Delftselect

8/9/2019 Delftselect

1/102


2/1021


3/102

Redactie

SamenstellingVonngeving

Foto'swerk van

werk van

Uitgave

CIP-gegevensISNB

Dit boekwerk kwam tot stand dankzijb ~ J ( 1 r a l ; e n van de vakgroep Architectuurende GTMIArie Graafland, BemardNatalie de VriesMarkHenk .HerJKman,Publikatieburo Bouwkunde,MarkFotografische Dienst BouwklmdePaul ToomedJan WiHem WaalraadPeter de Den HaagMikel van GelderenUdo Garritzman

Publikatieburo BouwkundeFaculteit der BouwktmdeTechnische Universiteit Delft. H e I l a Q l e w ( ~ Q 1, 2628 CR DelftTelefoon (015) 2784737Fax 2783030KOlrunlclllkce . H l b a o U 1 c ~ e k , Den90-5269-210-6

Copyright '96 Faculteit der Bouwklmde

Druk

Niets uit deze publikatie mag overgenomenworden zonder voorafgaande schriftelijketoestemming van de uitgever


4/102

3

Het is alweer gerUlITle tijd dat een passtudeerde student aan mij vroeg wat de betekenis wasvan de aartte},enmg 'documenteren' op

hij in de vooronderstelling dat metdeze a a r l t e } ~ e n m g de deur werd tot de p r o l d w ~ t 1 e van een omlvaJtuniik boekwerk over afstudeerpro-

echter ik moest hem daarin teleurstellen. Een der-aarltel;:ening zegt niets meer dan dat de afstudeermentoren het zinvol achten dat het betreffende afstu

deerontwerp op de een of andere manier in de archievenvan de faculteit opgenomen wordt. zich eeneervol maar vraag bracht op een idee.

Kon dit niet de om eindelijk een startte maken met het inhalen van eende facuteit Bouwkunde op vele

achterstand die

arc;hi1:ec1tllurof)leidulgen heeft? Was dit niet het momentom te beginnen met aan de buitenwereld te tonen wathet afstuderen aan de faculteit Bouwkunde Delftinhield? idee ontwikkelde zich er zou eenboekwerk met een reeks recente afstudeer-plannen, deze plannen m o ~ s t e n zich niet alleen naarkwaliteit onderscheiden maar konden tevens tonen dater in Delft ook plaats is voor nieuwe o n 1 t w l k k J k e l m ~ ~ e n .

Een d e r i g e l l ~ k e hoe persoonlijk ook, kon ikna1:uurlllk niet alleen ter hand nemen, iemand met eenmeer beschouwende blik en iemand uit depraktijk diende bij de selectie betrokken worden. En zokwam de selectiecommisie tot stand metArie Graaflanduit de vakgroep Nathalie de Vries vanen bureau MVRDV en

1994 aan de aan de hand vanvan inzenders voor de interne Archiprix-selectie

van de afgeloperL en aan de hand van links enrechts vragen en kwamen uiteindelijktot een selectie van de hier ge(10CUITlenteerdeplannen.

Vanaf dat moment was er echter nog een weg tegaan. Het kwam langzBlam binnen, bovendien bleken veel plannen niet op """, . ,rr,.nrl'.fY""wijze in drukvonn te publiceren. Er volgde een

van heen en weer bellen en aanvullendtekenwerk en maketlefoto's resulterend in hethier voor u overzicht. Op het moment dat dit

van de drukker komt is het al en breedom te gaan werken aan een volgende editie met afstu-d e ( ~ r o n t \ v e r D e l t 1 . een geblek(:m IS be\lverlkellJkeklus. Wie wil deze mt


5/102


6/1025

1 1

Dit boek nre:!':efltee:rt het afstudeerwerk van eentiental Bouwkunde-studenten en studentes in de1992-1994. deze selectie is naar plannen die'de' Delftse traditie van het 'vonn volgt functie' en 'eer-

bouwen' verlaten hebben en op zoek naar ande-re en onbekende wegen in het architectonisch en stedebouwkundig ontwerpen.

Het Delftse ,w,hci/,o.rn,l'Innp,-u"", is in hoge mate ben-vloed van het modemis-me. Nog steeds is er in Delft een sterke traditie op ditgebied, maar veel leeft voort als fomleel vocabulairwaarnaar met no:stalg1e wordt terugl?;el


7/102

Deze veranderende U1P,rV,,";;O,,' van de studentenparallel met een wijziging in de relatie docent student.In zestig en zeventig werd architectuur nog viade van het Nieuwe Bouwen en de Forum groepvan op overgedragen. volgdeeen die op het 'Hoe modem is deNederlandse architectuur' door Hans van treffendopt'\ lnP'Prn werd als 'OndeIWl'IZelrsmLodemisnle'De cultuuroverdracht wordt verengd tot een formeel

waarin de moderne architectuur zelfvan haartanden wordt ontdaan en slechts als type en icoon wordtovergedragen. Di t alles veronderstelt echter nog steedseen centrale

volgendevan de docent,

veranderd.die is in de

De pnesters van weleer en de nn.rlD


8/102

7

Voorwoord

Siebe Bakker en Peter Oudshoorn 8Ac;rOl)OllS l'v'luselwn, wonen in differentie

Solita Stucken 14Het verdronken land

Wouter Deen 20Een toren in Arnhem

Mark Graafland 26Industrile stad

Paul Toornend 32The urban potentialof architectureEen ontwerp voor de ste(lehlke

Jan Willem Walraad 38Podium te Amsterdam

Sibo de Man en Gert de Graaf 44Cult zone Antwerpen

Stefan Witteman 50Danstheater Euralille

Christoph Grafe 56Pantheon der Landen

Udo Garritzmann 62

Eindhoven

Tussen aarde en silicium: architectuur in het interim

Emiel Lamers 68Het spoor bijster

Jasper de Haan 74Zeilschool voor de groote W,argl:lastenme,er

Mikel van Gelderen 80Gebouw voor de

Reina Bos 86De Vel"beieldmg van de tegenstellmgPaulien Brenuner 92Musemn voor de evolutie

Overzicht afstudeerdata en -mentoren 99


9/102

conceptstudiezicht doorpairofscopes naar Acropolis

conceptmakette vliegdekschip


10/102

1

9

Het uitgangspunt van het is een onderzoeknaar de relatie tussen wonen en architectuur vanuit een -differentie - filosofisch kaderDeleuze). Dit onderzoek is weergegeven in het 'LAB':een lexicon bestaande uit een v e l r z a l m ~ 1 l l 1 l g citaten en

teksten. Een deel hiervan is in deOmslag 4, als 'De paradox van de beheersing'. Parallelaan het onderzoek een vu . v ...... u . UJl'lI.!'lT"lJni'ITgranuua van de in 1989 uitgeschreven oriisvraatg voorAcroplOhsmluseum in Athene als U 1 q ~ a n J g s p l i l l t ge-nomen, aangevuld met een hotel.

Een van het ontwerp is te vinden in deOmslag 4 1/2.

In het ontwerp wordt ernaar g e ~ n : r e e I a een woon-gebouw te ontwikkelen van een meest omvat-tend idee van wonen: wonen als van desituatie waarin de mens zich van dewelke hij inneemt in tijd en mimte. Wonen -H e l d e g g ( ~ r - is 'het van op aarde'.

Vanuit het filosofische kader wordt een pruradox:alesituatie zichtbaar: e n ( ~ r z l l l d s maakt het wonen als afzon-

en ordening de vonning van identiteit m ( ) g e : l ~ l J ( , an


11/102

conceptmakettezonering: museum - lichaam - hotel

city screen, 212 balconies


12/102

studie beeldophanging, torso Hennesdoorsnede museumzone

11

de wereld ordent. En daarnlee van de tussen deordening van het denken en de van een chaoti-sche werkelijkheid.

Wonen, op deze ~ I . u t I . , H ~ , kan niet worden om-vat door een bepaalde plaats en een architectonischerel)reselltatle - 'het huis' -, maar wordt continu gepn)Q{l-ceerd door de bewoner. Wonen - door fimc-tionele heen - het veld van archi-tectuur.

Architectuur is instrument om te wonen en zal zichzelf alsnU1Qsveld tussen

moeten maken, leegte scbleplJen voor de b e ~ . v u : s r u , o r l d i n g .


13/102

makettel:500 Acropolisdoorsnede hotelkamers Acropolismuseum

pariofscopes


14/102


15/102

Een waarin zo direkt de architec-tuur en met name de van arc;hi1:ekituulf,onderzocht wordt.

Een direkte ontmoetulg tussen het lichaam en een

Een plek bestemd voor het ritueel van het l o ; . . l l U j \ : , ~ H , De situatie: een l a r l d s l c h ~ l p dat de sporen in zich

draagt van de van de mens en de natuur:sporen van de tijd,

Een Keltisch landschap op veelbeheerst wordt door Hl",nuu.:>, stenen en

cirkels: strukturen ooit door mensen gel.na11kt,steeds weer een kader vormen voor bepaalde aktivitei-ten, b e ' N e l n g s t ) a t l ~ o n e n , "p , rh"lp t1 ideen.sche

De lokatie is een gebied dat beheerst wordt door eenaarttal processen die te maken hebben met deb e ~ V e Q l n l ! van het water (eb- en sedi-mentatie en De architectonische speeltin op de processen. Hierdoor wordt het ont-werp geplaatst als menselijke op een bepaaldmoment binnen het kader van eenHet sterven en de weder'gelJoc,rte:o v ~ e r s 1 t r O l r n i r l g en het verdronken land.

Een louteringstocht.Een kader voor de beweging van de mens (sporen

De "" ...",..." ........ van de bezoeker en taktiel ), ende manier waarop deze door het gebouw beweegt, staancentraal. Be:we:QirlQ en ~ ~ " , , , . , ... n nauw samen enbenvloeden elkaar Het gebouw is te lezenals een sturend, uitdagend, afhan-kelijk van veel faktoren (en deze faktoren benvJloecjel1ld,v e l r s u ~ r k l e n < l ) en daardoor flexibel en open voor de interpretatie van de bezoeker.

Een initiatie: De beweging van de zwemmerbinnen de struktuur van het gebouw (op zoek naar het

En het oog van de zwemmer.De baden liggen als losse watervlakken binnen de

kolomstruktuur, in en over elkaar p e ~ : c h c : w e : n door-breken de lijnen van de koLonunemijeln, maar worden erook door pe'lOrmd en benvloed, De baden vormeninsnedes in de die de dieper liggende gra-tonen. Op die wordt het dat aande oppervlakteen bodem.

u i t g e ~ ; l e l > e n en ge{)()11tlst, als wand

Verschillen in nivo: de bodem waarop de zwemmerstaat in het water tot de tot aart middel debodem die onder voeten. metslechts zijn hoofd boven water, hij ziet het strand nietmeer, alleen de zee - het water waarin hij zwemt lijktover te gaan in de oceaan.

De uitgestrektheid - de einder.


16/102

interieur zwembad - het uitzicht op de oceaan15


17/102


18/10217

de rijen stenen van Carnac: een stmkttur,ooit door de mens i n het landschap aangebracht, waarbinnen bewegingspatronenvan de volgende generaties in het aru"dopper-vlak zijn ingesloten

situatie- de ingreep in het lruldschap


19/102


20/102

dakaanzichtdoorsnedes

plattegrondinterieur zwembad

19


21/102

gaat over de duurzaamheid van architectonische structuren en strekt zich uit van de louterematerialiteit van een eeuwenoud teken tot een gernat1en-aliseerd raamwerk voor e l g e n t l l d ~ ; e IIlaa"tscltmflpelijk:eprocessen - van een monument tot een ontwerp.

De Volkskrant van 18 juni 1991 meldde dat de gemeente Arnhem de noodlijdende Eusebiuskerktorenaanbood voor commercile eXt)lOltatle. Hierin schuilteen alg1emc;!ne prc)bl(!m,ltlek: heeft de heclen,jaagse maat-schappij ruimte voor een obsolete architectonischestructuur, of moet deze als een hoeveelheid ge()rd,enc1ematerie ruimte bieden aan de maelstroom van pn)dllktJ,een cOflsUlmpltie? is een architectonische uit

van deze thematiek: kan de kerktoren door eenbouwkundige weer een element inhet netwerk worden, zonder essentilekwaliteiten te verliezen.

In 1944 is bij de om Arnhem het zuidwesten vande "binnen" stad - het deel tussen de Eusebiuskerk en de

plal!g(!OOmtlan1eerd Het wederopbouwplan van1953 kent drie hoofdelementen: een verkeersdoorbraakin oost-west een nieuw woon/werk-gebied eneen nieuw symbolisch centrum rond de Eusebiuskerkwaarvan restauratie direct vaststond. Dit plan is echterrommelig en onvolledig toteen ondermaats functionerend stadsdeel en een onher-kenbaar U' U 'V H . : )VH centrum' .

De ruiJmte:lij1;:e configuratie waarin de Eusebiuskerkthans zijn verhaalt echter niet alleenvan dit maar verbeeldt ook ten-denzen in de rondom kerk, monument, enopenbare ruimte. De kerk als maatschappeli jk instituutheeft aan betekenis ingeboet, de instandhouding vanhaar materile valt niet langer samen met eencollectieve zorg voor waarmee de C'''' .... p1-.lp' ' 'n,Clzich identificeert. Eerder is erzorg voor Obrecten waarvan hetult(iruJlCke111k getoond wordt.

van een musealevoor de

Daarnaast is de betekenis van de operLbare ruimte enmonumenten in het leven veranderd. Niet langer heeft de openbare ruimte het als plek waarhet publieke leven zich de media die rol tehebben overgenomen. Hiermee verliezen monumentenhun als structurerende elementen in hetlijke) leven. De noodlijdende Eusebiustoren is hiervoorillustratief; slechts z'n als ruimte-om-vattende stmctuur legnmnee:rt behoud van de toren: hetbeschikbaar maken van (gron(j )Opp(;!rvlak

Mijn voorstel wil vooral een mentale omslag bewerkde breuk in de binnenstad wordt

erkend. Het terugbrengen van de (stads-)landschappe-lijke in de breukzone is het metaforischbeeld voor een minimale stedel)OllwJmrldll:;emgJet:p:accentuering van twee stadsdeelranden en de daartus-


22/102

de breukzne

21

eilanden in het landschap:stedelijk weefsel

eilanden in het landsshap:"landschappelijke" elementen

uitgelicht:accentuering van de breukzne


23/102

serlhggeIlde breukzone. Tussen de g e 1 r a g ~ m t ~ n t t ~ e f ( i e noordrand op de oude morfologische stmctuur) en de continue zuidrand (een ontworpen metbomen en een ver'keerslbaaln enherkenbaar veld van witte f i . H . I U \ . ' . ~ " " aarlgellcJlt door eenraster van elementen van het ooitbedoelde symbolische hart komen in een nieuwe confi-guratie: maar ook markanter herwinneneen autonomie in het stedelijk landschap.

Een kerktoren is een r e r ) r e ~ ; ; e n t a t : l e van een bovenmen-orde - door mensen gevonnd, maar nooit door

menselijke activiteiten bezet. Het onvoorstelbare vanzo'n verleent deze constmctie monumen-taliteit. Ik heb willen benadmkken dat deze essentie nogalti jd van is voor onze sarnerlle'llmg.

De van nocJdl11dcendle ongenaakbaarheid hebik in een van hetarchitectonisch in een door en con-sumptieprocessen maatschappij wordt deC O l l l C E ~ p t l . e van het archetype 'toren' symboliek overstemddoor maximalisatie van grondexploitatie; de onbenut-bare wordt een constmctievevoor een van vernlenigvuldigd gn)11Cloj:lper-vlak. Deze 20e-eeuwse is met de Eusebius-toren in een compositie geplaatst die de kerktoren in eennieuw hlstorlsCln, cultureel en architectonisch perspectiefbrengt.

Op basis van identieke geometriehoogte) en eigentijdse condities heb ik een

nieuwe toren ontwikkeld aan de hand van vier thema's.Deze waren zowelleessleutels mijn vanhet toren als de vier hoofdcategorien van

"1ULAVF"" ' , de relatie tussen de oude en de nieuwetoren; De verticale driedeling en de vier structurele hoeken van de kerktoren stmctureren ook de nieuwe toren -het KADER.

Abstractie: hoogbouw als neutraal geIJrulks:vo'orvverp;het abstracte aanzicht van de nieuwe toren naar

eigen inhoud en vonn in tot de kerkto-ren die naar een orde - het BEELD.:st3Ipe.Lml;: de essentie van hoogbouw: naast de ene e r l d u l d l ~ ~ e kerktoren een van vloervelden en activiteiten - de SUBSTANTIE.

Verticaal transport: coditio sine qua non hoog-bouw; het belang van techniek komt tot inde ordening van infratructuur en vloervelden - deLEVENSADERS.

De monumentaliteit van de nieuwe toren is gec)rdcendrondom de infrastmctuur. De constructie verbeeldt deOpJl1ClltWlg van het maar ook de n n . , ~ h " h , .. ,, ophet netwerk - de n a t l w t ~ h H ( s waar-neembare gel11eens:cll,apl)ellljke basis van elke individuele 0l11.0H)01'I1g. In de nieuwe toren verschijnt het als her-kenbare randvoorwaarde voor afzonderlijke


24/10223


25/102

o

o

o

!o

verdieping in het middendeelbeganegrond

o


26/102

25

makette hoofstruktuurprefefab-beton element op de hoekvan een vloerveld (middendeel)

de liftkooi, zicht op twee torensdubbelhoge ruimtes in het bovendeel

fragment van de gedetailleerde doorsnede


27/102

De Belgische stad Luik kan worden beschouwd alseen e X ( ~ m l p l a : n S { : h voorbeeld van de industrilestad die bestaansrecht lijkt te hebben verloren in de

pm;t:-Uldustnle, tecllmologlsclle maatschappij.Uit bestud


28/102

27

randen en overgangen; en vande steae.ll1.1\:e en architectonische compositie tot der l ~ i - n 1 1 1 ~ _ . ~ ~ en materialisatie.

D o o r d e v e I T e g : a a l l d e p r ( ) g r , ~ n m a ~ m ~ g r a t l e c r r e e r t het ontwerp nieuwe condities voor een be-langnlke maar lokatie in Luik.

situering

De architectonische UHwe:rKI:n!:! van het complexde lokatie nieuwe mimtelijke betekenis en referenties.

Het ontwerp toont de en het OelJallCn-de belang van industrile architectuur als stedebouwhmdig in de industrilestad.


29/102

uitwerking van doorsnede overassemblagehal en congrescentrum

28


30/102

29


31/102

El S Commerci/e ruimtes

r- -

lXL f - - JTt1Ji IC o m m e r c i ~ / t 1 rumtes

Sporthili Door.;nede sch;iaf 1: 500

i II II

III

II i j II r 1X; . 2 1 .

Opslag en distributie TGV onderdelen Assttmblagehal Doorsnede sch;a.aJ J: 500

uitwerking van doorsnedeskantoren, commercile ruimtes

sporthal en over commercile ruimtesTGV gebruiksgebouwen

30


32/102

31


33/102

Een analyse van de van steden tot stede-en de stelling dat de stedelijke I1vrHlrn,1PI ruimte sms door groepen

haar ook onjz;elJ'rulk.1: eenensen wordt gebruikt

De buitenruimte is een schuin ruitvonnig vlak ge-maakt van staal en licht. Het punt, het

ligt ongeveer zes meter onder de w a t e r s p l e g ( ~ l . punt ongeveer zes meter boven de

w a t e r s p l l e g t ~ l . Deze bovenrand bevat voorzieningen voorde pOlxonct::rten. De buitenruimte is door de velJicJlltulgende aan de Amstel voor de omgeving eenzichtbaar r e t c ~ r e l l t I e p u r l t .

Het r /u"I rp r f l1rp l ' l / l11 \V bestaat uit een toren en eenbouw. In de toren bevinden zich de kantoren van "DeIJsbreker" en een bibliotheek. Bovenin de toren bevindtzich een restaurant dat uitkijkt over de Amstel.

De reageren op de naar de stad toeheeft de toren een duidelijk silhouet, en is de ge-sloten. De naar de polder toe is transparanter.

In de laal2:DOU'W bevinden zich de en de con-certzalen. de en de toe:ga11gshalvan de toren met elkaar verbonden. De laalgbou'W omvathet p u t ) l 1 e l k : s g ~ e d e l e l t e

Het ontwerp onderscheidt diverse stromen,beeld die van de de concertbezoekers en hetpersoneel. De stromen worden gescheiden, zonder datze het zicht op elkaar verliezen. Visuele c O I T e 5 ; p o n d ( ~ t l l e vindt tussen de foyer en de buiten-

schuin en naast elkaar. Met het raamwordt de buitenruimte een verlengstuk van de foyer, envice versa.

De \7prhl11,r'llrlo tussen de toren en de hetreslpectIe\relllk dag aan nacht.ersorleel aan het

De buitenruimte is door haar ."'''''M .. '''.... en a t l 1 n e t m ~ : e n een antwoord op de polder. Het schuinliggen, deVer"llOIDgcle horizon en haar progranuua een ant-woord op de stad. De buitenruimte door tot defoyer en to t de dubbelhoge toegangshal onder de toren.

elkaar uitgespeeld worden polder en stad.De nrr.>{,.,t, "" ' ....iS""-''' ... van de Nederlandse en

de massa van de stad krijgen in het ontwerp een nieuwebetekenis.

38


40/102

opname zuidzijde vanaf de Alnstel39


41/102


42/102

41

gevels torensituatie plattegrond begellegrond

oo


43/102

PODiUM TE. AMSTERDAM + langsOoo1soeden bW!ennMntl'I I ) i l1HUlchl concertgebou

langsdoorsnedes over buitenruimtendoorsnedes over de toren

vogelvluchtplattegronden

42


44/102

43


45/102

/

De schoonheid van de Kaaien van Antwer-pen, van he t maritieme landschap in vormt dems;pu'abebl"On voor een architectonisch ontwerp, Deze'dead-tech' omgeving met roestige bolders verweerde industrile loodsen en kan weer betekenis krijgen door er een multicultureel programma in te situerendat de horizon van verbreedt.Een reeks stel:ieb 1owwklmd:lge m g l ~ e l X m verbindin-

gen tussen de stad en de rivier en is de basis voor toekOJllstlge o n l t w l k k ( ~ l l I l g e n . Een onderdeel hiervan vonnteen centrum voor moderne muziek. Hierin is plaats voorop'[rC(1erls van alle moderne van minimal-musictot heavy-meta!. Naast de opltre(1erlS voor een middel-grootruimtes en

is er voor studie in een serie oefenen een bibliotheek gecombineerd

met expositieruimte, De a m 1 t n ~ l d ~ i n : g s l c r a i c h t van dit pro-grmnma schuilt in de combinatie van steeds wisselendeg e 1 b e l 1 r t ( ~ l s s e : n die in het centrum plaats zullen vinden.Het de voor het exotische enhet nieuwe, Het progranuna is afgestemd op continuteitvan het gebruik. Het is zo dat er op deKaaien weer 24 uur per dag activiteiten Het ge-bouw versterkt het het g r c ~ o t ~ ; t e ( i e 1 1 1 k e ka-fakter van Arltw'err)en en de Kaaien opnieuw toeaan het domein van de stad.Het gebouw is s a I n e ] n g < ~ s t ( ~ l d uit een verticaal en een

horizontaal volume. Een deel van het verticale vohnneligt ondergronds, een deel is boven de kaaien.

In het verticale volume de introverte functies ver-zameld. Hier kan geconcentreerd geluisterd enceerd worden. Het horizontale volmne bevat een grote

een overdekt mimte voor wisselende optredens eneXl)()Sltle:s. Deze volumes worden verbonden door het'tussen', een vloeiende reeks van verkeers- en ontmoe-

Het ontwerp voor een kan ons nietalleen functioneel zijn, maar moet een meer-waarde krijgen. Deze meerwaarde het eenarchitectonische betekenis. Dit gebouw moet de emotieen de dynamiek van de muziek weergeven: het moetzingen.

We hebben in dit project een associatieve architektuurontwikkeld die is op onze fascinaties. Het ontwerp kent een sterke gelaagdheid, zowelin betekenis als in de architectonische mtwe:rkl11!!.

Verschillen worden benadrukt. Orde tegenover chaos,lawaai tegenover stilte, tegenover ruw. Dezearchitektuur is en tactiel, de contrasten in de bele-

van mimte, licht, vorm en de materialisatiemaximaal gernmlkt.

We hebben afstand te nemen van de moder-nistische dogma's, door begrippen als vonn, functie enstructuur te onderzoeken. Er is mmte voor dubbelzin-orde die chaos bevat, schoonheid die lelijkheidbevat, functie die onbmikbaarheid bevat. Naast concreteuitgangspunten als de lokatie en het progranunametaforen en verschillende associaties een beJan:gn:lkell1s:pu'aheblron tijdens het ontwerpen. Met een interactietussen '-'v","' . ...... makettes en computerbewerkingenvinden we een balans tussen rationaliteit en intutie.


46/102

45

conceptschets van het bouwvolumeaan de stadszijde met zaal,infrastmctuur en ondergrondseoefelmIimtes

makette centmm voor modeme muziek


47/102


48/102


49/102

doorsnedeplattegrond

perspectieven


50/102

49


51/102

Isolerenv. isolre= tot een eiland (isola) maken, af-

to insulate; v. Lat. afsluitenv. invloeden; etc.

het bestuderen van de lokatie voor het dans-theater in de stedebouwkundige contekst

bural:llle viel de buitengewoon enexcentrische op. Buitengewoon voor een ge-bouw dat traditioneel een grote r e p l r e s e n t a t 1 t ~ v e Ul," "UgnllllJma eeneigen, karakteristieke vonn en voegt zich daannee in de

Het eerder plein is de program-meerbare n l l m t e , g ; e d r a ~ ~ e n door de sokkel. Dit isvoorgesteld als een gigantische een rubberenveld als ruwe en verende ondergrond voor dans enstraatthea er.

Het plein opent zich om toegang te geven tot de tecto-nische waarop de van bezoe-kers en dansers zich manifesteren. De route voor debezoekers kemnerkt zich door een seclue:ntl.e van mate-rialen die verloopt van het asfalt van de weg tot in hetpluche van de zaal.


52/102

fragment doorsnede

51

interieurentreeplein


53/102

52


54/102

53

nivo - 1nivo - 2nivo - 3

nivo. 2nivo. 1nivo. 0

\

o I


55/102

54


56/102

doorsnedesroute van entreeplein naar zaal

55


57/102

Het gaat om een paradoxaal gebouw; een gebouwwaanneen de Hollandse traditie van het geschr'evt!11woord afdaalt en zich nestelt tussen de Febo en de zoe

van de Wannoesstraat.

Een monument van een cultuur die het monumentale

Een nutteloze ruimte,aallbi,ddimg van de voorouders in den geestin een zonder beJ.llderrLS

Een heldenzaalEen tuin boven de daken van Amsterdam

Het Pantheon der Lage Landen / Centrum voorNederlandse Letteren is een combinatie van museum,theater en bioscoop waarin de geschiedenis van deNederlandse cultuur centraal staat. Het Pantheoneen 1ge eeuws concept: presentatie en representatie vaneen 'nationale' cultuur in een voor het

omlge'vmg. Tegen de van de verande-waaraan deze cultuur aan het eind van de twintigste eeuw is onderworpen verschuift de inzet echter fund a j m e n t ( ~ l ; in plaats van een gebouwde bevestiging vaneen afJl;ebakt!ndle culturele canon is het Pantheon nu eenverzamelplaats in een zich steeds vernieuwende cultuur.

De opzet van het Patltll(;x)ngelJoUIW \\'eer'splege:lt dezestedebouwkundig niveau wordt het

idee van een objectachtig gebouw in de traditie van de1ge eeuwse in een landschapsparklaten. Het is opgenomen in een stadstuin meteen llitget)relld O'DeIJlbrulr n:cn::atl,el pro.!2:rar11111la met ten-mSban.en, basketbalvelden en rozentuinen,

Op architectonisch niveau is naar een conceptdat het mogelijk maak t controversile en d l v ' e n ~ e r , e n c l e opvattingen over cultuur, geschiedenis en traditie metelkaar te contronteren. Het resultaat hiervan is een opzetwaarbij de nadruk op kleine en kabinetten

met uiteenlopende t e I J l t O ( m s t e l J m ~ ~ s c c : m c ; e p t e n g e t ~ X p e f l l n e l l 1 t e c e r d kan worden. Daarnaast er ruimetentoonstellingszalen voor tijdelijke exposities,een theaterzaal en een handbibliotheek.

Het is g e ~ a t u . e e t d in hetcircuit aan de z U l l d e l ~ J l < : e rand van de Amsterdamse bin-nenstad. Het bestaande circuit dat in de ver-keerssituatie niet meer is wordt vervangen dooreen Hierdoor ontstaat ruimte vooreen grote toegankelijke stadstuin die dooreen openbare weg wordt doorsneden

Het programma is versorela over twee gebouwdelendie aan ,veerSZll(len van deze weg en door eenr .n , ( l"" ' c rr .... 1ri.c> zaal worden verbonden. In het OPI"'In llIUJ_deel aan de oostkant van de weg bevindt zich een zonevan kabinetten in een verdikte muur. deze muur,aan de tuinkant, de zalen voor grotere eXI)OSlues.

Aan de westkant van de weg vonnen de op elkaar getoneelzaal, bibliotheek en buitenleeszrull eentoren.

De ordening van het plan is een bewerking vanmodellen die voor openbare gebouwen (en musea enacademies in het bijzonder) de 1ge en 20eeeuw ontwikkeld.

Het 'klassieke' 1ge eeuwse museum met gangen,en kabinetten zoekt de oplossing in een onder

" " , r ' t i " "T r l n van het vohune. De kamers zijn a n ~ e b a k ( ~ n d l e eenheden die omsloten worden door muren. Elke ruimteis een eigen werkelijkheid en kan een andere sfeeroproepen. De bekleding van het materiaal hetdecomm; het feit dat het zelfeeneenheid vonnt (gepleisterde muren) zorgt ervoor dat dede eenheid van het gebouw niet ter discussie staat.

De scheiding in draagconstmctie en scheidendeelementen, die kenmerkend is voor de meeste moderne 56


58/102

gebouwen, breekt deze eenheid open. De integriteit vanhet moet op een andere met anderearchitectonische middelen tot stand komen. De draag-constructie en h a l l f l ' e g e h ~ n r u l t worden overheersend.

Het zich tussen principe(grid) en incidenten, tussen 'heldere opzet' en de 'span-

die door ontstaat. A t , w n , d e l ~ l 1 J 1 ( e tes onderdeel van een landschap dat zich intranst>anmtheld aan de bezoeker bloot en rakenhierdoor hun vermogen k w ~ i t om een wereld te

In het P m n t h e o l 1 - o n n ~ e . r n is visuele toe:lg;errmg vanhet

- De kabinetten van de muur worden via nissen aan debuitenkartt in de ontsloten. Dit betekent datde die zich in eenvan de kabinetten bevindt onduidelijk is en hetzicht op het alleen vanuit een ander perspec-tief mogelijk is.

- Het element van de toren waarin detoneelzaal en de bibliotheek zijn opgenomen is eenkast die de bezoeker wandeling door hetgebouw beJgeleidlt; een mimte die niet betreden kanworden vakken van de kast zijn niet hoog ge-noeg om erin te kunnen staan) maarweg hoofd kunt constmeren; het zelfde ele-

57 ment komt inuners steeds weer temg.

- Het zich herhalende element in de grotere zalen aande tuinkant is een raster van zware, zich """"'''"0,,,,1'1_de kolonullen. Elke kolom heeft een zware basisvan gepleisterd baksteen met een maat van 1.101.10 m. Hierdoor ontstaat op het niveau van dewerKj:)lailtse:n en gelegen zalen een onder

I- ' l" ,vllUt ' , .. wereld. Het bovenste stuk vande kolom is van hout en vonnt een eenheid met dedakconstmctie. Door het gebmik van dezefieke doorsnede schept elke kolom haar eigenmimte. De dikte van de kolom creert een maatraster met mimten en tussenmimten (van 1.10 m diep).In deze tussenmimten kan de neutraliteit van degrote zalen voor wisselende tentoonstel-

doorbroken worden zonder afbreuk te doenaan de flexibiliteit.

De kolonunen komen temg als elementen in de tuinwaar ze overgaan in pergola's en Hetgeeft de indmk van een mne waarvan de oorsprong on-_.. ____ .''.' __ is en die in de loop van de overwoekerd is.

Het Pantheon der Lage Landen biedt onderdak aan deeven kwetsbare als wereld van de heden-

Nederlandse cultuur en literatuur. De grenzenvan dit gebouw even wankel als zijn inhoud, maarin de nissen bloeien de rozen.


59/102

TUIN


60/102

59

gevelsaxonometrie

plattegrond begane grondplattegrond kelderverdieping


61/102

doorsnedesvogelvlucht

interieurperspectief

60


62/102

/ :

61


63/102

Bij het o n 1 t w e : r o E ~ n van een architectuurinstituuto n c l a l l ~ ~ n J t i u r o p ( ~ r u [ l e de la Ville et de l'Architecture)

wordt men twl:::ev'oudu! met de vraag over de relatie tus-sen architectuur en media gelwll1rl10UleeK, die ondertussen eenmediatheek is geworden en een eigentijdse eX}:)OSle,die net zo goed interaktieve c O l l l p u t e : r s ' r r s t E ~ e n l e n gebruikt?

2. Sinds ruim een eeuw lossen m l l 1 t l J l 1 1 e d l a l - s ) r s t t ~ n H ~ n geleidel11K de a l t i a b e : t 1 S t ~ r i r l g af. Deze multimedia-systemen vormen het nieuwe tec1mische vooronze The medium is the message. T ~ i d en ruimte niet langer neutrale maar wor-den esthetische produktiekrachten.

Tijd wordt n van de mc>gellll


64/102

naar silicium63

Architectuur heeft haa r spec111telt. Zij iskan niet aan de zwaartekracht ontkomen.

is materieel. Het sociale speelt zich het nivovan tce to tce kontak1en. Betekenisverlenende ver-togen vaak in op deze die echter doorboven gesclletste o n t w l l d ( e l m ~ ~ e n worden o n c l e r ~ : r a - v ' e n . Betekenis genererende sequenties maken plaats voordirekt op de zenuwen inwerkende effekten. De nieuwemedia U ' ' ' ' p ~ ' ' ' ' ' H en be\rf11llI1leeen venneende < > u ' ~ n t n < > , " r i A

In plaats van elkaar uitsluitend wordt met di t ontwerpechter voorgesteld die twee tenuen als elkaar aanvullende verschillende gedaantes in een oneindig laudsc:;tUllPwaarbinnen architectuur n van de vele m C l g e 1 1 1 ~ : e differentiaties is. Een landschap dat zowel uit bomen opeen heuvel als uit een bos van kanbestaan, een lan:Gs


65/102

het landschap dat zowel uit aardlagen als uit medialagenbestaat beantwoordt soepel aan verschillende situatieve enprogrammatische gegevens. De aardlagen pluggen in anemogelijke voetgangersstromen en zetten deze in het gebouwdoor waar zij met de medialagen gesynchroniseerd worden.

alle expositiemimtes liggen aan een kontinue route, die mengeheel of in delen, versneld (b.v. rolpad) of vertraagd (tegende zwaartekracht in lopen) kan volgen en waarlangs menalle andere programmaonderdelen tegenkomt. Programma'sworden door breuken en in elkaar overvloeien visueel enfunktioneel aan elkaar gerelateerd.


66/102

65

in het veld van gekromde ruimtes worden sommige pro-gramma's bijzonde r geartikuleerd:de salIe d'exposition maateen overgang naar het 'dak' en heeft zicht op de peripherique

het is een relati ef neutrale mimte, de galerie d'actualitwordt door verdiepinghoge schijven gedefinierd

de galerie d'intitiation met een raam naar de TGV en eenuitloop naar de onderste draaiing van de mediatheek(programmatic morphing),


67/102

de mediatheek als draaikolk (mediale werveling) die doorplaten en hellingbatle wordt gevonnd, waarop/ondermediakolommem staan/hangen. De wanden bestaan uitgezandstraald glas van kleine kijkkabines die de media-thque indirekt verlichten

66


68/102

67

/

de bibliotheek met een versterkt perspektief naar dekopieermachine (xerox and infinity), een verwijzing naarde ivloed van de boekdmkkunst op het uitvinden van hetperspectief. Doordat de leeszaal onde r een helling staatkunnen van hiemit drie boven elkaar gelegen tunnels metboeken worden ontsloten

/

..

het th.'Itre des cits du monde is de enige volledigomsloten mimte, en onderaardse bel


69/102

Aan een verlaten rmgslJoc)rlllll in de Franse hoofdstadworden drie gebouwen voor ont-worpen: een inloophuis, een wegloophuis en een afloophuis. Aan deze ontwerpen gaan een tweetal onderzoekenvooraf.

In het eerste onderzoek wordt naar dewaarop de hll1i


70/102

69

A TUNNEl

PLATTEGROND SPOORTRAJECT

WEGLOOPHUIS

LANGSDOORSNEDE SPOORTRAJECT

situering

B GEUL

gebouwen jeugdhulpverlening aan spoortraject

C MAAIVElD

INLOOPHUIS AFLOOPHUIS


71/102

70


72/102

109

J

8587

71

104 23

I

83

21

I!Situatie

IAFLOOPHUIS

81situatie


73/102

n'IL

INLOOPHUIS straatniveau

WEGLOOPHUIS souterrain

AFLOOPHUIS \ - ( .0 , , " , " " " .0 grond

72


74/102

73

plattegrond en doorsnede van inloophuisplattegrond en doorsnedes wegloophuis

plattegrond en doorsnedes afloop huis

INLOOPHUIS DWARSDOORSNEDE

WEGLOOPHUIS LANGSDOORSNEDE

AFLOOPHUIS langsdoorsnede


75/102

Na emgsz.ms vermoeid te geraakt door musea,transveria, media centra en eenin de Leeuwarden wordt door drie oplmeuwonder water gezette polders verbonden met de Friesezuidwest-noordoost w8lterSD


76/102

75

vogelvlucht drie poldersde drie polders, boven

de uitbreidingswijk, in het middende eco-polder, beneden

het recreatiemeer met zeilschool


77/102


78/102

77

waterzijde en landzijde van de zeilschool,de hangmat, bar, het botenhuis ende eetvloer

oostgevelzuidgevelwestgevel

lloordgeve1


79/102

l

langsdoorsneded\varsdoorsnedeplattegrond niveau 0

niveau 11,0niveau + 7,5


80/102

79


81/102

In het UHLWt:au 'Gebouw voor wordt devraag 'wat is de taak van de architect?' aan de orde

K r , a ~ : p a : n a . ( ! n laten zien, ofschoon meestal nietdoor de architect bedacht of bedoelt, dat gebouwen opvele manieren worden. Een lee:gs'taandt a t l n e k s ~ ~ e b o u ' w daagt krakers uit om het op eenauthentieke en inventieve manier te bewonen. In de kel-der van een bevindt zich de bestedisco van de hoofdstad. Ook de is een voorbeeldvan een dat op dit moment heel anders wordtget)ruJJKt dan in de is bedoeld: in "ro


82/102

maketies van gebouwen situering81


83/102


84/102

83


85/102

doorsnedes'het monster'

plattegrond niveau 12,80plattegrond niveau 5,0

S-B


86/102

A---------

8---------

E------

(-------

o -------- ------

85

--------- ti____________ B'

------E'

---- -------- ('-- ----- -------- 0'

GEBOUW VOOR DE BULMERTEK. 2: NIVEAU 5000 + P


87/102

Het voor het rond de Treubstraat inNi1jm(!gen bestaat uit een k i l l t d e l ~ d a : g v ( : r b l 1 ] 1 ~ een sterren-wacht en een strook met Jong enoud, aards enlokatie samen.

klein en komen op deze

"De , een thema dat voortkomt uit deopgave, vonnt de leidraad voor het hele ontwerp. Dit isop verschillende schaalniveaus uitgewerkt, van het stedebouwkundig plan tot en met de ........ AAH ......".UE>.

Het concept van de is voor elk van dedrie op een andere manier uitgewerkt. In het

gronden en hetalle ideen in

het thema In dede nadruk op de womn,gpJ,attl:!-hiervan.

verbeeld.de sterrenwacht zijn

De lokatie in de naoorlogse woonwijk Hatert, eendie voor het grootste deel bestaat uit eindeloos

rer)eti:!rellde laagbouw. Het terrein op een waarde nieuwe orthogonale structuur in botsing komt met deoude dorpsbebouwing. uit de directe { " \ l 1 "GP "" "G

verwerkt tot uitgangspunten van het stedebouw-

stedelbOllWK.'"llllldlg niveau bebouwing en open-bare ruimte vonngegeven als stroken en vlakken. Debinnenring, een aruleE:ns,clll:lke:lmg van openbare ruimtesmet wordt Schuin overhet plangebied een aantal vlakken, Deze vlakkenhebben elk hun eigen functie: een bomenplein, een grasveld, een en een tuin. De strokennemen de maat en de richting aan van de gebouwen inde directe nrr lupvn' lu

Op het terrein ligt al een school, die aan de stnwt:mClebestaat uit een doosvonnig vohune en aan de andere

uit met daartussen de lokalen. De sterren-wacht en het kinderdagverblijf zijn een voortzetting vande schijven. De strook met seniorenwoningen vonllt een

herhaling van het vollUlle aan de s t f i a t ~ l J ( i e van deschool.

In het kinderdagverblijf wordt de tegenstelling tussenstmctuur en ruimte verbeeld. Het ligt tegen deschool aan. De heldere schijven-structuur, die in hetemaast de mimtes bepaalt, wordt in hetkinderdagverbltif doorbroken. De klaslokalen wordenniet door de nnrren b e l ~ r e n S ( : 1 , maar schieten juist door enover de structuur heen. Metalen schennen scheiden dekeuken en de toiletten af. Elk lokaal heeft een Slilllpd'OOSmet 14 deze steekt over de muur heen in hetal:mgreJl1ZeJnde lokaal.

In de strook met WCillllH!e:n wordt de teg;enste1l1l1lg tus-sen massa en mimte vonugegeven. De seniorenwoningen vannen, net zoals alle andere in de

een massief blok. Deze massa wordt aallge:tas:t.Aan de worden op drie plaatsen vollUlles

uit het blok geschoven. deze plekken is er ruimtevoor de entrees van de woningen. De U l t , g e ~ ; c h I D V t : n kubussen boven de entrees Ookaan de wordt het blok aangetast. Glazenerkers, balkons en terrassen schuiven in en uit de massaom licht en lucht te brengen in de wClnlllgen.

In de sterrenwacht komt alles samen, maar valt allesook weer uiteen. Tussen dewacht komen delen uit het kUld:rd'Olg,rerblrlf ."prC'1ft>rlrtterug. De vergademlimte en de bibliotheek vannen eengesloten doos. In het caf wordt de mimte overheerstdoor metalen schemlen. Zelfs de die in het kin-

slank waren, hebben zich verdikt enbieden nu plaats aan toiletten en trappen.

De sterrentoren staat los van de andere get)Ouwen. Dekubus komt als het ware los uit de sertiOlrenWo1illIlge:nenwordt bekroond met een bol. Zo verenigen een aardse enhemelse vonn zich.


88/102

maketle met van beneden naar bovende school, het kinderdagverbnif,de seniorenwoningen en sterrenwacht

stedebouwkundig ontwerp87


89/102

makette van een lokaal van hetkinderdagverblijf

doorsnede en bovenaanzichtvan een lokaal van hetkinderdagverblijf (A l = 1;500)

gevels en plattegrondvan kinderdagverblijf

makette kinderdagverblijf


90/102

89


91/102


92/102

91

collage sterrenwacht

collage sterrenwachtgevels, doorsnedes enplattegronden van desterrenwacht

plattegronden senioremvoningen

gevels seniorenwoningen


93/102

Met de thematiek van het m l l S e l l 1 l l ~ de ges:chlede:msvan het leven opthematiek van de

de

Het mllSell1ll ligt recht tegenover de Hortus Botanicusaan de entree van Artis.

De vaste collectie van het museum is ondergebrachtbinnen de gesloten vorm van een kubus. De kubushalfonder de is de kubllS verbonden met een plateau. Onder het dek van het plateau be-vinden zich eveneens onl:1ergnmdls, kantoren trans-port en de wisselexpositie. Het plateau sluit aan op deten noorden van het musell1ll 11g,geIlde over deNieuwe Herengracht. De brug ligt 2.5 meter bovenmaaiveld. Door het h O ( ) Q : t , e v ( ; ~ r s ( : h i l wordt het plateau aande van het W e : r t l 1 . e i l l l 1 p l a n t s o t ~ n een balkon, ver-scholen achter de uit de Hortus Botanicus afkom-stige bomen.

De van het gebouw wordt vergrootdoor twee via het plateauen door het gebouw te trekken. De route schuin door het

verbindt de Anne Frankstraat met de Plantagemiddellaan. De route vanaf de Amstel wordt langs deNieuwe Oosterdok d o ( ) r g e z { ~ t .

De onder de grond wordt in-stallatietechnisch uitgebuit door te maken vanaardwannte. Op er onder hetgebouw een van waterleidingen. Door de cont-stante temperatuur op deze van zestien gradenfunctioneert het systeem als en voorverwar-

van de benodigde ventilatielucht.

De gevels van het gebouw zijn bekleed met natuursteen. Tussen deze massieve muren richt hetzich op zichzelf. Glas in de gevel dient alleen de verlichting.

Binnen de kubus zijn verschillende werelden aan dehand van met de natuur vonllgegeven.

Zo beklimt de bezoeker een bewandelt uit-

g e ~ ; t r e k t e vlaktes, daalt af in een azuurblauwe gIetSCIler-om vanuit een schemerdonkere on-

deraardse wereld, zijn weg naar buiten te klimmen. Dewerelden voor en achter elkaar

Ze dekken verschillende onderdelen van het tent o o n s t e l l l n g ~ ; ; p f l : : > g r a m m a en hebben allen een specifieke

kleur en omgang met het detail. De verschillende werelden gedragen zich als gebouwen in een

Getracht is deze werelden binnen de kubus zo sterkmogelijk te COlnpnnlenen, om zo de spalllilmg op hungrensovergangen maximaal op te voeren.

Naar tlld en interesse kan de bezoeker op ver-schillende snelheden door het gebouw Basishiervoor vonnt de hOlotrollte: de visuele route. Via eenomtrekkende op plateau-nivo beweegt de bezoeker langs en ondervlakvan de kubus om weer op plateaunivo te Zo

de bezoeker al wandelend door de verschillendelandschappen letterlijk een beeld van de geschiedenisvan het leven op aarde.

Vanaf deze korte route wordt het de bezoeker moge-gemaakt SpE:CHleKere infonnatie op te doen in de

bumen de verschillende werelden verweven meerinformatiekamers. Bovendien kan de bezoeker door middelvan een rolband naar de wl::;selex:posltl,e worden getran-

Het derde infonnatienivo de audiovisuele ruinl-ten waarvan er in elke wereld n aanlWeZU! is. Tweedeen derde infonnatienivo zijn niet cmnmulatief. Ze kunnen los van elkaar worden bezocht. De route wordtondersteund door de ruuntelijke en het gradueel

van licht in blauw kunstlicht via geenlicht naar natuurlijk licht. Door middel van route en lichtworden de verschillende werelden als aan elkaar vastgegroeide continenten met elkaar verbonden.


94/102

situatieroute

doorsnede holtesperspectief onderwereld

doorsnede93


95/102


96/102

situatie

bovenwereld

95

spelonkzuid- en westgevel

vogelvlucht


97/102

axommetrie met spelonk, bovemvere1dbuitenwereld, onderwereld enwisselwereld

perspectief spelonk


98/102


99/102


100/102

99

Siebe Bakker en Peter OudshoornJanuari 1992Mentoren: H. Cornellss:en, A Unllillc:UUl,G. Ede Monye, R. Verbeek

2 Solita StuckenOktober 1992Mentoren: H. CornelIss:en, P. deA. Uf8laWma, Prof. A KnJgs:maJll, R. Verbeek

3 Wouter DeenNovember '92Mentoren: Prof. C.Weeber, H.Baller, H. Meyer,Prof. A. Krijgsman

4 Mark GraaflandJanuari 1993Mentoren: Prof. C. Prof. D. Frieling,

8 Stefan Witteman.M.Uf:;U;'J ,tU;) '93Mentoren: B. A . J " , . ~ p " , .. F. Alkemade (gastdocent),R. P. Luthi

9 Grafe. M . ~ ; U ; ) t l l . l ; ) 1993Mentoren: T. Venhoeven H.J. Meuwissen (gastdocent), Prof. G. Daan

10 Udo Garritzmann. r 1 U i " > " ~ " U ' " '93Mentoren: M. F. Alkemade(gastdocent), Prof. J. Brouwer , Prof. A. KnJgsmaln,P. Luthi

11 Emiel LamersNovember '93Mentoren: J. Verbeek. Prof. F. Kc \ I I PT . ' "

Prof. J. Brouwer, Prof. G. Bekaert M. Hanninen(gastdocent)

5 Paul ToornendJanuari '93Mentoren: Prof. C.H. J. MeuwissenProf. A. K.rtlgsrnan

6 Jan Willem WalraadFebruari '93

Prof. D.

Mentoren: Prof. C. Weeber, Prof. D.H. Prof. A7 Sibo de Man en Gert de Graaf

Juni '93

12 de HaanJuni '94Mentoren: R. Saariste, G. Daan, C. Steenbergen

13 Mikel van GelderenJuni '94Mentoren: T. Venhoeven (gastdocent), H.J. Meuwissen Prof. G. Daan

14 Paulien Bremmer'94 Mentaen: B. P.

15 Reina BosMentoren: J. de M. Korpershoek, '94Prof. J. Brouwer, W. Hermans Mentoren: B. Leupen, Prof. G. Daan, P. Luthi


101/102


102/102

Delftselect

Documents

Transcript of Delftselect