dendriet 2005 nr 2 jaargang 4
32
Nieuw atlasproject Paddemanders en slangedissen Vlijtige mieren Spetterende Denderkalender BC1133 BELGIE / BELGIQUE P.B. GENT X Afgiftekantoor Gent X - P109327 april - mei - juni driemaandelijks tijdschrift jaargang 4 nummer 2 - 2005 natuurpunt Denderstreek Retouradres: Koen Steenhoudt,Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden. Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.
description
tijdschrift van Natuurpunt Denderstreek
Transcript of dendriet 2005 nr 2 jaargang 4
Nieuw atlasproject
Paddemanders en slangedissen
Vlijtige mieren
Spetterende Denderkalender
BC1133
BELGIE/BELGIQUEP.B.
GENT X
Afgiftekantoor Gent X - P109327
april - mei - junidriemaandelijks tijdschrift jaargang 4 nummer 2 - 2005
natuurpuntDenderstreek
Reto
urad
res:
Koen
Ste
enho
udt,
Wat
ersc
haap
stra
at 3
0,15
70 G
alm
aar d
en.
Is je
adr
es n
iet
juis
t? M
eld
het
aan
de re
dact
ie.
BuitensportOude Gentbaan 259 - 9300 Aalst
Ademend waterdichte regenkledij
Ademend winddichte kledijThermische kledijWaterdicht schoeiselVerrekijker
5% Korting op vertoon van uw lidkaartvan Natuurpunt
www.trekking-buitensport.be℡ 053 705 222
Ik zag de leeuwerik, ik luisterde, peinsde, schreef en herschreef!
Zingen en Vliegen Vlieglied
Wanneer de dag heldere einders brengtUit de duisternis langzaam ontplooitDan klimt de leeuwerik zingendBoven de frisse morgendauw hoger zingendZingend hoger boven weerklinken zijn strofen;Met de Hemel in gedachte fladdert hij zijn vluchtAlsof hij houdt van het licht en de godenMaar met vermoeide vleugels en uitstervend lied,Valt hij steeds op de aarde terug.
Verrezen vogel, embleem van lentegeestVan wie het prilste geluid als muziek naar de wolken stijgt,Maar helaas verstrikt door het levenMet de wereld gebonden blijftMiskend door de goden voert hij zijn bittere strijdHij voert die ijdel met de windEn, Met donkere geesten op d’aardeOpdat zijn nest hem eist.
Karel De Pelsemaeker
©Vi
lda
- Yv
es A
dam
s
Jammerlijke achteruitgangGelukkig maar, want het gaathelemaal niet goed met onzeamfibieën en reptielen. De meestrecente cijfers tonen aan, t.o.v. deoude die voor Oost- en West-
Vlaanderen grotendeels daterenuit eind jaren 70, dat het steilbergaf gaat met onze inheemseamfitielen. Zo bergaf zelfs dat eenaantal soorten zoals boomkikker,geelbuikvuurpad en adder op het
punt staan voor goed uit onzeVlaamse natuur te verdwijnen. Deoorzaken van deze achteruitgangzijn natuurlijk bekend: hetgrootschaliger maken van delandbouw, toenemende druk op
Nieuw atlasproject:amfibieën en reptielenHelp mee: nog veel werk in de Denderstreek
Als het over amfibieën en reptielen gaat, kunnen velenmoeilijk hun wansmaak voor deze diergroepen verber-gen. En geef nu toe... het is toch veel aangenamer tekijken naar een lief egeltje of een prachtige ijsvogel dangeïnteresseerd te zijn in die slijmerige kikkers, paddenvol wratten, glibberige salamanders en altijd giftige slan-gen… En toch, gelukkig maar, zijn er mensen die ookvoor deze “griezels” een warm plaatsje in hun harthebben gereserveerd.
Oog vinpootsalamander
Veedrinkpoelen: ideaal voor kikkers, padden en salamanders
nr 2 - april 2005 3
amfibieën
werkgroep denderstreek
reptielen
©Vi
lda
- Yv
es A
dam
s©
Vild
a -
Rolli
n Ve
rlin
de
bestaande leefgebieden, stijgendeverkeersdrukte en vervuiling.Maar hoe zit het nu echt met onzeinheemse herpetofauna? En nogconcreter: hoe is het gesteld inonze Denderstreek?
WARD doet meeSedert 1995 verzamelt HYLA, deamfibieën- en reptielenwerk-groep van Natuurpunt, allegegevens voor Vlaanderen. Syste-matisch worden de bekende lo-caties bezocht om na te gaan ofde historische populaties nogsteeds bestaan. Andere locatiesworden geïnventariseerd om tezien of en waar concreet de over-blijvende populaties een laatsthouvast vinden. Vanaf dit jaar tot2009 springt de WARD (Werk-groep Amfibieën en ReptielenDenderstreek) in de Dender-streek op de kar. In deze 5 jaargaan we een poging doen om inde hele Denderstreek na te gaanwelke soorten er nog voorkomenen waar. Waar zitten er nog kam-salamanders? Zijn er nog hazel-wormen? Gaan we voor verassin-gen komen te staan (al dan nietontsnapte slangen)? Gebied pergebied pluizen we uit... poel napoel, gracht na gracht… En dat iseen enorme taak, want zoalseerder aangehaald zijn de amfi-tielen niet erg geliefd, en dan ooksnel over het hoofd gezien, zelfsbij doorwinterde natuurliefheb-bers. Dit wil dus zeggen dat hetgros van de gebieden nogmaagdelijk wit zijn op de huidigewaarnemingskaarten.
4 nr 2 - april 2005
Alpenwatersalamander
Paddenvisje
Parende padden
©Vi
lda
- Ro
llin
verl
inde
©Vi
lda
- Ro
llin
verl
inde
Hug
o W
illoc
x
We starten van nul!De verkregen informatie zal vanerg grote waarde blijken. Nietalleen zijn amfibieën indicator-soorten die ons duidelijk makenhoe het met onze natuur isgesteld, ook kunnen debeheerders van de verschillendenatuurgebieden in de streekzien of het gevoerde beheer eenpositieve invloed heeft op de her-petofauna. En dat mogen wenatuurlijk ook niet over hethoofd zien.In elk geval staan we voor eengrote uitdaging, die ons hopelijkinteressante verassingen zalbieden. Want wie hoopt er niet opeen mooie kamsalamander in deamfibieënfuik, of de waarnemingvan een levendbarende hagedislangs een spoorwegberm? Vanafapril zal de WARD de eerstegebieden onder de loep wordennemen. De Molenbeekvallei opde grens tussen Erpe-Mere enHaaltert werd daarvoor uit-gekozen. Ook in Ninove staan erinventarisaties in de steigers. Ookjij kan eens mee tijdens de inven-tarisatierondes: geef gerust jenaam op en je wordt gecon-tacteerd.
Stuur ook jouwkikkerwaarneming door!We kunnen onmogelijk de geheleDenderstreek aflopen, en daaromwordt aan alle leden gevraagd omalles wat ze waarnemen door tegeven. Ook gegevens van degewone bruine kikker of pad zijnzeer nuttig. Heb jij ergens kikker-
nr 2 - april 2005 5
Bruine kikker
Kamsalamander wijfje
Hazelworm
Hug
o W
illoc
xH
ugo
Will
ocx
©Vi
lda
- Ro
llin
verl
inde
Vuursalamander:De vuursalamander is een van onze mooiste amfi-bieën. Het is een typisch nachtdier dat houdt vankoele en vochtige loofbossen, vooral in beuken-bossen, maar soms ook in open naaldbossen met eengoed ontwikkelde mos- en kruidlaag. Overdag ver-bergt hij zich doorgaans onder stenen of hout-stronken en in holten. In Vlaanderen komen demeeste populaties voor in de Vlaamse Ardennen, ineikenbeukenbossen op hellingen waar diverse beekjesen bronnetjes met zuurstofrijk en koel water en stil-staande bospoelen optimale overlevingskansenbieden aan de larven. Vuursalamanders bereiken inonze streken een lengte van 20 cm en kunnen vrij oudworden, niet zelden meer dan 20 jaar. DeDenderstreek heeft een belangrijke betekenis voordeze soort met populaties in Buggenhoutbos,Kravaalbos, Blote heide en op enkele plaatsen inGeraardsbergen.
Kamsalamander (zie pagina 12)
Hazelworm:De hazelworm is een pootloze hagedis. Hij kan tot 45-50 cm lang worden maar gemiddeld zijn de dieren veelkleiner, ongeveer 30 cm. Hazelwormen hebben eenstevige lichaamsbouw, wat het gevolg is van beenpla-ten die onder de gladde, ongekielde en goed op elkaaraansluitende schubben liggen. In Vlaanderen heeft dehazelworm een voorkeur voor beboste biotopen: loofen gemengd bos (dikwijls op hellingen), broekbossen.De meeste dieren houden zich op in de over-
gangszones tussen bos en meer open vegetaties(grasland, heide), langs bospaden en in kapvlakten. Dehazelworm heeft een uitgesproken verborgen levens-wijze en houdt zich schuil onder houtstronken, stenen,planken, enz. Je kan hem nog bijna overal tegenkomenin de Denderstreek (vooral spoorwegbermen), maarop vele plaatsen lijkt hij toch uitgestorven te zijn.Interessante plaatsen zijn Leirekensroute te Moorsel,Ten Bosch in Erembodegem, en oude bossen te Ninoveen Geraardsbergen.
Levendbarende hagedis:De levendbarende hagedis is een kleine hagedis meteen lichaamslengte van 5-6,5 cm en een relatief langestaart van 8-11 cm. Pasgeboren hagedissen hebbeneen lichaamslengte van 2 cm en een staartlengte van2-3 cm. De voorkeursbiotoop van de levendbarendehagedis is vochtige heide- en veenvelden met opslagvan berk en grove den.Verder komt hij ook voor in lijn-vormige landschapselementen zoals bosranden,wegen en brandgangen in bossen, wegbermen, spoor-wegtaluds, dijken, hagen, houtwallen en holle wegen.In de Denderstreek is deze soort bijna uitgestorven,maar ze is misschien ook over het hoofd gezien. In deHeidemeersen te Berlare is er nog een mooie levens-vatbare populatie.
Exoten (roodwangschildpadden, brulkikker, meerkikker):Sommige van deze exoten nemen soms angstwekkendtoe in aantal en ze zijn een bedreiging voor deinheemse soorten. Daarom is het zeer nuttig deze opte volgen.
Aandachtssoorten in de Denderstreek
6 nr 2 - april 2005
©Vi
lda
Yves
Ada
ms
dril gezien? Geef het door!Vermeld naast de soort ook dejuiste locatie en datum, zo kun-nen de kaarten van elke soortverder worden ingekleurd. Wijhouden je de komende jaren viaDendriet zeker op de hoogte vande vondsten en de ontwikkelingenvan dit inventarisatieproject.Aan allen, be-kwaak-dankt voorde interesse en medewerking!
Koen De Maere &Daan Stemgée
Herken paddemanders en slangedissenDaar kikker je van op... Voor jong en oud!Determinatie van amfibieën en reptielen in de Benelux. Door Rudy Willockx,
Uitgave van Natuurpunt Hyla, amfibieën- en reptielenwerkgroep. Ledenprijs: € 12,00te bestellen bij de natuurpunt.winkel
nr 2 - april 2005 7
WARD
Koen De Maere0485 688 982
INFO
Een bezoek waard!Op de site van Natuurpuntvind je ook informatie overalle soorten in het speci-fieke Natuurloket: surf naar
www.natuurpunt.been klik op Fauna & Flora envervolgens op Amfibieënen reptielen.
Levendbarende hagedis, mannetje
Vuursalamander
©Vi
lda
Yves
Ada
ms
Liedekerke ligt op de oostelijkeoever van de Dender en was bijhet begin van onze tijdrekeningeen moerassige streek. Meeroostelijk, op de Brabantseleemhoogte, was er echter eengroot eiken-berkenbos dat “het
woud van ongenade” werdgenoemd vanwege het gure tuigdat de streek onveilig maakte.Dat “woud van ongenade” heetnu het Liedekerkebos.Het bos is door de eeuwen heensteeds maar verder teruggedron-
gen op een kleinere oppervlakte.In de 16de eeuw reikte het bosnog tot Pijnegem en totPaepenberg (nu nog steeds tweegehuchten van Liedekerke) en erliep een pad door het bos van degemeente tot de heirbaan Asse-
8 nr 2 - april 2005
Natuurgebied in de kijker
Liedekerkebos
Een van de belangrijkste natuurgebieden, dat bekend-heid geniet tot ver buiten de gemeentegrenzen, is hetLiedekerkebos. Het maakte vroeger deel uit van hetgrote Kolenwoud, dat zich uitstrekte van Brabant totaan Picardië. In onze onmiddellijke omgeving zijn ermeer dergelijke restanten, zoals het Hallerbos,Neigembos, Kravaalbos en Buggenhoutbos; de grotereoverblijfselen zijn het Heverleebos, het Zoniënwoud enhet Meerdaalwoud. Samen met het Liedekerkebos zijndeze gebieden altijd bos geweest.
Samen op verkenning langsheen de Dreef
Wim
Van
Grie
ken
Wim
Van
Grie
ken
Mosgal op egelantier
nr 2 - april 2005 9
Edingen; in het begin van de 19deeeuw was het bos nog 180 hectaregroot en omgeven door anderegrote bossen zoals het bos vanBrabant ten oosten, hetMonniksbos ten zuiden, het bosvan de abdij van Ninove ten wes-ten en het Hertegembos tennoorden. In 1980 besloeg het bos77 hectare, de kleinste oppervlak-te die het bos ooit bestreek.Toen kwam het keerpunt: detoenmalige eigenaars (2 immo-biliënmaatschappijen) zagen indat wegens de gewestplannen deverkaveling in villawijken nietmeer mogelijk was, en een deelvan het bos (54 ha) werd verkochtaan het Vlaamse gewest. Een jaarlater ondertekende de PTT-minis-ter een contract van 50 jaar omhet RTT-domein (23 ha) te ver-huren aan de toenmalige afdeling“Waters en Bossen”. Intussen isdit contract omgezet in verkoopen fungeert dit gedeelte alsbosreservaat.
In 1996 werd begonnen met hetbeplanten van een aantal weiden(12 ha), wat nu het Hertegembosis. In 2004 werd een verbin-dingsweg tussen Hertegembos
en Liedekerkebos en een brugover de Hollebeek opengesteld(2,6 ha). Ten oosten van hetRTT-domein in Wambeek werdnog een bos (13 ha) verworven en
Verbinding tussen Liedekerkebos en Hertegembos
Wim
Van
Grie
ken
P
10 nr 2 - april 2005
een weide van 8 ha aangekocht.Het geheel omvat nu 114 ha.
BiodiversiteitHet Hertegembos is een pracht-voorbeeld van nieuwe bosbouw,met grote open graslandperce-len, begraasd door fjordenpaar-den; gevarieerde bosaanplantmet inlandse soorten als linde,zomer- en wintereik, es en
tamme kastanje, omzoomd doorstruwelen van Gelderse roos,egelantier, hondsroos, kardi-naalsmuts, meidoorn, sleedoornen kornoelje. De sleedoornbracht ons op het idee een wan-deling in december te organi-seren op zoek naar de eitjes vande sleedoornpage en jawel, wehebben er gevonden.Aan biodiversiteit heeft het
Liedekerkebos de laatste decen-nia enorm veel moeten inleveren.In het begin van de jaren 80broedde er nog de klapekster ende boompieper en kwam de fitisin het RTT-domein veelvuldigvoor; de laatste drie jaar moetenwe zelfs de wielewaal missen.Ook planten hebben we zienverdwijnen, zoals boskartelblad,de grote wolfsklauw en struikhei-de; bij de insecten is de prachtigekleine nachtpauwoog, het broer-tje van de grootste Europese vlin-der, er verdwenen, alsook dezandloopkever; het is meer dan10 jaar geleden dat ik er nog eenlevendbarende hagedis hebgezien. De eikelmuis komt inLiedekerke nog wel voor, maarniet met zekerheid in het bos.Er zijn ook positieve restanten,om de hazelworm maar te noe-men, die we af en toe op onzezomerse wandelingen zien weg-kruipen. De eekhoorn en de voshebben er hun verblijf en desteenuil neemt er weer toe. Ookde bosuil heeft hier weer zijnplaats gevonden. Van de buizerdis het hele jaar door hetmiauwen te horen. Torenvalk en
Kardinaalsmuts Eenbes
Wim
Van
Grie
ken
Wim
Van
Grie
ken
Wim
Van
Grie
ken
Natuurlijk beheer door fjördenpaarden
sperwer zijn er ook vaak te zien.In het voorjaar bloeit op verschil-lende plaatsen eenbes, goudveil,de wilde narcis en de daslook,die op sommige plaatsen mas-saal aanwezig is. In het bosreser-vaat vindt men nog enigerestanten van het heidegebied,zoals vleugeltjesbloem envijfvingerkruid.Het bos is zowel VEN- als habi-tatgebied en dit hebben we tedanken aan de kamsalamanderin een bomkrater vol waterviolier;andere salamanders, zoals dekleine watersalamander, dealpenwatersalamander en devinpootsalamander, komen inbijna elke poel van het bos voor.Het bos is omgeven door eencomplex van weiden diegeklasseerd zijn als historisch
permanent; de scheidingslijntussen het bos en de weiland-complexen wordt gevormd doorde Kruisbeek en de Hollebeek;in deze laatste kan men opnieuwhet driedoornige stekelbaarsjevinden.Natuurpunt Affligem-Liedekerkeorganiseert regelmatig natuur-educatieve wandelingen in hetbos. Afspraak op de eerstezondag van de maand, behalvejuli en augustus, om 9.45 uur aande ingang van het bos(Schelfhoutstraat). Het bos iszeer gevarieerd en elke maand iser iets anders belangrijk te zien,zodat de wandelingen een themameekrijgen: boomknoppen,kruiden, amfibieën, voorjaarsflo-ra om er maar enkele te noemen.Ook ijveren we om de natuur-
waarde van het bos te vergrotenen hebben we in het verledenmet Aminal “Bos en Groen”overlegd of het niet mogelijk wasde heide opnieuw een kans tegeven. Dit werd positief bevon-den door de stuurgroep maar totnu toe, vijf jaar na de besprekin-gen, is er zelfs nog geen plan-ning voor opgesteld; ook werdgevraagd de naaldboom- enpopulierbestanden stelselmatigte verwijderen maar ook dat isnog niet gebeurd.
RecreatieDat de bossen in Vlaanderen ookgebruikt worden door de recreantlijkt me niet alleen logisch maarook wenselijk en zo is het ook inhet Liedekerkebos; de recreant inhet bos is vooral “jogger” (95%).Maar als men de zijberm alsgrasperk wil onderhouden, zelfsin het vroege voorjaar, en allekruidige plantjes te allen tijdewegmaait, dan steigert de na-tuurliefhebber in mij.Ondanks de fouten die in hetverleden zijn gemaakt blijven erzeer waardevolle stukjes over diekunnen wedijveren met velereservaten in de omgeving. Debiodiversiteit van het bos is opdit ogenblik nog lang niet vol-doende onderzocht op vele ter-reinen. Dus biedt hetLiedekerkebos voor natuur-liefhebbers nog veel werk en tal-rijke mogelijkheden.
Erik De Block
nr 2 - april 2005 11
Afdeling Affligem-Liedekerke
Erik De Block053 68 35 88
INFO
Wim
Van
Grie
ken
Hertegembos
12 nr 2 - april 2005
De Honegemse turfputten leerdeik kennen tijdens een uitstap vande Wielewaaljongeren. Die put-ten waren moeilijk te vinden,want je moest over of onder veleprikkeldraden kruipen eer je eenglimp kon opvangen van eenstukje van het immense moeras.De vrolijke zomertalingen en de
ratelende dodaarsjes waren er inhet voorjaar altijd mooi te bekij-ken van op het aarden bergje.Jammer dat ik geen tien jaareerder geboren ben want tijdensde sixties zou er nog woudaapjegebroed hebben...Een jaar later durfde ik het alleenaan – tegen de wil van mijn
moeder – om de zonsopgang teaanschouwen van aan de moeras-rand. Alles op mijn weg naar enterug van de putten trok mijnaandacht. Een schepnetje omkikker- of paddenvisjes te vangenen te “bestuderen” had ik in hetvoorjaar ook steeds op zak. En ineen met algen gesluierde sloothad ik plots een reus van een sala-mander in het net. Zeer donkererug, vrij bleke buik met oranjestreep en vrij grote vlekken... Ikwist echt niet wat het was... totdat
Een kleine draak:de grote kamsalamanderEen jonge snaak ving een grote draak
HonegemIn de mid-jaren 70, mijn jonge jnm-jaren (toen nog deWielewaaljongeren), werd ik op de Honegem voor deeerste maal geconfronteerd met een kamsalamander.Ik wist echt niet welk beest er door mijn vingers kroop,maar indrukwekkend was het zeker. Van toen af aan wasik gebeten door de “amfetielenmicrobe”.
Kamsalamanderbiotoop te Honegem
Wim
D‘H
aese
leer
nr 2 - april 2005 13
ik in een encyclopedie het ant-woord vond: kamsalamander!Mijn vrienden en vooral de lei-ders bij de Wielewaaljongerengeloofden mij, jonge snaak, na-tuurlijk niet.
Latere inventarisaties in het ge-bied door anderen konden er welde aanwezigheid van de overigedrie watersalamanders aantonen,maar niet die van de kammen.Een volgend bewijs kreeg ik velejaren later te zien in betreu-renswaardige omstandigheden.Tijdens de paasvakantie kon ikenkele kinderen betrappen bij hetvangen van salamanders op devijver op Den Doorn. In hun em-mer zwommen toch een twintig-tal kleine watersalamanders enenkele vinpoten. Ik zei dat zemoesten ophouden en alles terug-zetten, wat ze ook deden tegenhun zin. Maar mijn nieuws-gierigheid was enorm gewekttoen ze vertelden dat ze er thuisnog veel meer hadden en dat ze erook een veel grotere verscholen.Mijn verbazing was groot toen zetriomfantelijk pronkten met hunbuit van een honderdtal salaman-ders. Ook één kamsalamander inde oude badkuip op den hof wastoen het bewijs dat ik jaren voor-dien toch gelijk had.Het echte inventariseren in hetnatuurgebied Honegem kwampas op gang tijdens de start vanhet aankoopproject begin jaren90. Met een groot schepnet had-den we af en toe eens een kam-salamander. Maar de doorbraakkwam er echter pas wanneer wemet de werkgroep Honegem ookgebruik gingen maken vanfuiken. Rudy Willockx van Hyla(de Natuurpunt-studiewerk-groep) leende ons eens zijnfuiken en toonde ons ’s nachtshoe we ze moesten plaatsen. Zeleven in iets dieper water, wist hijons te vertellen. En tijdens diewandeling toonde hij ons ver-
schillende kammen in het water,want, wisten wij toen veel, hetzijn nachtdieren die je inderdaadmet een zaklamp gemakkelijkkan te zien krijgen in de oever-kanten. Rudy ving er eentje entoonde ons hoe dat vrouwtjeschuimde op haar rug door hetafgeven van gifsappen...Het leegmaken van de fuiken ’sanderendaags sloeg ons allemaalmet verstomming. We haaldentientallen kamsalamanders enook enkele van de andere soortenboven. Dikke drachtige vrouw-tjes, meer mannetjes nog metenorm getande kammen op derug, groter en nog groter... Dekleuren en vlekken op de buikwaren telkens verschillend perindividu. En dag na dag con-troleerden we elke poel, en tel-kens kammen bij de vleet, ooksoms eens enkele opmerkelijkelarven of salamandervisjes metopvallende kieuwen. Hoeveelexemplaren zijn er op Hone-gem?, vroegen we ons af.Onmogelijk te zeggen, honderd,tweehonderd... misschien welduizend?In de Denderstreek is de gekendeverspreiding zeer beperkt. Enkelin de omgeving van Honegem en
van het Liedekerkebos zijn erwaarnemingen bekend. Ondermeer door de aanwezigheid vandeze aanzienlijke populaties wer-den deze twee gebieden aange-duid als Europees habitat-richtlijngebied. Allicht staat ofstond de populatie van Honegemwel in verbinding met die vanWetteren/Serskamp. Het nieuweatlasproject wil alvast controlerenof dit nog het geval is. Vergeetniet dat alle amfibieën en reptie-len in Vlaanderen wettelijkbeschermd zijn en het gebruikvan fuiken verboden is.
Alle inheemse amfibieën en rep-tielen zijn superboeiend. Wil jeook eens de kleine kammendraakontdekken? Kom dan naarHonegem voor de speciale amfi-bieënwandeling op 8 mei (zieDenderkalender).
Daan Stemgée
Kamsalamander, mannetje
©Vi
lda
- Ro
llin
verl
inde
Afdeling Aalst
Daan Stemgée053 41 35 37
INFO
KenmerkenDe kamsalamander is een grotedonkere salamander met eenruwe huid, witgespikkeldeflanken en een buik die geel totoranjerood is met een onregel-matig patroon van zwartevlekken. Dit vlekkenpatroon is zoonregelmatig dat men zowelindividuen vindt met eenongevlekte als volledig zwartebuik. Hij is de grootste inheemsewatersalamander. De vrouwtjesbereiken een lengte van 17 cm,de mannetjes blijven iets kleiner,tot 14 cm. In de voortplantings-tijd heeft het mannetje eenscherp getande rugkam, altijdduidelijk gescheiden van destaartkam. Opvallend is ook dezilverkleurige lengteband op destaart. De vrouwtjes hebbengeen rug- of staartkam en even-min een streep.In landfase blijft de kam bij demannetjes zichtbaar maar is hijveel minder ontwikkeld.De larve bereikt een lengte van 8cm en heeft opvallend lange endunne tenen aan voor- en
achterpoten. De staart looptdraadvormig uit.
LevenswijzeDe kamsalamander is eenbewoner van kleinschalige land-schappen: gebieden met hagen,houtwallen, rijen knotbomen,rietkragen en vochtige bosjes.Hij stelt vrij hoge ecologischeeisen aan zijn biotoop en is eensterke predator, zelfs voor zijneigen soortgenoten. Belangrijkvoor de amfibieënpopulaties isdan ook de aanwezigheid vaneen goed ontwikkelde waterve-getatie, waardoor de eigen lar-ven en die van andere soortenamfibieën meer overlevingskanshebben.De kamsalamander heeft eenlatere voortplantingscyclus dande andere watersalamanders.Het wijfje kan per seizoen 200tot 300 eieren afzetten. Vanafeind juni worden er larvenwaargenomen en dit tot halfseptember. De metamorfosevindt plaats in augustus en sep-tember.
14 nr 2 - april 2005
Larve van de kamsalamander
Begin/einde: op zondag: 8:30 u tot 12:00 u - op woensdag: van 18:30 tot 22:00 u.Afspraakplaats: parking stedelijk kerkhof Leo De Bethunelaan Aalst.O.l.v. P. Van den Bremt, L. Annaert, W. Tolleneer, P. Tolleneer.
Kamsalamander
Zondag 03 april 2005 D3 37 11 Berlare / MarculfusbronZondag 17 april 2005 D4 41 13 Wieze-Moorsel / HanaardenZondag 01 mei 2005 D3 37 22 Berlare / OverheetZondag 15 mei 2005 D3 37 23 Berlare / PaardebroekWoensdag 25 mei 2005 D3 28 33 Berlare / WaterhoekWoensdag 01 juni 2005 D3 37 11 Berlare / MarculfusbronWoensdag 08 juni 2005 D4 41 13 Wieze-Moorsel / HanaardenWoensdag 15 juni 2005 D3 37 22 Berlare / OverheetWoensdag 22 juni 2005 D3 37 23 Berlare / PaardebroekWoensdag 29 juni 2005 D3 28 33 Berlare / WaterhoekWoensdag 03 aug. 2005 D3 37 11 Berlare / MarculfusbronZondag 21 aug. 2005 D4 41 13 Wieze-Moorsel / HanaardenZondag 04 sept. 2005 D3 37 22 Berlare / OverheetZondag 18 sept. 2005 D3 37 23 Berlare / PaardebroekZondag 09 okt. 2005 D3 28 33 Berlare / Waterhoek
Aandachtsoorten in de Denderstreek (vervolg)
©Vi
lda
- Ro
llin
verl
inde
Plantenwerkgroep Allium
Peter Tolleneer053 84 00 27
INFO
Excursiekalender Plantenwerkgroep Allium 2005
DATUM Km HOK PLAATS EN TOPONIEM
Koen
Ste
enho
udt
bijzonderheid
h contactpersoon
zeker meebrengen
uur van vertrek
plaats van afspraak
toelichting
☺ gids
Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen € 1, tenzij explicietanders vermeld.Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.
Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (€ o,o4 per km/persoon).
DDEENNDDEERRKKAALLEENNDDEERR
nr 2 - april 2005 15
zaterdag 2 april
Vogelzangexcursie Wellemeersen
afd. Ninove9:00 – 12:00Infobord op het einde van de Rodestraat te Denderleeuw.1ste praktijkexcursie in het kader van de cursus “vogelzang voor beginners”. Herkennen van de vogels aan de hand van hun zang. Ook niet cursisten zijn welkom!
☺ Wouter Favijts 054 33 91 06h Wouter Mertens 0495 68 89 33
zondag 3 april
Dauwwandeling in het Kluisbos
afd. Affligem-Liedekerke7:00 – 9:00Samenkomst om 6:45 uur aan de Kluiskapel, ingang van het Kluizenbos, grens Hekelgem (Kluisdreef) en Erembodegem (Kluizerij)Kijken en luisteren naar de “vroege”vogels. Aansluitend ontbijt: € 5.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected] inschrijven voor het ontbijt, telefonisch of per e-mail.
zondag 3 april
Natuurwandeling in het Osbroek
afd. Aalst10:00 – 12:00Infobord Frans Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te Aalst.Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst.
☺ Inge Singelyn en Rosanne Snauwaert
h Dienst Leefmilieu 053 73 24 [email protected]
zondag 3 april
Natuurwandeling in Liedekerkebos
afd. Affligem-Liedekerke10:00 – 12:00Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.Themawandeling “Vroege bloeiers”4 km.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 3 april
Natuurwandeling in Essene
afd. Affligem-Liedekerke14.30 – 16:30Samenkomst om 14:15 uur aan het Cultureel Centrum Bellekouter te Affligem aan de ingang van de Cultuurzaal.Themawandeling “Voorjaarsbloeiers” – 4 km langs deOkaaibeek te Essene.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 3 april
Dotterwandeling
afd. Groot-Haaltert14:30 – 17:00Gotegemmolen – Gotegemstraat (grens Haaltert–Aaigem).Natuurwandeling in het reservaat “De Dotter”.
h Stijn De Ryck 0472 70 20 [email protected]
zondag 3 april
Asielbezoek, vogelopvangcentrumLierde
afd. Geraardsbergen9:30 – 11:30VOC Lierde, Langmunte 66, St-Maria-LierdeBezoek aan het vernieuwde vogelop-vangcentrum in Lierde. Na de rondleiding sluiten we af met een aperitief.
h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 [email protected]
zondag 10 april
Opening van het wandelpad in de Valier
afd. Affligem-Liedekerke14.00 – 16:30Aan de hoek van de Muilemstraat met de Affligemsestraat te Liedekerke.Wandeling door de Valier met officiëleopening van het nieuwe knuppelpad.
☺ Marc Michiels, conservatorh Erik De Block 053 68 35 88
zondag 10 april
Excursie Voorjaarsbloeiers, Neigembos
afd. Ninove14.30 – 17:00Kapel van Bevingen (Bevingen,
Meerbeke)Op zoek naar de prachtige voorjaars-bloeiers in het Neigembos.
☺ Herman Lemaire enh Theo Van Brempt 054 33 54 37
woensdag 13 april
Avondwandeling in de Honegem
afd. Erpe-Mere19.00 – 22:00Grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 Onegem AalstAvondwandeling.
h Wim D’Haeseleer 0495 87 50 50
zaterdag 16 april
Eetfestijn
afd. Affligem-Liedekerkevanaf 18:30Ontmoetingscentrum in de Muilemstraat 33 te Liedekerke.Eetfestijn ten voordele van de lokale reservatenwerking. Ook vege-tarische schotel verkrijgbaar.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zaterdag 16 april
Planteninventarisatie Walputbeek
Afd. Ninove9.00 – 12.00Parking schrijnwerkerij “De Quick” Eggerstraat-Noord te Meerbeke.Planteninventarisatie in ons reser-vaat Walputbeek. Zowel voor ken-ners als voor beginners.
h Gery De Munter 054 33 03 03
zondag 17 april
Lentewandeling in Cotthem
afd. Lede-Houtem14.00 – 17.00Kerk van St Lievens-Houtem.Lentewandeling in samenwerking met de vzw De Pastorie van Zonne-gem. Aansluitend koffie met broodjes.
h Peter D’hondt 053 80 72 [email protected]
zaterdag 23 april
Vogelzangexcursie Neigembos
afd. Ninove9.00 – 12.00Kapel van Bevingen (Bevingen, Meerbeke)
16 nr 2 - april 2005
2de praktijkexcursie in het kader van de cursus “vogelzang voor beginners”. Herkennen van de vogels aan de hand van hun zang. Ook niet cursisten zijn welkom!
h Stefan Kestens 0496 73 62 45
zaterdag 23 april
Zwerfvuilactie gemeente Haaltert
afd. Groot Haaltert
14:00JC Kouter - Middelkouter - HaaltertJongensschool - Driehoekstraat - KerkskenCafé Gouden KoterhaakOud Dorp - HeldergemKaatsplein - Terjodendries - TerjodenStation Ede - Huytstraat – EdePastorij - Nieuwstraat -DenderhoutemDe gemeente wordt vrijgemaakt vanzwerfvuil in samenwerking met Natuurpunt Groot-Haaltert
h Dienst Leefmilieu - 053 83 86 05www.haaltert.beLaarzen, geschikte kledij
zondag 24 april
Gentse kanaalzone: De Klinge, Canisvliet
afd. Denderleeuw
8:00 – 20:00Welleplein aan de kerk van WelleStudieuitstap naar doortrekkende eenden, ganzen en steltlopers.
☺ Franklin Tombeur enh Bruno De Bruyn 0496 59 52 43
zondag 24 april
Lentewandeling in de Scheldemeersente Berlare-Zele
afd. Dendermonding
7:00Taverne De Waterhoek aan het Veerin Berlare.Wandeling in de meersen langs de Schelde en Brede Schoren met spe-ciale aandacht voor vogels.
☺ André van Doorsselaer, Antoine Hul-ders en
h Rudi van Onderbergen 052 44 84 42Laarzen en verrekijker of telescoop.
zondag 24 april
Voorjaarsbloeiers in het Raspaillebos
afd. Geraardsbergen
14:00 – 17:00Café Uitkijktoren, top Bosberg te Galmaarden.Voorjaarswandeling in het kader van de Vlaamse Ardennendag. Het bos is bedekt met blauwe tapijten, van wildehyacint en kleine maagdenpalm, en witte van bosanemoon en daslook.
h Koen Steenhoudt 054 58 67 [email protected]
zaterdag 30 april
Excursie Muizenbos in Ranst
afd. Ninove14.00 – 17.00Samenkomst om 13 uur aan de BMW-garage Meersman (hoek Pollarebaan-Elisabethlaan), daarna via carpooling naar het Muizenbos. Ongeveer een uurtje rijden.Excursie over de impact van de bosouderdom op de biodiversiteit. Exclusief aanbod voor wie inzage wil krijgen in ontstaan en beheer van his-torisch bos.
☺ Kris Verheyen (universiteit Gent) h Frederik De Coster 0486 57 04 53
zondag 1 mei
Natuurwandeling in het Kravaalbos
afd. Aalst10:00 – 12:00Hof te Putte, Putstraat 99 te Meldert-Aalst.Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst.
☺ Walter Roggemanh Dienst Leefmilieu 053 73 24 12
zondag 1 mei
Natuurwandeling in Liedekerkebos
afd. Affligem-Liedekerke10:00 – 12:00Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.Themawandeling “Amfibieën en bosflora” - 4 km.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 1 mei
Natuurwandeling in de Faluintjes
afd. Affligem-Liedekerke14:30 – 16:30Samenkomst om 14:15 uur aan de ingang van het Cultureel Centrum van de Abdij van Affligem.Themawandeling “De natuur ont-waakt” 4 km.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 1 mei
Leeuweriken in Thoricourt
afd. Geraardsbergen14:00 – 17:00Samenkomst aan de kerk van Thoricourt. Of carpool om 13:30 op de parking Colruyt, Grote Weg te Overboelare.Wandeling van ca 9 km tussen Thoricourt en Cambron-Casteau met o.m. aandacht voor leeuweriken
en geelgorzen.h Karel de Pelsemaeker 0486 96 40 29
weekend woensdag 4 t.e.m. zondag 8 mei
Wandelweekend in Voeren
afd. GeraardsbergenClermontshof, Remersdaal (Voeren)Een weekend waarin we de prachtige streek rond Voeren en hetLand van Herve verkennen.
h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 [email protected] inschrijven door storten van 120 euro per persoon op rekening 523-0456963-71 van Natuurpunt Geraardsbergen met vermelding “weekend Voeren”. Adres en aantal personen melden aan Carlos. Er zijn slechts 22 plaatsen.
zaterdag 7 mei
Lieveheersbeestjestocht
afd. Ninove14.00 – 17.00Zwarte Fles, einde Schuitstraat te Pollare.Onze inheemse soorten lieveheers-beestjes zoeken, leren kennen en inventariseren.
h Joachim De Maeseneer 0496 93 53 [email protected]
zondag 8 mei
Amfibieënwandeling in de Honegem
afd. Erpe-Mere14.00 – 17:00Grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 Onegem AalstOp zoek naar kikkers en (kam)sala-manders.
h Daan Stemgée 0495 60 04 [email protected]
zondag 8 mei
Lentewandeling in de Wellemeersen
afd. Denderleeuw14:00 – 18:00Infobord Kasteelpark, Stationstraat te Denderleeuw.Studieuitstap over de lente en de voorjaarsbloeiers.
h Eric De Tré 053 66 04 [email protected] of stevig schoeisel.
woensdag 11 mei
Avondwandeling Ledezijde
afd. Lede-Houtem19.00 – 22:00Kerk van ImpeAvondwandeling.
h Peter D’hondt 053 80 72 [email protected]
nr 2 - april 2005 17
zaterdag 14 mei
Planteninventarisatie Grote Meersen
afd. Ninove9.00 – 12.00Ingang containerpark einde Pamelstraat-Oost te Ninove.Planteninventarisatie Grote Meersen. Zowel voor kenners als beginners.
h Gery De Munter 054 33 03 03
zaterdag 21 mei
Vogelexcursie naar de moerassen van Harchies
Afd. Ninove9.00 – 13.00Parking schoenen Muys, Brakelsesteenweg te Outer. Daarna via carpooling naar Harchies.Moerasvogels kijken in Harchies. Topwaarnemingen in het verschiet?
h Joost Mertens 0497 48 65 [email protected] De Coster 0486 57 04 53
zondag 22 mei
Fietstocht doorheen de Sint-Onolfspolder
afd. Dendermonding14:30 – 18:00Kunstgalerie Pieter Pauwel, Sint-Onolfsdijk 66 te Appels.Fietstocht met bezoek aan enkele reservaatpercelen met aandacht voorfauna en flora.
h Peter De Pinnewaert 0472 45 09 54
zondag 29 mei
Vroegochtendwandeling in deScheldemeersen te Berlare-Zele
afd. Dendermonding7:00 Taverne De Waterhoek aan het Veerin Berlare.Wandeling in de meersen langs de Schelde en Brede Schoren met spe-ciale aandacht voor vogels.
☺ André van Doorsselaer, Antoine Hulders
h Rudi van Onderbergen 052 44 84 42
zondag 29 mei
Dag van het Park
afd. Lede-Houtem10:00 – 12:00Ingang park, kant station Lede.Voorjaarswandeling in het park VanMesen te Lede.
h Herman Derder 053 80 01 [email protected]
zondag 29 mei
Dag van het park
afd. Affligem-LiedekerkeVanaf 14:00 – doorlopendWarandepark te Liedekerke.Randanimatie en natuurwandelin-
gen in het kader van “het Park”.h Erik De Block 053 68 35 88
zaterdag en zondag 4 en 5 juni
Zwarte Beek Weekend
afd. Groot Haaltert10:00 – 12:00Weekenduitstap naar de Vallei van de Zwarte Beek.
h Johan ‘tKint 054 33 71 [email protected]
zondag 5 juni
Natuurwandeling in de Honegem
afd. Aalst10:00 – 12:00Onegem, grens Aalst/Lede ter hoogte van huisnummer 108 te Aalst.Natuurwandeling i.s.m. de stad Aalst.
☺ Koen De Maere en Peter D’Hondth Dienst Leefmilieu 053 73 24 12
zondag 5 juni
Natuurwandeling in Liedekerkebos
afd. Affligem-Liedekerke10:00 – 12:00Samenkomst om 9:45 uur aan de ingang Liedekerkebos, Schelfhoutstraat te Liedekerke.Themawandeling “Kruiden” - 4 km.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 5 juni
Natuurwandeling in de Domentse bossen
afd. Affligem-Liedekerke14:30 – 16:30Samenkomst om 14:15 uur aan de hoek van de Domentveldstraat en deBrusselsesteenweg te Affligem.Themawandeling “Kruiden” - 4 km in het GNOP-gebied van de gemeente Affligem.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected]
zondag 5 juni
Studie-excursie naar de kalkstreek Viroin
afd. Denderleeuw8:00 – 19:00Welleplein aan de kerk van WelleStudieuitstap over de fauna en flora in de vallei van de Viroin.
☺ Danny Van Schandevijlh Bruno De Bruyn 0496 59 52 43
[email protected] of stevig schoeisel,verrekijker, picknick en drank.
zondag 5 juni
Steengroeven in Lessen
afd. Geraardsbergen14:00 – 17:00Waterkasteel de l’Estriverie, Rue de
Gages, Bois de Lessines.We bezoeken de oude steengroeven en bespreken de geologie en de indus-trieel-archeologische geschiedenis. Ook fauna en flora komen aan bod.
h Willem Boonen 0494 25 30 [email protected]
woensdag 8 juni
Avondwandeling in Hogedonk
afd. Aalst19.00 – 22:00Wiezebrug te Gijzegem, Roland MonteynestraatAvondwandeling.
h Brian Roelandt 052 22 57 71
zaterdag 11 juni
Orchideeëndaguitstap naar de Viroinstreek
afd. Ninove9.00 – 20.00Parking BMW garage Meersman (hoek Pollarebaan-Elisabethlaan) Ninove. Daarna via carpooling naar deViroin.Op zoek naar allerlei orchideeën en ander natuurpracht in de Viroin.
☺ Danny Van Schandevijlh Wouter Mertens 0495 68 89 33
[email protected], verrekijker, lunchpakket.
REGIOACTIVITEITzondag 12 juni
Scheldeweekend: fietstocht
afd. Dendermonding14:30 – 18.00Taverne ‘t Oud Brughuys in Berlare aan de Schoonaardebrug kant Berlare.De verborgen kanten van de Schelde in de belangstelling. Fietstocht langs de Scheldemeander te Berlare, verder langs Berlare broek met het Watermachien (oud pomphuis dat vroeger het broek moest droogtrekken), het Donkmeer en de Heidemeersen.
h Stefaan Thibau 052 42 69 [email protected]
zondag 12 juni
Wandeling: kruiden in Vloesberg
afd. Geraardsbergen14:00 – 17:00Samenkomst op het Stationsplein teVloesberg (Flobecq).Wandeling van ca 8 km tussen de Vlaamse Ardennen en het Pays des Collines met aandacht voor tal van bloeiende kruiden.
h Karel De Pelsemaeker 0486 96 40 [email protected]
mid-week 14, 15 en 16 juni
Natuurwandelen en aquarelleren teHoepertinge
afd. Affligem-LiedekerkeKasteel Mariagaarde, Hoepertingen (Borgloon)Midweekse uitstap naar Hoeper-tinge (Limburg). In deze natuurrijkeomgeving is het prachtig om te wandelen en aquarelleren.
h Erik De Block 053 68 35 [email protected] inschrijven.
zaterdag 18 juni
Planteninventarisatie Beverbeekvallei
afd. Ninove
9.00 – 12.00Kerk van NederhasseltPlanten zoeken en inventariseren. Zowel voor beginners als kenners!
h Gery De Munter 054 33 03 03
zondag 19 juni
Mid-zomer in de Rietbeemd
afd. Geraardsbergen
16:00 – 20:00Parking Cocanne, einde Hoge Buizemont te GeraardsbergenAvondwandeling in en om dit grensoverschrijdend reservaat met o.m. aandacht voor medicinale planten en volksgebruiken.
h Karel De Pelsemaeker 0486 96 40 [email protected]
zaterdag 25 juni
Gebruik van eetbare planten in sur-vivalsituaties
afd. Ninove
14.00 – 17.00Spoorweghalte, Rietstraat te Eichem.Doe-activiteit voor beperkt aantal deelnemers. Welke planten zijn eet-baar in survivalsituaties?Inschrijven gratis maar wel noodza-kelijk via de gids.
☺ Christiaan Pickéh Wouter Mertens 0495 68 89 33
zondag 26 juni
Diepe Straten te Outer
afd. Denderleeuw
14:00 – 18:00Steenbakkerij Diepe Straten te Ninove-Outer.Wandeling langs holle wegen en koutervalleien.
h Joost Mertens 0497 48 65 [email protected]
BEHEERSWERKENzondag 17 april
Beheerswerken Pamelse Meersen
afd. Affligem-Liedekerke9:00 - 15.00Pamelse Meersen aan de Langestraat, zijstraatje van de Pamelsestraat,rechtover het Molenhof aan de grens Liedekerke/Pamel.Kappen en afvoeren van populieren.Verwijderen van overgeblevenkruinen.’s Middags zijn er broodjes.
h Marc Michiels 053 67 11 [email protected], kapmes, spade.
zaterdag 14 mei
Beheerswerken Sint-Onolfspolder
afd. DendermondingOm 9:00 en om 14.00Sint-Onolfsdijk, aan de monding van de Nieuwe Dender langs de kant van Appels.Maaien van ruigvegetatie voor omvorming naar dottergrasland.’s Middags zijn er broodjes.
h Vooraf bellen naar Stefaan Thibau 052 42 69 [email protected]
zondag 22 mei
Beheerswerken Pamelse Meersen
afd. Affligem-Liedekerke9:00 - 15.00Pamelse Meersen aan de Langestraat, zijstraatje van de Pamelsestraat, rechtover het Molenhof aan de grens Liedekerke/Pamel.Verwijderen van overgebleven krui-nen. Terrein klaar maken voor het maaien.’s Middags zijn er broodjes.
h Vooraf bellen naar Marc Michiels 053 67 11 [email protected], kapmes, spade.
zaterdag 4 juni
Beheerswerken Heidemeersen
afd. Dendermonding14:00 – 17:00Uittrekken van zaailingen van Amerikaanse vogelkers.
h Vooraf bellen naar Dirk De Mesel 052 42 67 28
woensdag 22 juni
Beheerswerken Linkeroever
afd. Ninove18.00 – 21.30Einde Spoorwegstraat te Outer
Maaien en afvoeren van het maaisel.h Georges Jacobs 0476 60 18 37
Laarzen.
zaterdag 25 juni
Hooilandbeheer in het Moenebroek
afd. Geraardsbergen9.00 – 17.00Einde Ruisenbroekstraat te Ophasselt.Met vereende krachten wordt het maaisel van het groot hooiland afgevoerd zodat planten de kanskrijgen om opnieuw te kiemen.
h Carlos D’Haeseleer 054 41 87 [email protected], riek, picknick. Drank wordt voorzien.
woensdag 29 juni
Beheerswerken Linkeroever
afd. Ninove18.00 – 21.30Einde Spoorwegstraat te OuterMaaien en afvoeren van het maaisel.
h Georges Jacobs 0476 60 18 37Laarzen.
CURSUSSENmaart, april, mei
Vogelzang voor beginners en gevorderden
Afd. GeraardsbergenReeds lopend
Theoretische lessen: 19:30 – 22:30donderdag 31 maart, 7 april, 21 april,28 aprilTheoretische lessen in NMEC De Helix Hoogvorst te Grimminge.Theoretische achtergronden bij vogelzang en voorstelling van de meest voorkomende broedvogels in onze tuinen, met extra aandacht voor hun geluiden.Excursies: 7:30 – 10:30Zaterdag 16 april: tuinvogels, aan het koetsenhuis Sint Adriaansabdij te Geraardsbergen.Zaterdag 14 mei: bosvogels, Moerbekebos, parking voet Bosberg.Zaterdag 21 mei: riet- en ruigtevo-gels, Boerlaremeersen, Kasteeldreef Baronie Boelare, einde Gentsestraat te Nederboelare.Vooraf inschrijven bij Luc Favijts.Leden NP € 12,50 en niet-leden € 15
h Luc Favijts 054 41 52 [email protected]
18 nr 2 - april 2005
LIX
In vergelijking met andere insecten-groepen kunnen mieren in onze strekenals een betrekkelijk soortenarme groepbestempeld worden. In België zijn tot opheden (zomer 2004) 80 soorten gevon-den. Mieren vervullen een belangrijkeecologische rol in graslanden, droge bos-en heide-ecosystemen. Heel watmierennesten en de onmiddellijkeomgeving ervan, zijn ontwikkelingsplaats,onderkomen of toevluchtsoord voor heelwat soorten van andere groepen onge-wervelden (kevers, pissebedden, rupsen,cicaden, wantsen, lieveheersbeestjes,enz.). Bovendien vormen mieren eenbelangrijke schakel in biologischeafbraakprocessen. Op plaatsen waarregenwormen ontbreken, zorgt mierenac-tiviteit ervoor dat de bodem verlucht,vermengd en mineralogisch aangerijktwordt.
Mieren in natte habitatsAlgemeen wordt verondersteld dat mieren vooral ingrote aantallen te vinden zijn in warme, droge habi-tats en dat alleen in dergelijke milieus hoge diver-siteiten te verwachten zijn. In Vlaanderen wordenin heidegebieden het grootste aantal mierensoortengevonden. In veen- en hoogveengebieden werdentot op heden het kleinste aantal mierensoortengevonden; slechts 25% van alle in Vlaanderenbekende mierensoorten werd ooit in dergelijkehabitats ingezameld (Dekoninck et al. 2003).Over de mierenfauna van natte schrale graslan-den, kreken en moerassen in Vlaanderen was totvoor kort weinig geweten. Een recente staalnamein een aantal moerassen, rietkragen en kreken vanhet Meetjesland toonde aan dat in dergelijke habi-tats veeleer een eurytope (in verschillend milieuvoorkomende) in plaats van een voor natte graslan-den karakteristieke mierenfauna (zoals in onzebuurlanden wel het geval kan zijn) werd gevonden(Dekoninck & Baetens, 2001). In een aantal Oost-Vlaamse natte heiderelicten werden tijdens dezomer van 2002, 18 verschillende soorten gevon-den. Het ging vooral om eurytope soorten en
bossoorten (Dekoninck, 2003).Algemeen kunnen we dus stellen dat de mieren-diversiteit in natte habitats bij ons vrij gering is.Toch zijn een aantal soorten in goede, gezondenatte graslanden een “must”. We denken danvooral aan hoge nestdichtheden van deMoerassteekmier Myrmica scabrinodis. Tweeandere soorten behoren ook tot een karakteristiekenatte graslandfauna: de humusmier Lasiusplatythorax en de bossteekmier Myrmica ruginodis,hoewel zij vooral in bossen grote nestdichthedenkunnen bereiken. We beschouwen deze laatstetwee soorten hier veeleer als aanvullende nattegraslandsoorten. Een soort die in Vlaanderenrecent ook in schrale, kalkrijke natte graslanden ofnatte graslanden met kalkrijke kwel werdteruggevonden is Myrmecina graminicola, deOprolmier. Zo zijn er recente waarnemingen vandie soort te Sint-Agatha-Rode (De Bakker &Dekoninck, 2001) en in het Honegemgebied(Honegem-Reebroek) te Lede (Dekoninck, 2003).
Algemene resultatenIn de zomers van 2002 en 2003 inventariseerde deWID de entomofauna van vijf natuurgebieden (zietabel 1) in de Denderstreek met bodemvallen (pt),gekleurde watervallen (wt) en malaisevallen (mt).Tijdens de staalnamecampagne werden 1085mieren ingezameld en geïdentificeerd. Er werdentwaalf soorten gevonden. Dat is 15% van de Vlaamsemierenfauna. De verdeling van de soorten over deverschillende tijdens dit project bemonsterde sites,is in tabel 2 te vinden. Van de twaalf hier gevondensoorten staat er één (Formica rufa) als kwetsbaar (K)op de voorlopig Rode Lijst, en wordt van één soort(de microgyne van Myrmica ruginodis) aangenomendat zij bedreigd is, hoewel de mate waarin voorlopigonvoldoende bekend is (Dekoninck et al., 2003).Verder werden er tien soorten gevonden diemomenteel niet bedreigd zijn.De drie meest algemene soorten Myrmica rubra ofGewone steekmier (n=147), Myrmica scabrinodis ofMoerassteekmier (n=408) en Lasius niger ofWegmier (n=286) vertegenwoordigden 75% vanalle ingezamelde mieren.In het Osbroek te Aalst en de Heidemeersen teBerlare werd het grootste aantal mierensoorten
20 nr 2 - april 2005
De mierenfauna van enkelehabitats in de Denderstreek
Soort Aalst Berlare Denderleeuw Herzele Ninove (Okegem) Totaal
Osbroek Heidemeersen (Welle) (Sint- Antelinks) MolenbeekmeersenWellemeersen Duivenbos
Formica rufa 1 1
Lasius brunneus 2 2 4 1 9
Lasius flavus 3 7 29 1 1 41
Lasius niger 213 60 10 3 286
Lasius umbratus 2 1 3
Leptothoraxnylanderi 1 1 2
Myrmica rubra 22 9 16 100 147
Myrmica ruginodis 11 75 4 4 1 95
Microgyne vanMyrmica ruginodis 1 1
Myrmica sabuleti 8 37 1 46
Myrmica scabrinodis 308 72 1 27 408
Stenamma debile 4 41 1 46
Aantal soorten 9 9 7 10 3 12
Totaal individuen 573 304 65 138 5 1085
nr 2 - april 2005 21
gevonden. In de feitelijk enige bemonsterdeMolenbeekmeersen-site met 3 vallensets werdenslechts drie mierensoorten aangetroffen.Mierendiversiteiten dienen met de nodige kriti-sche geest benaderd te worden. Een hoge diver-siteit blijkt niet altijd een juiste maat voor eenhoge natuurwaarde van een bemonsterd gebied.Om de natuurwaarde of het beheer in een gebiedte kunnen evalueren wordt beter gekeken naar denestdichtheden, zeldzaamheid (rodelijststatus), dehabitatbreedte en habitatpreferentie van de
aangetroffen soorten. In een klein gebied kunnenbvb. veel soorten worden gevonden, maar vaak inlage aantallen of dichtheden of het kan gaan omenkel eurytope soorten of soorten van omringendehabitats. Deze soorten verhogen dan wel de diver-siteit van een gebied maar vaak gaat het dan omveeleer toevallige waarnemingen en dragen zijniet bij tot een gezonde, blijvende of voor dezehabitat karakteristieke mierenfauna. Daarom gaanwe hier verder in op de zeldzaamheid en de habi-tatpreferentie van de per site aangetroffen soorten.
Osbroek Heidemeersen Wellemeersen Duivenbos Molenbeekmeersen
Gemeente Aalst Berlare Denderleeuw Herzele Ninove (Okegem)
(Welle) (Sint-Antelinks)
Macrohabitats Elzenbroek, Droog schraal Elzenbroek, Matig Nat wilgenbroekvochtig grasland, laagveen, vochtigehooiland bosrand vochtige en ruigte,
vooral natte bosrandhooilanden
Aantal sites 4 2 8 4 3
Aantal vallen 1 mt, 4pt, 6 pt 1mt, 12pt, 4pt, 16wt 1mt, 4pt, 6wwt6wwt 12wwt
Tabel 1: Bemonsterde habitats in de Denderstreek tijdens de zomers van 2002-2003
Tabel 2: Verdeling van de soorten over de verschillende bemonsterde gebieden
Figuur 1: Het aantal soorten en hun habitatpreferentie per gebied weergegeven (EU=eurytope soort,B=bossen, BR= bosranden, SOL B= solitaire bomen, DSG= droge schrale graslanden en NG= natteschrale graslanden)
B, BR B, NGB,SOLB EU EU, DSG? NG B
22 nr 2 - april 2005
Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Voorlopige rodelijststatus Habitatpreferentie
Formica rufa Behaarde bosmier Kwetsbaar B, BR
Lasius brunneus Boommier Momenteel niet bedreigd B, SOL B
Lasius flavus Gele weidemier Momenteel niet bedreigd EU
Lasius niger Wegmier Momenteel niet bedreigd EU
Lasius umbratus Veldmier Momenteel niet bedreigd EULeptothorax nylanderi Bosslankmier Momenteel niet bedreigd B
Myrmica rubra Gewone steekmier Momenteel niet bedreigd EU
Myrmica ruginodis Bossteekmier Momenteel niet bedreigd B, NG
Microgyne van Microgyne van de Bedreigd maar de mate Onvoldoende bekendMyrmica ruginodis bossteekmier waarin onvoldoende bekend
Myrmica sabuleti Zandsteekmier Momenteel niet bedreigd EU, DSG
Myrmica scabrinodis Moerassteekmier Momenteel niet bedreigd NG
Stenamma debile Gewone drentelmier Momenteel niet bedreigd B
Voorlopige rodelijststatus en habitatpreferentieIn tabel 3 wordt van alle hier gevonden soorten de Nederlandse naam, hun voorlopige rodelijststatus enhabitatbreedte aangehaald.
Tabel 3: Habitatpreferentie in Vlaanderen, Nederlandse naam en voorlopige rodelijststatus van deaangetroffen soorten (EU= eurytope soort, B=bossen, BR= bosranden, SOL B= solitaire bomen,DSG= droge schrale graslanden en NG= natte schrale graslanden)
Aalst Osbroek Berlare Heidemeersen Denderleeuw Wellemeersen Herzele Duivenbos Ninove Molenb.meersen
10
8
6
4
2
0
Aantal soorten per gebied met hun habitatpreferentie
nr 2 - april 2005 23
Myrmica scabrinodis (NG-soort) ontbreekt in deMolenbeekmeersen-site. De nestdichtheden vandeze hier als indicatorsoort naar voren geschovennatte graslandsoort zullen niet overal gelijk zijn. Vooral in het Osbroek te Aalst blijkt deMoerassteekmier sterk vertegenwoordigd te zijn.Voorts werd een veeleer eurytope mierenfauna inde hier bemonsterde habitats terugvonden.
Bosmieren in de buurt?Van de Behaarde bosmier Formica rufa (voorlopigerodelijststatus: kwetsbaar) werd occasioneel eengevleugelde gyne (koningin) gevonden op16/08/2003 in de Wellemeersen te Denderleeuwmet UVT 250W lamp. Aangezien de gyne noggevleugeld was moet het wijfje kort na eenbruidsvlucht ingezameld zijn. Meestal vindenbruidsvluchten van bosmieren vroeger plaats,bijvoorbeeld eind mei, maar uitzonderlijk kunnen ertijdens twee periodes doorheen het jaar bruidsvluch-ten zijn. Bosmieren zijn de laatste decenniadrastisch achteruitgegaan. In Oost-Vlaanderen zijnzij een zeldzaamheid (geworden of al altijd geweest).Alle koepelbouwende, door iedereen als “typischebosmieren” gekende mierensoorten (Formica s. str.),zijn voor het stichten van een nieuwe kolonie in eennieuw habitat afhankelijk van renmieren als “die-naarmieren” (Serviformica’s). Een bosmieren-gyne(wijfje nieuwe koningin op zoek naar een geschiktgastnest) dringt het nest van de gastheer binnen, doodtal dan niet de aanwezige dienaarmier-koningin enprofiteert de komende maanden optimaal van hetharde zwoegen van de gastheerwerksters. Na eenbepaalde periode bevindt zich op die plaats dan nietmeer het meestal ondergrondse en moeilijk voor demens te vinden Serviformica-nest, maar een opval-lende koepel die tot 1,5 meter hoog kan worden. We
mogen dus enkel bosmieren verwachten, waar vol-doende nesten van deze dienaarmieren zijn.In de bemonsterde natte sites te Denderleeuw werdengeen dienaarmieren gevonden, wat niet uitsluit datelders in de nabije omgeving wel mogelijkheden zijntot het vestigen van Formica rufa. De dichtstbijzijndenesten of populaties van de behaarde bosmier, moetenons vertellen wat de afstanden zijn die gynes kunnenoverbruggen. Bovendien zou het uitzoeken van aan-wezige bosmierenkoepels of beginnende bosmie-rennesten (gemengde dienaar-bosmierennesten) in deonmiddellijke omgeving ons kunnen vertellen wat demogelijkheden voor bosmieren in de omgeving zijn.Koepelbouwende bosmieren hebben immers altijd totde verbeelding gesproken van wandelaars, weten-schappers, boswachters en natuurliefhebbers.Bovendien vormen rode bosmieren een zeer belang-rijke schakel in de bosecosystemen waar zevoorkomen en worden ze vaak gebruikt om bossen ofgraslanden kwalitatief te klasseren. In Europa zijn allesoorten bovendien beschermd en staan ze als bedreigd(Low risk IUCN 1996) genoteerd (Seifert, 1997; vanHelsdingen, 2000; Robinson, 2001).
Andere opmerkelijke vondstEen gevleugelde microgyne van Myrmica ruginodis(ML=1700µm) (in de periode van eind juli tot beginaugustus) werd in het Duivenbos (Herzele) aangetrof-fen. M. ruginodis kan bij ons als microgyne (kleineindividuen; mesosoma lengte: 1500-1700 µm) of alsmacrogyne (grote individuen; mesosoma lengte:1960-2270 µm) gevonden worden. We spreken vankoninginpolymorfisme. De kleinere vorm wordt nietaltijd even frequent gevonden. Het is nog niet gewetenof er significante ecologische of andere verschillentussen de twee vormen zijn en daarom is elke waarne-ming van microgynes van de bossteekmier belangrijk.
Werkster van Myrmica scabrinodis, de Moerassteekmier Macro- (boven) en microgyne (onder) van Myrmica ruginodis
Wou
ter D
ekon
inck
Wou
ter D
ekon
inck
ConclusiesA In de bemonsterde natte graslanden in deDenderstreek werd vooral een eurytope mierenfaunateruggevonden.ATijdens de staalnamecampagne werden tweeopmerkelijke mierensoorten gevonden en daaromstellen we voor om ook de mierenfauna van anderegelijkaardige gebieden in de omgeving op gelijkaar-dige manier te bestuderen.
AOm uitspraken te kunnen doen over de natuur-waarde en evaluatie van het gevoerde beheer, wordtvoorgesteld de aanwezigheid en nestdichtheden vande soort Myrmica scabrinodis (en in minder mateMyrmica ruginodis) op te volgen.AVooral de aanwezigheid van bosmieren en die-naarmieren dient verder onderzocht te worden.
Wouter [email protected]
Literatuur
* De Bakker D & W Dekoninck, 2001. Ongewervelden in het Rodebos:een opmerkelijke spinnen (Araneae)- en mierenfauna (Hymenoptera:Formicidae). Jaarboek Brakona 2001; 38-51.* Dekoninck W & J Baetens, 2001. Formicidae. In: Baetens J & PGrootaert (eds.): De betekenis van lijn- en puntvormige rietvegetatiesvoor semi-terrestrische ongewervelden van moerashabitats, 95-106.Rapport ENT.2001.06, in opdracht van het Vlaams Ministerie vanLeefmilieu en Landbouw en het Instituut voor Natuurbehoud, 143 pp.* Dekoninck W, 2003. Mieren in de natte landduinen van Oost-Vlaanderen: Op zoek naar indicatoren voor natte heide. In Bonte D & PGrootaert (eds.): Onderzoek naar herstelmogelijkheden t.b.v. het behoudvan de specifieke entomofauna van de landduinen in Oost-Vlaanderen:natte gebieden, rapport ENT.2003.01.* Dekoninck W, Vankerhoven F & J-P Maelfait, 2003.Verspreidingsatlas en voorlopige Rode Lijst van de mieren vanVlaanderen. Rapport van het Instituut voor Natuurbehoud 2003.07,Brussel 191 pp.* Robinson NA, 2001. Changes in the status of the Red Wood antFormica rufa L. (Hymenoptera: Formicidae) in North West England du-ring the 20the century. British Journal of Entomology and NaturalHistory, 14: 29-38.* Seifert B, 1998. Rote Liste der Ameisen (Hymenoptera: Formicidae).In Binot M, Bless R, Boye P, Gruttke H & P Pretscher (eds.): Rote Listegefährdeter Tiere Deutschlands. Bundesamt für Naturschutz, Bonn-BadGodesberg, 130-133.* van Helsdingen PJ, 2000. Peter’s revised checklist of selected inverte-brates. EIS Newsletter, 13:3-30.
24 nr 2 - april 2005
Werkgroep Invertebraten Denderstreek
Eric De Tré053 66 04 32
INFO
Berlare Heidemeersen, droog hooiland
Berlare Heidemeersen, bosrand met jonge zomereik
Wellemeersen, nat hooiland: minder miersoorten
Naschrift WID:alle in 2002-2003 ingezamelde mieren en andereinvertebraten kunnen bezichtigd worden in dereferentiecollecties in lokaal “De Plesj”, Welleplein
te Welle.
Pete
r De
Pinn
ewae
rtPe
ter D
e Pi
nnew
aert
Pete
r De
Pinn
ewae
rt
nr 2 - april 2005 25
Pareltjes verschuilen zich soms op ver-rassende plaatsen. Het zal degestresseerde pendelaar wellicht nog nietzijn opgevallen, maar langs de N45Aalst-Ninove, verdeeld over het grondge-bied van Denderhoutem en Welle, ligtzo’n uitzonderlijk stukje Vlaanderen.
Toegegeven, als je nietsvermoedend op eengrauwe februaridag langsheen De Keelman rijdt,zou je het niet onmiddellijk zeggen, maar ditreservaat vormt wel degelijk een voor Vlaanderenuniek voorbeeld van een soortenrijk grasland. Endat dit gebied rijk is aan biodiversiteit is wel vrijletterlijk te nemen. Op een oppervlakte van ietsmeer dan een hectare, uitgestrekt langs de oevervan de Molenbeek (Kerksken), tel je hier niet min-der dan 192 verschillende soorten grassen, bredeorchis, herfsttijloos, veenwortel, kale jonker, groteratelaar, watermunt, bosbies, echte koekoeks-bloem, tweerijige zegge en gevleugeld hertshooi.De kenners merken ongetwijfeld op dat sommigevan deze soorten in de rest van Vlaanderen jam-mer genoeg uiterst zeldzaam zijn geworden.In mei en juni, wanneer de natuur zich stralendopmaakt voor de nakende zomer, is De Keelman opzijn best. Honderden orchideeën maken er een con-cours d’élégance van en toveren dit stukje graslandom in een kleurrijk lappendeken van natuurpracht.En de toekomst? Die ziet er veelbelovend uit. Om
de biodiversiteit te vrijwaren en zelfs nog verderuit te breiden, besliste Natuurpunt Groot-Haalterteen houtkant aan te leggen. Geruggensteunddoor de enthousiaste vrijwilligers van JeugdhuisDe Faar uit Denderhoutem werden op 11 decem-ber jl. liefst 450 struikjes geplant. Bedoeling isdat deze houtkant, wanneer de aanplanting totvolle wasdom is gekomen, een buffer vormt voorde naburige akkers en een geliefde biotoop wordtvoor insecten, vogels en kleine zoogdieren.Deze aanplantactie past overigens in het voorop-gestelde beheersplan en vormt een perfecte aan-vulling op de haag die vorig jaar werd voorzien.Samen met de voor volgend jaar geplande aanlegvan een poel en de door Aquafin beloofde sane-ring van de Molenbeek, waardoor binnen afzien-bare tijd het water opnieuw een thuis voor stekel-baarsjes moet worden, blaakt De Keelman vanzelfvertrouwen. En zeg nu zelf, wie zijn wij omhem ongelijk geven?
Jo Ottoy
Aanplantactie op de Keelmante Denderhoutem
Afdeling Groot-Haaltert
Stijn De Ryck0472 702 000
INFO
Wens je per e-mail op dehoogte gehouden te wor-den van de laatsteNatuurpunt-nieuwtjes inHaaltert (activiteiten,beheerswerken, nieuws-feiten, enz.) stuur dan eene-mailtje [email protected] de mededeling:inschrijving “NP Haalterton line”.
Aanplant op de Keelman
Piet
er V
an D
er N
iepe
n
26 nr 2 - april 2005
Rake klappen voor de akkervogelsHet landschap bestaat grotendeels uit 60 haagrarisch gebied (waarvan de helft weiland, deandere helft akkerland), 30 ha open bebouwing mettuinen en 10 ha park. De belangrijkste veranderin-gen vonden plaats door de snelle evolutie in delandbouwpraktijken. Eerst waren er gemengdelandbouwbedrijven met een bescheiden veeteelt eneen gevarieerde teelt van veldvruchten. De Leie-meersen waren weinig bemest en toonden nogdrassige plekken met veel moerasplanten. Veel vandeze meersen werden gedraineerd en gescheurd, erwerd overgeschakeld op intensieve veeteelt metbemesting en het gebruik van pesticiden en herbici-den, waardoor respectievelijk veel insecten en akker-kruiden verdwenen. De gevarieerde teelten met o.a.zaadplanten als granen en vlas van weleer moestenstilaan wijken voor raaigras en maïsmonoculturen.Al deze veranderingen hebben sluipend het leefge-bied van onze broedvogels aangetast: voedseltekort,vergiftiging, verlies aan biotopen, enz.
De impact op het broedvogelbestand liegt er nietom. Uit de verzamelde gegevens blijkt eenalgemene vermindering van de avifauna samen methet verdwijnen van onder meer insecten (meikever)en diverse sprinkhanensoorten. Er verdwenen nietminder dan 21 broedvogelsoorten, vooral kleinezangvogels. Van de lange-afstandstrekkers, groten-deels insecteneters, zijn er maar liefst 12 van de 15soorten verdwenen waaronder sprekende namenals nachtegaal, wielewaal, spotvogel en koekoek.Maar ook in de groep van de zaadeters vallen rakeklappen: patrijs, veldleeuwerik, vink en ringmuszijn verdwenen. Zelfs de toen zeer algemenesoorten als groenling en huismus zijn fel achteruit-gegaan of staan op het punt te verdwijnen.Roofvogels en kraaiachtigen doen het dankzij eenbetere bescherming goed en gaan er op vooruit:sperwer, torenvalk, gaai, roek en zwarte kraai vestig-den zich zelfs in het gebied in de loop van de studie,samen met de bekende inwijkelingen zoals Turksetortel en Canadese gans. De steenuil, typisch eensoort van halfopen landschap met nood aan enigenatuurwaarden, is verdwenen.Ook met de zwaluwen gaat het zeer slecht: dehuiszwaluw broedt er niet meer en het bestand vande boerenzwaluw is gedecimeerd. Wat de bosvogelsbetreft, zijn een aantal soorten stabiel tot licht afne-mend met voorbeelden als pimpelmees, koolmees,merel en roodborst; andere zijn verdwenen of gaanachteruit: matkopmees, spreeuw, heggenmuis enboomkruiper.De toestand in het studiegebied is dus op zijn minstalarmerend te noemen. Uit onderzoek van debestaande litteratuur in binnen- en buitenland blijktdat deze evoluties een algemeen karakter hebben inNoordwest-Europa, net waar de landbouw het inten-
“De stille lente”Kleinschalig onderzoek bevestigtgrootschalige achteruitgangvogelbestandOnder deze titel verscheen in het ornithologisch tijdschriftNatuur.oriolus jg 70 nr 4 een artikel van Dr. Guy de Bethuneover de evolutie van het broedvogelbestand in eenkilometerhok te Kortrijk gedurende een periode van 50 jaar(1950-2000).Het landschap in het studieterrein is vrij gevarieerd en lijktop het eerste gezicht weinig veranderd. Totdat men hetvogelbestand onder loupe neemt... Grote karekiet
Woudaapje mannetje
Paul
Van
denb
ulck
e
Paul
Van
denb
ulck
e
nr 2 - april 2005 27
siefst is. Maar er zijn nog andere fenomenen dieelkaar wereldwijd versterken en voor de ene of deandere soort mede oorzaak kunnen zijn van dezetrieste evolutie: ontbossingen met als gevolg hetinkrimpen van het tropisch woud, verdroging enuitbreiding van de Sahelwoestijn (voor de lange-af-standstrekkers), wereldwijd gebruik van pesticidenen herbiciden, jachtdruk en verkeer. Maar bijna alleoorzaken voor de negatieve evolutie liggen in de ver-arming van het milieu onder invloed van de mens.
Vergane glorie in de DenderstreekEn ook in de Denderregio stelden ornithologen dezealgemene tendens vast, zoals wijlen ringer J. DeMaesschalck, die zeer actief was in de regioDendermonde en vooral in Berlare, waar de laatste60 jaar tal van belangrijke soorten verdwenen. Hijvertelde met veel weemoed over tientallen broed-paren woudaapje aan het Donkmeer en over het ver-spreid voorkomen van de kwartelkoning in deScheldemeersen. V. Thibau van zijn kant herinnertzich nog broedsels van ortolaan, grauwe klauwier envond eenmaal het nest van kuifleeuwerik aanBlankaartsveld en een nest van klapekster aan deHoge Berg te Berlare. Grote karekiet, paapje engrauwe gors broedden voor het laatst op het eindevan de jaren zeventig. Ook geelgors, huiszwaluw enboompieper verdwenen iets later. Spotvogel, nachte-gaal, grauwe vliegenvanger en gekraagde roodstaartzijn nu zo goed als uitgestorven als broedvogel. Veelsoorten die in de jaren zeventig nog zeer algemeenwaren, zijn nu vele keren gedecimeerd, zoals kneu,ringmus en boerenzwaluw.
Vogelstudie blijft een must!De titel “Stille lente” van het voorvermeld artikel, isdan ook letterlijk te nemen: de diversiteit aanvogelzang in de lente gaat er steeds verder opachteruit door het verdwijnen van de muzikantenuit het orkest. De toekomst is onduidelijk en ziet erniet echt rooskleurig uit omdat we nog geen midde-
len hebben gevonden om de negatieve trend om tebuigen. Positieve noot van de auteur is de vast-stelling dat er steeds meer initiatieven genomenworden, zoals de akkervogelprojecten en de uitbouwvan reservaten.Uit de studie blijkt bovendien nog maar eens hetbelang van natuurstudie: het inventariseren, hettellen en verzamelen van gegevens. De studie beves-tigt wat elke opmerkzame waarnemer vermoedt enweet: de langzame verarming van de natuurwaar-den. Door het publiceren van hun gegevensproberen de waarnemers mensen wakker te schud-den om het beleid bij te sturen en toch een deel vande biodiversiteit te bewaren voor de komende gene-raties. Hierin heeft onze vereniging en elk indi-vidueel lid een onmiskenbare rol te spelen. Laat onsde handen in elkaar slaan, mensen overtuigen vande noodzaak van ons werk, nieuwe leden maken enonze reservaten verder uitbreiden. En laat onsvooral hopen dat de beleidsmensen de moed zullenopbrengen om deze sluipende evolutie te stoppen.Nooit is de nood zo hoog geweest!
Dirk De Mesel
Afdeling Dendermonding
Stefaan Thibau052 42 69 72
INFO
Grauwe gors Paapje mannetje Grauwe vliegenvanger
Gekoppelde activiteiten:Lentewandeling (24 april) en vroegochtendwandeling(29 mei) met speciale aandacht voor vogels in deScheldemeersen te Berlare (zie activiteitenkalender).
Afd. Dendermonding
Paul
Van
denb
ulck
e
Paul
Van
denb
ulck
e
Op donderdag 23 december werd inNinove de nieuwe fiets- en voetgangers-brug over de Dender, ter hoogte van hetstadspark, officieel geopend. Het is eenprachtig staaltje van moderne architec-tuur geworden. Natuurpunt was uiteraardvan de partij!
De Dender speelt stroomopwaarts vanaf Aalstgeen rol meer voor het transport van goederen,maar biedt uitermate belangrijke mogelijkhedenvoor recreatie en natuur. Onze beleidsvoerdersbeseffen dat de recreatie een gevolg is van de aan-wezige natuur. Hoe hoger de natuurwaarde en hoemooier de Dendervallei wordt, des te meer recre-atie zij zal aantrekken. Met een goede aanpak kun-nen ingrepen voor deze recreatie ook de natuur-waarde verhogen. Natuur en recreatie kunnen per-fect hand in hand gaan. We spreken hier danvooral over wandel- en fietsrecreatie. Hiervoor isde nieuwe brug van groot belang. De brugbetekent voor de recreatieve fietser of wandelaar,die gebruikt maakt van het jaagpad langs deDender op de rechteroever, een vlotte, veilige enaangename verbinding met het Ninoofs stadscen-trum.
Naast de schakel in recreatieve wandel- en fiets-routes speelt de brug ook een belangrijke rol voorhet functioneel fiets- en wandelverkeer en ook ditmoedigen we sterk aan met Natuurpunt Ninove.De brug creëert een veilige verbinding tussenrechteroever (het stadspark, de achterliggendewoonwijken, onze sportaccommodatie, enz.) enlinkeroever (het stadscentrum met de scholen, hetadministratieve en commerciële centrum, enz.).Ze biedt aan de zwakke weggebruiker en in het bij-zonder aan de schoolgaande jeugd een veilig alter-natief.
De brug staat ook symbool voor het nieuwe beleiddat we niet alleen in Ninove, maar ook inGeraardsbergen, Aalst en Dendermonde zien. Derivier is niet langer een smeerpijp door de stad diezo nodig moet worden weggestopt. Integendeelwil men steden weer op het water oriënteren.Water brengt leven in de stad. De naam “’tOeverstekske” verwijst niet alleen naar de functie
als oversteek over de Dender, maar men vindt erook de woorden “oever” en “stekske” (visplaatsmaar ook lucifer) in terug. De brug staat op derechteroever immers waar zich vroeger luciferfa-brieken bevonden. Het is een eerbetoon gewordenaan het grootste monument van onze streek: deDender
Joachim De Maeseneer
28 nr 2 - april 2005
’t OeverstekskeFiets- en loopbrug te Ninove
Afdeling Ninove
Kris De Wit054 32 52 65
Moderne architectuur: ‘t Oeverstekske
Fred
erik
De
Cos
ter
De laatst aangekochte gronden liggen in het cen-trale, nattere en laaggelegen gebied waar volgens dedoelstellingen van de reservaaterkenning “struc-tuur- en soortenrijke graslanden” voorzien zijn. Ditwil zeggen dat er naast het ontwikkelen vansoortenrijk beemdgras- en raaigrasweilanden ook20% laag struweel wordt gepland (struiken en lagehoutgewassen, max. 4 m hoog). Een deel van deaangekochte gronden bestaat uit voormalig weide-land, waar onmiddellijk weinig ingreep nodig is. Ophet andere deel werden enkele jaren terug popu-lieren aangeplant, terwijl in de onderlaag braam-bessen en brandnetels weelderig tieren. Eerst moe-ten de populieren verwijderd worden en nadien kanalles worden gemaaid. Een kleine, dichtgegroeideafwateringsgracht zal meanderend worden uitge-graven en verder wordt hier ook een poel voorzien.
Het kwam er dus op aan de populieren te verwij-deren en het kap- en kruinhout van vorigeingrepen op te ruimen. Zondag 23 januari was hetzover: beheerswerken. De weergoden, FrankDeboosere incluis, hadden regen, sneeuw en aller-hande winterse buien voorspeld. Het mocht nietbaten, de werken gingen toch door. En zie, hetwerd een ongelooflijk mooie dag: open hemel eneen schitterende zon. Zeven moedigen waren dieochtend op het appel om de klus te klaren. “Als wemet wat volk zijn, is allesrond 2 uur in de namiddagklaar!” beloofde conserva-tor, terreinwerker en dui-vel-doet-al Marc Michiels.
Terwijl enkelen verwoedepogingen deden om eenvuurtje te maken, liet Marc,uitgerust in het nieuwe veili-ge boomzagersuniform vanNatuurpunt, lustig de bo-men links en rechts vallen.Rond de middag kondigdeeen koppel buizerds demiddagschaft aan. De pisto-letjes waren broodnodig omenergie te verschaffen voorde namiddag. Het vuur wasondertussen eindelijk opgang geraakt.
Blijkbaar waren wij niet met volk genoeg want om16 uur stonden er nog enkele populieren recht,moesten er nog vele gezaagde boomtronkenweggebracht worden en was amper één hooptakken verbrand. Samen met een overvliegendeaalscholver vonden we toch dat het tijd was omterug naar huis te gaan.Al bij al een succesvolle dag. Het enige minpuntwas het lawaai, midden in het natuurgebied, vaneen eeuwig draaiend dieselaggregaat dat stroomlevert aan een GSM-mast.Aangezien het werk nog niet klaar is, worden ernog enkele beheerswerkdagen ingericht. Opzondag 17 april en zondag 22 mei telkens om 9uur. Hopelijk zijn we dan weer met veel en en-thousiast volk.
Wim Van Grieken
nr 2 - april 2005 29
Beheerswerken in de Pamelse Meersen
Na verwerven komt werken
Met enthousiasme kan men bergen (hout) verzetten, een hapje tussendoor is daarbij broodnodig
Afdeling Affligem-Liedekerke
Marc Michiels053 67 11 91
INFO
Op deze natuurkampen gaanwe op excursie met onze netjes,loepen, verrekijkers... op zoeknaar vlinders, libellen, vogels,slangen, zoogdieren, plantjesen veel meer van dat moois. Denatuur heeft ons heel wat tebieden en daar gaan we naar opzoek. De natuurstudie-”moei-
lijkheids”graad is aangepastaan de leeftijdsgroep. Zo is erbij de PIEP zeker nog aandachtvoor spel. Ook bij de INI’s ont-breekt een grootschalig bos/-nachtspel niet naast na-tuurstudie en -beleving. Voor-kennis (voor welke leeftijd danook) is helemaal niet vereist,
inte -resseen re-spect is voldoende.Geïnteresseerd?Neem dan gerust contact op.
Lid zijn van de JNM is noodza-kelijk in verband met deverzekering, maar nieuweleden betalen het eerste jaarslechts 5 euro (promoactie!).Ze krijgen dan ook de rest vanhet jaar de tijdschriften en zekunnen deelnemen aan de
(twee)wekelijkse activiteitenvoor jongeren in de regio.
30 nr 2 - april 2005
Beestige natuurkampen!
Natuurkampen voor jongeren
5-12 juli, ViroinJoachim De Maeseneer,0496 93 53 77 [email protected]
Vanaf 15 juli, La Loraine, FrankrijkWout Van den Auwermeulen,0497 07 23 53 [email protected]
5-12 juli, Hoge VenenJens D’Haeseleer,054 41 87 09 [email protected]
PIEP-kamp8 t.e.m.12-jarigen
INI-kamp13 t.e.m.15-jarigen
JNM-kamp16 t.e.m. 25-jarigen
JNM
Thomas De Maeseneer054 33 93 16
INFO
Meer info op:www.jnm.be/ninovewww.jnm.be/geraardsbergenwww.jnm.be/landvanaalst
nr 2 - april 2005 31
Natuurpunt is een open en onge-bonden vereniging die mensen opeen aangename wijze kansen wilgeven om zich in te zetten voor deduurzaamheid van natuur enlandschap vanuit een brede maat-schappelijke visie. Onze activitei-ten situeren zich hoofdzakelijk ophet vlak van studie, educatie,beleid en reservatenwerking.Tel.: 015 29 72 20www.natuurpunt.be
AFDELINGENAalstDaan Stemgée - 053 41 35 [email protected]
Affligem-LiedekerkeKern AffligemWim Van Grieken - 053 -77 70 [email protected] LiedekerkeErik De Block - 053 68 35 [email protected]
DenderleeuwBruno De Bruyn - 053 67 07 [email protected]
DendermondingStefaan Thibau - 052 42 69 [email protected]
Erpe-MerePeter D’Hondt - 053 80 72 [email protected] Steenhoudt - 054 58 67 [email protected]
Groot-HaaltertStijn De Ryck 0472 70 20 [email protected]
Lede-HoutemHerman Derder - 053 80 01 [email protected]
NinoveWouter Mertens - 054 32 51 [email protected]
WERKGROEPENWerkgroep InvertebratenEric De Tré - 053 66 04 [email protected] - 2255
Vogelwerkgroep CinereaWouter Faveyts 054 33 91 [email protected]
Plantenwerkgroep AlliumPeter Tolleneer - 053 79 03 [email protected]
Zoogdierenwerkgroep ElioAxel Neukermans - 0478 88 07 [email protected]
Paddestoelenwerkgroep ZwamvlokHerman Derder - 053 80 01 [email protected]
Werkgroep amfibieën & reptielen WardKoen De [email protected] 68 89 82
RESERVATEN ENNATUURPROJECTEN
Giften Reservatenfonds:rekeningnummer:293-0212075-88 met vermel-ding van de projectnaam enhet projectnummer.Giften vanaf € 30 zijn fiscaalaftrekbaar.
Boelaremeersen te Neder-boelare - 6640Johnny Cornelis - 0474 58 08 [email protected]
Brede schorren enKonkelschor te Berlare 6616Stefaan Thibau 052 42 69 [email protected]
Den Dotter /Blauwboste Haaltert/Aaigem/Mere 6149Walter Loy - 053 83 89 [email protected]
Groot Neygemveld te Neigem6100Franky Van Vaerenbergh054 32 28 54
't Groot Schoor te Grembergen6603Tarcy Verstraeten 052 21 11 11
Heidemeersen te Berlare6644Stefaan Thibau 052 42 69 [email protected]
Hogedonk te Gijzegem/Herdersem / Mespelare - 6243Daan Stemgée - 0476 60 05 [email protected]
Honegem te Erpe-Mere/Aalst /Lede - 6123Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 [email protected]/honegem
Keelman te Denderhoutem6178Guido Van [email protected]
Kravaalbos te Meldert6071François Van den Bergh052 35 64 29
Ledezijde 6657Herman Derder - 053 80 01 [email protected]
Lieferingemeers te Lieferinge6098Koen Cochez - 09 233 92 [email protected]
Moenebroek te Geraards-bergen/Lierde - 6620Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 [email protected]
Dendriet is het regionale con-tactblad voor de leden van negenNatuurpuntafdelingen en vierstudiewerkgroepen in deDenderstreek. Deze afdelingenen werkgroepen willen zoweloccasioneel als structureel in-tens samenwerken. Je kan voormeer inlichtingen steeds terechtbij de contactpersoon voor jouwafdeling of de werkgroep diejouw interesse wegdraagt. Stuurje opmerkingen, aanmoedigin-gen, belevenissen en natuur-puntjes door naar de redactie.Deadline volgende Dendriet:1 mei 2005.
Dendriet ontvangen :Leden van Natuurpunt die lid zijnvan een niet-Denderstreek-afdeling kunnen Dendriet ont-vangen door hun lidmaatschap tewijzigen naar de afdeling binnende Denderstreek van hun keuzeof door zich te abonneren opDendriet. Dit doe je door middelvan een overschrijving van € 7,50op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet,Heldergemstraat 161, 9450Heldergem, met vermelding vanje lidnummer en “abonnementDendriet, middenkatern afde-ling...”.Een afzonderlijk abonnementzonder lidmaatschap vanNatuurpunt is niet mogelijk.
REDACTIERAADWouter Mertens - hoofdredacteurDaan Stemgée - redactiesecretarisStijn De Ryck - publicatiecontrollerWilfried Veldeman - ontwerp & opmaakMarc Symoens - correctorKoen Steenhoudt - verzendingWilly Beeckman, Joachim DeMaeseneer, Dirk De Mesel,Herman Derder, Eric De Tré,Peter D’Hondt, WouterFaveyts, Peter Tolleneer, WimVan Grieken
Werkten ook mee aan dit nr :Erik De Block, Frederik DeCoster, Wim D’ Haeseleer,Wouter Dekoninck, Koen DeMaere, Karel De Pelsemaeker,Peter De Pinnewaert, Jo Ottoy,Paul Vandenbulcke, Pieter VanDer Niepen, Vilda, HugoWillocx
DDRRUUKKDrukkerij Druk in de Weer, GentPapier: CyclusPrint 90 gram,100% kringlooppapierInkt: gedrukt met vegetale inktenen plantaardige wasmiddelen
natuurpuntDenderstreek
Molenbeekmeersen te Den-derleeuw/Okegem - 6646Eric De Tré 053 66 04 [email protected]
Ninove LinkeroeverJoachim De [email protected]
Paddebeekvalleite Dendermonde - 6652Dirk Van den Bossche 052 42 49 60
Palitse beek te Liedekerke - 9427Marc Michiels 053 67 11 [email protected]
Pamelse meersen, Domme-lingen te Liedekerke - 9972Marc Michiels 053 67 11 [email protected]
Phenixberg te Okegem - 6618Wouter Mertens 054 32 51 [email protected]
Park van Mesen te LedeHerman Derder 053 80 01 [email protected]
Raspaillebos te Grimminge6164Koen Steenhoudt 054 58 67 [email protected]
Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058Godfried Merlevede 068 33 51 [email protected]
Sint-Onolfspolder te Appels/Dendermonde - 6623Gert Gillis 052 20 22 63
Valier te Liedekerke - 9418Marc Michiels - 053 67 11 [email protected]
Dendervallei te Ninove6099Joachim De [email protected]
Wachtbekken 6in Sint-Gillis /DendermondeStefaan Thibau 052 42 69 [email protected]
Walputbeek/Dendermeersente Meerbeke - 6213Georges Jacobs 054 33 60 [email protected]
Wellemeersen te Denderleeuw/Erembodegem - 6612Eric De Tré 053 66 04 [email protected]/wellemeersen
Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/Gerstjens te AalstPeter Tolleneer 053 79 03 [email protected]
Foto’s voorpagina:Rollin Verlinde, Paul Vandenbulcke,Pieter Van Der Niepen
Deze titel verwijst naar:
Ahet Griekse dendron, wat boombetekent,A een mineraal in de vorm van een
boompje op voegvlakken van sommige gesteenten,Ade vertakte uitlopers van hersen-
zenuwcellen: een communicatie-kanaal dus,Ahet Denderbekken met een
netwerk van sloten en beken,A tenslotte staat er natuurlijk ook
veel riet langs de Dender...
Redactieadres: Dendriet,Pamelstraat 119, 9400 Ninove
E-mmail: [email protected]
Website:www.natuurpunt.be/denderstreek
VVeerraannttwwoooorrddeelliijjkkee uuiittggeevveerr::Wouter Mertens,Pamelstraat 119, 9400 Ninove
Rekeningnummer:393-0491337-24,Dendriet, Heldergemstraat 1619450 Heldergem
I N H O U D
3 Atlasproject amfibieën en reptielen
8 Liedekerkebos
12 Kamsalamander: kleine draak?
15 Denderkalender
19 Aanbod de Helix
20 De mierenfauna in onze Dender-habitats
25 Aanplantingsaktie op de Keelman
26 De stille lente
28 Fiets- en loopbrug te Ninove
29 Beheerswerken Pamelse meersen
30 JNM-zomerkampen
SCHENK EEN LIDMAATSCHAP !Gezinslidmaatschap: € 20 op rekening 230-0044233-21
Je ontvangt natuur.blad en DendrietVoor € 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels)
Voor € 34,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en Dendriet(vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)
In de ban van de decibelVanaf 6 juni in de Helix, Geraardsbergen
