Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

download Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

of 30

Transcript of Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    1/30

    MASTERNEGATIVENO. 93-81279

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    2/30

    MICROFTLMED 1993COLUMBIA UNIVERSTTY LTBRARIES/NEW YORK

    as part of theEoundations of Western Civiiizatioii T^reservation Project ?5

    Fundecl bv iheNATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANTTIESReproductions niay nol be made witiioul permission fromCoiunibia University Library

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    3/30

    COPYRIGHT STATEMENTThe copyright law of the United States - Title 17, UnitedStates Code - concerns the making of photocopies orother reproductions of copyrighted material.Under certain conditions specified in the law, libraries andarchives are authorized to furnish a photocopy or otherreproduction. One of these specified conditions is that thephotocopy or other reproduction is not to be used for anypurpose other than private study, scholarship, orresearch. If a user makes a request for, or later uses, aphotocopy or reproduction for purposes in excess of fairuse, that user may be liable for copyright infringement.This institution reserves the right to refuse to accept acopy order if, in its judgement, fulfillment of the orderwould involve violation of the copyright law.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    4/30

    AUTHOR:

    BERGK, THEODORTITLE:OMMENTAT IO DEPROOEMIO...PLACE:BERLINDATE:1839

    .

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    5/30

    COLUMBIA UNIVEI^ITY LIBRARIESPRESERVATION DEPARTMENTDIDLIOGRArillCMirROrORMTAl^nF.T

    Master Negative U

    Restrictions on Use:

    Original Malerial as Filnied - Existing Bibliographic Record

    88Em7DZ8

    v.l

    *' fm9^m^^0l^

    BergK, Thoodor, 1812.1381.Coramentatio de proocmio Empodoclia ,. Berlin,^edruckt in der druckerei der Koniglichen Akademioder wissonschaiton, 1839,34 p. 24>r cn.

    Ankundigungsschrift , dea K. Joachiinsthalschengymnasiums * ,Voiuiiic of pair/plilet5

    :vu:un\u

    > V

    TECHNICAL MICROFORM DATAFILM SIZE:__ J^^/ff^ REDUCTION RATIO:___'_/^/^

    ^^^ INITIALS ^^RLMEDBY: RESEARCH PUBLICATIONS, INC WOODnRinnFrT. IMAGE PLACEMENT: lA II^^ IB IIBDATE FILMED: ^l^St,

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    6/30

    1

    r

    Association for information and Image IManagementHOOWayneAvenue. Suite 1100Silver Spring, Maryland 20910

    301/587-8202

    Centimeter12 3 4iiiiliiiilinilimlniiliiii '^mInches

    8' I |||||h||H|||| i|miiI|||||

    1.0

    l.l

    1.25

    10 11

    ta

    1.4

    Mii|ii ||||||||||||||||i||fl

    ^1

    2.8^ I =56 1 ^^6371 l^

    2.5

    2.2

    2.0

    1.8

    1.6

    12 13Jiiiiliiiijii

    14 15 mml (l|llllll|nMaWMMMMlM

    I5

    MflNUFflCTURED TO flllM STflNDflRDSBY flPPLIED IMflGEp INC.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    7/30

    '

    Vi '^ /

    THEODORI BERGKIICOMMENTATIODE

    PROOEMIO EMPEDOCLIS.

    L?' 4 -j^ , . U^^^ t '.

    < t

    Ankundigungsschriftder

    am 28 SeptemBer 1839zu haltenden

    offentlichen Priifung sammtlicher Classendes

    Ronigl. Joachimsthalschen Gymnasiums,zu welcher ergebcnst eiuladet

    der Dlrector

    Dr. AUGUST IMEmEKE.

    jMMvrsT^^SJVJMVM^

    Berlin.(ledruckt in der Druckerei der Konighchen Akademie

    der Wissenschaften.

    i839.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    8/30

    T H E O D O R I B E IV G K

    COMMENTATIODE

    EMPEDOCLIS PROOEMIO

    ^I#(*^

    1

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    9/30

    i

    , legendu.n, quem in libro de Pjthagora haec attidssenon improbabile esl. ^ ^

    C) Simon Karsten, qui nuper Empedoclea dihgentissime retractavit, corrigere voluit 'A^vrr.o;V., quoniam ita m ep.grammate legitur, at illic potius 'A-^rr.u restituendum, nam 'A^r^,, quodnon multum reced.t ab Avcl.,,, lediam sjllabam producit, quo pacto dicuntur x.X.V.,, .J^L.,T..*7^r,., c^X.rr.,, oJ.r,., Iv.p^rr,., f^ovnrrs, Aeux/r,,, *iV,,, ^.Sar,, (quae vocabuli forma, ut hoc praeleriensmoneam, restUuenda AnacreonU Fr. LI: Mv5rr.. r H n,a. M.,.Vr ^Uno.c. ^V^^., ;.^J, ^L, de quo

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    12/30

    >\^AA^/VVt^/l^/V^>^

    i '

    Hunc Pausauiam Anchiti filium non illcpido carmine celebravit Empedocles, quod apudDiog. Laert. ibid. et in Anthol. Pal. YII. 50S. legitur:

    UciLv^xvioLV IriTpov krtitjvjixQV, 'Ayj^irou tjIov,To^vd' 'ArxXv;7ria.'cv;v rrcLrpig eSps-^ye Tekx,

    O5 noWovg ixc^scoItl [xxpoLivofxivovc, xauAToicrt^MTcig a.nss'Tp'^sv Hsprsc^^ovY^; Sxhccuujv (')

    Et fuisse Pausaniam artis peritia insignem prodidit Galenus Therapeut. I. T.IV. p. 35.ed. Basil. qui eum iuter principes Italorum medicos refcrt: Kou TrporSsv /xsv epig r,v cjrrtxi}^o%^ V .viY^Ta.i 7u> 7r/\.Y,^i 7uji' Evpy,ju,cLTCjCv oiK>.y]\c-jg opiyvcc^svcjov rctjv sv Kw Kcti K.vi^Ci:. Bmovy^a Tt toOto to ysvo ? 'iTCtXiO,; lcLTpOt., ^lXi(T7i'jCV KOLl'Eaxsf^^o/tXr? y-cLi UcL-jToLVistg kcii cl 70'j7oov s7cupoi. Anchitum patrem, quem epigramma illudindicat, puto eundem esse, quem Jamblichus cum Empedocle hospitalitatis jure con-junctum a poeta ex gravi vitae discrimine ereptum esse tradit in vita Pythagorac 113:'EaTrs^cxAr? ^'& tttoltclusvo-j tcv ^((pcj; yi^'< vsclvlov Tivo; st:] 7ov clvtcj ^svo^oxov k.y/j7C\ s-ksi^LY.CLTCL^ ^YLLOTICL 70V 7Q\J VSCLvioX) TVOL^SpcL sSoLVOLTjOTE., KCl\ ^PcLV70g, uq sl^S TVy/JJTS'^i; KCLL S'jy,OXJ,Pl(pY pO-jg TTClItoLI 70V 70'J 7roL7pog KOL70L^iKOLT7Y,V, (JoTCLVSl (pCVSCL ,\.y/l70V., UsSoipjULOTOLUSVCi; S'j6'J^oiveK20'JTCL70 70 Vy,7rv9g 7 CLX^OKCV T KCLKUJV STTiKy^SoV eL7roLV700V^ KCL70L ToV 7rOiVl7r,V, KCLl 70V 7 OLV70'J^svo^Oy/cv ^Ay/i7ov $oLvct7cv eppvToL7o KoLt 7CV vsoLvioLv oiv^po(pcvioLg. Gelac igitur lioc accidit,si recte statui Pausaniae patrem intelligendum esse. Jam ut Anchitus paler familiarisfuit Empedocli, ita etiam Pausanias filius philosophi amicitia usus est: nou igitur mirum,si huic potissimura, quem veritatis et sapientiae studiosum cognovisset, libros de rerumnatura inscripsit. At si recta satis ratione auguror, non hoc sohim carmen ad ilhnumisit, verum eidem etiam alterum opus, quod cum illo satis arcto argumenti vinculocohaeret, Lustralia carmina impertivit: sane Empedocles hoc carmen ita exorsus est, utamicos, quos Agrigenti haberet, affaretur (vid. Diog. Laert. YIII. 54 et quae scripsi dehis vcrsibus in Actis Societ. Graec. I. 1. p. 205.):

    loco clicelur accuratius alias) item nomina propria, ut 0z.ict, id sive cum Diogenis aucto-ritate componas, sive pcr sc spectes, parum verisimile videtur. Quis enim credat illud opus in treshbros diiemlum minorem nuraerum versuum exhibuisse, quam lustralia carmina, quae vel propterargumenti simpbcitatcm tantum voluraen respuant: imo physica vel propter rerum difficilium etobscurarum gravitatem etiam orationis copiam satis largam cfflagitant. At facile haec possunt in-ter se conciHari, apud Suidam enim leviuscula mutatione scribendum est xx\ tcm k'7rr, :Lg rerpxxig.

    %'i>.ix, commodc cnim tres physicorum libri quatuor millia versuum complexi sunt, ita ut etiaranuuc fere decima pars servata sit; lustralia autera carmina mille erant versuum. Et sic saepiuserratum est in ejusmodi locis, ita, ut uno defungar exemplo, apud Suidara v. Oscyvk legitur: -Er,x'U^iXi-^tixv (k Tov, rTp.? K*i t^v v., KiKzhy >;|

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    13/30

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    14/30

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    15/30

    14'WV\/WV/VWt/VVV

    15'WV\'VW%jX'.Trysy TOirjrr, l^-JuysvvTX tt,;- Tr.VTiv ui^' TruJg' ''H (piXoi, liSx ^b ovv, h' a.'/.rSeiy rrazx u.xtX. vulgo legitur ex t' a.?.r,5eir,, Slurzius et Karsten ex Hoescbelii conjectuia cV aAr-iV. Meinckiusverissimo restituit cv,v/.x, quo scnsu posleriores maxime poetae hanc particulam frequenlaveruntTa:x autem an ttxix scribatur, non saue multum refert: male autem vulgo sic distinguunt verba,ac si x/.r^.> diceretur a.z'ix>.ir\ et Si?'^r>;?, eademque adjecto vocabulo , TriVTto? hoixv,: hoc enim dicitpoeta difficile homines verilatem, quippe quae non suh oculorum cadat aspectum, sed mentisacie sit itwestiganda , invenire: ea enim facillime hominihus persuaderi,^ quae sensihus perci-piantur: compares quae de divino numiue dixit poeta :

    0'JK SCTiV 7r>.xVx75' C'j5'' O^Sflt/ufl^CTJy (^ixro'HttETtlCi? Y ?(^CC l }.xf-,c7v, r.TTSp T fXS-jicTr}nei6oCi?clyfipa^7rotcrivol/x.*^JTo$ei?^pv',Ti7rTtt.0'j iJ.h 'yxs fspoTir, xscpxX^ y.xTX ^v7x xIhxctxi,Ou |U.ky otrat^ vxitujy ^e 5 uo xAotS^o* otiTX'AAXflt ^pjjv /epyj x.i xSiccpXTc; eVXeTo /.icjvor,^'iayTiVi xocjxo/ xtxvtx y.XTxiccovcx $or,cif.

    Ita enmi, quod praeteriens moneo, magnifica illa oratio componenda videtur, sejunclis vulgo mem-bris, vid. de prioribus Clemen. Alex. V. p. 507 B et Theodoret. Ther. I. p. 476 D, de posterioribusAmmon. in Aristot. Tresl ipy.r,y. A. F. 54A. Tzelz. Chiliad. XIII. 80 all. Cura hoc, de quo agitur,versu conferas etiam v. 26 :

    MrT Tl T^V X?.Xuii, CTTOCr TTOfO? kcT\ yofjCXi.Adde Parraenidem apud Proclum in Platon Tim. p. 105:

    H ij.h oTtiug iCTii re kx\ ; cjx hn ^jj 7*0.1neiSo-j; IctX xsXeuSof, aA);5eJj 'yotp 07rrife7,

    Simillimus autem est Lucretii locus, V. 101, qui ut ahas, ita hic quoque Empedocleam coluit musam:Ut fit, uhi insolitam rem adportes auribus ante,

    - Nec tamen hanc possis oculorum suhdere visu,^ec jacere indu manus, via qua munita fideiProxima fert humanum in pectus templaque mentis.

    Major autem pars carminis Kmpcdoclei legitur apud Sextum Empiricum, vid. supra : AAAoi JHVoty elMione; x,T* To\ 'E,u7re5oxAeot xpiTr'pioy eTv* tj? aAr;5e/ot? cj Tot? ott(r5rffi?, aAAa tcv opSov ?.o'^oi' toC ^e coSov Xo^iovTov fxh 6e7of iTclpxity, tcv be xvSpuiTTiyoy ujv tov ^^v Se7oy xri^oiCToy e7)'Xi, toy S'^ ay'jpu;7riycv e^oiCTcy As-yet ^^ 7ript fjihTO\j fx^ Iv Trf xlcSriceci Tr,y xpjVjv TaX;5ou; iJTap%eiv ovtu)?' ^TeivujTTol xtA. ovre youi TrepiAtjTTTot' t6i\ Jk tcj uri ve1? To TAvTeAk? aA|7rT5v Tr aA>;5jxv, dAA' kioy hKicv yiveTxt el; oc^xSov. et 1169:T^Tv a',a5i:v cr?Ar) ub axoxcicri^, IctSAoi H t' Ip^a, Tujv & xaxa;v ave oi ^eiAa cpipovav ^ttv. V. 8 corruptamlibrorum lcctionem : t^ujola Qiov fxipog vel ^u^ro-i (^orcrt) ^iov correxit Scaliger, sed pro xScrcxvTe; KarstenetSAraavT^c reposuit : at neque otSAei (Biov ^icc; satis eleganter satisque Graece dicitur, et rectissimumhoc quideni loco est xSce^v 7rau:ov fjiipoi; a.(^iov X,'-^r;, hoc cnim dicit Empedocles, vulgus, etsi, exigua partevitae uon vitalis hominibus concessa, pauca tantum pcrspexerint, tamen se efferre ac jactare, quasiomnem rcrum naturam mente conceperint. V. 9 affert Plutarchus de Iside et Os. c. 24. p. 360.poelae uomiuc omisso. V. 10 Sexti editt. 7rpoxupcry male. Utitur his Diogcnes Laert. IX. 2i:' K?^K(i. xflti E,u7re5~cxAa, Outo/? cjt* l7rt^pxTa Ta'5~' xvhxciv ovt' 'e7cxy.ovCTX O-jTc vouj 7re:jArTTa' xai 'enxYUj'AvTo fxoyov 7ria6ey tu (aliquot codd. TreicrSi to tu) ctw TpogiKvpcey eKXcrog. RevGcat hic locus in menteraHeraclili seuteutiam, quae corrupta legitur apud Clem. Alex. Strom. 11. 362: Ov ^otp (ppoviovci TSixvxxTroKKoi, oKocoi 'e-^Kvpcevovci ov^k /iaScvTe?- ^ivi^crxoucriv, iUJVTo7ci Jk hKiovci kxtx tov ^evva?; 'HixxAetTov. Lec^endumenim : ou -yap (ppoviovci. TOixvTx oi TroKKoi, oKoioi; 'efKv pcuiav: conferasArchilochi similem in ipsa dissi-militudine sententiam apud Platonem in Eryxia p. 397 E: 'OTrcTot v Ttve? uJciv oi xoujfxevoi, TOixvTu xat Ta7rcot7,uaTa xvto^; avot^xr ervat, Kx?.uj; hl hoy.e7 fxsi kx\ to tcj ' Acxi?^o'/,ov TtezoircSxi'

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    16/30

    If)VW^-WVXIVW^/VW

    Agrigentinii? cnim vates, iit est animo elato et generoso, ita ingenue profitetiir, persua-sissimum sibi essc, vera se et inquisivisse et amicis prodere: sed cognitio rerum aut

    V. 11 in Sexti libris legitiir to t' h.a pjyjTxi rjcETy vitium non sustulit Sturzius, qui to b^ cC>.oy 7ru-jceToc: rJpElv scripsit, quamvis hoc probaverit Karsten, nam intolerabilis iste est liiatus, neque illud^jyjTXi quo referatur, habet. Ego inserui rrx?, quod non raro a librariis temere aut additumaut abjectum esse constat , conl'. Porsoni notam ad Aeschyl. Piometh. v. 362 apud Blomfleldium.Jam haec erit Euipedoclis sententia: se quidem ipsam veritatem perspexisse, quara plerique omnesiu tanta praesertim vitae humanae brevitatc tantaque scnsuum fallacia perspicere nequeant : ita fieri,ul plerique, elsi exiguam tantum veri particulam forluito cognoveriut, omncm tamen rerum vim etnaturam mentc et cogitatione se complexos csse glorienlur. In eandem sententiam disputat poetainfra v. 11.0:

    EiTTSD dTTsrpsvx 'yrj? T ^Xjt xxl ^x-v^iAo? etiSrp,fi; hx xoKXulv ^ri ^zotvjuy Ir^inx ixxtxiu^'Exxlp(^VT*i TTOUXT-jUY, hy.i^^OY TO\J TTCtVTC? IhoYTMY.

    ubi similiter vulgi temeritatem et arrogantiam increpat, quod. cum paucissima quaedam viderit animo,tameu de omni rerum uatura Uisputare audeat. V. 12 Sturzius xCt-x^; scripsit, nulla idonea ratioueperductus: uam quod requirit, Empedoclem dicere y>7/5/ra illos hanc sapientiam jactaje, (uti Ho-nierus dixit exempli gratia II. XI. 2SS: NCfy hi f^' l7ri7&-|a? Tctco-oy ttsSo? iZx^xi. ajTo;? et XIII. A\6 :ArtfoQ', r aix J^' Tt iiirxsuev a^isy eivxi TseT? hoi; x^TiTrecpxuSxi. 7ret cnJTres -j%eflti x\)TX'.eo'vvy fxtux^rxe ^-Jeo-^oti,H6e TraXiy bixtpxjYTo? kvo? TrAe^oy* i.>iTsXiScvCiY,Tr /xiv '^LVO-.Txt TE XOl OV ffiplClV luTTE^O? xluYHi hi Txh' x>.y.x7(jOYTa hiXfA.7:Eui; oi^xux '/.r-^Ei,TxvTr, h' atiy 'ixciv dxi'y7Tov xctTX x-jxXoy.

    ubi non rccte Prellerus repugnavit ei rationi, quara in Actis Soc. Gr. I. 1. p. 203 et in Zimmer-mauni Aunal. 1837 p. 447 seqq. institui. V. 13 cj h' cCv scripsi pro vulg. av cuv non solum nu-merum ut corrigerem turpemque tollerem vocalium litterarura concursionem, sed etiam ut com-modo vinculo seutentiae necterentur. i^h' 'i?.ixcSr; autem non significat, quod Karstenio visumdeveriere, venire in aliquem locum , scd est quando iia coucupivisti , ita postuloiusti, nam>.ix^75x;, quod est apud Homerum declinare de via, apud eos, qui post secuti sunt, poetas, signi-^\cz.\.fesiinare, properare, petere ; eo modo dixit Euripides in Hecuba v. 100: 'Exx.^r, crTrovSf Trpo?7 iXixcSrv Tx? W7roo-jvXf o-xrjvd? 7rocAi7r ouc-x. Et sic Empedocles ipse dixit v. 292

    AlSri exTOf icu/ ?.Xtrtx.ivo; cu^^ov b-jxei.quod cave ad veibum ?.i?.x(uj referas. Jam prouum fuit dicere e^rel u^ kXixcSv?, quandoquidem itastuduisti, petwisti. \. 14 vulgo legitur cC 7rAijv 75 fifOTtir ^ifti; opo/pe. quae nullo paclo cum iis, quae

    17IVWWW\IVVWVWoccultarum aut admirabilium cum sit admodura difficilis, suo jure de imbecillitate in-gcuii humani conqueritur, quod etiam, ubi lumen veritatis illuxerit, quasi praestringatursibique diflidat. Jam conseutaneum est poetam humanae hujus imbecillitatis causasrecenserc: itaque non dubitavi tribus prioribus versibus subjungere ea, quae apudSextum lcgimtur, quae ita sunt comparata, ut quasi sua sponte accedant nec faciledivelli se patiantur: queritur enim poela, quod tenuia sapientiae semina innata sintingeniis hominum, quodque multa saepe in ipsius vitae curriculo incidant, quac i'-ni-culos illos exstinguant cognitionisque amorem retardent, praesertim cum tam brevis sithaec vita parum illa quidem vitalis, ut qui vel in omnes partes de siunmis rebus inqui-sivisse sibi videatur, pauca tantum mente perceperit. Respexit autem hunc potissimumlocum Cicero in Academ. Ouaest. I. 12: Sed earum rerum obscuritate, quae adcoufessioncm ignorantiae adduxerant Socratem et vel jam ante Socratem, Democritum,Anaxagoram, omues paene veteres, qui nihil cognosci, nihil percipi, nihil sciri possedixerunt: angustos sensiis, imhecillos animos, brev^ia curricula mtae, et ut Democritus,Jn profundo veritatem esse demersam, opinionibus et institutis omnia teneri, nihil veri-tati relinqui, deinceps omnia tenebris circumfusa esse dixerunt. Eodem spectat rur-sus II. 23: Furere tibi Empedocles videtur (cum ncgat quidquam scin possc) at mihidignis.^imum rebus iis, de quibus loquitur, sonum fundere: uiun ergo is excaecat nosaut orbat sensibus, si parum magnam vim censet in his esse ad ea, quae sub eos sub-jecta sunt, judicanda. At licet difficillimam sapientiae cognitionem esse Empedoclescontenderit. tamen ut amicorum voluntati satisfaciat, se jam,

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    17/30

    ' 3

    i f

    3*

    'i

    18

    Nec plane dissimilis est illc locus ex Lustralibus carminibus, de quo supra dis-serui.

    Jam poeta, postquam dixit se ipsam veritatem, quantum quidem humani in-genii acies rerum naturam valeat comprehendere, explicaturum esse, graviter invectusest in eorum vecordiam, qui omnia se indagavisse praedicent et pUis, quam hominiconcessum, sapere sibi videantur: docet hoc Sextus Empiricus, qui ubi ista adscripsit,

    IlevVc^tt, ov rrXeTsv ^e ^poroig y] UY{Ti,q ocujcsv.

    haec subjungit: kou S^iol twv e^>5? iTrnrXy^^oi^ ToTg TrAtcv EitoLyysKKoy.ivoie; yivucxeiv,170,0101^,7 L\\ tri 70 ^i' KOL(nYig CllT$Yi7eU) T, > o' n ' ' ' 'sfxns os IX EvTSpLYig sKxovt svy^vlov xpfxx,

    20 MvjO^ TV 7' SvSo^OLO ^LY^TSXl XvSsX TLfXY^gTLpoq Sv^r(tjv xvxosiTSxi. ktp' w 6' oVi'>;5 nXsov slnsw.QxpTSL' xxL rors oy, To^iYig in' xxpoLTL Sool^SLg.

    ' * 1 1' '' ' ''/5 / 1 ' ~ T^-\ IAKK xy aopsL nxT-/] nxKx^UY^,, nvi oyiKov txxTrov.^Mv;re rt o-v//iv s^fjjjv nLTTY^v nKsov v} xxr axcu;v,

    25 Mv;r' ttx:v;v spiSovnov vnsp rpxvujfxxrx ^XufTcrv;^,Mv;Te r: rtwv aXXujv, onoTY] nopoc, sTri voyiTXl,rutUJV TTtTTtV ^ JXe, VOSl O' ^ OilKoV SXXTTCV, (')

    (*) V. 115 restituit Fabricius ex libris msc. cum vulgo legerelur: /^aviay x-KiTpi-^xre kxSxcx>c%fjV

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    18/30

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    19/30

    i i

    22

    At est etiam ubi distinctius Ssov dicit, uti est v. 162:Outlo fxvi } a;^5ovTti: non igitur mortaliset dubia est poetae sapientia, sed vera et firma, divinitus quasi tradita: itaque eum,quem deus divina hac mente instruxerit, felicem praedicat, infelicem autem, cujusanimo crassae sint illae tenebrae offusae v. 355:

    OX/3iog, 0; SsLixjv npoinih^ojv ex.TY^5 (pspotxviv., r^ yap fxs noXv^parroL ^epov 'innoi,Apfia TLraivovrai' xovpaL 6' o(5ov YjysfjLovevovHXLa&si; xovpaL, npohnovraL owfJLara, vvxrog.,Eig ^aog^ wrafxevoL xpa,rixiv ano xepri xahjnrpag.A^tuv ^' ev ^vot^vjctv Xei (Tvpiyyog aOV^V\iSofxsvog,, ooLo7g yap insiysro JivotTourivKvxXoig (lfj.^oripojSsv., ore

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    20/30

    24

    ATrrfpsa? luiTSic 7t\ikiujv kno' r^'. o\ SvpsTpwvXxs-u, a,y^ctvsi 7rot;(rav, dvxTrrxucVoi,'. nchjy^cthioyg'A^cvag iv (jvpr/ LV aiy.oi^a.Sov slXi^oLa-aiTou^ol; xai TtzpovY^civ dpYCorag' y^ pct ^i' avTixiv'Uvg sy^ov xoOpai >cctr' aua^irov apua xa\ 'innovg. (^)

    Qui locus dignus sane est ut cum Empcdocleo prooemio componatur.Jam vero ea, quae subsequuntur in Empedocle, parum inter se cohaerenf,ita ut non temere suspiceris plures rersus intercidisse, idque etiam Prellerus et Kar-stenius arbitrantur. Firmatur autem haec conjectura vel eo, quod etiam in Parmenideicarminis exordio, quod apud Sextum praecedit, plura aut ipsius Sexti negligentiaomissa aut librariorum culpa oblitterata esse deprehenduntur (-). Et in hoc quidem

    (*) Paucis reddam rationem eorum, quae in difficillirao Iioc loco immutayi; Y. 2 scripsi kTrsi -y' i?a^5v ^' r.crxy vulgo erf/ a' U c^ov ./S^jtxv legilur: hacc autem est poetae sententia : ETCi,Hbc /Spsriv ho^x;, tx7ic\JrTxXc)} hKiixua-ifJLSvxi hx Tcxnz; Travrot TteyZnx.AXXx cj TrfS ' (icfi cJsu h\^raioi etc^^e yovf^x.

    Scripsi quamquam dubitanter SsxmwEVfv^r vulgo hx uov; lirx: vel hx^uc, Uvxi legitur. quorum ncu-U-um satis commodum est: recte vero jam dicitur hniuucius.ui (infmitivus futuri cum x,r conjunctusnilnl habet msolenliae, praescrlim cum futurum uxSrcsxi praegressum sit) haec enira est Parmcnidisscntentia, ei , qui universara rerum naturam , qui ipsam veritatem raente et cogitatione velit com-prehendere, etiam ea, quae veritatis tantum speciem aliquam prae se ferant, examinanda et cogno-scenda esse. Ao>ciu,vy autera ri h.c-,rx est fere idera, quod S.x.ar^.v, existimare, perpendere aUquuluti est in ep.slola, quam vulgo Pherecydi tribuunt, quamvis subditicia, at vetusta certe, apud Dio/Laert. I. 122: 2-J hz h 3.Kiu:.Vj.,- bz ov hxLuu.arTB, ur, 4>r:r; uhisigmhcat idem fcre , quod probare. At fide digniorem etiam auctoiera habeo Sappho Lesbiaraquae aeolica hujus verbi forma usa in versibus, quos nuper Letroumus ex Papvro publici feciJjuris. Ssy.iuiuui dixit:

    25

    loco abruptom orationis fdum vel illud fXY^l arguit. Jam vero haec non ipsius Empe-doclis sunt praecepta, quac cum amicis communicaturus est, hos enim satis superquein praccedentibus cohortatus erat. Verum Empedocles, uti censuit hominem deo tantumduce ad ipsius veritatis sapientiaeque templa penetrare posse, ita nunc exposuit, quopacto divinum numen, cujus propitium animum modo flagitaverat, faciles praebueritaures ipsumque instituerit, qua via in veritate investiganda incedendum sit. Musaigitur adloquitur poetam monetque, ne sui fiducia elatus superbiat et arcana profanet.Consentaneum aulem est poetam in iis, quae interciderunt, exposuisse, ut IVIusavolens lubensque ipsi adfuerit animumque sapientiae praeceptis imbuerit. Secutus estautcm Empedocles etiam in hac carminis parte Parmenidis vestigia, qui cum fmxissetdivina ope se in cum locum pervectum esse, ubi diae aurae luminis satis largiter esseutdiffusae, quo sermone ipsum exceperit Justitia exponit:

    Kai fxs Qsx npcippixjv ynEcs^aro, /^iipx os isip\Ss^irepY^v sksv i^Ss o' snog (poLro xai ixs npogr^ijQa.12 xo\)p , xSxvxroiTi (Tvvolopog yivioyoiTiv.,Inrsi;, rai crs (pspovo-iv., Ixolvujv Yj^srspcv (J^uj,Xatc , snsi ovn .Xi

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    21/30

    f

    \4ii

    26

    >;vo 033V, - ^otp an 9.vb^wn^v exrog 7rxT0'j sfl-nv,

    Jam cum Musa Empedoclem cohortata esset, ne laudis studio ad improbam arroiiautiamabiipi se pateretur, videtur eadem exposuisse, quot cum diflicultatibus et laboribusipsi esset deluctandum, si veritatem vellet indagare: at IVIusa, quae poetae animum aproposito propemodinii deterruerat, quae imbecillitatis humauae conscientia turbarat,eadem etiam languescens jam studium reficere novasque addere vires debet: quor-siim pertiuet ille versus:

    qui quidem neque cum praegressis neque cum subsequentibus cohaeret: et, si accuratiussingnla verba perpenderis, animadvertes nec haec ipsa inter se commode congruere:videntur euim post illud Sxotsi complures versus excidisse, ita ut jam si quis illa, >ca)TcTc or, (rj(piY,i 7r' ly.poLn So^X^ei^ cum iis, quae subsequuntur, contiuuo ordiue jungerevelit, non intercedam. Ac possumus sane conjectura divinare, quid sit iilud quodiMusa dixerit: postquam euim dea poetae animum afflictum solatio erexit, se ipsam ciomuem rerum naturam, omnem veritatcm, quae hucusquc operta et crassis tenebrisobruta latuerit, aperire velle promisit: confirmatur hoc satis superquc iis, quae Pro-clus, ubi hoc versu utitur, dicit; 'E,a7r(?oxA5f? olviy^v hciyyEKXsTcii i^Jrsiv Ty> cIKy^SsiolvKci: 7%os Tr? a-o(piY,g sw oLKpOLTi dooLQsi.

    At poeta, etsi divino robore raunitus arduum iter insistit et ad sauctissimavirtutis sapieutiaeque adyta penetrat, tameu ipse quoque mentis aciem ingeuiique viresadhibere debet, ut illuc, quo tendit animus, perveuiat: itaque Musa eum raouet, ut om-nium virium contentione in rerum naturam inquirat:

    A}.y. 0.7' (xSpsL T:dr-/i n:f.y.(iu.Y^^ ttyI oy}^ov sxAo-rov.hanc tamen cautionem adhibeudam esse censet, ne sensuum dubia fide decipi se patia-tur, meutis tautum acumine vim et naturam rerum intelligi possc. Ad eundem prorsusmodum etiam Parmenidis dea vatem cohortatur, postquam promiserat so omnia eirevelaturam esse:

    Xpeuj os \oL rs rsS-^norsg xxpLTX (pvXx^Olg TO nihsiv rs xx\ cvx sTvxl txvtov vsvofj.iTrxiKou Txvrcv ndvrwg os nxXyrponog sttl xslsvSog.

    Atquc Empcdocles quidem, ut summam horum placitorum paucis repetam, (nam Scxtusquidem obscurius ct satis dubitantcr expouit Empedoclis scntentiam, ut parum rectehaec intellcxisse vidcatur) ccnsuit, ckbilem esse humanam intelligentiam , quae nonpossit omnia conipreJiencIere. imhecillos et incertos animi sensus, cpii saepe in frau-dem inducant vel sohriam mentem, cliyinam igitur opem petendam esse, c/uae stahi-lint humanam imbecillitatem, ita ut mens clefixa in rerum naturae contemplationeverum perspiciat. Nou tamen plane segregat scnsuum intelligentiam, at mentem judi-cem assidere vuU. Nequaquam igitur haec repunguant iis placitis, quae Empedocles infralibro n, ubi de corpore et de seusibus dixit, aut libro HI, ubi de animi natura disserit,in mediimi protulil, quod existimat Sextus et quos ille secutus est auctores, 'E^aTrf^^cHXr?h\ 'XKpctyoLVTivc^ y.oLTct fxh rovc; d-KXovTTspov ^okcvvto.^ ctvTov slnyslT^a.i elKpitYipLa.^ rr? d>.YrQdxC^nOLOCtSi^UJTL- ^VO ydp ^pOLTTY^picvg r^V IKC^V dpX^'; y7roSifJ.EVO

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    22/30

    I'

    i

    28

    AtSejDi (^' aiS/^* ^v.v, xrciip nvpl rrOp a io^>jXcv,^rop7),V o ^ro/37-;;,30 TvSiSi, oMoyr,iivTsi iv\ c-nlxyxvcnn Uyiio.

    TO?; ^^v yi, K*x.?; tcOto ^jvy.ih ,py,^\v h 'E.uTrE^^xq^ ri ii(Kuv >:par,?v ruv i^.riZv M -^Oaj,^T.Tv Pess.me autem Clemens Alexandrinus pervcrtit Eu.pedoclis senleu.iam nimhoc qu.dem satis apparef, iUud ..t/..^,v refereudum esse ad d..,Teh ut hoc'dieatpoeta. pravos solere po.eu.ibus hoc est diis refragari: sic enim malim equidem in.erpretan, qua.n quod Karsteuio visu.n est, frmis certisque argu,nentis rel effatis noncredere (-). Ea au(em, quae Musa bcnigna volun(a.e philosopho recls.( arcana.uaT vocat, ita ut jam non suam, sed quasi divinam quanda.n sapientia.n iamedium proferre videatur. . i '

    29/WVl/WVA/VWlWVt

    de scnsu'0 b' oi-yycsif

    uelulit liuc etiam S. Karsten, qui ultima recte expedivit.(') Theodorelus Thcrap. Serm. I T TV n ' i' a , .r , r.

    ' ' , 1 ^ Aiv. p.4,b. utilur \s. 2 et 3, aoud auem mlnus rortn ^ft*

    Vidimus Empedoclem, ubi allocutus erat amicos, quibus carmen inscripsit,graviter de humanae mcntis debilitate conquestum, divinum auxilium implorasse Mu-samque faciles ei praebuisse aures, et edocuisse, qua ratione in investiganda veritateuti debeat. Hoc divino numine fretus polest sane philosophus conlinuo opus quodagebat aggressus esse videri: at alium praeterea in prooemio a vate tractatum esselocum, qui quidem cum instituto propositoque arctissime conjunctus erat, ostenditPlutarchus, qui iii libro de Exilio p. 607 haec dicit: Ka) 7rep\ fjikv u)v AiV;^u/.c5 Y^vi^ctToKou 'jTreOY^Kujrev eliruv. 'Kyvov t' 'ATroXXct; (p'j'/oL^' cItt' cjpavcj Seov., sv^rrcjuioi luci. xe/V^a', >cct5''H^oooTov S'' ^E.ju.7reooy.}.Yti; ev oipx'^i ^^^ (piKo

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    23/30

    30'WV\'VW\iWV*'W^'^

    non possimt mente et cogitatione comprehendi, qiiae perspicere homini non est fas,aggressi suut audaci quodam nisu obtinere. Ita Pythagoras fertur dixisse, animumsuum corpore manente foras vagatum aeternum ilium mundi concentum percepisse (*);idemque dixit, se aliquando in Orcum desceudisse et inferna lustrantem Homeri He-siodique animas vidisse, quod quin eadem hac ratione explanandum sit non dubito (-).Ac sit sane iile liber, qui inscribitur KoLToLSoLri? eWAi^cv subditicius, sive ab Hiero-uymo, sive ab alio quo confictus, certe ad Pythagoreorum rationem accommodatusfuit: nec dissimili prorsus ratione sive Cercops Pythagoreus sive Prodicus Samiusvidentur Orphci illum, qui fertur, descensum ad Inferos composuisse (^). Eoderareferenda sunt, licet fabularum tigmentis involuta, quae de Abaride H\ perboreo, AristeaProconnesio, Hermotimo Clazomenio, Ere Pamphylio, Aesopo, aliis perhibcnt, quaediligentius alibi examinanda sunt. Prorsus autem ad Pythagorae rationem se compo-suit Eunius, qui in exordio Annalium exposuit sibi in somnis visum essc Homerumipsique quae sit auimorum vis et natura exposuisse, ut Lucretius indicat I. 113:

    Ignnratur entm quae sit natura animai,Nata sic, an contra, nascentibus insinuetur,Fa simul intereat nobiscum mnrle diremta.

    () Scholiast. Honj. Odyss. I. 371: Tcvto xatx tcv IliSx^ofx aoVv kxs7^c? 7*: erpr a? i; '/.-yj^tvc? TeuixuxTii a.y.vyise luusXcj'? i^us.i'*;.

    Diog. Laert. VIII, 21: (pfic. hi 'lepxrjus? xxSeXSorTX ct-lToy eU a^su Tr,v f4.h 'Ho-;:Jou ^JJC' ''' ^^*''' 7r:9cxtan xt:t.Y.'2 ht^eu.iyr:; KJtl Tit^iua-fltv, Ttiy ^k 'Ourcov noeuxuirry azo Jiy^fy x^ ofpen; Tezi ci

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    24/30

    tjII

    32'WVW%l/\>VW^/WV\

    Etsi praeterea tamen esse Acheriisia templaEnnius aeternis exponit versibus edcns,Quo ncffue permanent animae neque corpora nostraSed quaedarn simulacra modis pallentia mirisLnde sibi exortam semper florentis HomeriCommemorat speciem, lacrumas et fundere salsasCoepisse et rerum naturam expandere dictis.

    Consimili artificio cxistimabam etiam Empedoclem usum iii exornando pro-oemio, ut quomodo Eunius Pythagoreus in somnis Homeri speciem sibi visam finxc-rit, quae ipsi rerum omnium naturam expedivcrit, sic x\grigentinus vates in somnissibi visus sit in illum locum evectus esse, ubi primordia rerum omnium ac notio-nes sedera domiciliumque collocaverunt. Hanc autem sententiam idoneo argumentoconfirmari arbitrabar, namque Empedoclis somnium quoddam memoratur a Servioin Virgil. Georgica I. v. 34: Varro tamen ait se legisse Empedocli cuidam Syracu-sano a quadam potestatc divina mortalcm aspectum detersum, eumque inter ceteratres portas vidisse tresque vias, unam ad signum Scorpionis, qua Hercules ad deosisse diceretur, alteram per limitem, qui est inter Leonem et Cancrum, tcrtiam esseinter Aquarium et Pisces. Offendit sane quod Empedocles Syraciisamis dicitur,etsi hoc aliqua rationc potcst defendi; nec commodum satis est illud cuidam. SedEmpedoclis nomen corruptum esse arguunt lectiones codicum, qui Empedoti velEmpedoiim exhibent: itaque Empedotimo corrigendum censeo et memini ejusmodi

    potest cum Enniano illo : Ova parire solet etc. componi, at aperte Vairo hos hexametros distin-guit ab Enni Epicliarmo, ex quo statim aliquot pctiit versus ; et vel Lucretii auctoritas vindicathaec Annalibus. Illud autem quod Ennius dixit de terra, quae corpus ex ipsa generatura ad serecipiat, accedit quidem ad Epicharmium illud ap. Plutarch. p. 110;

    Tai u.h iU '/xv, 7:nvux b' oivuj. -vt Tuv^e %,A7rcy; OuJk er.At hcet aliqua intercedat similitudo, illud memineris, Epicharmum quoque Pylha^orae sapientiaimbuluni esse eamque quamquam suo ingenio conformatara et immutatam in carminibus profcssumo*se. Et profecto Ennius ea, quae in Annalium exordio inchnaverat tantum et pro operis inslitutobreviter admodum attigil, ea retractavit in Epicharrao , ubi doctrinara de aniraaruni immortalitatcet migratione traditurus simiiiter a somnio ahquo orsus est, vid. Cic. Acad. IV. l6, qui hunc evEpicharrao profert versum

    Nam videbar somniare med ego esse mortuum.Et a d doclrinam de animi natura pertinent ista apud Priscianum VII. 12 : Terra corpus est, idmentis ignis est et apud Varronera IV. p. 18 ed. Bip. (Aniraus)

    Isthic est de sole sumtus, isque totus mentis est *et p. 19 (Terra sive Ops)

    Terris gentis omnes peperit et resumit denuoet quae sequuntur. Cf. de his Leop. Krahner de corrupt. rehg. Roraan. p.43 infra.

    33

    somnii, quod Empedotimo cuidam oblatum sit, mentionem fieri in Aristotele cjus-que iuterprete, sed locum in praesentia frustra investigavi. Ac non dubito, quiueuudem hunc Empedotimum Clemens Alexandrinus commemoret, ubi cos recensel,quibus divinandi facultas contigit, Strom. L p.334: Tr^oyi/wVf^ ^e ka] UvSciyopoLg o fxiya.^7r^o?ai'?;^v iei, ''k.^cLpiq ts 6 'TTrsp^opeog kol] 'Api]5 ri^vj; re xotl oj-j-ov fXY^x,eog o'Xj3ovQ.8s Xmwv Xsiuujvxg dvA(rrps(pofxoLi, xocrd fivvjrujv (')

    * iff ^

    C) Haec ex Clemeute Alex. Strom. IV. p.479.C. restitui et ad numeros revocavi.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    25/30

    fii

    3iVV^A/VV^^WW VVW/

    OTuoi^ ot' ov npogSev jme oiu/Xsce vv-Xes; vjactc,Hplv (ryiTkC 'dpyoi, ^opag nspl '/^si'ks(n ^rjnVa-^cti ( ' ).

    * ^ *45 KXxvca T xoti xwxvtrx^ loivv a

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    26/30

    36fVIAAA/^^VlfWVfWM

    Name der Classeund

    des Ordinarius.Gcgenstcinde des Unterrichts. c s Lehrer.

    Ober-Secunda.Professor Conrad.

    llde, Scribe's Bertrand et Raton und Se-gur hlstoire de la guerre de Russle LlvreI-in. Exercltlen, Extemporallen undmiindllclie Ubersetzungen aus Frankel'sAntlioiogle Curs. III.6) Rellgion.

    Coet. I. im Winter SvmbollkCoet. II. im Winter iiber die Confessions-Unterschlede

    Coet. I. und II. im Sommer Elnleitung Indle hell. Schrlft, nach Scbmleder . . . .7) Phllosophische Propiideutik.

    Coet. I. Ira Winter EtblkCoet. II. Im Wlnter die Hauptmomente aus

    der Geschlchte der alten Phllosophie . . .Coet. I. und II. Im Sommer Loglk

    S) G e s c h I c h t e.Coet. I. und IL Im ersten Semester Schlufsderneueren Geschichte, im zwelten neuereGescblchte9) Mathematik.

    Coet. I. und II. im Wlnter: Comblnatlons-lehre, blnomlscher Lehrsatz, allgemelneTheorle der Glelchungen, nuraerlscheGlei-chungen hoherer Grade

    Im Soramer Coet. I. Analytische GeometrleCoet. n. Stereoraetrie

    10) Physik.Coet. I. und 11. Dle Lehre von der Wiirmeund voni Llchte1) Latein. StyIiibungen;LIvIilIb.XXIIu.

    XXIII. Clcero pro Sulla und Phlllpplca 11.Vlrgllll Aen. Ilb.VIII-XU. und einige Eplso-den aus den Georglcls

    2) Griechisch. Schrelbeiibungen; Ho-merl Odyss. Hb.XXIV. I-IX incl. Herodotiilb.in, llS-VLincI

    2

    2

    7

    3

    Prof. Conrad.

    Dr. George,

    Prof. PJlese,

    Prof. Iflese.

    Dr. George,

    Prof. PT^ese.Prof. fJlese.

    Prof. Koepke.

    h < Prof. Conrad.

    Prof. Conrad.

    Prof. Pfund.

    Prof. Koepke.

    Dr. Lhardj,

    37

    Namc der Classeund

    des Ordinarius.Gegenstande des Unterriclits.

    Unter-Secunda.Prof. Snethlage.

    3) Hebralsch. Anfangsperlode nachGesenius Grammatlk und Lesebuch . . .

    4) Deutsch. Aufsatze und tjbungenira frelen Vortrage

    5) Franzosisch. Handbuch vonldelerund Nolte, Scrlbe's la manle des places.Schrlftllche und miindllche tbersetzungenaus Frankers Anthologle Cursus H, Extera-porallen

    6) R e 1 i g i n. Das Evangelium Johannis7) Geschichte. Das Mlttelalter . . .8) Mathematik. Glelchungen des er-

    sten und zweiten Grades, arithraetische undgeoraetrische Relhen, Logarithmen und ihreAnwendiing; ebene Trigonometrle . . . .

    9) P h y s i k. Die allgemeinen Eigenschaf-ten der Korper nach ihren verschiedenenAggregatzusfanden

    1) Latein. Styliibungen, GramraatIk,Ci-cero in Catll. pro lege agrar. p. Archia poet. p.Marc. Livi. 1. 1 u.XXLVirgll. Aen. I.L Bucolica

    2) Grlechisch. Gramraatlk, Schreibe-ubungen, Xenoph. Anabasis I-V, HomeriOdyss.XVI-XXI.incI

    3) Deutsch. Aufsatze, tjbungen immiindlichen Vortrage, Lectiire und Erklarungdeutscher Dramen

    4)Franz6sIsch. Voltaire's CharlesXH.I'I-IV. Schriftllche und miindliche Cberset-zungen aus Frankers Anthologie CursusLExtemporalien

    5) Religion. DasLeben Jesu nachdenEvangelien beendlgt. Erklarung der Apostel-geschlchte

    6) Geschichte. Romische Geschichte7) Geographie. Europa,Afrika,Ame-

    .k J3B S

    > -

    222

    Lehrer.

    Im Winter Prof.2 j Pfund^ im Soramer

    Dr. Stegemann,t Im Winter Prof.

    2 / Pfundj im SommerI Dr. George,

    10

    22

    Prof. Conrad,Prof. Pfund,Prof. Koepke,

    Prof, Conrad,

    Prof. Conrad,

    Prof. Snethlage,

    Dr. Lhardy.

    2 Oberlchrer Jacobs.

    Dr. Lhardy^

    Prof. Snethlage.Prof. Koepke.

    .

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    27/30

    38IWV -WV- Vl.1^ V%iV%

    Name der Glasseund

    des Orclinariiis.Lehrer.

    Ober-Tertia.Adjuiict Giesebrecht.

    11

    Untei -Tertla.Coetus I.

    Adjunrt TiscJier.

    rika, Ai;stralien8) ^Mathematlk. Im Winter: Geome-

    trle nach Fischer's Lehrbuch Bd.I., Abschn.XI-XVI. .3 St. Repetitlon des arlthui. Pen-suuis 1 St.Im Sommer: Buchstabenrechnung und Po-tenzenlehre nach FIscher's Lehrbuch Bd. II.,Abschn. VII-XIII. 3 St. Rcpetltion des geo-metr. Pensums 1 St.

    1) Lateln. Styllibungen, Grammatik,Curtius und Ovlilii ]Metamorphose$

    2) Griechlsch. Grammatlk,

    Dle Ordinarlen.Prof. Hcinganutn.,

    spaterdie Ordlnarien.Dle Ordlnarien.Im I. Coet. l)r. Bergk.imll. C. Prof. Wiest.

    Ini I. Coet.Dr. Bergk.Im II. C. Prof. IVitse.

    Im I. (]oct. im Wln-ter Cand. Riebe ^ ImSomnier Oberlehrer

    yfacobs.Ini II. Coet. Oberleh-

    rer Jacobs.

    10 Der Ordlnarlus.ImWIn t. C d . Koepke.,Im Som. Prof. Pfund.

    Der Ordlnarlus.

    Der Ordlnarlus.Dcr Ordinarlus.

    6) Geschund mltllern G

    w vt^ AiTi 1. il r Ini ^'^ Inter Semiu.hichte. Abrifs der alten und l 1ieschlclite f M r..i.r,imSommerJ I Cand. Koepke,

    7) Geographle. tJbersIchtallerLanderS) Practlsches Rechnen. Repetltlou

    des Cursus ^ev Qulnta, regula de trl mlt Bni-chen, elnfache Zlnsrechnung,Berechnung desAglo, Kopfrechnen

    Im \^ inter Semln.Teuber.,imSommer(.and. Kospke.

    Insp, Knoepfler.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    28/30

    40%\vwwwvw\'vw

    Naine der Classeund

    des Ordinarius.Gegenstande des Unterrichts.

    ' sL e h r e r

    Q lu n t a.Inspector Knoepfle.r.

    Uberdles fiir dle am Gesang-Unterrlcht nlchtthcnnehmenden Schiiler Ubungen In practl-schen Rechnungen

    9) Zeichnen und Schreiben . .

    10) Gesang > 2

    10.1) Lateln. Grammatlk, 0. Schulz Auf-gaben, Blume's Elementarbuch, Corn. ISepos2) Deutsch. Orthographle, klelne Auf-

    satze, Brlefc u. s. \v., Sprech- und Leseiibun-gen, Deklamatlon 1 2

    3) Franzosisch. Dle ersten Elemente }

    Semln. Goepcl.Lehrer Markaordi.Im Wlnter Muslkdl-rector Hahn^ Im Soni-mer Muslklehrer lon

    Tengnagel.Im Wlnter Cand.

    Schniidt^ Im SommerCand. Roeper.

    Insp. Knoepfler.ImWInt. Cd. Schnndt.Im Somm. Cd. lioeper.

    2 Insp. Knoepfler,

    Insp. Knoepfler,

    Insp. Knoepfler,

    4) Rellglon. BIbh'sche Geschlchte;Luthers Katechlsmus, Spriiche und Lleder-verse

    5) Geographle. Das AUerwIssens-wertheste

    6) Rechnen. Dle k elnfachen Rech-nungsarten mlt Briichen, regula de trl mltganzen Zahlen, KopfrechnenUberdies Ubungen Im Rcchnen ralt den andem Gesang-Unterrlcht nlcht thellnehmen-den Schiilern 2 Semln. Goepel.

    7) Zeichnen und Schreiben ... k LehreT Markwordt,1( Im Wlnter Musikdl-I rector/Ta/in, ImSom-M Af -u V1 mer Musiklehrer ronV Tengnagel.Anmerkung. Deft Unterrlcht Im Zelchnen (hel den Lehrern Markwordt, Brugner und

    Professor Schmidt) so wie den im Gesang (bel den MusIk-DIrectoren Dr. Hahn und von Teng-nagel) nnd Im Schiinschrelben (bel dem Lehrer Markwordt) erhlelten dle daran thellnehmendenSchiiler der fiinf oberen Classen aufser der gewohnllchen Schulzclt. Dasselbe gllt von dem eng-llschen und itallenlschen Unterrlcht, welcher den Schiilern der Prlma und Ober-Secunda vonden Professoren von Seymour und Fabrucci ertheilt wurde.

    \

    41VW^fVWfWVtiWM

    II. C li r n i k des G y m n a s i u m s.A. A eriinderungen im Lehrerpersonale (*).

    1) Zu Mlchaells v. J. wurde dle durch dcn Abgang des Adjnnct Ilrn. Scherzer,jetzt Conrectors am Gymnaslum in Sorau, erledlgte Stellc dem Ilrn. Dr. TheodorBergkiibertragen.

    2) Nach dem im vorlgen Jahre erfolgten Ableben des Muslkdlrectors Hrn. Ilellwlgwurde mit dem Anfange dleses Jahrs dle erste Gesanglehrerstelle Hrn. Musikdlrector Dr.Ilahn, dle zweltc dem Muslklehrer Hrn. von Tengnagcl iibcrtragen.

    3) Zu Ostern d. J. verllersen dle Anstalt der Hiilfslehrer Hr. Schartmann und derSenilnarlst Hr. Teuber. An dle Slellc dcs letztgenannten trat Hr. Goepel. Dle Lectlonendes Hrn. Schartmann wurden dem Sclndamts- Candldalen Ilrn. Schmldt iibertragen.

    h) Zu Johannls d. J. schled der Adjunct Hr. Ja c obs aus selnen blsherlgen Yerhlilt-nlssen zur Anst.Tlt, und trnt mlt dem Priidlcat Oberlehrer In dle Relhe der Professoren.

    5) Im August d. J. wurde der Hr. Prof. Relnganum auf selnen Antrag vom 11*dess. Monats aus selnen bishcrlgen Dienstvcrhaltnlssen zuni Gymnasio entlassen.

    B. S c h li 1 e r.Dle Anstalt wurdc Im Wlnter-Semester von 300, Im Sommer-Semcster von 290

    Schiilern besuclit, von welchen \0 In Prlma, 37 In Ober-Secunda, 4l In Unter-Secunda, 50 InOber-Tertla, 57 In Unter-Tertla, 35 In Quarta, 30 In Qulnta safsen. Abgegangen slnd In deraverwlchenen Schuljahre 102. Unter dlesen 28, welche thells zu Mlchaells v. J., thells zu Osternd. J. mlt dem Zeugnlsse der Relfe zur Unlverslfat entlassen worden.

    A. ZuMIchaells vorlgenJahres:1) Rudolph Relmer, aus Berlln, 19 Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 4 Jahr undwar2 Jahr In Prlma. Er studlrt Jura und Cameralla. 2) Georg Helnrlch Ludwig De-

    qulne, aus Belgrad, IQ Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 5 Jahre als Alumnus und war 2Jahr In Prlma. Er studlrt Theologle und Phllologle. 3) Maxlmlllan Slegfrled Benda,aus Bcrlln, IS-^ Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 6-^ Jahr und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrtMedlcln. 4) Carl Traiigott Remus, aus Goslln, 20 Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 5 Jahrals Alumnus und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Phllologle. 5) Ernst Friedrlch Meyer,aus Pasewalk, 21 Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 7 Jahr, war 2 Jahr Alumnus und war 2 Jahrin Prlma. Er studlrt Theologle und Phllologle. 6) Carl Ludwlg Frledrlch Adolph Ho p ff,aus Blumenhagen, 20 Jahr alt. Er besuchtc dle Anslalt 6 Jahr als Alumnus und war 2 Jahr inPrlma. Er studlrt Theo^ogle. 7) Helnrlch Otto Wilhelm E Itester, aus Berlln, 19 Jahralt. Er besuchte dle Anstalt 11 Jahr und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Jura und Cameralia.

    ( ) In dem Propramm dcs voripfn Jahres ist diirrli ein Versehen die Angabe ansgelassen -worden, dafs in die Stellen der HerrenReingauum uud Zumpt die Hulfslelirer Hr. Ticher nnd Hr. Crenike lu 0tern vor. J. xa Adjunctcn und ordenll. Lehrernernannt vrordea lind.

    \

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    29/30

    42

    8) Riidolph Relnbard Theodor Kollberg, aus Ruch, 20 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt 5~Jahr, Avar 5 Jahr Aluninus und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Theologle. O) Frledrich^Vilhelm Alexander Langbeln, aus Ciistrln, 19 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt S-^ Jahr alsAlumnus und war 2 Jahr in Prlnia. Er studlrt Mathematlk und Naturwissenschaften. lo) CarlFriedrich Ilerrmann Khiin, von Carlswerk bel Neustadt E. W., 19^- Ja^r alt. Er besuchte dleAnstalt 9 Jahr und ^var 2 Jahr in Prlma. Er studlrt Jura und Cameralla. 1l) Deodat Jo-seph Guido GraFvon Oriolla, aus Rerlln, 17 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt 2-i- Jahr undwar 2 Jahr in Prlnia. Er studlrt Jura. 12) Julius Helnrich Ebert, aus Grelffenber -, 20Jahr alt. Er besuchte dle Anslalt S-^ Jahr, war 5-1 Jahr Alumnus und 2 Jahr In Prima. Er stu-dirt Theologie. 13) Levy Roehmann, aus Marklsch-Frledland, 194- Jahr alt. Er besuchtedle Anstalt 3 Jahr und war 1-^ Jahr In Prima. Er studlrt Medicln. li) Aron Ilevmann,aus Pyritz In Pommern, 19 J^hr alt. I^r besuchte dle Anstalt 44-Jahr und war 1-V Jahr inPrlma. Er studlrt Medlcln und Chlrurgle.

    B. Zu Ostern dleses Jahres:l) Carl Ludwig Xeue, aus Oranlenburg, 20 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt G Jahr

    als Alumnus und war 2-^ Jahr In Prlma. Er studlrt Phllosophie und Theologle. 2) Heln-rlch Gustav Rahnfeld, aus Fiirstenwalde, l^-f Jatr alt. Er besuchte dle Anstalt 6 Jahr undwar 2 Jahr In Prlma. Er studirt Theologle. .3) ^YIlhelm Paul Corfsen, aus Rremen, 19Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 6 Jahr als Alumnus und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Phl-lologle. 4) Eugcn Robert K obersteln, aiis Riitow, i9-f Jalir alt. Er besuchte die An-stalt 5-^ Jahr als Alumnus und \^ ar 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Philologie. 5) Franz AugustTheodor Eichholtz, aus Friedeberg N. M., 194- Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 4-f Jahrals Alumnus und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Medicin. 6) Rudolf Maxlmlllan Kaehler,aus Joacliimsthal, 194- Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 5 Jahr als Alumnus und war 2 Jahr InPrlma. Er studlrt Theologie und Phllologle. 7) Moritz August Typke, aus Zagelsdorfbel Dahme, 20 Jahr alt. Er besuchte dle Anstalt 6 Jahr als Alumnus und war 2 Jahr In Prlma.Er studlrt Theologie. s) Herrmann Alexander Leopold Lange, aus Prltzwalk, 19^- Jahralt. Er besuchte die Anslalt 7 Jahr als Alumnus und war 2 Jahr in Prima. Er studlrt Medlcln. 9) Ludwlg Frledrich Johann Gaedke, aus Lenzen, iV-^ Jahr alt. Er besuchte dlc Anstalt5 Jahr, war 44 Jahr Alumnus und war 2 Jahr in Prima. Er studlrt Theologle und Phllologle. 10) Frledrlch^YIIhelm Alexander Carl Rlel, aus Ciistrln, 21 Jahr alt. Er besuchte dle An-stalt Jahr und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrt Jura und Cameralla. 11 ) Friedrich OttoKudol-ph ^VoIIank, aus Rerlln, 20 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt 5 Jahr, war 2 Jahr Alum-nus und 2 Jahr in Prima. Er studlrt Jura und Cameralla. 12) Carl Eduard AdalbertKuhlwein, aus Rlcberteich bei Drossen, l^-f Jalir alt. Er besuchte dle Anstalt 6~ Jahr, war5 Jahr Alumnusund war2Jahr inPrlma. Er studlrt Jura und Cameralia. 13) MaxSchulze,aus Rerlin, IS^- Jahr alt. Er besuchte die Anstalt 10 Jahr und war 2 Jahr In Prlma. Er studlrtJura und Cameralla. ll) August Ernst Frledrlch Wllhelm Schoenlan, aus Rhelnsberg,20 Jahr alt. Er besuchte die Anstalt 7 Jahr als Alumnus und war 1 Jahr in Prima. Er studlrtTheologle.

    Die Namen derjenlgen Ablturlenten, welche zu Mlcliaells d. J. zur Unlversltat iiber-gehen, werden ia dem Programm des folgendeu Jahres aufgefuhrt werden.

    43f\/v%/\/\rvi/%iw%\f%/%/\^

    C. Anderweitiges.1) Der Anfang des Wlntcrcursus erfolgte am 18**'' Oetober, der des Sommercursus

    am 11'^ Aprll.2) Am 1''^ Junl beglngen die Lehrer und Alumnen der Anstalt gemeinschaftllch die

    Feler des heiligen Abendmahls.3) Am 3*^ August wurde der Geburtstag Sr. Majestat des Konlgs In der Anstalt nach

    hergebrachter ^A else gefelert. Die Festrede wurde von dem Herrn Professor Dr. Wlese ge-balten, und handclte (In lalelnlscher Sprache) von dem proteslantlsclien Prlnclp In den evange-Ilschen Schulcn.

    III. Lehrapparat.1) Dle Rlbliothek erhielt thells aus dem etatsmafslgen Fond, theils In Folge aufseror-

    dentllclier Rewilllgungcn elnen belrachtllchen Zuwachs von ^^ crlhvollen ^\ erken.i berdiefs erhlclten wlr iheils durch die prelswiirdlge Liberalltat Eines Hohen Mlni-

    sterlums der G. U. und M. Angclcgenheiten, ihells von andern Giinnern und Freunden der An-stalt folgendc Werke als Geschenk:

    G rotefendll Rudlmenta linguae Umbrlcae. Partic.yil. R esseTs AstronomlscheBeobachtungen auf der K. Sternwarte In Kcinlgsberg. 19. Llefer. (VomKonlgl. Mlnisterio). Lesslng's sammtllcheSchriftenherausgeg. vonKarl Lachmann. (Yon den Eigenlhiimern dcrVossischen Ruchhandl. Ilerrn Schramm und S chlndelmeifser, chemallgen Schiilern derAnstalt). Commentationum de rellquiis Comoed. Attlcae antiquae librlll. ed. Theod. Bergk.(Vom Herrn Verfasser). Nordische Vorzelt und INIythen von Dirckinck-IIoImfeld.2 Ilefte. (Vom Konlgl. Mlnlstcrlo). Hlstorla critica Comicorum Graecorum scr. Aug. Mei-ncke. (Vom Verfasser). P anze r's Versuch elner Geschlchte der romlsch-cathollschenBlbeliiberset/.ung. Niirnberg 1781. 4. (Vom Herrn Candid. Zlegler). Beck er's Ausfuhr-llche deutsche Gramm. als Kommentar der Schulgramm. Drltte Abthcil. Frankf. a. M. 1S38.(Vom Herrn Verf) Blume's lateln. Schulgramm. Zweite Aufl. Potsdam 1839- (Geschenkdes Kiinlgl. Mlnlsterll). Sphaerlcae doctrlnae proposltlones graecae et latin. prlmum perConr. Dasypodlum in lucem edlt. Argentor. 1572. 12. (Vom Schulamtscand. Ilrn. Roper). Vasari's Leben der Maler, Rlldhauer und Raumelster. A. d. Ital. von Schorn. 2* Band.2^= Abtheil. Stuttgardt. 1839. 8. (Geschenk des Herrn Prof. Passow). Wandcharte vomPreufslschen Staate. 1838. (Vom Konlgl. SchulcoIIeglo). Charte des Hawali Archlpclagusvon Berghaus. (Vom Konigl. Mlnlsterlum).

    Fiir dlese Gaben den gebiihrenden Dank auszusprechen Ist mlr angenehme Pfllcht.2) Dcr physikallsche Apparat ist durch eln astronomlsch-geodallsches Unlversal-

    Inslrument nach Kater, durch elne Vorrlchtung zur Darstelluug derNewlonschen Farbenrlnge,durch ein Paar klcine Fermohre und durch mehrere kleinere iQstruraente vermehrt worden.

  • 8/13/2019 Commentatio de Prooemio Empedoclis - Bergk (1839)

    30/30