' ,-K L '

o o i . 0 ^ 2 /

\ > .

< -

{ \

:

** '.

- -V- ' /

. '.y

. :>-. r

\ -

s

. f,'

-, :;?i *'

. *. ' . ;i :* >.

'; - -F3.4 .: vKi

. I

, r >

. > : > C v-. ' y . ' . . - , ' tir' ' . .Sv- -

r.- 'Is- -.-V'

;. .-.V .- -i \ J 'r

.% , V - / f - . >)

ORATIO PARAENETICA

DE A V ITA DOCTRINAE LAUDE RECPERANDA

H A B I T A

AD SENATUM ET ACADEMIAMVALENTINAM

XV. KALENDAS NOVEMBRIS ANNI MDCCCXVII.

A B O N A V E N T U R A P R A T SSO CIETATIS JESU P R E S B IT E R O

E D I T A

EX DECHETO EJUSDEM PER ILLU STM S

V A L E N T IN I SEN AT S.

V A L E N T I A E E D E T A N O R U M :

E I OFFICINA BENEDICTI MONFORT , EJUSDEM PERILLUST.

SENATS TYPOGRAPHL

V ' i ; V '.T . r i V ., '* , 7: / 1 ; , i, ;

i . . ^ '

-n

,_V > '* ' '..- . tf / 'v= i.'.

c :

-\..

i' - . r : r - :

?4

P E R I L L U S T R I

VALENTINO SENATI

B O N A V E N T U R A P R A T S SO C IE T A T E JESU

T E L I C I T A T E M P R E C A T U R .

ETJ quidem , si meas tantummodo per exiguas ingenii vires , exactamque jam aetatem honoris etiam magnitudinem^ quo superiori anno me immerentem , gulari tua benevolentia affecisti^ spedare voluissem\ fecissemprofecto cautius^Peril- lustris Valentine Senatus, meaeque fortas-- se existimationi melius consuluissem; si Te praesente, et in media ipsa Ciar. Val, Academia dicendi locum , privilegio scilicet usus aetatis , melioribus concessissem.

Sed ubi Tuae demum , majorumque meorum voluntati mihi parendum sensi\ id unum mihi reliquum f u i t , ab omni

vera sapientia, quanta apud Te dicentem decer e t , planh imparato , ut Argumenti saltern dignitate et magnitudine non immerit viderer Falentinum Senatum^ Fa- lentinamque Academiam morari voluisse.

Itaque ea praesertim de re disserere institui,, quam Tihi de vera Patriae gloria 9 omnique civium bono dies noctesque satagenti fore non injucundam putavi.

Non displicuisse autem hoc tneum consilium Tuae amplitudini et sapientiae Tuum illud Senatusconsultum , quo hot etiam anno me meosque Socios honestasti testem omnibus esse voluisti.

Qua quidem nova in me meosque Socios singularis benevolentiae signijicatione^ novo etiam Tibi nos omnes grati animi perpetuique amoris vinculo devinxisti.

Sed Jam , quum Te , P. F, S. tot curis gravissimisque negotiis intentum probe no veriw;

Ne longo sermone morer tua tempora,,.

VALE,

B E A r i T A m C T R I N A E L A U D E R E C P E R A N D A

ORATIO P A R A E N E T IC A

H o d ie rn a d ie , quae me im pulerit ra tio , u t caeteris omnibus praetermissis, de quibus apud vos, doctos v iro s , oratio me copiose haberi posset, de avita potissimum doctrinae laude recuperanda dicere ag- grederer: Vobis omnibus, Auditores amplissimi, qui magna sapientiae et prudentiae laude praestatis, o- p in or, in promtu est. Quum enim superioribus an- nis fidelitatis in R egem , amoris in P atriam , in Religione retinenda constantiae, in bellicis laboribus tolerandis fortitu d in is, singulare cunctis gentibus specimen Hispania dedisset ; illu d nim irm , in tanto , tamque diuturno rerum motu necessario acci- d i t , u t bellica la u d e , bellicisque tantmmodo stu- diis juventute infiam m ata, artibus pacis neglectis, L y c e is , Academiis omnibus dissipatis, redditibus etiam , quibus ju vantur artes plan distractis ; non parum (fatendum enim est quod videm us) non, in q u am , parum pristino ilio ardore , ex omnmoda doctrina gloriae conquirendae discessimus. Haec igitur non sine magno animi mei moerore cogitanti mihi visum denique e s t , non nullam me operae pretium esse facturum ; si vetere illa in omni artium optim arum , doctrinarum que Hispa- niae nostrae praestantia ob oculos posila, Hispanam juvenlutem universam , Valentinam ver praeser- t im , ad illa pristina instituta laudis capessenda, di- cendi v i , quam fieri posset maxima , excitarem. Sed quum tautam oneris, quod mihi subeundum

1

esset, magnitudinem diligeiitiiis existimare coepis- sem ; meque ipsum pen defectum viribus agnosce- re m , effoeta jam prop omni inveniendi, et exor- nandi v i ; equidem in animo habui onus omne de- ponere, quod vires ferre recusent. Sed rursiim pul- cherrima ipsa rei totius species animum percelle- b a t , atque hujusmodi quaedam cogitatio raentem subibat: quid si minus mihi nunc licet tot ingen- tia denu pervolutare volumina , quibus hispanae laudes continentur? qu id si jam pcn evanidae praeteritorum studiorum memoriae erit fidendum? A tq u i non apud externos aliquos nostrarum rerum ignaros, ignotus ipse auditoribus dicam. Hispanas sum : Patria est : de Hispanis apud Hispanos loquar: Valentia haec est , magnae Hispanorum gloriae magna pars ipsa ; erit igitur apud benevolos auditores paratus aliquis benevolentiae locus. Haec dum menti obversantur, A .A ., mihique de vestra humani- tate niliil non sperandum suadent ; facil non re- Juctantem anim um , tam praeclara de re ad dlcen- dum impellunt.

lis ig itu r , quae remotiora su n t, nostrisque et tem poribus, et vero etiam m oribus, nimis sejuncta, hoc tempore praetermissis ; ad ea deveniam , quae et imitatione a liq u a , et aemulatione v irtu tis , Hispanae juventutis nimos infiammare possint. Quibus pro mei tenuitate in gen ii, diligenter primo loco propositis ; tum denique v o s , praestantissimi His- )ani adolescentes, post faventes scilicet Superos,

!iispaniae spes omnis, ad laudem , ad gloriam , ad virtutem , quibus potero maxim stim ulis, excitare contendam. Vos interea, gravissim i, et sapientissimi majores natu v ir i , qui bisce stimulis minime indi- getis, pro vestro in Patriam am ore, in me etiam Benevolentia, pauiisper attendile.

Quamquam mihi quidem , de avita nostrorum hominum gloria dicere in cip ien ti, Theocriteum illud de M agni Ptolemaei laudibus evenire sentio

npxTOV mTas^; ttss wd^a fiv a. sitjjv ( i ) .^Qiiid p rim m , quid deinceps dicam? quid cui anteferam? bellicis ne pacifica anteponam ; an pa- cifcis bellica? in ipsis etiam pacis artb us, an colonias toto pen orbe deducas ; an scientiarura omniumAthenaea excitata; an legum praestantissima- rum constitua ; an artium humano generi utilium praeclarissima inventa ; an artes ipsas, scientiasque tot doctis et laboriosis scriptis volum inibus illus- triores redditas? Omnin qu me vertam nescio. Sed nimirum bellieae laudes m irabili, nescio quo, planque su o , fulgore praestringunt oculos, caete- risque om nibus, ju r e , an in ju ria , videntur prae- cellere. H inc igitur exordium ducam. Sed in his etiam ip sis, quid potissimum laudem ? N arrabo praeclarissimos duces? A t astra citis percensebo. Dicam igitur debeliatos hostes, receptas provincias, prolatum sine fine im perium , egregias per cuncta terrarum victorias, innum era, immania bella terra marique pugnata? at quae me finis dicendi singula recensentem maneret? Illustriora igitur perse- q u a r , satis illa quidem futura ad gloriam , atque ad posteritatis memoriam sempiternam. Venio igitu r ad clarissimas de R om anis, terrarum dominis reprtalas victorias. Etenim duobus illis majori- bus Scipionibus ad Augustum usque , tota quam lat patet Hispania acerrim , a tro citer, ducentis prop annis depugnatum est. Qiioties hoc ipso terrarum solo majores illi vestri, fortissimi v ir i, exer- citibus innumeris superatis, Consulibus, Praetori- b u s , millenis aliis ducibus aut victis turpiter ac fugatis 3 aut saep etiam iuterem tis, victorem illiua

tot gentium populum moerore aifectum ( 2 ) , non- nunquam etiam tim o re , decissis humilem pennis abire fecerunt? Q uid majores illos Scipiones (3) occisos, quid M etellos, quid Pompejos ingenti pudore aifectos, e t , nisi prodilione et fraudibus pugnare maluissent, aut capiendos, aut occidendos scilic e t , aut cert pellendos? Putamus ne igitur per ea tempora aut Viriatos tan t m , aut tantum Ser- torios, (hunc en im , etsi ortu Romanum , tamen et opibus, et exercitibus, et am ore, et animi magnitudine Hispanum voco) virtute et omni bellica praestantia claros fuisse? atqui si ita fuisset, nun- quam toties et B aetici, et L u sita n i, et Gantabri, et Astures, et Carpetani, et omne reliqu um , quod latissim patuit , Geltibericum nomen ignominia Romanos , Hispanos immortali gloria alfecissent. Nam quod ad ISiumantinos, et Saguntinos (4) spec- tat (quae laus prop domestica vos om nes, Valen- tini adolescentes, clarorum Edetanorum posteros propis attingit) ad aeternam bellicae fortitudinis gloriam , omnium gentium litteris celebratam , satis est appellasse. Sed nimirum non humano con- silio , aut providentia , sed aeterna Greatoris Dei sapientia agente, aut stant res hum anae, aut plan concidunt. Igitur sub Augusto tandem , regnorum om nium , rerumque publicarum fortuna vergente; suprema Hispaniae g lo ria , cessit et G antaber, sera licet domitus catena ; sed ita cessit, u t ipsi prop laureae Augustus im m ortuus, et Romae etiam fue- rit creditus novus hic H ercules, morte venalem pe~ tiisse laurum (5). Sed haec fortasse copiosis pro magna Romani nominis fama : reliqua percurram breviis: non quod m inora, imo et m ajora, et inaudita , et maxima ; sed quod nunc non id ago , ut panegyricam orationera texam 3 cui elaborandae pa

ter ipse Eloqnentiae Isocrates non undecim (6)5 ut in Athenarum Jaudatione ; sed totis ipsis viginti an- nis desudasset ; sed ut ad id , quod secundo loco proposui, exhibta priiis per summa rerum maxi- marum fastigia , brevi quadam imagine , facilis tandem accedam. A c de Gothis qiiidem longae es- sent am bages, eque hujus fortasse aut lo c i , aut temporis. Venio ad immanem illam Sarracenorum colluviem , ex Africa in Baeticam provinciam , im momento pen temporis per totam quam late patet H ispaniam , difussam. A c primm , si manifesta fraus, si proditio inaudita abfuisset; nego unquam, Hispaniam, etiam si tota se in eam A frica elfudis- set, casuram fuisse. Sed ubi immenso, non m ilitum , sed exercituum num ero, veluti nubium , vento ali- quo africo in adversam Europam delatarum , non tam vieta, qum fraude et proditione opressa repente to ta , et occupata est ; tum ver egregium illud facinus, quod omnes m irentur aetates, quod nulla unquam gens alia imitata est, hispana v ir tu s , atque animi magnitudo et sapientia aggred instituit. Summis enim , non tam montibus, quam paucorum montium scopulis, natura ipsa loci m unitis, eves- tigi occupatis ; pietate in Deum , amore in Patriam , omnique militari virtute accincti majores illi nostri, ex antris illis , et scopulis semel progressi, retro nunquam pedem tulerunt ; sed bellandi peri- t ia , et laborum patientia, faventibus manifest Su- p eris , constantia vero , quae prop humanum su- perat m odum , adversis rerum saepissim cllucta- t i , clarissimis relatis victoriis adversus hostes, et innm eros, et bellicis artibus non imparatos; e demum fortu n ae, et gloriae ventum e st, u t nullo uspiam loco receptui re lie to , barbaros tota Hispa- nxa superatos, in opposita Africae litora propulsa-

verint. H eic quid ego patientiam m ilitu m , quid praestantiam D u cu m , quid regii spiritus magnitu- dinem laudem? Ducesne singulos appellabo? sin- gulas narrabo victorias? Dies me citis, Auditores, defceret. Cydem (7) tamen iliu m , prop vestrum, V alen tin i, toties in media bellica gloria cum adversa fortuna comparatum , tacere qu i possum? Magistros ver illos Ordinum M ilitarium quos vi- ro s, boni Superi! Quo robore! Quo Patriae ac Re- ligionis amore! Qum obfirmato ad durissima bel- lorum animo! quorum si ex immenso numero ex- cerpam aliqu os, reliquos propemodum omnes injuria aficiam : Reges etiam san in clytos, Alphonsos, et R am irios, et Ferdinandos insigne hispani nominis decas : Tertium praesertim iliu m , qui perpetua felicitate u sus, prolatis totius Regni finibus, Christiana pietate clarissim us, relictoque sapientissimo filio , mirum in modum rem hispanam omnem fir- m a v it, atque auxit ; turn ilium etiam Quintum, undique eliminatis hostibus, pacata Hispania, reg- nandi artibus ubique percelebrem ; hosce, inquam, omnes quae unquam obliterabit oblivio? Sed jam du dum , nobilissimi adolescentes, ad Gam as, ad Go- lum bos, ad Gortesios, et Canos, et M agellanios, et P iza rro s, tamquam ad aliquem inter heroas ipsos insigniorem Num erum (8) festinat oratio : quibus quidem hom inibus, eorumque sociis gens humana universa

Quando ullum inveniet parent^ Hor. Quid enim mihi narres L u cu llo s , Pom pejos, Sci- p iones, aut Julios , cum uno Gortesio comparan- dos? Quid Argonautas illo s, quid Tyriorum Aegy- ptiorum que aut Afro-Sidoniorum incerta (9) m irari jam lib eat,p ost Gam as, post Golum bos, audaces revera illos Oceani omnia n o v a , omnia dura per-

p eti? Tunc sine controversia Hispano-Lusitanorumet v ir tu s , et sapientia , et fortuna super et Gara- mantas , et Indos, ultra anni Solisque vias, ad extremara usque A uroram , ad impervia et inaccessa magni undecumque Oceani

Protulit imperium. V irg.Quamquam m irari satis non possum , unde haec tam nova , tam praeclara r e s , post m ille quadrin- gentos annos tandem futura , capitali illi Hispano Annaeo Senecae in mentem venerit. Omnin enim illius haec carmina vaticinantis animi furori ( io ) yidentur similiima : non enim conjecturis a g it , sed plan manifest narrat futura

........................... Venient annisSaecula seris , quibus Oceanus Vincula rerum la x e t , et ingens Pateat tellus , Tiphysque novos Detegat orbes : nec st terrisUltima Thule.............................

A tq u i hnjus tam supra hominum fidem praeclaris- s im i, quod Romae tant ante Ilispanus homo ce- cinerat,

B u x foemina facti; foem ina, inqaam , illa qnidem , sed sapiens et in- gens Isabella , et plan Hispana.

eque hactenus tamen , Adolescentes optimi, Aragonensis Hispaniae clarissima bella vel leviter te t ig i, non solm non contemnenda , sed vel ma- ximis et nobilissimis fer aequanda. Italiam dica toties victricibus signis peragratam , Gallorum in Italia impetum protritum saepe numero , et pro- fligatum , receptam tam insigni facinore Siciliam, tot pugnas tanta cum laude terra marique pug- n atas, tot classes , tot exerritus com paratos, tot Duces praeclaros , tot Reges et vincendi j et reg-

nandi laude praestantes, Valentinum omne nomen ereptum M a u ris , Celtiberiae redditum ; haec omn ia , quos mihi Petros, et Jacobos, et Alphonsos, et Ferdinandos Aragonios auctores habuere ! N eque tacendi hoc loco illi majores nostri, quos inter non exigua pars Valentini nobilissimi sanguinis fluxit, Almogarabes d ic t i, homines , ut mihi quidem vi- dentur , ex aere , aut duro robore , non nervis et carne conflati. Quid ausi fuerint , quid tot fusis exercitibu s, tot relatis v icto riis , per Asiam felici- ter gesserint, quid , nisi ab Europa bello auxilia defuissent, pen confecerant ; omnem prop Histo- r ia e , tametsi certissim ae, superat fidem. Post haec quos ego potissimm nominem? Cordubam ne ilium Ferdinandum , Magnum san Ducem , verissi- m um belli fulm en? an t e , A lbornozi clarissime, multis mihi nominibus saep appellande? uterque sine dubio Hispaniam vestram omni bellica laurea p er Italiam : Albornozius vero etiam Musarum et pacis artib u s, decorastis. Q u id si ad Septentriones convertatur oratio ? Quos ego i b i , ut innmeros mittam reliq u o s, F edericos, Antonios, Ferdinandos , totum que illud Albani nominis agmen as- piciam ? Quid illos per Hollandicas paludes he- roas memorem , qui quum Batavis negotiatoribus, non tam hostes humano sanguine creti , quam ab irato Oceano in eos monstra natantia im m issa, vi- derentur ; terrore illos p ri s, et stupore perculsos superarunt ? Sed ut b e llis , pugnisque et triumphis, omnique m ilitari veterum Hispanorum gloriae modum aliquem ponam , ad Lepantum navale certamen , clarissimumque trium phum , leviter fangam; teque 5 Joannes, toties hispanae gloriae decus addite , omnin mihi indictum abire non patiar. Te M aurorum , Te Othom anorum , te omnis Sarrace-

nae gentis terrorem , victorem que, te inquam omne quodquod ubique fuit ciiristianum genus , te O ratores, te H istorici, te divini V a te s , de omnibus scilicet praeclar m eritu m , posteri tatis memoriae commendarunt. A tque utinam non nullius mor- talium ( i l ) (invidiam sunt qui ap pellen t, sunt qui imbellem potiiis timorem , sunt eliam qui pruden- tiam vocent ) quidquid illud tandem faerit , si id abfuisset ; nae tu uno im p etu , D ux invictissime , aut a ltera , aut tertia , aut m ultiim victoria , totum il- lu d Europae nostrae dedecus ad ultimas Asiae so- litudines , ultrque mare Gaspium projecisses ? Sed pugn arum , et trium phorum , et bellicae avitae ma- jorum gloriae haec panca , ut opinor , fu erin t, Adolescentes H ispani, satis superque. Ea enim quibus et su periori, et praesenti saeculo , non degenerem s e , nec imparem majorum gloriae hispana virtus ostendit, et illustriora , et notiora s u n t, quam ut hoc loco in memoriam revocanda esse videantur. Praesertim quum non ea mens sit , ut aut Apolo- giam , aut Panegyricum texam ; sed ut Hispanis omnibus adolescentibus, Valentinisque praesertim, majorum nostrorum sive b e l l i , sive pacis artibus ob oculos positis , quibus illi clarissimi fuerunt; auctor denique iisdem gravissimis verbis sim , ut eandem viam ad laud em , ad virtutem , ad gloriam sibi insistendam ducant, quam illi institerunt. No- lite enim existim are, Hispaniae amor et spes. Adolescentes o p tim i, ita majores nostros victors fuisse et triumphis bellicis delectatos ; ut non potis sibi de omni civilis prudentiae, omnisque doctrinae et sapientiae laude cum om nibus, et aequali- bus et majoribus suis decertandum putarint. Ut enim aliquando et robore induratum corpus , et malorum laborum que patientia ,.ad aspera beioram

IOadeunda et superanda fuerint satis ; at iis in locis, iis rerum adversis, iis demum cum hominibus saepissim illis , et diutissim , cum pro imperio , tum

pro gloria etiam , pugnandum fuit ; ut nisi pru- dentia et astu , nisi consiliorum praecellenti v i , nisi omni et civili et m ilitari scientia caeteris prae- stitissent ; nunquam profect animi tantm et corporis robore, superiores fuissent. Q uid enim ? Po- tu it cert et p atien tia , et summa vi Gajus Gaesar Galliam superare : potuit de nationibus Ponticis, n atis, ut ita dicam , serv itu ti, proposito tantm ilio tot gentium victore exercitu , triumphare : at Pompei Magni in Hispania et filio s, et duces, et exercitus ; at Scipiones, et Catones in Africa , ut vix aliquando v in ce re t, quantum illi et astu , et C o n silio 5 et omnibus summae doctrinae , ac m aximi ingenii viribus desudandum fuit. Quanquam quid dico Caesarem ? Ipsam illam fiorentem Roma- nam Remp, post tot gentes devictas, tot Reges exactos , tot eversas Resp. ipsosque etiam Italos et Si- culos G raecos, doctos cert et perpolitos, sed thea- t r is , et deliciis piane perditos ; quum denique ad ipsam germanam Graeciam ventum est quam illa repent vim summorum ducum sibi oppositam sensit? Quos (12) Philopoemenes, quos Aratos, quos Agides , quos L y co rta s , quos Gleomenes , ab omni doctrina omnique militari scientia G raeciappellant ) paratissimos, illa Heroum patria excita- v it? Profect ita existim o; n is i, bonis omnibus avi- bus Romanae gloriae jam faventibus, egregium illud. Titi Flam inini ingenium , omnibus humanita- tis artibus expolitum , ipsique (13) Isocrateo Ti- motheo ducem non imparem , Graecia tota amore viri et admiratione ca p ta , amplexa fuisset, hym - nisque et aris ad immortalitatem etiam consecras-

set ; fortasse tandem Romana v is , immissis aliquot fu r iis , Syllisque (14) et Mummiis , publicis hu- mani generis o d s, sacram illam Musarum sedem delesset : vicisset, numquam. Eadern plan ratione, egregii Adolescentes H ispani, de majoribus illis no- stris existimare debemus : Utcum que i l l i s , quam- diu armorum v i , et robore, et constantia per ardua bellorum eundum f u i t , praeclar evenerint omnia : tamen ubi cum perita G a llia , cum docta G erm an ia, cum omnibus et literis , et artibus ex- culta I ta lia , de gloria sem per, de imperio saepis- sim , certamen exstitit ; nisi praecellenti doctrina, om nibusque, et hum anitatis, et artium nobilissi- marum instructi praesidiis accessissent ; nunquam illam majores nostri ex illis tot certaminibus re- portassent.Haerentem capiti multa cum laude coronarti. Lucret. L ib et ig itu r , quando hue demum ventum est, to- tam illam avitam Hispaniae nostrae gloriam , ex omni doctrina , ex omni artium scientiarumque instrumento collectam , paulisper vobis, nobilissim i Adolescentes , ante oculos ponere. A Regibiis ig itu r p rim u m , quando nulla alia magis fortasse re caeteris gentibus , quam singular! clarissimo- rum Regum praestantia, antistat H ispania; Regibus , inquam , istiusmodi tam praeclarae laudis exordium ducam. Nego igitur quemquam Romano- rum imperium alium Principem , ab Augusto ad Constantinum , duobus illis Hispanis Trajano , atque Hadriano ; neque Constantino Augusto ad extremum Augustulum , Magno ilio Hispano Theo- dosio, sive b ellicis, sive pacis artibus, omnique felicitate Reip. non dico superiorem totis quingentis an n is, sed ne comparandum quidem vidisse. Atque haec remotiora fortasse sunt illa quidem ; sed ve-

ra f sed lustra , sed posterorum imitatione dig- nissim a, atque Hispaniae universae aeternum decus. Antiqua etiam ista ; sed post illam clarorum Principum gloriam non tacenda. Inter privatas enim doctorum hominum laudes ( Historiara excipio) nih il habent omnin quidquam ea tempora illustrius, Etenim post Augusti illam aetatem , quam fer jam doctis hominibus placuit Auream dicere quos ha- bet Romana lingua , demptis H istoriis, toto A rgenteo subsecuto saeculo, hispani nominis scripto- ribus aut numero plures, aut rerum m ilitate et va- rietate , aut doctrina et elegantia superiores ? H y- ginum ego lo q u o r, Poesi et doctrina c la ru m , uni- cum que Lucanum (15) , cui frustra Papinii nives et fabularum rancidissimas fabulas velis opponere, Annaeumque Tragicum , M artialem , Siiium , Golu- mellam , A vien u m , aliosque ben multos ex Hispania Poetas : Latronem etiam Porcium Giceronia- nae in dicendo gloriae, magno fortasse intervallo, sed tamen proximum. Te vero,

Glora Romanae, Qiiintiliane, togae silentio praeterire non d ebeo , quera eque romana majestas, tandii sine admiratione vidit , eque posterior ulla actas satis sibi laudatum putavit. Quamquam , si omnera raod illius aetatis Gaditanorura, Cordubensiura, caeteraruraque Hispanarum urbium doctorum hominum copiara in mdium proferam; panegyrico mihi similis , quod rainim hodie ve- lim , prodiret oratio. Itaque utrumque Moderatum, utrum que Senecam , totamque illam Annaeae gentis gloriam , appellasse tantim , et in memoriam revocasse s it satis. U bi vero ad C h r is t ia n a prisca tempora accedas qui fieri potest , u t aut summum Romani Pontificatus decus , Hispanum Damasum, et Magni Hieronymi amicitiis ac contubernio 5 et

in omni literarum et doctrinae genere praestantia, et Pontifcia summa laude clarissimum ; aut chri- stianorum poetarum omnium san Principem , Pru- dentium Glementem ( i6 ) , omnin ne appellem quidem ? N am Isidoros, et F ulgen tios, et Idatios et Pacianos, et Orosios, Poetas, H istricos, scripto- res omne genus hoc loco , u t remotiora mittamus; tametsi ilia quidem plena gloriae, plena dignitatis, plena laudis , plena omnis ad omnia rerum ma- ximarum studia incitamenti. A d p rop iora, fortasse etiam illustriora , veniamus.

Principium rursus censeo maximis Hispaniae Regibus esse sumendum. A c res eorum bellicas ante narravimus : nunc pacis artibus q u a le s, quanti- que fuerint dicam. Equidem sic existimo , ut caeteris in rebus cum nonnullis populis possit esse no* bis aliqua fortasse contentio ; in numero , ac praestantia clarissimorum Principum , omni regendo- r u m , ornandorumque populorum scientia praecel- len tium , facil Hispaniam singulos ex omni memoria populos superare. Nam ubi tribus illis ex Hispania petitis Romani Imperii ornam entis, Trajano, H adriano, et Magno Theodosio, ingentem ilium De- cimum Alphonsum addideris : insignemque hanc summae civilis , et virtutis et gloriae quadrigam toto terrarum orbe circum tuleris : quando ullam , in una quidem gente , parem iavenias ? M itto ve- te re s , extra omnem aleam positos: In uno Imperatore Alphonso quot quantaeque in omni genere laudis virtutes elTuIgent? Hunc ego si Archim edi i l l i , Mathematicorum alarissimo, privato homini Regem nobilissimum , comparem ; id cur faciam, erit aliquis vestrum fortasse qui quaerat. Est apud Platonem (17) , Adolescentes optimi , inter mille-* nos a lios, in Theaeteto pulcherrim us lo cu s, ubi co-

loribus ex ipsa aetherea luce p etitis , veri sapien- tis animum , divinitus ille quidem , cujusmodi sit ostendit. M itto caetera : hoc unum quod Archimedi , et A lphon so, conveniat, ex praeclara ilia vel- u ti tabula , excerpam. N am corpus quidem veri sapientis, humi ait inter homines degere ; animum ver ipsum inter astra versari. Atque haec cert et A rch im ed i, et Alphonso communia fuere : sed ita tamen communia ; ut ubi Graecum illum laudibus , et admiratione affeceris ; ad nostrum quod a ttin e t, et plan obstupescas, et tuis ipse tandem vix oculis credas. Quod enim summus ille Geometra in mediis captae u r b is , et ruina , et incendiis, et omni victoris exercitus m ilitari tu m u ltu , ipse interea et ra d io , et p u lv e r i, et lin eis, et astrorum cursibus totus affxus , nihil quidquam in tanto motu omnin persenserit, rarum et admiratione dig- nissimum : quod ver Magnus Alphonsus annorum periodos, L u n a e , Solisque vias , astrorum cursus, occasusque, et novos ortus , occursus etiam , et re- cessus , defectionesque, et qui videntur sta tu s, im mensi laboris et magnae molis elaboratis tabulis, ad communem sapientum et usum , et stuporem descripta reliquerit ; idque ea aetate , qua hisce de rebus teterrima telluri (i8 ) fer universae incubue- rat nox : neque hoc solum , sed interea et conden- dis legibus aeternm v ic tu ris , et suavissimis pan- gendis carm inibus, et scribendae Historiae , et N aturae investigandis arcanis , et sedandis perpetuis bellorum tum ultibus totus dies noctesque videretur incumbere ; atque interea etiam magnis totius Eu- ropae permixtus civilibus aestibus, novus Solon, novus Trajanus ad regendum Romanum Imperium vocaretur quis non fateatur in Archim ede ilio ad- umbratam quamdam d u m tax at, in Hispano au-

tem A lphon so, illius apud Platonem veri Saplen- tis germanam , expressamque imaginem exstitisse. Sed si laudibus Regum nostrorum immorari velim, quantulum mihi temporis ad e a , quae supersunt, fuerit reliquum ? Te tam en, Alphonse Aragonie, magnum atque perpetuum apud Neapolim et legi- b u s , et institutis , et Academiis conditis , et do- ctis undequque hominibus conquisitis, multisque aliis nominibus Hispaniae decus : Te , Jacobe, R e gum per ea tempora felicissim e, Balearice , V a lentine , M aurorum terra marique depulsor , de- be llatorq u e, Valentino praestantissimo Regno non soliim recepto , paca toque , sed sanctissimis, e t justissimis legibus stabilito; T e , Tertie Petre A ragonie , et pulsis turpiter ex Catalonia Gallis , et Sicilia summa civilium rerum industria et sapientia 5 non soliim recepta sed etiam asserta , san clarissime : T e , Joannes apud Castellam secunde , Justitiae assertor, doctorum et sapientum ama- t o r , quo Aureum Hispaniae saeculum , ad Se- cundi Philippi ex itu m , initium ducit ; quem ve lu ti Augustum suum egregius Mena V ates, tuus Maro, aeternis carminibus celebravit : Te denique Catho- lice F erdinande, cum Isabella foeminarum claris- sim a, matrimonio ju n cto , junctisque consiliis, ubique terrarum hostibus superatis , conjunctis omnibus Hispaniae R e g n is, lu su lis , et aperto ad oc- casum Oceano eidem adjunctis ; leg ib u s, institutis^ moribus domi militiaeque aut perpurgatis, aut re- cens sapienter inductis, futuris omnibus ubique Regibus exem plar egregium ; v o s , inquam , omnes praeclarissimi Principes , insigni aiFecissem injuria, si talem tantam que, Hispaniae laudem praeterire voluissem.

N un c ad privates quod attinet Hispanos homi-

n s, insigniores scilicet tan t m , et A cadem iis, artibus 5 scientiisque fovendis, augendis, propagandis per cuncta terrarum clariores quos p r iiis , quos posteriiis dicam? Profect post Regum clarissima nom ina, illi sunt, u t mihi quidem videtur, ad imi- tationem et laudem vobis , Hispani Adolescentes, proponendi, qui regio sanguine o r t i , privatis ra- tionibus institutisque floruerunt. Utrosque igitur, prim um , alterumque Villenae M archiones, et V ia- nae ilium apud Gataloniam Principem et studiis li- tera ru m , et editis libris insignes ; alterum ver ilium Villenium (19 ), nisi centena ipsius manuscript ta volumina malesuada cujusdam hominis diligen- tia flammis dedisset, clariorem fu tu ru m , raro per ea tempora exem plo, omni laude dignissimos judi- co. N cque tu m ih i, totique tui amantissimae Hispaniae , G abriel infans, tametsi longo post tempo- ris intervallo clarueris, hoc loco tacendus : quem literis studiisque omnibus, et quod caput est, civili prudentia, et Christiana virtute ornatissimum, conciliu m Goelestium , nostris scilicet vitiis iniquum , apud se , u t speram us, recepit. Sed ad maiorum avitam gloriam redeamus : non enim mihi recentia hodierna die dicenda proposui, quae tamen hinc inde decerpta, non deessent amplissima ; sed vtus illu d omne egregium decus , veterem illam et co- piam et praestantiam maximorum hominum maxi- marumque reru m , ita vobis simul om nia, clarissi- mi Adolescentes H ispani, ante oculos ponere ; ut praeclaram istam animorum vestrorum indolem ad omnem excellentissimae cujusvis et virtutis et laudis amorem accenderem. E t quidem post illam Sum- morum Imperantium , Summorumque Pontificum gloriam ; siquis ita existimet , post literas aliquo tandem pacto renasci coeptas 5 nihil per ea tempo-

r a , quod quidem ad Hispaniam p ertin et, clarissi- mo ilio Cardinalium O rdine, sanctissimoque Mino- rum Pontificum Collegio clariu s, et doctius exti- tisse;

E t sapit^ et mecum facit et Jove judicat aequo.Horat.

Hospes plan sit oportet in Historia qui haec igno- ret. Sed jam in rem praesentem , planque nostram propius veniamus. M itto Garvajalios, Quinnonios, Cuevas , Turrecrem atas, M endozas, caeterorumque magnorum ex Hispania Cardinalium magna nomina : in uno A lbornozio, alterove X im enio, ingenti- que Toleto hoc loco subsistam. Albornozium et omne Latinum nom en, et grata tanto viro Hispania maximis in coelum laudibus eiferant necesse est. N am ut pacatam Italiam , et majestatem autorita- tem que Pontificiam restitutam , et sexcenta alia il- lius summi in gen ii, atque virtutis ornamenta prae- teream ; unum illud Bononiense Hispanorum Collegium ab ipso institutum , ex quo tot tamque prae- clari in omni doctrina et sapientia instituti viri prod ierunt, ad aeternam viri laud em , et Hispani nominis apud Italos gloriam satis esse potuisset. Ximenium ver integritate v itae, sanclitate morum, ingenio heroicis illis Hispaniae temporibus pari, fortitud in e, civili prudentia, consiliis, magnisque animis Hepoum suae aetatis omnium (Cortesium semper excipio , cui nihil unquam existim o, huno S o lem ,q u i collustrat omnia, vidisse quidquam sim> l e , aut secundum) caeterorum , inquam , omnium facile Principem ; quis hispanae verae laudis ardens amator , se laudasse satis existimet? Te quoque, Tolete Cardinalis am plissim e, et Summorum Pontificum legationibus, et virtute et consiliis, et omni sapientia Komae clarissim um , magnis illis nomini-

)iis libenter addam. Sed jam ad singulartun Eccle- siarum Episcopos accedamus. Te ne igitur ego, Ju- liane (20) sanctissime, divinorum sacratiorum dog- matum doctissime assertor , nec tam Toletanae, quam Hispanarum omnium Ecclesiarum ingens colu m e n , qud non satis recentior fueris, reticebo? Ego vero te Magnumque Ildephonsum , Tajonem- que doctissimum, quum inter vetustiores antea ne appellassem quidem , hoc lo co , praesertim non an- tiquissim os, praetereundos non censui. A tque aliquando tandem ad Toletanum ilium Rodericum, maximumque Abulensem , et Burgensem Alphonsum , tria suorum temporum lumina devenimus: qua majestate viros! qua v irtu te , qua sapientia praeditos! Qum demum et Romae , et Gonstan- tia e , et Basileae summis summorum hominum laudibus celebratosi Sed jam diu ad Italiam scilicet et Tridentum festinasse oportuit. E vos, Hispani Adolescentes omnes, siquis in vobis superest verae laudis am or, quem superesse maximum sc io , e , inquam , VOS tamquam ad amplissimum aliquod Hispanae gloriae theatrum , velim accedere. N olite e- nim existimare, quidquam unquam (Nicaenis Gon- fessoribus demptis) ex omni memoria Tridentino ilio Conventu doctius et sacratius extitisse. E enim ex omnibus omnino ordinibus, quidquid eruditio- n e , sapientia, virtute toto terrarum orbe, Gatholici quidem nom inis, praestantius f u i t , citiiis seriusve convenit. Sed a g ite , oro vos , templum illud au- gustissimum adeam us, totamque iilam per tot an- nos clarorum virorum rerumque gestarum seriem celeriter ante oculos ponite. Gircumspicite omnia diligenter. Quo lo co , quo tem pore, quave in re non Hispani nominis aliquid caeteris antistare cer- netis? Principio ipsos sacrorum Antisiites , in ea

causa judices niirari oportebit. A t ipsorum inter ipsos nonne Hispaniarum Episcopos et augusta qua- dam dignitatis specie, et eruditione, et eloquentia, et apostolica in ferenda sententia lib rtate , principes ubique fuisse fateri necesse est? Granatensi e- nim G u errerio , Bartholomaeo illi Bracarensi, N o- guerati fortissim o, tametsi et Roma misso, et Roma etiam Episcopatu aucto, Ilerdensi Antonio A n gustino, Givitatensi Didaco G ovarrubiae, Gervante- sio M essanensi, postea Tarraconensi, et Gardinali, Ajalae Perezio, tune quidem Segoviensi, postea Va- lentini G ives, plan vestro; quique, si deessent caetera , quibus Episcopalem Ordinem , virtute et scriptis cedro dignissimis decoravit, hoc uno nomine Ecclesiae universae debet esse carissim us, quod summum v ir u m , summa doctrina, summa sapientia praeditum B. A r. Montanum Tridentum secum a d d u x it, et splendidissimum illud Hispaniae lumen in ilio orbis terrarum consilio collocavit: hisce, inquam , sapientissimis et sanctissimis Episcopis, cae- terisque non paucis, quos Tridentum Hispania mis- s it, ut facil aliquem alicui eorum similem reperire possitis; tamen huic veluti summorum virorum choro , chorum alium , ex alia una gente , similem iullum u t arbitror reperietis. N eque ego requo- rum minorum Sacerdotum , doctorumque ex omni civium ordine clarorum Hispanorum numerum li- benter praeteream. Quis enim t e , clare V illalpan- daee G ardille , quis t e , doctissime Salm ero, quis te, M ichal Medina clarissim e, quis te . G an e, teque, Lainez , magnum uterque Tridentinis Sessionibus lu m en , quis Franciscum Orantium , quis Pet rum de Soto, controversiarum christianarum peritissimos, quis Majoricensem Taxaquetium illum Thomasium, et Lactantio doctisshn ed ito , et omni canonico et

civili ju re Romae egregi apud Pontfices pertracta- t o , omni laude dignissimum ; quis praestantissimos ad Concilium Oratores ( 2 1 ) , Fontidonium nemini ejus loci secundum , N ogueratem , ignea dcendi vi paucissimis comparandum, quis Carvajalium et elo- quentia et eliminats schola, vel prim vel inter primos veteribus tricis clarissimum , quis denique tot alios praestantissimos v iro s , Hurtadum illum Mendozam , summis doctorum Italorum laudibus celebratum , ac Franciscum de Vargas percelebrem virum ( non insigni viro insigni injuria affectum) (22) non aliqua saltern memoria prosequatur? A c de omni Tridentina Hispaniae gloria haec pauca sint satis. N unc si mihi per tempus liceret, Hispanas ego A cadem ias, et earum alumnos per omnes hoc Sole calentes terras, doctrin is, et magisterio, et de omni quacumque praeclara re editis libris, notissimos, quo praeconio laudis extollerem? Quis enim te magnum Hispaniae decus , Salmantica et auctore clarissimo Alphonso, et institutis aeternum laudandis, et omnium optimarum artium et scien- tiarum m agistris, cunctis Hispaniae , ac Europae catholicae fastis celebrata : te etiam Compluteusis Academ ia, non cert degenere auctore, nec puden- dis alumnis praestantissima, unque ilJa (si innumera et praeclarissima abessent caetera) SS. Biblio- rum Polyglotta editione, m iraculi instar ejus aetatis doctis hominibus v is a , et quamdiu aliquod literis pretium steterit celebranda ; qu i possum in- salutatas relinquere? A t t e , qu coram , Hispanos om nes, Valentinosque praesertim adolescentes ad omnem majorum suorum laudem aem ulandam , excitare contendo, Valentina Academia , auctoribus et statoribus quibus viris! Fercerio et Vivesio; alumnorum gloria et ex te veluti propagata non

san ignobili quondam Gandiensi Academia (23); te, inquam , externorum etiam laudibus celebratam, non ego cert hoc loco illaudatam relinquam. Nam Hispalense, Granatense, Sertorianum illud Hoscen- s e , Barcinonense etiam , et Illerdense, recentiora praeterea non pauca Hispaniae Athenaea, praeclara illa quidem omnia ; sed ea angustiae me temporis appellare vix sinunt : etenim vel unum Gervariense scientiarum omnium Institum , ejusque Doctores re- censere quanti esset temporis et laborisV Academiis igitur jam dimissis, singuli quanti fuerint bre- viter dicam. Ac p rio ra , et veluti archetypa unde fuxerunt caetera, inspciamus. Audio enim ego non sine ira quadam et indignatione persaepe, egregios majores nostros, bardos quosdam, et pen stupidos, sine ullo rerum ju d ic io , fortes cert , sed plan il- literatos (24 ), scholasticos (odio et ignoratione nominis) lepidulis quibusdam sophistarum externorum sim iolis, et lavernis, uno ordine cunctos ap- pellari. A t nisi loquaculi isti summa rerum igno- rantia laborarent, nunquam illi tam insigni injuria doctissimos majores nostros aiRcerent. N on enim, Adolescentes clarissim i, (testor ipsas majorum ves- trorum umbras amore et veneratione dignissimas) non, inquam , parentes Hispanos, non altricem Hispaniam haec pestis habuit. Pyrinaei superandi sunt montes, peragranda G allia , Luteiia Parisiorum tandem adeunda ; ibi insanientis hujusce sapientiae e- gregia incunabula reperietis. N on nostrum venenum illud bonarum artium fuit. Gladiatoriae illae Nom inalium et R ealiuni, non velitationes aliquae, sed diuturnae ad sanguinem , d necem usque de nugis maximis, de lana caprina, de nieris Arabum nebulis, pugnae, nunquam neque Regiis neque Pon- tifxciis ex Vaticano m inis, neque ipsa vi m ilitum

satis sedatae ; totum stu d , in q u am , quidquid ve- neni f u i t , Gallicum fuit. N on Salinanticae 5 non C om piuti, non Valentiae aut orta , aut alta est illa

Gens ratione furens^ et mentem pasta chimaeris Salmantica et doctissimis viris Alphonso Regi in magno tabularum opere adjutoribus datis, et Geo- m etricis, Astronom icis, Musicis etiam artibus pro- m ovendis, et Claris doctorum hominum scriptis, tum linguarum peritia, tum eloquentia, tum omni etiam sacrae et profanae antiquitatis laude praestan- tiu m ,p lu re s verae sapientiae duces alebat. Gomplu- tu m , toto ilio Doctorum collegio edendis Polyglot- tis Bibliis allaborante, externara omnem barbariem repellebat. V a le n tia , vel uno scientiarum Trium viro Ludovico aeternm corruptis artibus bellum indicebat ; Nunnezium Barcinonem mittebat ; Barcino , ingens illa B arcin o, artium parens et altrix, N un n ezium , dono laeta , ainplectebatur , fovebat, diutissim apud se retinebat. A ragonia, altrix illa Regum clarissima, Petrum G iru elum , Geometricis et Astronomicis studiis et scriptis, ut se dabant illa in itia , san clarum , pellendae Arabum methodo, Geometricis artibus prom ovendis, tant ante Car- tesium , Lutetiae ostendebat. N eque interea Ballea- ricum nomen tacebat. Inde o rtu m , inde spiritum duxit portentum illud ingenii, quod ante Rogerios, ante Veruiamios , ante Erasmos , ante plerosque etiam claros Italos pellendis et socordiae, et tene- b ris , Europae illu x it , Raymundum ego L ulliu m dic o , nostro vitio nobis non satis cognitum , extero- rum ver laudibus celebratum. Quas non ille vires exeruit huic uni praeclarae rei obtinendae? quot non ille editis lib r is , quot Claris ad Reges (G allos etiam ), ad C on cilia, ad Romanos Pontfices missis lite r is , hoc summa coatentione egit 5 ut

scholis nugae Arabcae pellerentur? u t arcana Naturae d iligen ter, et ex arte scrutarentur? u t docendis Orientalibus b'nguis Scholae ubique publi- cae iustituerentur? Quid ver Raymundus profece- r i t , tot continu buie uni rei scholae institutae, tot ubique erecta linguarum Gymnasia facil osten- dunt. A c notiora caetera praetermitto : Barcinonen- se vero externis quidem notissimum, nostris tamen hominibus pariim notum , Sacrarum literarum , et linguarum Orientalium collegium , Dominicanis PP. doctis viris jure merito Jacobo ilio vestro , Va- le n tin i, commissum , hoc loco praetermittenduin non censeo: vel quod Jacobum Regem , quem cog- nomine Valentinum liceat dicere, auctorem habuit; vel quod Vincentium illum Ferrerium , vestrum decus , ibi diu istiusmodi doctrinis, et literis edoctum scimus ; vel quod Subiratensem Raym undum illum M artin ium , omnium Orientalium errorurn , nobilissimo et eruditissimo non sine magna Hispaniae laude edito opere, egregium depulsorem , ibi altum ibi edoctum didici. Didici autem in Italia quondam , ex Lipsiensi externa editione, quod sciam , et p u d e a t, san unica ; sed nitidissima , et Boivinii d o d i v ir i, atque aliorum doctorum hominum com- mentariis ornata; Galatini etiam , non incelebris Itali , ingenti p lag io , Scaligeri, et Boivinii diligentia plan comperto. His igitur v ir is , his scripts, his studiis Hispania non mediae Scholae barbariem, et tricas fovebat ; sed earn ex omnibus et scien- tiis et artib u s, quibus maxim potuit viribus fu- gabat. A t post renatas tandem per Europam cul- tiores literas, quantim illis Hispania nostra florue- r i t , quantum profecerit, vel uno ilio Tridentino Conventu, quod superis d ocui, satis apparuit. Sed post egregia Tridentina decora, in media luce Ita-

l ia e , Roma ipsa , in ilio omnium clarissimo R o mano Soc. Collegio, quantum doctis hominibus Hispania va le re t, M aldonato, Toleto , Mariana , Per- p in ian o , aliisque permultis auditis , et vidit et stupuit. Quid G alli ? Dent aliquem ex tot Sorbo- nae D octoribus, quem prae Maldonato Hispano fre- quentiores, et nobiliores conciones majori cum admiratione audierint : dent prae Perpiniano Ora-* to rem , quem viventem magis catholica Gallia amplexa fu e r it , defunctoque indoluerit : dent Sebun- dio Raimundo aliquem ante Cartesium , Paschalium, M ontagnium in sublimi rerum meditatione {Pen- sees illi vocant) clariorem. Ignoratione et socordia, nostroque summo vitio (35) plan fit , ut haec omnia ben nota Gallis , Germanis notissima , notio- ra etiam fortasse A n glis, nostros plerumque homin e s , etiam non indoctos, latere doleamus. E t qu idem nisi haec ita assent, qua fronte externi quidam homines n o s, nostraque , majoresque nostros tot conviciis incessere auderent? Laudent illi quidem sua : fortasse non immerito interdum : nos nostra laudem us, u t Terentiano ilio consilio persaepe utamar:

Uhi nominabit Phaedriam , fu PamphilamContinui)..........................

Rogerium obtrudant Angli : nos contra L ullium . A t Galatinum Itali: nos continu Subiratensem Mar- tinium . Verulam io trium phent a l i i , nos mult ante Verulamios omnes vel uno Valentino Ludovico superiores erimus. Erasmi praedivites Bibliothecas laudent Germani ; nos contra elegantissimo , doctis- simoque C an o , Victoria , Castroque , A ld rete , Ma- luenda , Mariana , Lacerda , Pererio , ingentique doctorum Griticorum agmine proposito , ac vel uno dumtaxat appellato Stunnica, perpetuo Erasmianae

laudis adversario, tacere cogemus. Nam quod adHistoricos p ertin et, omnibus notissimum p u to , nulli nos unquam genti hac laude cessuros. Marianas, B lancas, H erreras, M oretos, M orales, Sepulvedas, M in ian as, innumerabiles a lio s , siquis M achiavel- lo s , aut Thuanos a ttu le rit, proferemus. A t N auti-cam fortasse......Q uid N auticam ? Canus ille , totoprim iim superato Oceano, undarum v ic to r, et Magni Colum bi socii, et N avarch ae, Georgius denique vester Joannes, qua patria tandem fuerunt? Sed artibus vincim ur : Quibus? Nam bonis quidem artibus vincim ur nullis. Uni ex omnibus gentibus Ita- lia e , cui sunt omnes impares, hac liberalium artium laude concedimus ; nec tamen maximis intervallis. E t quidem Italia ip sa, nisi omnia me fa llu n t, M orillos , V elazq uios, Joannesios , C an os, Ribaltas, Carrenios, Berruguetas, H erreras, Velazcos, Vergaras , C ovarrubias, M onegros, similesque istis non paucos, si posset, ereptos Hispaniae suos esse per- cuperet. Unum tamen est, illi a ju n t, quos supra dixeram , nebulones, in quo sumus cunctis gentibus inferiores, Amoeniores Literae. Q uid? Potis, Rhe- toribus 5 Oratoribus ut vincatur Hispania? A tqui nulla alia fortasse re fuit illustrior. Poetas mitto; nihil enim illis est toto orbe jam notius. N ihil m oror etiam nostra ilia Romana et vetera : domestica nobis et propria oportuit notiora fuisse. Quis enim pudor est (dicendum enim apert quod dolet) quis , inquam , pudor hic e s t , Pinciani, N u n n e zii, G ranatae, G yprian i, M ontani illiiis A - riae , Gespedis, Antonii L u l l i i , et M onlorii Gives enavigandum sibi putasse M editerraneum m are, su* perandum O ceanum , subeundum Tam esim , remotos adeundos Brittanos, ut inde ad nos Rhetorem tandem aliquem rep o rtarcn t, qui Valentinos cives

post Vivem , post Alonensen M artinium , post Mon- lo riim , post Majansios, aliosque sexcentos, Rheto- ricam , si Superis placet aliqiiando tandem doceret! Q uam quam , quantum illu d fortasse turpius? Hispanos hom ines, post tot ingentia Juris C iv ilis , et Canonici lu m in a , quibus vel illi ipsi et G ro tii, et H eineccii, et Pufendorfii totas saep implent pagin as, et Batavarum ingentia volumina Symbolarum tota undique seatent, post recentiores etiam Fines- tresios, et M ajansios, ex Germania et Italia Doctores petiisse. Proh pudor! Proh claram majorum nostrorum gloriam , profligatam his artib u s, atque hum i afflictam!

Haec fie?'ent si virtutis vena ulla paternaeViver et in nobis?......................................

A t fusiera sant apud nostros non p auca, inquiunt: compendifiant. Obscuriora etiam fortasse quaedam: illustrentur. A t situ vetustatis obducta non satis nitent : detergeantur. Sed dessunt recentiora nonnu lla: supleantur. Rancidula alicubi fortasse abundant: siquae hujusmodi fu e rin t, recidantur. Quo enim alio pacto quotidie videm us, externos homines majorum nostrorum scrinia compilare?

Ergo agite, clarissimi Adolescentes; quibus orti m ajoribus, quantum Patriae vestrae debeatis attend ile , eorumque ingenti laude proposita, incumbite etiam vos toto pectore ad laudem ; laudem , inquam C la ris quaesitam m e r i t i s , egregiis , s in g u la r i- b u s , Hispano homine dignis. Ita enim existimare debetis, egregium aliquid et summa laude dignum, nihil imquam sine magno naturam labore d e d is s e mortalibus. H ac arte majores vestri, non otio , et inertia , et vanis reru m , domi m ilitiaeque , terra marique victoriis, artibus, scientiisque omnibus clar i fuerunt. Eos ig itu r , eorumque gesta clarissima

memori mente dies noctesque versate. Degeneres esse, tot tantisque ortos majoribus pudeat. Omnia denique sum m a, atque praeclara mente et cogita- tione percipite , spe im b ib ite , animis informate. A d extremum , nobilissimi Adolescentes Hispani, omnis Hispaniae vestrae, post faventes, ut d ix i, Superos , et am or, et spes, haec ego vobis spondeo atque promitto ; eos omnes, qui Catholicae Hispaniae gloriam , industria , ope , consiliis, aut auxe- rin t, aut defenderint, aut servarint; non solm cla- rissimam apud posteros fam am , sed summam etiam fo re , veramque laudem ab ilio aeterno consequu- turos.

D I X I .

NOTAR

( i ) Scio aliter haec legi in plerisque veteribus Editionibus sine Dorismis , er : sed post W aichenarii Theocri-tuin editum , sensim ubique reponuntur Dorisini , inscitia , aut audacia inferioris aevi librariorum undique fer sublati.

(2) Legenda omnino V ita Sertorii, Plutarcho diligentissim i scripta : ib i haec omnia de M etello et Pompejo , totoque Serto- nano bello doctissiino Biographo copios narrantur , non sine magna Sertorii et Hispanorum comniendatione. Quamquam non hanc Sertorii vitam dumtaxat adolescentibus auctor sim , ut di- ligenter legant j sed omiem iliam Vitarum Comparatarum con- geriem eos vehementer hortor , ut nocturna velint versare roanu, versare diurna , magno sibi adjumento futuiam , et egregi for- niandis m oribus, et omni c iv ili et m ilitari scientiae penitus per- noscendae : praesertim ver Timoleontis , Arati , Cimonis , Phi- lopoem enis, Demosthenis, Ciceronis, A g e sila i, Pom pei, Coriolani, Catonis U ticensis, M arci B ru ti, T iti F lam inini, Gracchorum , cum A gid e et Cleomene comparatorum , P_yrrhi , Sertorii atque E u - menis. N ae illos hujusmodi saepiis repetitae lectionis nunquam poenitebit.

(3) Superiori anno Barcinone Tarraconem accedens vid i non 6ne maxima voluptate egregium illud P. et C N . Scipionum Mo- num entum , sive sepulchrum illud sit , seu potius Cenotaphium, ad h u c, elapsis viginti saeculis, tot bellis superstes : qui duo cla- rissimi Ijnperatores , magnis in Hispania adversus Asdrubalem rebus g e stis , tan dem , ab eodem deleto eorum exercitu, ibi ce- ciderunt. Pater et patruus h i duo fuerunt magni illius Africani Scipionis , qui devictis in Hispania Poenis , astu pulso ex Italia A nn ibaie , debellata tandem C arthagine, praeclarus majorum suorum et Romani nominis vindex exstitit.

(4) Saguntini, clarorum Edetanorum decus, quales quantique olim fuerint j unde orti quanta virtutis laude floruerint 5 eorum- que civis Acedux quo bellico astu Patriam recuperaverit j qiim praeclara de ajitiqua illius urbis dignitate , et splendore documenta supersint j quantique constiterit Poenis de Saguntinis victoria j qum denique Annibai fuerit , in medio ipso triumpho, Hispana deliberata morte superatus : haec omnia , apud veteres scriptores onrnes m illies celebrata , collegit in unum doctus v ir

Gaspar Escolanus L ib . V II. Prmae Decadis Historiae Valentinae ab octavo ad quartuin usque supra vigesimum caput.

(5) H erat. Od. Lib. III. Od. 10. (6) Plutarchus tamen in ejus V ita , decem annis elaboratum alt Panegyriciim , alii uiidecim , nec desunt , ut idem ait P lu tarchus , qui quindecim velint. Equidem ita existimo j Isocra- tem egregium illu d opus , c ivili scientia refertum , quam Poli- ticam dicimus , domi apud se diutius continuisse , interea dum dextrum aliquod tempus spectat rei totiu s, quam sibi proposue- rat , conficiendae. Vehementer eniui optabat (id quod tandem, persuaso P h ilip p o , ejusque Alexandro filio , feliciter co n tig it), ut Graecarum omnium urbium , ipsarum inter ipsas aeternis odiia bellisque depositis, vires omues in Asiam adversus Persam , perpetu Graeciae dominationi inhiantem , communi aniniorum con- sentione, Graecia tota converteret. Haec mihi mult videntur si- miliora vero : N am inferioris aevi Sophistarum , et Grammatico- rum narratiunculas minimi pendo. Sintne ver Plutrchi opus vitae illae Oratorum Graecorum , sunt m ulti qui dubitent : mihi quidem cert non videntur. . (7) Saepe mihi de Cyde et ejus rebus gestis , omnibus, tum veris , tum iacertis , planbque falsis , sed carminibus ve- tustissimae notae , et publica popiilorum fama rect^ptis , cogitanti in mentem venit mirari : cur , quum Lusadam Camoeiis,' Araueanam E rciU a, Bernardum Valbuena praeclar condiderint, ita u t , ubi ab Ariosto et Tasso discesseris (nani putidam illam Voltaerii Henradam blasphemiae , et taedii plenam , quamque nemo sanus unquam uno veluti haustu , integra! legit , probia quidem hominibus- neque appellandam- censeo) , aliquem cui tu illos compares , invenias neminem ; o u r, inquam , nenio Cydein, ejusque res gestas , et tempora , et m ores, ejusque aetatis homines , omnia Homericis et moribus , et temporibus san siiuil- lim a , egregio aliquo Heroico Carmine posteritati , et Musaram alumnis commendarit. Ergo aliquis vestrum , Valeutni Adolescentes , rem aggrediatur , et Cydem vestrum Colocolo , et Bernardo clariorem , et Ajaci , aut Diomedi parem ostendat.

(8) Quid sibi vellent Numeri apud veterem Romanam m ili- tia m , siquis ignoret , praeter M abillon ium , MaiFejujn, et recen- tiores alios ; adeat opus illu d doctissimum viri inter paucos hujusce nostrae aetatis san magni , Romanae Curiae Praelati , tot aanis A rchivii secretioris Pontificii, et Vaticauae Bibliothecae Pri- m i Custodis, Cajetani M arin ii, cu jus, et summa eruditione et sin-

a lari h izm a n ita te e t germana amicitfa mihi Romae frui 4ih li> c u it: cui operi hic est praefixus Italicus Titulus : 1 Papiri Di-- plmatici : ib i pag. 297. tam m ulta tam pracclara , tam nova yeperiet, ut ea legisse nunquam illum profecto poeniteat postea. Erant scilicet Numeri cohortes quaedam militum selectiores : id- circo in Ambrosiano Hymno d icitu r, Te Prophetarum laudabili9 Numerus ; electa videlicet cohors.

(9) Apud veteres scriptores parlim haec certa , et fabulosi narrationibus piena ; tamen , quod ad Aegyptios pertinet, post M ath. Gesneri Praelectiones, et CI. viri Smith doctissimas lucu- brationes , recentiorumque aliorum novas curas, de eorum navi- gationibus certiora feruutur. Sed ut haec ita fuerint , Indosque, et Colchos, et Herculeum fretum adierint j magna haec profecto, non nego ; sed ad Colum bum , ad G am am , ad M agellanium , ad Canum pon^ nihil fuerint.

(10 ) Divinum quidem in quibusdam Vatibus furorem quem** dam fuisse (quod toto Ione raaximoper Plato conatur efficere) quaedam , nec paucae num ero, apertissimae praedictiones videntur estendere : tres attingam hreviter. Primam H onieri, alterajn Senecae, tertiam Vatis Valentini clarissimi M arinerii. Apud Ho- merum Neptunns Aeneadum generi sine ambagibus imperium pro- m ittit aliquando futuriim prop aeternm

-naiSiav lc d s^ , t o x t v fiS T n ic B s y sv u v T ix f,

quod ita vertit V irgiliusV E t nati natoriim et qui nascentur ab ilUs,

A tqu i hoc in R om ulo, et Urbe R om a, et subsequutis Principi* bus , evenisse jam cerninms. Seneca et heic apertissim narrat, seris tandem annis , longe post sua tempora , fore Navarcham aliquem , c u i , superato O ceano, ingens demumxpateat te llu s , et Novos detegat Orbes j quod reipsa , seris post illum saeculis, Columbus praestitit j et in Quaestionibus N aturalibus de Come- tis , et Astronomicis instrumntis non pauca praesensit. Marine rius ver apertissim post sua demum tem pora, in Philippo tan* dem Quinto canit futura. Ut piane non de nihilo fuerit quod Antiqnitas omnis divinos appellaverit quosdam praestantiores Va* te. Sed haec scilicet lusiinus humano more : nobis enim ex A - postoli Petri doctrina (Ep. II. v . 2 1 .) certissime constat, non un*, quam volntate huinana allatam esse hominibus prophetiam : se d . I^ iritu Sancto inspiratos locutos esse sanctos Dei homines.

( 1 1 ) S u n t , in qu am , qui hoc nomine Philippum , ejusque clarissiiui auiiiinis famam divexent. Sed nae i ll i q u idem , si quid

go tamen sapio, vehementer errant Equidem contra sentio, nihil quidqaam tota illa aetate magis re Hispaniae publica actuih fuisse , quam ut in media iila perampla victoria , recuperato ma- ris imperio , deletis hostium viribus , sese R egni administri intra prudentiae fines continere potuirint. Videbant enim , satis sibi terrarum , atqae regnorum et regendorum , et immensis v i- ribas tuendorum , fuisse paratura: Q uid si A s ia , et debellen- d a , et tuenda perpetuis belUs accederei? interea communem esse M artem , incertosque bellorum exitus, non ignorabant ; A u- gustum sapienter intra Danubiuin et Euphratem continendura imperium censuisse : cur non ipsi ad Indos et Araericam profeto imperio contenti essent? Sed manum de tabula , ut ajuntj alio haec fortasse tempore repetemus.

(12 ) Horum clarorum hominum Vitas legendas jam supra di- ximus apud Plutarchum . Addo etiam , adolescentium gratia , ut inter editiones antiquiores Plutarchi , caeteris omnibus Sj^lbur- gianam praeferant ; ex recentioribus vero (vitarum dico ; nani reliquorum Operum , W ittem bachii Anglica cunctis anteponenda GraecO Latinis) R eiskii Gr. Lat. cum notis san d o ctis , omninO adhibenda.

Pyrrhus ille Romanorum in Italia totie victor (V id . P lut. in Pyrrhi V ita ) raKTtxijV illam Alexandri et antiquorum non paull meliorem fecerat : Demetrius ver Poliorcetes Machinariam omnem bellicam , ut erat onmibus Mathematicis scientiis' inn structissim us, terra marique perfecerat (P lu t. in V i t . ) ; Aratus, urgentibus jam Antiochis , et Romanis , expeditiores mult militares motus invenit. Superest ex Graecis antiquis scriptoribu* hac de re Aeneae Tactici opus non inutile , , ab Emerico Casau- bono , nisi forte, ut f i t , memoria lab ascit, Graec. et Lat. cum Arriani Periplis editum.

(1 3 ) Quod dico de Isocrateo Timotheo , e pertin et; quit non ita pridem , hoc saeculo ineunte, pars magna Orationis Iso-i crateae hs yTlSffSOi quasi d ix eris , pro domo su a ,.e x C d d M ediol. et Flor, eru ta, lucem publicam vidit. Ibi quis tandem fuerit et civis et d u x , Isocratis discipulus, moribus et humanif tate Magistro persimilis , hic Timotheus , mult meliiis , et co-, piosihs quam apud Corn. Nepotem videre jam licet. H uic igitur. multis in rebus fuit Flamininus hic similis : nisi qud in Romani humanitate multum inerat artis persaepe 5 in Timotheo veri> simpliciora omuia et veriora.

(14) S /lla et M um m ius, duae Graeciae pestes, ille Athenas,

hie Corinthum latrociaiis, et incendiis propfe delernnt. Illud tamer. est admiratione dignissiinum : qud quum Tito Flam iiii- np ad Hadrianuin Principen! , tribus peiib saeculis , nihil aliud egeriiit Romani et Procnsules, et Propraetores, nisi ut Graecarum artium spolii Romani , et innuineras ad .Urbem villas re- plerent j tamen si Pausaniae, Hadriano supparis, doctum et eru- ditum iter per G.aeciain legas j tani uiuita , tamque praeclara artium monumenta ejus adhuc aelatc superfuisse, non possis non V eh em en ter mirari. ,

(1 5 ) De P ap iiiio ,e t Lucano multa essent dicenda; sed me de hac re longiUs oratio praeterveheret, hoc unum dico : Papinium quidem nitidum quenidam esse , et elegantem scriptorem , ejusque oninia ferfe ad aures, et praecepta singula dedolata ; Luca- num ver salebrosum , imperfecti operis , et nondum castigati auctorem. Sed ut mittam omnia , quae de Lucano , et in eum, et mult plura et meliora pro eo sunt scripta; hoc dicam : N ihil ad artein et praecepta fuisse Apollonio exactius ; Homerum ver , artis , et praeceptorum securum , dormitare persaepe ; tamen quis n o n , si ei fiat potestas , Hornero se potiis , quam m ille Apolloniis esse similem velit? Atque haec est ex Longino,, (si tamen Longini Grammatici egregius hic labor est , ac non potius , quod jam multis su bolu it, magni Halicarnassensis D io - . ivysii) in opere D e Sublimi petita doctrina : illud attente perle- g an t, siqui ingentes Lucani nimos, sublimium sententiarum co- pigni , doctrinae divitein supcllectilem , Papinii ben pexis car- tuinibus , et frigidulae adulatiuni postponenda existiment.

(16 ) Cur nostri adolescentes, qui Poesi Latinae dant ope- ram , non in manibus frequenter habent egregia Prudentii Car- n>ina? L itin itati qu idem , vel Erasmo et Scaligero ju d ic ib u S ., nihil admodum , aut perparum aliquid decederet : accederei ver multum copiae , et christians moribus. Neque id d ic o , ut ip- simi volumen Canninum secum integrum portent ; sed ut selec- tiora quaeque varii generis, enchiridiolo aliquo collecta edantur quo facilibs juvenuiu nostrorum manibus teri possint. Praesertim po^tquam. doctus et sapiens v ir , qu em heic non nisi maxiii ho- noris causa nomino , Faustinus Arevaio , tot nominibus Patriae sqae caru s, mihique carissim us, Prudentium nobis ntidissim editum , et illustratum dedit.

(1 7 ) N isi longiusculum Platonis locum cernerem , quam ut Notulae inserereni j non me continerem , quin hoc loco illum iategrum poaerem : praesertim quum pulcherrimam et sublimis-

smam veri Sapien tis effigiein, pessiu deturpatam videam iu illa percelebri Stephauiana editione, ex iuterpretatione Joaniiis Serrani. Neque satis intelligere possimi (quamquam , lectis Gl. Fischeri ad Platonis Dilogos notis , non difficiiis adeo est conjectura) cur Stephanus, graece doclissiiiius, versioneni istam . Serrani ne- qiiissiniam , quam millies expertas sum nullo., aut plane contrario sensu Piatonein reddere, t jp is illis elegautissim is, quasi stel- lis nebulaju , voluerit spargere. M inus fortasse elegans Ficiau interpres, scd doctior, et vero proxiinior : itaque adolescentibus, qui graecifc literis delectentur, auctor su m , ut Stephananam edi- tiouein fugiant , Bipontiuain quaerant , et commodiorem mult, et versione , et aliis adjuuientis praestanliorem, Quod s quia-, graeca nolit ; logat Gl. viri P . Le-Grou praestantiora quaeque Platonis Opera Gallic egregi versa multUaique laudata. N u n c m ihi quaedam superessent dicenda de quibusdam Transpyrenaicia. Platonis osoribus : unde tandem haec natio ortum duxerit, quibus auctoribus maxim profecerit, quid sibi denique iti veJint, quid in ,eos tantum peccaverit Plato : haec om nia, diligenter investigata , me comperisse existimo , et e r i t , favente D e o , quum to- tam evolvam Fabulain , oportuniore tamen et loco et tempore. ;

(18 ) Telluri^ d ix i , fer wiDersae : nani revera , si Hispanos/ Arabes doctos vi ros , Alphoasi etiam praeceptores , excipias ; de hisce rebus sublimioribus profundus, post eversum R om anum . Imperium , Europam oinnem occupaverat. sopor. Sed quum de doctorum Arabum scriptis tam copiosfe ab externis , et Hispanis scriptoribus , praesertim, in immortali opere, viro Gl Joamie Andresio Sue. Jesu pertractata sint omnia ; verbum non amplis addam. ' :

(19 ) Res est notissim a, et veteribus et recentioribus edita libri : sed non sine maxima voluptate legentur , quae Nicolaus Aatonius in Biblioth. V et. ubi de secundo hoc agit V ille n io , et prosa, et versibus antiquis illis suavissimis scripta refert : p ra e -. sertim ver ubi illius tragoediae flammaram auctoris deformatam imagiuem , et egregiam san CI. V illeu ii laudationem affert. . Q iam ilia suavia , ubi laudans c la ii viri doctrinara astronomi- cam Mena Vates haec habet:

Que supo las eaums y el cmo y el qundo^J)e fuego de rayos de son de tonidrosX'

Cui haec non sap ian t, huic ego h o m ia i, ut vel Platonem ode- rit libeuter dederim.

(20) Q aid heic innuere v e lim , ducti ut opinor homines fa-

cil intelligent. De iilo nimirum scripto sapientissimo loquor^ Romam ad Pontificem m isso, in quo illius maximi Toletani Con- cilii in catisa Duarum Naturarum , doctissimam et gravissimam Apologiam texuit.

(2 1) Qiiiaam h i fuerint quantique v ir i , siquis nesciat, adeat in B ib l. N ova N ic. Antonium. Sed hoc loco monendos mihi paullulum lectores puto ; me haec raptini fer o m n ia , et nulli ^ h ib it is lib r is , deprompta ex vetere studiorum m emoria, scrip tae Orationi mandasse. Scio ego , mult pluies doctos viros me facil adducere potuisse , sunt enim innumeri ; sed hoc Biblio- thecae, opinor, opus esset, aut magnae alicujus Apologiae : sum- mos igitur ipsos tantim , ac veluti primores arripui , et heic,: et deinceps singulis in locis. Nam Oratores ex. c. ad Concilium Tridentinum , quis nesciat mult plures fuisse , vel ex Indicibus B ib l. N ovae? Academias etiam nobiliores tantUm apud exteros tango : niei enim hoc fuisset , una me B aetica, nobilissima H ispaniae laus , una Hispalis , tot Artificum , tot Sapientum clara Dominibus Carpetania me sola diem narrandis aliis ademisset. -

- (22) "E*fx^^vTifTOV illum Le Vassor, (cerritu m , et attonitum Latini dixerint) hominem non Anglicanis tantm , ad quos A - postata olim perfugerat , sed suis etiam ipsis ex Batavia Calvini asseclis planb odiosum hoc loco fortasse , post alteram magni- Hius Dictionarii GL Feller ditionem , missum fecissem i nisi es-* s it m ihi novi aliquid , quod addi posset. Casu aderam Romae a: aliquo Vaticanae Bibliothecae ngulo , nescio cui veteri Codici intentus , quum repente nuntiatum est , adesse summum ipsum- V at. Bibliothecae Praefectum , Valentium Cardiaalem Gonzagam:. ut Cardinalis assedit, accedunt fanmli quibus donum nescio* q u o d , video tradi Marinio Primo C u sto d i, quod ubi v ir gra- vissimus Marinio commendavit ejusque fidei commissit , domum- ektempl reddit. Accedo ad M arinium , quid illud doni sit rogoj- adrant dono data rariora non pauca. Sed Marinius laetitia' trium phansy quem habebat in manibus lbram ostendit. A t haec- erat ipsissima prima vera editio operum C l. Vargas ; nihil i l l i c aepbum-,- aut asperius dietum in Romanam Curiam ; omnia con-.' tira piena summi in Petri Sedem amoris et reverentiae. I mine:' et insanorum quorumdam hominuni fumo et fabulis crede.

(23) Academiam ilIam , non cert olim incelebrem , veluti prbpagtam d ii i ex Valentina Academia. E x ea enim Emeritus ib i in Theologia Professor , M ag. Hieronymus Perez , ex Regio - PP. Merceoarioram O rdiae , virum et literis et virtot clarissi-

fium V Dux senctissmus : Frnciscs Borgia Gandiam evocavit. Q uid ib i e g e r it , quos dscipulos in Sacris Literis erudierit, ip- wim Borgiani , Enimauaelem Sa , Oviedam illum sanctissimum Aethiopiae Patriarcham , et permultos alios haec orania lat descripta in B ibl. Valent, v ir dijigentissimus Vincentius Ximeiio, et in V ita S. Fr. Borgiae Cardinalis de Cisneros , et praecipub in Historia Soc. Jesu , cum summa Societatis erga tantun v i- rum , tantopere de se beiiemeritum , grati animi signifcatione, videri facile possunt.

(24) Verissimuni profect est , Mediam Scholam , quae duodecimo ad decimuni quintum saeculum , vel floruit , vel ef* ferbuit , Lutetiae praesprtiin et in A nglia ; multum pristina: Ghristianae Scholae laude , m ultum etiam ab elegantiore cu lta Scholae decimi sexti saeculi distare. Sed quid deinde? quid cen4. sebimus? ideone omnes ubique hom ines, quicumque aliqua in schola aut didicerint a liq u id , aut docuerint^ quo nomine etiam Scho- astici et eran t, et vero etiam dicebantur (vid Augustinus saepis- simfe, et H ieronym us, et Ambrosius) ejiciendos esse ex hominum societate putavimus? atqui , si ita est Basilium et Nazianze- num , elegantissimos, omniumque artium doctrina excultos viroa (vid . Nazianzenum in Funebri Laudatione B asilii) qud sebo- lastici Athenis fu e rin t,, rejiciemus. Scholasticus etiam H ieronymus : ex Schola enim totus profecit. Scholastici no solim omnea. fer Patres et Doctores Ecclesiae vctcris j sed et Demosthenes, e t Theophrastus , flos ipse elegantiarum , qu.d Scholastici fuerint, ex Schola enim ambo prodierunt explodendi scilicet omnes* R em san ridiculam i Non igitur odio nominis laborare oportet doctorum hominum famam : sed ipsa re et scriptorum suorura meritis sunt omnes censendi. Sed de ortu Schulasticae illius ,, omnibus sanae mentis hominibus rejiciendae, satis multa in Ora-, tione sunt dieta. N am si , Scholasticorum nomine , elegantes et doctos om nes, ab initio xvi. saeculi ad x v n . dimidiatum saecu- lu m , Schola scriptores , quibus tantopere praestat Hispania, quorum scripta et AVolfius, et Grotius , et Heineccius , et Puf- fendorfius , et eruditissimus Anglus Spencerus (in opere san- docto , tametsi paul licentius scripto, de J^eglbus Hebraeorum ) et fer omnes docti G erm an ise, Augliae , et Italiae scriptores, praesertim ubi de Justitia , de Repblica constituenda, de Legi- bus sermo est , Suarios ego dico , Victorias , V azquirs , Covar- rubias , Sotos , Maldonatos , Valntias , assidu Iftudant ; qud aut scholas babuerint, aut Schola prodierint rejiciemas j quid

uobis verae laudis futurum sit reliquum , omninb non video.(25) Quod vero postea iunuim us, nostros saepe Scriptores

clarissimos , nobis aut ignotos om nin, aut parhm uotos, notis- simos esse G allis , A nglis , Germanis aliisque 5 res ipsa docet. In Italia et Latin et Italic legi Sebundium : Quam oppido pauci intra Hispaniam docti viri hoc opus legerunt ! Atqui ejus peris Gallicas binas esse sciinus versiones , ambas fortasse Mon- tag n ii, alteram certfe. Aldretae opus clarissimum , omni eruditione , et liuguarum cognitione refertum , in Germania editum et sc io , et legi. Pugionis Fidei Lipsiensem editionem v id i , Hispanam expecto. Josephi Antonii de Salas doctissimum Commenta- rium Latinum in Petronium Arbitrum ex Hispania non v id i , ex magnifica editione Batavica toti Europae notissimum. Denique Polyhistor doctissimi Morrhoffii sumatur in m anus, aliique ben m ulti Historiae Literariae Germani scriptores ; quam multa ibi, nobis ig n o ta , doctorum Hispanorum Opera et edita , et manu- scripta laudari , aut desiderari mirabimur? Unum ex iis est, quod silentio praeterire nolim. Saepe enim Germanos doctos v i- ros integrara R uizii de Montoja Soc. Jesu Operum Editionem desiderare perspexi , atque eo nomine de nostra negligentia etiam oonqueri. Incredibile enim dictu e s t , quantum ejus modestia, eruditio , et sapientia cunctis p lacu e rit, quantoque maguo illi Petavio in pretio fuerit.1

f-.

'I'lti y ViM

I.

\ ' '

JK

if ' V ' - -

r ' ^ M x* ' .

>* :-- . - r f ' V .