziva se Cuma akşamlari. No, zbog pogodnosti, na drugim mjestima džem se izvodi nedjeljom.

Zgrade za džem (cem evi) nemaju minareta, niti se na džem poziva ezanom. Predvode ga alevijske starješine (dede), duhovno najjače osobe koje su preko dvanaest imama povezane s hazreti Pejgamberom, alejhisselam. Dede su odgovorni za kompletan život svih alevija na teritoriji za koju su ovlašteni (nekoliko sela, gradskih četvrti…).

Prije početka džema, deda ohrabruje svaku osobu da ispovijedi svoje grijehe te pomiruje posvađane alevije. Ukoliko neko odbije poslušati dedu, kažnjava se izbacivanjem iz zajednice i zabranom prisustvovanja džemu. Inače, džem je zatvorena ceremonija. Mogu joj prisustvovati samo osobe koje su dale zakletvu. Javni džemovi priređuju se s vremena na vrijeme.

Deda sjedi na pročelju na postu (ovčijoj kožici), na podu prostorije. Zajednicu (džemat) čine pomiješani muškarci i žene koji sjedaju u krug (halka). Mada se žene uglavnom pokrivaju to nije nikakva obaveza. I djeci je dozvoljeno prisustvovati džemu.

Osobe ne uzimaju prethodno abdest (obavezno vjersko pranje prije čina bogoslužja) već se kući istuširaju ili okupaju.

Deda izgovara dove naglas. Nakon toga drži predavanja i pjeva kaside (pobožne pjesme) sâm.

Nekada alevije izvedu i sema-zikir, poznati mevlevijski zikir ali umnogome izvitoperen. Muškarci i žene, zajedno, formiraju nekoliko halki stojeći na nogama. Deda počne svirati saz a džemat se okreće u krug. Nekada se desi da u halki sjedaju na koljena i čine sedždu zajedno, što se naziva halka-namaz.

Na kraju, džemat zajedno jede hranu, najčešće zaklanoga ovna (kurban).

- Müsahiplik (prijateljevanje)

Müsahiplik je, kako kaže John Shindeldecker, “kamen-temeljac alevijskih vjere i društva”. To je ugovorni odnos bračnoga para. Ceremonijom predsjedava deda, a bračni par se zaklinje da će se starati jedno o drugom, na duhovnoj, emocionalnoj i fizičkoj ravni, kao i o svojoj djeci.

- Post mjeseca muharrema

Sve alevije poste dvadeset dana mjeseca muharrema. U tim danima ne piju vodu, ni noću ni danju, već neku drugu tekućinu. U tim danima odriču se svake udobnosti, a sve u znak suosjećanja s hazreti Husejinom, svirepo ubijenim sinom hazreti Alije.

- Ašura

Ašura znači okončanje posta mjeseca muharrema. Pri tome se spravlja naročito jelo koje se kod nas naziva hašura.

- Post Hizira

Mnoge alevije poste spomenute dane mjeseca februara 13.-15., u znak odavanja počasti hazreti Hidru (Hizru, Hiziru), alejhisselam.

- Hidrellez (Hizir-Ilyas)

Po predaji, hazreti Hidr, alejhisselam, i hazreti Iljâs (Elijas, Ilija, Elijah), alejhisselam, okusili su vodu života stoga vječno žive. Hazreti Hidr, alejhisselam,

pomaže ljudima na kopnu, a hazreti Iljâs, alejhisselam, na moru. Po predaji, njih dva se sastaju kod ružinoga cvijeta, svake večeri 6. maja.

- Kurban (žrtva) i lokma (jelo)

Vidjeli smo da je kurban sastavni dio džema. Također, kada se žele sjetiti najbližih, alevije kolju kurban. S vremena na vrijeme, alevije otvaraju svoje odaje i besplatno dijele jelo ko ga god zatraži. To jelo (lokma) sastoji se od komada janjetine, rižinoga pilava i ajrana (piće koje se pravi miješanjem jogurta i vode).

- Nevruz (početak proljeća)

Nevruz, dan obnavljanja, pomirenja i početka proljeća pada svakoga dvadeset i prvoga marta. Mnoge alevije vjeruju da je 21. mart rođendan hazreti Alije. Neki vjeruju da je to dan vjenčanja hazreti Alije i hazreti Fatime, dan kada je hazreti Jusuf (Josip, Josif) izvučen iz bunara, i dana kada je Allah stvorio Zemlju.

Praznik se održava izvođenjem džema i posebnoga programa.

* * *

Premda sam u prvome dijelu odgovora na pitanje o bektašijama rekao da ćemo s ovim dijelom završiti mislim da je nužno skrenuti pažnju na još jednu za Tursku veoma važnu sektu koja sebe također naziva bektašijama.

Razlog ovakve opširnosti jeste, prvo, što je nužno razgraničiti stvarne bektašije od sekti koje sebe nazivaju islamskim derviškim redom bektašija, i, drugo, što na osnovu većega broja informacija čovjek može lakše zaključiti “s kim ima posla”. Ukoliko si se, dakle, srela/sreo s nekim ko tvrdi da je bektašija nadam se da ćeš s ovim velikim brojem praktičnih informacija lakše prepoznati o kome je stvarno riječ.

Bektasije

Kelamu'l Sifa, broj 7/Jesen 1426-2005

Bektašijski tarikat je među najrasprostranjenijim i najpoznatijim tarikatima u Anadoliji i na Balkanu. Osnovan je od poznatog Hunkar Hadži Bektaš Veli (r.646.H./1248.M., u.738. H./1337.M.). Njegova je loza ehli bejtska i plemićka. Otac mu se zvao Sejjid

Muhammed, koji je bio sultan Horasana i unuk Ibrahima Mukerrem el Mudžaba, brata od Imama Hz. Ali Riza, a.s.

Ima puno čudnovatih priča o rođenju Hadži Bektaš Veli. Kaže se da je pred kraj trudnoće njegova majka Hatem hanum sanjala u noći kako je rađala jednu bebu sa nevjerovatnom lahkoćom. Kada se probudila vidjela je da se dijete stvarno rodilo, a da nije ni osjetila porođajne muke, niti je imala krvi. Njegov otac Sultan Sejjid Muhammed se probudio te noći i vidio dijete u nuru. Kada je prošlo šest mjeseci života, beba je podigla kažiprst desne ruke i rekla: «La ilahe il Allah Muhammedu Resulullah, Alijun Velijullah».

Duhovna silsila Hadži Bektaš Velije je sljedeća:

Hz. Muhammed, s.a.v.s.

Hz. Ali

Hz. Hasan,

Hz. Husein,

Hz. Zejnul Abidin,

Hz. Muhammtd Bakir,

Hz. Džafer Sadik,

Hz. Musa Kjazim,

Hz. Ali Riza,

Dzunejd El Bagdadi,

Ebu Osman Magribi,

Ebul Kasim Gurgani,

Ebul Hasan Harkani,

Ebu Ali Fermadi,

Hadže Jusuf Hamedani,

Hadže Ahmed Jesevi,

Lukman Perende,

Pir Hunkar Hadži Bektaš Veli.

Hadži Bektaš Veli se šolovao pred svojim šejhom Lukmanom Perende, koji se lično osvjedočio o Hadži Bektaš Velijinim kerametima. Nadimak Hadži mu je on lično dao, jer ga je vidio u Mekki kako klanja dok je sam bio na hadžu, a znalo se da je fizički Bektaš Veli ostao u svom rodnom mjestu. Po dobitku idžazetname od Lukmana Perende i od šejh Ahmed Jesevija, Hadži Bektaš dobija naredbu da seli u Anadoliju u četrdesetoj godini života. Tu se nastanio u jednom mjestu zvanom Suladžakaraojuk, blizu grada Kršehir. Prije toga je zijaretio svoje pretke u Nedžefu i Kerbeli, a obišao je i sva pejgamberska turbeta od Hidžaza do Šama. U mjestu gdje se nastanio nije bilo tekija i bio je daleko od raznih fitnetluka. Smjestio se u kući Idrisa i Fatime Kutlu Melek zvanoj Kadindžik (skromna), koja je bilo veliki hizmećar (o njoj u posebnom pasusu). Vremenom se razvija bektašijski tarikat potpomognut velikim hizmetom ldrisa i Kadindžik hanum: Ljudi su počeli da dolaze u zijaret Hadži Bektaš Veliji, te se pojavila potreba za izgradnjom tekije, koja je postala centar. Poznato je da su sohbeti Hz. Hunkar Hadži Bektaš Velije skupljeni u razne kolekcije. Među najvećim su Mekalat (Riječi), Kitabul Fevaid (Knjiga o moralu), Šerh ul-Besmele (Komentar Bismile), Hurdename (Mali traktati) i Šathijja (Ekstazne izreke).

Učenja Bektašijskog Tarikata

Bektašijski tarikat je kao i svi tarikati vezan za Ehli Bejt i sa konceptom tevella i teberra. Voliti one koji i vole Ehli Bejt i izbjegavati one koji ne poštuju Ehli Bejt! Inače, uvijek postoji jedan veo tajne u izražavanju vjerovanja bektašija. Tako da se koristi riječ sirr-i bektaši, tj. tajna bektašija za njihove obrede i vjerovania. Ipak, Hadži Bektaš Veli je jasan kada govori o suluku u njegovom pisanom djelu Mekalat. On kaže da postoje četiri kapije kroz koje murid mora da prolazi da bi spoznao Allaha. Prva kapija je šerijat, čovjek koji je prošao kroz ovu kapiju zovese Abid (Allahov rob). Druga kapija se zove tarikat, čovjek koji je dostigao tu kapiju se zove Zahid (asket). Treca kapija se zove marifet, čovjek koj ije dostigao ovu deredžu se zove Arif (onaj koji je spoznao). Zadnja kapija je kapija hakikata (stvarnost). Murid koji je dostigao ovu deredžu je prozvan Muhibb (onaj koji voli). Kod svake kapije murid se susreće sa deset mekama (staništa) u kojima mora da izvrši neke zadatke da bi onda mogao doći do sljedeće kapije.

Tako da u bektašijskom ilmihalu na pitanje gdje si bio i gdje ćeš otići, odgovor je sljedeći: “U šerijatu sam bio u svijetu duha i trebao sam doći do Hakka a došao sam na

dunjaluk. U tarikatu sam bio u Ademu i trebao sam da dođem do Učlera (tro- jica); Došao sam do Jedilera (Sedmorice) a otići cu do Krklera (Četrdesetorica). U marifetu sam bio u Nuru (svjetlosti) Trebao sam doći mom ocu a došao sam mojoj majci a otići do Istinske Svjetlosti (Hakkanskog Nura). U hakikatu, ja sam bio u svjetlosti Alije a tačka ispod harfa ‘b’. Trebao sam postati harf ‘ajn’ i došao sam do harfova ‘lam, elif’. Otići ću do harfa ja, zadnjeg harfa od 28 harfova: ispod njega su išaret na Muhammeda i Aliju, da ima samo jednu tačku, ne bi se mogao prepoznati. Od tačke harf je nastao i nastaoje da objasni tačku…”

Tajna 28 harfova je sakrivena u ljepoti insana, i usavršavanje insana je pojavljivanje Muhammeda i Alija. I ovi harfovi su znakovi pejgambera i Ehli Bejta koji su sakriveni u ljepoti insana. Isto tako u licu insana imaju četiri velike kapije. Četiri nefsa, četiri ruha, četiri alema, četiri meleka, četiri kitaba i četiri baffa, što zajedno čini zbir od ‘28’. Sedam crnih linija, ‘14’ bijelih linija, sedam vlasi od Halila, sve zajedno je ‘28’... Prije svega, kosa, obrve i ‘4’ trepavice to je sedam. Sve ovo da bi se našao insan.

Čak i namaz objašnjava insana...Tokom noćnog namaza Kur’an se uči naglas zato što se ljepota i savršenost namaza ne može vidjeti. Međutim, u danu je vidljiva i zbog toga se u namazu Kur'an uti u sebi. U ovom znacenju, noc je imina neznanja a clan je svjetlost spoznaje. Imam koji uči Kur’an naglas u tmini kao da govori, “O vi slijepci, gledajte Allahovu Istinu”. A onima koji su u svjetlosti, nema potrebe da im se obrati i zato se kaže:

Kada ustaneš na namaz činiš ‘elif’

Kada se savijaš u rukuu budeš ‘dal’

Kada se spuštaš na sedšdu postanes ‘mim’

Stojeći, sjedeći razumiješ insana (Adema)

Otvori oći sve ukazuje na insana.

Oni koji žele da ulaze u Bektašijski tarikat, moraju proći jedan probni period do primanja u kojem se kandidat mora vladati po pet osnovnih načela bektašija. Prvo, ne lagati. Drugo, ostaviti nečasne poslove. Treće, ne činiti zinaluk. Četvrto, ne biti pohlepan i peto, ostaviti prekomjeme želje. Nakon ovog perioda, počinje period posta koji može biti jako dug. U tom periodu baba (šejh) otkriva budućem muridu razne tajne.

U Bektašijskom tarikatu je jako prisutno učenje Vahdet-i Vudžud. Objašnjavajuci značenje tog učenja, Hadži Bektaš Veli prenosi sljedeću priču. Upitao je jedan derviš šejha Ahmeda Jesevija: «Moj šejhu, reci mi koje je značenje Vahdet-i Vudžuda?» Evlija, hz. Jesevi nije odgovorio ali je rekao dervišu da mu donese jednu kocku šećera; posta je donia, šejh Ahmed je upitao: «Šta je to?» Derviš je odgovorio: “Sejh efendi - ja, to je šećer.» Šejh mu je naredio da izlomi šećer u tri komada i upitao je derviša: «Na šta te podsjećaju ti komadi šećera?» Derviš je odgovorio: «Ovaj jedan izgleda kao deva, drugi kao konj, a treći izgleda kao čovjek.» Šejh je onda uzeo komade i samljeo ih je u prah. Onda je upitao derviša: «Šta je ova sada?» Derviš je odgovorio: “Moj šejh-efendija, to je šećer.” Na to će šejh kratko dodati: «To je Vahdet-i Vudžud. Mi sma danas tu, a sutra ćemo hili opel tu, i nije važno u kojoj formi, jer se naše forme mijenjaju.”

Hz. Bektas Veli dalje u svom djelu Mekalat ukazuje na velika poštovanje prema gazijama i šehidima i tu objašnjava da se po nekim pogledima smrt šehida može smatrati čak više od smrti jednog pejgambera, zbog sljedećih razloga. Prvo; tijela pejgambera su bila okupana kada su preselili na ahiret, a od šehida se ne kupaju. Drugo; odjeća pejgambera se skida dok ona od šehida ne. Treće; pejgamberska tijela se umotaju u cefine, a od sehida fie. Četvrto; pejgamberi izaberu one za koga će oni biti šefadžije, međutim, šehidi se zauzimaju za svoje pleme, rodbinu, braću i sestre i za sve one koji dolaze da ih posjete, jer kroz zauzimanje od šehida svi ovi će ući u dzennet. Peto; pejgamberi se posjećuju jednom godišnje, a šehidi svakim danom. Ova tumačenje može da izgleda jako čudno, da se šehidi na neki način uzdignu iznad pejgambera, ali mora se uzeti u obzir da je Muhmmed, s.a.v.s., prema islamskom učenju i pejgamber i šehid.

Janjičari su kasnije svesrdno prihvatili učenje Hadži Bektaš Velije koje u osnovi požrtvovanje na Allahovom putu, Ijubav prema Muhammedu, s.a.v.s., i Ehli Bejtu. Prihvatili su strogi odgoj (terbijet) sa dugim čillama (osamljivanja u nepristupačnim j neadekvatnim mjestima za normalnan život) i ideala žrtvovanja jedno za drugo (futuvvet) i tako postali okosnica Osmanskog carstva. Činjenica da su stalno bili na putu i u borbama te ranjavani, postavilo se jedno praktično pitanje: porodični život. Na to su kasniji šejhovi u bektašijskoj silsili dali izun da derviši ulaze u mudžerredluk (celibat) i kao znak njihovog celibata u lijevom uhu su nosili menđušu.

Halife Hadži Bektas Velije

Iako se može smatrati Bektašijski tarikat kao tarikat vojnika, mora se priznati da je iz njega proisteklo mnogo šejhova koji su Allahovim emerom dobili ilham i napisali ilahije

i kaside koje su do danas prisutne, čak i kod nas u Bosni. Inače, u islamskoj literaturi bektašijska pjesma je poznata kao nefes (što u čištom prijedovu znaci dah), to je inspiracija dobivena himmetom šejha. Među najpoznatijim bektašijskim pjesnicima bile su i halife Ašik Junus, Pir Sultan Abdal, Kajgusuz Sultan, a čak među našim Bosnjacima šejh Ahmed Vahdeti, zvani Mulhid i šejh Lamekani.

Prema vilajetnami Hadži Bektas Veli je imao 30 000 halifa i među njima jedan od najistaknutijih je bio Džmal Sejjid koji je bio zadužen da širi učenje na sredozemnoj obali Anadolije. Još jedan halifa koji se zvao Saru Ismail je bio njegov lični sekretar. Kasnije je zadužen bio da širi islam u jugozapadnoj Anadoliji i njegovim posredstvom prva osoba koja je primila islam je bio jedan kršćanski pop čija je crkva odmah iza toga postal a jedna bektašijska tekija. Isto tako moramo spomenuti Sari Saltuk Mehmed baba, koji je bio zadužen da širi islam po Rumeliji. U njegovoj biografiji zvanoj Saltukname, se spomene da je pred smrt dao napraviti sedam kabura u sedam različitih mjesta, tako da bi muslimani obilazili njegovo türbe i u mjestima gdje islam do tada nije bio prisutan, ne bi Ii dao pods trek kršćanima da se upoznaju sa islamom. Pokopan je u sedam mjesta. Danas se zna za nekoliko postojećih turbeta od kojih je jedno u Blagaju kod Mostara. Sari Saltuk baba je rekao da će do pred Sudnji clan ostati sarno jedno pravo turbe.

Jedan važan halifa Hadži Bektaš Velijin je bio Hadžem Sultan. Kad mu je Hadži Bektaš dao drvenu sablju batina upozorio ga je da ne koristi ovu sablju za nepravdu jer će ga dovesti do velike nevolje. Ipak, da bi istestirao moć sablje, Hadžem Sultan je zasjekao jednog magarca na pola. Zato ga je Hadži Bektaš prokleo kletvom da mu se oduzme ruka, što se stvarno i desilo. Hadžem Sultan se poslije toga pokajao i bio je od velike pomoći u širenju islama u zoni grada Ušak u zapadnoj Anadoliji.

Vasijjet Hadži Bektaš Velije

Hadži Bektaš Veli diktirajući svoj vasijjet kaže: “Danas je četvrtak i danas ću preseliti na ahiret. Po mom odlasku napustite sobu i zatvorite vrata. Okrenite lice prema planini Čille i vidjet ćete jednog čovjeka koji ce jahati na sivom konju. Jedan zeleni šal će pokrivati njegovo lice. Pošto će sići sa konja i ostaviti ga pred moja vrata, on će za mene učiti sure Ja-sin. Kada odjaše i poselami vas, fino ga primite. On će me ogasuliti, dok me bude gasulio, posipajte mu vodu, pomozite mu... Neka sin Fatime Kadindžik, Hizir Lale bude moj nasljednik. On ce hizmetiti 50 godina i naslijedit će ga njegov sin Mursel koji će hizmetiti 48 godina. Njegov nasljednik će bit Jusuf Bali koji će biti u hizmetu 30 godina i dostići Allahovu bliskost. To je stanje ovog dunjaluka, oni koji dolaze će morati otići. Činite hizmet, prostirite sofre. Ako tražite pomoć, tražite je u džomertluku. Kada su ljudi

tražili hrabrost i keramet'od Hz. Murteza (Ali), on je naredio Kambetu da postavi sofru! Neka svi koji ulaze u ovaj tarikat i oblaće njegovu hrku, traže musafire da im hizmete, neka ne postanu kao šejtani, neka ne uznemiravaju druge bespotrebno, neka se ne uzdignu nad drugima i neka ne budu zavidni...”

Bektašije na Balkanu

Bektašije na Balkanu su trenutno najviše prisutne u Albaniji, Makedoniji i na Kosovu. U nas u BiH su Bektašije bile prisutne izmedu 15. i 16. vijeka Miladi. Međutim, sa ukidanjem janjičarskih odžaka te progonom i oduzimanjem prava na vakuf, Bektašijski tarikat se polahko pretočio u druge redove do 20. vijeka, dok je na Kosovu i u Makedoniji, a naročito u juznoj Albaniji, ostao jako aktivan do današnjih dana. Danas je svjetski centar Bektašija u Tirani i to od 1925. kada su derviški redovi ukinuti u Turskoj, (sa prekidom od 1967. do 1990.). Među danas najpoznatijim bektašijskim tekijama je jedan stari veliki kompleks iz 17. vijeka koji je možda jedna od najljepsih tekija na Balkanu, zvana Harabati tekija u Tetovu. Donedavno je hila pretvorena u ugostiteljski objekat, a gada ponovo sluzi svojoj svrsi. Druga poznata tekija se nalazi za divno čudo u Americi i osnovana je pedesetih godina od strane glavnog derviškog Dede baba, Baba Redzepi, koji je silom prilika bio protjeran iz Albanije i Egipta. Baba Redzepi je poznat uopće u derviškim krugovima po njegovom neumomom radu da upozna muslimane sa tesavvufom i pravilima Bektašija. On je sedamdesetih godina napisao kapitalno djelo zvano «Islam i bektasizam».

Albanska mafija (4): Bektašije na vrhu hijarerhije balkanskog kriminalnog podzemlja

Sep 12, 2009 at 10:26 PM Kako su komunisti 1960-tih godina zabranili religiju, centar Bektašizma postala je tekija (vjerski centar) u Detroitu, odnosno u gradu Taylor, Michigan, koji predstavlja svojevrsno predgrađe Detroida. Neki analitičari koji analiziraju veze balkanskog podzemlja sa Sjevernom Amerikom smatraju da je ovaj bektašijski centar, odnosno pojedinci iz njega, bio u vezi sa tzv. Norvalskom grupom Hrvata, koja je iz grada Halton Hills u Ontariju, odnosno iz njegove četvrti Norval vodila trgovinu kokainom koji je krijumčaren iz Bolivije za SAD, i to preko Kanade i kanadskog predgrađa grada Detroita, Windsor, Ontario. Jedan od ključnih ljudi u norvalskoj kokainskoj grupi bio je Gojko Šušak, koji je kasnije, kao ministar obrane Republike Hrvatske Albancima Bektašijama davao značajne pozicije u vojsci, a koji je pomagao i Tomislava Karamarka, današnjeg ministra unutrašnjih poslova, čiji bliski suradnik, Amir Muharemi, inače Bektašija, vodi albansku mafiju u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Osim toga su norvalske veze u Latinskoj Americi korištene 1990-tih godina za prodaju bespilotnih letjelica koje su Karamarkov i Muharemijev tast Osman Mufitić i Gojko Šušak tajno proizvodili u Zagrebu, a koje su korištene za transport kokaina u andskom području.

Osnovne karakteristike Bektašizma

Bektašije je oko godine 1230. osnovao osnivač sekte, kojeg Bektašije, ali i njima srodni Alaviti slave kao sveca, Hajji Bektash, koji se doselio u tursku pokrajinu Anatoliju sa turkmenskim plemenima koja su bježala od Mongola, odnosno koji je vjerojatno bio turkmenskog porijekla. (Kasnije su se pojavila bektašijska učenja o njegovom perzijskom porijeklu.)

Osnivač sekte nije pohađao islamske škole, već je sa svojom ženom živio (po nekim autorima usvojenom kćeri, a po nekima usvojenom kćeri koja mu je kasnije bila žena) kao nadriliječnik.

Stoga je u svoje učenje ugradio tada postojeća pučka vjerovanja Anatolije, koja su sadržavala razne elemente predkršćanskih i predislamskih paganskih religija, ali i elemente samog kršćanstva, uz koje je razvio i kult štovanja četvrtog kalife Alija.

U suštini su Bektašije ogranak Šijitizma, i to preciznije imamitskog Šijitizma, tako da Bektašije vjeruju u božansko naslijeđe dvanaest imama, slave imama Huseina i mučenike Karbale.

Bektašije slave stari perzijski praznik Nawruz, (Navruz, Naw-ruz), tj. perzijska nova godina, koju se inače slavi po Iranu, Azerbajdžanu i Srednjoj Aziji, za kojeg vjeruju da je rođendan imama Alije.

Osim šijitskih i paganskih karakteristika, Bektašije su preuzeli i neka u Sufizmu rasprostranjena učenja. Tako Bektašije vjeruju u četiri stadija "mističnog puta", koje su: 1. "vanjski zakon" (Shari'ah), 2. "unutrašnji put" (Tariqah), 3. "mistična osviještenost" (Ma'rifat) i 4. stvarnost (Haqiqah).

Reinkarnacija duše i strah od zeca

Na tradicionalnom Balkanu je bilo poznato da se Bektašije najlakše prepoznaju po svojem strahu od zeca.

Stoga su se tradicionalno, sve do današnjih dana, naročito među Albancima, sačuvale šale na račun Bektašija zbog ovog vjerski ukorijenjenog straha.

Korijen ovome je u tome što su Bektašije iz pučkih vjerovanja Anatolije iz trinaestog stoljeća preuzeli ideju reinkarnacije duše koju ideju su razvijale razne orijentalne religije.

Premda Bektašije vjeruju u zagrobni život, te raj i pakao kako su prikazani u Kuranu, dopuštaju i mogućnost reinkarnacije duše.

Stoga Bektašije vjeruju da je Yazid, inače omraženi lik u šijitskom Islamu, koji je ubio Muhamedovog unuka Huseina i njegovu obitelj, vječno reinkarniran u zeca, te svaki put kad vide zeca dopuštaju mogućnost da je baš taj zec u biti reinkarnirani Yazid.

Stoga je zečevina u Bektašizmu zabranjena kao i svinjetina, a Bektašije u prilikama kada vide živu životinju zeca često pokazuju strah od te, inače sasvim bezopasne životinje.

Na širenje Bektašizma utjecali Janjičari

Otomansko carstvo je svoje elitne trupe, janjičare regrutirala iz kršćanskog stanovništva Balkana.

Tako su elitne postrojbe Otomanskog carstva govorile albanski i bosanski jezik.

Kako je ovo stanovništvo pretežito regrutirano od kršćana (Albanci su do druge polovine sedamnaestog stoljeća pretežito bili Kršćani), ovim konvertitima je Bektašizam bio bliži od ortodoksnog Islama, kako sunitskog (koji je bio službena religija Otomanskog carstva), tako i šijitskog.

Na to je bitno utjecala i bektašijska tradicija štovanja svetaca i štovanja ikona, što Islam inače ne poznaje (ikone su u Islamu inače strogo zabranjene).

Osim toga, Bektašije su u pravilu monogamni, te je uloga žena u toj sekti značajna, za razliku od restrikcija koje Islam inače određuje prema ženama.

Bektašije su poznati i po svojem učenju "jedinstva bića" (Wahdat-ul-Wujood, the Unity of Being), zbog čega autori na Zapadu smatraju da je Bektašizam preuzeo antički koncept panteizma.

Osim toga Bektašije vjeruju da Kur'an sadrži dva nivoa značenja, vanjsko (zahir) i unutrašnje (batin), koje je superiornije, i koje dovodi do spoznaje univerzuma i čovječanstva. I ovo učenje zapadni autori smatraju panteističkim.

Osim toga, Bektašizam je poznat (i u Islamu osuđivan) zbog svojeg koncepta "Alah-Muhamed-Alija", pa tako Bektašije recitiraju ova tri imena kao jedno ime.

Stoga i islamski i zapadni autori ovo tumače kao "sveto trojstvo", odnosno neislamsko učenje izravno preuzeto iz Kršćanstva.

Piramidalna organizacija Bektašija

Bektašije su od drugih sufijskih redova preuzeli piramidalnu strukturu organizacije, te svoje članove rangiraju u niz nivoa, od "inicijalnih" pa do vrhovnih.

Nakon inicijacije (nesib) ulazi se u prvi nivo (mahip).

Obični Bektašije su u pravilu u ovom prvom inicijalnom nivou.

Pojedinac koji se uzdiže može dostići viši nivo derviša.

Iznad nivoa derviša je nivo "baba".

Baba je pripadnik bektašijskog klera i vodi tekiju (tekke), što je neka vrsta bektašijskog vjerskog centra i džamije, pa je baba zapravo u rangu imama (hodže).

Iznad babe je rang "halife-baba", još znan i kao "dede", a što se uspoređuje sa nivoom biskupa kod kršćanskih crkava.

Na vrhu hijerarhije je "dedebaba", (ili "kryegjysh") koji je poglavar sufijskog reda.

Paralelne piramidalne strukture u Bektašizmu

Osim ove piramidalne strukture, postoji i paralelna struktura, koju sačinjavaju muhibi, tj. članovi reda koji su dali posebnu prisegu redu, te ašikije (ashiks), koji predstavljaju nešto kao laike uključene u rad reda.

U svakom slučaju muhibe se smatra jačima od baba (imama, hodža, glavara /vjerskih centara-džamija/ tekija, a status muhiba može biti i tajan, pa je na taj način u Bektašizmu institucionalizirana tajna piramidalna struktura u sekti.

Počeci Bektašizma

Sve do početka šesnaestog stoljeća Bektašije su bili locirani isključivo u Anatoliji, te su predstavljali neorganiziranu sektu - polupagansko pučko vjerovanje - na samom rubu otomanskog društva.

Ovo se promijenilo kada je Balim Sultan, drugi "pir", odnosno osnivač Bektašizma, na temelju ovog pučkog vjerovanja osnovao sufijski red sa strogim ustrojem.

Ovaj sufijski red ubrzo su prihvatile janjičarske trupe, te je do kraja šesnaestog stoljeća Bektašizam bio poluslužbena religija janjičara, a Hajji Bektash svojevrsni svetac-zaštitnik janjičara.

Tako su se Bektašije do kraja šesnaestog stoljeća proširili među janjičarima, a preko janjičarskog utjecaja i opće islamizacije Albanaca sredinom i u drugoj polovini sedamnaestog stoljeća, po cijelom Balkanu, a naročito po krajevima nastanjenim Albancima.

Ovo stanje ostalo je sve do 1826 godine, kada je sultan Mahmud drugi zabranio i uništio Janjičare, pri čemu je proveo i opširan progon i pokolj Bektašija širom Otomanskog carstva.

Ovo se u današnjem Bektašizmu zove "prva tragedija Bektašija" (albanski: gjëma ë parë e Bektashizmës).

Bektašije nakon pokolja 1826.

Većina Bektašija preživjela je ovaj pokolj, i to na način da su svoje aktivnosti pritajili, tako da su se formalno predstavljali kao pripadnici nekog drugog sufijskog reda, ili su se jednostavno održali u planinskim i drugim izoliranim područjima, gdje ih je štitio plemenski ustroj tadašnjeg albanskog društva.

Ovo je naročito važilo za jug Makedonije, gdje praktički od 1826 do danas Bektašije kontinuirano prikrivaju svoj identitet, premda je područje od Gostivara do Kičeva, Debra i Struge pretežito bektašijsko.

Za razliku od Balkana, gdje je kroz devetnaesto stoljeće bilo puno plemenskih i sektaških obračuna između sunitskih i bektašijskih Albanaca, u Anatoliji se stanje smirilo ubrzo nakon ovog pokolja, te su Bektašije nastavili prakticirati svoju vjeru kao i prije.

Ataturkova zabrana derviša u Turskoj 1925.

Reforme koje je Mustafa Kemal Ataturk provodio u okviru modernizacije i vesternizacije Turske, dovele su godine 1925. do opće zabrane derviških redova, koje je moderna turska država energično i efikasno provela.

Tako je zabranom Bektašija u Turskoj došlo do migracije nekoliko tisuća Bektašija, uglavnom vodećih ljudi u sekti iz Turske u Albaniju, čime je sekta postala gotovo isključivo albanska.

Ovome je pomogla činjenica da je zadnji poglavar reda u Turskoj prije zabrane, "dedebaba" Sali Niazi Dede bio Albanac, koji je nastavio aktivnosti vjerskog centra Bektašija u izgnanstvu u Albaniji.

(Sali Niazi je Tursku napustio 1931., tj. šest godina nakon službene zabrane reda, kad se pokazalo da će državna opresija biti dovoljno efikasna da eliminira svaku aktivnost sekte u Turskoj.)

U svakom slučaju ova zabrana se u bektašijskoj tradiciji zove "druga tragedija" (gjëma) Bektašija.

Premda danas u Turskoj živi više stotina tisuća Bektašija, riječ je uglavnom o urbanim doseljenicima sa Balkana, koji su u urbanim uvjetima konvertirali mnoge druge useljenike s Balkana, ili su kroz miješane brakove kooptirali u sektu starosjedioce.

Ovo je naročito prakticirano kroz djelovanje žena u sekti, čime je relativna emancipiranost bektašijskih žena bila atraktivna u uvjetima turskog urbanog života, čime se sekta širila po Turskoj u novije vrijeme.

Tako da danas u Turskoj oko 1-2% populacije, odnosno blizu milijun ljudi čine Bektašije. Međutim, među njima gotovo da i nema potomaka izvornih sljedbenika ove sekte u Tuskoj, prije njene zabrane 1925. godine.

Osnivanje moderne albanske bektašijske sekte

Uspostava nove albanske države na Balkanu 1912.-1919. institucionalizirala je albanski nacionalizam kao obranu od susjednih država Jugoslavije i Grčke, ali isto tako i Italije, te od turskih pretenzija.

Tako je u sukobu Bektašizma i novog turskog nacionalizma u Bektašizmu prepoznata "jedina izvorno albanska vjera", te je država počela favorizirati Bektašije.

Tako je nova država sumnjičila pravoslavnu crkvu za suradnju sa grčkim vlastima, rimokatoličku crkvu za suradnju sa Talijanima, (premda je ista izrazito podržavala albanski nacionalizam), a sunitske institucije za suradnju sa Turskom, u Bektašijama se vidjelo "prave Albance" koji nisu vezani "ni za kakve strance".

Tako je pod zaštitom albanskih vlasti u tekiji u gradu Prishta u Albaniji dana 28.09.1929. organizirana moderna bektašijska sekta i donesen "ustav" sekte (nešto kao Kanonski zakonik kod rimokatolika).

Tako je sekta organizirana u hijerarhiji: 1. kryegjysh (glavar sekte), 2. gjyshërit (dede) kao lokalni glavar (slično biskupu u Kršćana), 3. prindërit (baba) kao imam (hodža) koji vodi pojedinu bogomolju (tekiju, tekke), 4. derviši i 5. ostali djelatnici u sekti.

Kao službeni jezik sekte uzet je albanski jezik.

(Ovu odluku se u Islamskom svijetu inače smatralo krivovjernom, budući da je jezik Kur'ana arapski i da je arapski službeni jezik svake "prave" muslimanske kongregacije.)

Sekta je teritorijalno organizirana u šest područja (gjyshëri ili dedelik), slično kao biskupije kod kršćana, sa sjedištima u gradovima Kruja Elbasan, Korça, Frashëri, Prishta i Gjirokastra.

Ovaj proces je kod Bektašija stvorilo mit o Albaniji kao "bektašijskoj državi".

Ovo su kasnije potencirali komunisti koji su 1946. priznali Bektašijama status "posebne vjerske zajednice" u Albaniji, zajedno sa Sunitima, Katolicima i Pravoslavnima.

Podjela Bektašija na dvije struje

Ovo osnivanje moderne sekte je bilo dobro prihvaćeno na samom jugu Albanije, gdje je velika većina Bektašija ušla u novoosnovanu sektu.

Međutim u srednjoj Albaniji, oko Elbasana i na sjeveru su Bektašije bili još od 1826. ukorijenili funkcioniranje u ilegali, u tajnosti, te su smatrali da sekta mora i dalje ostati neprimjetna i da njeno postojanje mora ostati tajnovito.

Tako je većina Bektašija u srednjoj i sjevernoj Albaniji odbila ući u sektu.

Slično se dogodilo na području bivše Jugoslavije, gdje su Bektašije u Djakovici, Tetovu i još nekim krajevima simpatizirali novu sektu i kasnije se u nju učlanili, dok su Bektašije u Drenici (središnja dolina na Kosovu), te u jugozapadnoj Makedoniji odbili uključivanje u sektu.

Stoga su na Balkanu nakon ove podjele ostale dvije grupacije Bektašija: pripadnici službene nacionalističke albanske sekte i polutajne zajednice vjernika koje ne žele ni na koji način isticati svoj identitet.

Tako da je danas u Albaniji oko 25% Bektašija (oko jedan milijun ljudi), od kojih je oko 15% (oko šest stotina tisuća) učlanjeno u službenu bektašijsku sektu, dok je oko 10% (oko četiri stotina tisuća) u "prikrivenim" bektašijskim kongregacijama.

Službena sekta je prisutna na jugu, a prikrivene zajednice u središnjoj Albaniji oko Elbasana i raštrkane među Sunitima na sjeveru.

Sukobi među Bektašijama

Kad je Makedoniji 2001. godine izbio kratkotrajni rat, i pobunjenici i Albanci koji su podržali vladu u Skoplju bili su Bektašije.

Pobunjenici, koji su već prije zavladali Kosovom, išli su za tim da pobune Albance, neovisno o tome jesu li Suniti ili Šijiti.

To je podržala i "službena" bektašijska zajednica u suradnji sa Sunitima.

No u Debru na jugu Makedonije je postojao drugi centar Bektašizma, i to "prikrivenog" Bektašizma koji nije ušao u "službenu" bektašijsku sektu, koji je, pod izlikom da će u "velikoj Albaniji" Bektašije biti manjina u sunitskoj zemlji, usmjerio Albance jugozapadne Makedonije da podrže nastojanja vlade u Skoplju, odnosno nastojanja slavenske pravoslavne većine u Makedoniji da sačuva teritorijalni integritet države.

Ovaj sukob koji je djelomično bio sukob između samih Bektašija, a djelomično između Sunita i dijela Bektašija s jedne strane sa Bektašijama s druge strane, podsjetio je na nemire u Albaniji (građanski, odnosno plemenski rat u Albaniji 1936-1937.) kada je "službena" bektašijska sekta zajedno sa Sunitima podržavala kralja Zogua u obračunu sa pobunjenicima iz središnje Albanije koji su većinom bili pripadnici "prikrivenog" dijela Bektašija.

Američki centar Bektašija za vrijeme komunizma i snabdijevanje SAD-a kokainom

Kako su komunisti 1960-tih godina zabranili religiju, centar Bektašizma postala je tekija (vjerski centar) u Detroitu, odnosno u gradu Taylor, Michigan, koji predstavlja svojevrsno predgrađe Detroida.

Neki analitičari koji analiziraju veze balkanskog podzemlja sa Sjevernom Amerikom smatraju da je ovaj bektašijski centar, odnosno pojedinci iz njega, bio u vezi sa tzv. Norvalskom grupom Hrvata, koja je iz grada Halton Hills u Ontariju, odnosno iz njegove četvrti Norval vodila trgovinu kokainom koji je krijumčaren iz Bolivije za SAD, i to preko Kanade i kanadskog predgrađa grada Detroita, Windsor, Ontario.

Jedan od ključnih ljudi u norvalskoj kokainskoj grupi bio je Gojko Šušak, koji je kasnije, kao ministar obrane Republike Hrvatske Albancima Bektašijama davao značajne pozicije u vojsci, a koji je pomagao i Tomislava Karamarka, današnjeg ministra unutrašnjih poslova, čiji bliski suradnik, Amir Muharemi, inače Bektašija, vodi albansku mafiju u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

Osim toga su norvalske veze u Latinskoj Americi korištene 1990-tih godina za prodaju bespilotnih letjelica koje su Karamarkov i Muharemijev tast Osman Mufitić i Gojko Šušak tajno proizvodili u Zagrebu, a koje su korištene za transport kokaina u andskom području.

Bektašije i Alaviti

Kao što je ranije rečeno, oko petnaest milijuna ljudi u Turskoj pripada sekti Alavita.

Alaviti čine preko dva milijuna stanovnika Sirije, tj. oko 10% populacije, koja je koncentrirala svu vlast u toj zemlji, a prisutni su i na krajnjem sjeveru Libanona, gdje ih ima preko sto tisuća.

Veliki broj Alavita u Turskoj sebe naziva "Bektašijama-Alavitima" (Alevi-Bektashi).

Alaviti su posebna sekta, starija od Bektašita, koja je nastla miješanjem predislamskih religija Anatolije i Kurdistana sa Islamom.

Tako su Alaviti sačuvali niz vjerovanja i obreda preuzetih iz nekadašnjeg Maniheizma, što je bila predislamska paganska religija tog područja, slična današnjoj, ranije spomenutoj sekti Yarsana (koja još više odstupa od Islama nego Alaviti).

Premda Alaviti nisu Bektašije, isti su preuzeli kult osnivača bektašijske sekte, Hajji Bektasha, pa se stoga znatan dio Alavita naziva Alavitima-Bektašijama.

Međutim ovi Alaviti-Bektašije su u osnovi Alaviti, samo što isticanjem kulta Hajji Bektasha sebe približavaju Bektašijama.

Odnosi ove dvije sekte su dobri i iste u mnogo čemu surađuju, a to se vidi i u evropskoj organizaciji uvoza, transporta i distribucije heroina, te u pranju novca od tog biznisa, a o čemu je ranije bilo više riječi.

No doktrinarno i organizacijski je riječ o dvije različite sekte.

Bektašijske veze sa nacistima i komunistima

Činjenica je da su se nacisti u Drugom svjetskom ratu u svojoj okupaciji Albanije i Kosova oslanjali na Bektašije, te da je u suradnji sa sektom došlo do mobiliziranja 21. SS divizije (1. albanske SS divizije) "Skenderbey", u kojoj su, uz manji broj Sunita i Rimokatolika većinu činili Bektašije.

Komunisti su u Jugoslaviji, nakon prvotnog proganjanja, zauzeli tolerantan stav prema sekti, te je komunistička vlast na Kosovu od kraja 1960-tih regrutirana iz redova Bektašija.

Bektašijskog porijekla su bili vodeći kosovski komunisti Fadil Xoxa i Mahmut Bakalli, te šef komunističke tajne policije SDB (u javnosti znane kao "udba") Kosova, Sellim Broshaj.

Broshaj je u suradnji sa zagrebačkim centrom jugoslavenskih tajnih službi, koje je do svoje smrti u dubokoj tajnosti vodio osnivač tih službi, Stevo Krajačić, organizirao krijumčarenje droge preko notornog Beghjeta Pacollia, koji je izvorno organizirao svoje uporište u Hamburgu, i to uz pomoć dijela političke elite Njemačke, koji je bio na platnom spisku istočnih tajnih službi.

Kako se Pacolli morao povući nakon afere "obnove Kremlja", odnosno nakon sukoba sa Rusima krajem prošlog i početkom ovog desetljeća, na čelo ove organizacije stupili su braća Osmani, te su isti energično reorganizirali narko-podzemlje, i nastavili ga uspješno voditi sve do danas.

Trendovi razvoja islamske religioznosti na Balkanu te među dijasporama muslimanskih vjernika balkanskog porijekla u zapadnoj Europi, SAD-u i Turskoj

Kriza tradicionalnih "islamskih vjerskih zajednica"

Kao što se iz ranijeg teksta vidi, današnje "islamske vjerske zajednice" na prostoru bivše Jugoslavije nastale su putem nemuslimanskih vlasti, te su zadnji put definirane od strane komunističkih vlasti.

Iste su uz pomoć komunista uništile dominanti pravac Islama na Balkanu - sufijski mistični Islam.

Najveći broj Sufija koji su se sačuvali na Balkanu pripada šijitskim Bektašijama, koji su u međuvremenu preuzeli kontrolu nad međunarodnom albanskom heroinskom mafijom.

Razlozi širenja Bektašizma po Balkanu

Stoga su vjerske tradicije Balkana neusklađene sa postojećim "islamskim vjerskim zajednicama", te dio vjernika prelazi u bektašijsku sektu jer time čuva svoje izvorne sufijske tradicije.

Na širenje Bektašizma utječe i albanski nacionalizam, koji u Bektašijama vidi "jedinu pravu albansku religiju", dok Sunite i Kršćane taj nacionalizam često puta sumnjiči za "veze sa strancima" (Arapima i Turcima u slučaju Sunita, Zapadom u slučaju Kršćana).

Najzad, na širenje Bektašizma utječe i monogamna tradicija Bektašija i značajna uloga žena u sekti, pa prijelazom na Bektašizam žene osiguravaju svoju emancipaciju.

Bektašije su se uglavnom pokazali prilagodljiviji modernim urbanim prilikama, te su prijelazi u sektu atraktivni za mlade obrazovanije i urbanije Albance.

Tako da se danas na području Albanije, Kosova, Makedonije i Sandžaka događaju stalne konverzije u Bektašijsku sektu.

Konverzijama pomaže i dominantan položaj Bektašija u trgovini drogama, pa ova činjenica pogoduje konverzijama u dijaspori, te konverzijama klanova koji su sačuvali sunitsku sufijsku tradiciju, tj. ranije u tekstu spomenutim Sadijama.

Bektašijama prilaze prvenstveno Albanci, ali i Slaveni-sunitski muslimani, i to u Sandžaku i u Makedoniji (Torbeši), te etnički Turci (u Makedoniji), te Romi po cijelom Balkanu (današnji vođe Roma u Hrvatskoj, Kasum Cana i Nazif Memedi su Bektašije.)

Širenje Vehabija po Balkanu

Kao što je ranije u tekstu bilo rečeno, po cijelom islamskom svijetu, pa tako i po Balkanu se šire Vehabije (Vahabiti/Salafiti).

Kako oni smatraju sve Šijite, pa tako i Bektašije nevjernicima, isti su apsolutno netolerantni prema Bektašijama.

Budući da Bektašije kontroliraju trgovinu drogama ovaj sukob produbljuje i (navodno, i za sada samo retoričko) zalaganje Vehabija za borbu protiv trgovine drogama.

Premda za sada nije bilo krvoprolića, smatra se da je poziv vodećeg vehabijskog imama na Kosovu, notornog Shefqeta Krasniqia na obračun sa katolicima, neposredno pred kraj prošle godine, bio neizravno uperen i protiv Bektašija.

Tako bi obračun sa katolicima, kojih na Kosovu ima svega 2-3%, i čiji broj se zbog iseljavanja na Zapad stalno smanjuje, bio uvod u obračun sa dominantnom sektom Bektašija, kojih na Kosovu ima blizu 25% od ukupnog stanovništva.

U sjevernoj Makedoniji su se Vehabije proširili po nekada sunitskim zajednicama gdje su Bektašije živjeli kao manjine, te su u više slučajeva nasilno zauzeli bektašijske tekije (vjerske centre slične džamijama) te u istima nastavili prakticirati vehabijski pravac Islama.

Stoga se sve veći broj promatrača boji mogućnosti da na "Balkanu ponovno izbije rat", te da taj rat "ovaj puta započne kao istrebljivački obačun između albanskih muslimanskih sekti".

Bektasijski red u 19 vijeku

by A. Yilmaz Soyyer

(trns. Hamza Halitovic)

Alevijsko-Bektasijska tradicija u Turskoj bila je vazan objekat raznih istrazivanja u zadnjim godinama. Sva istrazivanja imaju isti koren i vezala su se za istrazivanje tradicije Hadzi Bektasa Velija a ne na istrazivanju njegovog reda. Ovaj rad smo pokusali bazirati na istrazivanju reda. Koncept Alevi-Bektasija pojavljuje se u Turskoj u republikanskom periodu (posle 1924 godine). Ali cak sta vise danas mozemo vidjeti da se Alevijsko-Bektasijska tradicija pojavljuje kao posebna religiozna zajednica. U svakom slucaju za vrijeme Ottomanske Imperije je imala sasvim drugacije znacenje. Kao prvo u 19 vijeku pojam Alevi se odnosio na sve ljude koji su potomci Imama Alije. Isto tako taj pojam se odnosio i na sufijske tarikate koji su preko duhovnog lanca povezani sa Hazreti Alijom. Tako da su se tarikati Dzilvetija, Dzerahija, Halvetija, Rifaija i Kadirija smatrali Alevijskim. U vrijeme republike Bektashijska tradicija se izrazila na drugi nacin za razliku od ostalih sufijskih tarikata. Postojao je razlog tome jer su pojedine etno-religijske grupe poput Tahtadzi,Ocakzadeler (Dede Garkin Ocak, Abdal Musa Ocak, Pir Sultan Ocak, Sari Saltik Ocak itd.) definisale sebe kao sljedbenike Hadzi Bektasa Velija. Ovaj utisak je oformio temelj za to. Istrazivao sam Bektasijski red u 19 vijeku, pocetkom tog vijeka Sultan Mahmud II je zabranio Bektasijski red. Ali se moja studija prosirila na zadnju cetvrtinu 18 stoljeca pa sve do prve cetvrtine 20 stoljeca, sa glavnom paznjom na godine prije i posle 1826.

U ovoj studiji sam koristio moderne metode religijske sociologije. Razvio sam dvije glavne hipoteze prva je ta da su pojedina Bektasijska vjerovanja utjecala na pojedine soijalne dogadzaje i da su pojedini socijalni dogadzaji bili pod uticajem Bektasijskih vjerovanja. A druga hipoteza je da je Bektasijski red nastavijo da raste u tajnosti.

U svojoj studiji pokazao sam fotografije Bektasija iz razlicitih perioda i probao da ih rastumacim. Pregledao sam srusene Bektasijske tekije, groblja, Ottomanske arhivske manuskripte nadjene u bibliotekama.

Zbog ovoga sam ispitao nekoliko hatt-i hümayuna (imperialnih doznaka) I evkaf deftera (prihodnih registara) a ispitivanje rukopisa u bibliotekama je bio drugi korak moje studije. Zbog toga sto rukopisi u bibliotekama nisu bili klasificirani nasao sam ove rukopise pukim slucajem. Bazirao sam svoje istrazivanje na Bektasijskim textovima koji su bili napisani u prozi poeziji.

Za vrijeme mog istrazivanja pronasao sam knjigu Giritli Ali Babe koja nosi naslov Uyun-i Hidaye (Oci Upute) koja pomaze u razumevanju Bektasijske filozofije. Vjezbao sam svoje strpljenje dok sam istrazivao klasicne Bektasijske i Hurufijske textove. Jos od svog osnivanja Hurufije su proganjani od drzave kao rezultat toga pokusavali su sakriti prava znacenja njihovih textova koristeci tajne simbole. Cak sta vise oformili su cijele registre simbola i sakrili te liste na razlicitim mjestima. Dervish Murteza Bektashi bijo je prvi koji je preveo Fezlullah Astarabadijevu Cavidanname-i Sagir na turski. Text (koji je nazvan Durr-i Yetim) je bijo prepisan od Hasib Babe iz Karaagaç Bektasijske tekije.

Postoji jedna kopija ovog texta u Sulejmanijskoj Biblioteci. Ovaj text je bijo prepisan 1274/1857 I koristio sam ga za konsultaciju Hurufijskih vjerovanja.

Pronasao sam u pojedinim bibliotekama veoma vazne textove koji su napisani u 19 stoljecu. Ti textovi su ukljucivali Bektashijske Erkane, Gulbenke, Tercumane i druge molitve. Jedan od tih textova nosi naslov Risale-i Lahutiyye. Ta knjiga sadrzi 38 waraka (jedan warak je dvije strane) i dan njegovog pisanja je 25 Shawwal 1284 h/ 15 Februar 1867. Rukopis je bijo prepisan od Seyyid Seyha Bedrettina el-Halvetija el-Misrija iz grada Burse. Napisao je knjigu baziranu na rukopisima Seyha Sirrija Rifa’i al-Alawija, koji je bijo jedan od potomaka Imam Alije. Na zadnjoj stranici knjige Þeyh Bedrettin pise da je Seyh Sirri “poznavao sve Sufijske redove.” Manuskript je bijo prepisan od Þeyh Bedrettina u 19 stoljecu kada su zabranili Bektasijski red. Seyh Sirri je verovatno umro prije prepisivanja rukopisa. Seyh Sirri u njemu objasnjava sve rituale, simbole, i vjerovanja Bektashijskog reda. Vjerovatno je on bijo i Sejh Bektashijskog reda kao i Sejh Rifa’iskog. Jer se zna da ja puno Sejhova imalo potvrdu na dva ili vise redova u klasicnom Ottomanskom periodu.

Zakljucijo sam da Risale-i Lahutiyye pripada Seyh Sirriiju. On je autor a Seyh Bedrettin je samo prepisivac. Mozemo vidjeti da je Þeyh Bedrettin zabelezijo puno detalja u vezi sa Bektasijskim ritualima od pisanja Sejha Sirrija u glavnome textu. Rukopis pocinje sa “Bismillah ir-Rahman ir-Rahim ve bihi’l-avn” (U Ime Allaha Svemilosnog Samilosnog i sa Njegovom Uzvisenom pomocu). Pojam destur (koji znaci “sa tvojim dopustenjem”) je isto tako koristen u introdukciji. Razumeo sam da je Seyh Sýrri licno izvrsavao Bektashijske rituale u 1214/1779 godini. Prema rukopisu, Kýzýl Deli Sultan (Seyyid Ali) je bijo osvajac Rumelije i osnovao je ogranak Bektashijskog pokreta. A njegov zamjenik – je bijo Seyyid Halil Dede u Hacibektashköyu. U isto vrijeme, “sahibu’s-seccade” je bijo Shaykh Abdullatif Efendi . Ovaj ogranak Bektashija je vjerovatno pripadao Babagan

ogranku. Kada su prihvatili sejha svog ogranka, shejh Halil Dede kao postniþina, postovali su sejha drugog ogranka, shaykh Abd al-Latif Efendi kao “sâhibü’s-seccade”. Naravno, Þeyh Fazlullah Efendi, koji je bijo jedan od potomaka Kýzýl Delija, bijo je isto tako prisutan na ritualu (ayn-ý cem).

Drugi Bektashijski rukopis bijo je napisan 1255/ 1839. Zakljucio sam ovaj datum od beleske neimenovanog pisca u kojoj detaljno spominje posmrtnu ceremoniju Hacý Mehmed Ali Dede. Ovaj text je napisan od strane dervisha Seyyid Ismail Dede, koji je bijo postniþin Shahkulu Tekkije. Dok ovaj text ne sadrzi ritual inicijacije, sadrzi Gulbenke i molitve do detalja. Do ovog texta se moze doci u Atatürkovoj biblioteci u Istanbulu.

Jos jedan manuscript koji sadrzi rituale i vjerovanja Bektasija bijo je napisan 1261/1845. Zakljucijo sam ovaj datum iz pisma u textu. Ovaj text se isto tako moze naci u Atatürkovoj Biblioteci.

Text pokazuje rituale,vjerovanja i filozofiju Bektasija. Ukljucujuci i inicijacijsku ceremoniju reda, hvale i informacije u vezi Hacý Bektashi Velije i njegovih potomaka, kao i o Fadlullah Astarabadiju.

Otkrijo sam jos jedan rukopis koji potice iz Tire Bektashijske Tekkije. Na pocetku rukopisa je napisano da je to kopija “Erkanname koja pripada Hacý

Kirzade Hüseyin Hüsnü Babi koji je bijo sejh Hüseyin Ibrahim Baba Tekkije iz Tire.” Napisan je1312/1894. Zakljucijo sam ovaj datum iz liste na kraju rukopisa koja sadrzi imena I datume na kojima su se pojedine osobe pridruzile redu. U ovom rukopisu inicijaciska ceremonija je napisana od pocetka do kraja u detalje. I ovaj rukopis sam isto tako pronasao u Ataturkovoj biblioteci.

Posljednji rukopis koji je napisan u 20 vijeku je bez datuma. Zakljucijo sam to iz objasnjenja u kojem se podrzava zatvaranje tekija od strane Republicke administracije. Pisan je Arapskim pismom. Napisan je izmedju 1925 i 1928, zato sto su tekije u Turskoj zabranjene 1928, koja je isto tako bila godina alfabetske reforme (ukidanje arabice I uvodjenje latinice) Rukopis je napisan da nauci novu generaciju koja je zaboravila Erkane (principe) Bektashijskog reda. Ovaj rukopis se nalazi u Atatürkovoj Biblioteci. Sadrzi vazne komentare u vezi Bektasijskog reda. Pisac je nepoznat, ali komentira Republichke reforme u pozitivnom smislu.

Iznad sam spomenuo teskoce sa kojima sam nasao ove rukopise. Kada sam nasao rukopis koji sadrzi vjersku edukaciju Saka Yeniçeriyan (Janicharskih trupa) Bio sam zacudjen. Trazijo sam rukopis od bibliotekara sa naslovom Usul-ý Tarikat-ý Bektasiyye Risalesi. Kako god, kada sam uzeo rukopis, zabelezijo sam da je podnaslov knjige nosio ime Saka Yeniçeriyan. U ovom rukopisu vjerska obuka, Saka Yeniçeriyan (Janicharskih trupa) je bila napisana do detalja. Datum na rukopisu je 1206/ 1792.

Treci izvor koji sam koristijo u svojoj studiji o Bektashijama bili su nadgrobni spomenici u Bektasijskim tekijama iz 19 vijeka. Isto tako sam nasao puno Bektashijskih nadgrobnih spomenika na javnim grobljima. Fotografisao sam sve ove nadgrobne spomenike, ali ih nisam sve koristijo zbog ogranicenosti ove studije.

Odnos izmedju Bektasija I Ottomanske drzave u 18 I 19 vijku

Bektashijske tekije su imale srdacan odnos sa Ottomanskom Imperijom sve dok ih drzava nije zabranila. Prije toga drzava je pomagala Bektasije i moralno i finansijski. Generalno, ova pomoc je ukljucivala obnavljanje tekija, tako da su tekije prihvatile drzavni suverenitet. Svi sejhovi u tekijama bili su postavaljani od strane Çelebija (koji je bijo potomak Hadzi Bektasa) sa odobrenjem drzave. Ottomanska Imperija prihvatala je Çelebija kao jedinog autoriteta Bektashija.

Bektashijska filozofija se razvijala u tekijama. Postoje razliciti dijelovi u vecini Bektasijskih tekija kao sto su at evi, aþ evi, i mihman evi. Zbog uticaja tekije na Bektasijsku filozofiju, postali su socijalno-kulturoloski centri. Imalo je hrane, namestaja i alatki u tekijama koji su bili koristeni od strane dervisa i gostiju. Potrebe su zadovoljavane i dolazecih izvora tekije. Evkafi su bili glavni dolazeci izvori.

U ovim evkafima, stocarstvo I zemljoradnja bili su vazni izvori prihoda. Vlada je kontrolirala naznacavanje sejhova zbog toga sto su oni bili administratori ovih evkafa. Drzava je malo obracala paznju na duhovnost sejhova gledajuci vise na njihove ekonomske sposobnosti.

Zabranjivanje Bektasijskih Tekija

Sve Bektasijske tekije su bile zabranjene od strane Sultana Mahmud II. Shaykh ul-Islam i mnogi vodje drugih Sufijskih redova su odobrili ovaj potez.

Bektasije su bile optuzene za krivoverje, porocnost i pobunu. Ali se znalo da je glavni razlog njihove zabrane zbog njihovih veza sa Janicharima.

Janichari nisu uvjek bili Bektasijskog pristupa i vecina njih nisu bili Bektasijski dervisi. Ali ipak prihvatali su Hadzi Bektasha kao svog osnivaca I duhovnog zastitnika. Sultan Mahmud II je zabranijo Janicharski odred i naredio pogubljenje velikog dijela njih dok je istovremeno pozatvaro Bektasijske tekije. Tri Bektasijska sejha su bila pogubljena u Istambulu. Istina je da je ovaj potez bijo cisto politicke prirode. Drzava nije mogla dokazati tvrdenje da Bektasijske tekije proizvode alkohol ili pak da spijuniraju za Persiju. Imalo je ne-Bektasijskih sufija koji su podrzavali zatvaranje Bektasijskih tekija kao I onih koji to nisu podrzavali. Kusadali Ibrahim Halveti je podrzavao odluku o zatvaranju , dok je Seyyid Nizam prihvatijo Bektasije koji su bili gonjeni u svoje tekije.

Posle zabranjivanja drzava je postavila Nakshibendijskog sejha u Pir Eviju (glavna Bektashijska tekija). Neke Bektasijske tekije su demolirane a druge su promenjene u medrese. Hamdullah Çelebi (koji je bio Bektasijski sejh u Pir Eviju) je proteran u Amasiju. Dervishi koji nisu prihvatili da izvode Nakshibendijske rituale bili su izbaceni od strane Naksibendijskog sejha. Ovakva situacija je produzila sve do smrti Sultana Mahmuda II.

Posle smrti Sultana Mahmuda II autoritet Nakshibendija u Pir Eviju je postao slab i mücerredi (celibatski) ogranak Bektasija je opet postao dominantan. Ovaj ogranak je sire poznat kao Babagan ogranak. Borili su se sa Çelebijama i Nakþibendijama za dominaciju u tekiji. Postojala su tri vida sejhova u Pir Eviju u tom periodu. Nakshibendijski sejh je oficijalno sedeo na postu ali u Corumlu Hüsnü Babu (koji je bijo mücerred) je gledano kao u pravoga sejha. Za to vrijeme Feyzullah Çelebi je tvrdijo da bi on trebao biti pravi sejh.

Posto su Naksibendijski sejhovi izgubili svoju dominantnost u tekiji, bili su bar “oficijalni” sejhovi pa im je drzava nastavljala davati platu i oni su sjedeli na svojim mjestima. Onda je drzava pokusala resiti ovaj problem naznacujuci Yahya Efendiju, koji je imao oba idzazeta, Nakshibendijski i Bektasijski da nadgleda Pir Evi. Ali ovo naznacivanje je uzrokovalo konflikt izmedju Bektasija. On se sukobijo sa Mehmet Ali Babom i isterao je Periþan Babu koji je bio baba koji je ziveo u Pir Eviju.

Isto tako za vrijeme ovog perijoda odredjene frakcije medju Babaganima sukobile su se medjusobno. Perisan Baba i Mehmet Ali Baba su bili privremeno izbaceni I formirali su ogranke nazvane Müteserri i Harabati. Bili su podeljeni oko razumevanja toga sta prilici serijatu a sta ne. Periþan Baba je bijo uplasen da ne bude ubijen. Pustijo je glasinu da je mrtav i lazni grob je bio pripremljen u okruzenju Eryek Baba Tekije u Kazliçeþme.

Za to vrijeme, drzava je naznacila novog sejha u Pir Eviju koji je imao dva idzazeta Bektasijski I Kadirijski. Novi sejh Yalvaclý Tevfik Baba, zvani Tevfik Lisica. Bektasije ga nisu volele. Bio je partisan Ittihat ve Terakki partije.

Albanske Bektasije u Pir Eviju

Çelebiije i njihovi sljedbenici su odsjeli u Anadoliiji. Oni se sastoje od Turskih plemena i seljaka. Kako god Babgan ogranak je sadrzan primarno od Turaka, Grka I Albanaca. U 1912, konflikt izmedju Çelebija i Babagana se nastavijo na drugacij nacin. Çelebije su tvrdile da oni trebaju kontrolirati Pir Evi. Optuzili su Babagan ogranak da podrzavaju Albansku pobunu.

Drzava je istrazila Pir Evi zbog mnogih zalbi. Puno ljudi je ispitano od strane policije. Imalo je puno optuzbi da su Albanski Bektasije bili partizani Ittihat ve Terakki Cemiyeti,

da su se setali potpuno pijani, da nisu dopustali nikom da ulazi u tekiju I da su pomagali Albanske pobunjenike.

Pa bila je istina da su neki Albanski Bektasije na Balkanu ucestvovali u pobunama ali Albanski Bektasije koji su zivjeli u Pir Eviju nisu imali nikakve povezanosti sa pobunom. Na kraju istrage, nijedna optuzba nije bila dokazana.

A Survey of Sufism in the Balkans

by Huseyin Abiva

Foreword

The nearly six centuries of Ottoman rule over south-eastern Europe provided considerable occasion for the spread of Islam in that part of the world. Undeniably, among the nations that now comprise the Balkan Peninsula (Albania, Bosnia-Hercegovina, Bulgaria, Croatia, Greece, Macedonia, Montenegro and Serbia) the Muslim component of their populations is quite discernible and apparent. Two of these nations, Albania and Bosnia-Hercegovina, are comprised of Muslim majority populations. Huge Muslim minorities can be found among the inhabitants of Macedonia and Serbia (which also includes the province of Kosova). In Croatia, Bulgaria, Montenegro and Greece the percentages of Muslims is much smaller, but in some cases the numbers can be quite impressive, as with the more than 1 million in Bulgaria!

The largest Muslim ethnic group present in the Balkans is the Albanians, who now number over 5 million. They are concentrated in the central and southern regions of the peninsula and form the overwhelming majority of the population in Albania, the Serbian occupied province of Kosova, and western Macedonia. There are small groups of Albanians living in Bosnia, Montenegro, and Croatia who are primarily émigrés from the Tito era. In regards to religion, Albanians have never found in it a force for ethnic unity, though they are, for the most part, followers of Islam (or the non-practicing descendants of Muslims). Sizeable segments of the Albanian people still adhere to either Roman Catholic or Orthodox Christianity, and among the Muslim population there was (and is) further division between Sunnis and the followers of the Shi’i Bektashis.

The next ethnic element of the Muslim population of the Balkan Peninsula is that of the Slavs. They number some 3.5 million and are the descendants those portions of the populace that embraced Islam during the centuries of Ottoman rule. Culturally and linguistically they are a varied group whose language, racial origin and religious faith

form for the only common feature. Muslim Slavs form a plurality of the population of Bosnia-Hercegovina (where they are known as Bošnjaks), a majority of the Serbian-controlled region of Sandzak, and a significant minority in Macedonia (where they are known as Torbesi) and Bulgaria (where they identify themselves as Pomaks). Small pockets of Slav-speaking Muslims can also be found in northern Greece (Pomaks) and in Kosova (Goranis).

The Turkish element in the Balkan Muslim population is but a mere shadow of what it once was even a century ago. In the past, Turkish-speaking Muslims made up substantial portions of the populations of Macedonia, Thessaly, Morea and Bulgaria. At the present time, there are nearly one million Turks who continue to live in Bulgaria. In Macedonia and Greece there are some 200,000 Muslims who still classify themselves as Turks. There are also less significant communities of ethnic Turks who live in the urban centres Kosova and the Sandžak.

The Roma (Gypsy) are a smaller yet significant Balkan Muslim ethnic group. They are highly scattered throughout the region and tend to follow the prevailing religion where they reside. Consequently in the heavily Islamized regions of Bosnia, Albania, Bulgaria and Macedonia they usually profess Islam whereas in parts of Serbia, Bulgaria and Greece they are Orthodox Christian. In Macedonia, the Roma are a highly visible minority, especially around the capitol city of Skopje. Historically, the Roma have suffered (and continue to do so) from racial discrimination by their non-Roma neighbours, both Muslim and Christian. In recent decades the Roma have counteracted their exclusion from the official Islamic by becoming heavily involved in various Sufi Orders.

In times past there were other ethnic groups that have since disappeared due to “ethnic cleansing”, annihilation, expulsion or assimilation into one of the more dominant Muslim groups. For example there once existed large numbers of Greek-speaking Muslims in Macedonia, Crete and in the various regions of Greece up until the beginning of the 20th century. Several of the Slav tribes of Montenegro embraced Islam in the early 18th century only to be exterminated decades later in an event commemorated in the famous Serbian epic The Mountain Wreath. One can also find the descendants of Circassian and Tatar refugees from Russia still living in Kosova and Bulgaria, though they have been assimilated to a large degree into the Albanian or Turkish populations amongst whom they live.

A Survey of Sufism in the Balkans

Sufism: a Channel of Islamic Dissemination in the Ottoman Age

In the Balkans (as is the case in other Muslim lands) the past role of the Sufi tariqats (lineage fraternities) in the safeguarding and promulgation of Islam cannot go without notice. It can be said with all impartiality that the infusing of an Islamic social order in this part of Europe could not have been possible without the efforts of Sufi shaykhs (both past and present) and the fraternities that were formed around them. The Sufis of the Ottoman Balkans greatly enhance both to the development of an Islam of the intellectual arena as well as a ‘folk’ Islam of the village and countryside. Despite the fact that it has now been reduced to a mere shadow of a once immeasurable expression, the impact of Sufism can still be felt throughout Balkan Islam. The extent of this impression and its function in Muslim society can be seen through the number of tariqats that have operated in the region over the centuries.

The largest and most prevalent of these tariqats during the Ottoman period were the Khalwatiyyah and the Bektashiyyah. Though unexceptionally represented at present, these two tariqats once dominated the Ottoman Balkans throughout the 18th and 19th centuries. The Naqshbandiyyah, Qadiriyyah and Rifa’iyyah followed them in significance in terms of supporters and dispersal. Surprisingly all three of these managed to endure to this day with considerable popularity. Several other tariqats, such as the Mawlawiyyah, Bayramiyyah, Malamiyyah, Sa’diyyah, Jalwatiyyah, Shadhiliyyah and Badawiyyah, emerged during a number of stages in the Ottoman era but have died off.

Despite the fact that the overwhelming majority of Sufis in the Balkans were connected with Ottoman rule, one of the first Sufis to have come into the region was the pre-Ottoman Bektashi holy man Sarı Saltik. Most of the details of his life are clouded by legend, this 14th century Sufi journeyed throughout the peninsula decades well in advance of Ottoman armed forces.

Today his maqams (shrines) can be found in any number of places, including Bosnia (Blagaj), Romania (Babadag), Macedonia (near Ohrid), and Albania (Kruja), where the most renowned location is to be found. As the Ottoman armies extended Muslim rule in the Balkans during the 15th and 16th centuries, dervishes of a range of tariqats trailed in their wake. These early Balkan Sufis frequently set up zawiyahs or hospices that served not only as symbols of Ottoman supremacy over a newly conquered area but as centres for the dissemination of Islam among the local population as well. Two of these distinguished zawiyahs were founded in the Bosnian city of Sarajevo immediately after the conquests of 1463. Both of these zawiyahs established by shaykhs of the Naqshbandi tariqat and were constructed by means of endowments made by local Ottoman notables. After a while, as the imperial administration became notably more entrenched and the

Islamic religious establishment further developed, tekkes were built to cater to the spiritual needs of the local population.

The first Ottoman Sufis were primarily among the Naqshbandi lineage, and their identified hubs during the 15th-17th centuries were in Bosnia and Macedonia. Firmly tied to the Sunni ‘ulama, the Naqshbandiyyah were in the forefront in guaranteeing “conventional” Islam in Bosnia-Hercegovina and in urban centres throughout the Balkans. There were, furthermore, three distinctive waves of Naqshbandi implantation in the Balkans during the Ottoman period. The initial phase was made owing to several shaykhs who were direct representatives (khalifahs) of Khwajah ‘Ubayd Allah Ahrar. The noteworthy among them included Mullah ‘Abdullah Ilahi (d.1491), who settled in Serez (Greece), and Shaykh Lutfullah, who established an early Naqshbandi tekke in Skopje. It is extremely plausible that the earliest Naqshbandi instructors in Bosnia (Uyran Dede and Shemsi Dede to be precise) had some form of connection with the two previously mentioned shaykhs.

Derviski Red Bektasija

by Prof. Dzemal Cehajic

Derviski red bektasija razvio se kao red ili sekta, apsorbirajuci misticko-heterodoksne grope dervisa, kao

sto su na primjer Abdalan-i Rum, kalenderije, hajdarije. Naime, ovaj red uzdigao se i formirao iz

raznorodnog nasljeda heterodoksno-islamskih tendencija, te hristcansko-anadolskih i turskih sujevjerja.

Buduci da je Hadzi Bektas Veli bio ucenik i najistaknutiji nasljednik Baba Ishaka, ili kako se drugacije

nazivao Baba Rasula, tog slavnog sejha baba'ija, zacijelo da se i bektasizam stvarao oslanjajuci se na

tradiciju "baba?ija" i na drevne heterodoksne elemente Turkmena u cijoj sredini se i razvio. Po misljenju

Fuad Koprilija bez oklijevanja mozemo tvrditi da izmedu Hadzi Bektas i njegova sejha Baba Ishaka, kao i

kalenderija, hajdarija i babaija ne postoji neka razlika u doktrinarnom pogledu.

I porijeklo tih baba'ija i turkmenskih sejhova, Fuad Koprulu trazi djelomicno u bratstvu jesevija, a

djelomicno u grupi kalenderija. Ovo posljednje vuce svoje porijeklo iz grupe zvane horasanska skola, ili

jednostavno melametija i razvija se poslije Dzemaludin Samia (umro 1584) u Siriji, Egiptu, Iraku, Persiji,

Indiji, Srednjoj Aziji i Anadoliji. Prezir prema opstem misljenju, nezenjstvo, siromastvo i prosjacenje su

osnovni izrazaji i nacela melametija, koja su varirala do izvjesne mjere prema vremenu i sredini.

Kalenderije su dervisi-lutalice, koji su, obrijane kose, obrva, brade i brkova, lutali od grada do grada,

mada su u nekirn centrima imali i svoje tekije.

Takoder i bratstvo hajdarija, koje je krajem XII-og vijeka osnovano u Horasanu od strane turskog sejha

Kutbudina Hajdara, a koje vodi svoje porijeklo od jesevijskog reda, bilo je jako nadahnuto ucenjem reda

kalenderija. Pripadnici hajdarija su bili, narocito, rnladi Turci iz Horasana.

Vec u XIII stoljecu dervisi reda kalenderija, hajdarija i jesevija, ciji misionari su nailazili na bolji prijem i

odziv medu plemenima po selima negu u gradovima, gomilali su se u Anadoliji, koja je dosla pod vlast

Ilhanida. Pod zastitom Mongola, turski sejhovi (babe) su dosli u Anadoliju sa svojim dervisima da tu

produze propagiranje svojih ucenja. Istina, oni su od nomada po selima dolazili i boravili na dvorovirna

Seldzuka i krajiskih begova.

Zacijelo, i islam Turkmena, s obzirom na sve moguce utjecaje i nasljeda, bio je isuvise heterodoksan,

buduci da je rezultirao iz sinteze idolopoklonickih elemenata Turaka i jedne popularne forme ekstremnog

si?itstva, mistike i lokalnih nasljeda.

Bektasijski red koji je u XIV stoljecu bio poznat pod imenom "Abdalan-i Rum" (abdali Anadolije) ili "Babe

Turkmena", koji su uzeli ucesca u ratovirna za Osmana i Orhana i intimno bili vezani za osnutak

Osmanskog Carstva, moze se tretirati kao jedna od docnijih forrni babaizma koji je nastao mijesanjem

doktrina heterodoksnih bratstava -jesevija, kalenderija, hajdarija, kako smo vec rekli, sa predanjirna

anadolskih Turkmena i lokalnim predrasudama.

Dakle, red bektasija razvio se u sinkretisticko jedinstvo i kombinaciju raznorodnih elemenata koji vade

porijeklo iz mnogih izvora - narodnih, heterodoksnih, ezoterickih, pacev od narodnih kultova Centralne

Azije i Anadolije, do anadolsko-turskih i hriscanskih, a kasnije i balkanskih, do doktrina hurufIja. On je

baziran na kultu sveca (evlije) i organizovanom sistemu tekija ili loza, u kojem je Hadzi Bektas samo

centralisticka figura, odnosno identifIkacija i ujednjiavajuci spritualni

faktor.

Bektasijski, red koji je postojao vec u XIV vijeku, narocito je dobio na znacaju u XV i XVI stoljecu, kada je

objedinio ostale heterodoksne grope i kada je stvoren kult Hadzi Bektasa Velija medu abdalima i svim

ostalim grupama proizaslim iz babaizma, buduci da se red organizovao u sistem loza i ustaljenih pravila i

ceremenoja, da bi najzad prerastao u siroku organizaciju.

Naime, u Hadzi Bektasovom djelu "Maqalat"-u, napisanom prvo na arapskom, zatim pretocenom u

stihove na turskom, a onda i u tursku prozu, ne samo da nije iskristalisana organizaciona struktura i

obicaji reda, nego i doktrine i ritual i specificne misterije bektasija nisu bili posebno istaknuti, sto

potvrduje tezu da je konacno fomiranje reda u organizacionom pogledu ucinio "drugi pir", Balim Sultan

(umro 1516) pocetkom XVI stoljeca. I sama njegova titlua "pir-i thani" (drugi ucitelj) govori o njegovoj

ulozi i znacaju u organizaciji bektsijskog reda.

Prema sacuvanoj tradiciji, Balim Sultan je postavljen na celo reda, odnosno povjerena mu je funkcija

proceInika glavne bektsijske tekije (Pir Evi) u Hadzi Bektas Koyu u blizini Kirsehira 1501. godine. Poslije

Balim Sultana, ustalila se praksa da se proceInik centralne tekije bektsija (dede), koji slovi kao voda i

lider, bira od strane specijalnog koncila (savjeta).

Dakle, Balim Sultan je stvorio organizaciju od tih raznorodnih elemenata, o kojima smo govorili, formirao

zajednicki ideal, unificirao osnovni ritual i simbolizam, a kaze se i da je uveo i praksu nezenjstva. Istina je,

medutim, da je celibat praktikovala samo jedna neznatna grupa bektasija

Ali, i pored toga, mi u literaturi bektasija susrecemo disonantnu hrpu vjerovanja i dogmi nastalih u

razlicito vrijeme i u raznolikom ambijentu, zbog cega se i ne moze, mozda, govoriti o bilo kakvom

pokusaju da se ana objedine u jedan unificirani sistem. I ne samo da postoji siroki korpus vjerovanja

razlicitih vrsta, nego se i bektasije medusobno ne slazu u pogledu znacaja izvjesnih dogmi. Njihovi pogledi

na Zivot najbolje su izrazeni u odnosu prema ortodoksnom islamu i ortodoksnim uciteljima, koji se mogu

okarakterisati kao nepostedna kritika flksiranih vjerovanja i dogmi ortodoksnih ucitelja. U tom odnosu i

antagonizmu prema ortodoksiji atmosfera epikurejskog uzivanja zivota i radovanja svijetu kakav on jeste

mijesa se sa dobrocudnim prezirom zbog nedosljednosti propovjednika sunnitskih vjerovanja, sto je

znacilo duboko zanemarivanje islamskog kulta i rituala. Kao eklatantan primjer Dzon Kingsli Birge navodi

pjesmu Junusa Emrea u kojoj pjesnik poredi Boga sa piljarom koji pokusava da odvagne nasa djela i

zasluge. Mada pjesma izgleda kao ostar protest protiv Boga i njegove nepravde, koji nas je stvorio kakvi

jesmo, a onda nas podvrgava kazni ako cinimo zlo, pjesma je, u stvari, bektasijska kritika sunnitskog

vjerovanja u sudnji dan i obracun.

Medutim, tendencija da se bektasije narugaju i, izvrgnu podsmijehu ortodoksni islam nije znacila i

objasnjenje vlastitih pogleda i vjerovanja, jer bektasije vole da zadrze atmosferu potpune misterioznosti

bektasi misterija (sirr-i bektasi) u izrazavanju svojih vjerovanja, u cemu su im dobro posluzili simboli i

znacenja ucenja hurufija, koja su za neupucenog prava zagonetka, ili ana ne znace nista, kao sto pise Asik

Hasan:

"Mi smo basta, ruza je u nama (pocinje pjesma).

Ako trazis (slovo) dzim, slovo (dal) je u nama. (Zadnji stili pjesme)."

I Turabi u jednom nefesu razvija misli u enigmatitnim terminima koji se bez poznavanja hurufijskih

simbola ne razumiju. On kaze:

"O, Turabi, onaj koji stvara u jednom dahu 18000 svjetova,

To sto stvara svijet su tri slova i pet tacaka."

Tendencije razvoja baktasizma ka jednoj misterioznoj religiji logicno su nametnule i potrebu vodita da bi

uvedeni mogao uopce shvatiti misterije reda i njegova utenja. Ali, to je odvelo i zakljucku da se utenje

bektasija moze razumjeti samo putem vodita, a u daljem razvoju dovelo je do doktrine mursida -vodica

kao apsolutno-esencijalnog bica koje zauzima maltene bozansko mjesto za ucenika (murida), koji treba

da mu se potpuno preda i pokorava i u njemu i njegovoj volji trazi Istinu. Jer nema knjige koja moze

adekvatno da poucava bektasizarn, niti vjere (dogme) koja se moze razumjeti bez pomoci vodica. Da

neko postane bektasija, prvi korak je da nade mursida:

"Onaj koji kaze, ja trazim Muhameda Aliju,

Prvo sto treba da ucini je da nade vodica."

Sada se odmah postavlja pitanje: Sta su to dogme, odnosno principi kojima mursid poucava svoje muride?

Najvaznija doktrina u ucenju bektasija koja predstavlja put ka religioznom znanju i iskustvu jeste

koncepcija "dort kapi" -cetvera vrata, odnosno cetiri osnove, a to su:

1) Serijat (ili ortodoksni sunnitski zakon),

2) Tarikat (ucenja i praksa tajnog religioznog recta),

3) Marifat (misticko znanje o Bogu),

4) Hakikat (neposredno iskustvo sustine realnosti).

Prema ovome konceptu strukturiran je i smisao Kur'ana, koji za bektasije ima cetiri znacenja: a) spoljni

tekst ('ibare) je za masu ('awam); b) suptilnosti (leta'if) za gnostike ('arifin); c) tajne za evlije; d)

unutrasnju istinu, bit (hakikat) za profete i poslanike.

Cinjenicaje da bektasije, po opcem uvjerenju, potpuno zanemaruju i zapostavljaju religiozne obaveze koje

trazi serijat, mada su zadrzali samo izvjesnnu dozu respekta u odnosu na odredbe serijata. Dovoljna je

ilustracija za to upotreba vina u okviru bektsijskili ceremonija. "Kod bektsija", kako kale Enver Sapolyo,

"postoji molitva, ali namaz, kao obavezna dnevna molitva serijatom propisana, ne postoji. Oni se stalno

mole Aliji i pirovima."

Preneseno na idejni, odnosno intelektualni plan, za bektasije postoji fiksirani jaz izmedu serijata i

tarikata, koji se izrasava u ideji o videnju svijeta u kojem Zivimo. Za onoga koji usvaja serijat i njegova

ucenja svijet je stvoren iz nicega -nebica. Takva logika razmisljanja vodi do izvjesnog dualizma. Naime,

postoji Bog iznad, a izvan je njegov stvoreni kosmos, i taj materijalni svijet dok postoji, posjeduje izvjesnu

realnost. Medutim, za onog koji je ucao u tarikat, ideja o Bogu i svijetu se mijenja. gada se o Bogu ne misli

kao o mocnom tvorcu, nego vise o Istini, Realnom bitku, a sve drugo je sarno privid i pojava. Bog je

opstojao kao nediferencirano jedinstvo. Stvaranje svijeta, kao sto znamo, desilo se kada je Bog, prema

navodnoj izreci Muhameda, odlucio: "Bio sam skrivena riznica, zato sam zelio da budem poznat, i tako

sam stvorio kreaciju (svijet) da bi bio upoznat."

Interesantno je zapaziti ideju bektsija da je Bog iz svoje vlastite svjetlosti stvorio svjetlo Muhameda

(Nur-i Muhamedi), a onda radi njega stvorio svijet. Bektasije tu uobicajenu ideju variraju, identiflkujuci

Aliju sa Muhamedom, Aliju koji se otkriva u ovoj svjetlosti i cije inicijale nalazeu njoj. Zatim je iz istog

izvora stvorio duse profeta i svih stvorenja.

Oslanjajuci se na izvjesne stavke i ideje Kur'ana i tradicije red bektasija je kreirao semu emanacije

fenomenalnog svijeta umnogome se sluzeci terminima Ptolomejevog kosmografskog sistema.

Razmatrajuci druge redove, mi smo objasnili da se serijom emanacija i izljeva iz nediferenciranog

jedinstva proporcija Realnog bica smanjuje kako se spusta dalje od izvora. Taj razvoj tece u dva pravca,

ili, slikovito izrazeno, u dva luka: "qaws-i nuzul" (Luk spustanja) i "qaws-i 'urudz" (Luk uzdizanja,

penjanja). Silazak tete iz bozanskog izvora u vidu emanacija koje sadrze staIno smanjujuce elemente

Realnosti, a stalno rastucu proporciju pojave ili nebica sve do fizicke materije na dnu silaznog luka, tj. do

fenomenalnog svijeta.

Zatim slijedi drugi luk "qaws-i 'urudz" (Luk uzdizanja, penjanja), kada materija preuzima sve vise

karakter Realnog bica dok ne dode do savrsenog covjeka (Insan-i kamil), sto znaci potpuni povratak u

bozanstvo. To se oslanja na izreku Muhameda: "Sve ce se vratiti svome izvoru".

U stvari, ovaj ciklus spustanja i ponovnog uzdizanja znaci usavrsavanje ljudskog bica koje treba da se

penje do savrsenog covjeka, sto predstavlja povratak covjeka ka Bogu kao svom ishodistu.

Medutim, neke bektasije vjeruju u prelazak duse na samrti u tijelo iste vrste (metempsihosis). lma ih koji

vjeruju da je dusa ubice Huseina usIa u zeca, zbog cega oni ne love niti jednu, pa i ne doticu se zeca.

Istina je da bektasije mnogo govore o ideji povratka ka Bogu, medutirn, veoma malo je receno u literaturi

ovog reda o buducem Zivotu. Pa i taj povratak u bozanstvo, kako na to gledaju bektasije, nije zamisljen

kao bilo kakav gubitak individualiteta. Jer smatraju da je preminuli evlija jos Ziva prisutnost u

fenomenalnom svijetu koju covjek, po potrebi, maze pozvati u pomoc.

Medu svrsenim i evlijama koje narocito postuju bektasije, kao centralna figura pojavljuje se Alija, po

cemu su bektasije ujedno alevije. U spiritualnoj hijerarhiji, o kojoj sma naprijed nesto rekli, najuzvisenije

mjesto pripada Aliji. Oni su otsli taka daleko u teoretskom objasnjenju znacaja Alije da su ne sarno

stvorili kult Alije nego su ga identificirali sa bozanstvom. Ta deifIkacija Alije izrazava se i u njihovom

izrazu "bism-i Sah" (U ime Cara, ili u ime Alije), umjesto Kur'anskog "bismilIahi" (U ime Allaha).

Bektasije Aliju ujedinjuju sa Allahom i Muhamedom u jedan trinitet, kako to izrazava Sefll Abdal:

"Allah Muhammet Ali hep bir sirdir".

(Allah, Muhamed, Alija, svi su jedna tajna)

ili Perisan Baba

"Hakk Muhammet Ali haktir".

(Bog, Muhamed, Alija su Realnost)

U knjizevnim kreacijarna bektsija Muhamed i Alija dolaze kao jedan pojam, jer, kako misle bektasije, oni

se izgovaraju i pisu kao dva imena, a u stvari su jedna licnost, ill kao neka teoloska flgura dvojice koji su

objavili tajne islamske religije. Medutim, iz praktitnih razloga, pravi se razlika. Teoretski gledano,

Muhamedu pripada potasno mjesto kod bektasija, jer prva emanacija iz nediferenciranog bozanstva je

"Svjetlo Muhameda" (Nur-i Muhammedi). Prorok Muharned je prezentirao bozju objavu, Kur'an, ali put

za razumijevanje unutrasnjih znatenja i dubljeg poimanja objave jeste Alija, zbog tega Alija kod bektasija

zauzirna pre-dominantno mjesto.

U doktrinarnom smislu bektasije su si'iti, priznaju 12 imama i visoko cijene Dzafera al-Sadika. Pored 12

imama, bektasije, postuju i 14 nevinih Zrtava (ma'sum-i pak), djecu imama. Ovih 14 nevinih i 12 imama

sa Fatimom i Hatidzom predstavljaju kod bektasija posebne manifestacije Boga, sto skupa tini broj

arapskog alfabeta, i sto je od znataja prema teoriji hurufizma koju su prihvatill bektasije.

Obredi i Ceremonije

Kao red zatvorenog tip a, bektasije su imali elaboriranu ceremoniju prijema novih clanova zvana "Ikrar

ayini", koja je objasnjena u knjigama o bektasijskom ritualu (Erkan-name). Medutim, treba primijetiti da

se opisi ceremonije, redoslijed obreda, kao i sadrzaj obreda donekle razlikuju kod raznih autora, kao na

primjer, kod Murata Sertogiua, Envera Sapolyoa, Kemala Sarnangila, kao i Yakub Kadrija.

U toku ove ceremonije, kad se kandidat proglasi clanom, slijedi distribucija rakija, hljeba i sira.

Pretpostavlja se da je to preostali obicaj svete opcine sto je praktikovano od Artotirita.

Prilazeci analiticki ovom obredu, Helmer Ringgren pokusava da iznade porijeklo razlicitih elemenata u

ritualu i uvjeren je da postoji neka veza izmedu tigbent (pojasa) i kusti Parsa. Turski ucenjaci su skloni

da istaknu slicnosti sa samanistickim ritualom da bi povezali tradicije bektsija sa predislamskom turskom

kulturom, u sto, bar vecim dijelom, Ringgren nije uvjeren.

Poslije ove ceremonije, koja simbolizira izdvajanje novog clana iz predasnjeg zivota i njegovo integriranje

u novi zivot kao erena u zajednicu erena (onih koji su dostigii istinu), postoji jos i skupni ob red ili pijanka,

zvani "Ajin-i dzem", gdje on (kandidat) sudjeluje kao ravnopravan clan reda. Ova ceremonija, koja se

provodi dva puta sedmicno, vise lici na praznovanje nego na poboini obred. Tada se toci rakija, naravno,

uz elaboriranu proceduru, pjevaju se pjesme (nefes) uz pratnju saza i izvodi ples (sama').

Na celu reda bektasija nalazio se Celebi, koji je zivio u glavnoj tekiji "Pir evi" u Hadzibektaskoyu kod

Kirsehira. Ova funkcija je bila nasljedna u XVIII i XIX stoljecu, ali ne uvijek. Pored njih, tu su bili i

duhovni lideri bektsijskog reda, zvani "dede". Procelnik tekije zvao se "baba", clan reda "dervis", a tek

primljeni u red nazivao se "muhib", i simpatizer reda "asik". Bektasije nose kapu bijele boje sa 4 ili 12

nabora, sto, naravno, ima i simbolican znacaj (4 vrata ili 12 imama).

Bektasije u nasim zemljama

Uporedo sa turskim osvajanjima na Balkanu, zajedno sa vojskom u kojoj su i sami ucestvovali i

sudjelovali u osvajanjima, pojavili su se dervisi-bektasije u nasim zemljama. Vec sredinom XIV stoljeta

bektasije su se pojavile na granicama Rumelije, a do kraja ovoga vijeka ucvrstili su se medu janjicarima.

Neki istoricari objasnjavali su to cinjenicom sto su janjicari bili vecinom hriscanska djeca, hriscanskog

porijekla, ili ratni zarobljenici, pa su radije pokazivali sklonost ka bektasizmu kao narodnom obliku

religije nego sunnitskom islamu.

Krajem XVI stoljeta janicari-bektasije su i zvanicno priznali Hadzi Bektasa Veliju za svog

sveca-zastitnika. Dakle, stvoren je kult Hadzi Bektasa, sto potvrduje i fakat da je od tada jedan

bektasijski baba boravio u njihovom korpusu, a prilikom izbora, novi poglavica reda "dede" bi dolazio u

Istanbul da i zvanicno primi krunu od janjicarskog age.

Medutim, Prof. Fuad Koprulu zastupa drugu tezu, On opovrgava tvrdenja i legende koje se odnose na

susret Hadzi Bektasa sa osmanskim vladarima -Osmanom i Orhanom, ili na ulogu koju je Hadzi Bektas

imao u osnivanju janjicarskog korpusa, sto smatra cistom izmisljotinom, i sto po njemu nema nikakvog

istorijskog osnova.

Bektasijska propaganda imala je velikog uspjeha i utjecaja na Turkmene u Anadoliji, narocito u oblasti

izmedu Kizilirmaka i Erzeruma i na jugu u planinama Taurusa. Ucenje bektasijskog reda prihvatili su i

Turkmeni Juruci nastanjeni izmedu Jedrena i Dunava na Balkanu, potom stanovnici Dobrudze i

Deliormana u istocnoj Bugarskoj, te stanovnici na planinama Rodopa u Grckoj i Bugarskoj. Tokom XV i

XVI stoljeca mnostvo tih turkmenskih nomada prelazi na sjedilacki nacin tivota, osnivajuti svoja sela i

nastanjujuci se u gradovima.

Treba istaknuti cinjenicu da su heterodoksne grope dervisa odigrale znacajnu ulogu u islamiziranju

hriscanskog stanovnistva u Rumeliji i u islamizaciji Balkana u toku XIV i XV stoljeta. O znacaju i krupnoj

ulozi bektasija u sirenju islama medu starosjedilackim hriscanskim stanovnistvom u Rumeliji i na

Balkanu govori i HaIil Inaldzik. On s pravom primjecuje da je bektasijski oblik islama, koji priznaje

ravnopravnost religija, koji pridaje veci znacaj skrivenim vrijednostima nego spoljnim obiljezjima, koji

zapostavlja vrsenje islamskih obreda-molitvu, post, a dozvoljava upotrebu vina i dopusta zenama da se

pojavljuju otkrivena lica, bel feredze i slobodno mijesaju s muskarcima, te zbog svoje esteticke prirode i

karaktera narodnog reda bio prihvatljiv za mnogobrojne balkanske seljake.

Medutim, pored religiozno-sinkretistickog, postoji i jedan drugi aspekt. Naime, bektasijski red je i zbog

svoga vjecito opozicionog stava prema oficijelnom sunnitskom islamu i sunnitskom drustvu opcenito

nailazio na prijem protivnika osmanskog feudalnog drustva i poretka, a kao organizacija zatvorenog tipa

za to je bio veoma pogodan. Iz tih razloga su ga prihvatile i grope koje su nastojale da kroz mrezu

bektasijskih tekija provedu svoj utjecaj i odrze ili sacuvaju za sebe vise samostalnosti i vlasti. U vezi s tim

moze se kasnije govoriti i o izvjesnoj ulozi i aktivnosti bektasijskih tekija u procesu stvaranja i njegovanja

nacionalnih temji kod izvjesnih etnickih struktura kod nas.

A sada da vidimo kako je bio zastupljen ovaj red dervisa i do koje mjere je irnao utjecaja u nasim

zemljama.

A Survey of Sufism in the Balkans

In the late 18th century (after having been overshadowed for nearly a century by the Khalwatiyyah), the Naqshbandi tariqat in Bosnia was rejuvenated through the remarkable efforts of ‘Abd al-Rahman Sirri Dede (d.1847). Having been initiated while in Istanbul into one of the city’s long-standing lineages of the Naqshbandiyyah, Sirri Dede and his devotees turned central Bosnia into a Naqshbandi stronghold and their descendants still run operating tekkes to this day. The third outpouring of the Naqshbandiyyah into the Balkans came short after the second. In the late 19th century the Khalidi branch that was instituted by Khalid al-Baghdadi made its way into central Bosnia as well as parts of Kosova and Macedonia.

Having become firmly ingrained among the Ottoman ruling class in Istanbul during the early decades of the 16th century, the shaykhs of the several branches of the Khalwatiyyah sent their deputies to various points in the Balkans. The Khalwatiyyah was a popular and fashionable tariqat that had literally hundreds of tekkes established in nearly every region of the peninsula. The Gulseniyyah had a very early presence in southern Albania and Epirus, and the Jamaliyyah founded crucial bases in Sofia (Bulgaria) and Užica (Serbia), from where their tariqat further extended on into Bosnia and Ottoman Hungary. Also present were the Sinaniyyah and Sunbuliyyah who had tekkes in various municipalities from Sarajevo to Niš to Skopje to Athens.

A new wave of broadening for Khalwatiyyah occurred when the new sub-orders (sübe) of the Jarrahiyyah, Karabasiyyah and Hayatiyyah came into forefront in the 17th century. These three sub-orders eventually outstripped the older branches and came to command the Khalwatiyyah presence in Albania, Kosova and Macedonia, where the Hayati and the Karabaşi still function in our day (though in a much reduced scope). In the 18th and 19th centuries, the Jarrahiyyah performed a noteworthy position in the reinstallation of Muslim life in the Morea and, later, in Bulgaria. A reformist minded sub-order of the Khalwatis, the Sha’ baniyyah spread into Bosnia and Bulgaria during the mid-19th century and met with sizeable but short-lived success.

Like the Naqshbandiyyah, the Khalwatiyyah shaykhs were defenders and guardians of conventional orthodoxy. Many top ranking Balkan ‘ulama’ of the 16th-18th centuries were affiliated with this tariqat. A notable example was the distinguished Balkan Muslim theologian of Sofia, Sofyali Bali Efendi (d.1553) who, along with other Khalwati shaykhs, took an active role in combating the spread of nonconformist beliefs and factions (such as the Hamzawi movement in Bosnia and the Badr al-Dinists and Kizilbash of Bulgaria) that had taken root among particular constituents of the Muslim and neo-Muslim population. During the 15th and 16th centuries the Bektashiyyah, which had long been allied to the Ottoman military establishment, had only limited appeal in the Muslim populations of the region. An initial centre for Bektashi endeavours in the Balkans was the tekke at Kizil Deli in Thrace. It was from here that Balim Sultan (d.1516), commonly seen as the reorganizer of the tariqat, sent several of his disciples out to the Balkans. Despite the fact that details on the activities of early Bektashi babas are problematical, the burial places of several survive today in Macedonia (Sersem ‘Ali Baba in Tetova), Bulgaria (Demir Baba near Razgrad) and Albania (in and around Kruja). It was not until the 17th century that the Bektashiyyah began to make considerable gains in the Balkans, largely a product of the attempted obliteration tariqat by Ottoman authorities (then under the influence of the anti-Sufi Kadizade movement) of the main tekke at Kizil Deli and the ensuing scattering of its dervishes.

The Bektashiyyah can be said to have belonged to the “left” end of the Sufi spectrum in the Balkans. Tenaciously Shi’i (and customarily antinomian) in attitude, their shaykhs (known as babas) were able to gain influence over rural areas and villages throughout Greece, southern Albania, and Macedonia. The broadmindedness and capacity to absorb local custom that so epitomized Bektash dervishes presented the rustic element of the population with a “folk” Islam that they could easily connect with. Similarly, the Kizilbash of Bulgaria (who are the progeny of heterodox Shi’i Turkmen clans that were exiled from Anatolia and settled in Bulgaria by the Ottomans) easily incorporated many Bektashi saints and traditions into their own sacred tenets.

In other areas of the Balkans, such as Bosnia-Hercegovina and in large metropolitan centres, the Bektashi found limited interest. Their operation in these locales was significantly diminished by the supremacy of mainstream religious authorities and was generally limited to Janissary barracks. The tekkes that were established as a result of Ottoman martial presence vanished as that began to crumble after 1683. Several distinguished tekkes were located in Budapest (where the tomb of its founder, Gül Baba, still remains and is open for visitation), Eger (also in Hungary, the building of which still stands), Belgrade, and Banja Luka.

A Survey of Sufism in the Balkans

Despite the setbacks in Hungary and Slavonia, the Bektashiyyah began to gain an immense footing in Albania and Greece, following the annihilation of the Janissary Corps and the outlawing of the tariqat in 1826. Many Bektashi babas and dervishes fled to out-of-the-way areas of the Balkans far from the reach of Ottoman authority. During this period (particularly after the directive baring Bektashi activity was repealed in the 1860’s), the tariqat had gained a significant presence in southern Albania. It was noted by one English traveller to the area during in late-19th that while only one out of ten Albanians north of Tirana adhered to the Bektashi Order, in the south it was the exact reverse, with nine out of ten Muslims affiliated with the tariqat! By the end of Ottoman rule in 1912, there were nearly one hundred Bektashi tekkes in the Albanian regions of the central and western Balkans.

At the beginning of the 17th century, two more tariqats, the Qadiriyyah and the Mawlawiyyah, were to mark their arrival in the Balkans, and both would come to play an vital position in spiritual life of the region. The Qadiriyyah started to fan out from its base in Istanbul under the initiative of Shaykh Isma’il Rumi (d. 1631). By the 1660’s Qadiriyyah could be found in Prizren (the Kurila Tekke of Shaykh Hasan Khorasani), Berat (the Shaykh Ahmad tekke), Skopje (Aldi Sultan Tekke), Sarajevo (the Haji Sinan Tekke), Gasoutni (the tekke of Delikli Baba) and other major urban areas. The Qadiriyyah became deep-rooted in Bosnia due to the work of the distinguished shaykh Hasan Qa’imi Baba (d.1691). This prolific writer directed at least two Qadiri tekkes in the city of Sarajevo, before his candid participation in local politics led to his eviction from the city.

The Qadiriyyah continued to function throughout the Ottoman era, and it received a further boost in its activities at the end of the 19th century. During this period two notable shaykhs, Mehmed Sezai and Hadzi Kadri (both Albanians and well educated ‘ulama), revitalized the order in Kosova, Bosnia, and to a lesser extent Macedonia, after their return from studying Shari’ah in Istanbul. Haji Kadri (d.1936), who acquired his ijazah in

the Qadiri tariqat from the famous Turkish shaykh Mehmed Emin Tarsusi, established a well-organized network of deputies throughout the region from Travnik in Bosnia to Peshkopi in eastern Albania.

As the Qadiriyyah made their entrance into the Balkan Peninsula, so did the fraternity originated by the great mystic Jalaluddin Rumi. In a short period of fifty years the Mawlawis were able to establish noticeable tekkes in Plovdiv, Serres, Salonika, Elbasan, Skopje, Belgrad, Pécs (in Hungary) and Sarajevo. Due to the highly sophisticated outlook of this tariqat, its allure was generally limited to cities and the cultured elite. During the Ottoman age, numerous of Balkan Mawlawis ranked among the finest literati of the empire. Such figures as Habib Dede (d.1643), Fevzi Mostarac (d.1707) and Fazil Pasha Sherifovich (d.1882) left their enduring mark on Ottoman religious literature. Nevertheless, due to the limited attraction of the order, the Mawlawiyyah soon vanished from the Balkans after the Ottoman Empire left the region. The few remaining Mevlevihanes suffered a further blow when Atatürk ordered the closing of their main gathering place in Konya. The last functioning Mawlawi establishment in the Balkans was located in the city of Skopje. It was demolished in the 1950’s after its last shaykh, Hakkı Dede, left for Turkey.

During the Ottoman era, several smaller tariqats gained establishment on a much smaller scale. The fraternity of Hajji Bayram Veli (d. 1430) erected tekkes sprinkled throughout the Balkans, in such places as Skopje, Sofia and Shkodra. Similarly, two offshoots (kol) of the Bayramiyyah, the Jalwatiyyah and the Malamiyyah, met with comparable success. In the late 19th century the second received noteworthy success in Kosova and Macedonia, thanks to the efforts of the Egyptian born shaykh Muhammad Nur ul-‘Arabi (d. 1897). The Malamiyyah expand in following in the region due to his charismatic appeal.

A much earlier offshoot of the Bayramiyyah was founded by a Bosnian shaykh, Hamza Balija (d. 1573). Through his advocating what appears to be a remarkably nonconformist interpretation of Islam (which was heavily influenced by Hurufi doctrines), he managed to gain widespread following along the Drina River valley in eastern Bosnia. This movement caused considerable alarm among the conventional religious authorities and the Ottoman administration. Consequently, the ‘ulama’ of the Balkans (who were nearly all associated with the Naqshbandiyyah and Khalwatiyyah) came out in unwavering hostility to the Hamzawiyyah. Finally, Hamza Balija’s open censure of the government caused amplified the alarm from the regime. Following the handing out of certified fatwas, he was apprehended, brought to Istanbul to stand trial, and put to death. His followers were forced underground, while remaining Hamzawi leaders were executed or

banish to the remote corners of the empire. Decades later, the Hamzawiyyah came out from hiding, but it had by then toned down some of its imaginative unorthodox idea.

A Survey of Sufism in the Balkans

The Sa’diyyah tariqat, founded by Shaykh Sa’d al-Din Jibawi (d.1330), first came into the Balkans in the late 17th century owing to the efforts of Ajizi Baba, who was a native of northern Albania. He founded a central tekke in Prizren from where the Sa’diyyah spread into Albania. The Sa’diyyah still has a reasonable active role in these areas today. Its present-day manifestation is, however, heavily saturated with Bektashi practices and rites.

An additional tariqat of Arab derivation, the Rifa’iyyah came into the Balkans in two distinct waves. The first in the late 1700’s was restricted to Macedonia and Bulgaria and was implanted through the efforts of a number of Arab shaykhs. The second wave came about in the late 19th century, and it firmly established the tariqat as a substantial influence in Balkan Sufism. This entry of the Rifa’iyyah into was a product of the work of Shaykh Musa Muslih al-Din of Kosova (d. 1917). During his lifetime he was able to put together a strong network of adherents and tekkes in both his native Kosova as well as northern Albania. Similar the Qadiri shaykh Hadži Kadri, Shaykh Musa preserved intimate contact with the Muslims of Austro-Hungarian occupied Bosnia and even established a small Rifa’i congregation in Sarajevo.

Two other Arab tarikats, the Shadhiliyyah and Badawiyyah remained restricted to one or two tekkes in Kosova and Bulgaria, and they have all but disappeared from the region, although a Qadiri-Badawi branch does functioned in modern times in Sarajevo under the leadership of Shaykh Zakir Bekitc (d.2005) who received his ijazah in the Badawiyyah while in while living in North Africa.

Throughout the Ottoman age, Sufism in the Balkans demonstrated a number of undercurrents that gave it a distinctive quality. Firstly, nearly all of the shaykhs of the stalwartly Shari’ah-centred tariqats of the Khalwatiyyah, Naqshbandiyyah, and Qadiriyyah belonged to the highest rank of the ‘ulama’ class. The many shaykhs who brought tariqats into the Balkans were, for the most part, schooled in the influential theological institutions (madrasahs) of Istanbul, Baghdad, Cairo, Damascus and Madinah. This detail may have given a few of these fraternities an exclusive streak. Scores of affiliates of the tariqats (particularly the Mawlawiyyah and Bektashiyyah) were inexhaustible writers of prose and theology who wrote not only in Arabic, Persian, and Ottoman but also in the vernacular. For instance, Umar Kashari, who was shaykh of the

Qadiriyyah, developed the first Albanian-Turkish lexicon in 1804. Such figures in Balkan Sufism were ranked among the most scholarly and academic in the Muslim World at that time.

For the common Muslim inhabitant of the Balkan provinces the societal background in which they lived determined the allure of specific tariqats. In the urban centres of Greece, Bulgaria, Macedonia and Serbia (which were primarily Turkish speaking) the Khalwatiyyah, Rifa’iyyah and Qadiriyyah proved to be readily affable for those who wished to follow a spiritual path. The vociferous and physically powerful dhikrs of these tariqats unquestionably held particular appeal to the masses, as opposed to the more subdued ceremonies of the Naqshbandiyyah and the highly intellectual philosophies of the Mawlawiyyah. Furthermore these three particular tariqats remained inside the conventional Sunni worldview (unlike the Bektashis for example) that made them free of social stigmatization.

The condition in rural areas, often far removed from the learning institutions of the establishment, was quite different. The tariqats that were prevalent tended to have heterodox and syncretistic leanings. In order to smooth the progress of transition from Christianity to Islam, population often held on to elements of the old ways (which were often of pre-Christian in origin themselves). For instance, the Hamzawiyyah attained substantial influence along the rural localities of the Drina River valley in the 16th century, a time shortly after the population of the area converted to Islam. The 14th century religio-political movement of

Badr al-Din Simavi was restricted to the backwoods of the Bulgaria. Although the Ottoman government eventually broke up both of these associations, many of their ideas are believed to have filtered into the Bektashiyyah, a tariqat that held immense authority over large parts of the rustic Balkans.

The Organization of the Bektashi Order

The Bektashi community is comprised of all those who believe in the Bektashi doctrine and follow its

principles. The Bektashi community encompasses the following grades of individuals: ashiks, muhibs

and what may be termed the "clergy".

The ashiks are all those who have inherited Bektashism having been born into a Bektashi

family or those who appreciate the Path of Haji Bektash and work for it but who have nonetheless

not taken the ritual of initiation [nasib, bay'at]. The ashiks are the highest supportive power in the

Bektashi community. They are its faithful followers and they enjoy the same rights as the

initiated members in the spiritual management. They are allowed to vote on regulations; they can

participate in meetings; they work, help and sacrifice for the welfare of Bektashi Path.

The ashiks cooperate with the initiated members in deciding on the leadership and nominating the authorities of their tekkes. Together with the muhibs they have the right to organize Bektashi associations, to found tekkes, or to do any other type of work for the good of Bektashism. In a word, they are its underpinning and its essence.

The muhibs are all those followers of the Way who have the freedom to enjoy all the above mentioned rights and privileges and are spiritually bound to Bektashism through the ritual of initiation.

In order to give a better idea to our readers we will now explain the ritual of initiation which is the solemn oath that all members take, in the name of God and the Prophet and its Founder, in front of their murshid that they will be faithful to the Bektashi Way and that they will always act for the good of the Path. They will strive not tell lies, they will strive to lead a life of good morals and discipline and they will serve the world for the wellbeing of mankind.

They promise that all their virtues will be transformed into good ones and that they will faithfully keep their promises for if they keep their oaths they become, in fact, valuable elements of Bektashism as well as for themselves, their families and the whole world. With this resolution a new life begins for them: a life of purification, betterment and perfection. If they keep their oath at the same time that they become better they also make a moral contribution of great service to Bektashism through which everybody is lead to righteousness and good behaviour.

The muhib are the associates of the Bektashi Way and understand its dogmas in detail. They are the support beams of Bektashi citadel and they keep the torch of the Bektashi Way always ablaze.

Those muhibs who have dedicated all their lives to serving the Way are the supervisory power in Bektashism. It is they who put into practice all policies and regulations. The clergy can be considered like the motor of a machine which directs Bektashism and embodies its existence.

The Bektashi "clergy" are divided into five components:

A - The functionary at the religious services

B - Dervish

C - Baba

D - Dede

E - Dede-Baba

The functionaries of the religious services are all those candidates who have not completed taking the initiatory vows and have not attended the ritual of initiation for the entitlement of being called a dervish. They always abide to the religious services for the fulfilment of the necessary proofs.

The Dervishes are those candidates who have attained the given proofs; they perform the religious ceremonies and have the right to wear the religious garments. The well-disciplined dervish, who has proved to be mature, may carry out the ceremony of celibacy [muceridlik] and as they are more experienced, they stand at a advanced level compared to others.

The Babas are all those dervishes who have been chosen by the people, as was foretold above, and who have been decreed so by the Dede or the Dede-Baba. They are the heads of the tekkes and they have the right to oversee the ritual of initiation.

The Dedes are those Babas who assist the last ceremony of the Bektashi initiation. They direct their own tekkes and all the tekkes of their parishes.

The Dede-Baba is the highest Bektashi spiritual leader. He leads all the surrounding tekkes and represents the Bektashi community with honour.

We would like to point out, that according to the traditional regulations all the muhibs who have contributed a great deal to Bektashism may obtain the honorary title of Dervish, Baba and Dede according to their individual merits. They have the right to wear Bektashi garments when they are in the tekke during the ceremonies. Outside the tekke they have to wear their secular clothing. Although they do not officially belong to the clergy, in case of absence of the latter, they may substitute for them and carry out all the religious services, together with those of the initiation.

Mevlevije Vrteći derviši na Rumijevom grobu u Konji, Turska.

Mevlevije (na turskom, Mevlevi, mn. Mevleviler; također Mevlevilik) su sljedbenici, derviši, Mevlevi tarikata, sufijskog reda koji je osnovao Mevlana Dželaludin Rumi.

Pripadnike ovog reda ponekad na zapadu nazivaju "vrteći derviši", jer se dio njihovog duhovnog ostvarivanja sastoji od plesa u kojem se oni okreću uz muziku frula, bubnjeva i melodije ilahija. Obučavanje derviša mevlevijskog reda obuhvata vježbe plesa u kojima derviš prva dva nožna prsta desnog stopala pričvrsti za pod, a zatim se okreće oko njih.

Ples je postao formalni dio mevlevijskog metoda s Rumijevim nasljednikom, njegovim sinom Veledom. Za vrijeme mevlevijskog plesa (sema), srvena se ovčija kožica stavlja na pod i simbolizira prisusvo Šemsi Tebrizija, misterioznog lika koji je zapalio Delaludina Rumija sviješću o Bogu. Ples traje oko sat vremena.

Mevlevijski je red bio zabranjen u Turskoj, kao i svi sufijski redovi za vrijeme početne sekularizacije države 1925. godine, ali im je kasnije dozvoljeno da se vrate u život Turske. Neke mevlevije izvodili su predstave svoje muzike i plesa na Zapadu.

Mawlawi OrderFrom Wikipedia, the free encyclopedia Whirling Dervishes perform in the Galata Mevlevihane (Mevlevi Lodge), Istanbul.

The Mevlevi Order, or the Mevlevilik or Mevleviye (Persian: مولويه - Molavīyeh) are a Sufi order founded in Konya (in present-day Turkey) by the followers of Jalal ad-Din Muhammad Balkhi-Rumi, a 13th century Persian poet, Islamic jurist, and theologian. They are also known as the Whirling Dervishes due to their famous practice of whirling as a form of dhikr (remembrance of God). Dervish is a common term for an initiate of the Sufi path; the whirling is part of the formal Sema ceremony and the participants are properly known as semazen-s.[1]Contents [hide]1 Principles2 Origin of Sema3 Sema4 History 4.1 The Mevlevi Regiment4.2 Since 19255 Presence in the United States6 See also7 Notes8 External links

[edit]Principles Model of a dervish studying

The Mawlawi order was founded in 1273 by Rumi's followers after his death, particularly by his successor Hüsamettin Çelebi who decided to build a mausoleum for Mawlâna, and then Mawlâna's son, Baha al-Din Muhammad-i Walad (or Çelebi, Chelebi, meaning "fully initiated"). He was an accomplished Sufi mystic with great organizing talents. His personal efforts were continued by his successor Ulu Arif Çelebi.

The Mawlawi believe in performing their dhikr in the form of a "dance" and musical ceremony known as the Sema, which involves the whirling, from which the order acquired its nickname. The Sema represents a mystical journey of man's spiritual ascent

through mind and love to the "Perfect". Turning towards the truth, the follower grows through love, deserts his ego, finds the truth, and arrives at the "Perfect". He then returns from this spiritual journey as a man who has reached maturity and a greater perfection, able to love and to be of service to the whole of creation.

Rumi has said in reference to Sema:

"For them it is the Semaof this world and the other.Even more for the circle of dancerswithin the SemaWho turn and have, in their midst,their own Ka'aba."

and what he is saying is that when, like in Mecca you have come closer to God, likewise when you perform Sema you are also closer to God.[2][edit]Origin of Sema Mevlevi dervishes. 1887.

The origin of Sema is credited to Rumi, Sufi master and in whose name the Mevlevi Order was founded. The story of the creation of this unique form of dhikr tells that Rumi was walking through the town marketplace one day, when he heard the rhythmic hammering of the goldbeaters. It is believed that Rumi heard the dhikr, "la elaha ella'llah" in Arabic " الله اال اله or in English, "There is none worthy of worship but ,"الAllah(God)", spoken by the apprentices beating the gold, and was so filled with happiness that he stretched out both of his arms and started spinning in a circle. With that, the practice of Sema, and the dervishes of the Mevlevi order, were born.[edit]Sema

The Sema was practised in the semahane (ritual hall) according to a precisely prescribed symbolic ritual with the dervishes whirling in a circle around their sheikh, who is the only one whirling around his axis. The Sema is performed by spinning on the right foot.[3] The dervishes wear a white gown (symbol of death), a wide black cloak (hırka) (symbol of the grave) and a tall brown hat (kûlah or sikke), symbol of the tombstone.

Sema ceremonies are broken up into four parts which all have their own important meanings.

Naat and Taksim - Naat is the beginning of the ceremony where a solo singer offers praise for the Islamic prophet Muhammed. The first part is finished with taksim (improvisation in free rhythm) of the ney reed flute which symbolizes our separation from God.

Devr-i Veled - During the following Devr-i Veled, the dervishes bow to each other and make a stately procession in single file around the hall. The bow is said to represent the acknowledgement of the Divine breath which has been breathed into all of us. After all the dervishes have done this they kneel and remove their black cloaks.

The Four Selams - The Four Selam-s are the central part of Sema. The semazen-s, or whirling dervishes, are representative of the moon and they spin on the outside of the Sheikh who is representative of the sun. They, as previously mentioned, spin on their right foot and additionally, they have their right palm facing upwards towards Heaven and their left hand pointing at the ground. The four selams themselves are representative of the spiritual journey that every believer goes through. The first one is representative of recognition of God, the second one is recognition of the existence in his unity, the third one represents the ecstacy one experiences with total surrender, and the fourth one, where the Sheikh joins in the dance, is symbolic of peace of the heart due to Divine unity. After the four selams, this part of the ceremony is concluded with another solo Taksim.

Concluding Prayer - The fourth part of the ceremony is a recitation from the Holy Qu'ran and a prayer by the Sheikh and then the Sema is complete.[4][edit]History Mawlawi dervishes whirling in Pera by Jean-Baptiste van Mour

The Mevlevi became a well-established Sufi order in the Ottoman Empire by realizing a blood relationship with the Ottoman sultans when Devlet Hatun, a descendant of Sultan Veled, married the sultan Bayezid I. Their son Mehmed I Çelebi became the next sultan, endowing the order, as did his successors, with many gifts. Mevlani museum in Konya

Many of the members of the order served in various official positions of the Caliphate. The centre for the Mawlawi order was in Konya, where their 13th century guiding spirit, Mawlana (Jelaleddin al-Rumi) is buried. There is also a Mevlevi monastery or dergah in Istanbul, near the Galata Tower, where the sema (whirling ceremony) is performed and accessible to the public.

During the Ottoman Empire era, the Mevlevi order produced a number of famous poets and musicians such as Sheikh Ghalib, Ismail Ankaravi (both buried at the Galata Mevlevi-Hane) and Abdullah Sari. Vocal and instrumental music, especially the ney, plays an important role in the Mevlevi ceremony and famous composers such as Dede Efendi wrote music for the ayin (cycle of Mevlevi ceremonial music). The ayin text is normally a selection from the poetry of Mevlana. If one buys a CD of Turkish Sufi music, chances are it will be a Mevlevi ayin.

During the Ottoman period, the Mevlevi order spread into the Balkans, Syria, Lebanon, and Egypt (and is still practiced in both countries where they are known as the Mawlawi

order). The Bosnian writer Meša Selimović wrote the book "The Dervish and Death" about a Mevlevi dergah in Sarajevo.

The Mevlevi Order has some similarities to other Dervish orders such as the Qadiri (founded in 1165), the Rifa'i (founded in 1182), and the Kalenderis. Whirling Dervishes, in Göreme, Turkey.[edit]The Mevlevi Regiment

During World War I, Mevlevi Regiment served in Syria and Palestine under the command of 4th Army. A battalion of some 800 dervishes was formed December 1914 in Konya (the Mucahidin-i Mevleviyye) and was sent to Damascus. Another battalion of regular recruits was added at the end of August 1916, and together they formed the Mevlevi Regiment. This unit did not fight until the end of the Palestine campaign and was disbanded at the end of September 1918.

Mustafa Kemal met with members of the Mevlevi Order in 1923 before its institutional expression became illegal.[edit]Since 1925

The Mevlevi Order was outlawed in Turkey in September 1925 by the new ruling regime of the time. The Dervish lodge eventually became the Mevlana Museum.

It is believed that Rumi's family still practiced their unique form of dancing dhikr or, Sema. In 1954 the Mevlevi's were given partial rights to perform Sema but primarily because it was important as a tourist attraction for Turkey but as a Sufi order they are still banned.[5] In 1971, they performed in London with Kani Karaca as lead singer. In 1972, they toured North America for the first time with Kani Karaca, Ulvi Erguner, and Akagündüz Kutbay among the musicians. They performed in France, for Pope Paul VI, and at the Brooklyn Academy of Music and other venues in the United States and Canada - under the direction of the late Mevlevi Shaikh Suleyman Hayati Dede. In April 2007 the order initiated another tour of the U.S. where they performed to sold-out crowds, in places such as Denver and San Francisco.

The order is still active in Turkey, currently led by the 20th great-grandson (22nd generation descendant) of Rumî, Faruk Hemdem Çelebi.[6] The Mevlevi Order survives because it managed to transform itself into a nonpolitical organization.[original research?] [citation needed][edit]Presence in the United States

Suleiman Hayati Dede, the Mawlawi Sheikh of Konya, Turkey ordered his son in 1986 to go to America to spread the Mawlawi tradition to the West. Since then, his son Postneshin Jelaleddin Loras has established and is currently the Spiritual Director and

President of the Mevlevi Order of America. His website has made the following statement in regards to their purpose in America. "The Mevlevi are mystics, believing that one's path is to God. Mysticism is concerned with developing one's abilities and capacity through emotional, intellectual, and physical practices. We greatly respect all genuine traditions of belief and faith which seek to accept the responsibility of humanity to care for each other and our world. We firmly reject the actions of those who pervert the words of God to justify violence for political ends." [7]

Tekija na vrelu BuneCategories: Bosanske temeWritten By: Gorčin

Tekija na vrelu Bune u Blagaju predstavlja značajan spomenik kulture iz ranog turskog doba u Bosni i Hercegovini. To je mjesto gdje su, posebnim ritualom, derviši obavljali – i danas obavljaju – zikir (slavljenje Boga).

Tekija u Blagaju pripadala je raznim derviškim redovima, najprije bektašijama, a zatim halvetijama i kaderijama. Danas je predvođena vekilom (zamjenikom šejha) nakšibendijskog reda.

Tekija na vrelu Bune osnovana je ubrzo nakon pada Hercegovine pod tursku vlast 1446. godine, a najkasnije oko 1520. godine. U tom najranijem, turskom periodu bektašizam je važio kao vladajuća ideološka doktrina u turskim osvajačkim pohodima, posebno kod akindžijske vojske (lake udarne konjice) i jeničara (janjičara).

Bektašije su se u to doba mogle porediti sa vitezovima templarima, koji nisu bili samo redovinci već i vojnici.

Tekija u Blagaju prvobitno je koncipirana ne samo sa svrhom da se u njoj obavljaju bektašijski obredi već kao i misionarski, pa i vojni, punkt. U doba turskih osvajanja Balkana smatrali se da su bektašije, koje su sve do danas poznate po svojoj toleranciji, baš zbog svoje vjerske širokogrudnosti najpodesnije da se približe i idejno zadobiju domaće stanovništve, i pravoslavne i katolike, a u Bosni i Hercegovini i bogumile.

Na tekiji u Blagaju i sada se sa vanjske strane turbeta (mauzoleja) vide u reljefu isklesani sablja i topuz, što upravo simbolizira povezanost duhovnog (tekija) sa vojnim (sablja i toput). Time se ističe da je ovaj vjerski objekat imao i vojni značaj.

Stoga je, sada, lahko shvatiti, da je po tradiciji, u turbetu ukopan Sari Saltuk, a do njegova groba je i grob njegova učenika Ačik-baša (gologlavi). Sari Saltuk je dijelom historijska, a dijelom legendarana ličnost. Po historijskim svjedočanstvima, Sari Saltuk je šejh i gazija, koji se 1261. godine sa četrdesetak turkmenskih rodova naselio na bizantijskoj teritoriji u Dobruždi, a onda prešao u službu kod mongolskog emira Nogaja, koji je vladao stepama sjeverno od Crnog mora. Legenda ga prikazuje i kao značajnu ličnost koja je širila islam u Evropi. Naime, u Sari Saltuku je nađena pogodna ličnost za

ideološku indoktrinaciju, koja se širila potkraj XV stoljeća i kasnije. Njega su kao bogougodnika naročito poštovale bektašije. Mnogobrojne legendarne priče o njemu sadržane su u djelu Saltuknama, koje je napisano u drugoj polovini XV stoljeća. U Saltuknami i u drugim pripovijednjaima Sari Saltuk je prikazan kao protagonista islamizacije Balkana i Evrope. Po legendi, koju je zapisao Evlija Čelebija, Sari Saltuk je prešavši u Dobrudžu, ubio aždahu. To je bilo dovoljno da „kralj Dobrudže“ sa 40.000 nemuslimana pređe na islam. A onda je Sari Saltuk otišao u Poljsku gdje je „uveo na pravi put“ tamošnje Tatare. Njih se 150.000 nastanilo u Dancigu. Ostali su krenuli na Moskvu. Tom prilikom je 600.000 Tatara Hešdeka primilo islam.

Kult Sari Saltuka širio se pomoću njegovih brojnih grobova. Postojanje više Sari Satukovih grobova (obično sedam ili ih je više) objašnjava se na dva načina:

- Prvo je objašnjenje da je Sari Saltuk oporučio da mu se napravi sedam mrtvačkih sanduka, da se u jedan od tih sanduka stavi mrtvo tijelo, te da se zatvoreni pošalju u nemuslimanske zemlje i tamo sahrane. Tako se neće znati u kojem je sanduku tijelo i gdje je ukupano. Muslimani će tražiti njegov pravi grob i na svim tim mjestima hodočastiti.

- Po drugoj verziji Sari Saltuk je pred smrt naredio da mu se napravi sedam mrtvačkih sanduka. Kad je umro, sedam „kraljeva“ zatražilo je da se Sari Saltuk ukopa u njihovoj zemlji. Na taj način, pošto su sanduci poslati u sedam zemalja ne zna se koje je zaista bio Sari Saltukov lijes, pa se tako može smatrati da bi u svakoj od tih zemalja mogao biti Sari Saltukov grob. Među zemljama u koje je poslat Sari Saltukov tabut po jednoj saltuk nami, bila je Bosna.

Prema tome, Sari Salktukov grob u Blagaju nije jedini njegov grob. Po svoj prilici, on je ukopan u Baba Dagu kod Silistrije (Rumunija). Jedan Sari Saltukov grob, koji mnogo podsjeća na ovaj u Blagaju, nalazi se u bektašijskom centru u Kruji, u Albaniji.

Ima više legendi kako je nastao Sari Saltukov grob u Blagaju.

Prema jednoj legendi, koja se pričala u Blagaju, pred mrak je projahao kroz blagajsku čaršiju starac sa bijelom bradom, na bijelu konju, u zelenoj odori sa sarukom.

Otišao je prema vrelu. Ljudi su klanjali akšam (Večernju molitvu), a starac se nije vraćao. Očekivali su da će odsjesti u musafirhani (odaja za goste) begova Velagića. Vratiti se mora jer od vrela nije moga dolja. Buna je nadošla tako da nije mogao preći, a na ovoj strani je tolika strmina da je nemoguće, na konju, obnoć proći. Tražili su ga, ali uzalud.

Onda zaključiše da je dobri (svetac) i da se gajb učinio (misteriozno iščezao). Pošto je bio dobri, a na vrelu Bune učini se gajb, tu mu podigoše turbe i tekiju.

O drugom grobu Blagajske tekije, onom Ačik-baša, manje se propovijeda. Obično se navodi da je Sari Sultak rekao: „Poslije mene, Buna će izbaciti jednog poput mene. Taj će biti gologlav.“ I buna izbaci Ačik-baša.

U jednoj povelji iz 1454. godine, koja se odnosi na posjede herceg Stjepana, uz Blagaj posebno se ističe da su tu pećine (cum antris), koje se spominju jer su bile posebno cijenjene, valjda kao značajna, kultna mjesta. Kako je gospodar utvrđenog grada iznad tekije bio bogumil, a ortodoksni kršćani su izbjegavali graditi svoja svetišta uz izvore rijeka, to se „cum antris“ u povelji može shvatiti kao bogumilsko svetište.

Blagajska tekija sa svojim ansamblom predstavlja, dakle, primjer simbioze bogumilstva i islama, a takvih je primjera više u Bosni i Hercegovini. Bogumilsko stanovništvo, koje je primilo islam nakon turskog osvajanja, nastavilo je da razvija religiozni kult, sada islamski, na istom lokalitetu gdje je ranije bilo bogumilsko svetište.

ДервишиArhiva: Септембар 2010 (#47)

Јесењи сутон обгрлио је Сарајево. Шејх Халил Хулуси Накшибенди ел Босневи, духовни водич накшибендијске текије на Мејташу, седео је на јужној тачки тог дервишког храма сједињења и молитве срца, у смеру Меке. Покривена женска лица провиривала су кроз порозне интарзије горње етаже текије, док су мушкарци у доњем делу, седећи на тлу, творили две-три халке, круга. Светло просторије било је загасито, али топло. Владала је посвећена тишина коју је шејх Халил прекинуо уводним стихом zikra затворених очију. Zikr или дервишко обраћање Богу почело је ритмичним ударцима кудума, бубња једног од дервиша. Свети стих Курана „La ilahe ilallah“ завладао је тихо, па све гласније немалим простором текије. Пропраћен готово једноличним ритмом и мелодијом, стих се понављао све гласније, претварајући се и у несвесно, заносно гибање торза. Жене су имале нежне изразе лица, затворене очи, правиле су тек незнатне покрете тела, уз тиха изговарања, готово у себи; док су мушкарци, услед звучних крешенда и стаката узвика, добијали заносне гримасе срчаних певача. Све снажније ударање у бубањ наизменично их је дизало на колена, када би се тела климала напред-назад, све брже и брже, забацујући главе час у једну, час у другу страну. Дисање се убрзавало и постајало све гласније како је изговарање стиха бивало снажније, док су лица, прекривена знојем од дубоког уношења у покрет, прелазила у неконтролисане изразе као да јаучу. Њихова пажња била је усмерена само на једно. „Нема другог Бога осим Алаха“, била је порука која се преносила с језика на мисли, из срца у тело. Етром је снажно титрала готово опипљива мистична резонанца посвећености и заносне заљубљености у дервишког Господара Судбине. Управо је zikr први степен посвећености и одговор на питање како доћи до мистичног знања дервиша,тајне које је Алах сместио у њихова срца.

У срцу Босне, земље коју свет највише познаје по недавној ратној историји, шест векова брижно царује tessavvuf, исламска духовна наука, спознајна дисциплина која се бави најдубљим, суштином. „Нема Бога осим Алаха, нема ничега осим Алаха, само је Бог стваран“, поновио је шејх Халил након обреда. Његовим ученицима чини се да је све било јасно; наизглед блажени, прочишћени обредом, босих ногу лагано су одшетали с текијских тепиха. Нама странцима све је остало да

виси у ваздуху, помало нејасно и тајанствено. Шејх Халил попут брижног домаћина трудио се да нам све објасни. „Суфизам је наука чији је циљ чишћење срца“, рекао је. „Дервиши настоје одвратити срце од свега што није Бог.“

„А шта је Бог“, упитали смо храбро, на шта је један од дервиша загонетно, и наоко опијен снагом поезије, прозборио стихове Џелалудина Румија из тринаестог века, највећег мистичног песника ислама свих времена, зачетника дервишког реда мевлевија, односно „вртећих дервиша“, који се у свом zikru врте око властите осе, при том опонашајући сунце: „Откад сазнах за свет љубави, од чежње ми душа гори. Потроших живот, срце, потроших очи своје јер мишљах да слуга и Господар су двоје.

Но сад сазнах нешто сувог злата вредно – где ја видех двоје, беше само Једно!“

О дервишима се не зна много. Неки мисле да је реч о исламским фанатицима и екстремистима, а други да је реч о лутајућим испосницима и аскетама осликаним у романима Меше Селимовића. Шејх Халил рекао нам је да ни у Босни људи другачије не перципирају дервише и суфизам. Али, дервиши нису људи које још увек замишљају у испосничким одорама и вуни, одакле назив tessavvuf, суфизам, вуче етимолошки корен. Они нису људи с трема џамије у Медини у седмом веку, премда реч der значи врата, а реч viš праг. Они нису ни просјаци који путују босанским брдима у оскудним караванима и нису људи који су изабрали сиромаштво, аскезу и медитацију, одбацујући овај свет. Они одржавају своја тела у овом свету не ослобађајући се потпуно људских жеља, обуздавајући тек оне које су у супротности с Божјим законом и оним што налаже здрав разум. Они кроз суфијску праксу, традицију ислама, настоје да дубље зароне у сопствено наслеђе и тако ослободе своја срца. Тог сутона они су били и махом млади људи савремене Босне који дању живе своје животе двадесет и првог века. Они су лекари, професори, трговци, уметници, привредници и породични људи, али и истински салици, духовни путници својих живота.

Након zikra сви смо поседали у другу просторију текије, где је по обичају уследио ритуални обед од овчјег меса, хлеба и црног чаја с ратлуком. Шејх је седео у дну просторије на клупи, а други дервиши на тлу. Неколицина дежурних дервиша предано је трчала уоколо настојећи послужити прво шејха, а потом и све друге присутне. Чим је некоме понестало хлеба или чаја, већ су трчали у кухињу и враћали се с новом порцијом. Неки дервиши су по доласку или одласку стајали уз врата просторије, лицем према шејху, с руком на срцу, скрушено чекајући његов поглед. Кад им је шејх дао знак, они су дошли до њега и пољубили му руку три пута. Видевши да смо зачуђени тим знаком пажње, један од дервиша обратио нам се са срдачним осмехом: „Кад пронађеш учитеља, пољуби му руку и не пуштај је!“

Islam i njegove grane

Islam i njegove grane

Najraniji pravci

1.Sunitski islam

Sunitske škole mišljenja

Hanefijski mezheb Barelvi Deobandi Malikijski mezheb Šafijski mezheb Hanbelijski mezheb

2. Šiitski islam

Šiitske grupacije

Imamije Zeidi Ismailije Batinije Talimije

3. Haridžijski islam

Haridžijske grupacije

Ezarika Nedždat Ibadije

4. Ostali pravci

Sufizam

Sufijski redovi

Kadirije Nakšibendije Bektašije Mevlevije Jesevije

Rufaije Čištije Bedevije Kubravije Šazilije Desukije Halvetije

5. Selefizam

Pokreti unutar Selefizma Vehabizam

6. Sekte unutar islama

Ahmedije Kuranije Zikri Nacija islama Petostepenici Škole Kelama Ašarijska škola Maturidijska škola Mutezilska škola

Najraniji pravci

Nedugo nakon smrti Poslanika u tadašnjim islamskim zemljama, kao i onima koje će to tek postati, postepeno su se razvijala različita shvatanja vjere. Nad svima njima naročito su se istakla tri stava, koja su se zadržala i do dana današnjeg, uz brojne unutrašnje frakcije. Ta tri islamska učenja su:

Sunitski islam, Šiitski islam i Haridžijski islam

Sunitski islam Sunitski islam je najveći islamski pravac. Prema nekim izvorima, 72% muslimana(zadnja statistika)svijeta pripada Sunitima.

Nasuprot Šiitima, Suniti vjeruju da Muhammed nije imenovao svog nasljednika prije smrti. Nakon inicijalnog perioda zbunjenosti, grupa njegovih najbližih prijatelja sastali su se i izabrali Ebu-Bekra, Poslanikovog bliskog prijatelja i punca za prvog halifu.

Inicijalno su Suniti vjerovali da pozicija Halife treba biti demokratski izabrana, ali nakon prvih četiri "pravednih halifa" pozicija se okrenula u nasljednu dinastijsku vladavinu.

Nakon pada Osmanlijske imperije 1923, nestalo je hilafeta i nije izabran nijedan novi halifa.

Sunitske škole mišljenja

Škole mišljenja ili Mezhebi su škole mišljenja, ili pravne škole, ili škole fikha unutar Sunitskog islama. Svaki od ashaba je imao jedinstvenu pravnu školu, ali su se te škole postepeno konsolidovale ili odbacivale, pa su sada vidljive četiri škole mišljenja. To su:

Hanefijski mezheb, Hanbelijski mezheb, Malikijski mezheb i Šafijski mezheb. Razlike između tih škola manifestuju se u malim razlikama u praktikovanju islama, pa ih mnogi sunitski muslimani smatraju u osnovi istim.

Hanefijski mezheb

Osnovan od strane imama Ebu Hanife. Smatra se jednom od "najmekših" islamskih škola, otvorena je za moderne ideje. Dominantna je među sunitima u sjevernom Egiptu, Indijskom podkontinentu, Iraku, Turskoj i mnogim zapadnim zemljama.

Bosanskohercegovački muslimani najvećim dijelom pripadaju ovom mezhebu, a učenje ovog mezheba je službeno i u "Islamskoj zajednici" Bosne i Hercegovine.

Barelvi

Barelvije su sljedbenici pokreta unutar Sunitskog islama koji je počeo u Indiji i slijede fikh imama Ebu Hanife. Najveći oponenti Barelvijama su Sunitski reformatorski pokreti kao što je Deobandizam u Indiji i Vehabizam u Saudijskoj Arabiji. Uopšteno Barelvije zovu sebe Ehli Sunnet Wel Džemat, ili često samo jednostavno Suniti.

Deobandi

Deobandi su muslimani južne Azije i Afganistana, koji slijede fikh imama Ebu Hanife. Za Talibane se smatra da slijede učenje Deobandi škole.

Malikijski mezheb

Malikijska škola crpi učenja Imama Malika. Najviše se prakticira u Sjevernoj i Zapadnoj Africi. Ovo je druga po veličini škola, koju slijedi otprilike oko 25% muslimana.

Šafijski mezheb

Za osnivača ovog mezheba smatra se Imam Šafija. Otprilike 15% muslimana širom svijeta su sljedbenici ovog mezheba. Najviše sljedbenika ima u Egiptu, Somaliji,

Indoneziji, Tajlandu, Singapuru i na Filipinima. Ova škola je službena kod vlada Bruneija i Malezije.

Hanbelijski mezheb

Smatra se najkonzervativnijim od sva četiri mezheba. Škola je dobila ime po imamu Ahmedu ibn Hanbelu koji je bio učenik Šafije. Ovaj mezheb preovladava u Saudijskoj Arabiji, Kataru, Ujedinjenim Arapskim Emiratima, Bahreinu, te dijelovima Omana.

Šiitski islam

Šiitski islam je drugi najveći islamski pravac.

Šiitski muslimani vjeruju da je Alija ibn Ebu-Talib izabran od strane Poslanika da bude vođa islamske zajednice. Oni ga označavaju kao prvog imama. Ostali imami su Alijini potomci. Najveća grupa Šiita vjeruje u ukupno 12 imama. Prema njihovom vjerovanju dvanaesti imam bi se trebao pojaviti neposredno prije kijameta, odnosno sudnjeg dana. Šiitski hadisi uključuju govor imama.

Šiitske grupacije

Šije, odnosno pripadnici Šiitskog islama, smatraju da je Poslanik Muhammed s.a.v.s. imenovao svog nasljednika prije smrti i smatraju da je Alija ibn Ebu-Talib trebao da bude njegov nasljednik. Također smatraju da jedino Muhammedova porodica ima pravo da vodi islamski ummet.

Šiitski islam je također podijeljen na brojne grupacije od kojih su najznačajnije jedine tri preostale:

Imamiti ili Džaferije, sljedbenici 12 imama, Zeidi i Ismailiti Osim njih postojale su još i:

Batinije, Nizariti, Musta'liti, Druzi i Mukann'ahiti.

Imamije

Imamije su najveća grupacija Šiitske škole mišljenja. Čine oko 80% svih Šija. Najdominantniji su u Azerbejdžanu, Iranu, Iraku, Libanonu i Bahreinu. Vjeruju u broj od 12 imama, potomaka Poslanika, i vjeruju da će dvanaesti imam biti Mehdi.

Zeidi

Zeidi su se odvojili od Imamita i Ismailita prilikom neslaganja oko toga ko je peti imam. Imamiti i Ismailiti vjeruju da je to bio Muhamed el-Bakir, dok Zeidi vjeruju da je to bio njegov polubrat Zeid ibn Ali odnosno, drugim imenom Zeid el-Šehid.

Ismailije

Ismailije i Imamije inicijalno prihataju iste principe u ranoj historiji. Međutim, do njihovog odvajanja je došlo prilikom prihvaćanja šestog imama, sina Džafer es-Sadika po imenu Ismail bin Džafer. Ismail je umro u ranoj mladosti, još za vrijeme života njegovog oca, koji je na njegovu dženazu sazvao svjedoke uključujuci guvernera Medine. Ismailije smatraju da Ismail nije umro, nego da je ta dženaza bila sazvana sa ciljem da se prikrije istina zbog straha od Abasidskog halife. Ismailije također vjeruju da je Ismail otišao u skrovitost, i da će se pojaviti kao Mehdi.

Batinije

Batinije naučavaju unutarnji, skriveni, tajnoviti smisao Kur'anskih iskaza, te ih podvrgavaju alegorijskom tumačenju, (te'vil), kako bi dospjeli do unutarnje istine objavljenog učenja. Kod Gazalija, batini je tehnički naziv ali i historijska oznaka koja se odnosi na sljedbu Batinija.

Talimije

Talimije su sljedbenici učenja o podučavanju od nepogrešivog imama. Talimije su ogranak Ismailita i naučavali su da je istina samo u podučenosti i podučavanju (ta'lim) od nepogrešivog učitelja (mu'allim ma'sum). Gazali izjednačava Talimije sa Batinijama.

Haridžijski islam

Haridžije, odnosno "pobunjenici" ili "oni koji su se odcijepili" je termin koji označava islamsku sektu koja je originalno podržavala Alijin Hilafet. Nakon što je on pregovarao i postigao arbitražu sa Muavijom tokom islamskog građanskog rata u 7. vijeku, oni su se odcijepili, tj. otkazali su lojalnost halifi.Nakon toga pokrenuli su sukob sa halifinim ljudima, u kojem bivaju poraženi. Smatraju se odgovornim za ubistvo Alije r.a.

U osnovi Haridžijski islam ima tri osnovna načela:

priznavanje samo dvojice pravednih halifa, Ebu-Bekra i Omera počinioci velikog grijeha smatraju se nevjernicima obaveznost ustajanja protiv halife/imama koji krši sunnetHaridžijsko shvatanje islama u mnogome podsjeća na Talibansku praksu u modernom dobu, a djelovanje im se podudara sa najpoznatijom terorističkom organizacijom el-Kaidom.

Haridžijske grupacije

Haridžijski ortodoksni i fanatični stavovi, koji su imali za posljedicu obračunavanje sa neistomišljenicima vodili su ih iz sukoba u sukob sa pripadnicima ostalih islamskih škola mišljenja. S obzirom da nisu bili mnogobrojni, gubili su većinom sve bitke. Jedina preživjela grupacija Haridžija u modernom dobu su Ibadije, koji su imali najliberalnije stavove i koji su uspjeli organizirati svoj život sa ostalim zajednicama. Osim njih postojali su još i:

Ezarika, Buhejsije, Mukrimije, Adžaride, Nedždat, Hafsije, Harisije, Sufrije, i mnoge druge.

Ezarika

El-Ezarika je bila najmnogoljudnija a ujedno i najekstremnija Haridžijska sekta. Ime je dobila po imenu Ebu Rešida Nafi ibn Ezreka. Nastanili su se u Perziji, a došli su iz Basre. U borbama koje su vodili protiv muslimanske vojske iz Basre, a koje su trajale punih 19 godina, poraženi su, i time se označava njihov kraj. Gotovo svi islamski učenjaci se slažu da su svojim ekstremističkim stavovima zastranili u vjeri.

Nedždat

Nastali su od vojske koja je krenula u pomoć Ezarikama pod vodstvom Nedžda ibn Amir el-Hanefija i jednog dijela nezadovoljnika Ezarika, koji su obavijestili Nedžda o Ezrekovim zastranjenjima u vjeri i priklonili se Nedždovoj vojsci. Osnovna neslaganja te dvije skupine, a koje su bile brana njihovom ujedinjenju bila su u tome što su Nedždati smatrali da je dozvoljeno sakrivati svoju vjeru (tekijja) ukoliko situacija tako nalaže i da muslimanskom ummetu nije potreban predvodnik (halifa ili imam).

Ibadije

Jedina preživjela Haridžijska grupacija su Ibadije, koji su koncentrisani uglavnom u Omanu. Njihovo vjerovanje se razlikuje od ostalih Haridžija po tome što oni vjeruju da su oni koji ne slijede njihovo učenje nevjernici, ali ne i mnogobošci. Ostale muslimane neharidžije smatraju muwehhidunima odnosno onima koji vjeruju u Božje jedinstvo, ali ne i vjernicima.

Upravo ova umjerenost omogućila im je da prežive do danas.

Ostali pravci

Pod ostalim pravcima svrstaćemo sve one pravce u islamu koji nisu nastali u doba života Poslanikovih s.a.v.s. savremenika, te one koji se ne mogu svrstati unutar jedne od osnovnih skupina, kao njena podgrupa ili varijacija.

Sufizam

Sufizam je termin koji označava asketski i mistički pokret unutar islama, školu ezoterične islamske filozofije bazirane na istraživanju spiritualne istine kao definitivnog cilja i postignuća. Sufizam nije ogranak sam po sebi jer Sufije sami sebe ne svrstavaju ni u jednu granu islama, mada pripadnici mogu imati i Sunitska i Šiitska uvjerenja.

Sufijski redovi

Sufije se u svome praktikovanju okupljaju u redove koji se zovu tarikati. Tarikat je plan i program te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji dvanaest glavnih tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u izvjesnim propisima razlikuju.Sufije koji se nalaze u tarikatu nazivaju se Derviši.

Kadirije

Kadirije ili Kaderije su jedan od najstarijih Sufijskih tarikata. Dobili su ime po Abdul Kadir Gejlaniju. Ovo je jedan od najrasprostranjenijih redova u islamskom svijetu i može se naći u Indiji, Pakistanu, Turskoj i istočnoj i zapadnoj Africi. Također postoji mnogo pripadnika i na Balkanu. Vjeruju u fundamentalne principe islama, ali interpretiraju ih kroz mistička iskustva.

Nakšibendije

Nakšibendije su jedan od najvećih Sufijskih redova. Osnovan je 1380. godine. Red je prepoznatljiv po svom tihom zikru (slavljenju Boga). Riječ Nakšibendi dolazi od imena Behauddina Nakšibenda, mada se smatra da je osnivač ovog reda Ebu Jakub Jusuf el-Hamedani.

Bektašije

Bektašije su osnovane u 13. vijeku od strane Hadži Bektaš Valija, kojeg su pripadnici ovog tarikata proglasili svetim. Njegovi pristalice smatraju da on potiče od direktne loze Poslanika.[5] Ovaj tarikat je pretrpio veliki uticaj od strane Hurufizma i anadolijskih kršćanskih sekti iz kojih crpe ideje poput trojstva (Allah - Muhammed - Alija)[6]. Reorganizovao ih je Balim Sultan u 15. vijeku. Bektašije su koncentrirani u Turskoj i Albaniji.

Mevlevije

Osnivač Mevlevijskog reda je Dželaludin Rumi. Pripadnici ovog tarikata prepoznatljivi su po svom plesu, tokom kojeg kružeći zikre. Sam ples izmislio je Rumi, kada je tužan zbog gubitka najboljeg prijatelja čuo zvuke kovača. Zovu ih Kružeći derviši. Iz Konje se ovaj red proširio po cijeloj Turskoj i dijelovima Zapadne Azije.

Poznati Bošnjaci pripadnici ovog tarikata su: Ishak-beg Ishaković, Fadil-paša Šerifović i reisul-ulema Džemaludin Čaušević. Meša Selimović je u svojoj knjizi "Derviš i smrt" opisao derviša Ahmeda Nurudina, šejha tekije Mevlevijskog reda.

Jesevije

Osnivač ovog derviškog reda je Ahmed ibn Ibrahim ibn Ali Jesavi, a jedan od najpoznatijih Jesevija bio je Junuz Emre

Rufaije

Osnivač ovog reda je Ahmed Rufai. Rufaije ili Rifaije su derviški red koji je najpoznatiji po svome načinu praktikovanja slavljenja Boga (Zikra), prilikom kojeg oni probadaju svoje lice iglama, a često njihov zikr uključuje i igre sa vatrom. Najvažnija središta ovog reda su se nalazila u Istanbulu, a poznati su i Rufaije iz Albanije i Bosne.

Čištije

Bedevije Ovo je jedan od glavnih sufijskih tarikata južne Azije. Osnivač Čištija je Mu'inuddin Čišti. Tarikat ima jednostavno učenje a karakteriše ga ekstremni entuzijazam za muziku i poeziju. Njihova muzika je poznata kao qawali muzika, koju je svirao i popularni Nusret Fatih Ali Khan. Centralno mjesto u obredima tarikata zauzimaju masovne i ekstravagantne ceremonije kod turbeta šejhova tarikata.

Bedevije

Bedevije su osnovane u 13. vijeku. Osnivač je Ahmed el-Bedevi. Nemaju jasnu doktrinu. Nisu imali glavnih učenjaka, niti pisaca. Vrlo često je ovaj kult bio subjekt cenzure od strane Uleme.

Kubravije

Osnivač ovog reda je Nedžmudin Kubra. Osnovan je u 13. vijeku. Potiču iz Centralne Azije. Njegovi pristalice vjeruju da potiče iz direktne loze Poslanika

Šazilije

Osnivač ovog tarikata je Ebu Hasan Eš-Šazili. Ovo je najpopularniji sufijski red u sjevernoj Africi. Njihovi pripadnici također vjeruju da je Ebu Hasan Eš-Šazili iz direktne Poslanikove loze.

Desukije

Sufijski red osnovan u Egiptu, od strane Ibrahima Desukija. Tokom Osmanlijskog vremena ovaj red imao je brojne tekije u Istanbulu skupa sa Bedevijskim redom. Ove tekije su zatvorene kada je Turska postala republika.

Halvetije

Osnivač je Muhammed el-Halveti. Smatra se da ovaj tarikat nije dobio ime kao većina njih po svome osnivaču, nego po arapskoj riječi halvet koja znači osamljivanje ili odvojenost, po kojem su ovi derviši bili poznati.[8] Jedan je od rasprostranjenijih redova. Njegov rast zabilježen je tokom Osmanlijskih vremena. Halvetije su još uvijek jake u Egiptu gdje sufijski redovi dobivaju određenu pomoć od vlade.

Selefizam

Selefije propovjedaju islamski monoteizam, odnosno tevhid, i preuzimaju određena učenja od Ibn Tejmije, sirijskog učenjaka iz 14. vijeka. Selefizam je u osnovi u sukobu sa Sufizmom i Šiitskim islamom, koje smatraju hereticima. Selefijska teologija zastupa puritansko i pravno stajalište u stvarima vjere i religijskoj praksi. Oni smatraju da je njihov zadatak da vrate islam u stanje kakvo je bio u doba Poslanika i njegovih Pravednih halifa. Žele da izbace sve novotarije, itolatorije, devijacije i hereze.

Pokreti unutar Selefizma

Nisu poznata veća raslojavanja unutar Selefizma, osim što u novije vrijeme ostale islamske grupacije koristeći naziv reformatora i učenjaka Muhammeda ibn Abdul Vehaba, nazivaju Selefije Vehabijama.

Vehabije

Vehabizam je pokret koji je dobio ime po svom začetniku Muhammed ibn Abdul Vehabu u 18.vijeku. Abdul Vehab se školovao pod okriljem Sunitskog islama, i izučavao je fikh Hanbelijskog mezheba, no međutim, kad god bi primijetio neko neslaganje, on bi se priklonio onoj pravnoj školi koja je, prema njegovom mišljenju, imala ispravnije mišljenje. Ovaj pokret dominantan je u Saudijskoj Arabiji.

Sekte unutar islama

Ovdje su svrstani pravci koji za sebe smatraju da su muslimani, ali koje matica ne smatra muslimanima.

Ahmedije

Članovi Ahmedija pokreta su sljedbenici Mirze Gulama Ahmeda, koji je tvrdio da je obećani Mesija i Mehdi. Sljedbenici su podijeljeni u dvije grupe Ahmedijanski

muslimanski džemat i Lahorski ahmedijanski pokret. Većina Ahmedija smatra sebe muslimanima, ali sa stanovišta matičnih muslimana, oni su sekta koja je isključena iz okvira islamske zajednice jer se Mirza Gulam Ahmed proglasio poslanikom.

Kuranije

Kuranije je naziv za religioznu grupu ljudi koji sebe sami zovu pokornima, no zbog njihove prakse vjerovanja u Kur'an a ne i u Hadise, prozvani su Kuranijama.

S obzirom da ne vjeruju u Hadis, niti u bilo kakve druge religiozne izvore, oni ne obavljaju namaz u obliku u kojem ga obavlja većina muslimana, nego smatraju da svako može obaviti namaz onako kako on osjeća da je potrebno, te da su u Kur'anu date upute šta je zabranjeno, a šta dozvoljeno u namazu.

Zikri

U religioznoj praksi Zikri se bitno razlikuju od matičnih muslimana, i postoje razlike u mišljenju da li ih treba zvati Suniti, Sufije ili sekta. Zikri obavljaju pet puta dnevne molitve koje zovu Zikr, za razliku od ostalih muslimana koji obavljaju Namaz.

Nacija islama

Nacija islama je osnovana od Wallacea Fard Muhammada 1930. sa ciljem ponovnog uvođenja duhovnog, socijalnog i ekonomskog stanja crnog čovjeka i žene u Americi i svijetu. Njihovo učenje je dosta odstupilo od matičnog islama, tim prije što oni sa jedne strane vjeruju da je Fard Božija inkarnacija, i prema gotovo svim muslimanima oni su proglašeni za heretički kult.

Jedan od najpoznatijih pripadnika nacije islama bio je Malcolm X koji se kasnije odrekao tog učenja, zbog čega su ga i ubili.

Petostepenici

Grana Nacije islama, ova grupa je formirana u Harlemu 1960. Njihova vjerovanja se fokusiraju na dovođenju pravde za Afroameričku mladež. Također vjeruju da je Bog crnac. Imaju veoma malo veze sa originalnim islamom.

Škole Kelama

Kelam je jedna od religioznih nauka u islamu. U arapskom jeziku ova riječ znači "govor", i odnosi se na islamsku tradiciju traženja teologičkih principa kroz dialektiku. Ovaj termin se često prevodi kao teologija.

Ašarijska škola

Ašari je škola rane islamske filozofije osnovane u 10.vijeku. Bila je instrument u drastičnoj promjeni smjera islama, i postavila je osnove zatvaranju vrata idžtihada vijekovima kasnije u Osmanlijskoj imperiji. Ašaritski pogled je bio da je shvatanje jedinstvene prirode i karakteristika Boga iznda ljudskih mogućnosti.

Maturidijska škola

Maturidi su oni koji slijede Ebu Mensur El-Maturidijevu teologiju, koja je bliska varijanta Ašarijskoj školi. Tačke po kojima se razlikuju su priroda vjerovanja i mjesto ljudskog razuma. Maturidijski stav je da se iman ne povećava i ne smanjuje, nego da se samo povećava i smanjuje pobožnost (takvaluk). Maturidi govore da je ljudski um u stanju da spozna bez pomoći ili prosvjetljenja da su neki osnovni grijehovi sami po sebi grijeh, (kao što su npr. ubistvo ili alkohol), dok Ašarije smatraju da ljudski um nije u stanju da spozna takvo nešto bez Božanskog prosvjetljenja.

Mutezilska škola

Mutezilska teologija potiče iz 8. vijeka iz Basre kada je Vasil ibn Ata napustio učenje El-Hasan el-Basrija nakon teološke rasprave. On i njegovi sljedbenici su raširili logiku i racionalizam Grčke filozofije, nastojeći da ih kombinuju sa islamskim doktrinama i pokažu kako su obje nerazdvojno kompatibilne. Mutezilije su diskutovali filozofska pitanja kao što su da li je Kur'an stvoren ili vječan, da li je zlo kreirano od strane Boga, predodređenje protiv slobodne volje, da li bi Allahove atribute u Kur'anu trebalo interpretirati alegorijski ili literarno, i da li će grešni vjernici biti kažnjeni vječno u Paklu (Džehennemu).

Sufizam u Bosni i HercegoviniCategories: Bosanske temeWritten By: Gorčin

Prema podacima časopisa Kelamu’l šifa’, koji izdaje hastahana– tekija Mesudija u Kaćunima, nedaleko od Sarajeva, u Bosni i Hercegovini danas ima ukupno 56 mesta gde se izvodi zikr. Od tih 56 mesta, 17 su tekije u pravom smislu reči, dakle, centri s propratnim objektima i prostorijama u kojima se izvodi zikr (semahana), konačištima, kuhinjama, odajama u kojima boravi šejh, itd. Ukupno 16 objekata su zavije, uglavnom privatne kuće ili njihovi delovi koji nisu prvobitno bili predviđeni za život derviša. Ostalo su džamije u kojima se takođe izvodi zikr. Čak 84% ili ukupno 47 od tih objekata pripada danas nakšibendijama, ubedljivo najrasprostranjenijem tarikatu u BiH, dok pet tekija pripada kadirijama, tri rifaijama, a samo jedna (u okolini Tuzle) šazilijama. Nisu sve tekije pod okriljem Tarikatskog centra BiH: to, na primer, nije većina kadirijskih, jedina šazilijska i sve rifaijske tekije u Bosni. Rifaija danas ima u Sarajevu, Varešu i Srebreniku, a šazilija u okolini Tuzle.

Bosanske tekije, po pravilu, potiču još iz osmanskog perioda, ali ima i novih, kao što je tekija Mejtaš u Sarajevu. Ove grupe uglavnom rade pod blagoslovom Islamske zajednice, unutar njenih struktura (iako su registrovane i kao udruženja građana), ali treba imati u

vidu da su derviški redovi tradicionalno imali izvesnu autonomiju u odnosu na tu centralnu instituciju islama. Svaki tarikat bi, u principu, trebalo da deluje kao nezavisna grupacija, bez kontrole centralne institucije, ali s njenim neposrednim ili prećutnim dopuštenjem. Halvetija danas nema u Bosni, iako su početkom 16. veka (pre 1531.) imali hanekahu centru Sarajeva, na mestu današnje Gazi Husrev-begove medrese. To je bio svojevrsni „sufijski zavod“, centar u kome su se obrazovali šejhovi i živeli prema strogo propisanim pravilima (Ćehajić, 1986: 83). Halvetije su imale tekije i u Višegradu, Rudom, Bijeljini i Donjoj Tuzli. Do 1930-ih taj red je doslovno iščezao iz Bosne, a već krajem Drugog svetskog rata nije više imao nijednu aktivnu tekiju.

Mevlevija, isto tako, više nema, ali je u toku projekat obnove istorijske Isa-begove tekije na Bendbaši, u Sarajevu, koja je pripadala mevlevijama i bila prva, najstarija tekija u Bosni. Nju je oko 1462.g. podigao osnivač Sarajeva i Novog Pazara, Isa-beg Ishaković. Srušena je 1957, a četrdeset godina kasnije otpočelo je iskopavanje na toj lokaciji. Nakon odluke o zabrani rada tekija 1952.g., srušeno je još osam tekija u BiH, pa se tarikat počeo održavati preko domaćih i kućnih verskih okupljanja. To je, dakako, otežalo, ili potpuno prekinulo, sukcesiju pojedinih tarikata, jer su bile zabranjene i sve prateće ceremonije i obredi.

Prestižne su, po ugledu svojih šejhova, bile još i tekije nakšibendija u Vukeljićima-živčićima (osnivač Husein-baba Zukić), kao i u selu Oglavku, kod Fojnice, po šejhu Abdurahmanu Siriji. Sultan Mehmed II je tu drugu tekiju fermanom oslobodio od svih poreza i davanja (Ćehajić, 1989: 56). Nakšibendije se u Bosni javljaju u 15.v, a vrhunac dostižu u 18. i 19. stoleću. Hadži hafiz Husnija Numanagić (1853-1931) i Hadži šejh Behaudin Hadžimejlić smatraju se, možda, poslednjim velikim šejhovima u Bosni. Prvi je rukovodio tekijom u Travniku, uz Jeni džamiju, a drugi tekijom u živčićima. Porodica Hadžimejlić, sa najstarijom tradicijom tesavufa u BiH, a verovatno i na Balkanu, dala je nekoliko šejhova nakšibendijskog reda. Nedavno je u Kaćunima otvorena vrlo moderna tekija (Mesu- dija), najveća na Balkanu, s bolnicom (hastahanom) za lečenje od narkomanije, alkoholizma, različitih trauma i psihičkih bolesti, epilepsije, nesanice, teških kožnih bolesti i dr. Nakšibendije su tradicionalno bile bliske ortodoksnoj ulemi, a Islamska zajednica danas i sama ponekad šalje hodže i delegira pojedince da budu šejhovi u derviškim redovima.

Kadirije danas imaju tekije u Sarajevu, Zvorniku, Travniku i Jajcu. U Sarajevu je čuvena Hadži Sinanova (Silahdar Mustafa-pašina) tekija iz 1640.g. I tu je nekad bila bolnica za duševne bolesnike, a njen prvi poznati šejh, Hasan Kaimija (umro 1691), lečio je travama i melemima, zapisivanjem i bajanjem. Ta istorijska tekija je delimično stradala pod Austrijancima, restaurisana je 1956, a ponovo uređena tek nedavno, iza rata devedesetih godina.

Aktivne tekije su, po pravilu, uvek otvorene u vreme održavanja zikra (najčešće četvrtkom uveče, ili, ređe, petkom ili nedeljom uveče), a manji broj njih stalno, jer imaju kućepazitelja. Neke tekije su skoro podignute – kao, na primer, tekija Mejtaš u Sarajevu, čiji šejh je svoju idžazetnamu dobio od Mesuda ef. Hadžimejlića i danas ima vrlo veliki broj sledbenika, naročito među mladim ljudima. Pa ipak, veoma mali broj tekija je stalno

aktivan ili neprekidno otvoren, s nastojnikom koji može u svako doba da primi goste. Čak i u Hadži-Sinanovoj tekiji, koja je istorijski spomenik od prvorazrednog značaja, tek s vremena na vreme neko dolazi da otključa prostorije i obavi redovne poslove. Ta tekija ima i prilično impresivnu biblioteku.

Zikr se, po pravilu, obavlja jednom sedmično, i to kod većine nakšibendija i kadirija četvrtkom uveče, a kod nekih i nedeljom uveče, obično između akšama i jacije namaza. Tada ima i najviše derviša u tekijskim prostorijama, pre svega u semahani. Oni su različite dobi i profesija: ima tu i univerzitetskih profesora, i studenata; umetnika, lekara i zanatlija; omladine i penzionera, a neretko i žena i dece. U nekim tekijama (džamijama), kao što je Mejtaš (Sarač- Ismailova džamija), zikr se izvodi nedeljom kasno uveče, nakon jacije. U Mlinima se, pak, to dešava petkom uveče, nakon jacije.

Ima varijacija u izvođenju zikra čak i unutar pojedinih redova: kijam-zikr (stojeći), na primer, nije uobičajen kod nakšibendija, ali se izvodi u Kaćunima. Takav zikr je bio uobičajen kod halvetija (tzv. dalga-zikr), koji se takođe obavljao stojeći, uz kretanje tela, pri čemu su derviši bili okrenuti u pravcu kible. U stojećem položaju, derviši se mogu njihati napred-nazad, ili s desna na levo u struku, i tu postoje varijacije s obzirom na tip tarikata ili, pak, muslimansku zemlju u kojoj se zikr izvodi. Inače se sedi na kolenima, s podvijenim nogama i obema rukama položenim na kolena. Noge mogu biti i ukrštene u sedu, ali je uvek važno da se tabani ne okreću u pravcu šejha ili drugih derviša u halci. Tokom sedećeg zikra, uobičajeno je da se glava pokreće u raznim pravcima, počevši od leve strane brade koja počiva na levom ramenu. Glava se potom pomera levo-desno i gore-dole u lukovima i pravilnom ritmu koji prati ritam disanja i učenja zikra. Kao i za vreme molitve, učesnik zikra mora biti pod abdestom, koji se uzima neposredno pre ulaska u semahanu.

Devrân, stojeći zikr, obavlja se kod kadirija u kombinaciji sa sedenjem. Izvode se džehri(glasni) zikr, lisani(jezikom),hafi(bezglasni, skriveni), kao i „zikr srca“ (kalbi). Glasni zikr, prema sufijskoj tradiciji, čuju anđeli, meleki, a bezglasni i srčani ne čuju čak ni oni. Uopšte se smatra da je zikr srca vredniji, ali i teži od glasnog, manifestovanog zazivanja Boga. Zikr-daimje još naziv za „stalni zikr“, onaj koji se neprekidno izvodi.

Žene su ponegde aktivnije, pa i brojne (npr. u Kaćunima), ali učestvuju u zikru „iza tarikata“ i po pravilu se ne čuju, tj. ne izvode glasni zikr. U pojedinim tekijama njihovo mesto je i na galeriji (Hadži Sinanova tekija).

Kada je reč o sufijskim publikacijama, od časopisa se u Bosni i Hercegovini izdvaja mesečnik Kelamu’l šifa’(bukv. „zdrav govor“, od 2004.g.) i Šebi arus – časopis Udruženja derviških redova BiH, Tarikatski centar Sarajevo, koji je redovno počeo da izlazi još 1982. godine. Naziv tog drugog časopisa bukvalno znači „prva bračna noć“ i odnosi se na obeležavanje Rumijeve smrti kod mevlevija, 17. decembra 1273. Tada mevlevije ne izvode svoj sema ritual, već provode noć u razgovoru i postu, svojevrsnoj „duhovnoj akademiji“.

Ova tradicija je obnovljena u Turskoj nakon 1953. godine, u formi tzv. „okupljanja u spomen na Mevlanu“ održavanih u Konji. Počevši od 1960. godine, Turistička organizacija Konje je preuzela obuku mladih plesača, ljubitelja Mevlane, koji su se na specijalnim kurevima pripremali za izvođenje mevlevijske seme. Instrumentalisti neophodni za muzički deo tih svečanosti bili su „regrutovani“ sa Radio Istanbula i Radio Ankare, među najboljim izvođačima turske klasične muzike (Uzel, 2006: 184).

Danas se u Bosni prevodi puno sufijskih dela, bilo pri tekijama (tu je reč o nešto slabijim prevodima i izdanjima), bilo pri boljim izdavačkim kućama, gde su i sami derviši ponekad prevodioci, kao i pri Fakultetu islamskih nauka, gde je, ipak, daleko najstručniji i najkvalitetniji rad. Prevode se Ibn Arabi, Rumi, Gazali, a od domaćih mislilaca Abdulah Bošnjak i drugi. Paralelno je u Bosni prisutan filozofski, spekulativni, kao i praktični put, onaj u okviru tarikata. Neki mislioci su tu vrlo cenjeni kao stručnjaci za sufizam, ali oni sami se drže na izvesnoj distanci od tarikata.

Krajem Drugog svetskog rata otpočeo je period opšteg pritiska koji je ostavio posledice na tarikatske organizacije. Godine 1952. njihove aktivnosti u Bosni su u potpunosti bile zabranjene (Novaković, 2002: 106) i to, pre svega, od strane modernistički orijentisane uleme koja je rukovodila Islamskom zajednicom pod snažnim uticajem vladajućih struktura. Oni su bratstva i šejhove smatrali ostatkom praznoverja i uvođenjem novotarija u veru. Sve tekije u BiH (a bilo ih je ukupno sedam) zvanično su tada zatvorene, dok su one na Kosovu i u Makedoniji nastavile svoje aktivnosti zbog toga što su tu privatne kuće šejhova uglavnom služile kao tekije. Ova zabrana se održala sve do sedamdesetih godina, kada, najviše zahvaljujući nastojanjima uglednih učenjaka muslimanske zajednice – kadiri-mevlevi šejha i imama Fejzulaha Hadžibajrića (u. 1990) i rifa’i šejha iz Prizrena, Džemalija Šehua – dolazi do obnavljanja sufizma u Jugoslaviji. Zajednica islamskih derviških redova Alije u SFRJ (ZIDRA) osnovana je u Prizrenu krajem 1974. godine (Novaković, 2002: 108), doduše bez podrške reis ul-uleme i Vrhovnog sabora Islamske zajednice sa sedištem u Sarajevu. S druge strane, u Hadži Sinanovoj tekiji u Sarajevu je postavljen domar 1973. godine, pa se započelo s nezvaničnim praktikovanjem kadirijskog zikra (Hadžibajrić, 1990: 21). Tarikatski centar u Sarajevu otpočeo je s radom 1977. godine, a tada je doneta i odluka o saradnji sa ZIDRA-om. Prema popisu iz junameseca 1977, zikr se već obavljao u Bosni i Hercegovini na ukupno 41 mestu: u 23 džamije, 12 mesdžida (zavija), 5 tekija i jednoj privatnoj prostoriji. Nakšibendije su još tada preovladavale sa 36mesta, kadirije su imale tri, amevlevije i rifaije po jednomesto okupljanja (Hadžibajrić, 1990: 22).

Moglo bi se reći da su u bivšoj Jugoslaviji postojale izvesne tenzije između derviških redova na Kosovu i Metohiji i ortodoksne uleme u Bosni. Postoji jedan broj heterodoksnih redova na Kosovu, ali i u Bosni (uglavnom su to rifaije, ali i neki drugi) koji ne deluju nužno pod blagoslovom Islamske zajednice BiH. Njihove specifičnosti su baš u tome što oni ispoljavaju izrazitiji stepen heterodoksije koji se ponekad kosi sa šerijatskim propisima.

Osnovno o derviškim redovima

By znaci- Datum objave17 Septembar 2004Autor: Samir Beglerović

1. Uvod

Govoreći o derviškim redovima ili tarikatima, rahmetli hadži šejh Fejzulah efendija Hadžibajrić kaže da je tarikat:

“idejno-praktična metodologija tesavvufa. Idejni sistem načina života zasnovan na Šerijatu kako ga je shvatio i primjenjivao neki vjerski velikan. Takvi vjerski velikani bili su osnivači tarikata (pīr).

Tarikat je plan i program te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji dvanaest glavnih tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju ali se kod primjene, u izvjesnim propisima razlikuju.”

Često se uz pojam “tarikat” veže izraz “‘alijja”. Rahmetli Hadži Šejh kaže:

“tarīkat-i ālī, uzvišeni putevi, usavršavanje i moralno odgajanje, duhovno uzdignuće uz muršidovu pouku.”

S Božijom ćemo pomoći pokušati dati osnovne podatke o nekim tesavvufskim pojmovima te nabrojati tih dvanaest glavnih tarikatskih redova.

Na osnovu dosadašnjega bavljenja derviškim redovima smatram da je potrebno reći da postoji trinaest osnovnih derviških redova. Ipak, budući da su prethodnici poznavali tesavvuf i tarikat neuporedivo bolje više od mene, ako Bog da nabrojat ću dvanaest osnovnih redova ali i skrenuti pažnju u posljednjemu dijelu teksta da bi ih trebalo tretirati kao trinaest.

2. Pojmovi “sufije”, “melamije” i “kalenderije”

U literaturi na našemu jezku, te u literaturi orijentalista, najčešće korišten pojam za osoba privučene tesavvufskim naukom jeste sufija. U našoj tradiciji, pored ovoga, koriste se termini “derviš” i “mutesavvif”, množina “derviši” i “mutesavvifuni”.

Lično, pod pojmom “sufija” podrazumijevam osobu koja se samo teoretski bavi tesavvufom-sufizmom. Tada bi osoba u tarikatu (osoba koja je pristupila nekome derviškome redu) mogla biti oslovljena kao “derviš”. “Mutesavvif” je, sljedstveno, osoba koja je pristupila nekome derviškome redu a pored toga se i znanstveno bavi tesavvufom.

Čitajući tesavvufsku literaturu i družeći se s tekijskim ljudima (živjeći tesavvuf) često se čuje i pojam “melamija”, odnosno “melamet”.

U radu “Derviški red melamija”, na njegovome samome početku, skrenuta je pažnja da postoji dvovrsno poimanje ovoga izraza: razumijevanje kao stanja melameta, i razumijevanje pojma kao naziva derviškoga reda.

U kontesktu ovih osnovnih napomena, ističemo ovaj termin u značenju stanje, odnosno osobe “melâmije”.

“Melamija” je, najjednostavnije rečeno, osoba u posebnome hâlu (stanju) koji ju nagoni na skrivanje dobra koje je pri njoj drugima. Melâmija će, ako li posti, naprimjer, svoj post prekinuti ako postoji opasnost da ga drugi prepozna kao postača.

S druge strane, ako osoba pređe u naredni, drugi, krug (tavr) duhovnoga uzašća, s nekoga od sedam mekama toga drugoga tavra dolaze joj bitno drugačiji hâlovi koji, posmatrano sa strane, osobu nukaju na skrivanje nekih drugih plemenitih osobina a, konkretno, mogućnost dobrovoljnoga posta ne biva skrivana “po svaku cijenu”.

Naime, ukoliko neko osobi drugoga tavra dođe u goste, a taj domaćin posti, neće prekidati post jer više “ne osjeća” da treba pošto-poto skriti taj dobrovoljni ibadet (robovanje dragome Bogu).

Dobar primjer za ovo možemo pronaći u kod nas sa njemačkoga jezika prevedenome djelu imama Kušejrija “Slijed postupaka” (Tertībus-sulūk). Prevodilac ne njemački jezik Fritz Meier u pogovoru prijevodu izuzetno mudro zapaža da imam Kušejri nudi “različito” reagiranje u slučaju da osoba koja posti bude dovedena u priliku da svoj dobrovoljni post otkrije drugoj osobi. Imam Kušejri jedno ponašanje nudi u ovome djelu a suprotno u svome drugome djelu “Risāla Kušejrijja”. Upravo je riječ o različitome tavru s kojega je imam Kušejri govorio.

U praktičnome smislu, već spomenuti tekst “Derviški red melamija” tretira praktični razvoj stanja melameta.

Treće, što je veoma bitno navesti, jeste postojanje i trećega pojma koji se govotovo redovito javlja u razgovoru o tesavvufu (sufizmu). To je pojam “kalenderija”.

Ako uzmemo da je “derviš” oći pojam kojim se opisuju osobe koje žive tesavvuf, onda bismo mogli jednim krajnjim derviškim krilom nazvati “melamije”, a drugim “kalenderije”. “Melamije” i “kalenderije” dva su krajnja stanja “derviša”, oba različita od uobičajenoga ali, u granicama tarikata, oba pozitivna, dakle, ni u kome slučaju ekstremna.

Treba naglasiti da postoje takozvana stanja “melâmeta” i “kalenderata” koja izlaze iz okvira Šerijata. Naročito budući da su oba stanja porpimila i svoje praktične oblike – oformljenje zasebnih derviških redova, melamijskoga i kalenderijskoga. Naravno, ti

slučajevi ne mogu biti nazvani tesavvufskim. Kako praksa svake ideja tako i prakse “melameta” i “kalenderata” imaju pored legalnih i svoje nedozvoljene oblike.

Za razliku od stanja “melameta”, hal “kalenderata” nagoni čovjeka na potpuno drugačije postupke – namjesto da, naprimjer, krije svoj dobrovoljni post “kalenderija” će nastojati ostaviti kod drugoga utisak da ne posti čak ni obavezni post, želeći time kod sebe, ali i kod drugoga, propitati svjesnost pokoravanja propisu ili poštivanja zabrane, odnosno propitati razumijevanje konkretnoga propisa. Ovim načinom čovjek se, koliko je to insanu moguće, približava razumijevanju same bīti Zakona.

Nastanak kalenderijskog derviškoga reda veže se za Muhammeda ibn Jūnusa es-Sāvedžīja (umro 1232. godine). Pred najezdom Mongola napušta Sāvu i odlazi u Damask. Pored Damaska kalenderijske tekije podignute su i negdje na zapadu Indije te u Perziji.

Vremenom su kalenderije usvojili i naročito odijevanje, izbrijavanje glave i brade a puštanje brkova, bušenje kože na rukama i ušiju i stavljanje metalnih halki. Iz ovoga razloga narod često kalenderije miješa sa bektašijama i alevijama.

3. Dvanaest temeljnih (priznatih) derviških redova

1) kaderijski derviški red – kaderije (kadirije)

osnivač: hazreti pīr Abdul Kādir Gejlānī (Gīlānī, Džejlānī, Džīlānī, Džīlī, umro 1166. godine)

jedan od najznamenitijih kaderija: hazreti Ismāīl Rūmī

jedan od najznamenitijih kaderija na našim prostorima: Hasan Kaimi-baba (Kaimija)

ogranak (kôl, furū‘) geografski nama najbliži: rezzakije, zindžirlije

jedna od najpoznatijih tekija kod nas: hadži Sinanova (Silahdar Mustafa-pašina)

2) jesavijski derviški red – jesâvije (jesevije)

osnivač: hazreti pīr Ahmed ibn Ibrāhīm ibn ‘Alī Jesāwī (umro 1166. godine)

jedan od najznamenitijih jesāvija: hazreti Ašik Junus (Junus Emre)

3) rufaijski derviški red – rufâije (rifâije)

osnivač: hazreti pīr Ahmed Rufā‘ī (Rifā‘ī) (umro 1182. godine)

jedan od najznamenitijih rufaija: Sa‘duddin el-Džibāvi (kol sahibija sadijskoga ili džibavijskoga ogranka rufaija)

jedan od najznamenitijih rufaija na našim prostorima: rahmetli šejh Mustafa Karkin

jedna od najpoznatijih tekija kod nas: medžlis-i zikr džamija Golobrdica (džamija Mimar Sinan)

4) čištijski derviški red - čištije

osnivač: hazreti pīr Mu‘īnuddīn Čištī (rođen 1142. godine)

jedni od najznamenitijih čištija: Nizāmuddīn Evlijā’ i Nāsiruddīn Čirāgī Dihlī

5) bedevijski derviški red - bedevije

osnivač: hazreti pīr Ahmed Bedevī (umro 1199. godine)

jedan od najznamenitijih bedevija: Ismāīl el-Enbābī

6) kubravijski derviški red – kubrâvije

osnivač: hazreti pīr Nedžmuddīn Kubrā (umro 1221. godine)

jedni od najznamenitijih kubravija: Medžduddīn Bagdādī i Ferīduddīn ‘Attār

7) suhraverdijski derviški red – suhraverdije

osnivač: hazreti pīr Dijā’uddīn Ebun-Nedžīb es-Suhraverdī (umro 1168. godine); ipak se pīrom ovoga tarikata smatra njegov nećak Šihābuddīn Ebū Hafs ‘Umer Suhraverdī (umro 1234. godine)

jedan od najznamenitijih suhraverdija: Abdurrezzāk el-Kāšāni (el-Qāšānī)

8) mevlevijski derviški red – mevlevije

osnivač: hazreti pīr Dželāluddīn Rūmī (umro 1247., pa 1273. godine)

jedan od najznamenitijih mevlevija: Sultān Veled

jedni od najznamenitijih mevlevija na našim prostorima: Ishak-beg Ishaković, Fadil-paša Šerifović, reisul-ulema Džemaluddin Čaušević

jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Bentbaša

9) šazilijski derviški red – šâzilije

osnivač: hazreti pīr Ebū Ĥasan eš-Šāzilī (umro 1276. godine)

jedni od najznamenitijih šazilija: Ebul ‘Abbās Ahmed el-Mūrsī, Abdul-Vehhāb eš-Ša‘rānī, rektor el-Azhera dr. Abdul Halīm Mahmūd

10) desukijski derviški red - desûkije

osnivač: hazreti pīr Ibrāhīm ibn Ebil-Medžd ed-Desūkī (ed-Dusūkī) (umro 1288. godine)

jedan od najznamenitijih desukija: Ahmed ibn ‘Usmān eš-Šernūbī

11) halvetijski derviški red – halvetije

osnivač: hazreti pīr Muhammed el-Halvetī el-Hvārizmī (umro 1350. godine)

jedan od najznamenitijih halvetija: Sunbul Sinān Jūsuf (kol sahibija sunbulijskoga ogranka halvetija)

jedni od najznamenitijih halvetija na našim prostorima: Gazi Husrev-beg, Korkuti

jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Gazi Husrev-begov hanikah

12) nakšibendijski derviški red – nakšibendije

osnivač: hazreti pīr Ebū Ja‘kūb Jūsuf el-Hamedānī (umro 1140. godine); ipak se pirom ovoga tarikata smatra hazreti pīr Behā’uddīn Nakšibend (umro 1389. godine)

jedan od najznamenitijih nakšibendija: Džāmī

jedni od najznamenitijih nakšibendija na našim prostorima: Ajni-dede, Šemsi-dede, Skender-paša Jurišić, Sirri-baba

jedna od najpoznatijih tekija kod nas: Gaziler (današnji Higijenski zavod), Skenderija, Jedileri

4. Levha sa šejhovskim tadževima četrnaest priznatih tarikata

U tekijama širom bivše Jugoslavije te u tekijama u Turskoj veoma se često susreće levha/poster sa šejhovskim tâdževima (šejhovskim kapama) četrnaest priznatih derviških redova.

Nedavno je i u listu “Kelamu’l Šifa’ ”, iz kojega se, nažalost, ne može saznati ko su sve autori priloga, ko su članovi redakcije, da li će list nastaviti izlaziti i sl., izašao dodatak “Poklon čitaocima” u vidu spomenutoga postera.

Na moju žalost nisam u mogućnosti saznati:

- otkud četrnaest priznatih tarikata,

- zašto se kao osnovni tarikati smatraju i neki kolovi (ogranci), te

- otkud, uopće, ova tradicija kod nas.

Bilo bi lijepo kada bi neko odgovorio na ove tri stavke jer je bitno razumjeti i njegovati našu tradiciju.

Stoga sam u mogućnosti ovdje samo nabrojati redove/ogranke navedene na levhi/posteru.

1) kaderijski derviški red

2) rufâijski derviški red

3) bedevijski derviški red

4) dusûkijski derviški red

5) šâzilijski derviški red

6) džibâvije ili sadije (rufâijski kol)

7) mevlevijski derviški red

8) bektašijski derviški red (nije naveden u gornjih dvanaest jer se njegov razvoj veže za razvoj i pad janičarskih odreda Osmanlijske carevine; lično ga ubrajam u “osnovne derviške redove”; o ovome redu vidi tekst “Bektašije”)

9) nakšibendijski derviški red

10) red hazreti Katimûnîja

11) sunbûlije (ogranak halvetijskoga derviškoga reda)

12) red hazreti Ibrâhîma Kulšuna

13) red hazreti hadži Bajrama Ankarevîja (bajrâmije, melâmijski kol)

14) džilvetije (ogranak halvetijskoga derviškoga reda)