Cover 1 Pro1.pdf 1 10/6/11 1:42 AM

มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

บรรณาธการ พญ.สพตรา ศรวณชชากร สมาล ประทมนนท

ทมจดทาเนอหา สมาล ประทมนนท อารดา สคนธสทธ นคร รตนพฤกษ

ออกแบบปกและรปเลม ปญญดา สายยศ

พมพครงท 1 ตลาคม 2554 จานวนพมพ 3,500 เลม พมพท บรษท สหมตรพรนตงแอนดพบลสชง จากด โทร. 0 2903 8257-9

สนบสนนการจดพมพโดย กระทรวงสาธารณสข สานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ สถาบนวจยระบบสาธารณสข องคการอนามยโลก (ประเทศไทย)

มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน เอกสารประกอบการประชมมหกรรมสขภาพชมชน ครงท 2 จากความรสระบบจดการใหม จนตนาการเปนจรงไดไมรจบ “New Management New Possibility”

เลขมาตรฐานสากลประจาหนงสอ ISBN 978-616-7323-48-0

���������� 1-50.indd 2���������� 1-50.indd 2 10/6/11 1:46 PM10/6/11 1:46 PM

คำนำ

การประชมวชาการงานมหกรรมสขภาพชมชนครงท2 (Community

Health&PrimaryCareExpo) “จากความรสระบบจดการใหม จนตนาการ

เปนจรงไดไมรจบ (New Management, New Possibility)”ทจดขน

ระหวางวนท12-14ตลาคม2554ณอาคารอมแพคคอนเวนชนเซนเตอร

เมองทองธานจงหวดนนทบรเปนกจกรรมทางวชาการทเปนความรวมมอ

ขององคกรภาคเครอขายอนประกอบดวย กระทรวงสาธารณสข

สถาบนวจยระบบสาธารณสข สำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ สำนกงานคณะกรรมการ

สขภาพแหงชาต องคการอนามยโลก (ประเทศไทย) สำนกงานวจยและ

พฒนาระบบสขภาพชมชน สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลย

มหดล สำนกวจยสงคมและสขภาพ องคกร ชมรม สมาคมวชาชพตาง ๆ

ทเปนภาครวมจดงาน

การประชมวชาการงานมหกรรมสขภาพชมชนครงน เปนโอกาส

ใหผปฏบตงานในระบบบรการปฐมภมและงานสขภาพชมชน นกวชาการ

ผแทนจากองคกรปกครองสวนทองถนผบรหารและผกำหนดนโยบายจะ

ไดแลกเปลยนเรยนร และเสรมพลงซงกนและกนเพอสรางความเขมแขง

ในการขบเคลอนการพฒนาระบบบรการปฐมภมและระบบสขภาพชมชน

อยางตอเนอง

หนงสอ“มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน” เลมน

ไดรวบรวมแนวคดและประสบการณตรงของบคคล องคกรในการใช

แนวคดใหม ๆ มมมองใหม ๆ ในการพฒนางานทงในภาครฐและภาค

เอกชน มจดมงหมายเพอสะทอนใหเหนวา ภายใตการจดการแบบใหม

ผลลพธอนนามหศจรรยเกดขนไดเสมอ

หากหนงสอเลมนมขอบกพรองและผดพลาดประการใด ทางคณะ

ผจดทำขอนอมรบคำตชม และขอขอบพระคณผมสวนเกยวของทสนบสนน

ทงคำแนะนำและขอมลในการจดทำเนอหา คณะผจดทำหวงวาหนงสอ

เลมนจะเปนประโยชนกบผเขารวมประชมวชาการมหกรรมสขภาพชมชน

และผเกยวของจากทกระดบ รวมทงเปนสวนหนงของรปธรรมความ

รวมมอจากองคกรภาครวมจด และเปนความภาคภมใจในการรวมพลง

เครอขายจากทกภาคสวนทหนนเสรมกนและกน เพอรวมกนขบเคลอน

การพฒนาระบบบรการปฐมภมและระบบสขภาพชมชนในทศทางทมงหวง

ตอไป

คณะผจดทำ

ตลาคม2554

สารบญ

การจดการระบบสขภาพชมชน : แนวโนมและความทาทาย 7-50

• การจดการใหมเพอการพฒนาระบบสขภาพชมชน 8

• กระบวนทศนใหมของการจดการ 25

• ทนนยมกบผลกระทบตอระบบสขภาพชมชน 41

แนวคดใหมเกยวกบการจดการ 51-103

• การจดการใหมคานยมใหมNewManagementNewValue 52

• การจดการความรกบการพฒนาระบบสขภาพชมชน 68

• การจดการตนเอง(SelfManagement) 74

• พลงความรและความรวมมอ 82

เครองมอสำคญในการพฒนาระบบสขภาพชมชน

• NewManagement,NewPossibilities 90

ศาสตรและศลปแหงการจดการใหม 105-150

• 5หลกสำคญจดการตนเองครอบครวชมชน 106

• “บรหารความสมพนธ”ศาสตรและศลป 115

แหงการพฒนาระบบสขภาพชมชนคนดานซาย

• SmartManagementtoSmartOrganization 123

• พฒนาคนพฒนางานดวยวถชมชนการจดการสสขภาพดดวยตนทนตำ 126

• จดการแบบไมสงการ:กลยทธเสรมพลงชมชนคนนาบว 134

• สรางเครอขายกระจายงบประมาณพฒนาฐานขอมล 143

กลยทธพฒนาสขภาพชมชนคนโพนทอง

พลงแหงการจดการ (Smart Management : Excellent Outputs) 151-204

• การจดการเพอสรางคนสรางทมในระบบสขภาพชมชน 152

• การจดการขอมล 160

• “เปนสข”จดการแบบธรกจแตกำไรใหสงคม 170

• การจดการเพอการดแลอยางตอเนอง 177

• การจดการระบบการเยยมบาน 187

• อตรดตถโมเดล…พลงวชาการกบการเสรมพลงของชมชน 193

การจดการระบบสขภาพชมชน : แนวโนมและความทาทาย

8 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการใหม เพอการพฒนาระบบสขภาพชมชน

ระบบสขภาพชมชน จดยทธศาสตรของการแกวกฤตบรการ

สขภาพและวกฤตชาต

วกฤตของสหรฐอเมรกาเปนตวอยางทด สหรฐอเมรกาใชงบประมาณถง 17% ของจดพเพอบรการสขภาพมเทคโนโลยทกาวหนาทสด มบคลากรทไดรบการศกษาอบรมขนสง แตระบบบรการสขภาพของอเมรกากวกฤต (HealthCareCrisis) คนอเมรกนประมาณ40 ลานคน ไมมประกนสขภาพ ประธานาธบดคลนตน พยายามปฏรประบบบรการสขภาพอเมรกนกไมสำเรจ โอบามาพยายามอกกนำไปสการทะเลาะกนใหญเศรษฐกจอเมรกนกำลงวกฤตอยางไมมทางออกรฐบาลกเปนหนลนพนตว แตไมสามารถตดรายจายไดรายจายทสำคญคอหลกประกนสขภาพหลกประกนสงคม และคาใชจายทางทหาร วกฤตเศรษฐกจและราคาอาหารทแพงขน ๆคงจะนำไปสการจลาจลอยางหลกเลยงไมพนดงทเกดขนทองกฤษเมอเรวๆน ระบบบรการสขภาพไทยกกำลงเดนเขาไปสสภาพวกฤตทำนองเดยวกบสหรฐอเมรกา เพราะคาใชจายตาง ๆทางการแพทยทสงขน ๆ เราจงตองเรยนบทเรยนจากสหรฐอเมรกาทวา งบประมาณสง เทคโนโลยกาวหนา บคลากร ทมทกษะสง ไมเปนหลกประกนวาจะมระบบบรการสขภาพทด ตองคำนงถงระบบดวย

นพ.ประเวศ วะส

�มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ระบบบรการสขภาพชมชนทดจะตอบ

โจทยน เพราะระบบบรการสขภาพชมชนทด จะ

มคณลกษณะ3ประการคอ

1. มความทวถง(Equity)เรยกวาทกคน

ในชมชนเขาถงบรการทใกลบานใกลใจ

2. มคณภาพ(Quality)ไมใชบรการแบบ

ลวกๆลนๆทโรงพยาบาลใหญ

3. มประสทธภาพ(Efficiency)กลาวคอ

ลงทนนอยแตใหผลมาก

เมอระบบสขภาพชมชนดมความทวถง

และคณภาพด ประชาชนสวนใหญกไมตองไป

โรงพยาบาลใหญ ๆ ทำใหโรงพยาบาลเหลานน

ไมแนน และหมดเปลองเหมอนทกวนน ทำให

มเวลาทจะใหบรการไดประณตขน จะลดความ

ขดแยงระหวางแพทยและญาตคนไข ลดการ

ฟองรองแพทยและโรงพยาบาลลง

การมระบบบรการสขภาพชมชนทดจงควร

เปนเปาหมายรวมของทกฝาย

นอกจากนนคำวาสขภาพไมไดหมายถง

หมอหยกยาเทานนแตหมายถงสขภาวะทางกาย

ทางจต ทางสงคม และทางปญญา ซงหมายถง

การพฒนาในเรองอน ๆพรอมไปอยางบรณาการ

ดวย คอ เรองเศรษฐกจ - จตใจ - สงคม -

วฒนธรรม-สงแวดลอม-สขภาพ-การศกษา-

ประชาธปไตย ตองพฒนาพรอมกนไปอยาง

บรณาการ

ฉะนน การพฒนาระบบสขภาพชมชน จงเปนการพฒนาอยางบรณาการของชมชนพรอมกนไปดวย ชมชนทพฒนาอยางบรณาการเปนสงคมศานตสขอาจถงขนประดจสวรรคบนดน ชมชนทพฒนาอยางบรณาการทวประเทศจะทำใหฐานของประเทศแขงแรง ซงจะรองรบประเทศทงหมดใหมนคง ไมหลดลอยไปสวกฤตการณรนแรงและความเสอมถอยอยางทกำลงเกดขน ในโลกตะวนตกขณะน ฉะนน เรองระบบสขภาพชมชนกบเรองชมชนเขมแขงหรอชมชนจดการตวเองจงอยใน กนและกน และควรเปนจดยทธศาสตรของประเทศททกฝายตองเขามารวมกน การจดการทสำคญทสดคอจดการใหระบบสขภาพชมชนเปนยทธศาสตรของประเทศและจดการขบเคลอนยทธศาสตรสความสำเรจนนคอการจดการระดบทใหญทสด แตมการจดการระดบอน ๆ และเฉพาะประเดนดงทจะไดกลาวตอไป

สรางความเขาใจวาชมชน

คอจดยทธศาสตรชาต

ชมชนคอฐานของประเทศ ชมชนครอบคลมทกตารางนวของแผนดนไทย เปนทอยของทรพยากร เชน ดน นำ ปา แรธาต อาหาร เปนทอยของคนสวนใหญของ

10 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ประเทศ และเปนทอยของภมปญญาหรอวฒนธรรมหรออกในหนงเปนความจรงของชวตและการอยรวมกน ในขณะทขางบนของสงคมเปนเรอง ของอำนาจ กฎหมาย เงน และมายาคตตาง ๆ ขางลางหรอชมชนเปนความจรงของชวตและการอยรวมกน ฉะนนการพฒนาขางบนทเตมไปดวยมายาคตตาง ๆ จงยากและบดเบยวไปไดงาย แตการพฒนาทขางลางหรอชมชนงายและตรงกวาเพราะเปนทอยของความจรงของชวตและการอยรวมกน ในขณะนประเทศตะวนตก เชน องกฤษและสหรฐอเมรกากำลงวกฤตเศรษฐกจและสงคมอยางหนกอยางไมมทางออก เพราะพฒนาดวยมายาคตมานานดงทเรองเศรษฐกจกไปเนนทเงนซงเปนมายาคต และอยในมอของคนสวนนอยทำใหคนสวนนอยเอาเปรยบคนสวนใหญ ทำใหเกดความเหลอมลำมากเกนไป ความเหลอมลำนำไปสการจลาจล ดงทเกดทองกฤษเมอเรว ๆ นและท เกดขนทนวออรลนสในสหรฐอเมรกาภายหลงโดนเฮอรรเคนคาทรนาถลม เกดการจปลนแยงชงโกลาหลทงเมอง ตองใชกองกำลงตดอาวธเขามาควบคม ความโกลาหลจะเกดขนอกและขยายออกไปตราบใดทมความเหลอมลำมากเกน เราจะเดนตามโมเดลของการพฒนาของประเทศตะวนตกไมได เพราะเขาเองกวกฤตอยางไมมทางออก

อนงสภาวะโลกรอนจะทำใหเกดหายนะภยตางๆมากขนเรอยๆเชนลมพายแรงจดจะเรยกวา เฮอรรเคนทอรนาโดหรอไซโคลนหรอใตฝนกตาม นำทวมฉบพลน ความแหงแลงและไฟปา แผนดนไหวภเขาไฟระเบด จะเกดโรคระบาดและการขาดแคลนอาหาร การแยงชงความโกลาหลและสงคราม ในทามกลางวกฤตการณตาง ๆ เหลานเราตองตรงฐานของประเทศใหแนนหนาแขงแรง จะไดไมโดนคลนวกฤตซดใหแตกสลาย ชมชนคอฐานของประเทศ ถาชมชนเขมแขงทกดานอยางบรณาการ ฐานของประเทศกจะแขงแรงและรองรบประเทศทงหมดใหมนคง ฉะนนชมชนคอจดยทธศาสตรของการพฒนาประเทศ คนไทยสวนใหญยงไมเขาใจวาชมชนคอจดยทธศาสตรของการพฒนาประเทศ เพราะระบบการศกษาปจจบนทดำเนนมา 100 กวาปทำใหคนไทยทงมวลไมรจกชมชน คดอะไรกคดอยแตขางบนแลวกไมสำเรจเพราะโลกขางบนเปนโลกของอำนาจและมายาคต ถาคนขางบนเขาใจและเหนคณคาของขางลางหรอชมชนการพฒนาประเทศจะตรงและไดผล คนขางบนทเปนผนำม 5 ประเภท คอ นกการเมองขาราชการ นกวชาการ นกธรกจ สอมวลชนถาชนชนนำเหลานไดไปรจกขางลาง ประเทศจะไปถกทศทางมากขน

11มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ฉะนนการจดการใหเกดความเขาใจวาชมชนคอจดยทธศาสตรจงมความสำคญมากโดยการจดการการสอสารทกรปแบบและการพาไปด ความเขาใจทถกตองจะใหกำลงใจแกผทำงานชมชน และทำใหเกดนโยบายทถกตอง

กระบวนการชมชน – ประชาธปไตยชมชน

ความเขมแขงของชมชนคอหวใจของการพฒนา ความเขมแขงของชมชนเกดจากกระบวนการรวมตวรวมคดรวมทำของคนในชมชนหรอกระบวนการชมชนซงประกอบดวย 1) สภาผนำชมชน คอการรวมตวของผนำในชมชนทงทเปนทางการและไมเปนทางการผนำทเปนทางการในหนงหมบานม3คนเทานนคอผใหญบาน1 กบสมาชกสภาตำบลอก 2 แตผนำทไมเปนทางการมจำนวนมากไดแกผนำกลมตางๆเชนกลมอาชพกลมการเงนกลมสตรกลมอนรกษสงแวดลอมฯลฯอาจม 40-50 คนในหนงหมบาน สภาผนำชมชนประกอบดวยผนำชมชนประมาณ40-50คนรวมตวกนสภาผนำชมชนเปนองคกรชนดหนงเปนองคกรจดการ 2) สำรวจขอมลชมชน สภาผนำชมชนทำการสำรวจขอมลชมชนขอมลชมชนมความสำคญยง ซงขาดไมได เพราะขอมลทำใหเกดความเขาใจตรงกนและใชเปนเครองมอในการทำแผนชมชน 3) ทำแผนชมชน สภาผนำชมชนใชขอมลมาทำแผนชมชน แผนชมชนเปนแผนพฒนาอยางบรณาการทกดาน 4) เสนอแผนตอสภาประชาชน สภาประชาชนเปนทประชมของคนทงหมบาน เนองจากหมบานมคนไมมากนก อาจ 500-1,000 คน จงสามารถมสวนรวมโดยตรงเปนประชาธปไตยโดยตรง(DirectDemocracy)ไมตองผานตวแทนสภาประชาชนพจารณาแผนชมชนอาจเพมหรอตดทอนอยางไรกแลวแตทประชมในทสดสภาประชาชนมมตรบรองแผนชมชน

12 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

5) รวมกนขบเคลอนการพฒนาตามแผนชมชน เมอประชนทงชมชนมสวนรวมในการทำแผน จงมความเขาใจและรวมขบเคลอนการพฒนาตามแผนได 6) เกดการพฒนาอยางบรณาการ ขนเปนลำดบๆเกดสงคมศานตสข

กระบวนการชมชนเปนประชาธปไตยชมชน ททกคนมสวนรวม ซงเปนประชาธปไตยสมานฉนท และประชาธปไตยทมคณภาพสงมากเพราะผนำทไมเปนทางการหรอผนำตามธรรมชาตโดยทวไป มคณภาพสงกวาผนำประเภทอน ๆเปนประชาธปไตยทใชความรและการจดการอนนำไปสการพฒนาททำใหชวตและการอยรวมกนดขน จงเปนประชาธปไตยอรรถประโยชนตางจากประชาธปไตยระดบชาต ซงไมแนวาจะเปนประชาธปไตยสมานฉนท หรอประชาธปไตยคณภาพหรอประชาธปไตยอรรถประโยชน ประชาธปไตยชมชน เปนประชาธปไตยทฐานรากของสงคม ถาประชาธปไตยชมชนเขมแขงและทวถงจะทำใหประชาธปไตยทองถนและประชาธปไตยระดบชาตมคณภาพสงขน เนองจากกระบวนการชมชนหรอประชา-ธปไตยชมชนเปนหวใจของการพฒนาชมชนไมวาการพฒนาใดๆ เกยวกบชมชน รวมทงการพฒนาระบบสขภาพชมชน ตองใสใจตอการจดการสงเสรมใหมกระบวนการชมชนเขมแขง

ถาเขาใจหลกการ องคกรใด ๆ กสงเสรมชมชนเขมแขงได เชน องคกรปกครองทองถนองคกรทางสาธารณสข องคกรพฒนาเอกชนองคกรภาคธรกจ หรอองคกรทางวชาการหลกการคอสงเสรมการรวมตวรวมคดรวมทำของคนในชมชน จนเกดองคกรชมชน เชนสภาประชาชนตามทกลาวขางตน ชมชนเมองจะเกดยากกวาชมชนชนบทเพราะมลกษณะตวใครตวมนมากกวา และการทจะมารวมตวรวมคดรวมทำยาก เพราะตางคนตางยงในการทำมาหากนของตวเอง วธหนงทจะทำใหเกดชมชนเมองคอใชการวจยพนทนำ วจยใหรประวตศาสตรและรากเหงาของคนในพนทแลวเอาขอมลไปใหคนในชมชนด ประวตศาสตรและรากเหงาของคนในชมชนจะเปนจดดงดดใหคนในชมชนมารวมตวกน มหาวทยาลยตาง ๆ มนกศกษาปรญญาโทมาก ซงบางทกไมรจะวจยในหวขออะไร ซงนาจะมวจยโดยทำขอมลชมชนเพอสงเสรมใหเกดชมชนเมอง

องคกรปกครองทองถนกบ

“สามเหลยมเขยอนภเขา” ในพนท องคกรปกครองทองถน (อปท.) ม 3ประเภทคอ อบต. เทศบาลและอบจ. องคกรปกครองทองถนมความสำคญตอระบบสขภาพชมชนเปนอยางยงทจะขาดเสยมไดชมชนนนเปนภาคประชาชนอปท.เปนองคกรของรฐ

สงคม=ชมชน อำนาจรฐ=อปท.ชมชน

รปท 1“สามเหลยมเขยอนภเขา”ในระบบสขภาพชมชน

วชาการ=หนวยงานทางสาธารณสขเชนสถานอนามยโรงพยาบาลชมชน

13มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ตามหลก “สามเหลยมเขยอนภเขา” วาการจะทำอะไรใหสำเรจ 3 องคประกอบตองเขามาเชอมโยงกนคอวชาการสงคมและอำนาจรฐ องคกรวชาการในระบบสขภาพชมชนคอสถานอนามย โรงพยาบาลชมชน และองคกรวชาการอนๆ สงคมคอชมชนและกระบวนการชมชน อำนาจรฐคออปท. การจดการระบบสขภาพชมชน ตองจดการใหองคประกอบทง 3 ของ “สามเหลยมเขยอนภเขา” เขามาเชอมโยงกน การวจยและการพฒนาระบบสขภาพชมชน คอการวจยและการพฒนา “สามเหลยมเขยอนภเขา” ในระบบสขภาพชมชน

สรางวสยทศนและเปาหมายรวมของ

ระบบสขภาพชมชน

การจดการใหมคอการทำใหเกดวสยทศนรวม (Shared Vision) เพราะบคคลและองคกรทเกยวของมจำนวนมากถาตางคนตางเหนตางคนตางทำกจะไมมพลง หรออาจทอนกำลงกนเองเพราะฉะนนตองมการจดการใหบคคลและองคกรทเกยวของมวสยทศนรวม วสยทศนรวมจะทำใหเกดการรวมพลงไปทศทางเดยวกน เมอมวสยทศนรวมแลวกตงเปาหมายรวม เมอมวสยทศนและเปาหมายรวมแลวจะเกดพลงสงประดจแสงเลเซอรทเกดจากการจนคลนแสงเขามาดวยกน บทบาทของผนำคอการสอสารอยาง ทวถงเพอสรางวสยทศนและเปาหมายรวมผนำทกระดบตองเปนผสอสารเพอสรางวสยทศนและเปาหมายรวม การจดการใหมอกอยางหนง คอการสอสารเพอสรางเปาหมายและวสยทศนรวม ตวอยางของเปาหมายของระบบสขภาพชมชน ถาระบบสขภาพชมชนจะมเปาหมายดงตอไปน(รปท2) 1) เปนสงคมทคนไทยไมทอดทงกนโดยอบต. จดการสำรวจคนทงตำบลวามใครอยในขายจะถกทอดทงบาง เชนคนแกคนพการ เดกกำพรา แลวจดใหมอาสาสมครดแลหมดทกคน โดยใช

1.เปนสงคมไทยไมทอดทงกน

7.สรางเสรมสขภาพ

2.มเศรษฐกจพอเพยง

6.ควบคมโรค3.รกษาโรคทพบ

บอยได

5.บรบาลผสงอาย4.ควบคม

โรคเบาหวานและความดนสง

รปท 2ตวอยางเปาหมายของระบบสขภาพชมชน

14 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

กองทนสขภาพตำบลท สปสช.ออกให40บาทตอคนถาในตำบลมประชากรหมนคน กจะมเงนเขากองทน 400,000 บาท อบต. อาจจะออกสมทบอก100,000 บาท พอเพยงทจะไปดแลกนระดบหนง อาสาสมครดแลคนพการอาจตองการการสนบสนนทางวชาการ ตองมการจดการวาสถานอนามยโรงพยาบาลชมชน โรงพยาบาลจงหวด และมหาวทยาลย จะเขามาสนบสนนวชาการไดอยางไร 2) มเศรษฐกจพอเพยง ทกคนมงานทำมอาหารกนอม การทำเกษตรผสมผสานจะเปนอาชพหลกทใหความมนคงทางอาหาร การมเศรษฐกจพอเพยงเปนปจจยทสำคญมากตอการสขภาพด 3) รกษาโรคทพบบอยไดเชนเปนหวดเจบคอปวดทองทองเดนฯลฯ 4) ควบคมโรคเบาหวานและความดนโลหตสงไดหมดทกคน โดยการสำรวจและวนจฉยโรค และใหการรกษาดแลโดยใกลชด ถาสามารถควบคมโรคเบาหวานและความดนสงไดทวประเทศ จะตดภาระโรคและภาระบรการลงไปไดมากประเทศคงประหยดการสญเสยไปไดปละหลายแสนลานบาท 5) บรบาลผสงอาย ผสงอายไดรบการดแลทบานอยางทวถง โดยญาตอาสาสมครผบรบาลและพยาบาลเยยมบาน

15มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

6) ควบคมโรคได เชน โรคไขเลอดออกโรคซารส โรคไขหวดนกชมชนเขมแขงจะควบคมโรคได 7) สรางเสรมสขภาพ อะไรททำใหมสขภาพดกชวยกนทำอยางเตมท อาจเพมเปาหมายมากกวานตามทตกลงกน เชน สามารถดแลผปวยทมปญหาฉกเฉนอบต.มรถพยาบาลทเตรยมพรอม24ชวโมงเพอสงตอผปวยไปโรงพยาบาลฯลฯ การยกตวอยางเปาหมาย 7ประการของระบบสขภาพชมชน เพอใหมมโนทศนวา ระบบสขภาพทำใหเกดเรองด ๆ ตอชวตความเปนอยอยางไรบาง และถาบรรลเปาหมายดงทวานชมชนจะมความสขสกเพยงใด ซงไมไกลจาก ทเรยกวาสวรรคบนดน

หมออนามยและนกสขภาพครอบครว

นายแพทยนทศน รายยวาผตรวจราชการสาธารณสขเขตอสานเหนอ ไดทดลองนวตกรรมบคลากรทสามารถใหบรการไดทวถง ทเรยกวา นกสขภาพครอบครว (นสค.) นสค.เปนผดงครรภ หรอพนกงานอนามยหรอพยาบาลนสค. แตละคนไดรบเครองมอ3ชนคอจกรยานยนต1คนคอมพวเตอรโนตบก1ตวโทรศพทมอถอ1เครอง และดแลประชากร1,200คนอยางใกลชดนสค.มขอมลของประชาชนแตละคนอยในคอมพวเตอร

เชน สวนสง นำหนก เสนรอบเอว ระดบนำตาลในเลอด ความดนโลหต ฯลฯ มการตดตอดแล กนอยางใกลชด โดยจกรยานยนตไปถงบานหรอพดคยกนดวยโทรศพทมอถอ นสค. สามารถจดการสงตอผปวยไปรกษาทสถานอนามยหรอโรงพยาบาลชมชน นเปนตวอยางของบรการใกลบานใกลใจคนไทยทกคนมหมอประจำครอบครว เปนรปแบบท สามารถไปทกตำบล ทวประเทศ และทำใหการควบคมโรคเบาหวานและความดนโลหตสงทงประเทศเปนจรงได เปน หลกการทสามารถปรบใชสำหรบบรการปฐมภมดวย จงสมควรทผเกยวของทกฝายจะเขามาศกษาทำความเขาใจและพฒนา ทงในระดบพนทและระดบนโยบาย เครอขายหมออนามยในทกจงหวดควรรวมตวกน และไดรบการสนบสนนใหมบทบาท ในบรการปฐมภมเชนนอยางจรงจง แมบคลากรสาธารณสขทกชนดควรม วสยทศนและทกษะในเรองสขภาพชมชนพยาบาลคอพลงหลก เพราะมจำนวนมากและเปนบคลากรพหศกยภาพ คอเปนพยาบาลกไดรกษาโรคกไดควบคมโรคกไดและสงเสรมสขภาพกได เปนนกวจยกได เปนครกได เปนผจดการกได ขณะนมพยาบาลทงประเทศอยประมาณ150,000คนมสถาบนการผลตคอคณะพยาบาลศาสตรและวทยาลยการพยาบาลรวมกนกวา

16 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

70แหงและกำลงเพมขนความตองการพยาบาลผชวยพยาบาล และผบรบาลนนมหาศาลยงนกทงในประเทศและตางประเทศ เราควรเปนมหาอำนาจในการพยาบาล ในแตละจงหวดมพยาบาล 1,000-2,000 คน หรอกวาในจงหวดทใหญ สวนใหญอยทโรงพยาบาลจงหวด นอกจากนนอยทโรงพยาบาลชมชนสถานอนามย และทสำนกงานสาธารณสขจงหวดและอำเภอ พยาบาลทงจงหวดควรเปนอนหนง อนเดยวกน พยาบาลทโรงพยาบาลจงหวด ไมวาจะเปนพยาบาลเฉพาะทางอยางใด ควรจะมโอกาสเปนอาสาสมครไปทำงานทโรงพยาบาลชมชนเพราะการทำงานจำเจอยในหองผาตดบาง ในไอซยบาง ไมดตอสขภาพจต การไดไปสมผสธรรมชาตและความเปนจรงของชวตในชมชนจะทำใหสดชน มมมมองใหม ทกษะใหม ถาไปทำงานในโรงพยาบาลชมชนและในชมชนพยาบาลทกคนจะกลายเปนพยาบาลเวชปฏบต-พยาบาลชมชน ไปโดยอตโนมต เพราะไดเรยนรในฐานปฏบตจรง (Context-BasedLearning=CBL)ดกวาการไปเรยนแบบเอาวชาเปนตวตงในสถาบนการศกษา โรงพยาบาลจงหวดสามารถเปดคลนกพยาบาลเวชปฏบตเพอใหบรการปฐมภม ซงจะแบงเบาภาระของแพทยและทำใหคณภาพดขน

พยาบาลทงจงหวดควรจะเชอมโยงกนเปนเครอขาย จากสถานอนามยถงโรงพยาบาลชมชนถงโรงพยาบาลจงหวด เครอขายพยาบาลทเชอมโยงกนทงจงหวด นอกจากจะไปทำใหบรการสขภาพชมชนเขมแขงขนยงใหคำตอบแกการสงตอผปวยซงทำไมสำเรจมานาน ทไมสำเรจเพราะเนนทแพทยเปนผสงตอ แตแพทยกมภาระยงเกนหนกหนา และตองยงกบเทคโนโลยตาง ๆ การสงตอตองทำดวยใจ พยาบาลนนโดยหนาทจะใกลชดกบอารมณความรสกของผปวยและญาตมากกวาแพทย ถาพยาบาลทงจงหวดไดเชอมโยงเปนเครอขายเดยวกนดวยหวใจของพยาบาลชมชน การสามารถทำการสงตอผปวยทงขนและลงดวยหวใจความเปนมนษย นกศกษาพยาบาลในคณะพยาบาลศาสตรและวทยาลยพยาบาลทงหมด ควรมหลกสตรพยาบาลชมชนภาคปฏบต โดยไปทำงานทโรงพยาบาลชมชน สถานอนามยและในชมชนนกศกษาพยาบาลเปนหมนคนกจะไปสงเสรมความเขมแขงของระบบสขภาพชมชน และเปนการสรางพยาบาลในอนาคตทมจตใจและทกษะชมชน ขณะนมความรวมมอระหวาง อบต. –คณะพยาบาลศาสตร–โรงพยาบาลชมชนในการ ผลตพยาบาลชมชน โดย อบต. เปนผคดเลอกคนในชมชนไปเรยนพยาบาลโดยออกคาเลาเรยนให เมอจบแลวไปเปนพยาบาลของชมชนโดย อบต.

17มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เปนผจายเงนเดอน การมพยาบาลอยในชมชนเลย จะชวยใหบรการสขภาพชมชนมความทวถงและคณภาพดขน โครงการนกำลงขยายตวมากขนเรอยๆโดยมสภาการพยาบาลและคณะพยาบาลศาสตร/วทยาลยการพยาบาลหลายแหงรวมกน โดยมคณบดคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยขอนแกนเปนผประสานงาน ถาองคกรพยาบาลทงหมดเชอมโยงกนเปนเครอขาย มวสยทศนและเปาหมายรวมกนในเรองพยาบาลกบระบบสขภาพชมชน ระบบสขภาพชมชนจะเขมแขงยงนก และประเทศไทยจะเปนมหาอำนาจทางการพยาบาล

โรงพยาบาลชมชน

กบคณะแพทยศาสตร

โรงพยาบาลชมชนอยตรงรอยตอของระบบสขภาพชมชน โดยสนบสนนงานบรการสขภาพและงานวชาการตองานของสถานอนามยและงานในชมชนในขณะเดยวกนมศกยภาพทจะประสานกบองคกรอนๆอกมากหลาย โรงพยาบาลชมชนท เขมแขงจะเปนสถาบนทฝกอบรมบคลากรสาธารณสขอยางดทงแพทย พยาบาลและบคลากรอน ๆ การทโรงพยาบาลชมชนจะเปนสถาบนฝกบคลากรไปดวย จะมคนมาชวยทำงานมากขน การพฒนาบคลากรในระบบบรการกำลงเปนแนวคดใหมของศตวรรษท21

ระบบพฒนาบคลากรสาธารณสขปจจบนขนกบขอเสนอแนะของ Abraham Flexnerเมอ ค.ศ. 1910 อนไดแกระบบทเรยกวาScience-based คอ มฐานอยในวทยาศาสตรเมอเวลาผานไปหนงศตวรรษถง ค.ศ. 2010คณะกรรมการระดบโลกซงมJulioFrenkและLincoln Chen เปนผนำมความเหนวาระบบนไมเหมาะสมสอดคลองกบสภาวการณในปจจบนปจจบนมปญหาเชงระบบมาก แตแพทยและบคลากรสาธารณสขอน ๆ ทผลตในฐานวทยาศาสตรไมเขาใจระบบคณะกรรมการคณะนเหนวา ควรมการปฏรปการผลตบคลากรสาธารณสข คอแทนทจะเอาวทยาศาสตรเปนตวตงควรจะเปลยนเปนเอาระบบเปนตวตง(Systemoriented) การสงนกศกษาไปเรยนรจากการปฏบตท โรงพยาบาลชมชน คอการผลตบคลากรสาธารณสขโดยเอาระบบบรการเปนตวตง ทงนมไดหมายความวาจะทอดทงวทยาศาสตร เพราะวทยาศาสตรกเปนสวนหนงของระบบ คณะแพทยศาสตรของทงหมดควรศกษารายงานของ Frenk และ Chen แลวสงเสรมความเขมแขงของโรงพยาบาลชมชน และสงนกศกษาแพทยไปฝกงานทโรงพยาบาลชมชนใหมากขนลดการปฏบตงานในระดบตตยภมลง บทบาทของคณะแพทยศาสตร ต อโรงพยาบาลชมชนจะพลกโฉมระบบสขภาพชมชนและพลกโฉมแพทยศาสตรศกษา

รปท 3 ความสมพนธเชงอำนาจจากบนลงลางเปนความสมพนธทางดง

การเมอง ราชการ วชาการ ธรกจ ศาสนา

18 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ความคดเกาและการจดการเกา

วกฤตการณตางๆจากความลมเหลวของการพฒนาตางๆเชนการเมองเศรษฐกจสงคมสงแวดลอมทกอยางยากไปหมดและทำใหสำเรจไมได ถงจะถกเถยงตอสกนอยางไร ๆ กทำใหสำเรจไมได ความไมสำเรจทำใหปญหาบานปลายและขดแยงกนมากขน แตกยงมงสการตอสกนมากกวาการมงทำใหสำเรจ การบรหาร การตอสกบการบรหารใหเกดความสำเรจไมเหมอนกนและใชสมองคนละสวน การตอสกนนนงายกวาและใชสมองสวนหลง ซงเปนสมองสตวเลอยคลาน ทวางายกวากคอเพยงสรางศตรรวมและรวมกำลงไปส ในการตอสนนคำนงถงความจรงและศลธรรมนอย เมอตอสไปนานเกนกเกดความเคยชนของการใชสมองสวนหลงทไมคำนงถงความจรง และศลธรรม แมเมอตอสชนะมาแลวกบรหารจดการเพอความสำเรจของการพฒนาไมเปน การพฒนาตองใชสมองสวนหนา เมอ

พฒนางานตาง ๆ ไมสำเรจกเกดความสบสนวนวายตอไปปญหาตางๆกจะสะสมเพมพนขนจนถงขนวกฤตและอาจเกดมคสญญกลยคได ฉะนน จงควรสนใจทำใหเกดความสำเรจในงานพฒนาตาง ๆ ความคดเกา ๆ การจดการแบบเกา ๆ ทำใหสำเรจไมได จำเปนตองมความคดใหมและการจดการใหม

ความคดเกาและการจดการเกาคออะไร ความคดเกาและการจดการเกา คอ การคดเชงอำนาจกบการจดการเชงอำนาจ การจดการเชงอำนาจคอ การใชอำนาจจากบนลงลางทเรยกวา Top down ทกหนทกแหงลวนเปนความสมพนธเชงอำนาจ ไมวาจะเปนครอบครวในโรงเรยน หรอในองคกร ความสมพนธเชงอำนาจเปนความสมพนธทางดงหรอเปนแทงๆ

รปแบบของความสมพนธมผลกระทบอยางลกซงตอโครงสรางของสมอง ความรสกนกคด และพฤตกรรมซงควรจะทำความเขาใจ

รปท 4 สมอง3ชน

Neo-cortex(ปญญาวจารณญาณศลธรรม) Mammalianbrain

(อารมณความรสก)

Reptilianbrain(ความอยรอด)

1�มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สมองของมนษยประกอบดวย 3 ชนชน

ในสด สบเนองมาจากสมองสตวเลอยคลาน

(Reptilian brain) ทำหนาทเกยวกบความ

อยรอดชนกลางสบเนองมาจากสตวเลยงลก

ดวยนม(Mammalianbrain)ทำหนาทเกยวกบ

อารมณความรสก

สมองชนนอก Neo-cortex เปนสมอง

แหงความเปนมนษย ทำหนาทเกยวกบสตปญญา

ขนสง วจารณญาณ ศลธรรม สมองสตวเลอย

คลานคอนไปขางหลง บางทเรยกสมองสวนหลง

(Hind brain) สมองมนษยอยคอนไปขางหนา

บางทเรยกสมองสวนหนา (Fore brain) ถาใช

สมองสวนหลงมากหนกไปทางการตอส ความดบ

ความเถอน ถาใชสมองสวนหนามากจะหนกไป

ทางใชสตปญญาวจารณญาณและศลธรรม

การใชอำนาจจะไปกระตนสมองสวนหลง

ทำใหมความดบ ความเถอน ถาผใหญใชอำนาจ

กบเดกครใชอำนาจกบนกเรยนนายใชอำนาจกบ

ลกนองศลธรรมไมเกดแตถาเดกกดนกเรยนกด

ลกนองหรอผปฏบตงานในองคกรกด มโอกาส

คดเองจะไปกระตนสมองสวนหนาใหเจรญ ทำให

เกดสตปญญาวจารณญาณและศลธรรม

ฉะนนการบรหารจดการแบบเกา คอการ

ใชอำนาจดงลงไปผคนในองคกรจะไมใชสตปญญา

และมพฤตกรรมเบยงเบน เชน เฉอยงาน ลอบ

ทำรายกนแสวงหาอทธพลนนทาวาราย

ฉะนนในการบรหารจดการแบบเกาผคน

จะขาดความสข ความสรางสรรค มพฤตกรรม

ทางลบ จงขาดความสำเรจ องคกรตาง ๆ ใน

สงคม ลวนเปนโครงสรางทางดง ไมวาจะเปน

ในระบบการเมอง ราชการ วชาการ ธรกจ หรอ

ศาสนา (ดรปท 3) การขาดความสขและความ

สำเรจจงแผซานทวไป

นอกจากนนการบรหารจดการแบบทางดง

ยงทำใหแยกเปนสวนๆตามสายบงคบบญชาใน

ขณะทการพฒนาคอความเชอมโยง การบรหาร

จดการแบบใชอำนาจดงทำใหเกดการแยกสวน

เชอมโยงกนไมได อะไรทแยกสวนจะนำไปสการ

เสยสมดลและวกฤตการณ

การคดแบบเกาๆและจดการแบบเกาๆ

จงนำไปสความทกขและความไมสำเรจประโยชน

รปท 5 ความสมพนธทางราบทบคคลและองคกรตางๆเขามาเชอมโยงดวยความสมครใจ

20 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

วธคดใหม และการจดการใหม

วธคดใหม คอ การเคารพศกดศร และคณคาความเปนคนของคนทกคน เหนวาบคคลและองคกรทงหมดมความสำคญตอความสำเรจหรอความลมเหลวของภาระงาน ใครจะเกงไปคนเดยวไมได แตตองอาศยการเรยนรรวมกนในการปฏบต(Interactivelearningthroughaction) โครงสรางของความสมพนธใหม ไมเปนทางดงดงในรปท 3 แตเปนความสมพนธทางราบ(รปท 5) บคคลและองคกรตาง ๆ ทเกยวของมความเปนอสระ ไมมใครมอำนาจเหนอใคร แตเขามาเกยวของสมพนธโดยมการเรยนรรวมกนในการปฏบต การจดการใหมคอการจดการใหมการเรยนรรวมกนในการปฏบต

การจดการเกา คอ การใชอำนาจสงการแบบในระบบราชการ โดยไมตองใชความร และการเรยนรจงไมสำเรจประโยชน หรอแมจดการโดยใชความรเกาทสำเรจรปกไมทำใหเกดความสำเรจ งานทกอยางมบรบทเฉพาะของมน มองคประกอบทเกยวของไมเหมอนกน การทำงานโดยใชความรสำเรจรปเชนวชาตางๆทเคยเรยนมา จงไมสำเรจประโยชน ผเกยวของตองเรยนรในบรบทของงานนนๆจากการปฏบตการเรยนรโดยใครคนใดคนหนง ตอใหเกงเทาไหรกไมสำเรจเพราะคนอน ๆ ทเกยวของ ถาไมไดเรยนรกจะเปนอปสรรคตอความสำเรจ นเปนทมาของการเรยนรรวมกนในการปฏบต ซงจะตองสนใจตรงนใหด ๆ เพราะเปนหวใจของความสำเรจ แตคนสวนใหญยงคนชนอยกบความสมพนธแบบเกา ๆคอสมพนธกนดวยอำนาจโดยไมเรยนรเชน คณะกรรมการ ใชอำนาจกำหนดหรอสงการโดยไมไดรวมเรยนร คณะกรรมการจะเปนอปสรรคตอความสำเรจ เปนตนเหตของความพการแตกำเนดขององคกร ผกอตงองคกรจะตองระวงตรงนใหด ๆ ถาพรรคพวกตงคณะกรรมการขนมา โดยคณะกรรมการไมไดรวมเรยนร คณะกรรมการจะเปนอปสรรคตอความสำเรจ ผประเมนโครงการหรอองคกร ถาคดวามอำนาจทจะตดสนโดยไมไดรวมเรยนร กจะเปนอปสรรคตอความสำเรจ

21มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผบรหารถาบรหารโดยใชอำนาจแตไมไดรวมเรยนรกจะนำมาซงความลมเหลว องคกร แมมความสำเรจ แตถาไมเปนองคกรเรยนรเพอปรบตวอยางตอเนอง ความสำเรจกจะนำไปสความลมเหลว การเรยนรรวมกนในการปฏบต จงเปนเครองมอของความสำเรจ การทจะเกดการเรยนรรวมกนตองมธรรมะอยชดหนง อาจเรยกวา ธรรมะแหงการเรยนรรวมกนนนคอความเอออาทรความเปดเผย ความจรงใจตอกน โดยทว ๆ ไปมกไมเรยนรรวมกน เพราะความรงเกยจ ความหมนไส หรออคตอนๆทมตอกนการทจะเกดการเรยนรรวมกน จงตองสกดอคตตาง ๆ เหลาน หรออาจเรยกวาเปลยนมมมองใหม และเปลยนความคดใหมตอคนอน โดยมองเหนคณคาในตวของคนทกคนคนทกคนมความรในตวทไดมาจากประสบการณและการทำงาน อยาไปมองวาเขามวฒปรญญาอะไรหรอเปลาความทเขาแตกตางจากเรานนเปนของด เราจะไดเรยนรจากเขา เมอเราเปลยนมมมองเกยวกบคนอนและเหนคณคาของคนทกคน เราจะเกดความสขในตวเอง และเมอทำงานรวมกนไปจะยงเกดความสขเพมขน ๆ และเกดความเชอถอไววางใจกน (Trust) ความเชอถอไววางใจกนจะทำใหเกดความสขและพลงในองคกรทจะทำใหเรองยากๆกลายเปนเรองงาย นกจดการใหมจงควรมทศนะและทกษะในการจดการเรยนรรวมกนในการปฏบต

การจดการพฒนาระบบสขภาพชมชน

เนองจากระบบสขภาพชมชนมบคลากรและองคกรทเกยวของจำนวนมาก การจดการระบบสขภาพชมชนจงมหลายจด หลายระดบและหลายมต ซงมการจดการในระดบและมตตางๆดงตอไปน

ก. หนวยการจดการระบบสขภาพชมชน 1) สภาผนำชมชน ในระดบชมชนหรอหมบานทำแผนชมชนและขบเคลอนการพฒนาชมชนอยางบรณาการ ในแผนอยางบรณาการมแผนการพฒนาสขภาพชมชนดวย สภาผนำชมชนตงเปาหมายการพฒนาสขภาพชมชนในหมบานของตน และขบเคลอนการพฒนาใหบรรลเปาหมายโดยเชอมโยงกบอบต.และสถานอนามย 2) อบต. สงเสรมความเขมแขงของสภาผนำชมชนในทกหมบานในตำบลของตนประสานงานกบสภาผนำชมชน สถานอนามยโรงพยาบาลชมชน สปสช.เขตและองคกรทเกยวของอนใด เพอสรางเปาหมายรวมและขบเคลอนใหบรรลเปาหมายของสขภาพชมชนตงและบรหารกองทนสขภาพชมชนรวมกบสปสช. รวมกนโรงพยาบาลชมชนและคณะพยาบาลศาสตร/วทยาลยการพยาบาล ทำการผลตพยาบาลของชมชน และบรรจเขาทำงานในชมชนจดหารถพยาบาลทพรอมนำผปวยสงตอไดตลอดเวลา24ชวโมง

22 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

3) สถานอนามยหรอรพ.สต. ทำงาน

เชอมโยงกบชมชนและอบต. ตงเปาหมายรวม

และใหบรการ จดใหมนกสขภาพครอบครวท

สามารถดแลประชาชนไดทงตำบล โดย นสค.

คนหนงดแลประชาชนประมาณ 1,200 คน

ม นสค. จำนวนมากพอทจะดแลคนไดทงตำบล

คนทกคนจะไดรบการบรการชนเยยม ซงหาไมได

ในนวยอรกหรอ กทม. เรยกวาเปนบรการใกลบาน

ใกลใจ ทคนไทยทกคนมหมอประจำครอบครว

กนจรง ๆ ฝายนโยบายควรสนบสนนใหสถาน

อนามยมนสค.ดวยจำนวนและคณภาพพอเพยง

ตรงนจะเปนการพลกโฉมสขภาพชมชนทเดยว

4) หมออนามย หมออนามยแตละ

จงหวดควรรวมตวกนพฒนาระบบสขภาพชมชน

5) สำนกงานสาธารณสขอำเภอ สงเสรม

ใหสถานอนามยทกแห ง ในตำบลสามารถ

ปฏบตงานไดดง (3) และประสานงานกบชมชน

และอบต.และโรงพยาบาลชมชน

6) โรงพยาบาลชมชน รพช. สนบสนน

ทางวชาการใหสถานอนามยทำงานไดตาม (3)

ประสานงานกบอบต.และคณะพยาบาลศาสตร/

วทยาลยการพยาบาลในการผลตพยาบาลชมชน

รบพยาบาลจากโรงพยาบาลจงหวดมาปฏบตงาน

เปนทฝกงานของนกศกษาแพทย นกศกษา

พยาบาล และนกศกษาในวชาชพอนในเรอง

ระบบบรการสขภาพชมชน

7) โรงพยาบาลจงหวด สนบสนนการทำงานของรพช. สงพยาบาลเปนอาสาสมครไปปฏบตงานทโรงพยาบาลชมชน อาจประสานงานในการพฒนาระบบสขภาพชมชนทงจงหวด 8) พยาบาล องคกรพยาบาลทงประเทศเชอมโยงกนมวสยทศนและเปาหมาย ระบบสขภาพชมชนสงนกศกษาพยาบาลและพยาบาลไปปฏบตงานในระบบสขภาพชมชน พยาบาลแตละจงหวดรวมตวกน เปนชมรมพยาบาลเพอชมชนมมลนธพยาบาลเพอชมชน 9) สำนกงานสาธารณสขจงหวด เปนผนำในการประสานใหทกภาคเขามาสรางวสยทศนและเปาหมายรวมของระบบสขภาพชมชนตดตามสนบสนนและประเมนสถานการณเพอใหทกฝายมการปรบตวใหทำไดดยงขน 10) ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข ประสานงานสาธารณสขจงหวดในเขตใหพฒนาระบบสขภาพชมชนในจงหวดของตนตาม (7)ประสานงานกบสปสช.เขตกระทรวงสาธารณสข และองคกรอนทรวมกนขบเคลอนระบบสขภาพชมชน 11) สปสช. เขต ประสานงานกบผตรวจราชการเขต สาธารณสขจงหวดและองคกรภาคตาง ๆ ในการพฒนาระบบสขภาพชมชน พฒนาระบบการเงนทจะสนบสนนการทำงานรวมกนใหบรรลเปาหมายของระบบสขภาพชมชน

รปท 6เครอขายของหนวยจดการตวเองในระบบสขภาพชมชน

23มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

12) คณะแพทยศาสตร คณะพยาบาลศาสตร/วทยาลยพยาบาลและสถาบนผลตบคลากรอน ๆ สนบสนนความเขมแขงของโรงพยาบาลชมชน สงนกศกษาไปเรยนรภาคปฏบตทโรงพยาบาลชมชนและในชมชนสนบสนนเชงนโยบายเพอพฒนาระบบสขภาพชมชน หนวยจดการสขภาพชมชนอาจมอน ๆอกตามบรบทของการทำงาน หนวยจดการทง12 หนวยจดการตนเอง และพยายามเชอมโยงกบหนวยอนๆใหมากทสดทำงานเปนเครอขาย(รปท6)

ข. การวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน การวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชนคอการวจยและพฒนาใหเครอขายระบบสขภาพชมชนตามรปท 6 รถงกนและเชอมโยงกนใหมากทสด การวจยเชนนควรมทกพนท อาจทำไดโดยสำนกงานสาธารณสขจงหวดหรอสถาบนวจยในกระทรวงหรอมหาวทยาลย

ในนโยบาย 1 มหาวทยาลย 1 จงหวดควรมอยางนอยมหาวทยาลยหนงแหงททำงานกบพนทในหนงจงหวดในหนงมหาวทยาลยนควรมหนงโครงการหรอสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชนในทกจงหวด เปนเครองมอทจะทำใหหนวยงานตาง ๆ ทเกยวกบระบบสขภาพชมชนทำงานเชอมโยงเปนเครอขายกนกระชบและแขงแรงขน

ค. การจดประชมเรองระบบสขภาพชมชน ควรมการจดประชมสขภาพชมชนทงในระดบตำบล อำเภอ จงหวด และระดบชาตโดยจะเรยกวาการประชม หรอสมชชา หรอมหกรรมกตาม เพอการแลกเปลยนเรยนร และการขบเคลอนนโยบาย ควรมเวทพฒนานโยบายระบบสขภาพชมชนทภาคทเกยวของเขารวมอยางตอเนอง

24 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ง. กลไกขบเคลอนนโยบายและยทธศาสตรระดบชาต กระทรวงสาธารณสข และองคกรตาง ๆ เชน สช. สสส. สปสช. สวรส. ควรรวมกนทำใหการพฒนาระบบสขภาพชมชนเปนนโยบาย และทำยทธศาสตรในการขบเคลอน ตองสรางกลไกในการขบเคลอนนโยบายและยทธศาสตรทสามารถทำงานไดอยางตอเนอง เครองมอของการขบเคลอนยทธศาสตรคอผนำตองมการแสวงหาและสนบสนนผนำในระบบบรการสขภาพชมชนในทกระดบและทกองคกรภาค ผนำจะจดการใหระบบทงหมดเชอมโยงกนและเขมแขง ถาไดผนำทเหมาะสมระดบชาต ควรมองคกรรองรบ ซงอาจเปนสำนกงานคณะกรรมการระบบสขภาพชมชนแหงชาต หรอองคกรทเรยกชออยางอนทมความเปนอสระและทำงานไดอยางตอเนอง เครอขายผนำในระบบสขภาพชมชนจะชวยกนขบเคลอนการพฒนาระบบสขภาพชมชนทงระบบ

อนโมทนาทายบท

โดยทระบบสขภาพชมชนมความสำคญอยางยงยวดทจะทำใหระบบสขภาพลงตว และประเทศไทยลงตว เพอความผาสกของประชาชนทงประเทศอยางยงยนขอใหทกฝายพยายามทำความเขาใจระบบสขภาพชมชน ทำความเขาใจระบบการจดการใหมหรอกระบวนทศนใหมในการพฒนา ซงจะทำใหระบบสขภาพชมชนเกดขนไดจรง คนไทยควรจะมจนตนาการใหม ซงเปนจนตนาการใหญ วาประเทศไทยพนทกขไดถาคนไทยสลดตวเปนอสระจากการถกครอบงำดวยมายาคตตางๆเกดสำนกในศกดศรและคณคาความเปนคนของตวเอง วาเรามศกยภาพทจะทำอะไรด ๆ และรวมมอกบเพอนมนษยในการสรางสรรค เราสามารถเรยนรรวมกนในการปฏบตจะเกดความเชอถอไววางใจกน(Trust)อนเปนพลงของความสขและความสำเรจอนมหาศาล ขอใหมตรภาพอนไพศาลเกดขนในหวใจของคนไทย เกดปญญาประดจแสงสวางและรวมพลงกนทางสงคม เกดอานภาพชนดใหมคอ สงคมานภาพ ขอใหมตรภาพ ปญญาภาพ และสงคมานภาพ พาคนไทยทงมวลไปสการสรางสงคมทคนไทยไมทอดทงกนและประสบศานตสขนรนดร

25มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

กระบวนทศนใหม ของการจดการ

โกมาตร จงเสถยรทรพย และคณะ

อดมคตทหายไปจากชวตการงาน

ในขณะททศทางการพฒนาของสงคมไทยมงเนนความเจรญทางดานวตถการแสวงหาความรำรวยและลาภยศถกทำใหกลายเปนเปาหมายของชวต ระบบบรหารทางการแพทยในปจจบนมการพฒนาในลกษณะเนนคาตอบแทนทเปนตวเงน ยงมโรงพยาบาลเอกชนซงสามารถเกบคารกษาพยาบาลราคาแพงและจดสรรคาตอบแทนใหกบแพทยทไปทำงานมากกวาภาครฐเปนสบเปนรอยเทากยงเกดการเปรยบเทยบรายไดระหวางกนมากยงขน คนทำงานเสยสละเพอสวนรวมหรอชวยเหลอผปวยโดยมคาตอบแทนแตพอควรกลายเปนคนโง การพดถงเรองอดมคตของชวตกลายเปนสงแปลกประหลาดไปในสถานการณปจจบน อยางไรกตาม หากปราศจากซงจรรยาแพทยและอดมคตของชวตแลวบคลากรทางแพทยกมสถานะไมแตกตางจากพอคาทแสวงหากำไรจากความเจบปวยของผคน อนจะนำซงความเสอมแหงวชาชพอยางยากทจะฟนคนกลบมาไดสภาพการณดงกลาวสวนหนงเกดขนเพราะระบบการแพทยในปจจบนขาดการสรางแรงจงใจในการทำงานทมากกวาการไดรบเงนทองหรออามสสนจาง หากถอวางานเปนมากกวาการดนรนหาคาตอบแทนทเปนเงนเพยงอยางเดยว แตยงเปนโอกาสทจะไดรบความสขและผลตอบแทนในลกษณะอนโดยเฉพาะงานในวชาชพทางการแพทยนน อาจมสงตอบแทนทเงนไมอาจเทยบได ไมวาจะเปนความสขหรอความภาคภมใจในการทำความด การไดรบความรกและความเคารพนบถออยางจรงใจจากผปวยเพอนรวมงานและสงคม

26 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สงตอบแทนทางจตใจและทางสงคมเหลาน เปนเครองประคบประคองอดมคตวชาชพใหเตบโตและงอกงามขนมาได การทำงานจงเปนโอกาสในการพฒนาจต ดงทมกพดกนวา “การทำงานคอการประพฤตธรรม” อนจะนำมาซงความสขในการทำงานและการดำเนนชวตทมคณคา การบมเพาะฟนฟอดมคตของชวตและความหมายของการทำงานในหมบคลากรสาธารณสข ไมเพยงแตจะทำใหการทำงานใหบรการแกผปวยและญาตมความละเอยดออนมากยงขน แตยงมความสำคญอยางยงสำหรบการสงเสรมมตทางจตวญญาณในวงการสาธารณสขไทย ทงน สาเหตทอดมคตและคณคาทางจตวญญาณสญหายไปจากการทำงานดานสาธารณสขนน ปจจยสำคญสวนหนงกคอ ระบบงานทเปนอยนนไมเออตอการเรยนรและสงเสรมคณคาทดงามในเชงอดมคต ระบบงานและกระบวนการบรหารทเปนอยเนนปรมาณมากกวาคณภาพใชอำนาจและขาดการใสใจในมตทางจตวญญาณ ปญหากคอ เราจะสรางระบบงานอยางไรใหสามารถสงเสรมและเออใหเกดการเรยนรและหลอเลยงอดมคตของชวตใหงอกงามไดในชวตการทำงาน ทำอยางไรจะสรางสรรควฒนธรรมองคกรในระบบบรการทางการแพทยใหเกอกลตอการบมเพาะจตใจทดงามและความเปนมนษยทสมบรณได

การสรางอดมคตและวฒนธรรม

องคกรเพอการเรยนรสสขภาวะทาง จตวญญาณ

ชวตการทำงานกบวฒนธรรมองคกร ในวฒนธรรมองคกรมระบบความรและการเรยนรทเกดขนภายในชวตองคกรเสมอความรทวานมไดจำกดขอบเขตไวเฉพาะทไดจากการเรยนตามตำราวชาชพ เชนความรทางการแพทยการพยาบาล หรอวชาการสาธารณสข แตยงครอบคลมไปถงความรทางวฒนธรรม (Culturalknowledge) ซงหมายความถงระบบวธคดทแฝงเรนอยในระบบงาน ซงทำหนาทชนำบคคลใหมความรสกนกคดและพฤตกรรมซงเปนทยอมรบตามบรรทดฐานขององคกร พดงายๆกคอความรทางวฒนธรรมนเองทเปนสวนสำคญในการตดสนวาอะไรสำคญและเปนสงทตองใสใจเปนพเศษในการทำงานในองคกรหนงๆ วฒนธรรมองคกรนแฝงตวอยในระบบงานและคอยชนำกำกบพฤตกรรมของผคนในองคกรโดยไมรตว และมอทธพลอยางยงตอพฤตกรรมองคกร เปนสงทแอบแฝงและมกซอนเรนอยลกในจตสำนกของผคนในองคกรจนกลายเปนนสยและความเคยชนทแกไขไดยาก แมจะเปนสงทแกไขไดยาก แตหากตองการปฏรปจตสำนกและสรางวฒนธรรมใหมทเออตออดมคตยอมเปนสงทหลกเลยงไมได

27มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การสรางระบบองคกรใหเออตอการงอกงามของอดมคตของชวตและสรางเสรมคณคาของงานใหเกอกลตอการเตบโตไปสการเปนมนษยทสมบรณของสมาชกองคกร จงจำเปนตองสรางสรรควฒนธรรมองคกรใหมดวยการจดกระบวนการเรยนรในองคกร โดยสงทเราจำเปนตองทำความเขาใจใหรเทาทนกคอ ระบบความรและการเรยนรทเกดขนในองคกรสมยใหม

ระบบความรและการจดการการเรยนร การจดการการเรยนรมความสมพนธกบระบบความร หากเรามองยอนไปในอดตหรอพจารณาระบบความรในวฒนธรรมตาง ๆ จะพบเหนรองรอยความพยายามของมนษยทกยคทกสมยทพยายามจะสรางกระบวนการเพอเขาถงการแบงปน หรอเพอถายทอดความรในหมคณะหรอกลมคนในสงคมการรวมกลมกนทำงานการแบงงานหรอหนาททางสงคมจนทำใหเกดเปนบคคลทมความชำนาญเฉพาะดาน เชนหมอหรอชางฝมอประเภทตาง ๆ กถอไดวาเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร นอกจากนนการเกดขนของภาษากาย ภาษาพด และภาษาเขยน การแสดงสหนาหรอทาทาง ตลอดจนการเลานทานการรองเพลง การสวดมนต และพธกรรมตาง ๆกลวนแตเปนไปเพอการจดจำและสบทอดความรหรอเรองราวในสงคมมใหหลงลมไป (Connerton,1989)โดยระบบความรหรอจารตความรหนงมกมวธการเรยนรทแตกตางกน

การแพทยพนบานเปนตวอยางทดของระบบความรพนบานทมกระบวนการจดการความรอนเปนลกษณะเฉพาะทแตกตางไปจากระบบความรสมยใหม ระบบความรพนบานนนถอวา ความรเปนสงทแยกไมออกจากคณธรรมจงมกมขอหามมใหนำความร ไปใช เพอการแสวงหากำไรอกทงยงมลกษณะเปนของสวนรวมทไมใชใครจะนำไปจดสทธบตรเปนของสวนตวได ระบบการแพทยพนบานเนนการเรยนรระหวางครกบศษยทมมตทางจรยธรรม การถายทอดวชาจะเกดขนกตอเมอครเชอมนวาผเปนศษยจะสามารถรกษาคณธรรมของวชาชพได หรอกลาวไดวาในระบบความรพนบานนนถอวาวชาความรมทงคณและโทษ ครหมอจงยอมใหวชาหายสาบสญหรอหมดไปกบชวตของตนเสยมากกวายอมใหตกไปเปนของคนเลวคนชวหรอคนเหนแกตว ความรและทกษะดานศลปะโดยเฉพาะงานหตถกรรมพนบานกมกระบวนการเรยนรทแตกตางออกไปจากระบบการศกษาสมยใหมในหนงสอชอLearninginLikelyPlaces:VarietiesofApprenticeshipinJapan(Singleton,ed.1998) มบทความของดคอกเกอร (DeCoker) ทเขยนถงระบบการเรยนรทกษะศลปะดงเดมของญปนซงมกระบวนการทแตกตางออกไปจากการเรยนในระบบโรงเรยนสมยใหม โดยไดสรปหลกการเรยนรในระบบดงเดมของการถายทอดทกษะศลปะพนบานทเปนลกษณะเฉพาะได7ประการคอ

28 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

1. การเนนใหผเรยนทำงานหนก เรมดวยการคดลอกงานศลปะชนเอก โดยใหทำตามแบบอยางเครงครดเพอพฒนาทกษะพนฐานใหแมนยำไมเนนการคดประดษฐประดอยหรอการคดสรางสรรคงานใหม ๆ โดยไมมทกษะพนฐานเสยกอน 2. การเนนวนยการฝกฝนทเครงครดโดยใหทำงานหนกเพอสรางเจตจำนงและความวรยะ ใหศษยมความอดทนอยางสงตอความยากลำบากในการทำงาน 3. การมระบบความสมพนธและวถการปฏบตทชดเจนระหวางศษยกบอาจารย โดยเนนความสมพนธแบบมชวงชนของระบบอาวโสและการแสดงออกซงความเคารพนบถอตอครบาอาจารยอยางเครงครด 4. การมลำดบชนของทกษะ จากทกษะเบองตนคอย ๆ ขยบไปสทกษะชนสง โดยมการเลอนตำแหนงไปตามลำดบชนศษยทกาวหนาขนไปในระดบสงจะมสถานภาพ สทธ และการเขาถงความลบหรอเคลดวชาขนสงตามลำดบ 5. การอาศยระบบความสมพนธแบบเครอญาตทมกฎเกณฑสบทอดมาจากบรรพบรษทชดเจน 6. การอาศยการสอสารในเชงสญลกษณการสอสารระหวางศษยกบครเปนการสอสารทตองอาศยการตรกตรองตความมากกวาการสอสารแบบตรงไปตรงมา

7. การมเปาหมายทางจตวญญาณเปนเปาหมายสงสด การทำงานมไดมเปาหมายเพยงเพอการหาเลยงชพแตการเรยนรทกษะและการทำงานศลปนนเปนไปเพอการบรรลภาวะสงสดในทางจตวญญาณ โดยถอวาการทำงานเปนการฝกฝนขดเกลาตวตนของผเรยน (DeCoker,1998) อาจเหนไดไมยากวา ระบบความรและการเรยนรทแตกตางกนยอมสรางความรและบมเพาะผเรยนใหมวธมอง วธคด และวธปฏบตทแตกตางกน ซงกสมพนธไปกบระบบการทำงานหรอระบบผลตอยางแยกไมออก ความรและทกษะทเนนจนตนาการความเปนลกษณะเฉพาะตนและการสรางสรรคขนสงยอมไมสามารถเกดขนจากระบบความรทเนนมาตรฐานเดยว และระบบการผลตแบบโหล ๆดงท เปนอย ในสงคมบรโภคนยมทฉาบฉวยเชนเดยวกบความรและทกษะทจะเกอกลใหอดมคตของชวตเตบโตและสงเสรมมตวญญาณใหงอกงามในองคกรนนจะเกดขนไดกแตในระบบงานและกระบวนการจดการทเหมาะสมซงระบบงานและการจดการองคกรในสงคมสมยใหมมจดออนสำคญหลายประการทมรากฐานมาจากปรชญาและการมองโลกแบบจกรกลรอบ วธคดททำใหการจดการสมยใหมละเลยตอมตทางจตวญญาณและละเลยตอความเปนมนษยนจำเปนตองมการวเคราะหใหชดเจน

29มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

วธคดการจดการองคกรสมยใหม :

จดออนของกระบวนทศนแบบกลไก

วธคดการจดการแบบกลไก การจดการสมยใหมเกดขนควบคกบระบบองคกรสมยใหมและความรตามหลกวทยาศาสตรในปลายครสตศตวรรษท 19 ซงในระยะตอมาเฟรดเดอรกเทยเลอร(FrederickTaylor)และอองรเฟออล(HenriFayol)ไดสรางหลกการบรหารจดการสมยใหมทเรยกวาThe Principles of Scientific Managementขน หลกการทวานเนนการแบงงานการสงการ และการควบคม (Commandand Control) เปนระบบซงองทศนะทวา ระบบองคกรมไดตางไปจากเครองจกรกลทองคประกอบยอยๆทำหนาทเฉพาะเพอใหระบบใหญดำเนนไปไดอยางราบรน โดยทหนวยยอยแตละหนวยไมมความหมายในตวของตวเอง และจะสมพนธกนในมตของการงานเทานน มการใชกระบวนการศกษาอยางเปนวทยาศาสตรในการพฒนาเทคนคการควบคมกำกบแรงงานใหมประสทธภาพมากทสด เชน วธการทเรยกวา“TimeandMotionStudy”(Corwin20041)ซงออกแบบระบบงานทคนงานจะทำงานโดยใหมระยะทางของการเคลอนไหวรางกายสนทสด ในเวลานอยทสดไดผลงานมากทสด มนษยในระบบดงกลาวนจงถกลดทอนลงเปนเพยงจกรกลและแรงงานกลายเปนวตถดบเพอการผลตคนงานในระบบอตสาหกรรมตองทำงานตามคำสงและทำเฉพาะงานเพยงดานใดดานหนงทตนรบผดชอบซงทำใหผคนในระบบงานเชนนกลายเปนมนษยมตเดยว(One-DimensionalMan)โดยไมตองใชความคดสรางสรรคหรอสตปญญา ในระบบงานเชนน การใชความคดทงหมดจะเปนงานของผบรหารและผออกแบบระบบสวนการลงมอกระทำทงหมดเปนของลกจางททำโดยไมตองคด(Morgan1998,อางในคาปรา2548:135) หลงสงครามโลกครงท 2 ทศนะการบรหารระบบงานแบบกลไกถกทาทายจากการคนพบฮอวธอรน เอกเฟกต (HawthorneEffect)ซงพบวาความรสก

30 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทดตอกนและความสมพนธทดในระบบงานเปน

ปจจยทางสงคมททำใหผลตภาพของระบบงาน

เพมขน (Mayo, 1933) แนวคดดงกลาว ทำให

เกดความสนใจตอมตทางสงคมจตวทยาองคกร

มากขน อยางไรกตาม วธคดพนฐานของการ

จดการกยงอาศยความรเรองปจจยทางสงคม

วฒนธรรมของผเชยวชาญเพอใหผจดการสามารถ

ควบคมกำกบระบบงานใหมผลตอผลตภาพ

จะเหนวาระบบงานและวธคดในการ

จดการนยงคงมรากฐานจากปรชญาวทยาศาสตร

กลไกในกระบวนทศนเดม ทเนนการควบคมให

เปนไปตามกฎเกณฑตายตวทคนพบไวแลวลวงหนา

สกระบวนทศนใหมของการจดการองคกร

กระบวนทศนใหมทางวทยาศาสตรทเกด

ขนจากการคนพบทฤษฎสมพนธภาพ(Relativity

Theory) และควอนตมฟสกส (Quantum

Physics) ไดทำใหผคนในสงคมตระหนกวา

วทยาการตางๆรวมทงวทยาการดานการจดการ

(Management Science) แบบเดมนน ถก

ครอบงำดวยกระบวนทศนวทยาศาสตรแบบ

วตถนยมกลไกทมององคกรแบบเครองจกรกล

และขาดความเขาใจระบบทซบซอนของมตความ

เปนมนษย

แนวคดใหมๆเชนองคกรเรยนร (Learning

Organization)ทนำเสนอโดยปเตอรเซงเก(Peter

Senge 1990) หรอแนวคดการมององคกรเปน

ระบบชวตในหนงสอ Leadership and the

new Science ของมากาเรต วทเลย (Magaret

Wheatley1999)หรอการจดองคกรใหมๆเชน

การจดการเครอขาย (Networking) และองคกร

วจลภาพ(ChaordicOrganization)ของดฮอค

(Dee Hock 1999) ไดพลกวธคดเกยวกบการ

จดการองคกรไปสกระบวนทศนใหม

แนวคดตาง ๆ เหลานมพนฐานวธคด

เกยวกบมนษยและสงคมตางไปจากกระบวนทศนเกา

สำคญๆหลายประการคอการจดการในกระบวน-

ทศนใหมน พลกวธคดจากการมองแบบกลไกท

เราสามารถควบคมตวแปรและวางแผนเพอบรรล

เปาหมายไดอยางเบดเสรจมาสวธคดเชงระบบท

ซบซอน ในระบบซบซอนนนการเปลยนแปลงมก

ไมมลกษณะเชงเสนทตรงไปตรงมา และเปนสงท

ไมอาจคาดเดาหรอควบคมอยางเบดเสรจได หรอ

เรยกวาเปนการเปลยนแปลงแบบNon-Linear

การจดการในกระบวนทศนใหมจงให

ความสำคญทการปรบตวและการสรางวงจร

ปอนกลบ (FeedbackLoop)โดยถอวาองคกร

ไมใช เครองจกรและมความซบซอนเหมอน

สงมชวต(LivingOrganization)ระบบซบซอนท

สามารถจดการตนเอง (Self-Organizing) ได

เทานนจงจะสามารถปรบตวใหอยรอดไดใน

สถานการณซบซอนทคาดเดาอะไรอยางตายตว

31มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ไมได (Senge,1996) แนวทางเพอใหเกดการ

จดการตนเองไดด จงไมใชการวางยทธศาสตรท

ตายตวนอกจากนนวธคดการจดการอยางใหมยง

เนนไปทการสรางคณคาสงสด โดยอาศยคณคา

สงสดนเปนหลกอางองในการตดสนใจและการ

ทำงานรวมกน (DeeHock,1999) การจดการจง

ตองมการวสาสะและทบทวนคณคาอยางสงสด

อยางสมำเสมอ

การวางแผนและการจดการในกระบวนทศน

ใหมน จงเปนกระบวนการทดำเนนไปอยาง

ตอเนองมากกวาจะเปนขนตอนทจบลงทละขนๆ

วธคดใหมเนนการจดการความสมพนธ

มากกวาการใชตวเองเปนศนยกลาง กระบวนทศน

ใหมยดถอทศนะเชงสมพนธภาพทวาความเปนตว

เปนตนของสรรพสงนนเปนผลจากความสมพนธ

ทมกบสงอน รปแบบการจดการองคกรจงม

ลกษณะเปนเครอขายทเชอมโยงกนโดยมความ

รวมมอกน (Castells1996)แตองคกรในเครอขาย

จะยงคงความเปนเอกเทศของตนเองไวในระดบ

หนง และมความยดหยนเพอใหสามารถปรบตว

จดการตนเองได คอ เนนทความสมพนธใน

แนวราบทความรวมมอกนมกจะเกดความ

เหนชอบรวมกน ไมใชเกดจากการสงการ ซง

แตกต า ง ไปจากองคกร ในแนวคด เดมท ม

โครงสรางเปนลำดบชนและใชอำนาจสงการ

ในการจดการองคกรเปนสำคญ

วธคดใหมเนนศกยภาพในการเรยนรและ

การจดการความร โดยถอวาความรเปนสนทรพย

ทสำคญทสด ทสำคญยงถอวาความรนนมหลาก

หลายแบบซงทำใหตองมกระบวนการเรยนรและ

การจดการความรแบบวทยาศาสตรทตองตรวจ

วดไดอยางเปนภววสยเทานน ซงเปนวธคดท

ตกรอบความรของมนษยใหจำกดอยเพยงมต

เชงปรมาณ วธคดใหมถอวาความจรงถกประกอบ

สรางขนจากความคด ภาษา และระบบสงคม

จนตนาการจงมสวนสำคญเพราะมพลงในการ

ผลตความจรงใหม ๆ ทเออตอการเรยนรของ

มนษย

กระแสความตนตวในเรอง “ความร” กบ

การจดการองคกรนน อาจกลาวไดวามสวน

ไมนอยทเกดจากงานของปเตอร ดรกเกอร

(Drucker 1996) ซงไดเสนอไวกวาสามทศวรรษ

มาแลววา ในสงคมยคสารสนเทศและเทคโนโลย

การสอสาร สงคมจะกาวสการเปนสงคมความร

(Knowledge Society) และระบบเศรษฐกจจะ

เปนระบบเศรษฐกจบนฐานความร (Knowledge

Economy)

แนวคดดงกลาวไดทำใหการสรางบคคลท

สามารถผลตความรและระบบงานทสามารถรอง

รบคนทมความรกลายเปนประเดนสำคญในการ

จดการองคกร ดงทคาปราสรปทศนะดงกลาวไว

ในหนงสอโยงใยทซอนเรนวา

32 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เศรษฐกจในทกวนน ทงการจดการและเทคโนโลยจะเชอมโยงอยกบการกอเกดความรอยางมนยสำคญ การเพมผมผลตไมไดมาจากแรงงานแตเปนความสามารถทจะตอเตมแรงงานดวยความสามารถใหมทมรากฐานมาจากความรใหมดวยเหตฉะน“การจดการความร”“ทนทางปญญา”และ “การเรยนรขององคกร” จงกลายมาเปนแนวคดใหมทมความสำคญตอทฤษฎการบรหารจดการ(คาปรา2548:132) การเรยนร

บนระบบอตสาหกรรมความร

ความรและการเรยนรในกระบวนทศนแบบอตสาหกรรม แนวคดเรองการเรยนรและการจดการความรทไดรบกลาวถงอยางมากในปจจบนนนมหลากหลายแนวทางการปฏบต อาจกลาวไดวากระแสทเกดขนในแวดวงวชาการดานการบรหารจดการนเปนสวนหนงของความพยายามทจะกาวใหพนจากกรอบจำกดของวธคดเดมของการจดการความรทอาจเรยกวา “อตสาหกรรมความร” (Knowledge Industry) สมยใหม ซงสมพนธอยางใกลชดกบระบบเศรษฐกจแบบทนนยมอตสาหกรรมและเปนระบบทมรากฐานวธคดมาจากกระบวนทศนวทยาศาสตรเกาซงมองโลกแบบแยกสวนและกลไก

ความรและการเรยนรในระบบอตสาหกรรมความรนปฏเสธการดำรงอยของมตทางจตวญญาณหรออดมคตของชวตไปใหพนจากความเปนวตถ ระบบอตสาหกรรมความรทวานมขอบเขตกวางขวางครอบคลมทงระบบการเรยนการสอนในสถาบนการศกษาระบบการวจยรวมทงระบบการผลตการกระจายการบรโภคความรทเกดขนและดำรงอยในสงคมทนนยมอตสาหกรรม โดยเหตทการเรยนรกบการจดการความรในองคกรตาง ๆ ลวนไดรบผลกระทบจากอตสาหกรรมความร เราจงจำเปนตองรเทาทนถงขอจำกดตางของระบบอตสาหกรรมความรไวเปนเบองตน กอนทจะสามารถพลกใหพนไปจากขอกำจดของมน เพอพฒนาวธคดการจดการองคกรไปสการเรยนรในมตทางจตวญญาณได ระบบอตสาหกรรมความรนมลกษณะเดยวกบทธออเดอรอะดอรโน(TheodorAdorno) นกคดคนสำคญของสกลความคดแบบแฟรงเฟรท(FrankfurtSchool)ไดวเคราะห“อตสาหกรรมวฒนธรรม” (Cultural Industry) ไววา แบบแผนทางวฒนธรรมในสงคมทนนยมนน ถกกำหนดครอบงำโดยระบบอตสาหกรรมทจะเปนผผลตคานยมผานสนคาอปโภคบรโภค และอาศยการวจยทางการตลาดและการโฆษณาทางสอสารมวลชนสมยใหม ไมวาจะเปนโทรทศน วทยภาพยนตรดนตรและหนงสอพมพฯลฯ เพอใหไดการผลตและการบรโภคสนคาสำเรจรป

33มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ในปรมาณมาก(MassConsumption)(Adorno 1990)ภายใตบรบทดงกลาว วฒนธรรมในสงคมสมยใหมจงกลายเปนสวนหนงของระบบทนนยมอตสาหกรรม ศลปะและการแสดงออกทางวฒนธรรมจงถกควบคมจำกดโดยระบบตลาด ระบบความร (KnowledgeSystem)ในระบบทนนยมอตสาหกรรมกมชะตาไมตางไปจากระบบวฒนธรรม เพราะเปนผลผลตของกรอบวธคดแบบอตสาหกรรมเชนกน ระบบอตสาหกรรมความรมลกษณะทสำคญไดแก 1. ระบบการถายทอดความรหรอระบบการศกษาเนนการสรางผลตทลกษณะเหมอนกนเปนจำนวนมาก (Mass Production) นกเรยนเขาสระบบโรงเรยนไมตางจากวตถดบทเขาสโรงงานผานสายพานเขาสการผลตทใช “พอพมพ” หรอ“แมพมพ” ของชาตปมใหไดนกเรยนทมมาตรฐานเดยวกน คดเหมอนกนทำเหมอนกน เปนระบบการผลตแบบอตสาหกรรมโดยแท 2. นอกจาก “คน” ซงผลตไดแบบอตสาหกรรมแลว “ความร” กตองถกทำใหเปนของสำเรจรปทสามารถถายรปทสามารถบนทกถายทอด จดจำ และทดสอบไดดวยเกณฑมาตรฐานเชงปรมาณ ความรทเหมาะกบการจดการในระบบอตสาหกรรมตองเปนความรทมผผลตเปนจำนวนนอยราย ผคนทเหลอสวนใหญ

เปนเพยงผบรโภคความรสำเรจรปทไมตองใชสตปญญาขบคดหรอสงเคราะหเพยงใหสามารถเอาความรสำเรจรปไปใชไดเปนพอ ความรทถกผลตและเปนทนยมในการบรโภคจงกลายเปนความรแบบ “How to” ทเนนเทคนควธการทำมากกวาการเสรมสรางสตปญญาใหเกดการรเทาทน หรอการสรางรากฐานของความรทจะสามารถนำไปคดใหงอกงามตอได หรอเรยกวา เปนระบบทเนนการเรยนเรองKnow-HowมากกวาKnow-Why 3. การวจยในระบบอตสาหกรรมความรในปจจบนกมลกษณะของทนนยมอตสาหกรรมเชนกน ระบบวจยทเปนอยไมตางไปจากระบบการผลตแบบอตสาหกรรมทนอกจากจะเนนงานวจยเพอผลไดทางเศรษฐกจแลว ยงเนนงานวจยทวางแผนการผลตไวลวงหนาไดชดเจน เพอใหสามารถควบคมการผลตไดเชนเดยวกบการผลตแบบอตสาหกรรม และมงหาคำตอบแบบตรงไปตรงมาท “เปนวทยาศาสตร” และเปนภววสย(Objective)คอมตวเลขยนยนได งานทงายตอการสนบสนนในระบบวธคดดงกลาวกคอ การวจยเชงปรมาณทมกรอบและแนวทางการวจยทแนนอนตายตว สวนงานการสรางความรดานสงคมวฒนธรรมความเขาใจทางศาสนาหรอปรชญาตลอดจนความรความเขาใจในมตทางวญญาณนนจงจะถกละเลยไปโดยปรยาย

34 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เพราะไมสามารถทำใหเปนตวเลขหรอนำมาแสดงเปนตารางและขนตอนเปนขอๆเหมอนตำราอาหารได จะเหนไดวาระบบการจดการความรทองแอบกบวธคดแบบอตสาหกรรมน เปนระบบทเออใหความรบางแบบเตบโตไดอยางรวดเรวในขณะทแทบจะไมเหลอทอยทยนใหกบความรทมรากฐานวธคดแตกตางออกไปโดยเฉพาะความรในมตทางจตวญญาณ การกาวออกจากกรอบจำกดของอตสาหกรรมความร จงเปนเงอนไขสำคญของการเรยนรใหมๆและการจดการความร

การจดการเรยนรสมตทางจตวญญาณ หวใจของการจดการความรไมไดอยทการประยกตเทคนคหรอวธการทำงาน แตเปนการ “พลกวธคด” หรอการปรบกระบวนทศน ซงเปนการเปลยนแปลงในระดบรากฐาน การจดการความรจงเปนการทำงานบนรากฐานวธคดเกยวกบความรทแตกตางกนไปจากกระบวนทศนเดมหลายประการคอ 1. การจดการความรในกระบวนทศนใหมถอวา ความรมหลากหลายลกษณะซงตองการการเรยนรทแตกตางกน เชน ความรเปดเผย (ExplicitKnowledge)ความรแฝงเรน(TacitKnowledgeและImplicitKnowledge)(Nokana1991) ความรในเชงทฤษฎกบความรจากประสบการณการปฏบตและความรทครอบคลมครบถวนกบความรทใชงานได (Working Knowledge) ทศนะตอความรแบบใหมนถอวามความสำคญมาก เพราะการใหคณคากบความรทละเลยในกระบวนทศนเดมซงเนนเฉพาะความรทเปดเผยหรอจดบนทกได แนวคดเรอง ความรแฝงเรน (Tacit Knowledge) ซงถกนำเสนอโดยโปแลนย (Polanyi 1958) เนนใหเหนถงภาวะของการรทเกดจากสงมชวตอย(Indwelling) ในสงคมแวดลอมหนงและเกดการซมซบเอาความรสกนกคดจากผคนและสงคมวฒนธรรมของชมชนจนกลายเปนรากฐานของความเขาใจและแบบแผนทางความคดและปฏบต โปแลนยถอวาความรใด ๆ โดยเฉพาะความรเปดเผยทงหลายจะเกดขนได กลวนแตตองอาศยฐานคตทหลอหลอมขนจากความรแฝงเรนทงสน

35มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ในแงนเราจะเหนวาระบบราชการมความ

รแฝงเรนทผคนเรยนรจากปฏสมพนธในชวต

ประจำวนจนเปนผลใหขาราชการมวฒนธรรม

การทำงานทแตกตางไปจากองคกรแบบอน ๆ (ด

โกมาตร 2546) การปฏรประบบราชการใหไดผล

จงอาจตองรเทาทนความรแฝงเรนทมอยในระบบ

ราชการ

นอกจากนนความรยงเปนสงทแยกไมออก

จากการปฏบตการ การใหคณคากบความรเชง

ปฏบตนไดทาทายวธคดการจดการองคกรแบบ

เดมทถอวา ผบรหาร ผเชยวชาญหรอทปรกษา

รดทสด สวนผปฏบตเปนผคอยรบการถายทอด

ความรจากผร ทศนะใหมนถอวาผปฏบตเปน

ผรดทสดโดยเฉพาะการรวาความรสวนไหนเปน

ความรทใชงานไดหรอทเรยกกนวา ความรในการ

ปฏบตงาน(WorkingKnowledge)

2. ความรหลากหลายแบบตองการการ

เรยนรหลากหลายลกษณะ การขจกรยานเปน

ตวอยางทมกถกพดถงในแงทวา เปนความรแบบ

หนงทฝงแฝงอยในรางกาย (Embodied Knowledge)

เราจะไมสามารถถายทอดการขจกรยานดวยการ

บรรยายใหเขาใจวา การทจะทรงตวบนจกรยาน

และปนใหวงไปขางหนาโดยไมลมนนตองทำ

อยางไร การเรยนรทจะขจกรยานจงไมใชสงท

ตองมาจดจำทฤษฎการทรงตวและแรงโนมถวง

แตตองอาศยการปฏบต

แมแตความรทเปนความเขาใจเองกยงมความแตกตางทแยกแยะไดหลายลกษณะ ซงตองการการเรยนรทแตกตางกน การรหรอเขาใจในหลกการอยางเปนนามธรรม (Abstract) ก แตกตางไปจากการรและเขาใจผานเรองราวเปนรปธรรม (Narrative) ตวอยางงาย ๆ กคอ การเรยนรเรองฉนทะหรอการมความวรยะอตสาหะในฐานะหลกการในอทธบาท 4 (จนเราสามารถทองจำไดอยางแมนยำวาอทธบาท 4ประกอบดวย ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา) แตการรหรอเขาใจในหลกการอยางเปนนามธรรมนกไมสามารถสรางแรงบนดาลใจใหเกดความเพยรไดเทากบการไดอานเรองราวของพระมหาชนกสกครง จงไมเปนเรองแปลกทการเรยนรผานเรองเลา ไมวาจะเปนชาดกตำนานนทานเทพปกรฌมภหรอเรองเลาจากประสบการณ จงเปนกระบวนการสำคญในจารตความรทเนนมตทางจตวญญาณและอดมคตของชวตหนงสอเรอง งานคอความดของชวต (โกมาตร บก. 2548) และความดทเยยวยา (โกมาตรบก.2550) เปนตวอยางเรองเลาจากประสบการณทใหคณคาและแรงบนดาลใจกบงานบรการสขภาพชมชน เพราะการเรยนรอดมคตเปนเรองของคณคาและแรงบนดาลใจ ทไมมตวชวดเชงปรมาณไหนจะทำใหเกดขนได 3. การเรยนร เกดขนในระบบความสมพนธทเหมาะสม การเรยนรทเกดขนในระบบองคกรใด ๆ ขนอยกบระบบความสมพนธหรอ

36 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

อาจเรยกไดวา ขนอยกบโครงสรางอำนาจในระบบงานหรอองคกรนน ๆ โดยพนฐานทสดคอในองคกรทใชอำนาจมากการเรยนรอยางอสระยอมเกดขนไมไดเพราะสมาชกในองคกรจะหนไปสการปกปองตนเองจากการถกอำนาจคกคาม ในขนาดเดยวกนผบรหารทใชอำนาจในการบงคบบญชากจะไมสามารถรบรขอมลจากระบบปอนกลบ ซงเปนคณสมบตสำคญในการสะทอนปญหาเพอใหเกดการปรบตวของระบบซบซอน ลกนองไมกลาสะทอนปญหาเพราะกลวเจานายลงโทษ เหมอนอยางขนททเอาแตเรองดมาบอก ปดบงเรองทเปนปญหาไมใหฮองเตรดงนนนอกจากอำนาจจะเปนอปสรรคตอการเรยนรแลว การเรยนรยงไมอาจเกดขนโดยการใชอำนาจบงคบ การจดระบบความสมพนธทเหมาะสมหรอเออตอการเรยนรจงเปนกลวธทสำคญในการจดการความรในองคกรแนวความคดตางๆ เชนการสรางชมชนแนวปฏบต (Community ofPractice, COP) ทการปฏสมพนธของสมาชกดำเนนไปอยางเปนธรรมชาตและไมเปนทางการเนนความเปนกนเองและการสอสารทางตรง(ด แวนเกอร และคณะ, พนลาภ แปล. 2547;Gozdz 1995) เปนตวอยางหนงของการสรางระบบความสมพนธทเออตอการเรยนร เทคนควธตางๆเชนสนทรยสนทนาหรอDialogue(วศษฐ2548,Bohm2548)และAppraciateInquiry(Watkins &Mohr 2001) กเปนการใชความ

ชนชมยนดในคณคาหรอความสำเรจในการสรางความสมพนธทไววางใจกนและลดความแตกตางเหลอมลำของอำนาจเพอเออใหเกดการเรยนร นอกจากน การสรางสนตภาพในองคกรและการจดการความขดแยงดวยสนตวธกเปนแนวทางสำคญของการสรางเสรมมตทางจตวญญาณผานอดมคตของการดำเนนชวต ความสนใจในเรองสนตวธและการจดการความขดแยงโดยปราศจากความรนแรงเปนองคประกอบสำคญของกระบวนทศนการจดการใหม (ด Gleason1997;Ramsey1996;Reynolds1998) 4. ความรและการเรยนรเปนเครองปลดปลอยศกยภาพของมนษย กระบวนทศนเดมของวทยาศาสตรสมยใหมนนถอวามนษยไมตางจากเครองจกรกลทางชววทยา มนษยดำรงอยเพอเปาหมายทไมแตกตางไปจากสงมชวตอน ๆ คอเพอความอยรอด ความสขสบาย และการขยายเผาพนธ ทศนะดงกลาวไดทำใหระบบการจดการไมสนใจมตทางจตวญญาณและละเลยเรองราวดานอดมคตของชวต แนวคดใหมของการจดการความรเกดจากกระบวนทศนทมองชวตอยางเปนองครวมซงประกอบขนจากมตทางชวภาพและมตทางจตวญญาณอนเปนคณคาสงสดของชวตปเตอร เซงเกไดเสนอแนวคดทวากระบวนการพฒนาองคกรใด ๆ เรมตนดวยสงทเขาเรยกวาSelf mastery คอการเรยนรชวตดานในและเปาหมายเชงอดมคตของตนเอง ซงการเรยนรน

37มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ไมเพยงแตเปนขมพลงสำคญและศกยภาพในการทำงานเทานน แตการทำงานยง

เปนเครองมอในการขดเกลาชวตเพอเปาหมายของการบรรลซงคณคาสงสดของ

ความเปนมนษย (Senge et. al 2004 ด Bolman & Deal 1995; Briskin 1996;

Kahnweiler&Otte1998;Laab1995;Leigh1997;McLaughin1998;Mirvis1997)

ในแงนจะเหนไดชดวาวธในการจดการความรแนวใหมไดแยกแยะความร

ออกเปนหลายระดบโดยจำแนกความแตกตางระหวางขอมล(Data)สารสนเทศ

(Information) ความร (Knowledge) และปญญา (Wisdom) โดยถอวาขอมล

เปนขอเทจจรงทดำรงอยลอยๆไรบรบทในขณะทสารสนเทศนนมความสมพนธ

กบสงทใหความหมายบางประการ สวนความรนนเกดจากการเหนแบบแผน

ปรากฏในขอมลหรอสารสนเทศซงความรจะพฒนาไปสปญญากเมอเราสามารถ

เขาใจถงกฎเกณฑซงเปนหลกการสากลทไมขนกบบรบท

การแยกแยะเชนนแมจะดผวเผนหากพจารณาจากมมมองเชงศาสนาหรอ

ปรชญาแตกเปนประโยชนในแงททำใหเหนวาความรหรอภมปญญาชนสงมความ

แตกตางไปจากความรทวทยาศาสตรแบบเดมเคยยดถอวาเปนความจรงสงสด สระบบการจดการ

ทเออตออดมคตของชวต

การพลกวธคดจากการมองระบบองคกรเปนเสมอนเครองจกรกลไปสทศนะทถอวาองคกรเปรยบเสมอนระบบทมชวตนน หมายถงการเปลยนวธการจดการโดยถอวาองคประกอบยอยๆภายในระบบนนลวนมความหมายในตวเองและตองพงพาอาศยกน การปรบตวขององคกรไมตางกบระบบของสงมชวตในแงทวา แบบแผนของชวตเกดจากการเรยนรทจะมปฏสมพนธกบสงแวดลอมการเรยนรขององคกรจงเปนสงสำคญในการสรางกลไกการปรบตวทเออใหสมาชกขององคกรเตบโตและเขาถงศกยภาพสงสดของตน

38 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หวใจของการจดการความร คอ การสามารถใชความรในการทำงานและในขณะเดยวกนกสามารถทำใหการทำงานเปนการสรางความรใหมขนมาอยางสมำเสมอ จะวาไปแลว การทำงานถอไดวาเปนกจกรรมทสำคญทสดของความเปนมนษย เพราะงานทเปนสงททำใหมนษยตระหนกถงศกยภาพและผลสำเรจจากการกระทำของตน มนษยจงไมสามารถอยเฉย ๆ โดยไมทำงานเปนระยะเวลานานๆ ได เพราะงานเปนสงทใหความหมายแกชวต การทำงานจงสามารถยกระดบจตวญญาณของความเปนมนษยใหสงขนและชวยใหมนษยเขาถงคณคาและศกยภาพสงสดของตนเอง เปนศกยภาพในการบรรลซงความด ความงามและความจรงของชวตดวยการเรยนร การจดการองคกรและการสรางกระบวนการเรยนรทเปนไปเพอเปาหมายการปลดปลอยศกยภาพของมนษยเชนน จงจะเปนการทำงานทเกอกลตอการสรางสงคมใหมอยางแทจรง

การสรางสรรควฒนธรรมองคกร แมความหมายของคำวาวฒนธรรม และวฒนธรรมองคกรจะสามารถนยามไดหลากหลายแตทวาในแวดวงการจดการองคกรนนวฒนธรรมองคกรเปนทงวธการและผลลพธของการพฒนาองคกร จงไมใชสงทดำรงอยอยางตายตวแตสามารถปรบเปลยนเรยนรไดโดยอาจจำแนกเปนระดบได3ระดบคอ - พฤตกรรมการแสดงออก - คานยมทศนคตและวธคด - โลกทศนหรอกระบวนทศนอนเปนฐานคตของวธคด การดำเนนการเพอสรางเสรมวฒนธรรมองคกรใหเขมแขงและเกอกลตอภารกจองคกร จงจำเปนตองดำเนนการทงสามระดบโดยเนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมการแสดงออกทเกดขนในระยะสน การเปลยนแปลงคานยมทศนคตและวธคดในระยะกลาง สำหรบการเปลยนกระบวนทศนอนเปนฐานคตของวธนน เปนการเปลยนแปลงทตองดำเนนการตอเนองระยะยาว โดยการทเปลยนแปลงทงสามระดบลวนมความสมพนธเชอมโยงกน

3�มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การดำเนนการใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมและวฒนธรรมองคกรนนจำเปนตองมความตอเนองเพอใหไดผลในระยะยาว จงตองมโครงสรางหรอกลไกการดำเนนงานทตอเนองและมประสทธภาพ รวมทงมเครอขายการทำงานรวมกบองคกรทเกยวของ การปรบเปลยนวฒนธรรมองคกรสมพนธเชอมโยงกบโครงสรางองคกรวฒนธรรมราชการเดมเปนผลลพธมาจากโครงสรางองคกรราชการทมลกษณะสงการจากเบองบน มชวงชนการทำงาน มการแบงหนาท การทำงานอยางตายตว และมลกษณะรวมศนยอำนาจ การปรบเปลยนวฒนธรรมองคกรจงแยกไมออกจากการปฏรปโครงสรางองคกร โดยจะตองปฏรปโครงสรางจากระบบวธคดเดมสระบบวธคดใหม โครงสรางและระบบงาน

ระบบวธคดเดม ระบบวธคดใหม

เนนการสงการจากเบองบน เนนการแกปญหาในระดบปฏบตการ

เนนรปแบบการทำงานสำเรจรป เนนการคดคนสรางสรรคงานใหเหมาะสมกบปญหา

เนนการควบคมและสงการ เนนการมสวนรวมและความเสมอภาค

เนนโครงสรางแบบมชวงชนและการออกคำสง

เนนความรวมมอและการทำงานเปนเครอขาย

เนนเปาหมายระยะสนและการแกปญหาเฉพาะหนา

เนนเปาหมายระยะยาวทยงยน

เนนเหตผลและกฎระเบยบ เนนความเขาใจและความรวมใจ

เนนระบบรวมศนยอำนาจ เนนการกระจายอำนาจ

เนนพธการและความเปนทางการ เนนรปแบบเรยบงาย

40 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การปฏรปโครงสรางและระบบงาน จงจำเปนตองใสใจกบมตของวฒนธรรมองคกร ทเกยวโยงกบโครงสรางดวย ระบบวฒนธรรมมองคประกอบและเหตปจจยทสลบซบซอน วฒนธรรมองคกรเปนทงการแสดงออกทางพฤตกรรม และเปนฐานคตหรอกระบวนทศนในการมองและทำความเขาใจโลก การเปลยนแปลงใหถงรากฐานของวฒนธรรมจงเปนกระบวนการระยะยาวนกปรชญาวทยาศาสตรและนกสงคมศาสตรทสนใจในการปรบเปลยนกระบวนทศนมความเหนวาการเปลยนแปลงกระบวนทศนจะตองเรมจากการสรางแมแบบทางความคดใหม (Exemplar) ซงเปนตวแทนกระบวนทศนใหมหรอวฒนธรรมใหมควบคไปกบการสรางพนทการเรยนร การสรางตวแบบและเวทเพอการเรยนร จงมความสำคญตอการสรางเสรมวฒนธรรมองคกร กลวธในการสรางเสรมวฒนธรรมองคกร สามารถดำเนนการได 6 แนวทางหลก คอ 1. สงเสรมและเผยแผเรองราวของบคคลตนแบบทเปนแบบอยางในทางคณธรรมการทำ ความด จรยธรรม และจรรยาบรรณแหงวชาชพโดยเฉพาะปชนยบคคลทมอยในวชาชพตางๆ 2. สนบสนนใหเกดการคนหาและชนชมเรองราวเกยวกบความดคณธรรมของวชาชพและอดมคตของชวตทแฝงอยในระบบงาน โดยเฉพาะ

เรองราวของคนเลก ๆ ททำงานอยางใสใจและทมเทในหนวยงานตาง ๆ โดยดำเนนงานใหเกดกระบวนการดงกลาวอยางกวางขวาง ตอเนอง และ ใหเกดการนำเรองราวทสามารถสรางแรงบนดาลใจ มาเรยนรรวมกนในทกระดบ 3. เปดเวทการเรยนรเกยวกบวฒนธรรมองคกรในทกระดบโดยกำหนดใหการจดประชมสมมนาหรอการเสนอผลงานตาง ๆ มการนำเสนอเกยวกบหารสรางเสรมวฒนธรรมองคกรทกครง 4. การวฒนธรรมการใหบรการทมคณภาพ โดยสงเสรมการคนควาและเผยแพร เรองราวเกยวกบการใหบรการและการดแลผปวยทมความใสใจตอมตทางสงคมวฒนธรรมและ มความละเอยดออนตอความเปนมนษย 5. สงเสรมวฒนธรรมการเรยนรและการจดการความรในระบบงานเพอนำไปสการเรยนรและพฒนาคณภาพบรการอยางตอเนอง โดยบรณาการเขาในระบบการพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล 6. สนบสนนให เกดความเขาใจอนดระหวางบคลากรทางการแพทยและประชาชนผานการสรางวฒนธรรมการสอสารทดของบคลากร รวมทงสงเสรมการใชกระบวนการสมานฉนทและสนตวธในการจดการความขดแยงในระบบบรการทางการแพทยและสาธารณสข

41มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทนนยมกบผลกระทบ ตอระบบสขภาพชมชน1

ไมมขอสงสยเลยวา ระบบเศรษฐกจแบบทนนยมทเกดขนเมอหลายรอยปมาแลว มคณปการตอความเตบโตทางเศรษฐกจและความกาวหนาทางเทคโนโลยททำใหคนมชวตดขนเพยงใดแตนนกไมใชตวตนทงหมดของทนนยม ความจรงอกดานหนงทปฏเสธไดยากคอ ระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ทถอกนวาตอบสนองความตองการของมนษยไดดทสดน กระบวนการซงถก ขบเคลอนดวยการแสวงกำไรภายใตกลไกการตลาดและการแขงขนเสร ไดสงผลใหเกดความเหลอมลำ และเปนวกฤตทกดกรอนบอนทำลายความผาสกของสงคมดวยเชนกน

6 ลกษณะเดนของอดมการณ โลกทศน

และคานยมแบบทนนยม

ประการแรก ทนนยมมองวา มนษยเปนปจจยการผลต(แรงงาน) ทตองถกทำใหมตนทน(คาจาง)ตำทสดเพอทจะไดมผลกำไรสงสด ประการทสอง ทนนยมมองมนษยเปนลกคา หรอผบรโภคซงเปน เปาหมายของการขายผลผลตเพอทำกำไร ทำใหมการโฆษณาแขงขนการขายสนคาดวยกลยทธตางๆอนนำไปส“วฒนธรรมบรโภคนยม”

1 เปนสวนหนงของหนงสอ ฝาวกฤต “ความเปนธรรม” นำสงคมสสขภาวะ โดยสำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ซงอภญญา ตนทววงศ เรยบเรยงใหมจากบทความ “วกฤตทนนยม สงคมมโอกาส?” โดย ดร.ชาย โพธสตา และคณะ ใน รายงานสขภาพคนไทยพ.ศ.๒๕๕๓จดทำโดยสถาบนวจยประชากรและสงคมมหาวทยาลยมหดล(วปส.)สำนกงานกองทน สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.)และสำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต(สช.)

42 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ประการทสาม ทนนยมมองวา ทนเปนปจจยการผลตทสำคญ ดงนน อะไรททำใหเปนทนโดยตรงไดยากมกจะไดรบการใหคณคานอยเชน ปาไม แตอะไรททำใหเปนทนไดงายกจะใหคณคามากเชนตนไมซงสามารถเอามาสรางบานหรอทำเฟอรนเจอรไดโดยตรงทศนะเชนนนำไปสการใชทรพยากรอยางสนเปลองไมยงยน

ประการทส นอกจากนทนนยมยงมองวาทกสงทกอยางม “ราคา”ทศนะเชนนนำไปสการตดสนคณคาของสงตาง ๆ บนพนฐานของราคามากกวาคณคาดานอน ๆ และนำไปสการทำใหทกอยางเปน“สนคา”(commoditization)เพอทำกำไร แมวฒนธรรม พธกรรม ประเพณ ภมทศน ความสวยงามตามธรรมชาต ฯลฯทนนยมกสามารถนำมาทำเปนสนคาเพอแสวงกำไรไดเชนเพอการทองเทยวเปนตน

ประการทหา ทนนยมใหความสำคญแกระบบตลาดทมการแขงขน ระบบนอาจชวยให ผบรโภคซอสนคาและบรการไดในราคาตำอยางไรกตาม ในทางปฏบตผทเขาสการแขงขน ในระบบตลาดโดยมากแลวไมไดอยในสถานะทเทาเทยมกน ทำใหเกดการไดเปรยบเสยเปรยบระหวางผท“แขงแรงกวา” กบผท“ดอยกวา” ซงนำไปสการแขงขนทไมเปนธรรม ประเภท “มอใครยาวสาวไดสาวเอา” หรอ“ปลาใหญกนปลาเลก”

ขอเทจจรงเปนเชนนนทงในระดบประเทศและระดบโลก นอกจากนยงทำใหเกดการโยกยายทรพยากรจากพนททมความสามารถในการซอหรอการบรโภคตำ ไปสพนททมความสามารถ ในการซอสงกวา เชน มการจบปลาในทะเลไทย(และของประเทศยากจนอนๆ) ไปขายใหคนในประเทศรำรวยบรโภค เพราะไดราคาดกวา โดยละเลยความตองการของคนในพนทยงกวานนการเคลอนยายทนอยางเสร ในยคทนนยม ไรพรมแดนยงทำใหประเทศกำลงพฒนา รวมถงประเทศไทยดวยตองพ งพาการลงทนจาก ตางประเทศสงเกนไป มโอกาสจะนำไปสวกฤตทางการเงนไดงาย ถาเกดการเปลยนแปลงอยางกะทนหนในฐานการลงทน

ประการทหก ทนนยมยอมรบการเปนเจาของทรพยสนสวนบคคลอยางไมจำกด ทำให มแนวโนมทจะเนนความสำคญของปจเจกชนเหนอกวาสวนรวม นำไปสระบบ “ปจเจกนยม”และทำใหมการ “ผกขาด” เชน ระบบสมปทานและระบบทรพยสนทางปญญา (ลขสทธ สทธบตร) ระบบกรรมสทธผกขาดเชนน ตรงกนขามกบระบบกรรมสทธรวม หรอระบบการแบงปนการใชประโยชน เชน ระบบโฉนดทดนชมชน หรอ ปาชมชนเปนตน อดมการณโลกทศนและคานยมดงกลาวขางตน เปนลกษณะสำคญ (Core values) ของระบบทนนยมททำใหเศรษฐกจเตบโตและกาวหนา

43มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

แตขณะเดยวกนอดมการณและคานยมเดยวกนนกนำไปสปญหาหลายอยาง โดยเฉพาะปญหาความเหลอมลำทางเศรษฐกจ ปญหาสงแวดลอมชมชนออนแอ คณคาความเปนมนษยและ ศลธรรมจรยธรรมถกละเลยและปญหาสขภาพ กลาวโดยสรปคอ ปญหาสำคญหลายทสงคมทนนยมสวนมากไดประสบกนนน มสา เหตท เช อมโยงไปถ งระบบทนนยม ไมโดยตรงกโดยออม ทนนยมกบวกฤตชมชน

“สงคมเสยศนย” ปจจบนทนนยมไดรกคบเขาไปถงทกซอกทกมมของสงคมไมวาจะเปนในชมชน ในครวเรอน หรอสถาบนทางสงคมในระดบสงขนไป เชนสถาบนศาสนาและสถาบนการศกษา ทงในเมองและในชนบททำใหการผลตและวถชวตของคนเปลยนไปจากทเคยองอยกบความสมพนธทางสงคมและจารตประเพณ เชน เครอญาต ความเปนเพอนบานเดยวกน และความเชอทางศาสนาไดเปลยนไปสรปแบบใหมทยดความมเหตมผล เชงโลกยนยม(Secularrationality)และกฎเกณฑทใหความสำคญแกเรองสทธและความเสมอภาคระหวางปจเจกชนเปนทตง ความสมพนธทางการผลตแบบใหมน ไดกลายเปนสงทมอทธพลกำหนดความสมพนธ

ระหวางผคนในชมชน ทำใหกลายเปนหนวยทมความเปนปจเจกสง การพงพาเกอกลและการ รวมมอกน บนฐานของความสมพนธทางสงคม มนอยลง ความมนคงในชวตขนอยกบการเปนเจาของปจจยการผลต และความสามารถในการสะสมความมงคงทางวตถอาจกลาวไดวา ระบบทนนยมนนเอาปจเจกชนเปนศนยกลางไมไดเอาชมชนและสงคมเปนศนยกลางชมชน ในระบบทนนยมจงมกเปนชมชนท“เสยศนย” ภายใตระบบการผลตแบบทนนยมทมตลาดและการแขงขนเปนกลไกสำคญในปจจบนแมครวเรอนเกษตรกรรายเลกรายนอยในชนบทจะยงคงทำการผลตในไรนาของตนตอไป แต เปาหมายและกระบวนการผลตไดเปลยนไปมากแทนการผลตเพอกนเพอใชในครวเรอนเกษตรกรผผลตขนาดเลกจำนวนมากทหนมาผลตเพอสนองความตองการของตลาด หรอผลตสงทตลาดกำหนดจงพงตลาดมากขนๆ แตการพงตลาดหมายถง การเขาไปสระบบการแขงขน ซงคนในชนบทสวนใหญยงไมคนเคย ถงแมจะคนเคย การแขงขนกคอเกมท ผแขงแรงกวาเทานนทอยรอดในระยะยาวเกษตรกรจำนวนหนงทไมอาจจะสไดในการ แขงขนกลายเปนผผลตทไมมความมนคงสญเสยปจจยการผลตคอทดน กลายเปนกรรมกรขายแรงงานในภาคเกษตรหรอไมกในภาคอตสาหกรรมและบรการสภาพเชนนทำใหชมชนชนบทโดยรวมออนแอลง เพราะฐานเดมทมการพงพาเกอกลกน

44 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทางสงคม ถกอดมการณทนนยมทำใหออนแรงลงไปความออนแอลงของชมชนในชนบทจะเหนไดชดในระดบครวเรอนเมอการขยายตวในภาคอตสาหกรรมตองการแรงงานราคาถก ทำใหแรงงานหลกของครวเรอนในชนบทหลงไหลเขาสโรงงานทงญาตผสงอายและเดก ๆ ไวเบองหลง ครวเรอนทประกอบดวย“สมาชกขามรน” (คนแกกบหลานวยเดก) เชนนมความเปราะบางและไมมนคงในแทบทกดานและกำลงมจำนวนมากขนในชนบทปจจบน นเปนวกฤตอยางหนงในยคทนนยม ทนนยมกบคณคาความเปนมนษยและศลธรรม

จรยธรรมศกดศรความเปนมนษยถกลดทอน ประการแรก การททนนยมมองวาคนเปนสวนหนงของปจจยการผลต(แรงงาน) นน ทำใหศกดศรและคณคาความเปนมนษยถกลดทอนลงมาเทากบปจจยการผลตอยางอน (เชน ทนหรอวตถดบ) นนหมายความวา คณคาและคณภาพของคนขนอยกบความสามารถในการผลตเปนหลก ทศนะเชนนนำไปสประเดนคำถามเกยวกบชวตมากมาย เชน ชวตคออะไร อะไรคอความหมายของการมชวตอย และมนษยควรมชวตอยเพอจดมงหมายใดฯลฯคำถามทำนองนคอประเดนทผนำศาสนาและนกคดคนสำคญๆของโลกไดคดคนและทดลองจนพบสจธรรมอนเปนแนวทางการดำรงชวตทมคามความหมาย และทจะพาใหขามพนเรองของการผลตทางวตถไปสการผลตความดงาม เพอบรรลถงความสขสงบทยงยน แตทนนยมมแนวโนมทจะลดทอนคณคาและความหมายของความเปนมนษยในดานทสำคญนลง ประการทสอง เนองจากทนนยมมองวา คนเปนลกคา(ผบรโภค) ดงนนคณคาของคนจงอยทการเปนลกคาหรอผบรโภคทดเพอทผผลตจะไดขายสนคาและทำกำไรทนนยมสงเสรมและกระตนใหคนรสกวา ตวเอง “พรอง” ดงนนจงตองเตมเตมดวยการบรโภคอยตลอดเวลาแมจะไมจำเปนกตาม

45มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สภาพเชนนชกนำใหเกด “วฒนธรรม

บรโภคนยม” ทนนยมกสนใจเฉพาะทจะใหคน

บรโภคมากๆ เทานน ไมสนใจวาเมอบรโภคแลว

อะไรจะตามมา เวนเสยแตวาสงนนจะสามารถ

เอามาทำกำไรไดอกตอหนง

ดงเชนการผลตอาหารทมรสชาตและสสน

ลอใจใหคนบรโภคซงมอยมากมายในปจจบนเมอ

คนบรโภคกนมาก ๆ จนเกดปญหาโรคอวนแลว

ความอวนนนเองกถกทนนยมทำใหเปน “สนคา”

เพอแสวงกำไร (ดวยการขายผลตภณฑอนๆ) ได

อกตอหนงในแงทกลาวมาน ศกดศรความเปน

มนษยยอมถกลดทอนลงมาเปนเพยงผบรโภค

ไมใชคนผใฝความดงาม เชน มตรไมตรความรก

และความเมตตาอารตอเพอนมนษย เปนตน

วฒนธรรมบรโภคนยมทำใหคนตดยดอยกบการ

เสพสงบำเรอและใหคณคาการเสพเชนนน

มากกวาสงอน

คนจำนวนมากทตกเปนทาสของบรโภค

นยมจงบชาการบรโภคเสมอนวาเปนพระเจา

ยอมสละไดแมศกดศรของตนเองเพอขอใหได

บรโภคตามทใจปรารถนา

ดงกรณวยรนทขายตวเพอแลกเงนไปซอ

กระเปาถอราคาแพงบางยหอ หรอกรณอามา

เศรษฐนประกาศยอมจายเงนหลายลานเพยงเพอ

ใหหลานรกไดอมลกหมแพนดาสกครงเปนตน

ทนนยมกบวกฤตสขภาพ

ทนนยมทำใหเกดปญหาสขภาพได3ทาง

ทางทหนงทนนยมมแนวโนมสงเสรมการ

บรโภคทไมเหมาะสมและทำใหเกดวฒนธรรม

“บรโภคนยม”(consumerism)ทนำไปสปญหา

สขภาพได

ทางทสอง ทนนยมมแนวโนมทำใหเรอง

ของสขภาพและระบบบรการสขภาพเปนสนคา

เพอแสวงกำไรมากเกนไป

ทางทสาม ทนนยมทำใหคนไมเทาเทยม

กนทางเศรษฐกจและสงคม เปนสาเหตสำคญ

อยางหนงทนำไปสปญหาสขภาพของประชาชน

ขอหลงนเปนเรองทคอนขางละเอยดลกซง แต

สงคมแทบไมไดตระหนกถง

บรโภคนยม

ปญหาสขภาพเนองจากการบรโภคไม

เหมาะสมกำลงเปนประเดนใหญอยางหนงในโลก

ปจจบน ไมเฉพาะแตประเทศกำลงพฒนาเทานน

แมแตประเทศทพฒนาแลวโดยทวไปกประสบ

ปญหานดวย

ปญหาการบรโภคในสงคมทนนยมนน

สวนหนงเปนเรองของการไมมอะไรจะกน (เพราะ

จน) แตอกสวนหนงเปนเรองของการมกนแต

“กนไมเปน”

46 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทนนยมมสวนตองรบผดชอบปญหาน ไม

มากกนอย ทกวนนความกาวหนาทางอตสาหกรรม

ทำใหมการผลตอาหารหลากหลายชนดทมสสน

และรสชาตชวนบรโภคขอนาเสยดายคอ อาหาร

หลายอยางทผลตออกมานน ไมใชสงจำเปนและ

ไมมประโยชนตอสขภาพ หลายอยางเปนเพยง

“อาหารขยะ” (junk food) แตผผลตและผขาย

กทำใหเหนเปนของด ถงขนาดเปนสญลกษณ

ของการเปนผบรโภคท “มระดบ” กมไมใชนอย

ผลคอทำใหเกดคานยมและพฤตกรรมการบรโภค

ทไมสงเสรมสขภาพ โดยเฉพาะในเดก เยาวชน

และคนรนใหมพฤตกรรมการบรโภคเชนน ทเหน

ไดชดคอการบรโภคอาหารทมรสหวานและม

ไขมนมากเกนไป อาหารทไมจำเปนตอสขภาพ

รางกายเครองดมประเภทนำอดลมและเครองดม

ทมแอลกอฮอล รวมทงการสบบหรและการใช

สารเสพตดหลายชนดเพยงเพอกระตนรางกาย

หรอเพอความสนกสนานชวเวลาอนสนเทานน

วฒนธรรมบรโภคนยมเมอบวกกบวถชวต

ทไมสงเสรมการออกกำลงกายแลว ทำใหคน

จำนวนมากในปจจบนประสบปญหาภาวะนำหนก

เกนและมไขมนในเลอดสง ซงเปนสาเหตของการ

เจบปวยหลายชนด เชน โรคเบาหวาน ความดน

โลหตสงและโรคหวใจ ความเจบปวยเหลาน

นอกจากเปนสาเหตการตายทสำคญในปจจบน

แลว ยงทำใหสนเปลองคาใชจายของครอบครว

และงบประมาณของรฐ ดวยบรโภคนยมนนทำให

คนรสกวาตวเอง“พรอง”หรอมฉะนนก“ดไมพอ”

อยตลอดเวลา

ดงนนจงมแนวโนมจะทำใหสงปกตหลาย

อยางทคนเรามและเปนอยแลวโดยธรรมชาต

กลายเปนปญหาทตองไดรบการบำบด เสมอนวา

“เปนโรค”อยางหนง

ทกวนนตลาดในระบบทนนยมมอำนาจ

มากพอทจะทำใหคนทมรางกายและสขภาพปกต

จำนวนไมนอย รสกเหมอนวาม “ความเจบปวย”

ทตองไดรบการบำบด เชน ผวกายทคลำโดย

ธรรมชาต สวฝา เรอนรางไมงดงามหรอแมกระทง

ความแกตามสภาพธรรมชาตของสงขารรางกาย

กถกทำใหรสกวาตองไดรบการบำบดรกษา (ดวย

ผล ตภณฑท ท นสม ยหร อ โดยผ เช ย วชาญ

เฉพาะทาง) ทงทสงเหลานนไมเกยวของกบความ

เจบปวยเลยนคอ “โรคบรโภคนยม” ทดเหมอน

จะทวความรนแรงมากขนในปจจบน

สขภาพเปนสนคา

ผลกระทบอกอยางหนงของทนนยมตอ

สขภาพมาจากกระบวนการทำใหเรองของสขภาพ

ไมวาจะเปนยาบคลากรและระบบการใหบรการ

รกษาพยาบาล “เปนสนคา” มากเกนไป บาง

ทานเรยกสงนวา“ทนนยมทางสขภาพ”(health

capitalism) ในแงน ทนนยมอาจไมไดทำใหเกด

47มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ความเจบปวยโดยตรง แตกอใหเกดความเหลอมลำในการเขาถงยาและบรการทางสขภาพในหมประชาชน ปญหานเชอมโยงไปถงระบบทนนยมโลก (Global capitalism) และกระแสโลกาภวตนอยางไมมขอสงสย การคาเสรทกำลงมาแรงในปจจบน ทำใหบรษทผลตยายกษใหญเพยงไมกแหงในประเทศทเปนหวขบวนของระบบทนนยมสามารถผกขาดอตสาหกรรมยาและการคายาไดภายใตระบบสทธบตรทใหอำนาจผกขาดการผลตและการจำหนายยาแกบรษทผเปนตนคด การผกขาดเชนนเปนผลโดยตรงมาจากการขบเคลอนการคาเสรโดยองคการการคาโลกซงไดรบแรงกดดนจากประเทศมหาอำนาจ ทไดเปรยบในอตสาหกรรมยามากอยแลว ผลพวงของการผกขาดทำใหยาทจำเปนในการรกษาชวตคน(life-saving drugs) มราคาแพงเกนเหต แมในประเทศทเปนผผลตยาเอง ซงไมนาเชอวาจะเกดขน ประเทศไทยเองกไดรบผลกระทบแลวมใชนอย ดงเชนเมอรฐบาลจะใชสทธตามกฎหมายนำยาตนตำรบมาผลตเองหรอนำเขายาสามญทำใหมราคาถกลง (Governmentuseofpatent) เพอทประชาชนในประเทศจะสามารถเขาถงได กทำใหมเรองพพาทกบบรษทขามชาตบางรายเปนตน กลาวไดวา นเปนผลกระทบโดยตรงของทนนยมเรองยา กลอบายการตลาดกอาจจะเปนอกประเดนหนงททำใหปญหาซบซอนขน และ

ทำใหราคายาและคาใชจายการรกษาในสถานบรการของรฐสงโดยไมจำเปน กรณ “บญชยาหลกแหงชาต” เปนตวอยางอนหนงในเรองน เปนเวลานานมาแลวทมความพยายามจะใหใชยาในบญชยาหลก ในการรกษาพยาบาลในสถานบรการของรฐ แตกดเหมอนวายงไมไดผลเทาทควร สาเหตอยางหนงกเพราะกลอบายทางการตลาดของนายทนพอคายาทเขาไปสรางความสมพนธกบสถานบรการทางสขภาพหรอบคลากรบางระดบทำใหการตดสนใจเกยวกบยาทจะรกษาคนไขแตกตางกน แมในความเจบปวยอยางเดยวกนกตาม (ซงหมายถงราคาตางกนดวย) ความซบซอนเชนนมเหตผลทางการตลาดหรอเหตผลอน ๆ (เชน ความสมพนธระหวางบคลากรในสถานบรการกบพอคายา) เขามาเกยวของมากกวาเหตผลทางดานการรกษาโดยตรง นอกเหนอจากเรองยา การจดระบบใหบรการสขภาพทเปดกวางใหภาคเอกชนเขามาดำเนนการกอาจเปนประเดนทมการโตแยงอยไมมากกนอย เนองจากเรองนมทงดานทเปนประโยชนและดานทอาจสรางปญหาในระบบบรการสขภาพ หากไมมการจดการทดพอ ตองยอมรบวาการทเอกชนเขามามบทบาทในการใหบรการในรปของโรงพยาบาลเอกชนนนกมขอดอยเหมอนกน

48 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทชดเจนคอ ระบบของเอกชนเปนระบบทมประสทธภาพ บรการของภาคเอกชนชวยบรรเทาความแออดในสถานบรการของรฐ และลดภาระดานงบประมาณในภาครฐลงไดในระดบหนง นอกจากนในระยะหลง ๆ มานมแนวโนมวา สถานบรการภาคเอกชนบางสวนเปนแหลงนำรายไดเขาประเทศไดทางหนงดวย การขยายตวของบรการรกษาพยาบาลในภาคเอกชนทมลกษณะเปน “อตสาหกรรม” เชนนอาจถอเปนขอดอยางหนง อยางไรกตาม ความตองการกำลงคนในภาคเอกชนอาจทำใหสถานบรการของรฐในบางระดบประสบปญหาขาดแคลนบคลากรได โดยเฉพาะหมอและพยาบาล เนองจากคาตอบแทนในภาคเอกชนสงกวาในภาครฐมาก ทำใหแพทยและพยาบาลจำนวนมากลาออกจากภาครฐไปอยในภาคเอกชน ความไมเทาเทยมนำไปสปญหาสขภาพ อนตรายทนากลวของความไมเทาเทยมอยางหนงคอ เปนปจจยทมความสมพนธกบการเจบปวยและการตายดวยสาเหตหลายชนด แตสงคมกไมคอยไดตระหนกถงมากนก ในชวงเวลากวา10ปทผานมามการวจยจำนวนมากทวเคราะหความเหลอมลำดานรายไดกบปญหาสขภาพของคนในสงคมงานวจยเหลานตพมพในวารสารทมชอเสยงทงในองกฤษและสหรฐอเมรกา เชน BritishMedical Journal,

AmericanJournalofPublicHealthเปนตนผลการวจยเกอบทงหมดชไปทขอสรปคลายกนวาความเหลอมลำซงวดจากการกระจกตวของรายไดนน มความสมพนธกบระดบปญหาสขภาพในสงคมอยางมนยสำคญ ทงนไมวาจะเปนเรองการเจบปวย การตาย สขภาวะของเดกหรอปญหาทแสดงวาสงคม“มอาการเจบปวย”อยางอนกตาม โดยสรปแลว งานวจยเหลานชใหเหนวาในสงคมไทยทรายไดและความมงคงกระจกอยในมอของคนจำนวนนอย (นนคอมความเหลอมลำสง) ปญหาสขภาพสารพดชนดกสงดวย จากนเปนบางสวนจากขอคนพบจากงานวจย ซงเปนตวอยางทยนยนขอสรปขางตน ในป 1996 George Kaplan และคณะทำการวเคราะหความไมเทาเทยมดานรายไดกบภาวการณตายในสหรฐอเมรกาพบวา ในทกรฐของสหรฐอเมรกา ความไมเทาเทยมกนของ รายไดมความสมพนธกบปญหาสขภาพทกชนด ทนาสนใจคอ มความสมพนธอยางมนยสำคญกบอตราตางๆตอไปนคออตราตายรายอายอตราเดกเกดมนำหนกตำกวาเกณฑปกต อตราการถกฆาตาย อาชญากรรมทเกยวกบความรนแรงความทพพลภาพจากการทำงาน คาใชจายเพอการรกษาพยาบาล คาใชจายดานกจการตำรวจเพอรกษาความปลอดภยใหประชาชน อตราการสบบหร อตราความเจบปวย เนองจากคนขาดการออกกำลงกายและอนๆ

4�มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นอกจากนในรฐทมความไมเทาเทยมดานรายไดสง อตราคนวางงานผตองโทษจำคก และผรบแสตมปอาหารสำหรบคนจน(Foodstamp)กสงดวย การวเคราะหความสมพนธระหวางการกระจายรายไดทเหลอมลำกบภาวะการณตายในสหรฐอเมรกาของBruceKennedyและคณะในค.ศ.1996กไดขอสรปในทำนองเดยวกนนนคอในรฐทมความเหลอมลำสง อตราการตายกสงดวย การวเคราะหนชใหเหนแมกระทงวา ดชนความเหลอมลำทเพมขน ทก ๆ รอยละ 1 จะทำใหการตายโดยรวมเพมขนถง 21.68 ราย ตอประชากรแสนคน นอกจากน ความเหลอมลำยงมผลตอการตายของทารกโรคหลอดเลอดหวใจ โรคเกยวกบเนอรายตางๆและการถกฆาตายดวย การศกษาของ John Lynch และคณะใน ค.ศ. 1998 ชวยตอกยำสงทนกวจยหลายคนพบกอนหนานนใหหนกแนนยงขนนกวจยคณะนศกษาความสมพนธระหวางความไมเทาเทยมดานรายไดกบภาวการณตายในเมองใหญ ๆ ของสหรฐอเมรกา282เมองพบวาในเมองทมความเหลอมลำของการกระจายรายไดสง อตราตายกสงดวย เปนเชนนในทกระดบของรายไดตอหวประชากร ถาเทยบกนระหวาง 2 พนท โดยพนทหนงมความเหลอมลำรายไดสง แตคนมรายได

เฉลยอยในระดบตำ กบอกพนทหนงทมความเหลอมลำตำแตคนมรายไดเฉลยอยในระดบสงการตายในพนทแบบแรกจะสงกวาพนทแบบหลงมาก (เพราะในพนทแบบนนมความเหลอมลำสง)คดเปนอตราไดถง139.8รายตอประชากรแสนคนความแตกตางกนของการตายในกรณทกลาวมานเฉพาะใน ค.ศ. 1995 มระดบสงมากเทยบไดกบการเสยชวตจากโรคมะเรงปอด เบาหวานอบตเหตจราจร เอดส การฆาตวตาย และการถกฆาตายรวมกนเลยทเดยว ความไมเทาเทยมในรายไดของคนในสงคมนนคกคามสขภาวะของเดกดวย การศกษาของKatePickettและRichardWilkinsonในป ค.ศ. 2007ทเปรยบเทยบขอมลดชนสขภาวะของเดกจากประเทศรำรวย23ประเทศและจาก50 รฐของสหรฐอเมรกา สขภาวะของเดกในการศกษานวดเปนดชนอยางเดยวกบทกองทนเดกระหวางประเทศแหงสหประชาชาต(UNICEP)ใชเปนมาตรวดสำหรบประเทศตาง ๆ ซงประกอบดวยตวชวดสำคญ 6 ดาน คอ ดานฐานะความเปนอยทางเศรษฐกจ ดานสขภาพและความปลอดภย ดานการศกษา ดานความสมพนธกบเพอนและครอบครว ดานพฤตกรรมและความ

เสยงและดานการรบรสขภาวะของตวเอง

ผลการศกษาพบวา ในสงคมทความ

ไมเทาเทยมอยในระดบตำ ดชนสขภาวะโดยรวม

ของเดกจะสง นนหมายถงวาเดกในสงคมแบบนน

50 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จะมสขภาวะโดยรวมดกวาเดกในสงคมทมความ

แตกตางของรายไดอยในระดบสงความเหลอมลำ

นนยงกอใหเกดความยากจนอกรปแบบหนงคอ

ความยากจนเพราะคดวาตวเอง “มไมพอ”

เนองจากเกดการเปรยบเทยบกบคนอนทม

มากกวา แมวาความจรงตวเองมพอทจะซอสนคา

และบรการสำหรบการดำรงชวตไดโดยไมลำบาก

เลยกตาม

เราอาจเรยกความจนแบบนวา “ความจน

เชงอตวสย” (subjective poverty) หรอ

“ความจนทางใจ”ความยากจนเชนน เปน

อนตรายตอสขภาพไมนอยกวาความยากจน

เพราะความขาดแคลนทางวตถ

ในบทความเรอง Sick of Poverty (เจบปวย

เพราะความจน,ตพมพในวารสาร Scientific

American, December 2005) Robert Sapolsky

ศาสตราจารยสาขาประสาทวทยาแหงมหาวทยาลย

สแตนฟอรดสหรฐอเมรกาชใหเหนวาความจน

ทางใจนทำใหคน “หยดไมได พอไมเปน” แม

จะรวยจนลนแลวกตาม ชวตจงตองแขงขนและ

รบเรงตงแตเลกจนแกเฒา เมอเปนเชนนนกทำให

คนเกดความเครยดชนด“ฝงใน”

มการวจยในประเทศตะวนตกชชดวา

ความเครยดเปนตวทกอปญหาทางสขภาพหลาย

อยาง เพราะเปนโทษตอการทำงานของทกระบบ

ในรางกายในประเทศไทยทกวนน เราไดเหนชด

ขนวา ชวตคนเมองทมความเปนทนนยมมากนน

มแตความรบเรงและการแขงขน คนจงเปน

โรคเครยดและโรคซมเศรามากขน เพราะหา

ทางออกจากปญหาความยากจนทางวตถและ

ความยากจนทางจตใจไมได

ความไมเทาเทยมกนของรายได และ

ความเหลอมลำในสงคมนนเปนเรองธรรมดา แต

ความไมเทาเทยมและความเหลอมลำทมากเกน

ขนาดเปน“โรคทนนยม”ทควรไดรบการรกษา

ผท เหนปญหานหลายทานไดเตอนให

สงคมตระหนกวา ความเหลอมลำดานรายได

ของคนในสงคมทวความรนแรงขนเรอยๆในชวง

เวลาทผานมา

นคอสงทอาจนำไปสวกฤต

แนวคดใหม เกยวกบการจดการ

52 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการใหม คานยมใหม New Management New Value

มมมององคกรใหม (NEW ORGANIZATION)

ทเหนเปนตารางนไมไดมาจากทฤษฎอะไร แตมาจากประสบการณ

สวนตวของผมเอง

ตามตารางขางลางน แบงองคกรเปน 2 ประเภท ประเภทแรกคอ

องคกรทมงทำกำไร (Profit Organisation) เปนองคกรทพบไดมากทสดใน

ยคกอน ๆ พอมาระยะหลง ๆ เรมมองคกรอกแบบเกดขนมา เปนองคกรท

เอาสงคมเปนเปาหมาย ไมหวงทำกำไร (Non- Profit Organisation) เชน

สสส. สช. เปนตน องคกรทง 2 แบบน ผมลองวเคราะหดจะเหนวามบคลก

10ประการทแตกตางกนคอ

ไกรฤทธ บณยเกยรต 1

1 รองประธานคณะกรรมการมลนธสถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม,ประธานกรรมการสำนกงานตลาด กรงเทพมหานคร,กรรมการตรวจสอบบรษทแพนราชเทวกรปจำกด(มหาชน)

53มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ตารางท 1มมมององคกรใหม(NewOrganisation)

ท PROFIT (เอากำไรเปนเปาหมาย) SOCIAL (เอาสงคมเปนเปาหมาย)

1 MAN-MADE(Mechanical)มนษยสราง

NATURE–IMITATION(Biological)เลยนแบบธรรมชาต

2 DEMINISHINGRETURNยงทำยงออนแรง

POSITIVERETURNยงทำยงมพลง

3 DYNAMIC-STATICเดยวนง-เดยวแกวง

CHAORDICโกลาหลแตไมเละ

4 STRATEGIC-FOCUSอาศยระบบเชงกลไก

COMPLEXADAPTIVEFOCUSอาศยระบบเชงปรบตว

5 COMMANDANDCONTROLสงการและกำกบดแลจากเบองบน(วฒนธรรมเชงอำนาจ)

FACILITATEANDCOACHINGอำนวยการและการพงพาการสอนงานกน

6 FINANCIALDRIVENสนใจสวนทจะใหและวธการ

USER-DRIVENสนใจผใชและผมสวนไดเสย

7 LINEARเชอตวเลขและรปทรงทางเลขคณต

NON-LINEARเชอความสามารถในตนและฟรฟอรม

8 CREATION(ตองสรางขน)(DISCONTINUTY)พฒนาการเปนทอนๆ

EMERGENCE(CONTINUOUS)พฒนาการเปนสายนำ

9 DIVISIONALคดเปนสวนๆเปนคณะๆ

HOLISTICคดเปนองครวมแยกกนทำงานได

10 CENTRALISEDบรหารจดการเชงรวมสศนยกลาง

NETWORK-LIKEบรหารจดการเปนเครอขายแตสอถงกนตลอด

54 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ประการแรกMan-MadeกบNature-Imitation เคยมคำทลอกนวา

องคกรทมนษยสรางขนเขาเรยกวา Organisation หรอMan-Made สวนท

เกดขนเองอยางองคกรทางสงคม เราเรยก Organism หรอ Nature–

ImitationดจากอาการแลวคลายกนคออยางแรกOrganisationนนคอนขาง

Mechanical มาก เปนองคกรทมลกษณะทางฟสกส แตองคกรทางสงคม

เปนองคกรทมลกษณะคลายมชวต (Biological) เปน Nature-Imitation

เลยนแบบธรรมชาต

ประการทสอง Diminishing Return กบ Positive Return องคกร

ทางธรกจทผมเขาใจ พอยงทำไปยงออนลา ยงออนแรง พอใหญโตเขาเขา

เรยกวา Auto Principle คอขนไปอยในระดบสง ลองจนตนาการวาทานมาจาก

กระทรวง พอทานเกงทานถก promote พอทานไมเกงเขากแขวน ทกคน

กพยายามไตกนขนไป จากหวหนากองไปเปนรองอธบด ไปเปนอธบด ฉะนน

อธบดกเหมอนไกยางแถวๆคารฟรทหอยเปนตบเลยหนารานเพราะวาขนอย

ระดบสงหมด ตลกด ถาคณเกงเขากปลดคณออกไปจากททคณเกง ถาคณ

ไมเกงกอยตรงนนจนตาย เพราะฉะนนองคกรเลยมแตคนทำงานทไมเกง สวน

คนเกงกขนไปอยจดสง ๆ หมดเลยทเขาเรยกวาม Diminishing Return คอ

ยงทำยงขยนยงเหมอนหนถบจกรแตยงขยนยงโงนะ

แตองคกรทางสงคม หรอการกศลนแปลก ยงทำยงเกดพลง ยงทำ

ยงเจอเพอนจากคนทงงๆมาเจอกน เลยกลายเปนไมงงนผมไมไดคดเองนะ

เขาเรยกวา Positive Return คำนมาจากนกเศรษฐศาสตรทมหาลย

สแตนฟอรด เขาเขยนหนงสอเลมหนง เรอง Complexity อาจารยหมอ

ประเวศใหผมเมอสก 20 ปทแลว ผมอานดวยความมนมาก คอมองคกร

บางชนดทเรมจากความโงแลวมาฉลาดทหลง ดอยางญปนเรมจากความโงแลว

ฉลาดซงมผลทงประเทศ ตอนทผมชวยงานดานการลงทนดานธรกจอย ม

ชาวญปนบนมาพบ มาวนแรกเขาบอกผมวา อยากมาลงทนกบผมแลวถามผม

วาBOIคออะไรผมกสาวความยดยาวเทาทปญญาจะมพออกปนะเชอไหมวา

55มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ญปนคนนมาอยเมองไทยมาทำเรองลงทนกบผม

เขาออกหนงสอพมพภาษาญปนเลยวาถานกลงทน

รนหลงจะเขามา ตองมาตดตอท BOI ยงไงบาง

พดงาย ๆ วาวนแรกเขามาถามผมวา BOI แปล

วาอะไร แลวอกวนหนงเขากลายเปน expert

เรอง BOI เสยแลว ในขณะทตอนนผมรเรอง

BOIเทาเดมผมไมไดเรยนรอะไรเพมอกเลยคอ

ผมรอะไรผมกใหเขาหมด เหนเลยวาญปนนเรม

จากศนยแลวเรยนรพฒนาไปไดอกไกล หรอ

อกตวอยางหนงตอนทผมมโอกาสไดไปอยญปน

พกหนง เพราะนายไปซอโรงงานทนนไวแลวมา

ถามวาผมจะไปไหม ตอนนนผมอยหนวยพฒนา

ธรกจ เปนครงแรกในชวตทผมนอนไมหลบนะ

เพราะวาถาไปหมายถงตองออกจากงานเลย

ตอนนนผมอาย32ปตองไปอยญปน2ปเปน

ผจดการใหญในบรษทในเมองฮามาฮทซ ซง

อยไหนยงไมรเลย แตวานายไปซอไวแลว เปน

สนคาทผมไมเคยใชเลยเพราะวาเปนผาอนามย

ผมกลมใจมากเลย แตในทสดผมกตดสนใจไป

และไดเรยนรพฒนางานอกมากมายอยางท

ไมเคยคดไว นคอเรอง Management คอ

PositiveReturnนนมอยจรง

อกตวอยางของ Positive Return คอ

การทำงานทเรยกวา ถาทำไมดนดหนงจะเหมอน

ควงสวานลง เชน การบรหารโรงแรม เรอง

นดเดยว เชน เบยวไมซกพรมทกวน ไมซกมาน

ทกอาทตย ประเดยวเดยวกเนา หรอซก 2 วนตอหองพอ ถาสถานการณไมคอยด ตองขายคาหองในราคา 1,800 บาท กยงไมซกพรมไมซกมาน ไมลางอาง พนกงานกจางเดกโง ๆ มา จายเงนเดอน 1,500 บาท โรงแรมนจะเรมควงสวานลง ไมนานกตองลดลงมาขายทราคา700 บาท แลวกตายตรง 700 บาทนนแหละครบในทางตรงขามถาโรงแรมนซกพรมซกมานอยางด พนกงานยมแยมแจมใส ทจอดรถกแจวทกอยางดแลอยางด จากราคา1,800ขยบเปน2,000เปน2,200ทราคา2,200บาทกสามารถจางพนกงานทดใหคาตอบแทนเขาดเปน 4,000บาทไดนคอPositiveReturnคอควงสวานขนเขาเรยกวา upwards loop เพราะฉะนนการทำงานบางอยางถาไมผลดกนเกาหลงบาง ไมcheer up กนเลยกจะควงสวานลง แตถาทานพดจาภาษาดอกไม จะเกดความฮกเหม จาก1+1 เปน 3 เกดความเจรญอยางยงเลย ไมgrowinglowมแตgrowingup

ประการทสาม เรอง Dynamic-Staticกบ Chaodic เรองนแปลกคอ พอเราเหนวาองคกรเราโกลาหลจรง ๆ เรากอยากใหนง แลวนงจรง ๆ นะครบ เพราะลกษณะทางฟสกสนงแลวคอจอด เรากอยากทำให Dynamic กกวนอยากใหเคลอนไหว ผมจงเรยกองคกรทางธรกจวา เดยวนงเดยวแกวง คนกงง เพราะวา

56 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ถาทานเขามาตอนแกวงทานกงงจรง ๆ พอทาน

เขามาตอนนงทานกเซงอกเหมอนกน สวน

องคกร Chaodic คออยางไร จะเหนวาภาพ

ขางนอกทงองคกรดนงมากเลย แตขางใน

โกลาหล เหมอนนำทกำลงเดอด โมเลกลจะวง

ชนกน แตภายนอกนำดนง องคกรทดจะเปน

อยางนนคอ ขางนอกดสงบเปรยบเหมอนกบ

รางกายของเรา เชน แคยกมอกเปน Organic

chemicalmovement ภายในมปฏกรยาทาง

เคมเกอบ4หมนactivityนแคยกมอนะนคอ

เรองมหศจรรยเหนไหมวาขางในวนวายมากเลย

แตอาการโดยรวมคอยกมอธรรมดาๆ

ประการทส เรองStrategic-Focusกบ

Complex Adaptive Focus คอม 2 ทฤษฎ

ครบ แบบแรก เวลาเราทำธรกจเราตองปกธงไว

ขางหนาเราเรยกStrategic-Focusอกแบบคอ

เราทำงานจากวนนตอยอดขนไปเรอย ๆ อยใน

comfort zone คอย ๆ ขยบ เราเรยกวา

Complex Adaptive Focus คอทำไปปรบไป

แตถาเปนในระดบผบรหารอยางเลขาธการ

นกธรกจ ผนำองคกรขนมา มกจะปกธงไววา

อก5ปขางหนาจะเปนอยางนนะแลวนบถอยหลง

ลงมาอก 4 เปนยงไง อก 2 ปเปนยงไง แลว

ตอนนทำอะไรอย พอถงภาพทงประเทศกปกธง

ไกลออกไปอกเปน10ป20ปแลวกนบถอยหลง

ลงมาเชนกน สวนทเรยกวา Milestone คอ

สมมตทานจะไปหวหนกตองนกไปเลยวาใชเวลา

เดนทาง 2 ชวโมงครง ฉะนนตองออกเดนทาง

ประมาณ 9 โมงครง เพอจะไปใหทนเทยงทนด

เพอนกนขาวไว ระหวางทางกโมงจะถงไหน

ขามสะพานนคอเชคจากจดเรมตนขนไปแลวจะ

เจออะไรบาง เรยกวาMilestone แตถารเพยง

วาจะไปไหนจะเปนstrategicgoalหรอกรณท

เราวางแผนวาอก2-3วนขางหนาเราจะไปเทยว

ปใหมกน รแตวาจะขนเหนอ อยางน เรยก

strategic direction สวนจะไปเสนทางไหน

ยงไง ยงไมคด สวน Strategic-Focus แปลวา

ปกธง เชน นดกนขาวเยนทเชยงรายทมหนง

กตองประมาณการไว ว าตองถ ง เชยงใหม

ประมาณหกโมง แลวตองขบรถตอไปไลถอยลง

มาจากเปาหมายอนนเปนStrategic-Focus

ถาองคกรเราทำงานเปน Natural นคอ

องคกรทางsocialนะเราทำไปปรบไปคำไหน

นอนนน แบบทฝรงบอกวา getting there is

allthefunไมใชreachingthereisthefun

ถงแลวจงจะแฮปป เหมอนทผมพาเพอนขน

ภกระดง นกออกไหมพอไปถงขางบนแลวมนดา

แหลกเลย เพราะวาผมลมบอกวาใหชนชม

กลวยไมรมทาง แลวไปถงตรงไหนกตองดโนน

ดนไปดวย ไมใชรบตะกย ๆ ขนไปจนถงขางบน

ทานทงหลายกเชนกนนะครบ บางทการทเรา

57มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พยายามจะไปใหถงสงทอยากเหนในอก 5 ป

ขางหนาพอไปแลวทานอาจพบวาขางบนไมเหน

มอะไรเลย และ all theway หายไปไหนไมร

ไมไดมความสขสนกสนานกบอะไร ไมไดเรยนร

ระหวางทางเลย เพราะฉะนนกไมเกดสปรตหรอ

จตวญญาณของการไปดวยกนเลยนะครบ นคอ

ความแตกตางทสำคญขององคกรสองประเภท

อยาไปบาreaching there เลยครบgetting

thereเปนสงยงใหญกวาเยอะ

ประการทหา เรอง Command And

Control คอ การสงการและกำกบดแลจาก

เบองบนกบFacilitateandcoachingถาใน

แบบธรกจใครรดทสดไปเปนนายกสงซเหมอน

คณอยกบเถาแก หรอระดบประเทศกบรหาร

แบบลกวนย คอเปน Facilitate and coaching

แตองคกรทางสงคมตองเปนคณอำนวยไมใช

คณอำนาจคอสอนงานกนไปดวยตบตกนแลว

กตองโอกนไปดวย จะไปสงการกตองระวงม

เรองนะ มลกนองผมหลายคนทำงานเอกชน

บอกวาพอแมผมยงไมเคยดาผมเลย แคผม

มาสายทำไมดาผมขนาดนผมกวา เออ!ตอไปน

ไมดานะจะเอาซองไปวางทโตะเลยเขาเลยบอก

วางนดาดกวาครบอาจารย มอยครงหนงผมเอา

จดหมายชมหรอเรองอะไรกไมรใสซองไปวางให

ลกนองไมกลาเปดด ลนใหญเลยกลวจะเปน

หนงสอใหออกแบบนกมเพราะฉะนนเวลานายดากอยาไปโกรธมากนะ เพราะถาทานไมดาแตวาเอาจดหมายไปวางบนโตะคณแทน คณจะเลอกแบบนไหม บางทเราบนวานาจะเปนอยางนแตเอาจรงหรอเปลา สงคมไทยดาไปปลอบไปนนไมใช Command And Control แตเปนFacilitate and Coaching คอการอำนวยการและประคบประคองกน ทสำคญมากคอ โคชระดบเดยวกน

ประการทหก ผมเรยกวา FinancialDriven หรอ Product Driven กบ SocietyDriven ถาเปนเอกชนเขาจองจะเอาสตางคจงมแรงจงใจกวาอยางนมนเปนProductDrivenกรณ องคกร ส. ใครเปนลกคา ใครเปนstakeholder เปน society driven แปลวาถกขบดนโดย public goods โดยสาธารณะซงเปนใครเราไมเหน แตถาลกคาเดนมาซอเครองสำอางผม ผมรวาใครเปนใคร กชดเจนวาFinancialDrivenหรอProductDrivenแรงจงใจมากกวา ของทานตองเปนจตกศล ทำแลวเหนคนอนมความสขแลวมความสข แตวาในเอกชนตรงกนขาม

ประการทเจดLinearกบNon-Linearคอ เวลาเราทำอะไร เราวดชงตวงไดเรยกวาเปนlinear มความแนนอนตายตว พอล แซมมวสน

58 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

บอกผมวนแรกทเรยนเศรษฐศาสตรวา ถาคณวดไมได คณกบรหารไมได แต

ทางดานสงคมมนคอ Non-Linear ฟรฟอรมกวาเยอะ ไมใชวดไมได แตมวธการ

วดเชงคณภาพ ถาใครจะเรยนตอนะใหไปเรยนวชาการประเมนเชงคณภาพ

เรองนยงไมม expert ในเมองไทย ดงนนตองไมใชการเอาทฤษฎมาประเมน

ชงตวงวดผล

ผลงานขององคกรทางสงคมแบบนตองเปนเชงคณภาพ ตองบนทกหรอ

เลาได เปน story telling ตองเจาบทเจากลอนแบบน ประเทศไทยเราม

biodiversity สงมากเลย เสอสครบทกเฉดเลย ฝรงบอกเมองไทยขณะน

จากเดกมนเปน teenage แลว เถยงพอเถยงแม กำลงจะเปน adult แลว

ผมมโอกาสไดไปรวมประชมเกยวกบglobalissueใน3เดอนนไปมา9ครง

แลว ทประชมพดกนวา เมองไทยในวนหนาจะเปนมหาอำนาจแน ๆ เขา

คาดการณกนแบบนนะ ไมนาเชอ เปนการประชมทดาวอช2 เขาเอานกธรกจ

3,000คนจากทวโลกมานงคยกนคาเดนทางไป1.4ลานคาตวเขาประชมอก

แตผมโชคดเขาจบฉลากชอผมอยใน net sampling ผมกไปนงฟงกบเขาทาง

ซายผมเปนประธานาธบดอนโดนเซย นาย ซซโล บมบง ยดโดโยโน ขางหลง

ผมเปนคนไทยเปนรองอธบดกรมวเทศสมพนธ ผมบอกนองตองอยนะ แลว

จดไปบอกนายคณ ทำไมมาแครองอธบด เขาบอกวานเปนแคงานของเอกชน

ผมบอกวานไมใชนะ ลอเลนหรอเปลา นคองานของ top brain จากทวโลก

3 พนคน เขากำลงจะบอกกนวาโลกจะไปทางไหน ขนาดผมบอกแบบนเขายง

ไมเขาอกนะแถมบอกวาฝากหยบเอกสารใหดวยจะไปชอปปงภรรยาฝากซอ

ของเยอะดเถอะคนไทยแลววนทเขาบอกวาhow to conform Thailand’s

discovery?คนไทยคนเดยวทอยในนนรเรองเหลานด แตไมเขาฟงดเอาเถอะ

คดไดแคใหผมหยบเอกสารไวใหดวย สมยเรยนหนงสอผมกเคยเปนอยางนน

2เมองดาวอซประเทศสวตเซอรแลนดเปนเมองทจดประชมworldeconomicforumเปนประจำทกป

59มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผมอยากบอกวาอยาไปหยบเลยเอกสารพวกน

มนเกามนแหงๆแตทคนเขาพดมนมbetween

the lineฟงบวเกรท (Bill Gate) กบ เมลนดา

เกรท (Melinda Gate) มาเลา 15 นาทได

ปญญามาก ตองฟงเรองแบบน หรอคนอยาง

สตฟจอบ(SteveJobs)รจกหรอเปลาเจาของ

คอมพวเตอร Apple ผมเจอเขาทมาเลเซย

ทหองนำชายเขาเลาชวตของเขาวาเขาสอบเขา

สแตนฟอรดได แตตอง drop out เพราะพอ

ขบแทกซไมมเงนสงเรยน เขาเลยไปเรยนวชาท

ไมเกบเงน เรยนกราฟก ภาควชามณฑนศลป

คณะศลปกรรม ไมไดเรยนดานการบรหารท

สอบได ไปเรยนแผนกศลปกรรมแทน จบออก

มาเปนคนวาดรปทเกงมาก คณเคยเหนในทว

เวลาทเขาแขงกฬาไหม ทดออกวาเปนหองนำ

เปนกฬาประเภทอะไร นมาจากไอเดยดไซน

เขาเลย และททานใชในคอมพวเตอรนกคอ

user interfaceทเขาคดขนมา เขาบอกวาทเกดขน

ไดนกมาจากการทเขา drop out ภาคธรกจ

ไปอยภาคมณฑนศลป เพราะวาพอไมมเงนให

เรยนชวตของสตฟจอบนเขาเลาเองวาจรงๆ

แลวแมเขาทองในระหวางทเรยนปรญญาโทอย

แตอยากเรยนใหจบกเลยไปคลอดลกทงไวใน

โรงเลยงเดก โดยมเงอนไขวาใครจะรบไปเลยง

ตองสงลกเขาใหเรยนปรญญาโทเทาทลกจะเรยน

ได ทแรกมทนายอเมรการวยมากมารบไปเลยง

แตเขาอยากไดผหญง พอเหนเปนผชายกเลย

ไมเอา จนมาไดคนถดไปคอคนขบแทกซคอ

มสเตอรจอบ (Mr. Jobs) พอเลยง ทเหนลกก

รกแรกพบเลย กไปปรกษาเมยวาเอาไมเอา

เงอนไขของแมแท ๆ ทเขาเขยนไวคอ ตองสง

ลกเขาเรยนปรญญาโทนะ กตกลงรบไปเลยง

เขาเลาวา ตอนอาย 11 ขวบ ไดยนพอกบแม

รองไห เพราะวาตองขายบานเพอสงลกเรยน

มธยมทดทสด เพราะวาเรยนเกง พอเขาสอบ

เขาสแตนฟอรดได กเลยตดสนใจ drop out

ไปเรยนคณะมณฑนศลปแทน และกลายเปนผท

สรางLaptopในโลกขนมาคอtouchscreen

ถาไมมความบงเอญอยางทวามาน โลกนกอาจ

ไมมจอบดไซน(Jobs’sdesign)หรอคอมพวเตอร

ชนด touch screen ซงสโลแกนของจอบ

คอมพวเตอร (Jobs’s computer) กคอ for

every home & for every office

ประการทแปด Creation ตองสรางขน

หรอ Emergence พฒนาเปนสายนำ คอทำ

อะไรตองกดใหตดแลวทำไปใหสดๆถงจะเปน

Smart Management ตรงนสำคญมาก โดย

ธรรมชาตในงานบรหารองคกรทางธรกจเราตอง

create something ออกมาใหได ใหเขากบ

บรบทและคานยมของสงคม แตในองคกรทาง

สงคมแค เสวนากนนะเดยวมนอบตขนเอง

60 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

คณหมอประเวศใชคำทเกมากเลยEmergence

แปลวา “ผดบงเกด” คอคดขนมาเองจากการ

ไดคยกน

ประการทเกาDivisionalคดเปนสวนๆ

เปนคณะ ๆ กบ Holistic คดเปนองครวมแลว

แยกกนทำงานได การคดแบบองครวมน มเรอง

เลาเรองหนงทใน MIT เลากนเลน ๆ วา กาล

ครงหนงกระเพาะ ลำไส อวยวะตาง ๆ ของ

ร างกายตางถกเถยงกนว า ใครสำคญท สด

ฝายหนงบอกวาสมอง อกฝายวาตองหวใจส

กระเพาะส แตมฝายหนงบอกวา สงทเรามอง

ขามทสด คอ รกนหรอทวารหนก เรยกวา as

hole เพราะสมมตวารกนมนประทวงโดยไมอ

กหนาเขยวตายแนเพราะฉะนนทกอวยวะเลย

ตองยอมใหมนวานคอสงทสำคญทสดในรางกาย

คณจำไวนะ ถานายทบางทกเปน as hole คอ

หมายถงคนทคณไมชอบหรอมองขามไป แต

จรง ๆ เขากำลงทำหนาทบางอยางโดยทคณเอง

กไมรวามผลสำคญ นคอการมองแบบ holistic

คอในระบบไมมอะไรไมสำคญ และในการทำงาน

นนทกขนตอนสำคญหมด ยกตวอยางงานท

คนไทยทำกบญปนทำ คนไทยเราทำชยมาก ทำ

แคพอผานไปท เรยกวาทำใหเสรจแตไมสำเรจ

แตถาเปนญปน ถาจะทำอะไรสกอยางน ทำแบบ

ปนถวายเลย เชนปาคนหนงผมเจอทกเชาเลยท

สถานรถไฟฟาใตดน แกเชดกระจกรถใตดนซง

มอย 400 กวาแผน แทนทแกจะเอาผาขรวลบ

กเสรจไปนอนไดแลวแตปาแกถอดมาทละชนๆ

แลวเชดดวยแปรงสฟน วนหนงผมเดนผาน

ถามวา ทำไมปาตองใชแปรงสฟนดวย แกบอก

วาอยางอนไมสะอาดหรอก นเดยวตองเชดดวย

ผาขรวกอนแลวคอยเชดดวยผาธรรมดา ลกสาว

จะมาชวยปดอกทหนง เพราะวาลกสาวเขาสอน

ในโรงเรยนทใกล ๆ กบทแกลางกระจกอยนน

แหละทสำคญผมกลบมาจากททำงานผม3ทม

ทกวน แกใสกระจกแผนสดทายพอด เชดตงแต

6 โมงเชาตอนผมออกไป ผมกลบมารถใตดนใน

ทเดยวกน ไดเหนแกใสกระจกแผนสดทายทกวน

แลวเหนแกโคงใหกระจก ขอบพระคณมากทม

งานใหทำ นคอคนชนลางสดในญปน เขาภมใจ

ในงานทเขาทำ กอยากใหทานทงหลายในทน

คดวา เมอทานมาอยตรงนแลวกทำอะไรท

ยงใหญไดคอไมไดอยทจำนวนอยทวาเอาหวใจ

มาทำหรอเปลา ตองการทำงานแบบนจรง

หรอเปลา

อกตวอยางในประเทศไทย มชางไม

2คนทเชยงใหมผมถามวาลงทำมาหากนอะไร

คนแรกบอกวาเปน “ชางไม” คนทสองบอกวา

ผมเปน “ทมสรางวด” เหนไหม! ตางกนเลย

คนแรกคงเหลาชอฟาไปโดยทไมสนใจวาจะเอา

ไปทำอะไร แตอกคนบอกวา ผมเปนสวนหนง

61มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ของการสรางวด เพราะฉะนนแกจะเหลาชอฟาไปดวย ดโบสถไปดวย และแก

จะเหลาอะไรทเปะเลย เพราะวาแกมองโบสถทกวน เพราะฉะนน ทำมาหากน

เหมอนกนเลยแตมวธคดมมมองตองานตางกนลบเลย

และสดทาย ประการทสบ เรอง Centralize คอบรหารจดการเชงรวม

สศนยกลางกบNetwork-Likeบรหารจดการเปนเครอขายแตสอถงกนตลอด

ตวอยางคอการบรหารประเทศ เราพยายามดไซนโดยรวมทกอยางใหม

ศนยกลางทกรงเทพฯ แลวกระจายออกมาเปนภาค แตจรง ๆ การบรหารทม

ประสทธภาพทสด คอ Network-Like คอวาแตกแลวโต ๆ แลวแตก อยาง

ทอเมรกากระทรวงศกษาธการมคนอยประมาณหลกพนเทานนเอง ขณะท

เมองไทยม 6 แสน กระทรวงศกษาธการทอเมรกาเขาใหองคการบรหาร

ปกครองสวนทองถนทำ reflex สภาวะยานนนเอง ไมตองโกลาหลแบบ

เมองไทย เพราะวาเราบรหารแบบรวมศนย เฉพาะคร สพฐ. ก 3-4 แสน ใน

อเมรกาตกกระทรวงศกษากเลกมาก ถาคณเหนคณจะขำมากเลย ตก 4 ชน

เลก ๆ ทางไปอนสาวรยในวอชงตนดซ แตภาคเครอขายเขาเตมไปหมดเลย

และกทำอะไรทเลยนแบบองคกรbiological

62 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

มมมองการจดการแนวใหม (New Management)

ท McKinsey 7 S’S + 2

Global Capitalism (ทนนยม)

Thai Option (พอเพยง)

Asian Values (อมาตย)

1 Structureโครงสราง

EconomyofScaleใครใหญใครอย

EconomyofSynergyพงพากนเสรมพลง

EconomyofScopeทำแตทตนเองถนด

2 Systemระบบ

HighRiskHighReturnเสยงมากไดมากเสยงนอยไดนอย

RiskManagementตองรจกจดการ

ความเสยง

RiskAversionเลยงความเสยงไวกอน

3 Strategyยทธศาสตร

Competitiveตองแขงขนกนนำ

Harmonyเราจะอยรวมกน

Non-Intensiveอยามายงกบฉน

4 Staffคาของพนกงาน

Humanresourceคนเปนทรพยากร

Assetคนคอทรพย

ทถกประเมนตำ

FamilyExtensionพนกงาน

คอคนในครอบครว

5 Skillคำสงสอนหลก

BeSmartตองเกงกวาเพอน

BeMindfulตองไมประมาท

BeGoodตองเปนคนด

6 Styleสไตลการบรหาร

Pareto’sแพคดออกเพอเปนนาย

Self-Helpรรกษาตวรอด

อยางมธรรมาภบาล

Confuciusขยนอดทนซอสตย

เพอเปนบาว

7 SharedValueคานยมรวม

KnowledgeisMoneyความรคอทรพยสน

เงนตรา

Knowledgeispublicความรเปนของสวนรวม

ควรแบงปน

KnowledgeisPowerความรคออำนาจ

ตองลงทน

8 Satiมสต

Greed-Fearความสมดลย

ระหวางโลภและกลว

Shameofsinละอายใจละอายตอบาป

Shameofsocietyกลวสงคมประณาม

9 Satangมสตางค

IdeaFirstมความคดแลวเงนมาเอง

Knowwhyfirstรทมาทไปกอน

BudgetFirstไมมงบคดไมออก

63มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผมใชหลก7sเรยกวา7sMcKinseyโดยผมแบงการจดการออกเปน3 ประเภท คอลมนแรกเปนรปแบบการจดการในระดบโลกทเปนอย เปนแบบทนนยม แบบทสองนเปนแบบไทย ๆ และแบบทสามเปนแบบของเอเชย เมอมาวเคราะหตามหลก7sMcKinseyคณดวยรปแบบการจดการ3แบบกจะไดทางเลอกการจดการถง 21ทาง ซงถาคณเขาใจหมดนคณจะทำงานไดอยางมนหยดเลย แลวสนกสนานมาก เอาประเภทวา ปเตอร เซงเก (Peter M.Senge) จะพดวาเปนmaster of knowledge คณจะไมมอาการทเรยกวาตะกรอตายเลย ผมใชเวลามากเลยนะกวาจะเขยนแผนนออกมาได เขยนออกมาดบๆเลยเราลองมาไลดกนทละอนนะครบ

เรองแรก คอ Structure หรอ โครงสราง ถาเปนแบบ GlobalCapitalismหรอทนนยมนคอ ใครใหญใครอย ผมเรยกวา Economyof Scale นคอสงททกษณทำ คอเลอกใหญสดแลว unit cost มนถกเรยกวา กนเปนเหมอนกบโรงแรมทวไป 100 หอง จะตองอยท 65 หองทกวนถงจะอยได ถาตำกวา 65 หองมน under scale แลวอกแบบ คอสมยประชาธปตย หรอสมยคณสรยทธเปนรฐบาล เรยกวาแบบ Economy of Scope คอเลอกทำเฉพาะบางเรองทถนดหรอเกง เปนตนวา เมองไทยเปนศนยอะไหลรถยนตกทำกนอย คอพดงาย ๆ วาโฟกสไปใน area ทคณเกง ซงไมแนเสมอไปพระเจาอยหวฯ บอกวาไมตองใหญสดหรอก แลวกไมตองเกงทสดหรอก อยทรวมดวยชวยกนกบชาวบาน ทภาษาองกฤษเรยกวา economy efficiencyเสรมพลงกน

เรองท 2 System หรอ ระบบ ซงทางโลกของการบรหารเขายดหลกวาเสยงมากไดมากเสยงนอยไดนอยเรยกhighriskhighreturnแตถาเปนราชการและเปนอยางไทย ๆ เรายดหลกวาอยาเสยงดกวา แตพระเจาอยหวฯทานไมไดพดอยางนนนะ ทานบอกวาใหรจกบรหารความเสยงใหเปนนะเหนไหมพระเจาอยหวฯเขยนไว39ปแลวเรองนเรองmanagementแทๆ

ไปดลายมอทานซผมซอมา40บาทเองทเขาพมพแจกทวไปโดยสภาพฒนฯ

64 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เรองท 3 Strategy หรอยทธศาสตรใน

การทำงาน ถาเปนระบบทนนยมจะออกแนว

competitive ตองแขงขนกนนำคอ เขาเนนท

การแขงขนกนนำ คอเปน energymanagement

คอคณรสกอยากพฒนาใหเขมแขงขนมาทนท

ทคณเหนคแขงสมมตเฉยๆนะครบองคกรหนง

มรองเลขาธการอย4คนแลวเกดหายไป1คน

ถาคดแบบตะวนตก พนกงานทมสทธกจะคดวา

เขาจะเลอกเราไหมนะ ใครเกงไมเกงยงไง คอไป

เปรยบเทยบวาถาจะขนเปนรอง นายจะเลอกเรา

เพราะอะไร และไมเลอกเพราะอะไร กเหมอน

นกกฬาหรอนกดนตรตองแขงขนกน ซงกดนะ

แตกอาจทำใหเสยเพอนไดนคอวธคดทางตะวนตก

ซงคณทกษณชอบพวกนกเรยนนอกชอบ อกแบบ

คอพวก non-Intensive อยามายงกบฉน ใน

วงการมหาวทยาลยกมเหมอนกน แตละคณะ

กบอกวาอยามายงกบฉน แตคนในองคกรทาง

สงคมเปนsocialmanagementคอเปนแบบ

harmony คอคดวาใหอยรวมกนได ไมตองไป

แกไขกนนะเอาความหลากหลายทางความคด

มาเปนจกซอว แตพระเจาอยหวฯ บอกวา บาง

อยางควรแขงกแขงไปซ บางอยางกไมตองแขง

นเปนวธคดอยางหนงคอฝรง lookforfuture

คนเอเชย look for the past ถาถามคนไทย

กจะเลาใหฟงเลยวาอดตเปนอยางโนนเปน

อยางน

เรองท 4 Staff คาของพนกงาน คอ

ทศนคตการมองวาคนคอใครคนเปนลกนองคณ

หรอเปนเพอนรวมงาน ถาคณมลกนองคณจะ

คดยงไง มองเขาเปนอะไร ทางตะวนตกเขาเหน

คนเปนทรพยากรทเรยก HR - human resource

ซงกเปนขอดทเหนคนเปนทรพยากร ใหคาให

เกยรตแลวกภมใจมาก แตเขากมวาถาขายของ

ไมดผมตดทรพยากรกอนนะ เพราะฉะนนเขาจง

เอาซองไปวางทโตะไดเลย ถารายไดลด ทนลด

การผลตลดเขาตดคนกอนเลยนะ เพอจะประหยด

ตนทน เพราะฉะนนฝรงโดนซองขาวเปนเรอง

ปกต คนไทยนถาคณจะไลคนออกนออกจากชวต

เลยนะ ไมรวาจะทำอะไรกนคอจายไป 6 เดอน

แลวหางานทำไมไดนะ เพราะฉะนนเรองคน

นตองคดมาก ๆ เลย แตถามองแบบเอเชยน

มาเลเซย พวกเมองจน คนถอเปน Family

Essence คอเปนญาตพนองกน ตองเคารพ

ผอาวโส ซงมจดออน เชน หมวยเลกถานงในท

ประชมกตองฟงตใหญกบหมวยใหญพด ซงมน

เสยทประชม ไมกลาพดในหองแตอาจไปฟอง

เตยทหลงอยางนกไมดแบบทสามเปนแบบของ

ไทย คอเหนคนเปน Asset เปนทรพยทถก

ประเมน ไมไดเปนทรพยากรบคคล คอใชการ

ประเมนเปนตวตง ทง ๆ ทบางครงเวลาลกนอง

คณทำไมด คณนะแหละทอาจจะผด เพราะคณ

ใชเขาไมเปน บอยครงทปญหามาจากนายไมด

65มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

บรหารไมเปน นคอปญหาทางดานการศกษา เชน สภามหาวทยาลยสรรหา

อธการบดมาแลวแตเขาบรหารไดไมดกมาเชญใหผมไปชวยไลเขาออกนผมไล

ออกมา 6 มหาลยแลว ทจรงแลวคณเชญเขามาแลวคณกตองทำงานรวมกน

คณกเปน host ใหเขานนา เพราะฉะนน Effective ของทานอยททานเปน

good host หรอเปลา ถาทานดแลคนนอกทเขามาไมได เขากอยไมได

ลมเหลวแน ๆ เพราะวาทานตองการสงใหม อะไรทหลากหลาย เขาถงหาม

พนองแตงงานกนเอง มนเปน Incest society เพราะฉะนนสมมตวาตอนน

undervalueอยทานกตองพยายามใชใหครบvalueใหได

เรองท 5 Skill แปลวาคำสงสอนหลก ตวอยางคอการสอนลกถาคณ

ใหลกไปเรยนเมองนอกเพอจะไดรวยทางธรกจนะ ลกจบมาตองเกงนะ ตอง

เกงกวาเพอน แบบนใชหรอเปลา หรอสมมตลกคณอย ป.2 กลบมามดนสอใหม

2อนยางลบมา3อนคณพดกบลกวาไงดลกพรงนไปเอามาอกหรอใหเอาไป

คนเขาเลย ถาพรงนยงเหนดนสอนอยแมจะตบกะโหลกแน คณกลาพดกบ

ลกอยางนไหม ถาคณนงเฉยใหเขาเอายางลบเอาดนสอเขาบานแลวคดวาแจว

นสยนจะตดไปถงตอนโต เมอลกคณวงชนโตะคณตโตะเพอใหลกไมรอง เฮย!

โตะไมหลก ลกจำไวแลววาถาทำผดใหโทษคนอน ตอนผมไปอยญปน เดกขวบครง

เองลมลงไป แมเขาวงตามไป แลวบอกวา รบลกเลยซาโต แลวเดกกพดเองวา

ซาโตลมเองไดกลกเองไดนะ นทญปนนะ แตถาเปนคนไทยนะตองรอใหแม

มาอม มาบอกวาอแจวทำไมไมดนอง เดกจำไปแลววาทำผดใหโทษอแจว เราก

จำเรองนมาเขาสภาจำเรองนมาเขาองคกรใหญ ๆ จำเรองนมาเขาสำนกปลด

เพราะฉะนน นคอคำสอนหลกหรอโปรแกรมทเราตงใหลกมาตงแต 2 ขวบ วา

จะใหเปน Be smart หรอ Be goodพระเจาอยหวนะลายมอทานผมไปอาน

แลว ทานบอกใหเปนคนด ทานบอกใหเปนmindful ผมแปลเองนะวาใหม

ความดความรอบคอบและมสตนะ

66 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เรองท 6 Style สไตลการบรหาร คอเวลาเราเปนหวหนาหนวยเรา

มสไตลในแบบของเรา เชน คณคดแบบนกเรยนนอก คดแบบแพคดออก คอ

ถาดกดไป ตองคดวามคน 10 คน ม 2 คนททำงาน 80% อก 8 คนทำงาน

20% ผมไมคอยเชอทฤษฎนเทาไร แตวาปรากฏการณนมจรง แตคณรไดไง

วาไอ 8 คนนนไมเกง แตถาบรหารงานแบบจน ๆ แบบสงคโปร แบบฮองกง

แบบจนแผนดนใหญ เราเรยกวา Confucius Systemคอถาทำ 5 อยางนได

รบรองวาด 5 อยางนะ 1 ขยน 2 ซอสตย 3 อดทน 4 อดออม และ

5 ทำงานเพอเปนบาว คอเปนลกนองเขา เชน จอหงวนไงเปนลกนองฮองเต

คณกจะไดแคนแตถาแบบไทยคอเสยวเออบอกวารแลวถางนดแลตวเองกอน

นะ จะไดไปดแลคนอนดวย สวมหนากากใหตวเองกอนนะ เคยไดยนไหม เขา

บอกวาถาอากาศไมดแลวออกซเจนมนตกลงมาคณสวมใหตวเองกอนทจะสวม

ใหคนอนไดเพราะฉะนนผมกทาทายคณวาชวยตวเองไดหรอยงกอนทจะไป

ชวยคนอน แบบนไมไดเปนเพราะวาเราเหนแกตว บางคนนไปชวยคนทงโลก

ทง ๆ ทตวเองกยงไมรอด เชน เมองไทยเวลาออกคายมหาวทยาลยผมเบอ

มากเลย ใหไปสอนคนบานนอกใหเปนประชาธปไตย บานนอกเขาเปน

ประชาธปไตยตงนานแลว ตงแตผใหญบานเขาเลอกมาตงนานแลว สวนกลาง

มาทำใหมวเทานนเองจะเอาคนกรงเทพฯไปวดคนตางจงหวด

เรองท 7 Shared value คานยมรวม ดตรงนนะสำคญทสดเลย

บรรทดน“คานยมรวมของทงโลกคอเงน”“Knowledgeismoney”เพราะ

ฉะนนถามความรอะไรตองเอาไปจดIPไวคอIntellectualPropertyนคอ

ความรเปนเงนเปนทอง ประสบการณเปนเงนเปนทอง แตในเอเชยหรอ

ในระบบราชการ ความรเปนอำนาจ Knowledge is power แตสำหรบ

องคกรทางสงคม Knowledge is public คอมความรแลวรวาอะไรควรจะ

พมพเผยแพรออกไป น KM คอ Knowledge is public คอเอาไวแบงปน

แลวยงแชรยงแบงปนยงเจรญรงเรองนแหละsmartorganization

67มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นครบทง7sMcKinseyแลวแตผมเตมเองอก2เรองเพราะวามอย

ครงหนงผมไปเลาใหพวกคณะรฐมนตรฟง คณะรฐมนตรกบอกวาเลข 7 ไมด

อาจารยเตมอก2อนไดไหมผมกเตมไปอก2ตวคอ

เรองท 8 Sati คอมสต มสำนก ในธรกจระดบโลกตอง balance

ระหวางgreedyกบfearใหไดgreedyแปลวาโลภfearแปลวากลวเมอไร

คนมเงนเยอะแลวถากลวกไปฝากออมสน แตถาโลภกเอาไปซอหน ถารกษา

สมดลระหวาง greedy กบ fearไดด ระบบกอยตรงกลาง แตเมอ 2 ปทแลว

มน over greedy เงนไปลงทหนกนมากกพงทงประเทศเลย สมยกอนเงน

เปนเพยง score board ทอเมรกา แตยคหลง ๆ เงนกลายเปน product

แทนทจะเปนเพยง score board เพราะฉะนนเงนสวนตวของทานเอง

กเหมอนกน ทานตอง balance ระหวาง greedyกบ fear ใหได ทานเปน

ราชการรายไดไมมาก แตบรหารอยางมสตทพระเจาอยหวบอกวาละอายใจ

เปน internal opinion ตอง reason to you คอ ตองมโยนโสมนสการ

ทงขางนอกและขางในทง2อยางตองไปดวยกน

เรองสดทายเรองท 9 คอ Satang คอ ตองมงบประมาณ ถาเอกชน

มไอเดยกอนเดยวเรองเงนตามมาเอง แตราชการไมมงบคดไอเดยไมออก แต

พระเจาอยหวฯ บอกวา ตอบมากอนซวาจะเอาเงนไปทำอะไร knowwhy

first นแบบคนไทยเลย ซงในความเหนของฝรงเขาวาดนะ เขาบอกวาเรา

มcontinueofmanagementมา63ปผมกนงนกวาคออะไรคอทำใหเรา

ม real leadership อยโดยตอเนอง เราโชคดทมแกนหลกเยอะ ทเหลอ

กเปนทขบชวคราว

68 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการความร กบการพฒนาระบบสขภาพชมชน

วจารณ พานช สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.)

ระบบสขภาพชมชนมลกษณะซบซอน มปจจยเกยวของหลากหลาย

มากมาย และไมหยดนง มการเปลยนแปลงปรบตวอยตลอดเวลา ในทาง

วชาการเรยกวาเปน “ระบบทซบซอนและปรบตว” (Complex-Adaptive

Systems) แตละชมชนตางมระบบของตน ระบบของตางชมชนมทงสวนท

เหมอนกนและสวนทแตกตางกน ระบบของแตละชมชนตางกเปนอนระบบอย

ภายในระบบใหญของประเทศ หลากหลายระบบ เชน ระบบการเมองการ

ปกครองระบบการศกษาระบบการผลตการคาการเกษตรการอตสาหกรรม

ระบบสงแวดลอมเปนตนทตางเปนระบบทซบซอนและปรบตวเชนเดยวกน

จตวญญาณหรอแนวคดหลกของระบบสขภาพของประเทศไทย มง

เปาหมาย “สขภาวะ” (well-being) ของผคน โดยเนนใหบคคลเอาใจใสดแล

สขภาวะของตนเอง ครอบครว และเออเฟอออกไปทผคนทอยรวมชมชน เปน

ระบบสขภาพทเนนการดแลตนเองและชวยเหลอซงกนและกน ไมใชมงแตจะ

พงพาระบบบรการสขภาพ

ระบบสขภาพของประเทศไทยเนนการสรางเสรมสขภาพ และการ

ปองกนโรคมากกวาการแกไขเมอมโรค เราเชอวาแนวคดเชนนจะทำใหผคน

ในสงคมของเรามสขภาพดโดยมคาใชจายดานสขภาพตำ (Good health at

lowcost)

69มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ดวยแนวคดเชนน ระบบสขภาพชมชน

จงมความสำคญยง และระบบบรการสขภาพ

ทกระดบพงสงเสรมสนบสนนความเขมแขง

ของระบบสขภาพชมชน

พฒนาระบบสขภาพชมชน ดวยการเรยนร

การสนบสนนความเขมแขงของระบบ

สขภาพชมชนทำไดหลายอยาง แตทสำคญทสด

คอสนบสนนใหเกดการเรยนร ใหระบบสขภาพ

ชมชนของแตละชมชนเปนระบบท “เรยนรและ

ปรบตว” อยในทามกลางบรบทความเปนจรง

ของแตละชมชนทไมเหมอนกน ระบบสขภาพ

ชมชนของตางชมชนมหลกการเหมอนกน แต

รายละเอยดแตกตางกน เนองจากบรบททแตกตาง

กนดงกลาวแลว

การจดการความร เปนเครองมอของการ

เรยนรและปรบตว ไมวาจะเปนการเรยนรและ

ปรบตวของบคคลองคกรชมชนและของสงคม

หรอประเทศ ดงนน ระบบสขภาพชมชนของ

ชมชนใดกตาม พงมการจดการความร เปน

สวนหนงของระบบ บรณาการแนบแนนอยกบ

ระบบจนเปนเนอเดยวกน อยกบชวตประจำวน

ตามปกตของระบบ

สขภาพของชมชน เกดจากการลงมอปฏบตรวมกนของคนในชมชน เพอสรางเสรม สขภาพ ปองกนโรค และบำบดโรคเมอเกดขนยำวาจดสำคญอยทการปฏบต และเมอมการปฏบตกยอมเกดผลของการปฏบต การจดการความรคอกระบวนการนำผลของการปฏบตมาแลกเปลยนเรยนรรวมกน เพอยกระดบความรความเขาใจเกยวกบสขภาวะ และปจจยตาง ๆทเกยวของอยางซบซอน รวมทงเพอนำเอาความรเชงทฤษฎมาตความทำความเขาใจบนฐานของผลการปฏบต ความรปฏบต (Tacit Knowledge)เกยวกบสขภาวะของคนในชมชนกจะยกระดบขนอยตลอดเวลาผานการปฏบตและการจดการความร ในชวตจรงของผคน การเรยนรทมพลงทสดคอการเรยนรจากการปฏบต และการจดการความรคอเครองมอชวยใหเกดการเรยนร

จากการปฏบตไดงายและไดอยางมพลง

เจาหนาทของระบบสขภาพชมชน ทำหนาทอำนวยความสะดวก ในการเรยนร

นอกเหนอจากความรและทกษะในการ

ใหบรการสขภาพทจำเปนแลว เจาหนาทใน

ระบบสขภาพชมชนตองมทกษะในการทำหนาท

70 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เปน “คณอำนวย” ของการจดการความรสขภาพชมชน เพอสงเสรมใหภารกจของสขภาพชมชนไปอยทผคนในชมชนเปนสวนใหญหรอเกอบทงหมด เจาหนาททำหนาทเปนผสนบสนนและผอำนวยความสะดวกเปนหลก ไมใชเปนผทำใหเกดสขภาวะของผคนและชมชน ทกษะในการทำหนาท “คณอำนวย”(Knowledge Facilitator) ของการจดการความรเปนสงทตองฝก เพราะเปนทกษะมากกวาเปนความรเชงทฤษฎ ชมชนเปน “ชมชนนกปฏบต” เพอสขภาวะของตนเอง

เมอมองจากมมของการจดการความรผคนในชมชน เปนสมาชกของ “ชมชนนกปฏบต” (CoP - Community of Practice) เพอเปาหมายสขภาวะของตนเองและของเพอรวมชมชน และเจาหนาทของระบบสขภาพชมชนทำหนาท“คณอำนวย”ของCoPเปนหลก มองอกมมหนงระบบสขภาพชมชนเปนระบบทมเปาหมายหนนการเรยนรของผคนในชมชนในสวนทมเปาหมายเพอสขภาวะเปนการเรยนรตอเนองเปนวงจรทไมรจบ และเปนการเรยนรรวมกนผานการปฏบต (InteractiveLearning through Action) โดยมเจาหนาท

เปน“คณอำนวย”ของการเรยนรน

การเรยนรจากการปฏบตนน นอกจากเนนเรยนรจากการปฏบตของตนเองแลวยงควรเรยนรจากการปฏบตของคนอน หรอชมชนอนดวย โดยเฉพาะการเรยนรจากชมชนทมผลสมฤทธดานสขภาพดเปนพเศษ ชมชนเหลานม “ความรปฏบต” ดานสขภาพทดเดน หรอเรยกวาม Success Story หรอม Best Practice การจดการความรจากSuccessStoryของชมชนอนเรยกวาSSS(SuccessStorySharing)ทำโดยจดเวทแลกเปลยนเรยนร หรอไปดงาน โดยใชเครองมอแลกเปลยนเรยนร ในการดงานทเรยกวา“เพอนชวยเพอน” (Peer Assist) ซงอานวธการไดท http://www.gotoknow.org/blog/thaikm/2415 เครอขายการเรยนรระหวางชมชน

นอกจากแตละชมชนมการรวมตวกนของคนในชมชน เปน “ชมชนนกปฏบต” เพอเรยนรจากปฏบตการสขภาวะของตนเองและครอบครวแลว ชมชนใกลเคยงกนควรรวมตวกนเปน “เครอขายการเรยนร” สขภาวะ เพอใชSSS เปนเครองมอแลกเปลยนเรยนรเคลดลบตางๆทคนพบจากการปฏบต เจาหนาทสขภาพชมชน พงทำหนาท“คณอำนวย” ใหเกดเครอขาย และมกจกรรมSSSอยางสมำเสมอ

71มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เจาหนาทของระบบสขภาพชมชนในพนทรวมตวกนเปน PLC

ในวงการเรยนรสมยใหม ไดมคำวา PLC (Professional LearningCommunity) ซงมความหมายวา คนทเปนคนในวงการวชาชพ (Profession)ตองมการเรยนรตลอดชวตและตองรวมตวกนเรยนรเปน“ชมชนเรยนร”ของผประกอบวชาชพเดยวกน เพอเรยนรวธการทำหนาทของวชาชพใหไดผลดยงขนอยางตอเนองเปนวงจรของการเรยนรทไมมวนจบสน ดงนน เจาหนาทของระบบสขภาพชมชนแตละชมชน จงควรรวมตวกนเปน PLC เพอแลกเปลยนเรยนรจากประสบการณการทำหนาท ยกระดบความรความเขาใจและทกษะในการทำหนาทอยางตอเนองเปนวงจรไมรจบ ซงหมายความวา เจาหนาทกใชการจดการความรเพอยกระดบความรและทกษะการทำงานของตนเองดวย ระบบสขภาพชมชนของประเทศไทย จงควรมกลไกสงเสรมอำนวยความสะดวกของ PLC ของเจาหนาทททำงานในระบบสขภาพชมชน โดยมเปาหมายเพอยกระดบความรความเขาใจและทกษะในการทำงานตอเนองไมรจบและเพอทำใหการทำหนาทเปนความตนเตนสนกสนานไมจำเจนาเบอ PLCเปนสวนหนงของชวตการทำงานประจำวนตามปกตและสวนหนงของกจกรรมเรยนรจากการพฒนางาน ยกระดบขนเปน R2R (Routine toResearch) เครอขายของสถานบรการสขภาพในพนท

แตละพนท (เชนอำเภอ)มการรวมตวกนของสถานบรการเปนเครอขายความรวมมอในการทำงานและการเรยนร เพอพฒนาระบบบรการสขภาพในพนท ทเนนการสงเสรมใหผคนในชมชนดแลสขภาวะของตนเองและชวยเหลอเกอกลซงกนและกน เนนการเรยนรและพฒนาตอเนองไมหยดยง โดยใช

เครองมอSSS,CoP,PLC,R2R,Leanและอนๆ

72 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เปาหมายคอ ระบบบรการสขภาพชมชนทมหวใจของความเปนมนษย

กอผลสขภาวะทดของประชาชน และเจาหนาทในระบบบรการกมสขภาวะทด

รวมทงคาใชจายไมสง (Good health at low cost) และมการปรบปรง

พฒนาตอเนอง

ใชการจดการความรสรางระบบสขภาพชมชนของประเทศ

เวลานประเทศไทยยงไมมระบบสขภาพชมชนทถอไดวาดเยยม ยงตอง

มการพฒนาตอไปอก โดยทไมมรปแบบหรอพมพเขยวตายตวใหเราดำเนนการ

ตามอยาง เราตองพฒนาขนเองจากสภาพความเปนจรงของสงคมไทย และ

จากการลงมอปฏบตและพฒนาของคนไทยเอง

นนคอ ระบบสขภาพชมชนไทย ตองพฒนาขนเองจากชมชนไทย เพอ

ชมชนไทย และ โดยชมชนไทย โดยทเจาหนาทหรอวงการวชาชพสขภาพทำ

หนาท “คณอำนวย” ใหเกดการแลกเปลยนเรยนร SSS ระหวางชมชนตางๆ

ดงกรณโครงการประชมวชาการ มหกรรมสขภาพชมชน ระหวางวนท 12-14

ตลาคม 2554 กนาจะนบเปนการประชมแลกเปลยนเรยนร SSS ระหวาง

ชมชนตาง ๆ ไดดวย ซงกคอการใชการจดการความรเพอพฒนาระบบสขภาพ

ชมชนของประเทศไทย จากพลวตของการพฒนาสขภาพชมชนสวนยอยของ

แตละชมชน ทมการศกษารวบรวมมานำเสนอเพอแลกเปลยนเรยนรมากมาย

ในการประชมน

เปนการพฒนาระบบใหญ จากฐานความเปนจรงของระบบยอย

(bottom-up)นำมาตความและยกระดบตามแนวทางของระบบใหญทกำหนด

จากฝายบรหารระดบประเทศ (top-down) และเปนการพฒนาแบบตอเนอง

ไมหยดนงคลายเปนระบบทมชวต

73มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทกษะของมนษยในศตวรรษท 21

ขณะนเปนทเขาใจกนชดเจนแลววา โลกสมยใหม ทเรยกวาโลกในศตวรรษท 21 เปนโลกแหงการเปลยนแปลงรวดเรวและไมแนนอน ไมคาดฝนผคนในศตวรรษนจงตองมทกษะเพอการดำรงชวตในสภาพเชนนน ทเรยกวา21stCenturySkillsนกวชาชพสขภาพชมชนหรอเจาหนาทททำงานในระบบสขภาพชมชน จงตองฝกฝนตนเองจากการทำงาน ใหม 21st Century Skillsโดยใช PLC เปนเครองมอเพอบรรลทกษะดงกลาว ทานทสนใจรายละเอยดของ 21st Century Skills คนไดท http://gotoknow.org/blog/thaikm/tag/21stCenturySkills ทจรง ทกษะสำหรบมนษยในศตวรรษท 21 เปนสงจำเปนสำหรบคนทกคน ไมใชจำเปนตอเจาหนาทในระบบสขภาพชมชนเทานน การเรยนรของคนในชมชนเพอสขภาวะของตนเอง เปนสวนหนงของการเรยนรเพองอกงามทกษะสำหรบมนษยในศตวรรษท21

การฝกฝนทกษะดานการจดการความร

ความรเบองตนของการจดการความรอานไดจากหนงสอ การจดการความร ฉบบนกปฏบต เขยนโดยวจารณ พานช และ การจดการความรฉบบมอใหมหดขบเขยนโดยประพนธผาสขยดและหนงสอทเขยนโดยผอนรวมทงอาจอานไดจากบนทกชด KM วนละคำ ทผมเขยนเปนประจำลงในบลอกGotoknow.org ซงเขาไปอานไดท http://gotoknow.org/blog/thaikm/tag/kmวนละคำ เนองจากการจดการความรเปนเครองมอและการใชเครองมอนไดอยางมพลงตองการการฝกฝน โดยอาจฝกกนเอง หรอใชบรการของหนวยงานทใหบรการการฝกกได สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) เปนมลนธทจดบรการฝกอบรมดานการจดการความร ดรายละเอยดไดทwww.kmi.or.th

74 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการตนเอง (Self Management)

ความหมายของคำวา “การจดการตนเอง”

1. คำวา“การจดการ”ในบทความนหมายถง“การพฒนา,การฝกหดพฒนา,ระบบการฝกหดพฒนาคนใหเปนมนษยทสมบรณ” 2. คำวา “ตนเอง” ในบทความนหมายถง “ชวต, ชวตของเรา แตละคน, อตตภาพ” เมอนำทงสองคำมา รวมกนเปน “การจดการตนเอง”จงหมายถง “ระบบการฝกหดพฒนาชวตของเราแตละคนใหเปนมนษย ทสมบรณ” ทำไมตองม “การจดการตนเอง”

ธรรมชาตของมนษยนน แมมโครงสรางทางสมองอนวจตรดวยระบบ สตปญญาขนสงทสามารถววฒนาการ ไปไดไกลกวาสงมชวตทกชนดในโลกและแมมลกษณะทางกายภาพทเออตอการพฒนา และการทำกจกรรมตาง ๆไดดยงกวาสภาพชวตอน ๆ อยางแทบจะไมมสงมชวตชนดใดเทยบไดกตาม แตมนษยกมขอจำกด (จดออน) ตดมากบขอไดเปรยบทงสองประการนเปน

พนฐานอยดวย นนคอ นบแตแรกเกดมนษยไมสามารถ พงตนเองได ถาหาก

1ผอำนวยการสถาบนวมตตยาลย(สถาบนการศกษาทางเลอกเพอการเผยแผพทธศาสนาและพฒนาสนตภาพโลก)

พระมหาวฒชย วชรเมธ 1

75มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เราปลอยใหเดกแรกเกดดำรงชวตอยเองตงแต

แรกเกด เราพบความจรงวา ไมมทางเปนไปไดเลย

มแตจะเสยชวตเทานน แตเมอลองเทยบกบสตว

ดรจฉาน เชน ไกทพอเจาะกระเปาะฟองออกมา

ไดแลว กสามารถหากนเองได หรอววทพอคลอด

แลวกเดนไดหากนเองได

สตวดรจฉานตางๆนนไมตองอาศยการ

ฟมฟกเลยงดมากมาย ไมตองฝกไมตองศกษา

ยาวนานนบเปนสบปหรอมากกวานน โดยมากก

สามารถดำรงชวตอยเองได (แตสตวกมขอจำจด

คอพฒนามากไปกวานนไมไดมากนกเกดมาเปน

สตวอยางดกแคตายอยางสตว) สวนมนษย

ถาปลอยไปตามธรรมชาตอยางสตวดรจฉาน พง

ตนเองไมได อยางไรกตามเมอมนษยไดรบการ

เลยงด ไดรบการศกษาเปนอยางดแลว แมใช

เวลานานกวาสตวทงหลาย ทวาหลงจากนนก

สามารถพฒนาตอไปไดดยง ๆ ขน จนกระทง

สามารถสรางเนอสรางตวสรางครอบครวสราง

กจการงานมากมาย ทำประโยชนตนประโยชน

คนอนใหดยงขนไปเรอยๆสวนในทางสตปญญา

นนเลา เมอไดรบการฝกศกษาเปนอยางด กยง

มความสขมลมลก ซบซอน แหลมคม กระทง

สามารถมความเขาใจ ทงตวเอง ทงผอน และ

สรรพสงตาง ๆ ในจกรวาล สามารถจดตงวาง

ระบบตาง ๆ ขนมาสรางสรรคพฒนาสงคม

พฒนาประเทศ พฒนาเครองมอและเทคโนโลย

ตาง ๆ เลยไปจนถงขนสรางสรรคอารยธรรม

ใหม ๆ ขนมาใหเปนความกาวหนายงไปกวาท

สตวทงหลายจะจนตนาการไปไดถง และเหนอ

อนใด หากพฒนาตอไปตามแนวพทธ มนษยยง

สามารถบรรลถงววฒนาการสงสดลวงเลยการ

เปนมนษยสามญขนไป จนกลายเปน “พทธะ”

คอ ผบรรลอสรภาพสมบรณ หลดพนจากกเลส

และสญชาตญาณกลายเปนอรยบคคลกยงได

สตวดรจฉาน เกดมาพรอมสญชาตญาณ

อยางสตว และตายไปอยางสตว

มนษยเกดมาพรอมสญชาตอยางสตว

แตอาจตายไปอยางอภมนษย (อรยบคคล)

ทกลาวมาขางตนนคอ ขอจำกดอนทำให

มนษยจำเปนตองไดรบการพฒนาหรอการจดการ

และเชนเดยวกนศกยภาพพนฐานทมนษยมอยน

ก เ ป นต นทนท ม คณค าส งส ดท ห ากนำมา

พฒนาแลว จะทำใหมนษยสามารถบรรลถง

ววฒนาการสงสดแหงสายพนธของสงมชวตท

เรยกวาคนไดอกดวย อนง เรามกไดยนคำกลาว

ทวา “มนษยเปนสตวประเสรฐ” อยบอยครง

คำกลาวนเปนความจรงเพยงครงเดยวเทานน

ทวาประเสรฐนน อาจหมายถงการมโครงสราง

ทางกายภาพและระบบสตปญญาดกวาสตว แต

หากไมไดรบการฝกหดพฒนา ปลอยไปตาม

ธรรมชาต มนษยกหาประเสรฐไม หากจะกลาว

76 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ใหถกตอง เราควรกลาววา “มนษยเปนสตว ประเสรฐ เพราะไดรบการพฒนา หรอมนษยเปนสตวประเสรฐเพราะไดรบการจดการ ทถกตอง” ความขอน กลาวตามพระพทธวจนะ ทพระพทธองคตรสยนยนไววา “ทนโตเสฏโฐมนสเสส”(ข.ธ.25/33/57)แปลวา “ผทพฒนาตนแลว เปนผประเสรฐสดในหมมนษยทงหลาย” กลาวอกนยหนงวา คนไมไดประเสรฐเพยงเพราะเกดมาเปนมนษยเพยงอยางเดยวหากปราศจากการฝกหดพฒนาหรอปราศจากการศกษาเสยแลว กหาประเสรฐไม และนคอเหตผลอนสำคญทวา ทำไมมนษยจงตองการการจดการ หรอทำไมเราจงตองมการจดการตนเอง อยางไรกตาม นอกจากคำอธบายทกลาวมาขางตน ยงมอกเหตผลหนงทควรกลาวไวดวยคอ ตลอดระยะเวลาอนยาวนานทผานมาในประวตศาสตรอารยธรรมของมนษยชาตนนมนษยไดรบการศกษา การฝกหดพฒนา เพอทจะใหออกไปเปนผ “จดการคนอน สงอน” โดยเฉพาะอยางยงเปาหมายในการจดการทเหนชดกคอ มนษยพยายามทจะจดการกบธรรมชาตและสงแวดลอม จนทกวนนผลจากการจดการโดยนำมอมนษย ทำใหธรรมชาตและสงแวดลอมเสยหายอยางหนก ผนดน ผนนำ ผนฟา

พชพนธ แรธาต แหลงพลงงานตาง ๆ ในโลก ถกมนษยเบยดเบยนบอนทำลายดวยความไมรหรอดวยความรทเคลอบแฝงดวยกเลสตณหา ยงมนษยพยายามจดการธรรมชาตและสงแวดลอมมากเพยงใด กยงเปนการทำรายสงทถกมนษยกาวเขาไปจดการมากเทานน โลกของเราทกวนน เตมไปดวยปญหาเพราะมาจากการจดการ ทผดพลาดของมนษย พทธศาสนาไม เนนการม งไปจดการ สงตางๆภายนอก เชน ธรรมชาต สงแวดลอมหากเนนการอยรวมกนอยางเกอกลกบสงเหลานน และมงเนนการจดการเขามาท “ตวมนษย”ผชอบไปจดการคนอน สงอนโดยตรง โดยพทธศาสนาถอวา หากจดการทตวมนษยเปนอยางดแลว มนษยจะสามารถจดการสงอนไดเปนอยางด โดยทมการเบยดเบยนนอยทสด หรอแทบไมมเลย วถชวตของพระพทธเจา พระอรยสาวก และวถชวตของชาวพทธชนนำทงหลาย ผผานการจดการมาเปนอยางดแลวคอ ตวอยางทแสดงใหเหนวา มนษยทผานหลกสตรการจดการแนวพทธแลวนน เปนผทมความสามารถในการอยรวมกบตวเอง กบกเลส กบคน กบธรรมชาต สงแวดลอม สรรพชพ สรรพสตว ไดอยางเปนมตรและอยางสนตไดมากทสด

77มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลกสตรการจดการตนเองตามแนวพทธ

พทธศาสนา เปนทงศาสน (Religion) และศาสตร (Science) ทสอน

เรองการจดการตนเองทสมบรณ แบบทสดศาสนาหนงในโลก มหลกสตรทวา

ดวยการจดการตนเองมากมายอยในสารบบคำสอนของพระพทธเจา หรอหาก

กลาวใหถกกควรกลาววาคำสอนทงหมดของพระพทธเจาคอคำสอนทวาดวย

การจดการตนเองทงนน ในพระไตรปฎกมตวอยางหลกสตรการจดการตนเอง

อยมากมายแตหลกสตรทแสดงใหเหนการจดการตนเองครอบคลมทสดตงแต

เรองพนฐานของชวต คอวาดวยการศกษาไปจนถงเรองสงสดอนเปนเปาหมาย

ของชวตคอ การบรรลพระนพพานมอยในหลกคำสอนเรอง “มงคล 38” หรอ

“บนได 38 ขน” แหงการจดการตนเอง (ข.ส.25/5/3) ซงมรายละเอยดทควร

พจารณาดงตอไปน

บนได 38 ขนแหงการจดการตนเอง

บนไดขนท1ไมคบคนพาล

บนไดขนท2คบบณฑต

บนไดขนท3บชาคนทควรบชา

บนไดขนท4อยในถนทมสงแวดลอมด

บนไดขนท5ทำความดเตรยมพรอมไวแตตน

บนไดขนท6ตงตนไวถกตอง

บนไดขนท7เลาเรยนศกษามาก/เปนพหสต

บนไดขนท8ชำนาญในวชาชพ

บนไดขนท9มระเบยบวนย

บนไดขนท10รจกใชวาจาพดใหเปนผลด

บนไดขนท11บำรงมารดาบดา

บนไดขนท12สงเคราะหบตร

บนไดขนท13สงเคราะหภรรยา

78 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

บนไดขนท14การงานไมอากล

บนไดขนท15รจกให,เผอแผแบงปนบรจาคสงเคราะหและบำเพญประโยชน

บนไดขนท16ประพฤตธรรมดำรงอยในศลธรรม

บนไดขนท17สงเคราะหญาต

บนไดขนท18ประกอบอาชพสจรต

บนไดขนท19เวนจากความชว

บนไดขนท20เวนจากการดมนำเมา

บนไดขนท21ไมประมาทในธรรมทงหลาย

บนไดขนท22ความเคารพ

บนไดขนท23ความสภาพออนนอม,ถอมตน

บนไดขนท24ความสนโดษ(รจกพอตอการครอบครองวตถ)

บนไดขนท25มความกตญ

บนไดขนท26ฟงธรรมตามกาล

บนไดขนท27มความอดทน

บนไดขนท28เปนผวางายสอนงายรจกใชเหตผล

บนไดขนท29พบเหนสมณะเยยมเยยนเขาหาทานผสงบกเลส

บนไดขนท30สนทนาธรรมตามกาล

บนไดขนท31รจกบงคบควบคมตนไมปรนเปรอตามใจอยาก

บนไดขนท32ประพฤตพรหมจรรย

บนไดขนท33เหนอรยสจ,เขาใจความจรงของชวต

บนไดขนท34ทำพระนพพานใหแจงบรรลนพพาน

บนไดขนท35ถกโลกธรรมจตไมหวนไหว

บนไดขนท36จตไรเศรา

บนไดขนท37จตปราศจากธล(ไมมวหมอง)

บนไดขนท38จตเกษม(ปลอดภย)

79มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลกสตรการจดการตนเองทกลาวมานหากสรปเฉพาะสาระสำคญ จะไดแนวทางสำหรบวางเปนแนวปฏบตครอบคลม 5 เรองดงน 1) วาดวยการศกษา 2) วาดวยการทำงาน 3) วาดวยการสรางครอบครวใหอบอน 4) วาดวยการเปนสมาชกทดของสงคม 5) วาดวยการพฒนาจตและปญญาให บรรลคณคาสงสดของชวตคอนพพาน เปาหมายการจดการตนเอง

การจดการตนเองตามแนวพทธมเปาหมาย 3 ขน คอ (1) เปาหมายขนตน (2) เปาหมายขนกลาง (3) เปาหมายขนสง เปาหมายทง 3 นน มรายละเอยดดงน(ข.จ.30/755/389)2

ก. เปาหมายขนตน (เนนกายภาพ) 1) มสขภาพด รางกายแขงแรง ไรโรค งามสงาอายยนยาว 2) มเงนมงาน มทรพยจากอาชพสจรต พงตนไดทางเศรษฐกจ 3) มสถานภาพด ทรงยศ เกยรต ไมตร เปนทยอมรบในสงคม

4) มครอบครวผาสก ทำวงศตระกลให

เปนทนบถอ

ข. เปาหมายขนกลาง (เนนคณภาพจต)

1) มความอบอนซาบซงสขใจ ดวย

ศรทธามหลกใจ

2) มความภาคภมใจ ในชวตสะอาด

ทไดประพฤตแตการดงามสจรต

3) มความอมใจ ในชวตมคณคา ทได

เสยสละบำเพญประโยชน

4) มความแกลวกลามนใจ ดวยมปญญา

ทจะแกปญหานำพาชวตไป

5) มความโปรงโลงมนใจ วาไดทำกรรมด

มหลกประกนสภพใหม

ค. เปาหมายขนสง (เนนปญญา)

1) ไมหวนไหวหรอถกครอบงำดวยความ

ผนผวนปรวนแปรตางๆ

2) ไมผดหวงโศกเศราบบคนจตเพราะ

ความยดตดถอมนในสงใด

3) ปลอดโปรง สงบ ผองใส สดชน

เบกบานใจตลอดเวลา

4) เปนอยและทำการดวยปญญาซง

มองทเหตปจจย

การจดการตนเองตามแนวพทธนน ตอง

ทำใหบรรลเปาหมายทง 3 ขนน จงจะถอวา

เปนการจดการตนเองทสมฤทธผล2 พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต),ธรรมนญชวต. (กรงเทพฯ:สขภาพใจ,2550),หนา30-33.

80 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผลสมฤทธของการจดการตนเอง

การจดการตนเองตามหลกสตรบนได 38 ขนทกลาวมานน หากทำ

สำเรจแลว จะสมฤทธผลออก มาเปนพฒนาการ 4 ดานทตวคน กลาวคอ

(อง.ปจก.22/79/121)

1. พฒนาการทางกาย(physicaldevelopment)

2. พฒนาการทางศล/สงคม(moraldevelopment)

3. พฒนาการทางจต(emotionaldevelopment)

4. พฒนาการทางปญญา(wisdomdevelopment)

พฒนาการทง4ดานนนมรายละเอยดบางประการทนาสนใจดงน

1. พฒนาการทางกาย

1) รางกายแขงแรงมสขภาพด

2) รจกใชตาหจมกลนกายใจอยางมสต

3) มทกษะในการครองตนครองคนครองงาน

2. พฒนาการทางศล/สงคม

1) มชวตทมวนยเคารพกฎเกณฑของสงคม

2) สำรวมกายวาจาใจไมใหเปนทางเกดทกข/โทษ/ภย

3) ประกอบสมมาอาชพ

4) บรโภคปจจยสอยางมสต

3. พฒนาการทางจต

1) จตมคณภาพ(คอคณธรรมเชนเมตตากรณามทตาอเบกขา)

2) จตมสขภาพ(คอมความสขสงบสดชนรนเยนผองใสไมเครยด)

3) จตมศกยภาพ(คอสามารถควบคมจตของตนได)

81มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

4. พฒนาการทางปญญา

1) รทางโลกแกปญหาพนฐานของชวตได

2) รทางธรรมเขาใจความจรงของโลกและชวตแจมแจง

3) บรรลอสรภาพทางปญญาคอพระนพพาน

ผทจดการตนเองจนมพฒนาการทง 4 ดานนสมบรณ มชอเรยกวา

เปน “ภาวตตต” (ภาวต+อตต=ภาวตตต) แปลวา “ผพฒนาตนแลว”

คณสมบตทงสดานน หากเหนวามรายละเอยดมากมาย อาจสรปเหลอเพยง

2ประการเทานนคอคณสมบตดานปญญาและคณสมบตดานความประพฤต

(กาย+จต)ทมชอเฉพาะวา“วชชา”และ“จรณะ”ทงนตามพระพทธวจนะ

ทวา

“วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโฐ เทวมานเส”

แปลวา “ผทถงพรอมดวยความร ค ความด นบเปนผทประเสรฐ

ทสดในหมมนษย และเทวดา”

จากพระพทธวจนะนจะเหนวา ผทพฒนาตนหรอจดการตนสำเรจแลว

ตามแนวพทธ นบเปนยอดคน ไมใชเฉพาะในหมคนเทานน แตหมายรวมถง

ในหมเทพยดาทงหลายดวย การจดการตนเองตามแนวพทธ จงนบวาเปนศาสตร

แหงการจดการตนเองทมผลสมฤทธสงสดกวาการจดการตนเองตาม

ความหมายอยางสามญทว ๆ ไป และผทผานการจดการตนเองตามแนวพทธ

แลว ไมเพยงแตเปนทพงของตนไดเทานน แตยงสามารถเปนทพงใหแกคนอน

ไดอกดวย กลาวอกนยหนงวา เมอจดการตนเองแลว ทำใหมคณสมบตท

“ตนเปนทพงของตน (จากนนจง) ใหคนเขาไดพง”

82 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พลงความรและความรวมมอ เครองมอสำคญในการพฒนาระบบสขภาพชมชน

โครงการความรวมมอเพอแกปญหาความยากจน การพฒนาสงคมและสขภาวะ

สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ไดดำเนนงาน “โครงการ

ความรวมมอเพอแกปญหาความยากจนการพฒนาสงคมและสขภาวะ”ตงแต

ป พ.ศ. 2550-2553 โดยมพนทครอบคลม 17 จงหวด1 ทวทกภาคของ

ประเทศโดยมขอมลพนทเปาหมายดงน

จงหวด อำเภอ ตำบล หมบาน

17 175 357 3,768

วตถประสงคของโครงการเพอพฒนาระบบการบรณาการความ

รวมมอของภาคสวนตาง ๆ ทงหนวยงานรฐ องคกรปกครองทองถน ภาค

ประชาชนชมชนวชาการวด/มสยดสอฯลฯเขามารวมแกปญหาทชาวบาน

เผชญอย แนวทางสำคญในการสรางระบบบรณาการคอทำใหเกดแผนชมชน

ทสะทอนความตองการแทจรงของประชาชนเปนตวตงสำหรบการประสาน

ทรพยากรเขามาตอบสนอง และเครองมอสำคญท สกว. ไดทดลองใชเพอ

1 17 จงหวดประกอบดวย กำแพงเพชร พษณโลก อตรดตถ กาฬสนธ ชยนาท นครปฐม อทยธาน ชยภม นครพนม นครราชสมายโสธรอบลราชธานนครศรธรรมราชพทลงสตลสงขลาสราษฎรธาน

ใบแท

ใบเลยง

ใบเลยง ลำตน

รากแกว เมลด

83มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทำใหแผนชมชนตงอยบนขอเทจจรงของปญหาชาวบานคอบญชครวเรอน ทประชาชนตองเปนคนจดบนทกเองและเรยนรจากขอมลทเกบมาเองกบมอและมการจดเวทวเคราะหเพอเรยนรจากขอมลอยางสมำเสมอ มการเชอมโยงใหดงผนำ นกพฒนา ตลอดจนองคกรสวนปกครองทองถนเขามารวมในกระบวนการน ดร.สลาภรณ บวสาย รองผอำนวยการ สกว. ไดเปรยบกระบวนการทำงานของโครงการความรวมมอฯไปสความสำเรจกบการปลกตนไมดงนเมลดพนธ :ไดแก ขอมลบญชครวเรอนทสะทอนความจรงใหเกดการ ตระหนกและสรางความรวมมอจากภาคปย นำ : ไดแก การสรางกระบวนการเรยนรดวยการจดเวท และวเคราะห ตนเองจากขอมลบญชครวเรอนการหยงราก : เขาสการเรยนรจกตนเองของครวเรอนแตกแขนงไปสการ วางแผนชวตของครวเรอนและแผนชมชนการผลใบเลยง : ไดแผนชมชนเปนเครองมอดงทรพยากรมาสนบสนนลำตน : ระบบความสมพนธใหมเปนกลไกพฒนาพนทรวมกนใบแท : เจาของปญหาเปนผลงมอแกปญหาของตนเองผลดอก : เกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรมของชาวบานออกผล : ชาวบานปลดหนได ชาวบานไดรบการสนบสนนจากหนวยงาน ภาครฐ/องคกรปกครองสวนทองถน แกไขปญหาตนเองได ชวต

มความสข

84 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลกการทสำคญคอ การหนนชวยใหชาวบานลกขนไดดวยตนเอง รจกตนเอง เขาใจปญหาสาเหตทงเหตทเกดจากตนเองและเหตทเกดจากภายนอก เพอใหสามารถเรมลงมอแกปญหาทสาเหตได อนจะเปนการแกปญหาทเบดเสรจและยงยน ตามหลกพทธศาสนา ซงพระพทธเจาไดตรสสอนไววา “ธรรมทงหลายเกดแตเหต ถาจะดบตองดบทเหต” องคประกอบทสำคญอกประการหนงคอความเปนชมชนและเครอขาย เปนเครองมอสำคญททำใหเกดพลงในการแกปญหารวมกนโดยการเรยนรรวมกน โครงการพบวาการเรยนรในแตละระดบ ชมชนมสวนมากในการชวยใหปจเจกเรยนรไดเรว มเพอนรวมคดและรวมทดลองแกปญหาไปดวยกน สงผลใหเกดการแกปญหาทงระดบปจเจกครวเรอนระดบชมชนขนมาจนถงระดบตำบล จากการดำเนนงานทผานมา สามารถวเคราะหปจจยททำใหกระบวนการขบเคลอนโครงการดำเนนการไดอยางประสบความสำเรจทสำคญได3ประการไดแก 1. การทำงานโดยใชขอมล ทงขอมลบญชครวเรอน ขอมลบรบทชมชน ขอมลปญหา/ทกขขอมลตนทนการผลตฯลฯ 2. การสรางกลไกทำงานรวมกน การทำใหทกภาคสวนในพนทเขามารวมรบร ลงแรงใหการสนบสนนตามบทบาทหนาท ไปพรอม ๆกบการขบเคลอนงานของภาคประชาชน

3. กระบวนการเรยนรรวมกนของคน ในขบวนการขบเคลอน เชน จดเวทเรยนรเรองบญชครวเรอน เวทวเคราะหขอมลครวเรอนเวทจดทำแผนแมบทชมชน การประชมระหวางทมงาน/กลไกขบเคลอนงานในพนททกระดบกบภาคความรวมมอฯ เวทขบเคลอนงานเชงประเดนเพอแกปญหาของชมชนอยางตอเนองฯลฯ

จากการดำเนนงานในพนทเปาหมาย 17จงหวดใน 2 สวน คอผลการดำเนนงานดานขอมล และกลมคนเปาหมาย ดานขอมลครวเรอน มครวเรอนทจดบญชตอเนอง 4 เดอนขนไป จำนวน 41,046ครวเรอน เปนครวเรอนทเปนตนแบบเพอการเรยนรจำนวน4,284ครวเรอน กลมคณะทำงาน ทเขารวมในโครงการความรวมมอฯ เปนจำนวนทงสนไมนอยกวา12,370คน ดวยกระบวนการเรยนร โดยใชขอมลบญชครวเรอน ทำใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนในดานตางๆดงตอไปน 1. การปรบพฤตกรรมของครวเรอน และการพงพาตนเองของครวเรอนและชมชนพบทง 17 จงหวดเปาหมาย มครวเรอนทจดบญชรบ-จาย อยางตอเนองจำนวน 41,046ครวเรอน เปนครวเรอนตนแบบทสามารถถายทอดขยายผลไดจำนวน4,284ครวเรอน

85มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

2. การจดการหนสน จากการสมเกบขอมลความสามารถในการจดการหนสนในครวเรอนตวอยาง จงหวดละประมาณ 50 ราย พบวาความสามารถในการจดการหนสนของประชาชน (บาท/ ป) มรายละเอยดโดยสรปดงน

เกษตรกร รบจาง คาขาย รบราชการ รวมทกอาชพ

คาเฉลย 35,907.88 28,318.89 40,704.05 33,592.31 35,499.27

3. การจดการอาชพหลก และอาชพเสรม โดยเฉพาะพนทจงหวดชยนาทพษณโลกนครศรธรรมราช 4. การจดการสวสดการชมชน มรปธรรมทชดเจนในจงหวดกำแพงเพชรสงขลานครปฐมพทลง 5. การจดการทรพยากร (นำ ทดน ชายฝงทะเล) พบรปธรรมความสำเรจมากทจงหวด อตรดตถ พทลง พษณโลก กำแพงเพชร และนครศรธรรมราช 6. การบรณาการทรพยากร โดยเชอมโยงจากขอมลบญชครวเรอนสการจดทำแผนแมบทชมชน/โครงการเสนอตอหนวยงานเพอแกปญหาของชมชน มชมชนในจงหวดเปาหมายทกจงหวดทไดรบการสนบสนนจาก อปท.หนวยงานภาครฐและงบประมาณตามนโยบายของรฐ

ขอคนพบจากการทำงาน

1. กระบวนการพฒนาจากลางขนบนทเรมตนทระดบครวเรอน ดวยเครองมอคอบญชครวเรอนนไดมผลสราง“การระเบดจากภายใน”โดยอปมาวาขอมลบญชครวเรอนคอดนระเบดและกระบวนการสรางความรอนเพอการจดระเบดดวยกระบวนการวเคราะหและเรยนรจากขอมลนนเอง การระเบด

86 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จากภายในนทำใหแทบจะทกครวเรอนเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการกนอยการใชจายการออมการลงทนเพอการผลตการวางแผนอนาคตเพอลกสงผลตอความสามารถในการจดการหนทสะสมอย ซงมรปธรรมคอมลคาหนทครวเรอนสามารถลดหรอปลดไดนอกจากน ยงพบดวยวา แรงระเบดของแตละพนทไมเทากนขนอยกบความสามารถในการวเคราะหเชอมโยงปญหาตวอยางเชน ทจงหวดกำแพงเพชร ชมชนรวมกบ อบต. ไดวเคราะหขอมลตนทนการผลต และพบวาปญหาในการทำการเกษตรของเขามตนทนสงเปนเพราะมปญหาเรองนำ โดยเฉพาะในโซนกำแพงเพชรฝงตะวนตกของแมนำปง จงเกดการรวมตวเขามาเปนเครอขายขยายจาก 15 ตำบล เปน 29 ตำบล ทจะหาทางแกปญหารวมกนโดยการเรมทำขอมลเรองนำอาทแผนทเสนทางนำพนทใชนำ ปรมาณนำตนทน แหลงกกเกบ เปนตน และขณะน เครอขายนกกำลงเคลอนการแกปญหานำรวมกนในพนท อกตวอยางหนงทจงหวดชยนาท การวเคราะหขอมลบญชครวเรอนทำใหชาวตำบลนางลอ เหนตนทนการผลตขาววามาจากการซอเมลดพนธ จงคดจะทำเมลดพนธขาวขายกนเองในกลม และไดเมอไดเขารวมโครงการวจยตอยอดกบศนยขาวชยนาท ทำใหสามารถยกระดบขนมาเปนกลมผลตเมลดพนธขาวโดยมระบบรบรองมาตรฐานทเปนของกลมเกษตรกรเองเปนตน

2. การสรางการเปลยนแปลงตองตงตนท “การเรยนร” ของคน โดยเฉพาะอยางยงกลมทเปนเกษตรกร การเรมตนท “การเรยนร” ของชาวบานทเปนเจาของการพฒนาพนทและครวเรอนของตน เปนเสนทางทลดตรงทสดไปสการสรางการเปลยนแปลงในพนท เพราะการพฒนาการเรยนรของเขาจะมผลตอการสรางความสามารถในการจดการตนเองและทองถนซงเปนกระบวนการพฒนาแบบมสวนรวมจากฐานลาง และเปนคำตอบใหกบการแกปญหาในแทบจะทกดาน ไมวาจะเปนการจดการหนสนของครวเรอนการสรางครอบครวอบอน ชมชนเขมแขง การรวมกลมพฒนาวสาหกจชมชนการจดสวสดการชมชน การจดการนำ การแกปญหาขยะ อาชญากรรมการบรณาการทรพยากรเพอการพฒนาพนท ไปจนถงการสรางกระบวนการ

87มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ประชาธปไตยฐานรากในการเรมตนพฒนาการเรยนรของคนในชมชน สงทตองคำนงถงคอธรรมชาตของกระบวนการเรยนรของชาวบาน โครงการฯ ไดคนพบบางประเดนทนาสนใจเกยวกบการสรางกระบวนการเรยนรของชมชนใหมพลงดงน • เปนกระบวนการเรยนรทเปนกลมจงตองมเวทใหเขาไดถกเถยง วเคราะหและตดสนใจ • การมขอมลจะชวยใหการเรยนรของชาวบานคดไดบนพนฐานของขอเทจจรง ไมใชคดตามความรสกและเกดการคดทแตกประเดนออกไปไดกวางขวาง • การตงคำถามเพอการวเคราะหและถกเถยงมสวนสำคญมากตอการสรางความแตกฉานทางความคด • การเรยนรของชาวบานตองการการพสจนทเปนรปธรรมจบตองไดชาวบานเรยกวา“ความรทกนได” • วฒนธรรมของพนทมผลตอการเรยนรและการยอมรบความรใหม เชน ในภาคใตซงมวฒนธรรมชอบถกเถยงกนอยแลว เวทเรยนรทมขอมลใหนำมาพดคยกนสามารถทำใหชมชนยกระดบการเรยนรและความ สามารถในการจดการปญหาของตนเองไดมาก ในภาคอสานมวฒนธรรมเชอผนำ การทำงานตองพาผนำเรยนรใหเกดการยอมรบใหไดกอนเปนตน

3. ขอมล : เครองมอสำคญของการเปลยนการเรยนร ผลจากโครงการความรวมมอฯ พบวาขอมลเปนเครองมอทสำคญในการสรางการเรยนรทยกระดบขนของชมชน โดยเฉพาะ อยางยง ขอมลบญชครวเรอนซงเปนเรองใกลตว บญชครวเรอนทำใหพอแมลกไดมานงคยกน ในแตละวนวาใครใชจายอะไรไปบาง เกดความเขาใจกนมากขน ทำใหพอลดเหลาบหร และแมลดการซอหวย รวมถงการเรมไดคดวาคาใชจายบางตวสามารถลดไดดวยการผลตไวใชหรอ กนเองในครวเรอน เกดการเกบเงนออมไดมากขน ยงไปกวานน บญชครวเรอนทมการบนทกการ ใชจายในดานตนทนการผลต ยงสงผลใหเกษตรกรเรม “คดเปน” วาลงทนไปในแตละรอบการผลตนน ตนไดกำไรหรอขาดทน ทำใหเกดการปรบตวขนานใหญ เกษตรกรบางรายท เหนขอมลตวเองและปรบระบบการผลตอยางจรงจงสามารถปลดหนมลคาเกอบลานบาทไดภายในเวลาเพยง 2-3 ปเทานน และเมอดคาเฉลยของการปลดหนของครวเรอนตอป ยงพบดวยวาเกษตรกรสามารถปลดหนไดสงกวาคาเฉลยรวมทกกลม และสงกวาทงคนกลมทมอาชพรบจางและรบราชการถง2เทา เหตทเกษตรกรสามารถปลดหนไดสงกวาคนกลมรบจางและกลมขาราชการ นาจะวเคราะหไดวาเปนเพราะคนกลมรบจางและ

88 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ขาราชการนนมเงนเดอนประจำ ทางออกของการลดหนของเขามไดเพยงการลดการบรโภคสงทไมจำเปนในขณะทกลมเกษตรกรมทางเลอกและโอกาสมากกวา กลาวคอ นอกจากลดการบรโภคแลวยงสามารถผลตทดแทนการซอมาบรโภคลดตนทนการผลตตลอดจนรวมกลมกนทำวสาหกจเพอเพมโอกาสสรางรายไดไดอกดวย ข อ ค น พ บ น ส ะ ท อ น ใ ห เ ห น ไ ด ว าเกษตรกรเปนกลมทสามารถลมหนาอาปากไดมากกวากลมอนหากเขาไดเรยนร เราปฏเสธไมไดวาเกษตรกรอยในวงจรของธรกจเกษตรการเขาสวงจรธรกจโดยทไมรบญช ตนทนกำไรขาดทน เทากบหลบตาเดนลงเหว ดงนนเมอชาวบานเรมจดบญชและนำมาเรยนร วเคราะหตวเอง จงเปนจดเรมตนของการเลยงใหพนจากหายนะได นอกจากน การนำขอมลรวมของทงหมบานหรอทงตำบลมานงคยกน ยงสงผลใหเกดโครงการพฒนาเพอตอบโจทยปญหาทคนในหมบานประสบรวมกน เชน เกดการรวมกลมตงกองทนขาวสารเพอลดคาใชจายของครวเรอนสมาชกในการซอขาวมาบรโภค การทำปยชวภาพเพอลดตนทนการใชปย การตงธนาคารแรงงานเพอลดตนทนคาแรงงาน เปนตน โครงการพฒนาเหลานชมชนจะนำไปเจรจากบอบต. และสวนราชการทเกยวของ เพอขอการสนบสนน ซงสวนใหญจะไดรบการตอบสนองอยางด เพราะ อบต. สวนใหญไดเขามารเหน

ตงแตตน และเหนวาแผนชมชนนนมาจากความเดอดรอนและความตองการทแทจรงของชาวบาน ในขณะเดยวกน ชาวบานกตระหนกมากขนดวยวาตวแทนทเขาเลอกไปนงในองคกรปกครองสวนทองถนนนตองทำหนาทตอบสนองความตองการของประชาชนมฉะนนในครงตอไป กจะไมไดรบเลอกอก อนเปนกระบวนการพฒนาประชาธปไตยจากฐานรากทชดเจน 4. ครวเรอน : หนวยพนฐานสำหรบการพฒนาทกดาน การเรมตนสรางการเปลยนแปลงในพนทดวยการสรางการเรยนรนน หนวยพนฐานทนาจะใหความสำคญในลำดบแรกคอ หนวยระดบครอบครวหรอครวเรอนอนทจรงแลวหากมองในมมของการพฒนาดานเศรษฐกจ ครวเรอนถอเปนหนวยการผลตระดบพนฐาน (basicproduction unit) และในมมของการพฒนาทางสงคม ครอบครวกถอเปนหนวยพนฐานของโครงสรางทางสงคม (basic social structure)และในมมของการพฒนาการเมองในระบบประชาธปไตย สมาชกครวเรอนคอผมสทธลงคะแนนเลอกตงผแทนราษฎรไปทำหนาทในรฐสภา ดงนนการเรมตนทการเรยนรของครวเรอน ดวยเครองมอและกระบวนการทเหมาะสม จะสามารถเปลยนคณภาพของสมาชกในครวเรอนใหเปนผประกอบการทาง

89มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เศรษฐกจทฉลาด สามารถสรางสมพนธภาพทดในครอบครว และเปนพลเมองทรจกสทธและหนาทของตนกาวตอไปของงานโครงการความรวมมอฯ ผลพวงจากการดำเนนงานโครงการในจงหวดตาง ๆ ทำให สกว. มนใจวาดวยทนการทำงานและการเรยนรตอเนองตลอด3-5ปของพนท จะทำใหจงหวดตาง ๆ สามารถพฒนาเตบโตและกาวไปขางหนาไดโดยมขอมลความรทแมนยำจากการวจยเปนพลงหนน อกทงยงเปนการชวยสรางวฒนธรรมการใชขอมลความรในการทำงานพฒนาใหกบทมงานฝายปฏบตทเขามาทำงานรวมกบโครงการ ตงแตครวเรอนทเปนหนวยจดการเลกทสด กลม องคกรปกครองทองถน หนวยงานราชการในจงหวด ภาควชาการ นกพฒนาในพนท ภาคเอกชน กอรปเปนกลไกการพฒนาพนทททำงานแบบเครอขาย มความสามารถในการเชอมโยงทรพยากรเพอหนนเสรมการพฒนา เปนกลไกพนทพฒนาความสามารถในการจดการตนเองดวยพลงความรและความรวมมอทเขมแขงขน มขอมลสำหรบการวเคราะหปญหาของพนทมากขนตลอดจนกำหนดทศทางและสรางแผนการพฒนาของพนทได สำหรบ สกว. พบวามโจทยหลายเรองทสามารถเชอมโยงไปสงานวจยประเภทงานวจยเพอทองถนซงเนนใหชมชนเปนผศกษาวจยดวย

ตนเอง งานวจยเชงวชาการหรอแมแตงานวจยเพอสรางนกวจยระดบปรญญาเอกได ในการจดการระยะตอไป สกว. จงตงเขมทจะเชอมโยงงานวจยประเภทตาง ๆ เหลานเขามาบรณาการรวมกนเพอตอบโจทยการพฒนาพนทใหมากขนซงนาจะทำใหเกดประโยชนไมเพยงเฉพาะตอพนทเทานน แตเพอสรางองคความรและเชอมใหความรประเภทนโยงเขาไปสกระบวนการทำงานของมหาวทยาลยทงในดานการวจยและการผลตบณฑต เพอใหบณฑตทเปนผลผลตของสถาบนอดมศกษาสามารถกลบมาทำงานรบใชการพฒนาและตอบโจทยของพนทของตนไดทงนตงแตปงบประมาณ 2554 สกว. ไดเรมทดลองการทำงานรวมกบมหาวทยาลยบางแหงเพอหารปแบบและแนวทางในการสนบสนนใหมหาวทยาลยเขามามบทบาทสำคญในการขบเคลอนงานวจย เพอการตอบทงโจทยของมหาวทยาลยเองในการทำภารกจเปนสถาบนอดมศกษาเพอการพฒนาทองถน และเปนการตอบโจทยการปฏรปประเทศไทยไปดวยในตวนนาจะเปนจดเรมตนของการเปลยนแปลงทงเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศทสำคญ

90 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

New Management, New Possibilities

นพ.วธาน ฐานะวฑฒ

“Ifyouwanttobuildaship,don’therdpeopletogthertocollectwood,anddon’tassignthemtasksandworkbutratherteachthemtolongfortheendlessimmensityofthesea.”

ANTOINE de SAINT EXUPERY

“วธานเธอพอจะชวยดOutlinesใหหนอยไดไหม?กโครงๆเกยวกบการจดการในระบบสาธารณสขรปแบบใหมเชนวธคดสำคญๆมมมองสำคญๆใหกบเจาหนาทสาธารณสข”

25 Aug 2554

ขอความขางตนเปนคำสนทนาทพชาง-คณหมอสพตราศรวณชชากรผอำนวยการสถาบนพฒนาระบบสขภาพอาเซยนม.มหดลทบอกกบผมบนรถตตอนบายวนหนงในชวงพกเบรกตอนเยนระหวางงานเวรกชอปกบสถาบนอาเซยนทชะอำชวงปลายเดอนสงหาคม2554ทผานมาน

91มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผมจดสงทพชางตองการลงไวในสมดบนทกของผมแตไมไดรบปากพชางวา“ผมจะสามารถเขยนอะไรไดมากนอยแคไหน”และไมไดคดวา“ตวเองจะอาจหาญหรอบงอาจมาเขยนเรองน”

แตแวบหนงทอยากจะบนทกคำสนทนาตรงนไวในสมดบนทกกดวยความรสกหลกๆสองประการ

ประการแรกผมรกและศรทธาพชางมาตงแตยงเปนนกเรยนแพทยพชางเปนซเนยรตอนทรบนองใหมอยางผมขามฟากสมยเรยนทศรราชตอนเรยนจบแลวกไดยนขาวคราวถงสงทพชางไดพยายามทำมาโดยตลอดและโชคดทเมอสหาปกอนเสนทางชวตกไดเวยนกลบมาเจอพชางอกโดยมคณหมอวรวฒโฆวชรกลซงกำลงชวยพชางทำงานในเรองPCAในยคเรมตนเปนผนำพา“พวกเราจะชวยกนอยางไรใหระบบปฐมภมทำงานกนไดอยางมความสข?”อนนเปนโจทยสำคญทสดทผลกดนใหผมอยากจะทำงานนทผานมาผมกยงพบวาพชางยงทมเทกบงานปฐมภมนอยางตอเนองและจรงจงบางทจรงจงมากเกนไปดวยซำกเลยรสกวาถามอะไรทพอจะชวยพชางไดกอยากจะชวยอยางนอยผมรสกวาแคการใสใจของผมดวยการลองจดสงทพชางตองการลงในสมดบนทกในจงหวะนนกนาจะชวยทำใหพชางรสกดและเบาใจกบภาระงานเขยนในเรองนไมมากกนอย

ประการทสองทแวบตอเนองมาจากความรสกอยากชวยกคอผมถามตวผมเองในใจวา“ผมมอะไรบาง?ทพอจะเปนประโยชนกบพชางในประเดนน”“ผมมอะไรบาง?”

92 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

อมมมมผมพบวาสงทผมฝกฝนตวเองและศกษาเรองของระบบสขภาพในชวงสบกวาปทผานมาทเรมสนใจเรองนมาตงแตชวงป2542เปนตนมาพฒนามาเปนโครงการหวใจใหมชวตใหมในชวงป2544กคอเรอง“SelfCare”“มมมอง”และ“กรอบคด”ในการมอง“สขภาพ”สำคญมากทสดเพราะเปนพนฐานทจะทำใหเรา“ทำงานอยางไร?”

บอกตรงๆวาผมไมชอบคำวา“Management”เอาเลยแตผมชอบคำวา“Possibilities”มากมายทเดยวเลยนะและทสำคญทกคอผมอยากจะชวยทำประโยชนใหกบพชาง

ในชวงปลายป2550ตอตนป2551เปนชวงททางสพช.(สถาบนพฒนาระบบสขภาพชมชน)โดยพชาง-คณหมอสพตราและพออย-ทนตแพทยหญงกนยาบญธรรมไดตดตอทางคณหมอวรวฒใหชวยดวาจะทำอยางไรกบโครงการPCAในชวงเรมตนซงทางคณหมอวรวฒไดตดตอมาทางผมและอ.พฒนาแสงเรยงใหลองดวาพวกเราพอจะทำอะไรไดบางในตอนนนผมเองกบอกกบคณหมอวรวฒไปวาผมเองคงจะไมสามารถลงลกไปในเรองของPCAไดนะแตสงทผมพอจะชวยไดกคอการฝกทกษะพนฐานบางประการทนาจะเปนประโยชนในการทจะใหเจาหนาทเขาไปในชมชนไดอยางราบรนพวกเรากเลยชวยกนจดคอรสพนฐานเปนเวรกชอปทเนนเรองของการฟงอยางลกซงการดำรงอยกบสงทอยตรงหนาการมอง,การสงเกต,การคนหาแรงบนดาลใจในการทำงานฯลฯ

93มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ซงหลกๆกเนนทกษะทจะทำใหเจาหนาทสาธารณสขสามารถรบรโลกใบนใหไดใกลเคยงความเปนจรงมากทสดและคนตวเองไดพบวาหนาททแทจรงของตวเองนนคออะไร?

คอรสนใชเวลาสวนสามคนในการเรยนรซงในสองปแรกนนกไดจดใหกบเจาหนาททเปนตวแทนของหนวยงานทสมครเขามาในโครงการPCAประมาณสบกวาคพซงเราเรยกคอรสในชวงนนวา“TransformativeCoaching”โดยใชทฤษฎตวยของออตโตชารมเมอรซงทานอ.หมอประเวศวะสไดกลาวอางถงอยบอยๆมาเปนโครงหลกในการออกแบบกระบวนการเรยนร

ในชวงเวลาสองสามปตอมากเปนชวงเวลาทเจาหนาททไดรบการฝกอบรมพนฐานไปแลวไดมโอกาสลงชมชนจรงๆหลายพนทกเหนประโยชนของ“ทกษะพนฐาน”แตหลายพนทกยงคงหลงประเดนพยายามมงหา“คำตอบ”ทจะตอบโจทย“ตวชวด”ทเรมกดดนลงมามากขนเมอเวลาผานไป

จนมาถงชวงเดอนมถนายนป2554ผมตดสนใจหาเวลามาดกจกรรมลงชมชนของจงหวดเชยงใหมตามคำชกชวนของอ.พฒนาแสงเรยงกพบวาปญหาเปนไปอยางทพวกเราไดเคยคยกนไวจรงๆทผมคดวาสำคญทสดกคอเจาหนาทสวนใหญยงไมสามารถดำรงอยกบตวเองไดจรงๆยงพยายามตอบโจทยของงานมากเกนไป

ซงอาจจะสะทอนไดวา“คอรสTransformativeCoaching”ยงไมไดผลดมากพอทจะชวยใหงานชมชนราบรนตามทตงความฝนกนไวในเบองตน

94 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ถาจะมองในแงการเรยนร“ไมมศษยหวยมแตครเฮงซวย”นนหมายความวาผมหมอวรวฒและอ.พฒนาคงไมอาจจะเลยงความรบผดชอบไดวาพวกเรายงไมสามารถทำใหเจาหนาทสาธารณสขสวนใหญเหน“ความสำคญ”ของ“การดำรงอยของตวเขาเอง”ไดดมากพอ

อยางไรกตามในชวงเวลาสองสามปทผานมาพวกเรากชนใจไมนอยกบเจาหนาทสาธารณสข“จำนวนหนง”ทสามารถเขาใจตวเองเปลยนแปลงตวเองและมศกยภาพทเพมมากขนในการเขาใจชมชนสามารถทำงานชมชนไดอยางมประสทธภาพ

แมวา“จำนวนหนง”ทวาอาจจะไมมากพอทจะตอบโจทยใหกบเจาของทนทนำมาพฒนาระบบสาธารณสขในสวนนกตาม

จรงๆแลวเวลาเพยงสามปยงตองถอวานอยมากนอยเกนไปสำหรบการมองเหนการงอกงามของอะไรบางอยางในงานททำโดยเฉพาะอยางงานทตองดการเปลยนแปลงดานในของผคนอยางไรกตามพวกเรากคงจะหลกเลยงไมไดทจะตองดำรงอยในระบบตองทำอะไรบางอยางเพอจะชวยตอบโจทยใหกบผบรหารหรอผใหทนในการทำโครงการ

พวกเราจงควรทจะเรยนร“การลดเสยงบน”ในหวของเราใหเหลอใหนอยทสดใหไดกระมง?เราเคยสงเกตหรอไมวา“เสยงบน”นนมกจะเปนเรองคนอนเกอบทงหมดเลยทำไมคนนนทำอยางนน?คนนทำอยางน?งานสาธารณสขไมมทาง“สมบรณแบบ”ตามทเราตองการไดหรอก“ไมมสงคมอดมคต”มแตสงคมจรงๆระบบจรงๆทเรา“นาจะเรยนร”ทจะ“อยรวม”ใหไดกบความขดของเหลานน

95มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สงทเกดขนไปแลวมไวใหระลกถงเพอคณคาแหงการเรยนร

ณจดนแนนอนวาเราจะตองตอบโจทยของงานแตเราสามารถทพอจะแบงและ“ใหนำหนก”ตรงนนไดคงตองดวาเราใหนำหนกกบการตอบโจทยเหลานนมากนอยแคไหน

ผมอยากจะเรยนยำวา“ตวเจาหนาทสาธารณสขเอง”นนแหละ“สำคญทสด”ถาเราไมสามารถตอบโจทยตวเราเองวาตวเราเองรสกดขนมความสขมากขนรบฟงผคนเหนใจคนไดดมากขนหรอไมอยาไปหวงอะไรเลยกบงานกบชมชนเลยดวยกฎแหงจกรวาลมนเปนไปไมไดเพราะทกสงในจกรวาลนเปน“องครวม”ซงกนและกนเสมอคำวา“องครวม”หรอ“โฮโลแกรม”หรอ“กระหลำดอก”นนหมายความวา“สวนยอย”เปนสวนหนงและเปนภาพขยายของ“ทงหมด”

สงสำคญทสดกคอ“การดแลผคนทอยหนาของคณใหดทสด”เพยงเทานโดยมมมองแบบองครวมคณกำลงทำใหใหจกรวาลเกดสงทดทสด“ไมวาสงทคณกำลงทำหรองานตรงหนาของคณคออะไร”

ตอเมอเจาหนาทสามารถดแล“ความคด”“อารมณความรสก”และ“รางกาย”ของตวเองใหดขนไดแลวเทานนคณถงจะสามารถทำงานใหชมชนไดดขนทชมชนยงไมไดดงใจคณกเพราะตวคณเองยงไมไดดงใจคณนนเอง“ไมมศษยหวยมแตครเฮงซวย”

96 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สงทหลนหายไปในระบบสาธารณสข คอ“ความรก”และ“การใชอารมณความรสก”

สมเดจพระราชบดาไดทรงตรส“เตอน”ไวนานมากแลว“Iwantyoutobeaman.”“ToBeaMan”“AMAN”

ลองอานชาๆชดๆดสครบ“AMAN”“MAN”พชายทรกของผมทานหนงทผมขออนญาตไมเอยนามบอกไววา“ปญหาคอเจาหนาทสาธารณสขรกคนไขไมเปน”

ซงตรงนเปนเรองท“ตรงประเดน”ทสดพวกเราขาดความรกไปตงแตเมอไร?พวกเราเลกสนใจความรสกของผคนไปตงแตเมอไร?การไปใหความสนใจวชาการองคความรหรอตวชวดตางๆมผลมากมายอยางนนจรงๆหรอเปนขออางของตวเราทจะเลกรกเลกสนใจผคนหรอเปนเพราะเราดแลตวเองอารมณความรสกของเราเองไมเปน?หรอเปนเพราะตวเราเองกไมไดรกตวเราเองไดมากพอ? และอยางลกทสดเราจะพบวา“พวกเรารกตวเราเองกนไมเปน!”การเรยนรความรกจงเรมท“รกตวเองใหเปน”และรสกอยางจรงๆใหไดวา“ไมมใครรกฉนไดเหมอนเธอ”

97มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผมพบวา“เรองอารมณความรสก”ไมนาจะใชเรองเฉพาะของจตแพทยหรอนกจตวทยา“เรองอารมณความรสก”เปนเรองของเจาหนาทสาธารณสขทกคนและจรงๆแลว“เรองอารมณความรสก”นาจะเปนเรองของมนษยทกคนและ“AMAN”ในความหมายของสมเดจพระราชบดาฯนาจะใชอารมณความรสกไดเปนคอ“เปนประโยชน”กบตวเองและผอนได

ขาวดกคอ“เรองอารมณความรสก”เปนเรอง“ทเรยนรได”จะเปนประโยชนกบตวเจาหนาทสาธารณสขทงสวนตวและทงครอบครวเปนประโยชนกบงานสาธารณสข

ขาวดกคอพวกเราโชคดทไดมาทำงานดานสาธารณสขเพราะเราจะเปนกลมคนทไดมโอกาสพบและไดเรยนรไดใชประโยชนของอารมณความรสกไดมากกวาอาชพอนๆ

ปญหากคอ“เราใชมนเปนหรอไมอยางไร?”“เราสามารถเปลยนตะกวใหเปนทองได”ถาเราใชมนเปน

ในบทความชนนผมคงจะไมสามารถลงไปในรายละเอยดวา“เราจะใชอารมณความรสกไดอยางไร?”“เราจะรกคนเปนไดอยางไร?”

เพราะทงหมดโดยความตงใจแลวพวกเราสามคนคอผมหมอวรวฒและอ.พฒนาไดตงใจใหเจาหนาทไดสมผสไดเรยนรไดเขาใจเรองนผานการเรยนรดวยตวเองในเวรกชอปสวนสามคนทเราไดจดใหไปแลว

98 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

และรายละเอยดของ“การดแลตวเอง”ให“ฟงไดมากขน”“มองเหนไดดขน”“รบรไดชดเจนขน”“ใจดกบโลกใบนมากขน”ไดอยางไรเพราะจรงๆแลวผมไดเคยเขยนเรองราวเกยวกบSelfCareประมาณนหรอ“ตนทนในชวต”ของพวกเราแตละคนไวแลวในหนงสอเลมหนงทหนาเกอบ600หนามาแลวคงไมเสยเวลาเสยพนททจะเขยนถงเรองเหลานอก ขอกลบมาเรองราวเมอเดอนมถนายน2554ทเชยงใหมอกครงหนงเพราะเวรกชอปลงชมชนสามวนครงนนทำให“ผมเหนอะไรบางอยาง”ทเชอมโยงกบจงหวะทพชาง-คณหมอสพตราขอใหชวยเขยนอะไรใหหนอยในเดอนมถนายนนนผมคอนขางตกใจทพบวาเจาหนาทสาธารณสขสวนใหญในวนนน“ยงไมไดมาตรฐานของผม!!”“มาตรฐานของผม”มตวเดยวคอ“Awareness”หรอ“การรบรสงทอยตรงหนาตามความเปนจรง”เจาหนาทสวนใหญเกอบรอยคนในวนนนผมรสกไดวาพวกเขายงไมมAwareness“ทด”มากพอทจะทำงานชมชนไดเราจะเอาอะไรไปชมชนหากวาเราไปแลวเราไมไดใหความสนใจหรอใสใจพวกเขาเลย??มแตจะเปนผลเสยนะถาชาวบานเขารสกวา“เจาหนาท”ไมไดใสใจกบพวกเขาจรงๆพวกเขาจะรสกอยางไร

นกปราชญคนหนงพดไววา“Peopledon’tcarehowmuchyouknow,untiltheyknowhowmuchyoucare!!”

99มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พวกเขาไมไดสนใจหรอกนะวาเจาหนาทจะรมากหรอจะเกงมากสกแคไหนจนกวาเราจะรสกวาเจาหนาทแครพวกเขามากแคไหนกอนตางหาก!!

“การใสใจ”จงสำคญมาก“Awareness”จงสำคญมาก

ผมเหนภาพเจาหนาทในหองประชมทงอปกรยาทาทางการพดคยแลวผมหนไปมองอ.พฒนาซงรสกแบบเดยวกนกบผมวนนนเราจงเปลยนแผนโดยใชเวลาหนงวนเตมๆเพอปรบสภาวะของเจาหนาทกอนทจะลงชมชนจรงๆในวนถดไป

และผมไดขอมลเพมเตมขนมาซงเปนขอมลทนาชนใจสำหรบผมกคอ“ศษยไมไดหวยดงนนครจงไมไดหวย”

ผมพบขอมลวาเจาหนาทสวนใหญในวนนน“ยงไมเคยผานเวรกชอปแบบสวนสามคน”แบบครบถวนหลายคนอาจจะเคยเขาบางแตกเขาไมครบบางไมไดใหความสนใจบางคนทเขาเวรกชอปครบๆเตมๆจรงๆมเพยงไมกคนเทานนเอาเปนวาจะดวยเหตผลอะไรตามททำใหเจาหนาทสวนใหญยงไมไดผานกระบวนการเรยนรเรองของตวเองใหดไดมากพอคำถามคอแลวณจดน“เราควรจะตองทำอยางไรตอไปตางหาก”

อมมมมอยางนอยผมกรสกวา“เวรกชอปTransformativeCoaching”ไมไดลมเหลวอะไรเลยทสำคญกวานนไมใชเรองสำเรจหรอลมเหลวทสำคญกวานนกคอผมรสกเลยจรงๆวา“Being”หรอ“ความเปน”ของ“ตวเจาหนาทสาธารณสข”“สำคญทสด”“สำคญทสดจรงๆ”

100 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ไมมทางเลยทเราจะลงชมชนโดยไมเตรยมสภาพของตวเรา“Being”ทไร“Awareness”จะเปน“DestructiveBeing”“ทำราย”คนทอยตรงหนามากกวาทจะชวยเหลอเยยวยาผคนยงพยายามทำงานใหมากโดยทยงม“DestructiveBeing”อยคนเหลานเจาหนาทเหลานกจะยงทำรายผคนไดมากมายเทานน

ทสำคญไปกวานนกคอเหตการณนทำใหผมกลบมารสกดกบเวรกชอปพนฐาน“TransformativeCoaching”ซงในชวงสามปทผานมากไดพฒนาปรบปรงกระบวนการมาอยางตอเนองมประสทธภาพมากขนในการทำใหผเขารวมสามารถเรยนรและเขาถง“awareness”ไดอยางชดเจนและเปนรปธรรมมากขนเหตการณในเดอนมถนายนนนทำใหผมไดคยกบคณหมอวรวฒและอ.พฒนาวา“งานพนฐาน”สำคญมากมายจรงๆ

คณลงเพยรเปนเจาหนาทแผนกซกฟอกรพ.แหงหนงทางภาคใตเหลอเวลาอกสบสเดอนจะเกษยณอายราชการวนทมาเขาเวรกชอปสวนคณลงเพงผาตดไสตงอกเสบไปไดสองสปดาหลงเพยรอยรวมกระบวนการเรยนรกบเจาหนาทคนอนๆครบถวนทงสวนสามคนลงเพยรบอกวาพอจะสรปเนอหาทงหมดเปนประโยคสนๆสามประโยคของหลวงพอวดหนงทเคยสอนลงเพยรไวนานแลววา

“คนตวเองใหพบ”“คบตวเองใหได”“ใชตวเองใหเปน”

101มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

โดยเฉพาะอยางยงกบประโยคทสามทวา“ใชตวเองใหเปน”ลงเพยรยำวาผมเพงมาเขาใจวนสดทายนเองวาทหลวงพอบอกให“ใชตวเองใหเปน”มนเปนอยางไรและนเปนอกเหตผลหนงกระมงททำใหผมไดมาเขยนบทความชนน

ไมมอศวนมาขาวไมมซปเปอรแมนมแต“ตวเรา”จรงๆเทานน“Being”ของเราตองชดเจนตองดำรงอยจรงๆแลวปาฏหารยจะกอเกดเอง

อยากจะยำวา“การใหนำหนก”ทมากขนกบSelfCareของตวเจาหนาทสาธารณสขเองจะเปนประโยชนกบงานสาธารณสขของชมชนอยางแนนอน

ถาจะใหเหนภาพตรงนชดขนเปนตวเลขผมไมแนใจวาตวเลขทเหมาะสมควรเปนอยางไรเพราะทกวนนดเหมอนเจาหนาทสาธารณสขพยายามตอบโจทยงานกนมากมายซงจะตองใชเวลาใหโอกาสของงาน80-90%ของศกยภาพของตวเองเหลอเวลาเหลอโอกาสใหกบตวเองหรอSelfCareเพยงแค10-20%

ซงเรองนกไปตรงกบหลกการของพาเรโตทบอกไวประมาณวาคนสวนใหญมกจะใชเวลา80%ทำเรองทสำคญทเปนประโยชนกบชวตจรงๆเพยงแค20%เทานนถาเราเขาใจกฏขอนเรากจะสามารถใชประโยชนจากความเขาใจตรงนไดกฎนทำใหเรากลบมามองเหนไดวาเรองสำคญและเปนประโยชนกบตวเจาหนาทสาธารณสขทสดกคอ“การดแลสภาวะของตวเอง”หรอSelfCareพวกเรานาจะใหเวลากบการดแลตวเองใหมากขนนะ

102 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พวกเรานาจะใหนำหนกของSelsCareเปน80%นะจากนนดวยหลกขององครวมหรอ“โฮโลแกรม”งานและชมชนจะดขนตามคณภาพในตวเราไดเอง

อยาไปพยายามเปลยนแปลงคนอนโดยทไมไดเปลยนแปลงหรอดแลตวเราเองเลยเสยเวลาดๆใหกบชวตของเราเองและมนจะเหนอยแลวไมไดอะไรเลยถาเราทำงานไดถกตองเราไมควรจะเหนอยเลย

อยาลมเดดขาดวา“งานสาธารณสข”นนทรงคณคามากมายเปนงานททำใหเรามโอกาสดๆ

ใหเราภมใจกบสงทเรามเราเปนแลวโลกใบนทงใบจะเปนของเราจรงๆแลวเวลาสามปสำหรบPCAทผานยงนอยเกนไปทจะบอกทจะประเมนวาสงทเราตงใจทำจะเกดผลสำเรจหรอไม

อยางไรกตามเพอชวย“ตอบโจทยงาน”ใหกบพสาวทรกของผมผมหวงเปนอยางยงวาบทความชนนจะมสวนชวยใหเจาหนาทสาธารณสขหนกลบมามองตวเองใหมากขนใหนำหนกกบการดแลตวเองใหเขมขนมากกวาทจะเสยเวลาเสยโอกาสไปทำเรองทสำคญนอยกวา

โดยรวมๆจากเรองราวทเลามาทงหมดพอจะรวบรวมจากประสบการณและสงทผมมทงหมดเกยวกบ“มมมองทอาจจะเปนประโยชน”กบ“เจาหนาทสาธารณสข”ในการขบเคลอนชวตตวเองและขบเคลอนงานสาธารณสขไดดงน

หนงเปนเรองทสำคญทสดกคอดแลตวเองใหเปนใหดเสยกอนกลบมาชาลง

103มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ฝกฝนเรองAwareness,Seeing,Observation,SlowListeningเรยนรทจะใชความรสกใหมากๆความเปนองครวมจะทำใหเราคอยๆเหนหนทางในการทำงานทดมากขนไดเอง

สองคนทอยตรงหนาสำคญทสดเสมอเพราะโลกใบนไมมความบงเอญการทคนๆหนงมาอยตรงหนาเรามความหมายอะไรบางอยางเสมอ

สามลดเสยงบนในหวเราลงใหเหลอนอยทสด

สใจดกบโลกใบนใหมากขนอกนด

หาถามตวเองเสมอๆวาโลกใบนจะแตกตางไปอยางไร.....เมอมเรา

หกเรยนรเพอทจะไมร

เจดไมตองพยายามแบกโลกใบนงานสาธาณสขมไวเพอใหเราไดมโอกาสทำอะไรสกอยางบนโลกใบนทำใหเตมกำลงเทาทเรามแลวกชางหวมน

แปดถาทำงานถกตองเราจะไมเหนอย

เกาศรทธาและเคารพความคดความเชอของคนอนๆ

สบเทาทนกออกคงจะมเทานกอนกระมงครบ

ทายทสดนอยากบอกวาบทความชนนผมเขยนดวยความรกรกงานของผมรกสงทผมเปนรกสงทผมมรกพสาวทผมนบถอมานานรกเพอนรวมทมทชวยกอประสานการเรยนรรกเจาหนาทสาธารณสขทควรจะสขมากกวานรกผคนและรกโลกใบน

ศาสตรและศลป แหงการจดการใหม

“เลยม บตรจนทา” คอหวหนากวนคนเมาแหงบานนาอสาน

106 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

5 หลกสำคญ จดการตนเอง ครอบครว ชมชน

ในอดต “เลยม บตรจนทา” คอหวหนากวนคนเมาแหงบานนาอสาน

ปจจบนเขาไดรบการยอมรบในฐานะปราชญเดนดนผใชประสบการณ “จน

เครยด กนเหลา” พฒนาตนเอง ครอบครว และชมชน จนทำให “บานนา

อสาน” กลายเปนพนทศกษาดงานของหลายหนวยงานจากทวประเทศ

“ผมเปนคนบรรมย ทำอาชพปลกมนสำปะหลงตงแตอาย 15 ป แต

ไมมอะไรดขน มแตหน สขภาพกแยเพราะครอบครวทะเลาะเบาะแวง แตก

ไมเคยสรปวาเปนหนเพราะอะไร”

ป 2529 พอเลยมตดสนใจขายทดนทำกนเพอใชหน แลวหอบ

ครอบครวอพยพมาถางปาจบจองพนททบานนาอสาน อำเภอสนามชยเขต

จงหวดฉะเชงเทรา เปลยนจากปลกไรมนสำปะหลงมาปลกไรขาวโพดอาหาร

เลยม บตรจนทา

107มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สตวแทน แตทำไดไมนานกขาดทน ปญหาหนสนวนเวยนกลบมาอกครง นำมา

ซงการทะเลาะกนในครอบครว พอเลยมยงใชวธเดม ๆ แกปญหา นนคอ

ชวนเพอนไปกนเหลาเผากลม สรวลเสเฮฮา สบบหร เลนการพนน โดยไมเคย

คนหาวาสาเหตของปญหาเกดจากอะไร

“เรมมปญหาเกา ครอบครวทะเลาะกน สดทายเปนหน ธกส. 100,000

บาท เปนหนรานขายเมลดพนธ ปย 50,000 บาท และเปนหนรานคาอก

รวมแลว 200,000 กวาบาท ผมกลายเปนคนเมาประจำหมบาน เพราะผมชอบ

รองเพลงในวงเหลาแตเมยกลบมายนชหนาดา ผมยงตองเมาปละ 365 วน”

แลวโอกาสของผกลากเกดขนในป 2539 ททำใหเลยม บตรจนทา ขเมา

แหงนาอสานทครอบครวและเจาหนเออมระอา กลายเปนปราชญชาวบาน

ตนแบบการจดการชวตและสขภาพของชมชน

บญชรบจาย : บนไดขนตนปฏวตตวเองและครอบครว

เมอชวตมแตหนและคำดาจากครอบครว พอมคนชวนไปอบรมนอก

หมบานกบ ตชด. พอเลยมจงตกปากรบคำทนท เพราะอยากหางเมยและอยาก

กนเหลาสงสรรคเมอไปอบรม แตผดคาดเพราะตลอด 3 วนทอบรม ตอง

งดเหลา เขาไปนงฟงผใหญวบลย เขมเฉลม บอกเลาประสบการณแถมดถกวา

เกษตรกรไมรจกตวเอง แมนกเคองอยในใจ แตไดแนวคดและเครองมองาย ๆ

ทจะทำใหรจกตวเองตามทผใหญวบลยแนะนำ นนคอ การทำบญชครวเรอน

ซงเปนบนไดขนตนในการจดการชวตของตวเองและครอบครว

ทำบญชครวเรอน

กลบจากการอบรม พอเลยมเรมจดบนทกขอมลรายจายของครอบครว

โดยยงคงใชชวตเหมอนเดมไมเปลยน

108 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“ใชขอมลชวยตดสนใจคอ ขอมลทำ

ไรขาวโพดป 2529 มกำไร 650 บาท/ไร รวม

30 ไร ไดหมนกวาบาท ยงไมพอซอกน ลองคด

คากนแบบถก ๆ 15 บาท/คน/มอ ถา 4 คนก

60 บาท/มอ ในหนงปตองกน 1,095 มอ รวมเปน

60,000 กวาบาท ตดสนใจเลกเลย เลกทจะทำ

อะไรมาขายแลวเอาเงนมากน วางแผนปฏรป

ครอบครวใหม เรมปลกทกอยางทจะกน กน

ทกอยางทปลก หาบนำรดผกกบภรรยาสองคน

เมอยกมานงคนละฟากแปลงผก คยกนกะหนง

กะหนงเหมอนจบกนใหม ๆ มนออนซอนชวต

จรง ๆ เลยชวนภรรยาตงชอสวนวา สวนออนซอน

ตงแตป 2540 ในขณะเดยวกนกใหสญญาและ

สาบานกบแมบานวาจะเลกอบายมขทงหมด

โดยสนเชงเชนเดยวกน”

หกดบอบายมข งดงานสงคม

เมอเหนรายจายทหมดไปกบเหลา บหร

และการพนน ซงเปนตนเหตใหญททำใหเกด

ปญหาครอบครว พอเลยมตดสนใจหกดบอบายมข

ทกอยาง บรรเทาความอยากดวยการทำงาน

เลกสงสรรคกบเพอนฝง งดเขารวมงานสงคม

“เพราะเราใหสญญากบครอบครวแลว

มนเปนบททดสอบ แตสงทเราสามารถผานตรง

นนไดคอ เราปฏเสธสงคม งานบวช งานแตง

ขนบานใหม พบปะสงสรรค วนเกด ประเพณไทย

ไมไปเลย อยางเพอนทเคยเมาดวยกนเหมอน

“กลบมากลงมอทำ แตไมงายเหมอนทเขาบอก แตกพยายามทำจนกลายเปนวถทเราตองทำเปนประจำ ขอมลจากการทำบญช ผมมคาบหรหมนกวาบาท คาเหลาสองหมนกวาบาท คาหวย มวยต เลนไพรวมแลว 60,000 กวาบาท สวนภรรยาผมเปนคาอปกรณทำกบขาว 29,000 บาท และของลกสองคน 5,000 กวาบาท ขอมลท เราจดบนทกทกวนบงบอก เฉพาะสวนตว พอเองคาใชจายเปนเรองอบายมขทงหมด เรา รเลยวาปญหาทเกดขนในครอบครว ไมวาจะเปนหนสน การทะเลาะเบาะแวงมาจากอะไร เปนหนเพราะอะไร แลวสขภาพทแยเพราะอะไร เพราะเราไปใชจายในสงทไมจำเปนกบชวต”

พดคย-สอสาร ขจดวกฤตครอบครว หลงจากสรปคาใชจายสนป โดนเมยดาและขอหยาจนเกอบบานแตกสาแหรกขาด ทำใหเรมหนมาพดคยสอสารกนในครอบครวมากขน และหาทางออกรวมกนไดในทสด “หลก ๆ ใชวธคยกนทบาน มปญหาอะไรเราคยกนเปนหลก ซงตางจากเมอกอน ไมเคยคย เคยแตดากน พอเราวางแผนรวมกนกไดคยกน เจอปญหากมานงคยกนนงปรบทกขกน”

ปรบวถจากปลกเพอขายสปลกเพอกนและแบงปน ขอมลจากบญชรบ-จาย ทำใหเหนทมาของปญหา และเปนทมาของการเปลยนวถดำเนนชวต

แบงปนความรเรองสมนไพรใชเปนยารกษาโรค

109มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จะตายแทนได พอเอาเขาจรง ๆ เราไปนอน

โรงพยาบาล ไมเคยไปเยยมเลย แตแมบานถงจะ

ดาจะวายงไง สดทายเขากคอยดแล เขารกและ

จรงใจกบเรา จงใหความสำคญกบลกเมยตงแต

วนนนมา”

แรงงานครอบครวสรางสมพนธ กาย-ใจ

เปนสข

กจกรรมปลกผก เลยงปลา ทใชเพยง

แรงงานพอแมลกในครอบครว เปนทงการออก

กำลงและสรางสมพนธในครอบครว

“พอเราทำงานดวยแรง สงทเปนการ

เปลยนแปลงคอ ตกเยนเวลาเราไปอาบนำกน

ขาว พอเขานอนแผลบเดยวหลบสบาย ตนเชา

มากตนแตมดเปนวถ เมอกอนไมมกจกรรมทจะ

สรางความสมพนธเลย แตพอเราทำอยางนได

เหนคณคาของกนและกน ทสำคญคอเปนกำลงใจ

ใหกนและกน แตทเนนมากคอ อยากใหลก ๆ

ไดเหนวาพอแมทำอะไร ไมใชใหเขาไปเรยนแลว

กลมฐานทมนตวเอง เปนสงทเราคดและตกลง

กนไวในครอบครว แลวกมาชวยกนทำ เวลาเจอ

ปญหาแทนทจะทอกลบไมทอ ใหกำลงใจกน

และกน ตอนนนกเรมมความสขแลวนะ มอาหาร

กนวนละ 3 มอพอแลว มกนทกคน กนครบ

ทกมอ ไมทะเลาะกน แลวรายไดกเรมทยอย

เขามา มรายไดทกวน”

ลดเจบ ลดจน ไมใชสารเคม ไดอาหาร

เปนยา

ภายในสวนปลกพชผกโดยไมใชสารเคม

ทำใหลดเสยงโรคภย ลดเจบไขไดปวย ลดคาใชจาย

การรกษาโรคไดสบาย ๆ

“คาใชจายสขภาพเยอะเหมอนกนนะ

คารถ คาเดนทาง เราเหมาเปนคาใชจายสขภาพ

ปวยทไรเราไมไดจายแคคาหมอ แตคารถ คากน

เวลาไปอยโรงพยาบาลเยอะ เราเหนปญหาตรงน

เพราะฉะนนเราเนนอะไรทกนแลวทำใหสขภาพ

ด เนนปลกสงทเรากนใชเอง ไมตองใชสารเคม

แลวกไปเรยนรจากคนโบราณวา เวลาปวยไข

ไมสบายเขาใชอะไร ใชพชอะไร เรยนรแลวกเอา

มาปลกไวทสวนเรา เพราะฉะนนดแลสขภาพ

เบองตนเราแทบไมไดไปหาหมอเลย”

110 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ขยายสเพอนบานและชมชน

ชวนเพอนคยตะกยปญหา

เมอเปลยนตวเองและปฏวตครอบครวให

ดขนไดแลว พอเลยมเรมชกชวนเพอนรวมวง

เหลามาคยกน ปรากฏวาทกคนตางมปญหา

เหมอน ๆ กน นนคอ เรองหนสน

“พอปลกกนไมนานกเหลอกน ขายได

5 บาท 10 บาท ถาขายไดเงนเหลอทงหมด

ทำใหมนใจในแนวทางนยงขน ป 2540 ผม

ประกาศพกหนกบ ธกส. กอนใครเพอน พอ

ป 2542 ภรรยาผมรวบรวมเงนได 30,000

กวาบาท ใหผมไปใชหน ธกส. ผมมองเหนเลยวา

ไมเกน 10 ป ผมสามารถใชหน ธกส. หมด เลย

มานงคดวาอยากใหครอบครวอน ๆ ในหมบาน

มความสขบาง

จากทไดไปแลกเปลยนเรยนร ไปโนน

มาน กไปชวนเพอน ๆ ทเคยเมาดวยกนแลวก

พวกนอง ๆ ทยงเมาอยมานงคย พอคยไปคยมา

ปญหากไมตางกน ทกคนสรปปญหากคอหน

เรองหนเรองเงน พดกนแตวาถามเงนใชหน

นาจะด นนละกลายเปนจดเรมตนใหทำกจกรรม

กลมออมทรพย”

หาทางออก ลองทางแก รวมตวออมเงน

ไดประโยชนทงกลม

หลงจากชกชวนเพอนฝงมาคยกน เหน

ปญหาตรงกน จงไดสรปหาทางออกของปญหา

คอตงกลมออมทรพย

“ทกคนมรายไดอยแลว แตทำอยางไรท

จะเจยดมาออมได กใหเอาเงนมาออมกนไดไหม

เพอชวยคนทเขาเดอดรอน เพราะคนมกจะไม

เดอดรอนพรอมกนหมดหรอก สมมตวาคนนจะ

ใชเงนสก 2,000 บาท แตเขาไมม หากเราหลาย ๆ

คนเอาเงนมารวมกนกสามารถเอาไปแกปญหา

นนได นนคอกลมออมทรพย ตอนนนชวนไมกคน

เอาคนทเขาใจมานงคยเพอแกปญหา รวมตวกน

ออมทรพย ออมเสรจใครมปญหากใหคนนน

เอาไปแกปญหา เรมแรกม 32 คน ออมรายเดอน

เดอนละครง ครงละ 100 บาท ตอนแรกเราม

เงนกอนประมาณสามพนกวาบาทตามจำนวนคน

คนทจะเอาไปใชมนกนาจะไดประโยชน”

111มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จดการรวมกน แบงกำไรเงนออม เพอ

จดสวสดการ

เม อตกลงท จะออมเงนร วมกน เพ อ

แกปญหาปากทอง จงเรมตงกฎกตกาในการยม

และคนเงนกลม พรอมหาวธบรหารจดการกำไร

จากเงนออมใหเกดประโยชนแกสมาชก

“วธจดการของเราแบบงาย ๆ เรากมา

ตกลงกนวา ตอนเงนอยในกระเปานะเงนเรานะ

พอเอาเงนมาลงขนเปนเงนกลม ถาใครจะเอา

เงนกลมไปใช กมาคดกนวาจะคนกำไรใหกลม

ยงไง กเกดการจดการรวมกนคอ ตกลงวาถาใคร

เอาเงนกลมไปใช ตองเอามาคนกลมรอยละ

2 บาทตอเดอน แตวารอยละ 2 บาทตอเดอนน

เราเอามาจดการตอ พอสนปทำงบดล กำไรเกดขน

เรากใชวธเอา 2 หาร ครงหนงเราเอาไปปนผล

อกครงหนงเราเอาไปทำเรองสวสดการ เราเนน

เรองสวสดการเกด แก เจบ ตาย แลวเนนเรอง

สขภาพเปนหลก”

ใหทนเลาเรยน สรางหมอประจำบาน

นอกจากกลมออมทรพย ยงมกองทน

สงเสรมการศกษา ทตงใจอยากสนบสนนให

ลกหลานในชมชนไดมโอกาสเรยนแพทยทกสาขา

เพอกลบมาเปนหมอในชมชน และวาดหวง

อยากใหมหมอประจำบาน

“กองทนอกหนงเรองททำไวรองรบคอ

กองทนการศกษา พอมกำไรจากกลมออมทรพย

เราจดไวเลย ใหมาเรอย ๆ ทกป โดยจดกจกรรม

ในวนงานประเพณสขวญขาว ใหเดก ๆ มา

รำศลปะพนบาน แลวมอบทนสวสดการการ

ศกษาใหเขาเทา ๆ กน ใครจะไปเรยนอะไรกได

ซงปจจบนเราอยากสงลกไปเรยนแพทย แพทย

แผนไทย แพทยทางเลอก แพทยแผนปจจบน

ถาสามารถสงเขาเรยนจบ เรากมาเปดโรงพยาบาล

ในบานเราเลย หรอไมตองเรยนแพทยกได แต

มเงอนไขถาใชเงนกลม ตองกลบมาดแล มสอง

ทางเลอก มาเปนหมออยบานกได หรอผอนคน

ซงทจรงเราไมตองสรางโรงพยาบาลหรอกนคอ

วธคดของพอเลยมนะ ถาเจบหนกไปไหนไมได

กใหนอนทบาน ตนเชามาหมอกปนจกรยานไป

ดแลไดไหม จะไดไปเหนสภาพสงแวดลอมบาน

เขาดวยวาควรจะดแลยงไงคนปวยถงจะหายเรว

ทำแบบนไดตงหลายเรอง ดกวาไปนอนแออดอย

ในโรงพยาบาล”

ฟนประเพณดงาม นำลกหลานคนถน

เพอใหลกหลานท ไปเรยนไปทำงาน

ตางถนไดกลบมาเยยมบาน รวมกจกรรม และ

แลกเปลยนประสบการณทตางคนไดไปประสบ

พบมา จงไดฟนฟวฒนธรรมประเพณ และ

กจกรรมตาง ๆ

“เรามงานประเพณ ใหเดกไดแลกเปลยน

ไดแสดงออกวาเขาสามารถชวยอะไรไดบาง

ทฟนฟขนมาคอ ประเพณสขวญขาวทำบญ

112 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

กลางบาน ในวนขน 3 คำเดอน 3 งานทำบญปลอยปลาเฉลมพระเกยรต วนท

5 ธนวาคม และทำบญปาวนแม 12 สงหาคม เวลาเดกมกจกรรมทำรวมกน

ไมไดคยกนเฉพาะสงททำ แตคยกนสพเพเหระ ไปอยโนนเปนยงไง อยนเปนยงไง

เดกทเรยนจบไปทำงานทอนแลวกลบมางานวนสขวญขาว สวนมากกมาประจำ

สงทเราเหนความตางกคอ เหนเดกมากขน ทงเดกประถม เดกททำงานแลว

เดกเรยนมหาวทยาลยกม มหลายชวงวย”

สรางกจกรรมนำความคด พงตนเอง ลดภาระหมอ

“เราหยบโครงการหนงขนมาเมอ 2 ปทแลว เพราะคนอยากมปา

เหมอนสวนออนซอนของพอเลยม กบอกใหลองทำด แลวพดถงพฒนาการของ

การเกดสวนนวา เรมจากปลกผกปลกหญากน ถาเราปลก 1 งานลดคาใชจาย

ในครอบครวยงไง ลองทำขอมลดนะ บางคนกเรมจาก 1 งาน พอหนงปผานไป

ชกเปลยนแปลงแทนทจะปลก 1 ไร กปลกเปน 5 ไร 10 ไร ตอนนนคนเขา

โครงการประมาณ 10 ครอบครว ตอนนมประมาณ 20 ครอบครวทเปลยน

วถการผลตแบบพชเชงเดยว กลบมาพงตวเอง ปลกปา ทำขาวกน หลายคนยง

มหนแตกจดการหนได ชวตกดขน เศรษฐกจดขน ปญหาในครอบครวลดนอย

ลง บางครอบครวลดลงไปเลยไมทะเลาะเบาะแวงเหมอนเมอกอนแลว สาม

หลายคนกเลกอบายมข เลกเหลา เลกบหร ตงใจทำมาหากน

ถายทอดความรและประสบการณ แกเยาวชนรนใหม

113มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ถาทกคนไดมาเกดการเรยนร เคารพในสงทตวเองใชกน ทกคนเลกใช

สารเคมไดเมอไหร เลกทำลายแมพระธรณ ความอดมสมบรณกกลบคน อาหาร

ทเกดจากธรรมชาตมโอสถสาร เปนทงอาหารและยาอยแลว

แตวาทำยงไงคนจะเปนอยางนมากขน ดแลตวเองไดมากขน หมอจะได

เหนอยนอยลง และไปทำในสงทควรทำ ถาเราดแลตวเองได หมอกไปดแลเรา

ตอนถงภาวะเสอมทเราไมไหวแลวจรง แตนอะไรนด ๆ หนอย ๆ ตองใชเครองมอ

มาชวย พงหมออยางเดยวเลย มหมอเทาไหรกไมพอ”

หนนกลมเยาวชน สรางคนรนใหม

ลกชายของพอเลยมซงเรยนจบแพทย กลบมาอยทบานและพยายาม

รวมกลมเดก ๆ เยาวชนในหมบานไปเลนกฬา พาเดนสวน เพอคอย ๆ

ถายทอดความรและประสบการณทไดเรยนมาแกรนนอง และยงหวงจะเปด

ศนยดแลสขภาพแบบองครวมโดยมเยาวชนเหลานมารวมงาน สรางอาชพ

สรางงาน สรางรายไดใหนอง ๆ ในชมชนโดยไมตองละทงบานเกด

“พอวางแผนไววาอยากจะดแลสขภาพแบบองครวมในหมบาน เรา

เรมตนทำใหเขาเหน เพราะลกเราเพงจบมา ใหเขาลองทำด หลายคนเรมมาใช

บรการทบาน เราอยากใหทกบานเปนหมอหมดเลยยงด เปนหมอประจำ

ครอบครวเลย ทกวนนเรามหมอยาประจำหมบานอยแลว มพชผกสมนไพร

เปนยา เพยงแตถาเขาไปเรยนมาเขาจะไดนำความรทางวชาการมาปรบ

ประยกตใชทเหมาะทควร”

114 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ความสำเรจจากการจดการเฉพาะตว

แมวนนระบบสขภาพชมชนของบานนาอสานจะยงไปไมถงฝนทปลายทาง

แตดวยความเปนผนำตามธรรมชาตทพอเลยมสรรคสรางและพฒนากจกรรม

นำชมชนใหตระหนกและลกขนมาจดการสขภาพตนเองได นนเปนเพราะ

ลกษณะเฉพาะของพอเลยม คอ

- จดการภาวะอารมณตนเองไดไมรวมทะเลาะปะทะคารม หรอลงมอ

ลงไมทำรายผอน

- ยอมรบความผดพลาดของตนเอง

- เปดรบโอกาส

- รบฟงปญหา

- ขยนคด ขยนอาน ขยนพบปะแลกเปลยนเรยนร

- สรรคสรางกจกรรม

- วางทางอนาคต

- ทำตนเปนแบบอยาง

ซงพอเลยมเนนวาการเรยนรไปสการปฏบต ตองรจรง โดยเฉพาะร

5 เรอง คอ

- ตองรจกตนเอง

- รจกปญหาของตวเอง

- รจกตวเองวาอยบนฐานทรพยากรอะไรบาง

- รจกการใชทรพยากร และ

- รจกวาตวเราคอใคร อาชพอะไร

ถารทง 5 ขอน ทำอาชพไหนกมความสข

115มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“บรหารความสมพนธ” ศาสตรและศลปแหงการพฒนาระบบสขภาพ

ชมชนคนดานซาย

นพ.ภกด สบนการณ ผอำนวยการโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชดานซาย จงหวดเลย

22 ปในแนวทางของ นพ.ภกด สบนการณ ผอำนวยการโรงพยาบาลสมเดจพระยพราชดานซาย จงหวดเลย ทใชศรทธา วถชมชน เครอขาย และการบรหารความสมพนธ ทลายกรอบคดและอำนาจ พฒนาระบบสขภาพ ทดานซายใหเขาถงชมชนและครอบคลมทกมต ดวยวธทำงานทมหลกคด มงหาทางออกมากกวามองหาปญหา และใชแนวทางจดการโดยธรรมชาต ทประกอบดวย - สรางศรทธาดวยบรการ - เขาหาและเขาถงวถชมชน - อาศยผเฒา ปราชญทองถน ใหแนวทาง - หนนรวมกลม จดระเบยบและฟนฟผสงอาย - จดตงกองทน เปดชองสอสาร - ใชวฒนธรรม ความเชอ ความศรทธา ชวยผอนแรง - หนนนำคนพนท - ใชกจกรรมสรางการเตบโตทางความคด - ทำตนเปนตนแบบ - บรหารความสมพนธ สรางเครอขายรวมพฒนา

116 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สรางศรทธาดวยบรการ

เมอมาทำงานทดานซายชวงแรก ๆ สงท นพ.ภกด กงวลใจ คอเรอง การคลอดลก ดงนนการใหความสำคญกบการฝากครรภ การคลอดลก การทำคลอดทปลอดภย ถาทำใหชาวบานไวใจได จะไดใจชาวบานมาเปนอนดบ 1 “22 ปทแลว ไปถงกไมตองคดอะไรมาก หนาทหมอคอรกษาคนไขอยางเดยว ตองตรวจคนไขใหด ผาตดไดกตองผาตดใหด ความศรทธาของ ชาวบานตอตวหมอไมใชหมอสงเสรมสขภาพเกง แตอยทหมอแกปญหา emergency เกงแลวผาตดใหได แคนเขากเกดความศรทธา อยางคลอดยาก รกตด เอาเทาออกมา ตองจดการได ความสามารถตรงนทำใหเราเปนทศรทธา พอเราทำได เขากรสกประทบใจ อนนคออนแรกททำ”

เขาหาและเขาถงวถชมชน

อำนาจของหมอคอความร ถาหมอไมรบรเรองชาวบานเลย หมอ ใชความรทเรยนมาไปชนำชาวบาน กเหมอนกบเกาไมถกทคน ทำอาหาร ไมถกใจชาวบาน การทเรามอำนาจถาเราฟงชาวบานมากขน จะทำใหเขาใจตรงกนมากขน

117มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เราตองเปลยนมมมองใหม ตองเขาไปถามชาวบาน ถามวาจรง ๆ แลวความทกขของเขา ความตองการของเขาทแทจรงคออะไร ซงตรงน เปนจดสำคญ เพราะหลายครงเราไปรณรงคบางเรองทไมไดเปนเรองทสำคญในพนท เราเอาทรพยากรจำนวนมากไปทมกบเรองทไมสำคญเทาทควร เราตองระดมกำลงเขาไปดวาชาวบานเขากลวอะไร การเขาถงชมชนใชการพดคยสอสารเปนหลก ไดไปเรยนรไปศกษาประวตศาสตรทองถน ประวต ศาสตร วฒนธรรม ประเพณ และได ทำวจยทองถนกบอาจารยศรศกด วลลโภดม ตอนหลง คณหมอโกมาตร จงเสถยรทรพย มาสอนการวนจฉยชมชน เลยสามารถบรณาการมากบงานสขภาพไดดเลย อะไรกตามทเรา เรยนรดวยตวเองมนเหมอนเปนทนทอยในตวเราทอยากจะทำอะไร มนใจวาเรองนนาใช เรองนไมควรทำ เรากกำหนดชนโยบายการเตบโตขององคกรเราได ใหเปนไปตามธรรมชาตทอย ไมใชตองตามใจนาย เราตองหลดผานจากระบบอำนาจมาเปนระบบเครอขาย ตองรสกวา เราเปนสวนหนงของทองถนนนใหได ไมวาจะ ผดพลาดอะไรกตาม ชาวบานเขาตองการเรา เพราะเรามความสำคญกบเขา ชาวบานขาดเราไมได ถาเปนอยางนไดกโอเค เพราะฉะนนการเรยนรทองถนเปนทนอนหนงทสำคญมาก

อาศยผเฒา ปราชญทองถน ใหแนวทาง

การรบร เรองราวของชาวบานคดวาสำคญ เวทในการรบรกสำคญ เพราะฉะนน การเปดโอกาสใหมพนททเราจะไดสอสารกบชาวบาน การมชองทางในการสอสารทไมเปนทางการ เชน ชมรม แลวคนทจะมาสอสารกบเราถาไดคนทปราชญพนท เขาจะถอดบทเรยนไดเรวมาก หมอโชคดทมชมรมผสงอาย เกอบทงหมดเปนครเกา คนทเปนครจะตกผลกความคดไดด แลวเขาใชระยะเวลาสนในการสอสาร กบหมอ เขามวธการททำใหหมอไมเบอ เขามศลปะในการสอสาร ซงหมอรบสารจากเขาไดงายมาก เลยเปดชองทางการสอสารกบชาวบานวาเขามปญหาเรองอะไร เพราะการสอสารทดกบผสงอายทำใหเราวางแผนการรกษาไดด เขาพยายามพดใหเราเขาใจ ตางคนตางเรยนรทจะอยดวยกน ตอไปเราจะออกแบบระบบอะไร เราจะถามเขาตลอด เชน เคยไดรางวลการดแลผปวยเบาหวานทสอดคลองกบการใชชวตทองถน กไมไดเอา ตำรามากางรกษาเบาหวาน แตตองวางแผนเรองการคำนวณนำตาลทได คารโบไฮเดรตเปนยงไง การดแล อาหารการกน ดหมด เขาไปด ถงครวเลย รปแบบการรกษากเปลยนไป

118 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หนนรวมกลม จดระเบยบและฟนฟผสงอาย

เรมจากชมรมผสงอายกอน คออยาก จดระเบยบผสงอาย เวลามาโรงพยาบาลขอใหเอาขอมลมาดวย เอายาท เคยกนมาดวย มอาการอะไรใหเขยนใสเศษกระดาษมาดวย บางทสอสารกบหมอไมรเรองเพราะภาษา บอกใหลกชวยเขยน บางทถาเปนไปไดใหเอาปฏทนมาดวย เวลาหมอนดครงตอไปหมอจะไดกาใหเอากลบบาน แคนนเองไมไดเกยวกบอยางอนเลย แตพอทำเสรจกลบไดเหนความทกขของเขาอกเยอะ เลยเปนแรงบนดาลใจทำใหเกดงานฟนฟสภาพขนในโรงพยาบาล ซงจำเปนสำหรบผสงอายทจะตองฟนฟสภาพใหเขากลบมามวถชวต ทปกตหรอเกอบปกตเพอใหเขาพงตนเองใหได ไมมผสงอายคนไหนทอยากจะพงคนอน พอเราทำใหเขากพอใจ ไดอยอยางมศกดศร

จดตงกองทน เปดชองสอสาร

สนบสนนการจดตงชมรมในชมชนและ

ใชกองทนเปนเครองมอสอสารกบคนในชมชน

เมอจดตงแลวกสอสารใหถงกน อาท กองทน

เพาะกลาตาโขนนอย กองทนผสงอาย กองทน

สมเดจพระเทพฯ เนองจากเวลาสมเดจพระเทพฯ

ทานเสดจฯ ตามชายแดน ทานพระราชทานเงน

ครงละ 5,000 บาทตงกองทน แตเราตองหา

เงนตอยอดเอง สวนกองทนเดกเพงตงประมาณ

3-4 ป

กองทนสมเดจพระเทพฯ จะมคนบรจาค

เขามาอยางไมเปนทางการอยตลอด เงนพวกน

จงเอาไวใชเปนคารถ คาอาหาร คาของความเปน

มนษยเวลาสงตอผปวย หรอเวลามาโรงพยาบาล

ถาลำบากเงนตรงนจะไปชวยเปนกรณ ๆ ไป

ใชวฒนธรรม ความเชอ ความศรทธา ชวยผอนแรง

การใหบรการของโรงพยาบาลดานซายใชความเชอทางวฒนธรรมเขามาเปนตวชวย อยางเชน ระหวางคลอด ถาตรวจวาปากมดลกเปดสก 4 เซนตเมตร จะใหญาตเขามาในหองคลอดเลย สอนใหญาตนวดกนเอง คอมหมอตำแยเขามาในตกคลอดของเราเลย จรง ๆ เขา

119มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

แอบทำกนมากอนทจะเรมแนวคดน แตเขากลววาเราจะร พอรเลยบอกวาทำใหเตยงอนดวย พอหลงคลอดเขากมกระบวนการดแลกน หมอเปดใจรบฟง ไมเคยเหนอะไรทไมสอดคลองเลย บางคนมาตรวจกบเรา เขาบอกวาผเขา เรากเออ..จรง งนไปหาหมอผกน เขากไปเสรจแลวกคอยมาหาหมอ ไมไดดแคลนเขาเลย เพราะความปวยของคนนนมท งกายท งจต เขารสกวาบางทเขาผดผ คนดานซายนบถอผกนเยอะ เรากบอกวาเอาเลย ชวยกน แคเราไมดถกดแคลนเขา เขากโอเค เพราะการรบรของเขาเปนอยางน แลวการไดไปสมผสประเพณตาง ๆ ซงบางครงหมอกเขาไปรวมประเพณนนดวย ทำใหเราเขาใจเขามากขน หนนนำคนพนท

หมอมระบบบรหารบคคลใหเปนคนดานซายทงหมด พยาบาลเกอบ 100% เปนคนในพนททงหมดเลย เรองบรหารเรองคนสำคญมาก เพราะปญหาทนเมอกอนคอขาดพยาบาล หมอเลยไปขอทนใหนอง ม.4-ม.6 หาสถานทเรยนให สงเขาไปเรยน จบเสรจเขากมาอยในพนท เรมมา 10 ปแลว เพราะฉะนน ทดานซายจงไมขาดพยาบาล การไดคนพนททำงานทำใหงานมประสทธภาพเพราะเขารวถชวตคนบานเขาหมด

เราตองเพมกำลงคน เพราะวาโรงพยาบาลเราอยไกล ตองเพมขดความสามารถ เรามอายรแพทย กมารแพทย สตนรแพทย ท โรงพยาบาลเราม 60 เตยง มพยาบาลประมาณ 50 คน เราตองดวาพยาบาลไมใชเครองจกร เขาตองพก ตองมครอบครว ถาใหมาเทาไหร กเอาแคนนไมไดหรอก หมอรบพยาบาลจาก โรงพยาบาลเอกชนทเปนคนดานซายตง 4-5 คน พยาบาล 1 ใน 3 ของทนเปนลกจางชวคราว จำนวนหนงไมไดจบจากกระทรวงสาธารณสข คอใครเปนคนพนทเอาหมด หมอประชมกำนน ผใหญบาน ถามวาถาลกคณเปนพยาบาล ใหกลบมาทำงานทน มตำแหนงให เรามตำแหนงลกจางชวคราวให มคาตอบแทนทเหมาะสมให ตำแหนงขาราชการไมมอยแลว แตเราบอกวา สงทไดกลบมาคอไดดแลพอแมคณ ไดใกลชดครอบครว เราใหผสงอายไปชวยคดเดกให ผสงอายทนเปนครกรจกลกศษยหมด เขาจะไปหาทบาน เดกกสมครใจ เพราะพยาบาลเปนอาชพทคนใฝฝน ไดเรยนพยาบาลกบญแลวเพราะทนนบานนอกมาก โชคดทโรงพยาบาลเราไดประสานกบสภากาชาด ไดไปเรยนทโรงพยาบาลจฬาฯ กม เขามชองทางให บางทกขอพนทโควตาพเศษกบสถาบนของกระทรวงสาธารณสข เมอนองกลบมาอยทดานซาย นองไดรบเกยรตจากหมอ จากคณะพยาบาล จากชาวบาน

ระบบสขภาพชมชนทสำคญทสดคอ คณตองบรหาร ความสมพนธใหเปน

120 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

อบอนตางกวากนเยอะ เงนอาจไดนอยกวา แตคาใชจายทนถกกวา ทสำคญคอไดรบเกยรต จากชาวบาน มความอบอน แตอยในเมองใหญเหมอนผขายบรการกบผใชบรการ ถกดถก นองหลายคนมาเลาใหฟงแบบน ใชกจกรรมนำการเตบโต ทางความคด

ขบวนการเพาะกลาตาโขนนอย เรมตนจากหองสมดโรงพยาบาลทไมมใครเขาไปใช ตอนหลงเรามหนงสอเดกเลมหนงททกคนสนใจวา ทำไมเปดมาแลวแทบไมเหนมตวหนงสอเลย หมอกไปศกษา แลวเชญอาจารยพรอนงค นยมคา ซงเปนผเขยนหนงสอเลมนน ใหชวย ไปจดมหกรรมเทศกาลนทานแหงความสขใหกบลก ๆ ครอบครวเจาหนาท ตอนนนป พ.ศ. 2545 เราเรมเหนวา เดกนกวาจะถงอนบาลกสายเสยแลวจรง ๆ เลยคดวาทำยงไงนอกจากครอบครวลกเจาหนาทเราจะไดแลว ครอบครวลกชาวบานกไดเหมอนเราดวย จากตรงนนจงเตบโตเปน Book start ใหกบเดกทเราดแลในตำบลทเรารบผดชอบ ตอนหลงเดกพวกนเขาโรงเรยน เขาไปอยใน ศนยเดก เราไปตามเอาครศนยเดกมาอบรมอก พอไปอนบาลเรากคยกบครอนบาลอก กขยายฐานไปเรอย ๆ

สดทายเราทำเรองเดกเรอย ๆ กมเดกแตละวยทเราทำมา คนในองคกรกมอารมณรวมเยอะมาก ทกคนมารวมกนหมด หมอมองเรองตรงนเปนเรองสำคญ มนดงใจคนในองคกรเขามาทำเรองนไดอยางเตมทเลย กเลยคดวาในเมอคนเขาอยากทำกเลยชวนทำกน เรามคายเดกสารพด คายศลปะ ดนตร กฬา ธรรมชาต ซงหมอไมไดทำเองหรอก แตเปนพนทท ใหคน ในโรงพยาบาลไดเตบโต แลวเขากรสกวา ลกหมอกเหมอนลกเขา ลกเขากเหมอนลกหมอ นคอเดกในสงคมจรง ๆ ธรรมชาตจะเปนแบบน เราเลยจดเปนกองทนเพราะงานบางงานตอง ใชเงน แตใชเงนไมเยอะหรอก ตอนนกมเงนอยแคหาหมนเอง

121มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ทำตนเปนตนแบบ

ทดานซายมปญหาเรองทดน การบกรกปาบกรกพนท ชาวบานเลยไมมความผกพนกบทดน เขามปาชมชนปาผปผยาเลกนอยเทานน ทเหลอกเปน ปาสงวนปาเสอมโทรม มปญหาเรองการจดการทดน ชาวบานจงปลกเพยงเพอขายเพอหาเงนมา ยงมการใชสารเคม ยาฆาแมลงกนเยอะ กลมโรงพยาบาล จงเปนตวอยางหนงทปลกเพอกน เราทำใหเขาเหนวาเราทำกนนะ หมอปลกขาวกนเขากรกน เรามแคทดนทำกนเลกนอย คนไหนไมมทเรากแบงใหเขาทำ แตเราไดเรยนรวธทำนา ตอนนผกทขนในนาหมอกนไดหมด ชาวบานกมาเอาผกในนาหมอทงนน เราไมมรว เกบกนไดเลย เปนวถชาวบานจรง ๆ พอหมอทำ ทกคนกมาสนใจวาทำไมหมอยงทำเลย ทกอยางถาเราเรมเปนตวอยางได เชน หมอวงออกกำลงกาย วน car free day หมอกขจกรยานซงเปนเรองทหมอรณรงค เรองไหนกตามทเราสามารถชนำชมชนไดดวยบคลกของเราเอง เปนผนำตามธรรมชาต เขากจะดวาเราทำอะไร หมอจายตลาดเอง หมอกนอะไร หมอปลกเองหมด บางทหมอเอาไปขายทตลาด คอวถทนอกจากเรารบรชาวบานแลว เรากยงใชชวตเหมอนกบชาวบานดวย อยาใชชวต ทแปลกแยกจากชาวบาน

บรหารความสมพนธ สรางเครอขายรวมพฒนา

หมอมแพทยเฉพาะทางเยอะมากทง part time, full time มตง 3-4 สาขา หมอไมมคำวาจางเลย ทกอยางเปนจตอาสา หมอตา (คณหมอวระพนธ ธนาประชม) มาอยกบเรา 16 ป เรามหมอหวใจจากเชยงใหม (คณหมอ รงสฤษฏ กาญจนะวณชย) ซงเคยเปนศษยเกาดานซายเมอ 20 ปทแลวเปนเพอนกบภรรยาหมอเอง แลวกหมอกระดก (คณหมออดมศกด บญสงทรพย) ซงเปนเพอนหมดเลย แลวกจตแพทย (คณธรณนทร กองสข) อะไรทเปน เครอขายเราดงมา โรงพยาบาลเราเปนโรงพยาบาลเลก แตเรามความสามารถเยอะ

122 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หมอเชอวาความเปนเพอนยงยน คอเราไมมเงนใหเขาอยแลว เวลาเขามา เขายงตองบรจาคเงนใหโรงพยาบาลเลย แตเรากทำใหเตบโตขนได เราทำแบบธรรมชาตมาก ไมมหลกการอะไรเลย เราใชเครองมอนอยมากในการบรหาร โรงพยาบาล แตใชหลกของธรรมชาตจรง ๆ ซงมแค 3 อยาง 1. มความเปลยนแปลงอยตลอดเวลา 2. ตองมความหลากหลาย กจกรรมทเราทำตองหลากหลาย หลากหลาย ในชวงเวลา หลากหลายวธการ หลากหลายกลมททำงาน 3. สดทายหลกธรรมชาตคอ มความเอออาทรเสมอ อยางตอนนมคนบรจาคเพอพระใหเราเดอนละ 8,000 บาท เพอใหดแลพระ เขาอยากทำบญกบเรา ฝากใหเราทกเดอนเลย เขาบอกกนปาก ตอปาก ความดตดตอกนได ความดเปนโรคตดตอทดชนดหนงทควรจะใหมนตดตอ ทโรงพยาบาลเรามตกบรจาคมากกวาตกทรฐสรางใหเสยอก หมอใชความสมพนธสวนตวทรจกกน เวลาเราทำงานบางอยางกเจอ คนบางอยาง คอเขารเขากจะไปบอกกลมใหเราอกท เครอขายทหมอทำกนเปนเครอขายทไมมอำนาจเลย หมอใชการบรหารความสมพนธ มคนบอกวา ระบบสขภาพชมชนทสำคญทสดคอ คณตองบรหารความสมพนธใหเปน ศลปะในการบรหารความสมพนธสำคญมาก บางทเราชอบแตบรหารงาน ลองบรหารความสมพนธดบาง แลวเรากรวาความดตดตอกนได

ดร.โชค บลกล กรรมการผจดการ กลมบรษทฟารมโชคชย

123มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

Smart Management to Smart Organization

ในทศนะและประสบการณการทำงานของผมทฟารมโชคชยกวา 20 ป

คำวา Smart Organization นาจะหมายถง องคกรทมการบรณาการ

การบรหารจดการทรพยากร และงานในดานตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ

เพอผลลพธสดทายคอ ประโยชนและคณคาสงสดทจะเกดขนกบองคกร

ผมเชอวา การจะกาวสการเปนองคกรทมความชาญฉลาดและเปน

อจฉรยะไดนน ตองมการบรหารจดการทเปนระบบในทกมต โดยสงสำคญ

อนดบแรก คอตองเขาใจในศกยภาพ และขดความสามารถของตน โดยตอง

สามารถกำหนดและควบคม economy of scale ของธรกจของตนใหได

ซงนนคงตองเรมจากการเปนองคกรทมวสยทศน และมจดมงหมายทชดเจน

ดร.โชค บลกล กรรมการผจดการ กลมบรษทฟารมโชคชย

124 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

มงคง ทงนกเพอวสยทศนนนจะไดเปนเครองยดเหนยว และหลอมรวมจตใจ

ในการทจะผสานพลงการมสวนรวมของบคลากรทกคน ทกระดบในองคกร

ใหมงมนไปสเปาหมายรวมกน

ความเขาใจในสถานการณทเปนอยของธรกจ การตงมนอยบนความ

ไมประมาท มการประเมนความเสยง และเตรยมแผนการรบมอกบสถานการณ

ตาง ๆ อยางรอบคอบรดกม รวมถงมการทวนสอบและตรวจสอบสขภาพของ

องคกรอยางสมำเสมอ ถอเปนอกปจจยสำคญทหากองคกรใดบกพรอง ละเลย

หรอขาดการบรหารจดการงานในดานนแลว ผมคดวาสถานภาพขององคกรนน

กคงไมตางกบการถกแขวนอยบนเสนดาย และรอวนทจะรวงหลนลงมาเพยง

เทานน

นอกเหนอจากการมแผนรองรบความเสยงทรดกมแลว การประคองสต

ใหพรอมรบกบความเปลยนแปลงทอาจเกดขนไดตลอดเวลานน กนบวาม

ความสำคญไมยงหยอนไปกวากน องคกรทชาญฉลาดยอมตองยนหยดอยได

ในทกสถานการณความเปลยนแปลง และตองสามารถจดการกบความ

เปลยนแปลงนนไดอยางเปนระบบ ดวยประสบการณ ความร และภมปญญา

ทตกผลก

ดงนนการบรหารจดการความรอยางเปนระบบ จงเปนเสมอนกญแจ

สำคญทจะนำพาองคกรกาวไปสการเปน “องคกรอจฉรยะ” แตกระบวนการ

จดการความรภายในองคกรจะเกดขนไมไดหากคนในองคกรไมเหนความ

สำคญ ฉะนนการจดทำแผนยทธศาสตรในการบรหารจดการความรจงจำเปน

ตองอาศยการพฒนาควบคไปกบการทำแผนยทธศาสตรในการบรหารจดการ

ทรพยากรมนษยอยางเลยงไมได

ผมสามารถพดไดอยางเตมปากวา การพฒนาธรกจของฟารมโชคชย

เกดจากความร ประสบการณ และอดมการณอนแขงแกรงของคนของเรา พลง

แหงอดมการณ กอใหเกดแรงบนดาลใจ ซงกลายเปนจดแขงสำคญททำให

องคกรขบเคลอนไปขางหนาไดอยางราบรนและไมรจกเหนดเหนอย

125มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ผมเองสงทตองทำในฐานะผนำ กคอ ตองสรางความรก ความเชอมน

และศรทธาตอองคกรใหเกดมขนกบทกคนในองคกรใหได นอกจากนน

การทำใหพนกงานเกดความเชอมน ศรทธา ตระหนกถงคณคา เคารพและ

ใหเกยรตตนเอง รวมถงมความภาคภมใจในเกยรตและศกดศรของตน กเปน

สงทผมไมเคยเพกเฉย เพราะผมเชอวา ความเคารพรกและศรทธาในศกยภาพ

ของตนเองนน จะเปนอกหนงปจจยสำคญทจะนำพาองคกรไปสความสำเรจ

ในทายทสด

ความสำเรจของฟารมโชคชยคงไมใชการเปนองคกรภาคธรกจทจะมง

ทำเพยงผลกำไรสงสด หรอทำทกอยางเพอความมงคง แตสงทฟารมโชคชยทำ

และยดถอปฏบตมาโดยตลอด คอการสรางองคกรใหเปนองคกรทมความสมดล

ในทก ๆ ดาน มผลกำไรพอประมาณ คนในองคกรมความสข ดำเนนธรกจ

อยางมจตสำนกบนความรบผดชอบตอการกระทำของตน พฒนาธรกจอยาง

มสต และไมประมาท ผมมนใจวาเพยงเทาน องคกรกสามารถขบเคลอนไปได

อยางมนคงและยงยนแลว

ผมคดวาวนนสงคมคงรบรไดวา ฟารมโชคชยอาจไมใชธรกจทใหญโต

แตเปนธรกจทมนวตกรรม ทงในดานการบรหารงาน การตลาด หรอการบรหาร

ทรพยากรมนษย สงเหลานทำใหผมคดเสมอวาจะทำอยางไรใหฟารมโชคชย

ดำรงอยในสงคมไดอยางมคณคาตลอดไป ซงคำตอบทผมคดไดกคอ การ

เปลยนองคกรใหเปนสถาบน

อนาคตขางหนาผมคาดหวงวาฟารมโชคชยจะกาวไปสการเปนสถาบน

ทถงพรอมดวยคนเกงทมคณธรรม จรยธรรม และมระเบยบวนย สถาบน

ฟารมโชคชยจะตองเปนแบบอยางทดขององคกรธรกจคนไทยทมคณคาและ

อยในสงคมไดอยางรวมยครวมสมย ซงผมกมนใจวาคงไมยากเกนไปนก

ทสกวนหนงฟารมโชคชยจะเรยกตวเองวา “Smart Organization”

ธรวฒน แดงกระเปา ผอำนวยการ รพ.สต.บานสแยกสวนปา ผรเรมโรงเรยน อสม. แหงแรก ของประเทศไทย

126 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พฒนาคน พฒนางาน ดวยวถชมชน การจดการสสขภาพดดวยตนทนตำ

รพ.สต.บานสแยกสวนปา ต.วงหน อ.บางขน จ.นครศรธรรมราช ม

ขอบเขตดแลรบผดชอบในพนททงหมด 6 หมบาน ประชากรประมาณ 4,000 คน

ภายใตการบรหารงานโดย ธรวฒน แดงกระเปา นกวชาการสาธารณสข

ชำนาญการ ในตำแหนงผอำนวยการ รพ.สต.บานสแยกสวนปา ผรเรมโรงเรยน

อสม. แหงแรกของประเทศไทย และพฒนาเปนโรงเรยนนวตกรรมสขภาพ

ชมชน ทงยงเปนชมชนตนแบบศนยการเรยนรการสรางและใชแผนททางเดน

ยทธศาสตรของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ดวยแนวทางการทำงานซงถกจดประกายจากแนวคดและความมงมน

ตงใจทจะพฒนาระบบงานสขภาพภาคประชาชน จนมาเปนแนวทางจดการ

บรหารงานระบบสขภาพ

ธรวฒน แดงกระเปา ผอำนวยการ รพ.สต.บานสแยกสวนปา

127มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ออกเยยมบานเพอเกบขอมล

ป พ.ศ. 2542 ผมยายจากสถานอนามยบานสมสรร มาอยทบานสแยก

สวนปาผมกลงพนทในชมชนเลย ทง 6 หมบานทรบผดชอบ ไปรจกแกนนำ

หมบาน ผใหญ กำนน กลมทเปนพลงในหมบาน จดทำแผนทเดนดน ไปเรยนร

วาชมชนเขาเปนอยยงไง เรยนรเรองตาง ๆ พรอมไปกบการปรบเรองของการ

รกษา แลวกมาลงมอทจะสรางระบบอาสาสมครใหมขดความสามารถมากขน

หลงจากทเราไดรจกชมชน ไดเหนตวคนวาใครเปนอะไร ยงไงมากขน

พฒนา อสม. เอางานออกจากภาครฐ ลดตนทนสขภาพ

สงทเรมคอ อสม. หรออาสาสมครประจำหมบาน ซงใกลชดหมออนามย

มากทสด เขามาดวยความสมครใจทมาชวยงานสาธารณสข ถาเราม อสม. ทม

ประสทธภาพ และรเรองระบบสขภาพด เขาจะเปนกำลงสำคญในรปแบบของ

อาสาสมครทจะมาชวยงานระบบสขภาพมากขน อสม. จะเปนจดเชอมระหวาง

หมออนามยกบชาวบานไดดทสด ผมคดประเดนนวาควรจะทำยงไง กเปน

จดหนงทคดวาเรานาจะพฒนาศกยภาพของอาสาสมครเหลานใหมขดความ

สามารถมากขน อนนเปนจดเรมตนทมาจดการ เรมจากกลมคนเหลานกอน

เรามงหวงวาถาคนของเรามความรมประสทธภาพ บคคลเหลานจะเปน

กำลงสำคญของวงการสาธารณสขทจะแกปญหาคนในพนทดวยกนเองไดดทสด

ถาเขาทำไดด ปองกนไดด ดแลกนเองไดด งานทเราตองมานงทำเฝาตรวจคนไข

กจะลดลงทนท แตวาเราตองสรางใหเขามศกยภาพกอน ถาเราไมเรมตน มวแต

รกษา วงวนเดมกจะวนอยแบบน คอเตมไปดวยคนไข เขากจะดแลตวเองได

นอยลง และไมเขาใจวาสขภาพเปนเรองของตวเอง

เราศรทธาวาชมชนคอคำตอบ อาสาสมครเปนตวเชอมทด ตอนนน

คดเครองมอทจะพฒนา อสม. ขนมา

128 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เตมความร

· ประชม

· อบรม

· ดงาน

· โรงเรยน อสม.

เครองมอทเรามตอนนนกคอ เราประชม

อสม. ประจำเดอน สองคอ เราอบรมฟนฟวชาการ

ซงเปนวาระประจำของภาครฐ ซงมอบรมฟนฟ

ปละ 1-2 ครง อกอยางหนงกคอ การพา อสม.

ไปศกษาดงานเรยนร วนเวยนอยประมาณ 2-3

เครองมอน แตผมคดวาไมใชคำตอบ กเลย

ชวนแกนนำมาคยกนวาเราจะพฒนาคนของเรา

ทเปนอาสาสมครดวยวธการไหน มคนหนงเสนอ

วาเรากนาจะมโรงเรยนสอน อสม. อนนเลยเปน

ทมาทไปของเรา เรมทจะคดวาเราหารปแบบ

การสรางโรงเรยน อสม. ดไหม

จดเรมตนเมอป พ.ศ. 2546 เราจงเรมเปดโรงเรยน อสม. มการเรยนการสอนทกวนพฤหส และคอย ๆ พฒนาขนมาดวยหลกการวาเราอยากให อสม. ของเราไดเรยนรตลอดชวตการเปนอาสาสมคร นนเปนจดเรมตนททำใหอาสาสมครของเราเขามาเรยน โรงเรยนเราไมยดตดกบอาคารสถานท จะเรยนตรงไหนกได สมมตเราเรยนเรองวดความดนเบาหวาน เรามาฝกใชเครองมอวดคา เรยนรวาเครองมอชนดไหนทำอะไรยงไง พอเรยนเสรจแลว การบานของเขาคอเอาไปวดความดน เจาะเบาหวานคนในเขตรบผดชอบ แลวเอาผลมาแปรคาทโรงเรยนวาปกตไมปกตยงไง ถา ผดปกตตองทำยงไง แลวเอาเรองนไปพดตอ ทหมบาน บอกแนะนำชาวบานตอ ถดไปกมาเรยนเรองใหมอก จนเรยนไปทกเรอง ๆ ทเขาอยากจะร หลกสตรพนฐานเรยนปกวา ๆ เปนหลกสตรทเรยกวา 14 กจกรรม หรอ 14 งานพนฐานสาธารณสขของ อสม. ทควรร ทำให อสม. ของเราไดเรยนรตลอด จากนนเราเรมปรบและให กศน. แนะนำ แลวกเรยนรเรองรปแบบการเรยนการสอนทเหมาะสม ชวยกนพฒนามากขน ระยะตอมาคอ เราสรางครทเปนอาสาสมครดวยกน ซงเปนรนพทมทกษะการถายทอดกมาเปนคนชวยสอน แลวตอไปเขากมาสอนกนเอง ตอไปเขาสนใจประเดนไหนเขากรวมกลมกนมาเรยนรเอง

129มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ตงแตแรกเลยโรงเรยนม 2 โครงสรางหลก คอ สวนของสาธารณสข กบ

สวนทไมใชเนอหาสาธารณสข เนนวาเราเกยวของกบเรองอะไรบาง เชน เรอง

อาหาร เราเรยนรการทำปยชวภาพ การเลยงปลากระชง การปลกผก หรอเรอง

ความปลอดภยตามกฎจราจร เชญภาคเอกชนมาสอนมาสาธตการใชหมวก

กนนอค เรองกฎหมายนาร ทรพยากรธรรมชาต การกำจดขยะ หลากหลาย

เรอง เดอนหนงประมาณครงหรอวาสองครง เราคดวาถาจะเปนอาสาสมครทม

ประสทธภาพ หรอเปนอาสาสมครทเปนนกพฒนาจรง ๆ ควรทจะมความรอบร

หลากหลายเรองมากขน เราคดวาเราควรจะเตมเตมคนของเราใหมศกยภาพ

เพราะวาเขาไมไดอยแคสขภาพ ทจรงสขภาพเชอมกบทกเรองหมดเลย

กระตนตอมคด เสรมทกษะสอสาร

เราตองการใหระบบสขภาพในพนทของเราเปนระบบสขภาพตนทนตำ

ผมคดไปถงวาทำยงไงใหงานสขภาพภาคประชาชนของเรา และยทธศาสตร

การเอางานออกจากภาครฐไปสภาคชมชน และชมชนเปนเจาของสขภาพแลว

ดแลกนเองได ควรจะมาจดการอะไรกนบาง ทนำไปสเรองของสขภาพทไมใช

รอซอม หรอตนทนสงขนาดน อนนเปนเรองของสขภาพตนทนตำ

สงทเราทำอยางแรกเลย คอเราตองพฒนาคนของเราใหไดในระดบหนง

เราตอยอดจากอาสาสมคร แมแตตวผมเองกตองพฒนา เรายงขาดอยเรองหนง

ทเราคดวาเปนเรองสำคญคอ เราตองการนกสอสารสขภาพ เรามความรในเรอง

ของสขภาพ แตเรายงขาดทกษะในการสอสารเรองสขภาพ ยกตวอยางเชน

คนทเปนเบาหวาน ความดน เจาหนาทสาธารณสขกจะเตอนวาอยากนหวาน

อยากนมน อยากนเคม ตดปาก ถามวาหมอ พยาบาล เจาหนาทสาธารณสข

ทราบไหมวา รสชาตประมาณไหน ยงชาวบานเขาจะรไหม เรากเลยใหโจทยท

โรงเรยนเราชวยกนคด จงเปนทมาของการทดสอบลน คอเราชมเลยวาคาความเคม

ควรจะมสกกระดบ เรากเอานำซปมาเลย ตงแตไมเตมเครองปรง เตมพอ

ออกรสชาต เตมความเคมพอด เตมรสชาตเขม และเตมเขมจด แลวใหทกคน

130 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ชมเลย วาทบานเขากนประมาณไหน ถากนเขมจด เขมมากกใหลดลงมาทพอดแลวพอกลบไปปรงทบานกใหปรงประมาณนเลย พอเราตามไปชมทบาน เราจะรวารสชาตประมาณนนะ แงมมแบบนเราพยายามจะใหทมงานของเราชวยกนคดวา อะไรทเปนเรองสขภาพทเราคดกนเองแลวทำกนเองได ตงคำถามแลวหาคำตอบ ถาถามผมวาระบบสขภาพตนทนตำ สงทผมลงทนทมแรงกายแรงใจมากทสดคออะไร กคอทำใหเขามวธคด วธคดวาสขภาพคณควรจะจดการยงไง ดวยสตดวยปญญา ไมใชดวยการทำตามในระบบเดม ๆ ทเรามมาทงหมดมนอาจจะไมใชคำตอบ ผมลงทนสรางคนใหเขาคดไดวาสขภาพเขาตองจดการกนเองได เราพยายามจะพลกมาสเรองของการใชภมปญญาไทยมากขน เรอง ทเขาไมตองพงคนอน แตเขาสามารถจดการกนเองได พฒนาเขาขนมา เปนวทยากรในแตละหมบาน เปนแกนนำในการใหความร ใหสอสารประชาสมพนธในหมบาน เราคอย ๆ คดขนมาทละงาน แลวสรางกลมคนเหลานขนมาใหเขาไปจดการดแลเรองของระบบสขภาพมากขน อนนเปนกาวตอมาหลงจากทเราพฒนาคนดวยกระบวนการของโรงเรยน สงทเรากำลงทำตอนนคอ ชวยกนสรางกระแสเรองสขภาพ เราใชชอวาเฟอรนเจอรสขภาพประจำบานกนหนอย แทนทจะมอบของขวญเปนผาขนหน ชดแกวกาแฟ เปลยนเปนสายวดรอบเอว เปนเครองชงนำหนกไดไหม เปลยนแงมมของความคดใหคนมาสนใจสขภาพ ใหรวาเราควรจะมเครองไมเครองมอ

พวกนประจำบานมากกวาเดมดไหม

131มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

กระตกเชงบวก ผนวกกำลง

ทบานสแยกสวนปาม อสม. ทงเขต 96 คน

ครงแรกทผมนดประชมมาแค 8 คน ผมบอกเขา

เลยวาผมไมเคยสนใจคนทไมมา แตผมสนใจวา

คนทมาจะเปลยนแปลงยงไงมากกวา ผมสนใจ

ประเดนนมากกวา แลวกชวน 8 คนนใหชวยกน

คดวา ทำยงไงใหคนทไมมาไดเหนการเปลยนแปลง

ของคน 8 คนทมา เชน มแผนพบกลบไปแจก

ชาวบาน แลวขอรองให อสม. ทมาแตละคนชวย

ไปหาเพอนทคดวาคยกนร เรองมาอกสกคน

มาเปนคหกนในเดอนหนา เรากจะไดคนเพม

พอเดอนตอไปกใชแบบน เราทำใหเหนวาคน

ทมาเปลยนแปลงไปยงไง แลวใหคนทมาชวยไป

ชวนคนทไมมา ชวนเฉพาะคนทสนทกนใหมาดวย

ทำเหมอนขายตรงเลย และในเวลาอนรวดเรว

เรากไดกลมคนทมาเปนแกนรวมมากขน

เราพยายามชวยกนพดชวยกนสอสาร

ออกไป เราจะใชวธการเหมอนเดมคอ คนตอคน

ทำกบคนททำได ไมไปสนใจคนททำยาก ทำ

ลำบาก หรอไมใหความรวมมอ เราเวนไว อนน

เราไมเอามาเปนปญหา

เราจะสนใจประเดนเชงบวกมากกวา เรา

จะไมเรมตนทปญหาแลวไปแก แตเราจะเรมตน

วาเรามอะไรในมอ มพลงอะไร เรากจะขบเคลอน

กนในสงทเราม เราพยายามชวนแกนนำหรอวา

พลงอาสาสมครของเราใหมองประเดนเชงบวก

มากกวาทจะไปตดอยกบประเดนเชงลบแลว

ทำอะไรไมไดเลย

สราง อสม. สบทอดสายเลอด และ

เชดช อสม. ผสงวย ผมวางรากฐานอาสาสมครของเราไววา เราจะไมรอใหอาสาสมครมาเปนตอนเขาโต เรายนดมากถาเขาจะพาลกของเขามารวมวนประชมประจำเดอน อยางบางครอบครวลกมาสงแลวมานงฟง นานวนเขาแมเขากอายมากขนทำงานไมสะดวก ลกเขาฟงเสรจแลวเขาใจกไปทำแทนแม ใหแมเปน อสม. สมทบ แลวผนตวเองมาเปน อสม. แทน แลวเราไมตองสอนอะไรเขาอกเลย เพราะเขาไดเรยนรวงชวตของการเปนอาสาสมครมาตงแตทเขามาสงแมเขาวนแรก บางบานแมเปน อสม. อาย 60-70 ปแลวมลกทเปนอาสาสมครในสายเลอดตง 4-5 คนเลยทมาเปนอาสาสมครดวย หลายคนทเกษยณตวเองแลวใหลกมาเปน อสม. แทน เรารสก ภาคภมใจมากทเรามอาสาสมครทสบทอดสายเลอดกน แลวเรากไมเคยใหคนอายมากออกจากการเปนอาสาสมคร เราใหเขามานงแถว แลวมานงเปนกำลงใจ มานงเปนปชนยบคคล แลวเรา กชนชมเขาทกเดอนทเขามานงกบเรา เพอเปนขวญและกำลงใจใหอาสาสมครรนถด ๆ มาไดมกำลงใจในการทำงาน เปนรปแบบหนงทสแยก

สวนปาเราใชอย

132 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ใชเครองมอเปนตวชวย หนนนำการสรางนวตกรรม

เราพยายามหานวตกรรมตาง ๆ เขามาจดการในเรองของสขภาพ

มากขน และนวตกรรมเหลานเปนนวตกรรมทใกลเคยงหรอเหมอนกบทเรา

เปนอยเลย ตองไมแปลกแยกกบวถชวตของเรา พยายามจะหานวตกรรม

ทหลากหลายในชมชนทเราม เรามการคดเลอก ประกวดโครงงานนวตกรรม

ในชมชนของเรา แลวเรากยกยองและใหเกยรตคนทเขาพยายามคดคน ทงด

และไมดในเรองของนวตกรรม เรากใหกำลงใจ ซงนวตกรรมนความหมาย

มนไมใชแควาตองเอาไปใช ความหมายของเราคอ เราไดมคนมารวมคด นเปน

กำไรสงสดแลวทเขาสนใจเรองนวตกรรม

สรางแบบบนทกชวต

เราคดเรองหนงขนมาเรยกวา แบบบนทกชวต ถาชาวบานมาตรวจ

คดกรองกบเราครงทหนง เรากลงขอมลไปเลย แลวแบบบนทกนจะอยใน

ชมชน เขาจะไดเหนทกตวทเราลงรายละเอยด วารอบเอวเทาไหร ความดน

เทาไหร แลวเราอธบายใหเหนผล ถาเขาปกตเราจะลงสนำเงนทงหมด สมมต

วาครงท 5 รอบเอวเขาเกนจากคาปกต เรากจะลงขอมลเปนสแดง และอธบาย

ใหเขาฟง ทนททเหนสแดงเขารแลววาเขาผดปกต คำวาผดปกตกเหมอน

หนาตางหวใจของเขาไดเปดพรอมทจะรอรบคำแนะนำตาง ๆ ของเราใหเขา

ไดเปลยนแปลง แลวพอเขาเปดรบปบ เรากแนะนำวาลดหวาน มน เคม

ออกกำลงกายนะ ลองไปทำดสกเดอนครงเดอนนะแลวคอยมาวดซำ พอกลบ

มาวดซำจากคาผดปกตเขากจะกลบมาปกต ครงตอไปเราไมตองสอนเขาอก

แลวตลอดชวต เขาจะเรยนรวาถาเขาทำยงไงแลวเขาจะไมผดปกต อนน

เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมทเราลงทนคมมาก

133มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

พาไปรแจงเหนจรง

อกเร องท เราพยายามใหคนเปลยน

พฤตกรรม สมมตวาเขามคาความดนผดปกต

เบาหวานเสยง ความดนเสยง เราจะใหเขาทำตว

เหมอนผปวยเลย คอตนตงแตตส ไปหยบบตรคว

ทโรงพยาบาล แลวจบคกบผปวย แลวใหเขานง

พดคยกนตงแตหยบบตรคว พอพยาบาลเรยก

ตรวจซกประวตเรากใหเขาเขาไปนงคย พอเขาพบ

หมอกใหเขาจบคกบคนไขเขาไป แตเราตองไป

เตรยมกบทางโรงพยาบาลกอนนะ ใหเขาเรยนร

หมดเลย พอคนไขเราไปรบยา เขากตองเดนไป

รบยาดวย พอคนไขกลบบาน เรากพาเขาไปเดน

ในตกใหไปเหนวาผปวยทนอนรกษาอยเปนแผล

กดทบยงไง ตาทเสยจากเบาหวานเปนยงไง แลว

เรากชวนเขามานงคย เขาจะรแจงเหนจรงจาก

ทกข โครงการนชอวารแจงเหนจรงจากทกข

เขากจะรทนทเลยวาถาเขาไมเปลยนอะไรสก

อยางเขาจะตองเปนผปวยคนนนสกวนหนง

เราพยายามจะหาเครองมอเหลานมาใช ดวย

กระบวนการเปลยนพฤตกรรมมากขน เราจะ

ไมรอใหเขาปวย

คนทสอนเขาไดดทสดกคอคนท เปน

ผปวยนงตรงหนาเขา ทจบคนงคยกบเขา เราจะ

ทำใหเขาไดเรยนรแบบน เครองมอกจะเปน

เครองมองาย ๆ ในชมชนทมอยรอบขางเรา

หาแนวรวม และเรยนรภาค

อกสงสำคญคอ เราตองดงภาคเขามา

พรรคพวกเพอนฝงทรายรอบเราใหเขามาเปน

หนสวนกนทจะมาชวยกนจดการเรองสขภาพ

รวมทงสวนของสาธารณสขเองกตองไปเรยนร

เรองอน ๆ ของภาคอน ๆ ใหมากขนดวย เพราะ

วาตอไปเราคงจะเชอมตอประสานกนทเปน

การขบเคลอนรวมกนในหลากหลายเรอง อยาง

ตำบลวงหนกทำอย 2 เรองหลกในประเดนของ

ภาค

1. การรวมพลงอาสาสมครทงตำบล มา

ขบเคลอนรวมกน เปนองคกรรวม เราเรยกวา

เปนรวมพลคนอาสาสมคร เปนการใหเหนวา

พลงอาสาสมครขบเคลอนยงไง

2. เพงเรมตนทำกนคอ เรากำลงจะทำ

ศนยสรางสขตำบล ประกอบดวยกลมคนท

หลากหลาย ใครทตงใจทจะมาขบเคลอนทกเรอง

ในตำบลวงหนของเรา กจะมาพดคยแลกเปลยน

ความคดเหนกนทศนยสรางสขตำบล ซงจะเปน

เหมอนจดตรงกลางททำใหทกคนลงมอแลว

เหนว า เราจะทำใหตำบลว งหนของ เราม

ความสขรวมกนไดยงไง

สวรรณา เมองพระฝาง หรอ “หมอแหวว” ของชาวบาน

134 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จดการแบบไมสงการ : กลยทธเสรมพลงชมชนคนนาบว

สวรรณา เมองพระฝาง นกวชาการสาธารณสขชำนาญการ รพ.สต. นาบว

ความโดดเดนจากการจดเวทวชาการชาวบานของตำบลนาบว อำเภอ

นครไทย จงหวดพษณโลก ทหมนเวยนใหทง 14 หมบานเปนประธานการจด

นำเสนอผลงานของแตละหมในแตละป ภายใตการหนนนำของ สวรรณา

เมองพระฝาง หรอ “หมอแหวว” ของชาวบาน นกวชาการสาธารณสข

ชำนาญการ รพ.สต. นาบว สงใหนาบวไดรบการยอมรบใหเปนตำบลตนแบบ

ในการจดการสขภาพ

แตเสนทางทำงานเมอแรกเรมไมไดสดสวยเหมอนภาพความสำเรจ

ในวนน เพราะหมอแหววถกปฏเสธจากชมชนตงแตเรมตน แตเพราะมแนวทาง

จดการ สดทายจงเปนทยอมรบของชมชน

135มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หาปญหา หาเพอน สรางทม : กลยทธการจดการขนท 1

ประสบการณทำงาน 5 ป ทสถานอนามยนาโพธ (2525-2530)1 ทำให

หมอแหววคนพบวา การทำงานชมชนโดยเจาหนาทเปนศนยกลาง ผลสำเรจ

เกดไดนอย เพราะกระบวนการทำงานจะยตเมอเจาหนาททรบผดชอบยายออก

จากพนท และการเสรมพลงชมชนดวยการฝกอบรมโดยหนวยงานภารรฐ

ภายนอกทเกดจากกระบวนทศนวา “ชาวบานไมมความร จงตองจดอบรม

ใหความร” ไมใชทศทางการแกปญหาทถกตอง เพราะคนในชมชนไมศรทธา

ไมเกดการมสวนรวมอยางแทจรง ขอสำคญนำมาซงการขาดจตสำนกของการ

เปนเจาของของคนในชมชน

แนวคดใหม ปฏบตการใหม จงเกดขนทน สถานอนามยนาบว

- เขาหาครอบครวผนำชมชน

- เขาหาคนยากจน ผเฒาผแก

- ถามไถ รบฟง ยอมรบ และขอโทษ

“คนทไมตองการเราคอคนทเปนกลมผนำ ผใหญบาน กำนน กลมน

การจดการไมยาก เพราะเขามครอบครว หรอชองทางทเราจะเขาหา เลอกเขา

ทางครอบครวทางภรรยาเขา เวลามงานอะไรกไปชวยเดดพรกเดดผก นงคยกน

อกกลมทไปหาคอกลมคนยากคนจน คนเฒาคนแก รางทรง ไปคยไปถามวา

เขาอยากใหอนามยเปนยงไง ใหเขาชวยกนแนะนำ เขาบอกวาหมอเสยงดง

เหมอนด กจะขอโทษ แลวถามตอวาจะใหทำยงไงอกบาง เขาบอกวาอนามย

ตองเปดใหบรการทกวน ทมปญหาเพราะคนเกาพอบายกปดใหบรการแลว คอ

กลาทจะขอโทษ แลวกฟงชาวบาน”

1 สวรรณา เมองพระฝาง. บทเรยนการทำงานสรางเสรมสขภาพเพอสขภาวะของสถานอนามยนาบว อำเภอนครไทย จงหวดพษณโลก. 2548.

136 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เมอทลายกำแพงกนทางความคด พชตแนวรวมในชมชนมาไดแลว ขนตอไป

จงเปนการนำขอมลทไดจากการพดคยสอสารมาจดทำแผนงาน กาวสการ

พฒนาสขภาพชมชน

รวมคด รวมทำ : กลยทธการจดการขนท 2

- รบฟงคำแนะนำ และขอใหปฏบตเปนตวอยาง

- ตงคำถามใหเกดการแกปญหา

- เปดเวทใหผทำความด

ใครเสนออะไรมา จะทำใหดเลยนะ เชน เขาบอกวาอนามยรก รวไมม

ววควายกเขามา ตองทำรว พบอกวาถาอยางนนชาวบานตองมาชวยพ จะเรม

ดวยวธอยางน พอใครมตนไมอะไรมาปลก เมอเวลาคนไขมาเรากชมวาคนน

เขาดนะเขาปลกตนไมให พอมคำชมทกคนกอยากได พอเขาเขามาคลกคล

บอย ๆ กเหนวางานเปนยงไง ตอมากเลยมาตงเปนทมงาน

จากเรองพวกนทำใหคนเรมเขามาหาเรา แลวตวเราเปลยนจากการพด

เปนฟงมากขน ฟงวาชาวบานจะทำยงไง และไดมาสเรองแผนงานทคนใน

ชมชนรวมเสนอ แตมโจทยวาถาใครเสนอแลวทกคนตองเขามาชวยกน กเลย

สรางเรองความเปนทม ความผกพน เรองการทำงานดวยกน

ป พ.ศ. 2540 เราเรมออกแบบรปธรรมการทำงาน โดยใหแตละ

หมบานมธม (Theme) ในการจดการงาน และทำแผนพฒนาโดยใชเกณฑ

ทชมชนกำหนด แตกไมไดทงเกณฑของภาครฐ เราใชตวนมาทำใหชาวบาน

รจกทจะวเคราะหวา ตวเราตำกวาเกณฑยงไง และจะวางแผนปรบแกยงไง

ชาวบานตองคดเอง โดยไมมทนงบประมาณ พอเขาแกปญหาไดและอยากบอก

ตอคนอน กตองมเวทพดคย แตละหมกชวยกนลงขน เพราะวาจะไดพบปะได

พดคย ไดรวาใครทำอะไรยงไง ชาวบานเขาเรมคดได เรมเหนประโยชน

ชมชนปลอดภย หนวยกชพ กภย ผลลพธทได 1) เครอขายลดเหลาวนพระ 2) ชมชนปลอดบหรไดรบรางวลจากกระทรวงสาธารณสข 3) หนวยกชพ-กภยในตำบลนาบวทมชาวบานเปนเจาของ

วาระสรางสขภาพบนวถความพอเพยง ผลลพธทได 1) การรวมกนปฏญาตตนงดเหลาวนพระรวมกนทงตำบลทกเครอขาย 2) กองทนสวสดการออมวนละบาท

สรางชมชนตามแนวปรชญาชวตเศรษฐกจพอเพยง ผลลพธทได เครอขายพระสงฆเขารวมเวทใหขอเสนอแนะ นายอำเภอมารวมรบฟงการประกาศนโยบายสาธารณะ

การสรางสขและการสานสมพนธของคนในชมชน ผลลพธทได 1) การยกระดบความสำคญของเวท เรองการยอมรบฟงความคดเหนการใหขอเสนอแนะตอหนวยงาน 2) กจกรรมสรางสขสามคค”ผกเสยว”

การลดโลกรอนและอนรกษทรพยากรดน นำ ปา ผลลพธทได 1) การใหความสำคญนโยบายการบรหารทองถน ของนายกใหมเพอตรวจสอบการทำงาน 2) กลมผสงอายรวมกนทำอปกรณฟนฟสภาพใหคนพการ 3) กจกรรมประหยดพลงงาน เชนการรณรงคใชจกรยาน

เวทวชาการชาวบานตำบลนาบว

การมสวนรวมในการจดการบรหารทองถน

รวมพลงสรางตำบลนาอย ผลลพธทได 1) การเปดลานวฒนธรรมเพอฟนฟเพลงพนบานการละเลนพนบาน 2) การเขารวมแสดงผลงานและองคความรทงในชมชนโรงเรยน การแสดงจากกลมแมบานและอสม.สลบการแสดงของเดก 3) เจาภาพปท15กำหนดการเปลยนแปลงวนจดงานปตอไป เปนชวงเทศการปใหมมง

ชมชนเปนสข ผลลพธทได ทนจากภายนอกเขามาสนบสนนกระบวนการทำงาน การแบงการพฒนาเปน9ยทธศาสตร เพอนำไปสภาวะชมชนเปนสขสสขภาวะ

เศรษฐกจพอเพยง ผลลพธทได 1) สงเสรมการเรยนรเรองการใชชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง เกดกตกา แตละครวเรอนตองปลกผกอยางนอย5ชนด 2) สนบสนนการจดตงกลมออมทรพยใหครบทกหมบาน 3) ลานวฒนธรรมคกบเวทวชาการ

รวมพลคนสรางสข ผลลพธทได 1) การทำกจกรรมตามแผนแมบทชมชนเพอการพงตนเอง 2) การระดมทนในชมชนมาเปนทนในการดำเนนงานทกรปแบบ 3) เปลยนพนทจดงานใชโรงเรยนคนเขารวมงานมาจากทกกลมในตำบล 4) การทองเทยวแบบโฮมสเตยการประกวดบานการประกวดการออกกำลงกาย การทบทวนตนเองเพอกาวสเครอขายการจดทำแผนชมชน

ผลลพธทได 1) ศนยเรยนรชมชนหมบานหนงหมบานหนงศนยเรยนร 2) ทกหมบานมผลตภณฑชมชนนำมาจดแสดงในเวทวชาการชาวบาน 3) การจดทำแผนแมบทชมชนตำบลนาบว

การสรางเยาวชนเปนแกนนำรนใหม ผลลพธทได 1) การเรยนรเรองเกษตรปลอดสาร 2) คายเยาวชนคนรกษปา โดยคนในชมชนเปนวทยากร 3) เครอขายอนรกษปาชมชน ปาตนนำ อนรกษวงปลา

การแสวงหาเครอขายเพอนทำงาน ผลลพธทได 1) เปลยนชองานจากงานสมมนาชาวบานเปนเวทวชาการชาวบาน 2) มเครอขายภาควชาการมาเขารวมเวทเปนครงแรก 3) มหนวยงานปกครองเขารวมรบฟง การพฒนาจากสงด ดทคนพบ ผลลพธทได เกดกลมแปรรปสมนไพรเปนยาเชนยาหมองสมนไพร ทงเจอรเสลดพงพอน ยาสมนไพรทมาจากพชทมในตำบล เชนฟาทะลายโจร ขมนชน เพชรสงฆาต เปนตน เวทวชาการชาวบาน

ผลลพธทได 1) รความเปนมาของชมชนรจกตนเองมทมทำงานดานสขภาพ 2) มกระบวนการเรยนรเรองของหมบานสขภาพดถวนหนา 3) เกดพนทกลางหรอพนทสาธารณะททกคนรวมกนสรางและเปนเจาของ คอ ศสมช.ทเปนอาคารหลงเลกๆ ในหมบาน

- การหาคนททำงานพฒนาดานตางๆในชมชน - ชกชวนผนำทางการและไมเปนทางการ - การสรางแกนนำรงใหม - แกนนำไมเลอกเฉพาะคนเกง - มกระบวนการพฒนาแกนนำโดยคนหาความเกง ความถนดความชอบ

พนทกลาง ผนำยคใหม

สวนพนทสาธารณะ

กระบวนการ

137มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นนคอทมาของ “เวทวชาการชาวบาน” ซงเรมจดครงแรกเมอป 2541

และจดตดตอกนมาจนถงปจจบน

พฒนาระบบขอมลชมชน : กลยทธการจดการขนท 3

- ยอมรบมาตรการ วถทางของชมชน

- ชนชมยกยอง เชดชตนแบบ กระตนใหทำด

- นำวถความเชอเปนเครองมอเปลยนพฤตกรรม

- ใชกองทนหนนเสรมการสรางสขภาพ

เวทวชาการชาวบาน กลายเปนแหลงขอมลสำคญสำหรบคนในชมชน ดวย

เปนทงเวทสรปผลการดำเนนงานและสะทอนปญหาของแตละชมชนซงมาจาก

การรวบรวมขอมลตลอดทงป

138 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลงจากนนมาเขากเรมนำเสนอผลงานแตละป ซงตองมขอสรปวาแลวประเดนรวม ทคนทงตำบลอยากทำ คออะไร เลยไดเรองของวาระในการดำเนนงานสรางเสรมสขภาพท ชาวบานเปนคนกำหนด พอเขากำหนดเขากตองรวาตรงไหนตองใสเงน ตรงไหนตองใชแรง ตรงไหนทำไดโดยไมตองใชงบหลวงเลย เชน เรอง โรคไขเลอดออก พจะเปดเผยขอมลวาตรงน หมดเงนไปเทาไหร แลวปญหาพวกนแกได ถาคนบานเราหนมาปรบพฤตกรรมเรองการดแล แลวใหเขาลองหารปแบบด ภาครฐเองหมดปญญาควบคมโรคแลว ถาเปนชาวบานจะทำยงไง ชาวบานกเลยเสนอทางออกวา re x-ray ทงพนท แลวถายงเจอบานใคร ผใหญบานปรบเอง เขากจะเหนวาการควบคมโรคจรง ๆ คอการปรบเปลยนพฤตกรรมของชาวบาน ซงชาวบานเองตองมจตสำนกรวม ตองดแลเอง พอเขาดแลเองตรงนกเกดเปนมาตรการทางสงคม ถาบานใครเจอลกนำจะประกาศใหรทงตำบล การตรวจปรบเราใหเปนหนาทของเดกนกเรยนประถม คาปรบครงละ 50 บาทตอหลงคาเรอน เดก จะได 20 บาท อก 30 บาทเกบไวเปนเงนพฒนาหมบาน หรอกองทนสขภาพของตวเอง ถาเมอไหรหมบานไหนควบคมโรคไมได ตองแกทกหม ถาเมอไหรเกดโรคตองพน ทกคนตองชวยกนซอนำมนมาพน อบต.สนบสนนเฉพาะตวนำยาทผสม สวนคานำมนและอน ๆ

ชาวบานตองออกเอง ถากองทนทเกบไวหมด กตองหารรายหลงคาเรอน ถาเปนทอนภาครฐจะลงไปทำใหหมด แตทนจะรวาถาพวกเขาควบคมโรคไมดสงทตามมากคอ ตองเสยคาใชจาย สองตองเสยคาเวลา สามตองอายบานอน เปนเรองการจดการงาย ๆ ทเอาวถของคนไทยเรองการลงแรง เรองมาตรการทางสงคมททำใหไดอาย อกเรองคอ การปรบเปลยนพฤตกรรมเรองบหร โดยการทำใหชมชนตระหนกเรองภยของบหร และสรางแกนนำเลกสบบหร เราสรางโมเดลตนแบบขนมาเปนตวทจะขยาย โดยหาวาในชมชนใครสามารถเลกบหรได เรายกยองใหเปนคนตนแบบ และประกาศใหเขารบรกนทงชมชนในเวทวชาการชาวบานของตำบล แลวแตละหมเขากจะเกบขอมลไวเปนฐานขอมลของเขาวาในบานเขามคนสบบหร กนเหลาเทาไหร แลวแตละปเขาลดไดเทาไหร อนนเปนการสอน

เรองการสรางตวชวดแบบงาย ๆ

139มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

มาถงเรองลดตนทนการบรการสขภาพ เราเจอวกฤตการณเรองภาระ

คายา เราปลกฝงใหเขาเหนวา ยาทเหมอนวาเขาไดฟรนนมเรองงบประมาณ

เกยวของ บางโรคไมตองกนยา แตปรบพฤตกรรมกจะหาย เชน เรองหวด เรอง

โรคกระเพาะบางทไมตองใชยา แตกลบมากนกลวยนำวาหลงอาหารในชวง

ทองวาง 1-2 ชวโมงแทน เราไดแกนนำทเปนปราชญชาวบานดานสมนไพร

เขามาชวย เวลาลงเยยมบานใครบานนนตองขนยาทกตวทมในบานออกมาใหด

เราจะเกบขอมลพวกนเขามาคยในวง เราใชกระบวนการอยางนแกปญหา แลว

สรางการมสวนรวม เราใหความสำคญกบการปรบเปลยนดแลพฤตกรรมของ

ตนเอง จตสำนกของเจาของคอตวคนตองมจตสำนกในการดแลสขภาพตวเอง

ทนมความเชอเรองผ กจะไปบอกกบรางทรงกอนวา ชวยบอกลกหลาน

ใหหนอยวาปนไขเลอดออกมนตองระบาดแน ถาลกหลานไมควบคมอาจตอง

มคนตาย เราเอาขอมลทางสถตไปใหเขาด วนรงขนรางทรงเขากจะพดให

ถงวนพระใหญกเอาขอมลพวกนไปใหพระคณเจาทวดชวยเทศนใหหนอย อนน

เปนเหมอนเรองเลก ๆ แตถาเรารจกใชทนพวกนก เปนเหมอนตวชวย

วฒนธรรมเรองความเชอถาเราวเคราะหแลวเราจะเหนวา สงคมไทยมอยเรอง

ของพลงความเชอ ความศรทธา แตเดมถกใชอยในเรองของวฒนธรรมกบ

ศาสนา สาธารณสขไมคอยหยบมาใช ซงตรงนมองวาเปนทนทไดมาฟร ๆ โดย

ไมตองลงแรงอะไรมาก ทำใหเราผอนแรง ทำใหไดเปาหมาย

อกตวหนงคอพลงรกถนเกด เรองหนาตาศกดศร ตรงนถกนำมาเปน

เครองมอในการจดเวทนำเสนองานทหมนเวยนเปลยนไปทกปทใหแตละหม

เขาเปนเจาภาพ ปนหมสองทำไดเทาน ปหนาฉนหมสามฉนจะตองใหญกวา

หมสอง เปนหนาตาของฉน ตรงนใชเรองวฒนธรรมไทยคอเรองการเอาแรงกน

แตละหมจะหนกนหมละ 2,000 บาท เวทนเปนของชาวบานเพราะชาวบาน

ลงเงน ชาวบานเองกไดนำเสนอ ภาครฐเปนคนนงฟง พดใหนายอำเภอ หวหนา

อนามย นายก อบต. ฟงถงผลทตวเองทำสำเรจ และสงทอยากทำตอ ไมวาจะ

140 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เปน สส. หรอใครตองมานงฟงเขา มนยงใหญนะสำหรบชาวบาน เพราะฉะนน

การคดคนขนเวทสกปตองไมซำคนเดม พอไมซำคนเดมกจะสรางผนำรนใหม ๆ

ใหเกดขนเรอย ๆ เหมอนวงลอทไมรจกจบ เพราะฉะนนบานฉนตองดกวาบาน

เธอแน นแหละคอคนไทย

กองทนสขภาพของทนมทงของชาวบานเอง และของ สปสช. ทอดหนน

มาให อบต. ของชาวบานเองกจะมเรองการดแลทเปนกองทนทงหมบาน แลว

กกองทนตำบล การจดระบบสงตอทตองมรถ ชาวบานเขาลงขนกนเพอทจะ

จดซอรถมาไวบรการ ไมตองใชเงนงบประมาณจาก อบต.

เงนดอกผลของกองทนทเกบมา จะถกหกสะสมไว และเปนขอตกลงวา

ทกกองทนทเกยวกบเงนในตำบลตองหกอยางนอยรอยละ 5 หรอรอยละ 10

เขากองทนตำบล เรามงสอนใหเขามสวนรวมการดแลการใชจายเงนพวกน

อยางคมคา เรามธนาคารหมบานของแตละหม เรองพวกนไมไดมงหวงดานการ

แกไขปญหาดานเศรษฐกจ แตไวชวยเหลอกนในดานของสวสดการทางสงคม

ในเรองของสขภาพ กองทนพวกนปลอยกใหคนในชมชน ดอกเบยกตองกลบ

มาสรางสวสดการ มาดแลเวลาทเราจะจดงานกจกรรมสขภาพ

ปจจบนมการขยายเครอขายจากตำบลสอำเภอ จากอำเภอสจงหวด

โดยการสนบสนนจาก สสส.

· เครอขายลดอบตเหตอำเภอนครไทย

· แกนนำเยาวชนของแตละโรงเรยนรวมเปนเครอขายรณรงค ลดเหลา

บหรและอบตเหต

· เครอขายผปวยโรคเรอรงตำบลเนนเพม ยางโกลน

· เครอขายครในการปรบเปลยนพฤตกรรมและปลกจตสำนกเรอง

ทกษะการปฏเสธเหลา บหร การดแลใหเดกมสขนสย

ศนยกลางการบรการดานอาชพ พฒนาแหลงทองเทยว มงมนพฒนาการศกษา ใหมคณภาพเพอใหเปนตำบลมบรการทหลากหลาย

“สงคม อยเยน เปนสข คนกนด อยด มสขไมมหน”

ภาคทองท ระบบการดแลสขภาพชมชนและอาสาสมคร หนวยงานภายนอก

ระบบองคกรการเงนและสวสดการ

เนนการออมระดมเงน ชวยเหลอเกอกล

ระบบเศรษฐกจชมชน ทำอาชพเสรม ลดหนสน รวมกลม

เพอใชทรพยากรในตำบล

ระบบการจดการทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

คนอยกบปา รวมกนอยางพงพา จตสาธารณะหวงแหน อนรกษ

เวทวชาการ ชาวบาน

แผนตำบล

แผนแมบทชมชน

การใชขอมล ทหลากหลาย

ระบบภมปญญาทองถนและวฒนธรรมชมชน

ภาคประชาชน

ระบบการบรหารจดการทองถน

ปลกฝง วฒนธรรม การลงแรง

สราง กระบวนการ รวมคดรวมทำ

ผนำ ตองทำ

เปนแบบอยาง

สรางทม สรางเครอขาย การทำงาน

ระบบการเรยนรเพอเดกและเยาวชน

เรยนรเตมศกยภาพ ใชทนทางสงคม ถายทอดรนสรน

ระบบเกษตรพอเพยง

พงตนเอง ลดรายจาย เพมรายได ลดตนทนการผลต

141มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“ไมไดคดอะไรใหม ๆ เพยงแตใชสงทเขาม ตวตนของเขา มาทำให

เกดประโยชน มาเปนเหมอนกบตวชวยในการทำงานของเรา ซงเปนเรองท

คนทำงานสาธารณสขทกคนตองพจารณาวาจะใชทนทมในชมชนของ

ตนเองเพอสรางประโยชนใหชมชนอยางไร”

นนคอบทสรปเบองตนประสบการณดานการจดการโดยการใชพลง

ชมชนเพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนของสวรรณา เมองพระฝาง อน

นำมาซงคำขวญของคนนาบวทวา “ถาใครเขามาทนาบวแลวอยากจะเหน

สงสวย ๆ งาม ๆ ไมม แตถาจะมาแลกเปลยนเรยนรในนาบวม”

142 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ขอมลชมชนนาบว2

ชมชนนาบวเปนชมชนดงเดมทมการสบทอดการเปนชมชนกนตงแตกอนสมยสโขทย ซงปรากฏหลกฐานทางโบราณคดทสำคญชนหนงคอ เสมาศลาแลง ทวดบานนาบวชมชนนไดรบการจดตงเปนตำบลนาบวเมอ ป พ.ศ. 2456 โดยมขนบรบาล (สาล สขรง) เปนผนำคนแรก ตำบลนาบวตง อยหางจากทวาการอำเภอนครไทยไปทางทศเหนอประมาณ 12 กโลเมตร และอยหางจากตวจงหวดพษณโลกประมาณ 110 กโลเมตร พนทสวนใหญเปนทราบหบเขา ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ลกษณะของการอยรวมกนของคนในชมชนตำบลนาบว สวนใหญเปนเครอญาตกน ภาษาทใชพดเปนภาษาถน มลกษณะเปนภาษาอสานผสมเหนอ สำเนยงการพดคลายกบชาวอำเภอหลมสก อำเภอหลมเกา จงหวดเพชรบรณ และจงหวดเลย ซงเปนพนทตดตอกน สำหรบประเพณททำกนในแตละปไดแก ประเพณขนปใหม ประเพณสงกรานต ประเพณแหบงไฟ วนตรษวนสารท และวนสำคญทางพทธศาสนา แตประเพณทเชดหนาชตาชาวตำบลนาบวไดแก ประเพณเลยงปนาบว นบเปนประเพณทสบทอดกนมากบวถชวตของคนนาบว พอปของชาวนาบวจะมหลายองคทจะดแลแตละหมบาน ในแตละปจะมพธการจดเลยงพอปทชาวนาบวนบถอเปนสงศกดสทธทอยในใจ ในดานการสรางขวญและกำลงใจ โดยชาวบานจะอธษฐานหรอบนบานศาลกลาว เมอเวลาจะไปประกอบกจการงานสำคญ ๆ การเดนทางไกล หรอของหาย ในชวงเดอนสหรอเดอนหก (มนาคมหรอพฤษภาคม) ของทกป ซงเปนชวงทชาวบานเกบเกยวแลว กจะมพนธะทางใจตอพอปดวยการนำเครองเซนไหวมาทำพธแกบน ในพธจะไมมพธสงฆมาเกยวของ เนองจากเปนประเพณทางการแสดงความเคารพสงศกดสทธทไมมตวตน ในวนนนจะมการชมนมผทรงเจาประมาณ 10 คน และทำพธทรงเจาใหชาวบานไดสอบถามถงเรองราวตาง ๆ ทงในอดต ปจจบน และอนาคต ซงผทรงเจาจะเปนผทมหลกจตวทยาทด โดยเฉพาะการใหคำแนะนำเรองอนาคต เพราะจะเปนการสรางขวญและ กำลงใจ ตลอดจนชแนะใหชาวบาน ประพฤตตนอยในกรอบของความดงาม ใชความระมดระวง ในการดำเนนชวต ในวนงานชาวตำบลนาบวจะอยกนพรอมหนาพรอมตาในหมเครอญาต ภายหลงพธเซนไหวจะตอดวยงานเลยงรนเรง บรรยากาศในชวงงานประเพณชาวบานจะมความรสกทเปนสขเพราะวนนนถอวาเปนวนรวมญาตของชาวนาบว

2 ไพศาล รวธงชย. กรณศกษา: การสรางสขภาวะโดยพลงชมชนตำบลนาบว อำเภอนครไทย จงหวดพษณโลก. 2547.

“สขภาพดถวนหนาทงตำบล” ชมชนคนโพนทอง

143มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สรางเครอขาย กระจายงบประมาณ พฒนาฐานขอมล

กลยทธพฒนาสขภาพชมชนคนโพนทอง

นายศานต กลาแท นายก อบต.โพนทอง

อบต.โพนทอง เปน อบต. ขนาดกลางรบผดชอบดแลชมชนในพนท

ประมาณ 2,000 กวาหลงคาเรอนในอำเภอเมอง จงหวดชยภม มลกษณะพนท

เปนชนบทตดเมอง อยใกลความเจรญ ใกลโรงพยาบาล และม รพ.สต. อยใน

พนทใกลกบททำการ อบต. แตกยงประสบกบปญหาสขภาพไมตางจากทอน

ทงเรองผสงอาย ผพการ ผปวยโรคเรอรง แมตงทองไมยอมไปฝากครรภ

ละทงลกหลงคลอด ปญหายาเสพตด สารเคมจากการเกษตร วถกนอย และ

สวสดการสขภาพ ซงการจดการปญหาดงกลาวภายใตการบรหารงานทนำโดย

นายศานต กลาแท นายก อบต.โพนทอง เพอสรางสขภาพดถวนหนาทงตำบล

ทดำเนนมาโดยตลอดจนถงปจจบน สามารถแบงหลก ๆ ไดเปน 2 ชวง คอ

ชวงกอนมกองทนหลกประกนสขภาพ และชวงหลงมกองทนหลกประกน

สขภาพ

144 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

กอนมกองทนหลกประกนสขภาพ

ชวงกอนทจะมกองทนหลกประกนสขภาพ

จาก สปสช. เขามาสนบสนนใหเกดการขบเคลอน

งานดานสขภาพนน นายศานต กลาแท เรมเขามา

มบทบาทหนาทเกยวของกบงานดานสขภาพ

ของชมชนตงแตป พ.ศ. 2540 จนกระทงตดสนใจ

สมครชงตำแหนงนายก อบต.โพนทอง และ

ไดรบเลอกใหเปนนายก อบต. ตงแตป พ.ศ. 2544

จนถงปจจบน โดยกาวยางอยางเปนขนเปนตอน

- สมคร อบต. ควบ อสม.

- เกบขอมลมานำเสนอทประชม

- ผนตวเองเปนผบรหาร

“ผมเปนสมาชก อบต. ตงแตป พ.ศ.

2540-2544 เปน อสม. ตงแตป พ.ศ. 2540

จนถงวนน และเปนนายก อบต. ตงแตป พ.ศ.

2544 ถงปจจบน

พอเปนสมาชก อบต. กสมครเปน อสม.

เลย เพราะอยากเรยนรเรองสขภาพ และอยาก

รบรบทบาทหนาทของ อสม. ดวย เวลาเราไป

ประชมกบ อสม. เรากแลกเปลยนในฐานะเปน

สมาชก อบต. มการแลกเปลยนกนเรองปญหา

ของชมชน เราสะทอนปญหาใหเขาฟง อนามย

เองกมปญหา เราจะทำยงไง ตอนนนเราเปน

ประธานสภา อบต. ดวย กเอาประเดนปญหาน

คยในสภาวาเปนปญหาททองถนควรจะตองทำ

งบประมาณเพอทจะลงไปแกปญหา แต อสม.

กบสถานอนามยยงไมพรอม การทำบทบาทยง

ตางคนตางทำกนอย เพยงแตเราสะทอนปญหา

ใหกบ อบต. ทราบ

ตอนนนจดคดคอเปน อบต. เพอจะมา

อาสาพฒนาแกไขปญหาชมชน แตหลงจากท

มาเปน อบต. แลวมนไมใช เราไมใชผบรหาร แต

เราเหนวายงมคนทขาดการดแลเรองสขภาพ

เลยสมครเปน อสม. เขามาดวย ไดเหนปญหา

มาตลอด แลวคดวาตวเองนาจะผนตวเองจาก

สมาชกจากการเปนประธานสภาเขามาสผบรหาร

เพอทจะจดการสงเหลานวาจะเราจะชวยชมชน

ไดอยางไร”

145มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลงมกองทนหลกประกนสขภาพ

ป พ.ศ. 2549 เกดกองทนหลกประกนสขภาพ และมการจดสรรงบประมาณ

ลงสพนทในป พ.ศ. 2550 ในชวงนนนายศานต กาวขนมาดำรงตำแหนงนายก

อบต.โพนทอง แลว ประสบการณการทำงานทไดสงสมมา และงบประมาณ

จากกองทนหลกประกนสขภาพทเพงไดรบมาสนบสนน ชวยใหสามารถจดการ

ปญหาสขภาพในตำบลไดชดเจนและสมฤทธผลยงขน ดวยแนวทางการจดการ

ทคำนงถงประโยชนสวนรวมเปนหลก ดงน

- จดสรรงบประมาณ สรางประโยชนใหตรงจด

- ดงแนวรวม แสวงหาภาคเครอขาย

- พฒนาศกยภาพ และสงเสรมจตอาสา

- จดบนทก เหนปญหา รพฒนาการ

- ประยกตเครองมอใหเหมาะกบชมชน

- รบฟงภาคเพอรวมหาทางออก

- ชประเดน และเสนอแนะแนวทาง

- สรางกจกรรมใหหลากหลาย และครอบคลม

- อาศยภมปญญาคนในชมชน

- หนนเสรมคนในพนท สรางสำนกรกทองถน

- สรางขวญกำลงใจแกผรวมงาน

- คนหาผนำ วางฐานสอนาคต

การทำงานของ อบต.โพนทอง เฉกเชนเดยวกบ อบต. ทวประเทศ ทยง

คงพงพงงบประมาณจากภาครฐเปนหลก โดยมกองทนหลกประกนสขภาพ

มาหนนเสรม แตมวธจดสรรใหเหมาะสมเพอใหเกดประโยชนอยางเตมทโดย

เกบขอมลในชมชน สำรวจความตองการของชาวบานเปนหลก แมกอนหนานน

อบต. จะมนโยบายเนนการดแลสขภาพ แตดวยงบประมาณจำกดและขาด

องคความร งานดานสขภาพจงขยบไมไดมากเทาทควร

146 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“จดเรมของเราทเหนไดชดคอ เรมเขาสการมกองทนหลกประกนสขภาพ สปสช. ชดตรงทมเงนออกมาสามารถเขาถงชมชนแกปญหาชมชนได เงน อบต. มอย แตไดแคเสรมกำลงใจใหเขากบกลม เชน เราไปสรางขวญและกำลงใจใหครอบครวผพการดวยการสรางบานเอออาทรใหเขา แตหลงจากทเรามกองทน สปสช. เราเหนชองทางขบเคลอนไดชดเจนมาก เพราะวา สปสช. เขาใหเราไปทำเรองสงเสรม ปองกน ฟนฟ” การฟนฟผพการ เปนกจกรรมแรกในดานสขภาพท อบต.โพนทอง ทำทนทหลงจากไดรบงบประมาณสนบสนนจากกองทนหลกประกนสขภาพ ซงเรองการฟนฟนกตรงกบนโยบายของกองทนฯ

“เรองผพการจบเปนจดแรก เราจดอบรม

อสม. เพอเรยนรเรองการนวด ไปดงานตาง

จงหวด ไปดการดแลผพการ จงรวาเขามวธการ

อยางน ไมใชนวดอยางเดยว แตตองรจกเรอง

การวดความดนกอน รจกวธการกอนทจะเขาไป

สกระบวนการนวด เสรจแลวกมารจกเทคนคใน

การจะฟนฟผพการไดตองผานการเรยนเรอง

กายภาพบำบดมาดวย เราเอาความรนกลบมา

แลวขยายผลตอ ประสานไปท โรงพยาบาล

ชยภม ขอสงคนไปเรยนทโรงพยาบาล 7 วน

เรยนเรองกายภาพบำบดวาคนพการ อมพฤกษ

ตดเตยง จะตองเรมตนจากไหน ทำอยางไร ตรงน

กายภาพบำบดเขาจะแนะนำใหกบทม อสม.

จตอาสาของเรา”

ถอดบทเรยนเพอสรปผลการทำงาน

ปญหาผสงอาย ผพการ ผปวยเรอรง : เบาหวาน ความดนโลหตสง ความตองการอยากชวยเหลอคนอน

นโยบายสงคมไทยไมทอดทงกน ระบบอาสาพฒนา - ผพการไดรบการดแล - เกดเครองมอ/ วธการใหมในการดแล - อาสาสมครมความเกง

- เยาวชนมความรความเขาใจ ในการปองกนโรคเอดส - แกนนำการถายทอดความร - เกดเครอขายคนทำงานเอดสในตำบล - จำนวนคนทตดเชอเอดสรายใหม ไมเพมขน

- ผปวยหายและผปวยความดน โลหตสงดแลตนเองได - เกดเครอขาย เกดความสามคค และมการชวยเหลอซงกนและกน

- ผสงอายไดรบการดแล ทงทางสขภาพ

เศรษฐกจ และสงคม

กลมเพอนชวยเพอน

อาสาสมครดแลผพการ

สงคม ไมทอดทงกน

อาสาสมครดแลผสงอาย

กลมอาสาพฒนาเครอขายเอดส

-สำรวจขอมลผปวย ผสงอาย ผพการ

-ประชมและวางแผนรวม -แบงเขตพนทรบผดชอบ -การสรางกลม นำใชทนคน

-มเวทสรปบทเรยน -ประเมนผลการดแล -การประเมนความสามารถ ในการทำกจวตร ประจำวน

-การตรวจเทา -ลกประคบในการนวด -การผลตเครองมอ ทำกายภาพ -การพฒนาทกษะ

กลไกล: การประชมประชาคม แผนตำบล และกตกาขอตกลงในการทำงาน

ผลผล

ตผลล

พธ ผลผลตผลลพธ

147มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การดำเนนงานตรงนทำใหเหนภาพชดในการดงแนวรวม และแสวงหา

ภาคเครอขาย ทงจากภายในและภายนอก ไมวาจะเปน อสม. จตอาสา หรอ

โรงพยาบาลในพนทใกลเคยง เพอรวมกนพฒนาศกยภาพของทมงาน ควบคไป

กบการสงเสรมใหกำลงใจ จดงานรบมอบประกาศเกยรตคณจากผวาราชการ

จงหวด หรอนายอำเภอ เพอแสดงความขอบคณ เชดช สรางขวญกำลงใจ และ

ความภาคภมใจในการทำหนาท โดยในดานงบประมาณทาง อบต. ยงจดสรร

เพมใหตามความเหมาะสมเพอไปเตมในสวนทขาดและเสรมความเขมแขงให

กบการทำงานของกลม

ในดานวธทำงาน โดยเฉพาะในกลมฟนฟผพการ อบต. ยงไดมการปรบ

รปแบบและวธการใหม เพอใหไดประสทธภาพและประสทธผล เกดประโยชน

ตอชมชนอยางเตมท

148 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“ภาพชดทสดจากบทเรยนทเราทำมาคอ

การจดบนทก การลงรายละเอยด การซกประวต

ของผปวย เราเอาเจาหนาท อบต. เขาพนทดแล

เรองผพการ เรองตาง ๆ จดบนทก และไปหา

ขอมลจากสถานอนามยวาการดแลผพการจะ

ดแลยงไง วธการขนตอนทำไง เขาอยากไดอะไร

เพมเตม ตรงนเราเอามาประกอบการพจารณา

เจาหนาทของเราเปนพเลยงลงไปประกบ อสม.

จตอาสา คณไปทำเคสไหน เรามสมดจดโนต

แตละเคสเลยวาสภาพปกต สภาพรางกายเปน

ยงไง มไขไหม วดความดนไดเทาไหร แลวให

บรการเรองอะไร เชน นวดตรงน ขยายกลามเนอ

ตรงน พฒนาการเปนยงไง ความพงพอใจเปน

ยงไง จะประเมนตลอด เหมอนเจาหนาทอนามย

ลงไป แตเราเอาเจาหนาท อบต. ลงไปประกบ

คเขา ซงตอนนเราเรมเหนภาพละ เหนความ

เคลอนไหวของกลมผพการวามพฒนาการดขน”

นอกจากนการไดไปเรยนร แลกเปลยน

ดงานทอน ยงทำใหไดร ได เหนวธการ และ

เครองมอทสามารถนำมาประยกตใชในชมชนได

ตวอยางเชน แบบบนทกการดแลฟนฟผพการ

ซงใชวธการงาย ๆ โดยการไปขอขอมลเรอง

การดแลผพการ จากหนวยกายภาพบำบดท

โรงพยาบาล และขอมลจาก รพ.สต. มาประยกต

รวมกนแลวออกแบบใหมทสามารถเขาใจได

งายขน เพอให อสม. จตอาสา สะดวกในการ

ใชงานเวลาลงรายละเอยด ในเรองการฟนฟ

ผพการนยงไดสบคนและไดรบความรวมมอจาก

ครบาอาจารยผมวชาความรเรองการนวดทอย

ในชมชนดวย

การพจารณาเลอกโครงการทจะจดทำ

แตละเรอง จะมการประชมรบฟงขอมลจาก อสม.

อบต. รพ.สต. กำนน ผใหญบาน ภาคจากทก

ภาคสวนในชมชน เพอรวมกนพจารณาปญหา

เรยงลำดบความเรงดวน และรวมกนหาทางออก

โดยตวนายกฯ ศานต เองในฐานะทดำรงตำแหนง

ทงนายก อบต. และเปน อสม. ซงลงพนทมา

อยางตอเนอง มบทบาทในการชประเดนปญหา

และแนะแนวทางแกไขเพอใหในทประชมได

พจารณารวมกนในการขบเคลอนกจกรรมท

หลากหลายใหครอบคลมตรงตามความตองการ

ของชาวบานในพนท อาท โครงการเกษตร

อนทรย โครงการเลยงลกดวยนมแม โครงการ

เขาหากลมเสยงเพอเกบ รณรงคประชาสมพเรองการปองกน

ใหคำป

รกษาเร

องเพ

ศสมพ

นธ

ขอมลและสงไปอบรมใหความร ถายทอดและใหความร

สำ

นกงาน

สาธารณสขจงหวดชยภม โรงพยาบาลชยภม มลนธศนยคมครองสทธดานเอดส

อ

บต.โพ

นทอง

เจาห

นาทเ

กยวข

อง

คณะกรรมการ แกนนำ กลมสมาชก

ขอมลการแกไขปญหาและการป

องกน

ข

อมลส

ถตกา

รตดเชอ ขอมลผปวยในตำบล

พนทในเขต ตำบลโพนทอง

หอกระจาย ขาวหมบาน

ททำการ ผใหญบาน9

อบต. โพนทอง

หองสมดเฉลมพระเกยรตหม4

หองประชมอบต.

โครงสราง กายภาพ ทมา

สถานการณการระบาดและอตราการเพมจำนวนของ ผตดเชอเอดสในมแนวโนม มากขน มลนธศนยคมครองสทธดานเอดสและโรงพยาบาลชยภม ไดเขามาหาขอมลเกยวกบการ รณรงคปองกนโดยเนนกลมเสยงจงเกดคณะทำงานอาสาสมครเครอขายเอดส 24 คนและเกดกลม CTW นอย เนนทำงาน เชงลกขยายเครอขายใหเขาถงกลมเสยงทเปนเยาวชน

ทองถนหนนเสรม -งบประมาณ -องคความร -เครองมอ -ประชาสมพนธ -เจาหนาทเปนพเลยง ปจจยเงอนไขความสำเรจ

ผลผลต

-มการนำความรท ไดรบ มาประยกตใชและถายทอด ความร -เกดการรณรงคปองกน -เกดเครอขายคนทำงาน -ลดการเกดผตดเชอรายใหม -เยาวชนรวธปองกน -เกดการประสานเครอขาย

ผลลพธ

-แกนนำและเยาวชนมความร ความเขาใจการตดตอของ เชอเอดส -เยาวชนไดใชเวลาวางใหเกด ประโยชน -ปองกน/ลดการตงครรภ กอนวยอนควร การทำแทง การทอดทงเดกทารก -ผปวยมผใหคำปรกษา -มกำลงใจในการใชชวต

กลม CTW

ความตงใจ ในการชวยเหลอ

การเชอมโยงกบเครอขายรวมของหนวยงานทเกยวของ

เดกและเยาวชนใหความรวมมอ และสนใจใน กจกรรมทเกดขน

ชมชนสนบสนน/รวมมอ

จตอาสา

149มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ออกกำลงกาย โครงการมะเรงปากมดลก–มะเรงเตานม ซงหลายโครงการ

ทำมากอนทจะมกองทนฯ เมอมงบประมาณจากกองทนฯ เขามาจงมาชวย

หนนเสรมใหเกดการทำงานเชงรกยงขน และเกดเปนกลมตาง ๆ ขน อาท

กลมเพอนชวยเพอน กลมผปวยเบาหวาน กลมผสงอาย เปนตน

เสนทางการขบเคลอนงานสขภาพของตำบลโพนทอง ทกาวมาไกล

ถงการจดระบบบรการสวสดการในวนน แมไดงบประมาณเขามาชวย แต

การดงคนในพนทใหเขามารวมทำงานกบ อบต. และใหการสนบสนนกำนน

ผใหญบานหมตาง ๆ รวมถงชาวบาน โดยกระตนใหเกดการทำดเพอทองถน

ตนเอง รวมทงการมอบนำใจใหความชวยเหลอและสรางขวญกำลงใจแก

เจาหนาทผรวมงานนน สำคญไมยงหยอนไปกวากน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลโพนทอง

ส

ปสช.

อบต.โพนทอง

เจาหนาทจาก อบต.และ

รพ

.สต.

ค

ณะก

รรมก

าร

แกนนำกลม อสม.พเลยง กล มสมาชก ขอมลสมนไพร

ข อม

ลประ

วตผป

วย

บญชรายรบ-คาใชจ าย

บรก

ารตร

วจสข

ภาพ

จายย

าของ

และเป

นสถาน

ทใหคำแน

ะนำใหคำปรกษาแกผปวยโรคเบาหวาน และความดนโลหตสง ของโรงพยาบาลเพอสขภาพ ทำกจกรรมสงเสรมสขภาพตาง ๆ รวมกนของสมาชกในกลม

และเจา

หน

าท

โครงสราง กายภาพ

ทองถนหนนเสรม - งบประมาณ - องคความร - เครองมอ -ประชาสมพนธ - เจาหนาทเปนพเลยง

ผลผลต

- ผปวยทมระดบนำตาลตำ ไดรบการรกษาททนทวงท

- มการนำความรทไดรบมา ประยกตใชใหเหมาะสม กบโรค

ผลลพธ

- เกดการประสานเครอขาย รวมพฒนา - เกดการถายทอดภมปญญา รนสรนตอไป - เกดการสงเสรมอนรกษ ภมปญญา

กลมเพอนชวยเพอน

ทมา เกดจากนโยบายรฐตองการเขาถง

ประชาชนเรองการดแลสขภาพเบองตน

จงรบสมครผมจตอาสาแลวจดอบรม

ขยายเครอขายจตอาสาดแลสขภาพ

เบองตนของผปวยโดยมโรงพยาบาล

รพ.สต.และ อสม.มาตรวจรางกายและ

จายยา แตในระยะเวลาทรอหนาเบอ

แกนนำจงมแนวคดในการทำกจกรรม

รวมกนระหวางผปวยและหนวยงาน

ทเกยวของจงเกดเปนกลมเพอนชวย

เพอนขน

ความตงใจ ในการชวยเหลอ

การเชอมโยงกบเครอขาย (รพ.สต.)

ชมชนสนบสนน/รวมมอ

จตอาสา แกนนำเขมแขง กลมเปาหมายสนใจ

ปจจยเงอนไขความสำเรจ

ศนยสมช.บานนางเมง หม3 ตำบลโพนทอง (วดเพชรพบลย บานนาเมง) หองประชมอบต.โพนทอง

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ตำบลโพนทอง

หอกระจายขาวหมบาน

150 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“ผมเปนคนทชอบเรยนร ชอบเอาปญหาชมชนมาวเคราะห เอาบทเรยน

ด ๆ จากหลาย ๆ ทเกบเขามาขยายตอในชมชน มาพดใหเขาฟง เชน เรอง

ชมชนเขมแขง การคดแยกขยะ ผมเปนคนทอยากทำอะไรแลวกชอบชวน

คนอนทำดวย เราใชเวทพดคย ดงชมชนเขาไปเหนสงด ๆ ทคนอนทำ แลวเราก

กลบมาทำ เรากเอาปญหาทเหนใหสมาชกไดเหนวาสงทเราจะทำมนตอบสนอง

ตอชมชน เวลาทำงานเราจะเชญสมาชก กำนน ผใหญบานมารบฟงรวมกน

เหนปญหารวมกน และหาแนวทางแกพรอมกน เราเสรมแรงกนตลอด ชมชน

จะเขมแขงไดเราตองไมมการแบงพวก”

ขณะทงานบรการสขภาพในชมชนกำลงกาวตอไป การวางฐานส

อนาคตกกำลงเกดขน แมยงไมเหนวแววของผนำคนตอไป และยงไมรวาใครจะ

กาวขนมาแทน แตการเตรยมหนทางใหเดกรนใหมไดเลาเรยนพยาบาล และ

จดตงสถาบนการเงนชมชนเพอปลดหนสาธารณะ นาจะทำใหระบบสขภาพ

ชมชนของคนโพนทองดขนดงทหวง

พลงแหงการจดการ Smart Management :

Excellent Outputs

152 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการเพอสรางคน สรางทม ในระบบสขภาพชมชน

กำลงคนดานสขภาพเปนหวใจสำคญของการจดบรการสขภาพให

สามารถรองรบความตองการของประชาชนทงดานคณภาพ ปรมาณ และ

ความคาดหวง ปจจบนการขาดแคลนกำลงคนดานสขภาพโดยเฉพาะกำลงคน

ทปฏบตงานใหบรการสขภาพในชนบท ยงคงเปนปญหาหลกทสำคญของ

ประเทศ (ฑนกร โนร2552)อยางไรกตามนโยบายดานการสรางเสรมสขภาพ

และนโยบายกระจายอำนาจสองคกรปกครองสวนทองถนทำใหภาคสวนอนๆ

เชน องคกรปกครองสวนทองถนเขามามบทบาทในฐานะ “หนสวน” ในการ

ดำเนนงานดานสาธารณสขมากขนตวอยางทชดเจนคอการมสวนรวมในการ

ผลตบคลากร เชน การจดสรรงบประมาณในการผลตกำลงคนเพอใหกลบไป

ปฏบตงานในพนทอาทพยาบาลชมชนทนตาภบาลนกกายภาพบำบดฯลฯ

ซงนอกจากยงชวยลดปญหาความขาดแคลนแลว ยงสงเสรมการคงอยในพนท

ของบคลากรเหลานนดวย (ขนษฐา นนทบตร 2550) และการบรหารจดการ

กำลงคน เชน การจางในรปแบบทหลากหลายมากขน และจากการถอด

บทเรยนการจดการเครอขายปฐมภมในเขตชนบท โดยอนวตร แกวเชยงหวาง

และคณะ (2554) พบวา จดรวมทสำคญของการขบเคลอนการพฒนา

คอ การรบรและคนหาคณคาของคนทำงาน การมทกษะในการสรางคน

สรางทมของผบรหาร และรกษาสนบสนนเสรมศกยภาพการทำงาน

ใหสามารถทำงานบรรลเปาหมายยากๆทสำคญได

อ.ทาสองยาง

อ.แมระมาด

อ.แมสอด

อ.พบพระ

อ.อมผาง

- ชายแดน - พนททรกนดารหนวยบรการ แตละแหงตงอยหางไกลกน - การคมนาคมลำบาก - ขาดแคลนบคลากร (โดยเฉพาะพยาบาล ทปฏบตงานในหนวยปฐมภม) - จนท.สาธารณสขยงตอง พฒนาขดความสามารถ เพมขนเพอปฏบตงานในพนท ทรกนดาร

153มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เตมเตมสมรรถนะกำลงคนเดม หมออนามยตดปก : การจดการกำลงคนเพอพนทหางไกล/ทรกนดาร

จงหวดตาก เปนจงหวดทมพนทใหญเปนอนดบสของประเทศ ม

พรมแดนตดกบประเทศเพอนบานยาวมากทสดถง560กโลเมตรการคมนาคม

คอนขางลำบากเนองจากพนทเปนภเขาสง ทรกนดาร หางไกล รวมทงมปญหา

ผลกระทบจากการสรบในเขตประเทศเพอนบานอยเนอง ๆ นอกจากนยงม

การอพยพเคลอนยายของชาวตางดาวจำนวนมาก สงผลกระทบตอสขภาพ

ของคนในพนทและเปนภาระงานทเพมขนของสถานบรการสาธารณสขในพนท

เปนอยางมาก สถานบรการหลายแหงประสบปญหาขาดแคลนเจาหนาท

หมออนามยตดปก

154 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลายแหงมการโยกยายเจาหนาทสงมากทงจากการโยกยายออกนอกจงหวด

และโยกยายจาก 5 อำเภอพนทชายแดน มาอย 4 อำเภอพนทใกลเมอง

ปญหานสงผลกระทบตอคณภาพบรการสาธารณสขแกประชาชนในพนท

(พเชษฐบญญต2553)

“การเตมพยาบาลในสถานอนามยใหเตมเปนเรองยาก ยงพยาบาล

เวชปฏบตยงยากใหญ ทำไมเราไมพฒนาหมออนามยเดมอยางเปนเรอง

เปนราว ใหเขามศกยภาพเพมมากขน ดแลประชาชนไดมากขน ทง ๆ ทชวงเวลา

ทผานมาบคลากรเหลานเปนกำลงสำคญในการพฒนาสขภาพของประชาชน

ในพนทเคยงบาเคยงไหลกบกลมวชาชพอน ๆ มาโดยตลอดและอยในพนท

ใกลชดประชาชนมากทสด” แนวทางแกปญหาจงตองดำเนนการจงเนนทเสรม

สรางศกยภาพของบคลากรเดมของพนทผานหลกสตรการฝกอบรมแบบเขมขน

ทงจากตำราและการฝกปฏบตจรงจำนวน 18 สปดาหภายใตชอ โครงการ

หมออนามยตดปก หรอชอเปนการวา หลกสตรสาธารณสขเฉพาะทาง

ดานการบรการปฐมภม(ProgramofPublicHealthspecialtyinPrimary

care) ผทจบหลกสตรจะไดประกาศนยบตร Certificate in Public Health

specialty in Primary care โดยการสนบสนนงบประมาณจากสำนกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาตและองคการไออารซประเทศไทย(แมสอด)

155มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

หลกสตรหมออนามยตดปกนพฒนาโดยคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย

นเรศวร รวมกบสำนกงานสาธารณสขจงหวดตาก ภายใตปรชญา “พฒนา

บคลากรสาธารณสขทมอยเดมใหสามารถใหบรการปฐมภมแบบองครวมท

ใกลบานใกลใจไดอยางเหมาะสมกบบรบททประชาชนเขาถงบรการสขภาพ

โดยแพทยและพยาบาลวชาชพไดยากลำบาก” เปนตดปกให “นกบรการ

ปฐมภม”มสมรรถนะสำคญ4ดานประกอบดวย

· สามารถใหบรการปฐมภมแกบคคลแบบองครวมไดอยางเหมาะสม

กบบรบท(Holisticindividualcare)

· สามารถกระตนใหประชาชนเกดการสงเสรมสขภาพและดแล

ตนเองเพอปองกนโรคทงระดบปฐมภม ทตยภมและตตยภม

ในชมชนได(Healthpromotion,preventionandselfcare)

· สามารถใหบรการปฐมภมแกชมชนไดอยางเหมาะสมสอดคลอง

กบบรบทของพนท(Holisticcommunitycare)

· สามารถเชอมประสานการบรการปฐมภมในทมทเกยวของกบการ

จดบรการสขภาพในชมชนได(Coordinationcare)

การฝกปฏบตในโครงการหมออนามยตดปก ฝกทโรงพยาบาลทวไป

2 สปดาห (โรงพยาบาลสมเดจพระเจาตากสนมหาราชและโรงพยาบาล

แมสอด) ฝกทโรงพยาบาลชมชน 2 สปดาห (ใครอยอำเภอไหนฝกอำเภอนน

ยกเวนอำเภอเมองกบแมสอดฝกทบานตากหรอสามเงาหรอพบพระหรอ

แมระมาด) และฝกในสถานอนามยทมพยาบาลเวชปฏบต 1 สปดาห ปดทาย

ดวยการสมมนาอก1สปดาห

วนท1เดอนกรกฎาคม2554ทผานมาผผานการอบรมจำนวน73คน

ไดเขารบวฒบตร “หมออนามยตดปก รนท 1” จากองคมนตร นพ.เกษม

วฒนชย และกลบไปปฏบตหนาทใหบรการสขภาพกบประชาชนในพนท

ชายแดนและทรกนดารดวยความมนใจมากขน

ทมา:นทศนรายยวา

156 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นกสขภาพครอบครวกบการเสรมความเขมแขง ระบบบรการปฐมภม

“นกสขภาพครอบครวไมใชสงใหมสำหรบปฐมภม นกสขภาพครอบครว

คอบคลากรทางดานสาธารณสขทเปนจดเคลอน และเปนตวเชอมใหเกด

ระบบสขภาพทจะไปดแลประชากร 1,250 คนโดยประมาณ ซงจากระบบน

นสค. สามารถทำใหประชาชนมสขภาวะทด คอชวยดแลระบบสงตอ สามารถ

ทำใหประชาชนดแลตนเองได ปวยไขเลกนอยกสามารถดแลทบานได ชวง

สงตอกมนกสขภาพครอบครวไปชวยดแลเหมอนมญาตเปนหมอ”

นพ.นทศนรายยวา

ทมา:นทศนรายยวา

157มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ภายใตแนวคด อยากใหประชาชนทกคนมญาตเปนหมอนกสขภาพ

ครอบครว (Family Health Host) นสค. จงเปนเครองมอสำคญของการ

พฒนากำลงคนเพอเตมเตมคณภาพของบรการปฐมภมในพนทเขตตรวจ

สาธารณสขท10

นกสขภาพครอบครวในแนวคดน คอบคลากรดานสาธารณสขทปฏบต

งานใหบรการดานสขภาพ เชน ทนตาภบาล พยาบาลเวชปฏบต พยาบาล

วชาชพ พยาบาลเทคนค เจาพนกงานสาธารณสขชมชน เจาหนาทบรหารงาน

สาธารณสข นกวชาการสาธารณสข รวมทงแพทยแผนไทย ทรบผดชอบ

ดแลประชาชน 1,250 คนในทกมตสขภาพ และทำหนาทเปนจดเชอมตอ

ของบรการสขภาพ

158 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ภารกจของนกสขภาพครอบครวม5ดานหลกๆคอ

1) ตองนบญาตกบประชาชนได

2) ตองกลาอดทนประสานงาน

3) ตองหาญกลาเปนเจาภาพในการทำงานกบชมชน

4) กำหลาบภยอปสรรคทอาจเกดจากความขดแยงทางดานพฤตกรรม

5) พทกษชมชนเขมแขง

การทำงานของนกสขภาพครอบครว ไดรบการสนบสนนทงดานการมท

ปรกษาโดยแพทยเวชปฏบตครอบครว และเครองมอ 3 ชน คอ จกรยานยนต

1 คน คอมพวเตอรโนตบก 1 ตว โทรศพทมอถอ 1 เครอง โดยขอมลของ

ประชาชนแตละคนอยในคอมพวเตอรเชนสวนสงนำหนกเสนรอบเอวระดบ

นำตาลในเลอด ความดนโลหต ฯลฯ มการตดตอดแลกนอยางใกลชด โดย

จกรยานยนตไปถงบานหรอพดคยกนดวยโทรศพทมอถอนสค.สามารถจดการ

สงตอผปวยไปรกษาทสถานอนามยหรอโรงพยาบาลชมชน

การดแลสขภาพประชาชนของนกสขภาพครอบครว

C:เดก A:ตงครรภ N:โรคเรอรง D:พการ O:ผสงอาย

159มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

160 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการขอมล

ระบบขอมลขาวสารบรการปฐมภมตองตอบสนองตอบทบาทหนาท

ของบรการระดบปฐมภมดงกลาว ทงในแงของการดแลประชาชนทงหมด

ในความรบผดชอบ ตามหลกการทเนนความเปนองครวม ตอเนอง และ

ผสมผสาน และตอบสนองตอเปาหมาย 7 ประการของการพฒนาระบบ

สขภาพชมชน(ประเวศวะส2554)

ระบบขอมลขาวสารสขภาพสามารถแบงเปน2ประเภทใหญๆ

1. ระบบขอมลขาวสารในหนวยบรการ ซงจำแยกเปนระบบยอย

7 ระบบ (พนจ ฟาอำนวยผล 2550) เพอตอบสนองตอหลกการของบรการ

ปฐมภม (1A4C) ทเนนความเปนองครวม ตอเนอง และผสมผสาน ซงขอมล

สวนนผใชประโยชนคอบคลากรทางการแพทยเพอการออกแบบบรการ

ในรปแบบตางๆ

2. ขอมลขาวสารเพอการจดการตนเอง ครอบครว และชมชน

มกเปนขอมลทไดจากเครองมอในการจดการชมชน เชน บญชครวเรอน บญช

สขภาพแผนสขภาพชมชน

ขอมลสงเสรมสขภาพ

ขอมลวางแผนครอบครว

ขอมลอนามยแมและเดก

ขอมลโภชนาการ

ขอมลการออกกำลงกาย

ขอมลอนามยเดกวยเรยน

ขอมลปองกนโรค

ขอมลสรางเสรมภมคมกนโรค

ขอมลบรการลดปจจยเสยง

ขอมลบรการใหคำปรกษา

ขอมลรกษาพยาบาล

ขอมลคดกรองโรค

ขอมลวนจฉยโรค

ขอมลรกษาโรค

ขอมลดแลผปวยเรอรง

ขอมลการเยยมบาน

ขอมลการสงตอผปวย

ขอมลสขภาพชมชน

ขอมลกจกรรมสาธารณสขชมชน

ขอมลสงแวดลอม

ขอมลบรหารจดการ

ขอมลคาใชจายบรการ

ขอมลยาและเวชภณฑ

ขอมลรายงานสขภาพ

ขอมลรายงานโรค

ขอมลรายงานกจกรรมบรการ

ขอมลรายงานคาใชจาย

ขอมลรายงานผลสมฤทธ

ขอมลประชากร

ขอมลพนฐาน

ขอมลปจจยเสยง

ขอมลโรคเรอรง

การเชอมโยงของระบบขอมลยอย

161มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

162 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการขอมลเพอการบรการสขภาพ

ปจจบนเทคโนโลยสารสนเทศในรปแบบตาง ๆ ทำใหการเชอมโยงขอมล

สขภาพเพอจดระบบการใหบรการดานสขภาพมความรวดเรวมากขน จากการ

ถอดบทเรยนการพฒนาบรการปฐมภมในเขตเมองและเขตชนบทโดยใช

กระบวนการจดการความร โดยโกมาตร จงเสถยรทรพยและคณะ พบการ

ใชเทคโนโลยสารสนเทศเพอเชอมโยงระบบการรบสงตอผปวยและขอมล

บรการสขภาพ เชน การใหคำปรกษา การรบสงตอขอมลผปวย พฒนาระบบ

การสงตอผปวยหรอขอมลบรการจดระบบบรการใหคำปรกษาในเครอขาย

และเชอมโยงการบรการระหวางสถานอนามยกบโรงพยาบาลชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอแกงคอยจงหวดสระบร

มการจดตงศนยขอมลขาวสารดานสาธารณสขขนทโรงพยาบาล

แกงคอย และกำหนดใหทกสถานบรการสาธารณสขใชโปรแกรมเดยวกน

สำหรบเกบขอมลจากการใหบรการ โดยนำโปรแกรม HOSxP มาใชใน

โรงพยาบาล และ HOSxP_PCU มาใชในสถานอนามย และจดการโดยระบบ

ขอมลในภาพรวมทเรยกวาDatacenterโดยโปรแกรมฯสามารถทำงานไดทง

ในลกษณะคอมพวเตอรเดยว (Stand Alone) และทำงานบนระบบเครอขาย

คอมพวเตอร (Network Computer) ในลกษณะ Client Server ซงระบบ

รายงานจาก Datacenter ใชทงเพอการตดสนใจเชงนโยบาย การออกแบบ

บรการ และการสงตอขอมล โดยจะมการสงตวผปวยผานระบบออนไลน

ทเรยกวาReferonlineผานDatacenterน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอธาตพนมจงหวดนครพนม

นำโปรแกรม HOSxP_PCU และระบบ Datacenter เพอเชอมโยง

ขอมลระหวางสถานอนามยและโรงพยาบาลสำหรบเปนขอมลการรบ-สงตอ

และการเยยมบานภายในเครอขาย

163มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพโรงพยาบาลศรสะเกษ จดใหศนยการรบ-สงปรกษา (Consultation Center) นำโปรแกรมHimpro ทใชกนในทกโรงพยาบาลในจงหวดศรสะเกษมาประยกตใชจดระบบการใหบรการ เพอลดขนตอนการใชบรการของผปวยทถกสงตอมาจากโรงพยาบาลชมชนและหนวยบรการปฐมภม ตลอดจนการใหคำปรกษาผานโปรแกรมSkype

เครอขายบรการสขภาพสมเดจพระยพราชเลงนกทาจงหวดยโสธร ไดนำระบบอนเตอรเนตเขามาชวยสนบสนนการใหบรการสารสนเทศสขภาพ โดยพฒนาตนแบบ (Prototype) ของโปรแกรมจดการฐานขอมลใหเหมาะสมกบการทำงานและอำนวยความสะดวกใหกบหนวยบรการของเครอขายบรการสขภาพเลงนกทา

เครอขายบรการสขภาพอำเภอหนองสงจงหวดมกดาหาร ทใชอนเตอรเนตความเรวสง ADSL เชอมโยงขอมลบรการสขภาพสนบสนนการดำเนนงานในเครอขาย

เครอขายบรการสขภาพปวจงหวดนาน ไดนำระบบสอสารคมนาคมโปรแกรม Skype ทใชงานผานระบบอนเตอรเนต และระบบโทรศพทมาใชในการประสานการสงตอขอมลระหวางโรงพยาบาลกบสถานบรการปฐมภม ในการดแลผปวยระยะสดทาย ตลอดจนการแบงปนความรระหวางเครอขายผานMail groupดวยโปรแกรมSkypeเปนตน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอลำสนธจงหวดลพบร นำโปรแกรม Skype และเวบแคมมาใชในการใหคำปรกษาเจาหนาทPCU สำหรบดแลรกษาพยาบาลผปวย และพฒนาระบบชองทางดวน สำหรบการสงตอเขารบการรกษาในโรงพยาบาล และใชโปรแกรม LNT WebApplication Model สำหรบการสงขอมลไป-กลบระหวางโรงพยาบาลกบ

PCUหรอระหวางทมตางๆ

164 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอดอนพดจงหวดสระบร

นำโปรแกรม Skype มาใชเปนชองทางหลกในการสอสารเพอการ

รบสงตอชองทางท2คอการโทรศพทสายตรงเขามาทศนยฯชองทางท3คอ

โทรศพทมอถอ และชองทางสดทายคอวทยสอสาร พรอมกบการกำหนดใหม

ระบบชองทางดวน (GreenWay) และระบบบรการการแพทยฉกเฉน (EMS)

เชอมโยงกบระบบรบ-สงตอ เพอใหผปวยกลมวกฤตและฉกเฉน ไดรบบรการท

รวดเรวทนทวงท กำหนดประเภทของผปวยทสงตอผานระบบชองทางดวน

(GreenWay) เปนแนวทางเดยวกนทกหนวยบรการภายในเครอขาย และ

เชอมโยงระบบการขอคำปรกษา (Consultation) ระบบบรการเชงรกตาม

ปญหาและบรบทของโรงพยาบาล (คลนกผปวยนอกโรคเรอรง ทสถานอนามย

และศนยสขภาพชมชน)และระบบเยยมบาน(HomeHealthCare)เขากบ

ระบบเดมของศนยประสานการรบ-สงตอผปวย

การจดการขอมลเพอการเสรมศกยภาพพฒนาชมชน

การพฒนาระบบสขภาพชมชนตองการการมสวนรวมของชมชนในการ

จดการกบปญหาสขภาพ หรอพฒนารปแบบการดแลสขภาพในชมชน ตลอดจน

การสนบสนนการดำเนนงานของกองทนหลกประกนสขภาพและการรวมกลม

ของชมชนในการสรางเสรมสขภาพ เชน อาสาสมคร, จตอาสา, ชมรม

หรอเครอขายตาง ๆ ในทองถน จากการถอดบทเรยนการพฒนาบรการ

ปฐมภมในเขตเมองและเขตชนบทโดยกระบวนการจดการความร โดยโกมาตร

จงเสถยรทรพยและคณะ และสถาบนวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล พบวามรปแบบของการ

เสรมศกยภาพชมชนโดยการใชขอมลใน3รปแบบคอ

165มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

1.การคนขอมลสขภาพสชมชนเชน

สถานอนามยบานหนองทมตำบลปลาโหล

ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอวารชภมจงหวดสกลนคร

ทดำเนนการลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลในชมชนดวยยทธศาสตร

ปาลอมเมอง การจดเวทแลกเปลยนเรยนรพรอมคนขอมลสชมชน ตลอดจน

การสรางเครอขายแนวรวม3รนและขบเคลอนใหเกดการยอมรบหาแนวทาง

แกไขปญหารวมกนจากผนำชมชนและกลมคนทคดคาน จงเกดขอตกลง

ของชมชนรวมกนในการแกไขปญหาเครองดมแอลกอฮอลในชมชนการประยกต

ใชยทธศาสตรปาลอมเมองมาใชในกระบวนการของชมชนถอวาประสบผล

สำเรจและสงผลใหเกดความยงยนอยางตอเนองในชมชน

สถานอนามยบานหวยสานพลบพลา

ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอแมลาวจงหวดเชยงราย

ไดจดกระบวนการคนขอมลผพการสชมชนมาตงแตป 2545 โดยการ

รวบรวมขอมลตาง ๆ และนำเสนอสภาพปญหาของผพการทมความหลากหลาย

ของแตละคนทไดรบการดแลไมไดมาตรฐานของการพนฟ อาจกอใหเกดความ

พการซำซอนได นำมาซงการมอาสาสมครดแลผพการ และระบบสนบสนน

อนๆเชนการลงทะเบยนบตรทองเพอรบสทธในการฟนฟ

เครอขายบรการสขภาพอำเภอวารนชำราบจงหวดอบลราชธาน

ใชเวทประชาคมเพอปรบแนวคดการทำงานรวมกบชมชน โดยใหชมชน

เปนฐานในการเรยนร(Communitybased)เพอใหทกคนในชมชนมสวนรวม

ในการวเคราะหสถานการณปญหาสขภาพ และแกปญหารวมกนดวยเครอขาย

ชมชนเขมแขงเพอการมสขภาวะอยางยงยน

166 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลพาน ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอพานจงหวดเชยงราย ไดลงไปคนขอมลใหชาวบาน ดวยการประยกตใชแผนทเดนดน มาทำเครองหมายครอบครวทเปนโรคไมตดตอเรอรงดวยสตกเกอรสแยกตามชนดของโรค เมอชาวบานไดเหนสถานการณของโรคหรอปญหาตาง ๆ ในชมชนอยางชดเจน การแกปญหาจงกระตนใหเกดการเปลยนแปลงไปในลกษณะ“หมนไปดวยกน”

2. การทำงานรวมกบเครอขายสขภาพในชมชน อาท อาสาสมคร/

จตอาสา/ผนำในชมชน/องคทองถนอน ๆ หรอการสรางกลไกในการทำงานใน

รปแบบทหลากหลาย ตงแตระดบเครอขายไปจนถงระดบพนท ซงมเปาหมาย

เดยวกนคอการขบเคลอนใหระบบสขภาพชมชนเขมแขงเชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอสงเมนจงหวดแพร

นำกลไกการจดสมชชาสขภาพเฉพาะพนทและเฉพาะประเดน ตลอดจน

ใหทกภาคสวนมสวนรวมในการจดทำธรรมนญสขภาพของอำเภอสงเมน

ภายใตแนวคดการสรางสขภาพมากกวาซอมสขภาพ พรอมนำปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงและยทธศาสตรสงคมอยเยนเปนสขมาดำเนนการขบเคลอน

ใหเกดการทำงานแบบมสวนรวมในพนท โดยเนนกระบวนการเรยนรแบบ

มสวนรวมของชมชนทกขนตอนการดำเนนงาน ตงแตการเตรยมการ การจดทำ

ขอเสนอเชงนโยบายการตดตามผลกดนขอเสนอและสรปบทเรยน/สงเคราะห

องคความร จนมธรรมนญสขภาพเกดขนในอำเภอสงเมน ซงถอเปนตนแบบ

การนำพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ทเนนการสรางกลไก

กระบวนการทเชอมโยงภาคการเมอง ภาคราชการ ภาควชาการ ภาควชาชพ

ภาคประชาชนและสงคมมาขบเคลอนใหเกดเปนรปธรรมนำไปสการปฏบต

จนบรรลเปาหมาย

167มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอสารภจงหวดเชยงใหม ไดนำแนวคดจตอาสามาขบเคลอนการทำงานในพนทใหเกดเปนรปธรรมหรอทเรยกวา “หมออาสาสารภ” โดยมขนตอนการทำงานชดเจน ตงแตการเตรยมการ การจดอบรมและใหความรแกหมออาสารภ ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบต ตลอดจนการฝกปฏบตในภาคสนามดวยการปฏบตงานจรงอยางเปนขนตอน ทำใหอำเภอสารภมทนทางสงคมดานบคคลทพรอมจะทำงานชวยเหลอชมชนและสงคมแบบเอออาทรและไมทอดทงกน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอศรวไลจงหวดหนองคาย ไดใหความสำคญในการดแลผสงอาย โดยการดงภาคเครอขายในชมชนซงประกอบดวย องคการบรหารสวนตำบล อาสาสมคร วด สถานอนามยและโรงพยาบาลศรวไล เขามามสวนรวมจนกลายเปนวถชวตหรอวฒนธรรมของชมชน โดยใหภาคเครอขายรวมกนคดเลอกตำบลเพอการพฒนาระบบการดแลผสงอายในชมชนและรวมกนออกแบบเครองมอในการเกบขอมล ประเมนภาวะสขภาพพนฐาน ประเมนความสามารถในการประกอบกจวตรประจำวนและวเคราะหขอมลสขภาพของผสงอายรายหมบาน ตลอดจนการคนขอมลใหผสงอายรบทราบพรอมกบการทำประชาคมเพอหาแนวทางในการดแลผสงอายไดอยางเหมาะสมและครอบคลม นอกจากนยงเกดการรวมกลมกนของผสงอายทกหมบานจนทำใหมชมรมผสงอายคณภาพเกดขนในชมชนมอาสาสมครดแลผสงอายทบานซงเปนเครอขายทเขมแขง เกดศนยประสานงานดานผสงอายระดบตำบล เกดความรวมมอในการดแลผสงอายในชมชนจากหนวยงานทเกยวของอยางมประสทธภาพ

ศนยแพทยชมชนหวยเหนอในเครอขายบรการสขภาพอำเภอขขนธ จงหวดศรสะเกษ แสวงหาแนวรวมในการดแลผสงอายในชมชนดวยการดงกลมขาราชการบำนาญเขามาเปนทมสขภาพ จงเกดทมงานอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.)ในชมชน ทมศกยภาพและเปนแกนนำในการทำกจกรรมสขภาพในชมชน

ไดเปนอยางด

168 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลพาน

ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอพานจงหวดเชยงราย

หลงจากไดคนขอมลสขภาพใหชาวบานไดเหนสถานการณของโรคหรอ

ปญหาตาง ๆ ในชมชนอยางชดเจน จงกระตนใหอาสาสมครสาธารณสขใน

พนทรบรศกยภาพของตวเอง ปรบตวเองใหกลายเปนศนยกลางขอมลดาน

สาธารณสขและแสดงใหชาวบานไดเหนศกยภาพและบทบาทความเปน

“มอขวาของหมอ กคออาสาสมคร (อสม.)” ในการออกหนวยรณรงคในเรอง

ตาง ๆ ทำใหในปจจบนการเปน อสม.จงเปนเรองทนาภาคภมใจของชาวบาน

นอกจากนยงมการทำประชาคมหมบานอยางตอเนองโดยการพดคยกนถง

ปญหาทกำลงเผชญอยในทกขณะ ในปจจบนหมบานปาไผจงเปนหมบาน

พฒนาตวอยางทสามารถพงพาตนเองไดอยางครบวงจร

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลหวกญแจ

ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอบานบงจงหวดชลบร

ดงศกยภาพของ อสม.เขามาดแลกลมผปวยโรคเรอรงในชมชน ภายใต

โครงการอสม.คคดมตรคเรอนเพอนใกลบานในการบรการสชมชนและ

ใชเวทประชาคมทงกบผรบบรการและองคกรปกครองสวนทองถนในการ

ประชาสมพนธ สงผลใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมในกลมผปวยโรคเรอรง

อยางเปนรปธรรม

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลแมใจ

ในเครอขายบรการสขภาพอำเภอแมใจจงหวดพะเยา

ไดมแนวคดเกยวกบเครอขายพชตยง ดวยการดงอาสาสมครผสม

ทมงาน SRRT (แหลงขาวเฝาระวงเหตการณและทำงานกบเครอขายในระดบ

ตำบล) โดยการพฒนาแบบเครอขายและพฒนาศกยภาพการทำงานควบค

กนไปจนกระทงม“มาตรการปองกนโรคไขเลอดออก”เกดขนในชมชนตำบล

แมใจ

169มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลมะเขอแจ

ในเครอขายบรการสขภาพโรงพยาบาลลำพน

ทำการคนขอมลดานสขภาพใหกบชมชน เรมตนจากการใชเครองมอ 7ชน

เพอศกษาขอมลในชมชน การจดอบรมใหความรและพาศกษาดงานใหกบ

แกนนำหมบานอาสาสมครผใหญบานชมรมตางๆในชมชนเกยวกบหมบาน

จดการสขภาพ จนทำใหมการจดตงคณะกรรมการสขภาพ 6 ชด ตามกองทน

สขภาพ 6 อ. (ออกกำลงกาย อโรคยา อารมณ อนามยสงแวดลอม อบายมข

อาหาร)เพอวางแผนงานและแกปญหาในชมชนโดยองคการบรหารสวนตำบล

ใหการสนบสนนงบประมาณกองทนหมบาน จนทำใหชมปาเปาเปนอกหนง

ตวอยางของหมบานจดการสขภาพในชมชน

สถานอนามยบานหวยสานพลบพลา

เครอขายบรการสขภาพอำเภอแมลาวจงหวดเชยงราย

ไดจดทำเวทคนขอมลผพการสชมชนมาตงแตป 2545 ทำใหเกด

อาสาสมครผดแลผพการเกดขนในชมชน และระบบสนบสนนอน ๆ เชน การ

ลงทะเบยนผพการ การมหลกสตรฝกอบรมเพอพฒนาคณภาพชวต ทำให

ผพการในพนทสามารถยนหยดดวยตนเองได

เครอขายบรการอำเภอบางนำเปรยวจงหวดฉะเชงเทรา

นำจดเดนของ อสม.ในพนท คอ มการศกษาและพรอมทจะเตมเตม

ความรและเสรมสรางทกษะ ทงยงสามารถออกปฏบตงานไดตลอดเวลา

ประชาชนในหมบานจงใหการยอมรบและไววางใจ และพรอมใหความรวมมอ

ในการดำเนนงานดานสขภาพทกหมบานมาพฒนาเปน “อสม.เชยวชาญดาน

โรคไมตดตอประจำหมบาน” เพอรวมสนบสนนการปฏบตงานของเจาหนาท

สาธารณสข ในการดำเนนงานตรวจคดกรองเบาหวาน และวดความดนโลหต

ทำใหการคดกรองมความครอบคลมทวถงมากขน รวมทงเปนการลดภาระงาน

ของเจาหนาทไดเปนอยางมาก

170 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“เปนสข” จดการแบบธรกจ แตกำไรใหสงคม

เปนไปไดหรอไมทธรกจจะสรางกำไรใหทงกบองคกรเองและสงคม?

นพ. กองเกยรต เกษเพชร ลงมอหาคำตอบนดวยตวเอง หลงจาก

อมตวกบการทำหนาทผบรหารโรงพยาบาลเอกชนชอดงของภเกตมาหลายป

และสรางชอทางดานไอทจากผลงานการพฒนาระบบสารสนเทศสำหรบ

โรงพยาบาลชมชนขนาดเลก หรอทรจกกนในชอ Hospital OS โดยทำเปน

Opensourceโรงพยาบาลจงสามารถนำไปใชไดโดยไมเสยคาลขสทธ

แนวคดท นพ.กองเกยรตสนใจและนำมาปรบใชกบธรกจของตนเองคอ

“กจการเพอสงคม”หรอSocialEnterpriseซงกำลงฮตในประเทศไทยแต

ในตางประเทศมกจการลกษณะนเกดขนมากวา20ปแลว

“การทำงานแบบนในตางประเทศมมา 10-20 ปแลว ในตางประเทศ

อาจใชคำวา not for profit organization คอทำกำไร แตเอากำไรไปทำ

ประโยชนตอสงคมไมไดเอากำไรมาซอความมงคง”

171มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“กจการเพอสงคม” (Social Enterprise) หมายถง ธรกจทเปนไดทง

ประเภททหากำไรและไมหากำไร แตยดถอการตอบแทนประโยชนสสงคมเปน

แนวทางการขบเคลอนธรกจ ธรกจในรปแบบ Social Enterprise หรอ S.E.

นนเนนการกระจายรายไดสหนวยผลตในกลมสงคม คำนงถงความรบผดชอบ

ตอสงคม (Social Responsibility) ความเปนธรรม การเออเฟอแบงปน

(Sharing) และการกระจายขอมลขาวสาร ความรและวทยาการในมวลหม

สมาชก และเปนธรกจทนำเทคโนโลยสมยใหม (Innovation) เขามาเปนสวน

ประกอบในการลดตนทนการผลตและใชทรพยากรการผลตตางๆใหเกดความ

คมคามากทสด

ธรกจในมมมองของ Social Enterprise มองทคณคาในตวมนษย

แตละคนมากกวาฐานะรายได ศกยภาพในการผลตของมนษยแตละคน

จะถกนำออกมาใชงานในฐานะผเปนเจาของหนวยผลตของสงคม ดงนน

ในบางครงจงมการใชคำวาSocialEntrepreneurเพอสอความหมายของ

ลกษณะธรกจของSocialEnterpriseใหเหนภาพชดเจนมากยงขน

ประสบการณบรหารองคกรเอกชนทำใหนพ.กองเกยรตเรยนรวาเอกชน

มดทวธบรหารจดการทมงเนนประสทธภาพ ขณะทภาครฐมดเรองการดแล

สงคม แตดอยเรองประสทธภาพในการจดการ การพฒนารปแบบในการ

จดการในลกษณะลกผสมทเอาขอดของทงสองดาน โดยการดำเนนงานมงหวง

เพอแกปญหาของสงคม โดยใชรปแบบการดำเนนการแบบธรกจ โดยทำกำไร

ทเหมาะสมและมการวางแผนการใชกำไรเพอแกปญหาทางสงคมตอไป คอ

คำตอบทใชสำหรบตนเอง

“จากทผมศกษาของตางประเทศ ‘ประกอบการธรกจ’ แปลวามความ

ยงยน สามารถขยายงานได จางคนได คนกมความเปนอยทมนคงขน สงทคด

คอเรานาทจะมunitนขนมาคดวาในสวนทบานเราขาดคอเรองของPrimary

Careภาคเอกชนไมสนใจจะจดการเรองนเพราะคดวาไมสามารถสรางรายไดได

ไมไดมมตในการทจะเขามายงเกยว ภาครฐกเปนผใหบรการไปทงหมด ซงก

172 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

มหลกฐานเชงประจกษวาการสรางเสรมสขภาพเปนประโยชนตอทงรายบคคล และสงคม แตการดำเนนการในภาครฐยงมขอจำกดอย ทงเรองการลงทนดานการจดการและเทคโนโลยเลยเปดโอกาสใหภาคเอกชนสามารถสรางความคาดหวงเทยม เชน การกนอาหารเสรมเปนการสรางเสรมสขภาพ หรอการตรวจสขภาพเปนการปองกนโรค ทำใหเสยคาใชจายโดยไมไดผลลพธทพงประสงคเปนเงนมหาศาลตอป การทำงานของเปนสข

มงเนนการดแลสขภาพเชงรก ภายใตหลกฐานและขอมลทถกตองและมจรยธรรมผจดการสขภาพจะตดตามเฝาระวงสขภาพใหกบสมาชกทรบผดชอบดแล และผสมาชกของเปนสขกสามารถเขาถงขอมลสขภาพของตนหรอของครอบครวได (Personal Health Recordand family health record) การตดตามเพอดแลสขภาพใหดอยเสมอจงเกดขนไดจากการเขาถงขอมลสขภาพของตนเอง (Empowerment)ทสำคญ ขอมลตาง ๆ ทงอาย นำหนก ความเจบปวยทเกดขน ผลการตรวจเลอด ฯลฯ จะถกจดเกบอยางเปนระบบเพอใชในการตดตามทศทาง (Trend)หรอความเสยง (Risk factor)

ทจะเกดโรคหรอความเจบปวยขนได การดแล

ทำไดบางไมไดบาง เลยคดวามโอกาสทงในเชง

ททำใหการดแลสขภาพของผคนดขนดวยแลวก

สามารถอยไดในเชงตอไปได เลยสนใจทำงาน

Social Enterprise ทเรยกวาเปน Primary

Care โดยจะเอาเรองของทงเทคโนโลย เรอง

การจดการในแบบมตของภาคธรกจเขาไป เพอ

ทำใหเกดผลลพธทดได และกคาดหวงวา

สดทายเราจะขบเคลอนในการทempowerคน

ใหสามารถดแลสขภาพของตนเองได ผมมความ

เชอวา ถาเรายงตองใชกรอบเดมทเอาคนไปดแล

คนอน มนเปน burdens ถาเราทำใหเขา

สามารถดแลตนเองได จะเปนผลลพธทดและ

เขากมสขภาพทดไดนคอวธการ”

“เปนสข” กจการเพอสงคมดานสขภาพ

ทมงมนสรางสขภาวะทดใหเกดขนกบประชาชน

จงเกดขนอยางเปนทางการในจงหวดภเกต โดย

ดำเนนการในรปบรษทเอกชน ใชการบรหาร

จดการ เทคโนโลย และเครอขายในการสราง

เสรมสขภาพ ผานหนวยบรการเครอขายของ

“คลนกเปนสข” สนคาเพอสขภาพ“รานเปนสข”

และผจดการสขภาพ “สาวเปนสข” โดยท

มเทคโนโลยสารสนเทศรอยเรยงการบรการ

ใหครอบคลม ทนสมย ในการดแลสขภาพของ

ผรบบรการ

หลกการสำหรบในการดำเนนงานของ

เปนสขเนนเรองการสรางเสรมสขภาพ เพราะ

173มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สขภาพรวมกนระหวางตนเอง ผจดการสขภาพ

และแพทย จะเกดขนไดอยางมประสทธภาพ

และบนพนฐานของขอมลเฉพาะตน (Personalize

HealthCare)

“การจดการทนำมาใชคอ การใชขอมล

เพอทำใหเกดการดแลสขภาพทคมคาและไดผล

ยกตวอยางเชน เรามสมดดแลสขภาพเดกเพอท

รวาจะดแลเดกตงแตเกดจนถงอายระดบอยางไร

วดนำหนก วดหวเพอดพฒนาการ แตหลงจากนน

เราแทบไมมองคความร คน ๆ หนงแทบไมม

องคความรเลยในการดแลสขภาพของตนเอง

หากเราสามารถใชกระบวนการเทคโนโลยหรอ

เครองมอทำใหเขาสามารถดแลสขภาพตวเองได

ไปตลอดชวต ดวยวธคดแบบนจะทำใหเรา

สามารถมองเหนไดวา เราจะจดการกบตนทน

หรอคาใชจายดานสขภาพอยางไร ยกตวอยาง

เชน ถาเรามขอมลวาใครบางทควรฉดวคซน

ไขหวดใหญกอนทจะระบาด เรารเลยวาใครอย

ทไหน จำนวนเทาไหร เรากสามารถจะผลตหรอ

สงหรอซอในสงทเหมาะพอด และสงไปใหถง

เปาหมาย แตวนนซอวคซนมา ไมร ใครฉด

โรงพยาบาลกไมมทนวางพอทจะลงไปฉด แตถา

เมอไหรองคความรนไปอยทตวคน ผมรวาผม

เขาขายทจะตองไปฉด จะเปนการกลบดานของ

การเขาไปถงบรการเรองของinformationทจะ

นำมาใชตอนนอยในชวงทกำลงวางโครงสรางอย”

ในทศนะของ นพ.กองเกยรต การใช

เทคโนโลยเพอพฒนาขอมลทเรยกวา Health

Information มความสำคญมาก เนองจากใน

ปจจบนสงคมไทยมเพยงขอมลเพอการรกษาท

เรยกวาmedicalinformationทำใหประชาชน

พงพาระบบบรการสาธารณสขมาก การมขอมล

ดานสขภาพจะทำใหประชาชนสามารถดแล

ตวเองได คาใชจายในเรองความเจบปวยจะ

ลดนอยลง สามารถใชงบประมาณเพอการ

ปองกนสงเสรมไดมากขน

บรการของเปนสข

เนนทการสรางเสรมสขภาพ โดยการ

ปองกน และลดการใชยาทไมจำเปน เนนการ

ปรบเปลยนพฤตกรรม และการดำรงชวต โดย

เฉพาะการบรโภคสนคาท เปนประโยชนตอ

รางกาย ในราคาทเหมาะสมทเปนสขไดมาจาก

เครอขายผผลตโดยตรง เพอควบคมคณภาพ

ของสนคาทปลอดภยจากสารเคมตางๆสงเสรม

เทคโนโลยการเกษตรผานเครอขายนวตกรรม

ชาวบาน เพอชกชวนเกษตรกรใหหนมาประกอบ

เกษตรอนทรยซงจะเปนการปรบระบบการผลต

จากปกตใหสงเสรมการเกษตรทปลอดภยตอ

ทงตวผบรโภค และสงแวดลอม เพราะกบ

174 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เกษตรกรเองกไดรบการถายทอดเทคโนโลย องคความร นำไปสการจางงาน

และสรางรายไดในชมชนทองถน และใหมการกระจายรายไดลงไปสผผลต

โดยตรงในรปแบบทเปนธรรม (Fair Trade) และสงผลตอสขภาวะทดของ

ทงผบรโภคและผผลตซงจะลดความเหลอมลำและเปนสขกนถวนหนา

คลนกเปนสข

ใหการรกษาโรคทวไปพรอมกบการสงเสรมและปองกนโรค (Curative

and preventive care) ดวยการใหบรการทเนนความเอาใจใส และการบรการ

ทคดสรรใหเหมาะสมเฉพาะบคคล (personalized) โดยผจดการสขภาพ

สวนตว(personal‰healthmanager)ทจะดแลตดตามใหคำปรกษาทาง

ดานสขภาพทงกอนระหวางและหลงการตรวจในราคาประหยดและสามารถ

เขาถงไดโดยทกคน(Healthforall)

การรกษา(Curative)

คลนกเปนสขเปนคลนกอายรกรรมทใหการรกษาโรคทวไป โดยใชการ

ผสมผสานระหวางการรกษาโดยแพทยแผนปจจบนและการรกษาโดยอาหาร

และสมนไพรธรรมชาต และนำเทคโนโลยสารสนเทศเขามาเพมประสทธภาพ

ของการรกษาและการตดตามผลการรกษาทตอเนอง

หมวดท 1 ผวหนง เชน กลาก เกลอน เชอราบนหนงศรษะ รงแค

ผมรวงคนหนงศรษะ

หมวดท2 ทางเดนอาหารอาหารไมยอย โรคแผลในกระเพาะอาหาร

ทองผกทองเสยปสสาวะอกเสบรดสดวงทวาร

หมวดท3 หคอจมกทางเดนหายใจหวดไอแพอากาศ

หมวดท4 กระดก กลามเนอ ปวดขอ ปวดกลามเนอ ปวดหลง

ระบบประสาทมนงงเวยนหวนอนไมหลบ

175มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สงเสรมและปองกน(preventive) เปนการสงเสรมและใหความรในเรองการใชชวต การรบประทานอาหารใหเกดสมดล และการเปลยนแปลงพฤตกรรม เพอเปนการปองกนกอนทจะเกดอาการเจบปวย ลกษณะเฉพาะของการรกษาการใหยาคลนกเปนสขคอการใหยาเฉพาะทจำเปนเทานน และเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมรวมกบการรบประทานอาหารทชวยสงเสรมสขภาพ ซงเปนการชวยลดคาใชจาย คายาทไมจำเปนใหแกคนไขของเปนสข เชน การรบประทานขาวกลองสเขม (สมวง-ดำ) ชวยลดการเปลยนแปงเปนนำตาล ทำใหผปวยเบาหวานสามารถลดคาใชจายคายาไดถง500บาทตอเดอน

บคลากรของเปนสข

ทงแพทยและพยาบาลตองยดถอหลกการทำงานทเปนหวใจหลกของเปนสข3ขอคอ 1) การสรางประสบการณทดกวา 2) การใหบรการทแตกตางทนสมย 3) การสรางความตระหนกรบรเรองการสงเสรม ปองกน รกษา และ ฟนฟ

พยาบาลของคลนกเปนสข เรยกวาผจดการดานสขภาพ (Healthmanager) ถอเปนหวใจหลกของการใหบรการทแตกตางของคลนกแหงนมหนาทพดคยกบคนไข เพอใหเขาใจและรบทราบปญหาทแทจรงของคนไขสรางความคนเคยใกลชดกบคนไข เสมอนคนไขเปนหนงในสมาชกครอบครวเปนสขใหคำแนะนำในการใชยาการรกษาสขภาพและตดตามอาการหลงการรกษานอกจากนยงใหความรในดานสขภาพทเหมาะสมกบคนไขแตละคน คณภาพการใหบรการของคลนกเปนสข เกดจากการนำจดเดนของการใหบรการในโรงพยาบาลเอกชนทใหความสำคญกบคนไขเปนทหนงมาประยกตใช

176 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นวตกรรมและเทคโนโลย

โปรแกรมดแลสขภาพ inCare: Individual Care InCare เปนโปรแกรม

สำหรบการบนทกขอมลสวนตวของผใชบรการ ซงเปนการเกบขอมลทงเรอง

อาหารทรบประทาน นำหนก สวนสง ความดนเลอด เปนตน นอกจากนน

ยงรวมถงขอมลทางการแพทยและการรบการรกษาตางๆจากทางคลนกและ

โรงพยาบาลในเครอขาย และตารางนดพบแพทย ซงขอมลดงกลาวมการ

แสดงผลเปนกราฟกทสามารถเขาใจไดงาย ขอมลเหลานสามารถเขาถงได

ทงแพทย ผจดการสขภาพสวนบคคล และผรบบรการ เพอทแพทยจะไดนำขอมล

เหลาน ประกอบกบการตรวจวนจฉยไปทำการวเคราะหและใหคำแนะนำ

เกยวกบปญหาสขภาพและความเสยงตาง ๆ สำหรบผใชบรการแตละคน และ

เพอใหผจดการสขภาพสวนบคคลทำงานไดสะดวกและมประสทธภาพมากขน

ในการใหคำแนะนำเกยวกบประเดนสขภาพทเหมาะสมกบผใชบรการแตละคน

การตดตามผลการรกษา ฟนฟ ปองกนโรค และการดแลตารางนดของผใช

บรการโปรแกรม inCare นอกจากสามารถเขาสมครเปนสมาชกผานทาง

อนเตอรเนตแลว ยงมแอพพลเคชนในสมารทโฟนทสามารถเชอมโยงขอมล

ทงหมดเขาดวยกน และเพมความสะดวกในการเขาถงขอมลสขภาพสวนบคคล

ไดทกททกเวลา

“เปนสข” กำลงเดนหนาพฒนาความสขทงในสวนของผใหบรการและ

ผรบบรการพรอมกบขยายแนวรวมออกไปทวประเทศ

นคอหนงในตวอยางของการจดการโดยใชจดเดนของการบรหาร

จดการแบบเอกชนมาประยกตใชในการใหบรการดานสขภาพ

177มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการ เพอการดแลอยางตอเนอง

ความตอเนอง(ContinuousCare)เปนหวใจหนงของการใหบรการ

ในระบบบรการปฐมภม หมายถง บรการทครอบคลม ตอเนอง ตลอดชวต

(ตงแตเกดจนตาย)ซงนยของความหมายนทำใหมความตอเนองเกดขน3ลกษณะ

ลกษณะแรก คอ การดแลตอเนองกอนเกดปญหาสขภาพ ลกษณะตอมาคอ

การดแลตอเนองเมอมปญหาสขภาพเกดขนนนหมายถงประชาชนจะไดรบการ

ดแลตงแตเรมปญหาจนกระทงปญหาสนสดซงเรยกวา“IntraEpisode”และ

ลกษณะสดทายคอ ประชาชนจะไดรบการดแลอยางตอเนองระหวางปญหา

หรอกจกรรมทเกยวของกบสขภาพตงแตเกดจนตายเรยกวา“InterEpisode”

(พณพฒนโตเจรญวาณช2553)

ประสทธภาพของการใหบรการตอเนอง เกดจากปจจยหลายประการ

อาท ความสมพนธทดระหวางผใหบรการและผรบบรการ บรการทครอบคลม

ของหนวยบรการ ระบบฐานขอมลเพอการตดตาม และการสนบสนนจาก

ครอบครวและชมชน ซงการจะพฒนากระบวนการนในเชงระบบไดนน จำเปน

ตองใชทรพยากร กระบวนการจดการทดและรอบดาน ตลอดจนการมเครอขาย

ทหลากหลายและเขมแขงรวมกนในการจดระบบการดแลตอเนอง (สพตรา

ศรวณชชากร2554)

178 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การใหบรการตอเนองของเครอขายบรการปฐมภมแตละเครอขายแตกตางกนตามบรบทของพนท จงเปนงานทตองอาศยการคดคนสรางสรรคทจะชวยใหแนวคดแปรเปนแนวปฏบตไดอยางเหมาะสมกบบรบทการทำงานทเปนจรง (โกมาตร จงเสถยรทรพย 2554) สามารถสรปรปแบบการดแลตอเนองได 2 รปแบบ คอ การดแลตอเนองทบานโดยมศนยกลางการดแลและการดแลตอเนองทบานโดยชมชน การดแลตอเนองทบานโดยมศนยกลางการดแล

เครอขายบรการสขภาพอำเภอลำสนธจงหวดลพบร เนนกระบวนการรวมมอระหวางระบบบรการสาธารณสขกบระบบสขภาพชมชนอยางเปนเนอเดยวกนเพอดแลผปวยโรคเรอรง ผปวยทตองพงพาสายสวนตางๆผพการผปวยทางจตเวชเดกพฒนาการชาและผสงอายทพงพาตนเองไดนอย โดยกำหนดใหมผรบผดชอบและตดตามผปวยอยางเปนระบบทงในเครอขายและในชมชน มกระบวนการดแลทบานทชมชนอยางตอเนอง มกระบวนการชวยเหลอเยยวยาโดยเครอขายแบบองครวม มกระบวนการเสรมพลงผปวยและครอบครวเพอใหเกดFamily-selfcareและตดตามประเมนผลของการดแลและคณภาพชวตของผปวยอยางตอเนอง

โดยใชระบบขอมล

ผงการประสานงานของเครอขายบรการลำสนธ

WardประสานงานCentermanagerสงทางComputerและManagerสงCaseตามขอบงช

PCU CareteamLeadteam

Chroniecase ทมพการ ทมจตเวช ทตา

ประเมนความพรอมกอนกลบบานทWard(ซงผป.ผานD/CPlanของwardซงสอน/ฝกทกษะ/สาธตกลบแลว)

PCU CareteamLeadteam

179มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

1.ศนยดแลตอเนอง(Centermanager)ทำหนาทในการประสานงาน

รบ-สงตอขอมล จดการและประเมนผล สนบสนนการจดแลกเปลยนเรยนร

ในทม เชน จดเวทเรองเลาประสบการณจรงดแลผปวยทก 2 เดอน นำขอคด

จากประสบการณหาจดดเพอรวบรวมเปนองคความรและจดดอยเพอพฒนา

จดอบรมเพมทกษะและสมรรถนะในการดแลผปวย เปดโลกทศนในการทำงาน

ของteamเมอมความรใหมๆการใหกำลงใจโดยการประกวดคนตนแบบเชน

ผปวยตนแบบ, Care team ตนแบบ และบรหารจดการธนาคารอปกรณ

เชน เครองดดเสมหะ ถงออกซเจนพรอมหวเกย เพอใหผปวยสามารถยมไปใช

ทบานได เชน ผปวยเรอรงระยะสดทายทตองการใชชวตบนปลายอยางสงบ

ภายใตชายคาตนเอง

ระดบ1

-การเดนทางและการเคลอนไหว ไมสะดวก-ผปวยทดแลตวเองไมไดเตมท-ผปวยทปวยดวยโรคเรอรง ในระยะสดทายหรอภาวะวกฤต ตางๆทไมตองการการรกษา เพมเตมในโรงพยาบาล-Caregiverburnout-ผปวยทตองการการดแลตอเนอง

ระดบ2

-ขาดความรความเขาใจ-ไมสามารถปรบเปลยนพฤตกรรม และแนวคด-ศกยภาพดแลตวเองไมเพยงพอ-ผปวยหรอสมาชกในครอบครว ขอใหตดตามเยยมทบาน-ครอบครวทมปญหาทางรางกาย จตใจสงคมหรอเศรษฐกจทม ผลกระทบตอสภาวะสขภาพ-ตองการตดตามการดแลรกษา ตอเนอง

ระดบ3

-ปญหาซบซอนpoorcontrol-มความเสยงทอาจเกดอนตราย เชนMultiplemedical prohlem-มการเปลยนแปลงทตองเฝาระวง-มปญหาทางจตสงคม-ขาดโอกาสทางสงคม

180 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ขอบงชของCentermanagerแบงการ

ดแลเปน 3 ระดบ โดยระดบท 1 เปนการดแล

ของ Care team ระดบท 2 เปนการดแลของ

PCU ในเขตรบผดชอบระดบท 3 เปนการดแล

ของ Lead team และมรายละเอยดการดแล

ตามแผนภาพ ซงแตละทมสามารถสงตอ Case

ไปมาไดตามระดบของผปวยขณะนนๆ

2. Lead team ประกอบดวยทมหลก

จำนวน 4 ทม คอ Lead team โรคเรอรง,

Leadteamผปวยพการ,Leadteamผปวยตา,

LeadteamผปวยจตเวชเมอCentermanager

ไดรบ Case มาจากหนวยงานตาง ๆ จะสงตอ

ตามขอบงชไปยง Lead team ดงกลาว หาก

Lead team ดแลจนพรอมสงตอ อาจสงตอ

ให PCU หรอ Care team ดแลตอตามระดบ

การดแล

3. PCU มจำนวน 8 แหงใน 6 ตำบล

แตละแหงอยไกลกน PCU ทไกลทสดหางจาก

โรงพยาบาลลำสนธถง 40กโลเมตรซงไกลกวา

จากตวโรงพยาบาลลำสนธไปอำเภอใกลเคยง

เสยอกจงตองการการบรหารจดการทดเพอการ

บรการผปวยใหเขาถงบรการอยางมมาตรฐาน

4. Care team เปนทมดแลประจำ

หมบาน คดเลอกจากบคคลในหมบาน มใจรก

ในการดแล เปรยบเสมอนผชวยเหลอคนไขทจะ

ชวยทมในการดแลผปวยและครอบครวทบาน

181มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

โดยรบการสนบสนนงบประมาณจาก

อบต. มทมสหสาขาวชาชพจากโรงพยาบาล

อบรมความรในการดแลขนพนฐาน และตดตาม

งานทำใหมเครอขายในการดแลทเปนผทรพนฐาน

และใกลชดผปวยมากทสด และ อบต.เอง

มบทบาทในการดแลสงแวดลอมในชมชน และ

ใหการสนบสนนทางสงคม ทมเจาหนาทจะ

ลงเยยมเพอชวยเหลอในกรณกำกบตดตามงาน

หรอทมดแลประจำหมบานพบปญหาผปวย

ทอยในความดแลทไมสามารถดแลได เนองจาก

มปญหาซบซอน

Care team ทกคนจะไดรบการจด

อปกรณประจำตว ไดแก กลองพลาสตกใส

อปกรณแปงหวสบยาสระผมCottonbud

แปรงขดเลบ มดตดเลบ สายวดเอว กรรไกร

เครองชงนำหนก เครองวดความดนโลหตชนด

อตโนมต สายยดรดอปกรณกบรถจกรยานยนต

พลาสตกรองศรษะเมอสระผมอปกรณเวชภณฑ

สำหรบทำแผล สำหรบรายทตองดแลผปวย

เบาหวานจะไดรบเครองเจาะระดบนำตาลจาก

ปลายนว ในชวงเชาของทกวน Care team

สามารถเบกอปกรณทำแผลเพมเตมไดทศนย

ดแลตอเนอง

เครอขายบรการสขภาพ

อำเภอวารนชำราบจงหวดอบลราชธาน

ออกแบบการดแลตอเนองภายใตแนวคด

การเยยวยาทไรรอยตอจากโรงพยาบาลสบาน

และชมชน โดยจดตงศนยดแลตอเนองขนเมอ

ป 2551 ภายใตการดแลของงานการพยาบาล

ชมชนและเปนคนทำงานคนเดยวกนกบทมพฒนา

PCUเครอขายสขภาพวารนชำราบ

182 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การบรหารจดการใชแนวคดการพฒนาแบบ PLAN-DO-CHECK-ACT

โดยมการจดทำแนวทางการปฏบตทชดเจนพรอมสนบสนนวสดอปกรณ

การแพทยทจำเปนในการดแลผปวยตอเนองทบาน เรมจากกำหนดแนวทาง

ปฏบตในการสงตอผปวยในการดแลตอเนองระหวางโรงพยาบาล และ PCU

จดระบบใหมกระบวนการคดกรองผปวยทมความจำเปนตองดแลตอเนอง โดย

พยาบาลศนยดแลตอเนองเขาเยยมผปวยทตกผปวยเพอคนหาปญหาผปวย

เชงรกและวางแผนการดแลผปวยกบพยาบาลประจำตกและแพทยเจาของไข

กรณคนไขมปญหาการดแลทซบซอนจะใชแนวคด C3THER (Care,

Communication, Continuity, Team, Health Resources, Environment

& Equipment, Record) เพอวางแผนจำหนายผปวย จากนนปรบระบบการ

บนทกขอมลและนำสงขอมลการดแลผปวยใหกบPCUโดยเนนใหเหนปญหา

และกจกรรมทสำคญทตองดแลตอทบาน เพอไมใหเกดภาวะแทรกซอนเพม

หรอเกดปญหาเดม

ระบบการดแลตอเนองน ชวยใหผปวยสามารถดแลตนเองไดโดยไมตอง

กลบมานอนโรงพยาบาลซำดวยโรคเดม ทำใหผปวยมคณภาพชวตทดขน

นบเปนบรการทไรรอยตอสอดคลองกบบรบทชมชน

การดแลตอเนองทบานโดยชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอแมลาวจงหวดเชยงราย

ไดนำนโยบายสาธารณสขการใชบานเปนหอผปวย (Homeward) มา

ดำเนนการใหเปนรปธรรมเพอแกปญหาความไมตอเนองในการดแลผปวย

เรอรงและผพการ เพราะการขาดแคลนเจาหนาทและเตยงในโรงพยาบาล

ไมพอ โดยไดรบการดแลจากจตอาสาอำเภอลาว ดจดงญาตมตรเสมอน

ครอบครวเดยวกน เนนการสรางการมสวนรวมจากครอบครว ชมชน องคกร

ผทมสวนเกยวของในการดแลสขภาพ

แนวคดในการดแลจากจตอาสาอำเภอแมลาว

183มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

สวนทองถน และหนวยงานทเกยวของในการ

วางแผนการดแลรกษา มการจดแนวทางเยยม

บานโดยการจำแนกประเภทเตยงผปวยอยาง

ชดเจน หรอดำเนนการชวยเหลอตามสภาพ

ปญหาของผปวย เพอใหผปวย ผพการ ผดอย

โอกาสผถกทอดทงไดรบการดแลอยางตอเนอง

ทบาน (Home care/HomeWard) มคณภาพ

ชวตทดขน ตลอดจนการนำภมปญญาพนบาน

และพธกรรมทางศาสนามาใชในการดแลผปวย

โดยมงหวงให เกดระบบสขภาพเชงรกแบบ

องครวมในพนทอยางเปนรปธรรม

ประเภทเตยงและการดแลผปวยทบานอำเภอแมลาว

ประเภทเตยงและการดแลผปวยทบาน(Roundward)อ.แมลาว

เตยงประเภทท1ทมดแลไดแก

-จนท.ทมเยยมบานรพ.แมลาว-สหสาขาวชาชพ-จนท.รพ.สต.-อสม./อผส./อสพ./จตอาสา-Caregiverญาตผดแล

เตยงประเภทท2ทมดแลไดแก

-จนท.ทมเยยมบานรพ.แมลาว-จนท.รพ.สต.-อสม./อผส./อสพ./จตอาสา-Caregiverญาตผดแลสามารถดแลได

เตยงประเภทท3ทมดแลไดแก

-อสม./อผส./อสพ.-จตอาสาประจำหมบาน-Caregiverญาตผดแลเปนผดแล

RoundWard

อยางนอยเดอนละ1ครงRoundตามกรณทมความจำเปนจนกวาจะเสยชวต

หรอยายเปนเตยงประเภท2ไดตอไป

RoundWard

อยางนอยเดอนละ3เดอน/ครงและRoundเมอมความจำเปน

จนกวาจะยายเปนเตยงประเภท3ไดตอไป

RoundWard

อยางนอย2ครง/ป

184 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอแมใจจงหวดพะเยา

พฒนาระบบการดแลสขภาพทบาน(HOMEWARD)โดยเนนการสราง

ความรวมมอกบแกนนำในชมชนทมศกยภาพ เชน อาสาสมคร จตอาสา

เครอขายอาสาเยยมบาน เพอใหผปวยรวมกบครอบครวและชมชนสามารถ

ดแลตนเองไดและมสวนรวมในการสรางสขภาพอยางตอเนอง โดยมการ

กำหนดขนตอนแนวทางปฏบตทชดเจน ตงแตกำหนดโครงสรางและบทบาท

ของ “ทมเยยมบาน” พรอมแนวทางปฏบตรวมกนตามมาตรฐาน พรอมกบใช

นวตกรรม “สามลอนอย กอยผอสขภาพ” เปนเครองมอเพอการดแลสขภาพ

ทบาน

185มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภออนทรบรจงหวดสงหบร

จดรปแบบการดแลตอเนองโดยการกำหนดลกษณะของผรบบรการ

เปนเกณฑ โดยมการแบงพนทและทมเยยมบานทชดเจน เรมตนกระบวนการ

เยยมบานโดยจำแนกลกษณะของบคคล (ผปวย) ในครอบครวเปน 4 ลกษณะ

ปกต กลมเสยงปวย และดอยโอกาส (พการ) และกำหนดลกษณะเตยงเปน

1. เตยงพกผอน (กลมปกต) 2. เตยงเสยง 3. เตยงปวย และ 4. เตยง

ดอยโอกาส(ผพการ)

ทมสขภาพหรอทมเยยมบาน ประกอบดวย พยาบาลวชาชพ เจาพนกงาน

สาธารณสข และ อสม. ระดบชำนาญการ ซงทำหนาทเสมอนเปนพยาบาล

ประจำครอบครวดวย โดย อสม. ระดบชำนาญการ 1 คน รบผดชอบดแล

10-13 เตยงสขภาพ แบงความรบผดชอบออกเปน 10 สาขา คอ เบาหวาน

ผพการ คมครองผบรโภค มะเรงปากมดลก โรคไขเลอดออก ความดนโลหตสง

ปรบเปลยนพฤตกรรมผสงอาย วณโรค และอนามยแมและเดก ผสานดวยการ

186 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ใชงบประมาณจากกองทนหลกประกนสขภาพทองถนสนบสนนใหเกดโครงการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพและโครงการแกไขปญหาดานสขภาพในชมชนอกดวย เครอขายบรการอำเภอคลองใหญ จงหวดตราด จดระบบการดแลตอเนองทบาน โดยมเปาหมายสำคญ2ประการคอ1) เพอลดจำนวนผปวยใหมในโรคทปองกนได และเพอสรางโรงพยาบาล 1 เตยงสำหรบผปวยโรคเรอรงทบาน โดยมการกำหนด Index Case ในการ Home Visit และ HomeHealthCare ซงมทงกลมแมและเดก ผปวยนอกทตองปรบพฤตกรรมผปวยโรคตดตอ และสงตอขอมลไปยงหนวยงานเยยมบานทงในโรงพยาบาลและศนยสขภาพชมชน/รพ.สต.ผานทางระบบLAN โรงพยาบาล1เตยงทบานเปนงานของ2เจาภาพหลกคอพยาบาลและนกกายภาพบำบดขนกบอาการของผปวยเรอรงวาเปนผปวยทมหตถการแบบใด สวนสหวชาชพอนเปนทมสนบสนน ออกเยยมตามการนดหมายของเจาภาพหลก เรมจากการทบทวนการดแลผปวยตามแผนการรกษาเชอมจากโรงพยาบาลทมการฝกทกษะจำเปนใหกบญาตผดแลผปวยจนผานการประเมนจากนนพยาบาล รพ.สต. รวมกบครอบครว จะจดเตรยมบานและอปกรณในการดแลผปวย ยายผปวยไปรกษาพยาบาลตอทบาน โดยมพยาบาล รพ.สต.หรอนกกายภาพบำบดเปนเจาของไขแทนแพทย และญาตผปวยเปนพยาบาลขางเตยง มสหวชาชพออกเยยมตามความจำเปนทพยาบาลหรอกายภาพเจาของไขนดหมาย พรอมกบเตมเตมศกยภาพของเจาภาพหลกอยเสมอเพราะการเจบปวยทเปลยนไปของคนในชมชน ปจจบน CUP คลองใหญ สามารถสรางโรงพยาบาล 1 เตยงไดสำเรจเกอบ100เตยงทงผปวยเรอรงผพการและผปวยระยะสดทายซงการรกษาพยาบาลทบานนนไดสรางความพงพอใจใหแกผปวยเปนอยางมากและชวยลดอตราครองเตยงของโรงพยาบาลลงไดมาก ทสำคญกวานนคอคณภาพชวตของผปวยทดขน

187มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การจดการ ระบบการเยยมบาน

การเยยมบาน (Home visit) เปนองคประกอบสำคญหนงของงาน

เวชปฏบตครอบครวและบรการปฐมภม มลกษณะทเปนการดแลรกษาผปวย

นอกสถานพยาบาล โดยมวตถประสงคสำคญคอเพอเพมประสทธภาพในการ

ดแลผปวยอยางตอเนอง1

การเยยมบานอาจจำแยกออกเปน 4 ลกษณะ คอการเยยมบานกรณ

เจบปวยการเยยมบานผปวยใกลเสยชวตการเยยมบานเพอประเมนสภาวะ

สขภาพ และการเยยมบานหลงผปวยออกจากโรงพยาบาล (โสรยา วงศวไล

2554)

การเยยมบานควรดำเนนการอยางเปนขนตอนตอเนองกนตามลำดบคอ

ขนตอนท1 การประเมนปญหาสขภาพและความตองการของครอบครว

ขนตอนท2 การวางแผนเพอชวยเหลอและอปกรณในการเยยมบาน

ขนตอนท3 เยยมบาน โดยมการนดหมายและยนยนการนดหมาย

พรอมอปกรณการเยยมบานทจำเปนและ

ขนตอนท4 การประเมนผลการใหบรการ

1โสรยาวงศวไล.แพทยเวชปฏบตครอบครวกบการเยยมบานอางองจากHomehealthcare.AAFPpoliciesonhealthissues1998.

188 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การเยยมบานเปนองคประกอบของการดแลผปวยททำใหบคลากร

ทางการแพทยเขาใจและมองเหนปญหาทางสขภาพของผปวย และใหผปวย

และครอบครวมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเอง ทงการรกษา ปองกน

สงเสรมและฟนฟสขภาพดวยบรบทและขอจำกดทแตกตางกนรปแบบการ

เยยมบานของเครอขายบรการปฐมภมจงมรปแบบของการจดการและผลลพธ

ทแตกตางกน

เครอขายบรการสขภาพอำเภอดอนพดจงหวดสระบร

พฒนาระบบเยยมบานโดยเชอมโยงกบระบบรบ-สงตอผปวย มศนย

ประสานการรบ-สงตอผปวยเปนศนยกลางของระบบ เชอมโยงตงแตรบผปวย

ทถกสงตวมาจากสถานอนามยเขารกษาโรงพยาบาลดอนพด หรอสงตวไปรบ

การรกษาตอทโรงพยาบาลอน ๆ เมอรกษาแลวกลบบานกสงขอมลกลบคนให

สถานอนามย ในกลมทตองการการดแลตอเนองกเชอมโยงกบทมเยยมบาน

เพอเตรยมการเยยมบานได ทำใหมองเหนภาพรวมทงหมดของการเขารบ

บรการในระบบทงขาเขาและขาออกจากโรงพยาบาล ในการปฏบตงานมการ

กำหนดแนวทางทชดเจนทงเรองการประสานงานและขอสนบสนนทมเยยม

บาน

หมายเหต 1. ตดตามตอเนอง หมายถงผปวยทมปญหา หรอความยงยากในการดแล ตดตาม ตองการดแล ตดตามอยางตอเนองเปนระยะ ๆ 2. ทมเยยมบานประจำโซน ประกอบดวย โซน 1 (ตำบลดอนพดและตำบลไผหลว) โซน 2 (ตำบลบานหลวงและตำบลดงตะงาว) 3. แนวทางการประสานงาน การสงกลบขอมล 4. ดแลตอเนอง (กรณผปวยใน) ม Criteria ในการตดตามตอเนอง ผปวย 4 กลม ดงน * ผปวย DM, HT ทมภาวะแทรกซอนตาง ๆ * ผปวยทมปญหายงยากซบซอนในการดแล เชน CVA ทำแผลทบาน, ใหอาหารทางสายยาง * ผปวยโรคตดตอทตองเฝาระวงและควบคมโรค เชน DHF, TB, Leptospirosis เปนตน * ผปวยอน ๆ ทแพทยเหนควรตองตดตามเยยมบาน

ผปวยสงกลบจาก รพ.ตาง ๆ

แบบ OPD Case

PCU/สอ.ในเครอขาย รพ.ดอนพด

ตดตามตอเนอง1

(ทมเยยมบาน)

พนทตดตามเอง (สรปผลการเยยมสงคนศนยฯ)

เขยนแบบแสดงความจำนงขอสนบสนนทมเยยมบาน

สงใหศนยฯ

รวบรวมขอมลประสานทมเยยมบานประจำโซนนน ๆ

สงขอมลใหเลขานการทมเยยมบานประจำโซน2

เลขาฯทม มอบหมายทมเยยมบานในโซนรบผดชอบลงเยยม

ผทมตดตามเยยมบาน (สรปการเยยมสงคนศนยฯ)

ศนยประสานการรบ-สงตอผปวย

ดแลตอเนอง4

(ทมเยยมบาน)

พนทตดตามเอง (สรปผลการเยยมสงคนศนยฯ)

แบบ IPD Case

Admitt Ward

จำหนวย(กลบบาน)

YES YES

NO NO

189มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

แนวทางการประสานงานและตดตามเยยมบานเครอขายบรการสขภาพอำเภอดอนพดจงหวดสระบร

190 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เครอขายบรการสขภาพอำเภออนทรบรจงหวดสงหบร ใชนโยบาย “สรางนำซอม” ออกแบบระบบการบรการทงหมด โดยมงเนนการดแลอยางตอเนองเปนองครวม ผสมผสานระหวางอนามยครอบครวและการบรการสขภาพดเรมทบาน (Home Health Care) ตลอดจนใหการดแลความเปนอยทเกยวกบการดำรงชวตในครอบครว เพอใหเกดภาวะสขภาพด และมความปกตสขภายในครอบครว โดยใหความสำคญกบการเยยมบานทเนนใหครอบครวมสวนรวมในการดแล โดย ทมเยยมบาน ประกอบดวยพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลอนทรบร 2 คน เจาพนกงานสาธารณสข 1 คนนกการแพทยแผนไทย 1 คน หมอนวดผชวยแพทยแผนไทย 2 คน อสม.ดำเนนการเยยมแบบบรณาการ โดยแบงโซนความรบผดชอบ เครองมอหลกในการเยยมบานคอแฟมครอบครว(FamilyFolder)มการควบคมกำกบการเยยมบานตามการนดหมาย โดยมหลกเกณฑสำคญของการเยยมบานคอมสมาชกในครอบครวตองการการดแลอยางตอเนอง เชน มแผลเรอรง ตองใหอาหารทางสายยาง ใสสายสวนปสสาวะคาไว รวมทงผพการทตองการกายภาพบำบดเพอฟนฟสภาพ หรอปวยดวยโรคเรอรงและมปญหาในการเดนทางมาตรวจทโรงพยาบาล หรอปวยดวยโรคเรอรงในระยะสดทายและไมตองการการรกษาเพมเตมในโรงพยาบาล รวมถงครอบครวทมปญหาทางรางกายจตใจสงคมหรอเศรษฐกจทมผลกระทบตอสภาวะสขภาพ

แนวทางปฏบตของทมเยยมบาน

กอนออกเยยมบาน

· กำหนดทมทจะเปนผเยยม

· ศกษาขอมลตางๆของครอบครวและสมาชกในครอบครว

· กำหนดวตถประสงคในการเยยมและกจกรรมเพอบรรลวตถประสงค

· เตรยมอปกรณทจะตองนำไปดวยในการเยยมบาน

· ยนยนวนและเวลาเยยมบานกบสมาชกในครอบครวนนๆลวงหนา

191มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ขณะเยยมบาน

· ปฏบตตนในฐานะแขกของครอบครว แนะนำตนเองและสถานท

ทำงานชแจงวตถประสงคในการเยยม

· เคารพกฎระเบยบวฒนธรรมประเพณของครอบครวและชมชน

· ดำเนนการปฏบตตามแผนการเยยมทกำหนดไวแลว

· ขณะสมภาษณ อาจจดบนทกสน ๆ เพอกนลม ควรแจงสมาชก

ในครอบครวทกครงวาขอมลเหลานจะเปนความลบ

· ใชเวลาในการเยยมแตละครงไมใหนานจนเกนไป

· กอนลากลบควรนดหมายการเยยมครงตอไปกบสมาชกในครอบครว

หลงเยยมบาน

· ดแลอปกรณทไดนำไปใชตรวจสภาพและจำนวนกอนเกบเวชภณฑ

เชนยาชดทำแผลนำยาตางๆทไดใชไปแลวควรเตมใหเตมหรอ

ใหอยในปรมาณทเพยงพอทจะใชในครงตอไป

· บนทกรายงานการเยยมบานอยางละเอยดบนทกขอมลลงHCIS

· ทมเยยมบานมการแลกเปลยนประสบการณ และปรกษากน

ภายในทมเพอประเมนผลการเยยมในแตละครง และกำหนด

แผนการเยยมครงตอไป

เครอขายบรการสขภาพอำเภอสงเมนจงหวดแพร

จดระบบการดแลตอเนองโดยใชการเยยมบาน ดวยการสรางพนธมตร

ในชมชนทมทงความสามารถและศกยภาพทหลากหลายเพอรวมกนดแลผปวย

โดยเฉพาะอาสาสมครสาธารณสข(อสม.)ซงไดรบการอบรมพฒนาใหเปนอสม.

เชยวชาญงานดแลผปวยโรคเรอรง ซงมศกยภาพในการดแลผปวยในระดบของ

“หมอครอบครว” การจดการเนนสวนรวมทงในสวนของภาครฐภาคประชาชน

และวดเปนเครอขายในการดแลสขภาพในชมชน

การเยยมบาน (Home Visit/Home Health Care)

ทมเยยมบาน

- จตอาสาพฒนาบานกวาง - แกนนำชมชน - อบต. - ตำรวจ - โรงเรยน - วด - เจาหนาท

คนหาขอมลสขภาพในพนท

- การสำรวจชมชน - อสม. องคกรชมชน - โรงพยาบาล/สถานพยาบาลอน ๆ

การเยยมบาน

- สำรวจขอมลสขภาพครอบครว - ทำแบบบนทกขอมลสขภาพครอบครว

ปญหาสขภาพ

- ผปวยทตองการการดและระยะสน/ หลงผาตด/หลงคลอด - ผปวยเรอรง - ผสงอาย/ผพการ

ประเมนภาวะสขภาพครอบครว

ปญหาสขภาพทตองดแลตอเนอง

- ผปวยเรอรงทควบคมอาการไมได - ผปวยทมปญหาอน ๆ ทมผล กระทบตอคณภาพชวตตองม คนชวยเหลอในกจวตรประจำวน - ผปวยทตองการการดแลซบซอน ไมสามารถทำกจวตรประจำวน ได/มอปกรณการแพทย - ผปวยระยะสดทาย

การเยยมบานเพอสรางเสรมสขภาพ/ปองกนโรค/ ฟนฟ/การพยาบาลรกษา

- ประเมนสขภาพ(บคคลตามวย) - ใหการสรางเสรมสขภาพ/ปองกนโรค/ฟนฟ/ พยาบาลรกษาตามผลการประเมนสขภาพ

การดแลสขภาพตอเนองทบาน (Home Health Care/Home ward)

- ประเมนสขภาพเฉพาะโรค - ประเมนสขภาพ(บคคลตามวย) - แผนการพยาบาล/ใหการพยาบาล ฯลฯ

เครองมอทใชในการเยยมบาน

1. แบบบนทกสขภาพครอบครว 2. แบบประเมนสขภาพ (บคคลตามวย) 3. แบบประเมนผปวย The Barthel Activity of Daily Living Index 4. แผนการพยาบาล 5. แฟมครอบครว 6. แฟมชมชน

ประเมนผลลพธ

* ตองการดแลตอเนอง * สงตอโรงพยาบาล

* อยไดดตามภาวะสขภาพ * ชมชนเขมแขง

ระบบการเยยมบานของเครอขายบรการสงเมน

192 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

193มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

อตรดตถโมเดล… พลงวชาการกบการเสรมพลงของชมชน1

“แนวคด 1 มหาวทยาลย 1 จงหวด เปนการปฏรปแนวคดทาง

การศกษา จากการเอาวชาเปนตวตงไปเอาพนทเปนตวตง พนทคอ

ความเปนจรงของชวตและการอยรวมกนทงระหวางคนกบคนระหวาง

คนกบสงแวดลอมในพนทมคนองคกรสถาบนตางๆมากมายถาคน

องคกรสถาบนตางๆเหลานเรยนรรวมกนในการปฏบต (Interactive

through Action) ชมชนทองถนจะเกดการพฒนาอยางบรณาการไป

พรอมกนอยางนอย 8 เรอง คอ เศรษฐกจ จตใจ สงคม วฒนธรรม

สงแวดลอม สขภาพ การศกษา ประชาธปไตย การพฒนาอยาง

บรณาการทำใหเกดสงคมศานตสข หากมหาวทยาลยไปรวมใน

กระบวนการเรยนรรวมกนในการปฏบตจะเปนปจจยสำคญตอ

การปฏรปประเทศทเอาพนทหรอชมชนทองถนเปนตวตง และจะเปน

การปฏรปการศกษาไปดวยในตว”

ศ.นพ.ประเวศวะส

1 สรปจากการศกษาดงาน1มหาวทยาลย1จงหวด“อตรดษฎโมเดล”และ“เสนทาง1มหาวทยาลย1จงหวด โดยมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

194 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

“อตรดตถโมเดล”เปนการนำแนวคดของศ.นพ.ประเวศวะสราษฎร

อาวโส ทอยากเหนมหาวทยาลยมบทบาทในการสนบสนนความเขมแขงของ

ชมชนทองถน โดยการสงเสรมใหอาจารย นกศกษา รจกการทำงานเพอสงคม

ดวยการเอางานวจยและวชาการลงพนทพฒนาชมชน หรอทเรยกวา “ชมชน

เปนหองเรยนและพนทวจย”

ชวงกอนปพ.ศ.2540มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถมผลงานทรวมมอ

กบชมชนทองถนทมคณคาควรแกการสานตอจำนวนมาก แตผลงานสวนใหญ

ขนกบบคคล ขาดการบมเพาะสานพลงตอเนอง จดเปลยนทสำคญเกดขน

ชวงพ.ศ. 2540-2541 มหาวทยาลยไดทนวจยเชงกลยทธเพอประเมน

สถานภาพองคความรและพฒนาชดโจทยวจยทสนองตอเปาหมายวสยทศน

การพฒนาพนทจงหวดอตรดตถจากสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย

(สกว.) ทำใหเกดเครอขายระหวางมหาวทยาลยกบภาคทกภาคสวนอยางเปน

รปธรรม เปนจดเรมใหมการสานตอการวจยปฏบตการแบบมสวนรวมเพอ

ประโยชนของชมชนทองถนทมการพฒนามาอยางตอเนอง

ป 2551-2554 มหาวทยาลยไดรบการสนบสนนทนวจยเพอดำเนน

โครงการพฒนาตำบลสขภาวะและจงหวดนาอยจากสำนกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) จากการออกแบบการทำงานเพอสราง

กลไกเชงระบบทเชอมงานประกนคณภาพองคกรกบการพฒนาพนท เปนการ

ลดชองวางทเคยขาดการเชอมตอสงด ๆ จากประสบการณคนรนเกาใหมการ

สานพลงจากทกคณะรวมกบองคกรภาค ชวยกนสานเครอขายสงดเขาดวยกน

ใหเพมขนอยางยงยน โดยมการพฒนากระบวนการคด วธทำงานของ

มหาวทยาลยกบองคกรภาค เรมจากทมงานทมจตวญญาณทำงานเพอชมชน

สงผลใหเกดการสานพลงทำงานสเปาหมายรวมกนของพนททงระดบตำบล

และจงหวด

195มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เสนทางพฒนาการบรหารจดการงานวจยแบบบรณาการเพอพฒนาพนทของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถกบอปท.และองคกรภาค

การด

ำเนน

งาน

สถาน

การณ

- Uทำงานใกลชดพนท แตขาดการเชอมกบภาค อยางบรณาการ

- สกว.สนบสนนวจยเชงกลยทธ เพอทองถน- UและเครอขายพฒนาQA และการบรหารงานวจยเชงรก

- แหลงทนหนนวจยบรณาการ- สกว.หนนวจยพฒนานวตกรรม การบรหารจดการงานวจย-สกอ.หนนวจยเชงกลยทธ

- สสส.หนนวจยพฒนาตำบล

สขภาวะและจงหวดนาอย

- Uสานตออตลกษณสคนรนใหม

- เชอมงานสอนและวจยกบชมชน

- วจยชดโครงการพฒนาลมนำนาน

- วจยแผนการลงทนจงหวด

- วจยประเมนสถานภาพองคความรจงหวดอตรดตถ- พฒนาเครอขายวจยทองถน(PAR) - วจยชดโครงการเชงประเดน/ เชงพนท

- วจยพฒนานวตกรรมบรหารจดการ วจยเพอทองถนของเครอขายภาคเหนอ - วจยพฒนานกบรหารจดการงานวจย เพอพฒนาพนท- วจยบรณาการศาสตรเพอพฒนาพนท

- วจยพฒนาระบบบรหารจดการงานวจย แบบบรณาการเพอทองถนโดยการ จดการความร- บรหารชดโครงการวจยพฒนาตำบลสข ภาวะและจงหวดนาอยแบบบรณาการ เพอพฒนาทองถน

2548-2550 2551-25532540-2547กอนป2540

- เกดการเชอมโยงงานสอน

และวจยกบชมชนจากทกคณะ

- ผลวจยจากชดวจยพฒนา

ลมนำนาน

- เกดเครอขายการวจยเชงพนท และเชงประเดน- เกดเครอขายวจยจากทกภาคสวน ทงระดบจงหวด/ภมภาค/ประเทศ- ไดผลงานวจยพฒนาพนท/ สานพลงการทำงาน- เกดการเรยนรรวมกนระหวางU และองคกรทองถน- ไดองคความรกระบวนการวจยแบบ บรณาการเพอพฒนาพนท

- ไดรปแบบการประกนคณภาพ งานวจยเพอทองถนของมหาวทยาลย ราชภฏอตรดตถและเครอขาย- นกบรหารจดการงานวจยเพอทองถน เพมขน- ไดผลงานวจยเพอพฒนาพนท/ สานพลงการทำงาน- เกดเครอขายเรยนรระหวางองคกร ภาคทงภายในและภายนอก- ตงสถาบนวจยพฒนาผลตภณฑชมชน ในU(โดยจงหวดสนบสนน)

- ไดระบบกลไกการทำงานแบบ สานพลงชมชนเพอเปาหมายรวม ทเชอมระบบQAขององคกรภาค- เพมนกบรหารจดการงานวจยและ นกวจยชมชน- มระบบจดการงานวจยเพอทองถน ทเปนวฒนธรรมองคกร- ไดรปแบบการบรหารจดการแบบ บรณาการเพอพฒนาพนทของU กบอปท.และองคกรภาคทเปนระบบ มการพฒนาตอเนอง- เกดตำบลสขภาวะและอตรดตถ เมองนาอย

ผลผล

ต/ผล

ลพธ

196 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การบรการจดการแบบบรณาการ ชวยใหเกด

การพฒนาตำบลสขภาวะในชวงแรก 30 ตำบล

และขยายผลเตมพนทท งจงหวด เชอมโยง

การทำงานจากเปาหมายระดบตำบลสวสยทศน

การพฒนาของจงหวด โดยมกลไกการบรหาร

จดการทเปนระบบเชอมงานประกนคณภาพ

องคกร มการตอยอกขยายผลและพฒนา

ตอเนอง โดยสรปเสนทางการพฒนาระบบการ

ขบเคลอนงานแบบบรณาการของมหาวทยาลย

กบองคกรภาค

มหาวทยาลยไดมการพฒนานวตกรรม

การบรหารจดการงานวจยแบบบรณาการเพอ

พฒนาพนท โดยความรวมมอขององคกรภาค

อยางเปนระบบ ดวยการเชอมโยงการการ

จดการงานวจยของทกคณะกบงานพฒนาตำบล

ตนแบบสขภาวะอยางนอยคณะละ 3 ตำบล

โดยหนวยจดการงานวจยของแตคณะจะเชอม

ขอมลสถานการณปญหาจากพนทเพอการวจย

และปฏบตพนธกจขององคกรแบบบรณาการ

อยางมสวนรวมกบเครอขายองคกรภาค ผล

197มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เสนทางขบเคลอนงานแบบบรณาการ

เพอทองถนของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

และองคกรภาคมปจจยเบองหลงความสำเรจ

มากมาย แตสงสำคญกคอ วสยทศนผนำและ

ความมงมนของผปฏบต การบมเพาะสานตอ

ประสบการณการเรยนรและเสรมแรงจากแหลง

สนบสนนและการสานพลงเครอขายสเปาหมาย

รวมพฒนา

วทยาลยวววทยา : วถวจย เพอพฒนาพนทของคณะเกษตร

หวยบงเปนชอหมบานเลกๆแหงหนงใน

ตำบลปาเซา ซงเปนทตงของคณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ตำบลนเปนหนง

ในสามตำบลทเปนพนทเปาหมายหลกทคณะ

เกษตรศาสตรรบผดชอบทำงานรวมกบ อบต.

และองคกรภาคในชมชนหมบานแหงน ชาวบาน

มฐานะคอนขางยากลำบาก มอาชพเลยงววกน

เปนสวนใหญ ชวงกอนป 2552 ใครมธระตอง

ขบรถผานเขาไปในทนตองคดหนกเพราะหลบ

ขววยาก ปญหาขววจงเปนประเดนเรงดวนทตด

อนดบตน เมอทมวชาการของคณะเกษตรศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถลงไปสำรวจ

สถานการณในพนทรวมกบอบต.ปาเซาในชวง

ตนป 2552 อาจารยคณะเกษตรศาสตรทลง

พนทในชวงนนเลาทมาของการเกดวทยาลย

วววทยา (ววว.) ทหมบานแหงนจากปญหาขวว

ดวยความภมใจวา

“…เรามการจดเวทวเคราะหปญหาและ

หาแนวทางแกไขรวมกบชมชน โดยมทมหนวย

จดการงานวจยของคณะและภาคทเกยวของ

ลงไปรวมเวทหลายครง บางครงตองไปเยน ๆ

คำ ๆ ตามทชาวบานสะดวก การจดเวทแตละ

ครง ทมวชาการของคณะกบทมแกนนำในพนท

ตองเตรยมการศกษาขอมลอยางด ทงในสวน

ของสถานการณปญหา ศกยภาพของชมชน

ศกษาองคความรทเกยวของทเปนชองทางเลอก

ใหม ๆ รวมทงเชญภาคท เปนผรหรอมสวน

เกยวของรวมประชมดวย ผลการรวมวเคราะห

ปญหาและแนวทางพฒนาทำใหไดขอสรป

รวมกนวา มชดโจทยและทางเลอกเพอจดการ

เพมมลคาและคณคาใหกบขววอยางหลากหลาย

ทงทตองทำในระยะสนและระยะยาวเพอให

มการรวมคดรวมทำกนอยางตอเนองจงตกลงกน

ตงเปนวทยาลยวววทยาขน เพอใหมการเรยนร

ศกษาวจย และพฒนาตอเนองโดยใชสถานท

และอปกรณทดดแปลงจากสงทมอยแลวเปน

สวนใหญ โครงการเรมตนคอ วจยหารปแบบ

รปแบบการทำงานบรณาการพนธกจรวมกนของภาควชาการองคกรปกครองสวนทองถนและชมชนกรณศกษาบานหวยบงตำบลปาเซาอำเภอเมองจงหวดอตรดตถ

สสส.(สน.6)

โครงการพลงงานทางเลอกเพอสขภาพและชมชน

โครงการวจยเรอง“รปแบบทเหมาะสมในการผลตกาซชวภาพจากมลโคแบบครบวงจร

สำหรบบานหวยบง”วจยสรางองคความร

หนวยจดการงานวจย(RMU) แหลงทนวจย

-พลงงานทางเลอก-รปแบบบอเแกสทเหมาะสม

ขอมลจากเวทเรยนรในชมชน

หวยบง

เพมมลคาขวว

คณะเกษตรศาสตร

อบต.ปาเซา

คลนคเทคโนโลยฯ

พลงงานจงหวด

ปศสตวจงหวด

โครงการธนาคารขวว

บานหวยบงหมท7

ตำบลปาเซา

นโยบายสาธารณะแบบมสวนรวมของหมบานสขภาวะ

การจดการองคความร

งานบรการวชาการคณะเกษตร

แหลงทนวชาการ

-พนธโค-อาหารสตว-การจดการฟารม

หมบานแมขายวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

โครงการหมบานวทยาลยวววทยา(ววว.)

การฝกทกษะทางปญญาของอาจารยและนกศกษากบการเรยนรในชมชน

กรอบมาตรฐานคณวฒอดมศกษา(TQF)

การพฒนาศกยภาพวชาการของอดมศกษา

งานวจยอาจารยและปญหาพเศษของนกศกษารวมกบนกวจยชมชน

198 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

การผลตพลงงานแกสหงตนจากขววทเหมาะสม

กบบรบทชาวบานหวยบงตอจากนนกมโครงการ

วจยด ๆ ทชวยกนทำดวยความสขและภาคภมใจ

ตามมาอกเรอยๆ”

คนบานหวยบงใชแกสเฉลย2เดอน1ถง

ตอ1ครวเรอนเสยคาใชจาย300บาทแตเมอ

มแกสใชเอง ทำใหชาวบานลดคาใชจายเฉลย

100-150 บาท ของเสยทออกมาจากระบบ

นำไปทำปยได ซงชาวบานหวยบงทำนาขาวดวย

จงทำใหลดคาปยลงไปอกดวย ซงจากขอมล

พนฐานทะเบยนเกษตรกรรมพบวา บานหวยบง

มผเลยงโคเนอ45รายมโคเนอลกผสม778ตว

กรณตวอยางการเชอมโยงสถานการณปญหาสโจทยและขอเสนอโครงการจนปรากฏผลงานทหมบานหวยบงเปนตวอยางจากจดเลก ๆของการทำงานตามวถวจยเพอพฒนาพนทจากปญหาเพยงประเดนปญหาขวว ซงในมมมองของคนในพนทอาจมมมมองของการแกปญหาอยสวนหนง แตเมอเสรมมมมองกนในหลายมตหลายประสบการณ ทำใหเกดการเรยนรและพฒนาไมมสนสด กระบวนการคดดวยวถวจยเพอชมชนทองถนเชนนมคณคาและความสำคญอยางมากตอการจรรโลงทางสตปญญาของทกฝาย มกรณตวอยางมากมายทเลาไดโดยผมประสบการณทำจรงจากทกคณะของมหาวทยาลย

ระบบบรหารการจดการคณภาพงานวจยแบบบรณาการเพอทองถน

อปท./ฐานขอมล

- ศกยภาพและทนชมชน- องคกรชมชนแหลงเรยนร และเครอขาย- นวตกรรม/องคความร/ภมปญญา/- สถานการณสขภาวะชมชน- ประเดนปญหาเพอการวจย และพฒนา

เครอขายวจยกบสถานศกษา/อปท./องคกรภาค

- ภาครฐ- ภาคเอกชน- ภาควชาการ- ภาคประชาชน

เครอขายRMUกบองคกรภาค

การประเมนตนเองและกำหนดเปาหมายการพฒนาวจยแบบมสวนรวม

พฒนาระบบบรหารจดการงานวจยแบบบรณาการ

ผลงานบรรลตามเปาหมายวสยทศนองคกร

ระบบพฒนาโจทยวจย

ระบบพฒนาขอเสนอโครงการวจย

ระบบเผยแพรสการใชประโยชน

ระบบตดตาม/สนบสนน

ระบบสนบสนน- ระบบจงใจ - RMUKM- ระบบฐานขอมล - ระบบเรยนรฯลฯ- ระบบภาระงาน - ระบบบรหารทวไป

กลไกลการจดการความรและประกนคณภาพงานวจยโดยความรวมมอของมอร.และเครอขายองคกรภาคทตอเนองเปนวฒนธรรมองคกร

กลไกประกนคณภาพของมหาวทยาลย

คมอการบรหารจดการคณภาพงานวจยแบบบรณาการเพอทองถน

แผนงานวจยบรณาการแผนพฒนาบคลากรดานการวจย

(ระยะ1,4,15ป)

กลมวจยหลก- กลมวจยพฒนาภมปญญาและเทคโนโลย เพอชมชน- กลมวจยพฒนาทองเทยวและวสาหกจ ชมชน- กลมวจยบรณาการศาสตรเพอพฒนาพนท

- เกดเครอขายความรวมมอปฏบตงาน แบบบรณาการกบองคกรภาคอยางยงยน- มระบบสอสารบนฐานขอมลททนตอความ เปลยนแปลง- มกลไกการสรางองคความร และใชประโยชนพฒนาตอเนอง- ประชาชนในพนทมสขภาวะ

P

C

DA

199มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จากกรณตวอยางการทำงานของคณะเกษตรฯทตำบลปาเซา เหนไดวา

ทมวชาการหลกทเปนตวชวยทสำคญของอาจารยและนกศกษาทลงพนท คอ

ทมอาจารยทรบผดชอบประสานการพฒนาตำบลกบทมหนวยจดการงานวจย

ของคณะซงมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถกำหนดเปนโครงสรางหลกททกคณะ

ตองม เพอเปนทมสนบสนนการใหเกดการเชอมโจทยจากพนทสการปฏบต

พนธกจแบบบรณาการทงการวจย สอน บรการวชาการ และทำนบำรงศลป

วฒนธรรม

ภาพสรประบบบรหารจดการงานวจยแบบบรณาการเพอทองถนและ

การเชอมโยงการบรหารจดการงานวจยของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถกบ

เครอขายองคกรทองถน

จากภาพจะเหนวาระบบบรหารจดการคณภาพงานวจยแบบบรณาการ

เพอทองถนของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ ใชฐานขอมลทรวมกนพฒนากบ

ตำบลในเครอขายเปนตวชวยในการเชอมโจทยจากสถานการณปญหาในพนท

200 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

เพอการปฏบตงานวจย การพฒนาโจทย ขอเสนอโครงงานวจย ซงมการ

บรณาการกบพนธกจกบการสอน บรการวชาการและทำทำนบำรงศลปวฒนธรรม

รวมทงมระบบสนบสนน มเครองมอ คมอเปนแนวทางการทำงานแบบม

สวนรวม และเชอมโยงกลไกการทำงานกบการประกนคณภาพทงของ

มหาวทยาลย และเครอขายองคกรภาคเพอใหทกฝายไดประโยชนตอองคกร

ทตนเองรบผดชอบ ขณะเดยวกนกสงผลตอเปาหมายวสยทศนของพนท

ทงระดบตำบลและระดบจงหวดดวย

บรณาการพนธกจสชมชนทองถนเขมแขง

มหาวทยาลยราชภฏอตรดตถมกลไกสนบสนนการปฏบตพนธกจ

แบบบรณาการเพอทองถนเพอใหสนองตอนโยบายอยางหลากหลายเชนการ

กำหนดตวชวดใหมระบบบรหารจดการงานวจยทเออตอการวจยเพอทองถน

ทกคณะ และการเสรมแรงโดยใหรางวลงานวจยทบรณาการพนธกจทงสอน

วจย และบรการวชาการกบสถานการณปญหาชมชน ทำใหทกคณะมผลงาน

ทไดรบรางวลเสมอ ตวอยางงานวจยของคณะวทยาการจดการทไดรางวลคอ

“การจดการเรยนรแบบบรณาการเพอพฒนาความสามารถดานการสอสารของ

นกศกษาวชา การพดเพอประชาสมพนธในงานสงเสรมเครอขายวสาหกจ

ชมชน” ของ ผศ.ดร.ปญณตา ชยสนท และเรอง “รปแบบการพฒนาแผนท

แหลงเรยนรชมชนโดยความรวมมอของภาควชาการกบองคกรชมชนตำบล

แสนตออำเภอนำปาดจงหวดอตรดตถ”ของอาจารยรชดาคำจรงเปนตน

การปฏบตพนธกจแบบบรณาการเพอชมชนทองถนของทกคน มกลไก

การบรหารจดการทเปนระบบ ไมขนกบตวบคคลเหมอนในอดต กรณตวอยาง

กระบวนการทำงานแบบบรณาการของคณะมนษศาสตรและสงคมศาสตรและ

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเชอมงานกบพนท

201มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

นอกจากกลไกการบรหารจดการพนธกจ

แบบบรณาการของมหาวทยาลยแลว องคกร

ภาคทเปนเครอขายของมหาวทยาลยยงไดรบ

การหนนเสรมใหขบเคลอนงานแบบบรณาการ

พนธกจทเชอมงานประกนคณภาพองคกรกบ

ชมชนดวย กรณตวอยางคณะครศาสตรทหนน

สถานศกษาท เปนเครอขายดวยการรวมกน

วเคราะหปญหาในพนทและทำชดโครงการ

รวมกนหลายชดโครงการ จากเวทเครอขาย

แลกเปลยนเรยนรกบเครอขายสถานศกษาใน

พนท โดยเฉพาะสถานศกษาในตำบลตนแบบ

ทมหาวทยาลยทำงานดวย มการเสรมพลงให

สถานศกษาทำงานรวมกบองคกรปกครองสวน

ทองถนในแนวทาง1สถานศกษา1ตำบล

โรงเรยนอนบาลไทยรฐวทยา 5 เปน

เครอขายสถานศกษาเพอทองถน เปนหนง

ในเครอขายของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ

ซงเปนตวอยางทมการปฏบตพนธกจของสถาน

ศกษาแบบบรณาการเชอมกบ อบต. และชมชน

ทองถนอยางเปนวฒนธรรมองคกร ถาแวะเขา

ไปในโรงเรยนจะไดพบสอทชวยใหเกดการ

เรยนรสสขภาวะองครวมมากมาย มศนยเรยนร

ภมปญญาสรางสขภาวะทเปนตนแบบด ๆ ของ

การจดการเรยนรทเชอมกบชวตจรงโดยรวมมอ

กบมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ และแหลง

เรยนรในชมชน

“…ประสบการณทพวกเราไปทดลอง

ปฏบตการสอนโดยใชชดกจกรรมคณตศาสตร

สรางสรรคเพอทกษะชวต พวกเราไดรบการ

ตอนรบอยางดจากผบรหาร คณะคณคร และ

นกเรยน….ไมไดแคความสำเรจจากโครงการท

ทำลงไปเทานน แตยงไดเรยนรสงดจากโรงเรยน

นมากมาย เชน ไดเหนตวอยางแผนการเรยนร

และสอตาง ๆ โดยเฉพาะแผนทแหลงเรยนร

ชมชนและตวอยางงานสบทอดพฒนาภมปญญา

เชน เรองการจดการเรยนรภมปญญากลองยาว

นกขมนเพอสขภาวะ ชดกจกรรมเรยนรอาชพ

อตลกษณของพนท และวจยในชนเรยน จาก

ส งท เหนทนทำใหส งท เรยนจากอาจารยใน

หองเรยนเกดภาพชดขนมาก… มนใจวาจะ

สามารถนำประสบการณไปประยกตใชในวชาชพ

คร ใหผลตกำล งคนทประกนคณภาพได…

ประทบใจมากทสดกบการทำงานของโรงเรยนท

เชอมโยงตวชวดและเกณฑการประกนคณภาพ

สถานศกษากบสถานการณปญหาในพนทได

อยางเปนรปธรรม เปนการทำงานแบบบรณาการ

พนธกจท โรงเรยนรบผดชอบกบสภาพจรง

ในพนท…”

ตวอยางการทำงานของโรงเรยนอนบาล

ไทยรฐวทยา 5 เปนสถานศกษาหนงในตำบล

ทงยงทเปนเครอขายเรยนรและทำงานวจยท

ตอบโจทยชมชนทองถนรวมกบมหาวทยาลย

202 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ราชภฏอตรดตถ เปนแกนประสานความรวมมอ เปนฐานการพฒนากำลงคน

ใหกบพนทในแนวทาง 1 สถานศกษา 1 ตำบลทมการเชอมการทำงานกบ

เครอขายภาคระดบจงหวดอยางตอเนอง

การเคลอนงานแบบบรณาการเพอพฒนาพนทของมหาวทยาลยราชภฏ

อตรดตถกบองคกรปกครองสวนทองถนและองคกรภาค เปนการพฒนา

กระบวนการคดและวธทำงานทงของมหาวทยาลย องคกรปกครองสวน

ทองถนและองคกรภาคทมงเนนใหทกองคกรทรวมมอกนทำงานเพอเปาหมาย

ในพนทมผลงานทสนองนโยบายเปาหมายตวชวดขององคกรทตนรบผดชอบ

ดวย เพอใหสามารถบรณาการเขากบพนธกจปกต ชวยใหงานของทกฝาย

มประสทธภาพสงผลใหเกดการสานพลงทำงานสเปาหมายรวมกนของพนท

ระดบตำบลและจงหวด

เพอนรวมเสนทางการทำงานเพอชมชนทองถนของมหาวทยาลย

ราชภฏอตรดตถทมผลงานโดดเดนในการบรหารจดการแบบบรณาการอยาง

มสวนรวมมจำนวนมาก โดยเฉพาะองคกรปกครองสวนทองถน กรณตวอยาง

การขบเคลอนงานแบบบรณาการอยางมสวนรวมของ อบต.คอรม และ

อบต.หาดสองแคว

นายผจญพลดวงนายกอบต.คอรมและนายพงษเทพชยออนนายก

อบต.หาดสองแคว เลาถงการทำงานรวมกบมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถใน

โครงการพฒนาสขภาวะไดสอดคลองกบประเดนหนงคอ การพฒนาตำบล

สขภาวะไมใชเรองยงยาก เพราะเปนเรองทตองทำอยแลว แตการทำงาน

รวมกนในลกษณะททำอยน มมหาวทยาลยและสถานศกษาในพนทมารวมทาง

ชวยใหไดใชวชาการความรเปนตวคณในการทำงาน เพมโอกาสใหไดเชอมรอย

ตนทน ศกยภาพ และสงด ๆ ทมอย และเชอมตอกบเครอขายภายในและ

ภายนอกไดมากขน เปนการสานพลงเสรมพลงกนและกน ไดตอยอดขยายผล

ไดอยางเปนรปธรรม

สรปกระบวนการขบเคลอนงานแบบบรณาการเพอพฒนาพนทของมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถกบองคกรปกครองสวนทองถนและองคกรภาค

สานพลงเครอขายองคกรภาคแบบบรณาการ

พนธกจ

ศาสตร

ตำบลสขภาวะ

ภายนอก

ภายในตำบล/กลมตำบล/กลมจงหวด

กระบวนการทำงานรวมกนเนนเสรมพลง/เสรมประสบการณ/วจยPAR/พฒนาตอเนอง(CQI)ทมวชาการ/ทมอปท.และทมองคกรภาคในพนท(ตวชวด/เครองมอ/SSS/BestPractice/ดงาน/คดสรรผลงานเดน/ฯลฯ)

กลยทธการขบเคลอนงาน

- สรางองคความรควบคการปฏบตงาน

- มการสอสารททนเหตการณโดยใชขอมลเปนฐาน

การพฒนาโดยมการสอสารบนฐานขอมลททน

ตอความเปลยนแปลง

- ใชTQM,BMK,KM

- สรางความมสวนรวมกบทกภาคสวน

- สรางกลไกเชงระบบตอเนองโดยชมชน

- เชอมการทำงานกบระบบQAขององคกร

(Communication:C)

เครอขาย(Network:N)

(Research:R)

บรณาการ(Integration:I)

203มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

ในสวนของมหาวทยาลยมการพฒนานวตกรรมการบรหารจดการแบบบรณาการเพอพฒนาพนทโดยความรวมมอขององคกรปกครองสวนทองถนและองคกรภาคอยางเปนระบบ เชอมโยงการจดการงานวจยของทกคณะกบ งานพฒนาตำบล โดยหนวยจดการงานวจยและปฏบตพนธกจแบบบรณาการอยางมสวนรวมกบเครอขายองคกรภาค องคประกอบหลกของรปแบบการบรหารจดการม4ดานหรอทเรยกวาRICNModelไดแก 1) การสรางองคความรและการจดการความรควบคกบการทำงาน (Research:R) 2) การบรณาการพนธกจและศาสตรทกสาขากบปญหาในพนท (Integration:I) 3) การไหลเวยนของขอมลเพอการสอสารททนตอความเปลยนแปลง เพอใชประโยชน(Communication:C)และ 4) เครอขายการเรยนรและการทำงานทงภายในและภายนอกสเปาหมาย

รวมพฒนา(Network:N)

204 มองมมใหม จดการใหม ในระบบสขภาพชมชน

จากภาพจะเหนวาการทำงานแบบบรณาการพนธกจและศาสตร โดย

ในมหาวทยาลยจะไมมกำแพงคณะ นอกมหาวทยาลยกพยายามลดกำแพง

องคกร การทำงานเชอมโยงกนเปนเครอขายทงเชงประเดนและทงเชงพนทให

เชอมกนไดมากทสด โดยมหาวทยาลยและสถานศกษาในพนทระดบตำบลเปน

ศนยกลางทชวยเปนขอตอการเชอมโยงกนและกน ใชระบบการสอสารและ

ฐานขอมลทด มการวจยและจดการความรเปนเครองมอในการสรางองค

ความรควบคการทำงาน เพอใหสามารถเสรมพลงและสานพลงกนและกน

ในเครอขายองคกรภาคใหปฏบตงานแบบบรณาการพนธกจตามบทบาทของ

องคกรทรบผดชอบ ใหมประสทธภาพประกนคณภาพตามตวชวดการทำงาน

ขององคกร ขณะเดยวกนกเชอมโยงส เปาหมายวสยทศนรวมของพนท

โดยมการผนกกำลงสานพลงกนอยางตอเนอง

มหาวทยาลยเปนขมทรพยทางปญญาทมคณคาตอชมชนเปนอยางมาก

“อตรดตถโมเดล” จงเปนอกหนงโครงการทบรณาการพนธกจของสถาบนเพอ

พฒนาทองถน เสรมสรางพลงปญญาของแผนดน ฟนฟพลงการเรยนรเขากบ

สถานการณจรงในชมชน สรางความเชอมโยงระหวางประชาชนกบภาครฐ

เพอการพฒนาทยงยนของประเทศไทย

Cover 1 Pro1.pdf 1 10/6/11 1:42 AM