COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA -...

19
NIKOLA CRNKOVIĆ COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA 1. Na 84. stranici Statuta Cresa i Osora, 1 objavljenog 1640. godine, zabunom priređivača teksta ili mletačkoga tiskara 2 zamijenjeno je u jednoj riječi slovo n sa slovom u, i t a k o je nastala nejasnoća koja je navela na krivu stazu podosta istraživača lošinjske, odnosno cresko-osorske prošlosti. Tom omaškom izmijenjena je riječ gallina u galliua, što je istraživače, unatoč zvučnoj bliskosti obiju riječi, udaljilo od tumačenja njezina izvornog zna- čenja. A u p r a v o je ta riječ jedan od važnih termina za poimanje odnosa Lošinjana naprama Osoru, jer označava pristojbu koja ć e s v r e m e n o m izgu- biti svoju prvotnu namjenu i pretvoriti se u daću podložničkog sela feudal- nom gradu i uzrok otvorena sukoba među njima, u višestoljetni proces jednako zanimljiv zbog svojih oblika i duljine trajanja koliko i zbog speci- fičnih uvjeta u kojima je vođen, te izravnih i neizravnih rezultata koji su njime postignuti. Termin naveden u naslovu ovog rada označava određenu vrst nameta koji j e u svojim različitim modalitetima postao središnjom točkom klasne konfrontacije sela i grada, Veloga i Maloga Lošinja, s jedne i Osora, s druge strane. Izvorni naziv toga nameta je colta gallina, što znači daća, odnosno pobiranje općega poreza za galije, a ovdje je preveden izrazom bir galijska, ne toliko zbog toga što ga je naš puk u davnini možda tako zvao, nego kao 1 Statuto di Cherso et Ossero. In Venetia, 1640. Appresso Gio. Antonio Giu- liani. Izvornik pohranjen u franjevačkom samostanu male braće konventualaca u Cresu. 2 Uzrok omašci može biti dvojak: ili je tiskar zabunom slagao n umjesto u zbog njihove sličnosti u rukopisu, ili je takvu zamjenu izvršio Jakov Draža, koji je Statut priredio za tisak. V. o tiskanju Statuta Silvio Mitis, Lo Satuto di Cherso ed Ossero, Archeografo Triestino, sv. IX—X, serija III (separat), str. 3—7, i Stefano Petris, Lo Statuto dell'isola di Cherso ed Ossero, Parte I, Programma dell'I. R. Ginnasio superiore di Capodistria, A. S. 1888—89, Capodistria 1889, str. 11—15. 283 http://library.foi.hr

Transcript of COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA -...

Page 1: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

N I K O L A C R N K O V I Ć

COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA

1.

N a 84. s t r a n i c i S t a t u t a C r e s a i O s o r a , 1 o b j a v l j e n o g 1640. g o d i n e , z a b u n o m p r i r e đ i v a č a t e k s t a i l i m l e t a č k o g a t i s k a r a 2 z a m i j e n j e n o j e u j e d n o j r i j e č i s l o v o n s a s l o v o m u , i t a k o j e n a s t a l a n e j a s n o ć a k o j a j e n a v e l a n a k r i v u s t a z u p o d o s t a i s t r a ž i v a č a l o š i n j s k e , o d n o s n o c r e s k o - o s o r s k e p r o š l o s t i . T o m o m a š k o m i z m i j e n j e n a j e r i j e č g a l l i n a u ga l l iua , š t o j e i s t r a ž i v a č e , u n a t o č z v u č n o j b l i s k o s t i o b i j u r i j e č i , u d a l j i l o o d t u m a č e n j a n j e z i n a i z v o r n o g z n a ­č e n j a . A u p r a v o j e t a r i j e č j e d a n o d v a ž n i h t e r m i n a z a p o i m a n j e o d n o s a L o š i n j a n a n a p r a m a O s o r u , j e r o z n a č a v a p r i s t o j b u k o j a ć e s v r e m e n o m izgu­b i t i s v o j u p r v o t n u n a m j e n u i p r e t v o r i t i s e u d a ć u p o d l o ž n i č k o g s e l a f e u d a l ­n o m g r a d u i u z r o k o t v o r e n a s u k o b a m e đ u n j i m a , u v i š e s t o l j e t n i p r o c e s j e d n a k o z a n i m l j i v z b o g s v o j i h o b l i k a i d u l j i n e t r a j a n j a k o l i k o i z b o g s p e c i ­f i č n i h u v j e t a u k o j i m a j e v o đ e n , t e i z r a v n i h i n e i z r a v n i h r e z u l t a t a k o j i s u n j i m e p o s t i g n u t i .

T e r m i n n a v e d e n u n a s l o v u o v o g r a d a o z n a č a v a o d r e đ e n u v r s t n a m e t a k o j i j e u s v o j i m r a z l i č i t i m m o d a l i t e t i m a p o s t a o s r e d i š n j o m t o č k o m k l a s n e k o n f r o n t a c i j e s e l a i g r a d a , V e l o g a i M a l o g a L o š i n j a , s j e d n e i O s o r a , s d r u g e s t r a n e . I z v o r n i n a z i v t o g a n a m e t a j e c o l t a ga l l ina , š t o z n a č i d a ć a , o d n o s n o p o b i r a n j e o p ć e g a p o r e z a z a g a l i j e , a o v d j e j e p r e v e d e n i z r a z o m b i r ga l i j ska , n e t o l i k o z b o g t o g a š t o g a j e n a š p u k u d a v n i n i m o ž d a t a k o z v a o , n e g o k a o

1 S t a t u t o di C h e r s o e t Osse ro . I n Vene t i a , 1640. A p p r e s s o Gio. An ton io Giu­l iani . I zvo rn ik p o h r a n j e n u f r a n j e v a č k o m s a m o s t a n u m a l e b r a ć e k o n v e n t u a l a c a u Cresu .

2 U z r o k o m a š c i m o ž e b i t i dvo j ak : ili j e t i s k a r z a b u n o m s l agao n u m j e s t o u zbog n j ihove s l i čnos t i u r u k o p i s u , ili j e t a k v u z a m j e n u izvrš io J a k o v Draža , ko j i j e S t a t u t p r i r e d i o za t i sak . V. o t i s k a n j u S t a t u t a Si lvio Mit i s , Lo S a t u t o di C h e r s o ed Osse ro , Archeogra fo T r i e s t i no , sv. IX—X, se r i j a I I I ( s epa ra t ) , s t r . 3—7, i S t e f ano P e t r i s , Lo S t a t u t o del l ' i sola di Che r so e d Osse ro , P a r t e I , P r o g r a m m a del l ' I . R. G innas io s u p e r i o r e di Capod i s t r i a , A. S. 1888—89, C a p o d i s t r i a 1889, s t r . 11—15.

283

http://library.foi.hr

Page 2: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

n a š a d e k v a t k o j i b i j e z i č n o i p o j m o v n o m o g a o o d g o v a r a t i 3 k a o z a m j e n a z a t a l i j a n s k i n a z i v . R a z l o z i s u o v o m e p r i l o g u , d a k l e , v i š e s t r u k i : d a s e , k o l i k o j e m o g u ć e , r a z j a s n i t e r m i n i o d r e d i s a d r ž a j t o g a p o v i j e s n o r e l e v a n t n o g p o j m a ; d a s e s o b z i r o m n a s t v a r n o z n a č e n j e b i r i g a l i j s k e r a s v i j e t l e n e k i e l e m e n t i s a m o o b r a m b e n o g s u s t a v a n a L o š i n j u i O s o r u u d a v n i j o j p r o š l o s t i ; d a s e , r a z l u č i v š i b i r g a l i j s k u o d d r u g i h d a ć a š t o s u i h L o š i n j a n i i d r u g i o s o r s k i p o d l o ž n i c i m o r a l i s n o s i t i , p r i k a ž u m o d a l i t e t i i p r e o b r a z b e t o g a n a m e t a u s k l o p u d r u š t v e n o - p o l i t i č k i h i g o s p o d a r s k i h m i j e n a . P o v i j e s n i r a z v o j L o š i n j a k a r a k t e r i z i r a j u p r e t v o r b a p a s t i r s k e , r i b a r s k e i p o l j o d j e l s k e s r e d i n e u i z r a z i t o p o m o r s k u , i b o r b a t e s r e d i n e p r o t i v O s o r a , d r e v n e o t o č n e m e t r o p o l e , k o j a u s t r a j n o p r o p a d a i k o j a s e h a l a p l j i v o n a p a j a n a m e t i m a , d r ž e ć i ih ž i v o t n i m e l i k s i r o m , a b i j a h u z a p r a v o o p o j n i o t r o v k o j i j e p r i j e č i o d a s e o b a m r l i g r a d s k i o r g a n i z a m o k r i j e p i v l a s t i t o m g o s p o d a r s k o m p o s l o v n o š ć u . O v a j r a d m a l i j e p r i l o g i s t r a ž i v a n j u t i h z a n i m l j i v i h i p o u č n i h p r o c e s a .

2.

N i j e n a m se s a č u v a o p r v o t n i i z v o r n i k o d r e d b e o b i r i g a l i j s k o j , p a n e z n a m o t o č n o n i t k o j u j e d o n i o n i t i t k o p o t v r d i o . D o s a d a s e u n a s , k a o n a j ­s t a r i j a i, z a p r a v o , j e d i n a p i s a n a v e r z i j a t e o d r e d b e u z i m a l a o n a u t i s k a n u s t a t u t u C r e s a i O s o r a . M e đ u t i m , p r i g o d o m s r e đ i v a n j a a r h i v s k o g f o n d a O p ć i n ­s k o g p o g l a v a r s t v a V e l o g a L o š i n j a p r o n a đ e n e s u b i l j e ž n i c e š t o s a d r ž e p r i j e p i s e n a j s t a r i j i h o s o r s k i h i c r e s k i h i s p r a v a k o j e s e o d n o s e n a o t o k L o š i n j i n j e g o v e s t a n o v n i k e , 4 a m e đ u n j i m a j e i o d r e d b a o k o j o j j e o v d j e r i j e č . T a k o j e d o n a s d o s p i o n i z v r i j e d n i h p o v i j e s n i h i z v o r a k o j i s u z b o g n e s t a n k a i z v o r n o g r u k o p i s a s t a r o g a O s o r s k o g s t a t u t a i d r u g i h s t a r i h r u k o p i s a iz o p ć i n s k i h a r h i v s k i h f o n d o v a O s o r a i C r e s a b i l i p o s v e n e p o z n a t i . S o b z i r o m n a t o d a ć e m o se u o v o m r a d u s l u ž i t i n e s a m o p r i j e p i s o m n a v e d e n e s t a t u t a r n e o d r e d b e n e g o i d r u g i m p r i j e p i s i m a i i z v o r i m a iz s p o m e n u t e b i l j e ž n i c e , v a l j a i s t a k n u t i d a j e n j e z i n a a u t e n t i č n o s t n e d v o j b e n a . 5

3 I z raz co l t a ( sk raćen i ca od col lecta) p r e v e d e n j e r i j e č ju b i r , j e r m u j e u z n a č e n j u b r a t i ili p o b i r a t i n a j p r i m j e r e n i j a , a u j e d n o i m a p r i b l i ž n u p o v i j e s n u pa­t i nu i va l j anos t , j e r j e t i j e k o m 15—18. st . b i l a u i s t o v r s n o j s lužbeno j u p o r a b i u n e p o s r e d n o j blizini Cresa i Osora , n a i m e u c i j e lom Vinodo lu od T r s a t a do Lede­nica , p a i n a m n o g o š i r e m p o d r u č j u . I s p . R ječn ik h r v a t s k o g a ili s r p s k o g a j ez ika JAZU, sv. 1, Z a g r e b 1880—1882, s t r . 320, s t u p a c 2; Z l a t k o H e r k o v , G r a đ a za f inan-c i j sko-pravni r j ečn ik f euda lne e p o h e H r v a t s k e , sv. 1, Z a g r e b 1956, s t r . 107—108; V l a d i m i r M a ž u r a n i ć , P r i n o s i za h r v a t s k i p r av n o -p o v j e s t n i r j ečn ik , sv. 1, s t r . 61—63.

4 H i s t o r i j s k i a rh iv Ri jeka , fond O p ć i n s k o g p o g l a v a r s t v a Veli Loš in j (u d a l j e m t e k s t u HAR JU-52), sp is i u k u t . 1.

5 B i l ježn ica i m a izvorni n a s l o v »Pro C o m [ m ] u n i b u s Luss in i Magn i e t P a r u i C [ o n t r o ] C o m m u n i t a t e m Ossar i« i i m a i zvo rnu s i g n a t u r u M-12. N a n u m e r i č k i n e o b i l j e ž e n o m p r e d l i s t u b i l ježnice u p i s a n j e l a t i n s k i i z a t i m t a l i j a n s k i t e k s t koj i to p o t v r đ u j e , a koj i u p r i j e v o d u glas i :

»U I [ m e ] B [ o ž j e ] i B [ l a ž e n e ] D[ j ev i ce ] M [ a r i j e ] Venec i j a Ovo djelo z a p o č e t o j e d a n a 3. l i pn j a 1778. i d o v r š e n o d a n a d v a d e s e t i t r e ć e g

l i s t o p a d a is te g o d i n e t e sadrž i k a o š to je niže o b i č n i m ( t a l i j a n s k i m j e z i k o m , p r i m j . N . C.) r az loženo .

Z b i r k a sv ih sp i sa š to se na l aze u j e d a n a e s t b i l j ežn ica p o p i s a n i h i p r e d o č e n i h n a po leđ in i [ovoga l i s t a ] , s n a p o m e n o m d a su b i t n i sp is i iz t i h b i l j ežn ica š t o se o d n o s e n a p a r n i c u — a to je p a r n i c a Veloga i M a l o g a Loš in j a p r o t i v O s o r s k e o p ć i n e — uze t i i n a p i s a n i ' pe r e x t e n s u m ' u ovu zb i rku , d a b i bil i v j e r o d o s t o j n i o n o m e tko j e n a m i s l i o i d a o uob l ič i t i te i s te z b i r k e p o t r e b n e p o r a d i p a r n i c e r e č e n i h

284

http://library.foi.hr

Page 3: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

O b j e v e r z i j e t e k s t a o b i r i g a l i j s k o j , d a k l e p r i j e p i s iz s t a r o g a O s o r s k o g s t a ­t u t a i v e r z i j a u t i s k a n o m S t a t u t u C r e s a i O s o r a , p o k a z u j u m a l e m e đ u s o b n e r a z l i k e , 6 p o g l a v i t o o r t o g r a f s k e n a r a v i , 'š to n e u t j e č e b i t n o n a š č i t a v a n j e i p o i ­m a n j e n j i h o v a s a d r ž a j a . O b a s e t e k s t a , d a k l e , m o g u p r e v e s t i i d e n t i č n o . T a j p r i j e v o d g l a s i :

»O b i r i k o j a s e z o v e g a l i j s k a , n e k a s e p l a ć a . H o ć e m o d a s e s t a r i o b i č a j b i r i z v a n e g a l i j s k a i n a d a l j e š t u j e , o d r e đ u j u ć i

d a n i j e d a n o ž e n j e n i s i n , d o k l e g o d b u d e s t a n o v a o s o c e m ili s m a j k o m , n e m o r a p l a ć a t i b i r g a l i j s k u , p a č e n i p u n u g o d i n u d a n a n a k o n o d l a s k a o d o c a ili o d m a j k e . O v o s e i p a k n e o d n o s i n a o b i t e l j s k e s i n o v e š t o p r e b i v a j u s o c e m ili s m a j k o m , a l i k o j i r a s p o l a ž u p o j e d i n i m o č e v i m ili m a j č i n i m d o b r i m a . U t o m s l u č a j u h o ć e m o d a t a k v i p l a ć a j u r e č e n u b i r . T o j e z a t o d a i n a č e n i k a k v a i s p l a t a n e b u d e d a n a o n i m a k o j i t r a ž e i n a p l a ć u j u t u b i r . U s t a n o v l j u j e m o d a s v a k i o n a j t k o p o b e r e j e d a n s v e z a k 7 t e b i r i t r e b a o d s v a k e s t o t i n e l i b a r s k i h s o l a d a d o b i t i č e t r d e s e t s i t n i h . 8 T a k o z a i s t a , d a t a j u b e r e z a t r i m j e s e c a , a n i š t a n e s m i j e b i t i [ r a z l o g o m ] d a n e u b e r e u t o m e r o k u o d d a n a p r i m i t k a r e č e n o g a s v e s k a , o s i m v a l j a n e 9 z a p r e k e k o j u m o r a p r i z n a t i v l a s t . 1 0 A k o n e t k o u s k r a t i p l a ć a n j e , t a d a j e d o t i č n i p o b i r a č d u ž a n z a t r a ž i t i d o p u š t e n j e o d v l a s t i ,

L o š i n j a n a z b o g r e d a i zbog [n j i hov ih ] zas luga; b u d u ć i d a su u n joj z a t i m u o p ć e n o n a v e d e n i i d r u g i sp is i koj i n i s u to l iko v j e r o d o s t o j n i , ko j i su suv išn i ili izl išni u o d n o s u n a m a t e r i j u o k o j o j se ovd je radi.«

I s p . p r i j e p i s i zvo rn ika u p r i l ogu 1. Od j e d a n a e s t b i l ježn ica s p o m e n u t i h U o v o m e t e k s t u , ko je su b i le ob i l ježene

s i g n a t u r a m a o d A-1 do L-11, s a č u v a l a se o s i m ove (sign. M-12) j o š s a m o j e d n a (F-6). Bi l ježnica M-12 j e , dak le , z a v r š n a i na jvažn i j a u ci jeloj ser i j i , j e r j e u n jo j u k r a ć i m ili d u l j i m i zvod ima n a v e d e n s ad rža j svih p r e t h o d n i h j e d a n a e s t . Auten­t i čnos t p r i j e p i s a te b i l ježnice p o t v r đ e n a j e i d o k a z a n a v i š e s t r u k o m u s p o r e d b o m n e k i h t e k s t o v a s o n i m a u t i s k a n o m S t a t u t u Cresa i Oso ra te s d r u g i m i z v o r i m a u a r h i v s k o m fondu Opć inskog p o g l a v a r s t v a Osor (u d a l j e m t e k s t u HAR JU-20).

6 V. o b a u s p o r e d n a t e k s t a u p r i l o g u 2. 7 Svezak označava godišn j i p o p i s obi te l j i k o j e s u d u ž n e da t i p r i n o s za b i r .

Očuval i su se t akv i svesci za u p l a t u n a m e t a za s t r a ž e iz 17. i 18. s to l jeća . V. HAR JU-20, k n j . 164, 165, 167, 168.

8 T u m a č e ć i t u o d r e d b u , S. Mi t i s , n. d j . , s t r . 34, n i j e n a v e o o ko jo j se novčano j j ed in ic i r a d i , nego j e s a m o p r e p r i č a o s a d r ž a j , z ad ržavš i t e r m i n »si tan novac« . P r i t o m e j e , p o j e d n o s t a v l j u j u ć i s tva r , pogr i j e š io , j e r p o n j e m u »Gli e s a t t o r i di q u e s t a co l t a si t r a t t e n e v a n o q u a r a n t a de 'p iccol i p e r ogni c e n t e n a i o r i scosso« znač i d a b i p o b i r a č i m a t oga n a m e t a d o p a l o č a k 40% od u b r a n e svote . S d r u g e s t r a n e , Dan i lo Klen , N e k a s a b i r a n j a i p o d a v a n j a n a p o d r u č j u Cresa i O s o r a p o d V e n e c i j o m (colta, co l t a ga l iua , col lec ta , g u a r d i e i t. d.), J a d r a n s k i z b o r n i k H / 1 9 5 7 , R i j eka — P u l a 1957, s t r . 311, i s p r a v n o n a v o d i k a k o se to odnos i n a n o v č a n u j e d i n i c u z v a n u d e n a r

— solda, odnosno libre. Tako su, znači, pobirači dobivali —, odnosno 3,3% od

ubrane svote. 9 U s p o m e n u t i m i z v o r i m a u k o j i m a se na laz i ta j t e k s t ovd je j e j e d i n a raz l ika

k o j a d o n e k l e m i j e n j a s m i s a o ( isp. u p r i l o g u 2). P r e m e t a n j e m s lova n a s t a l e su dvi je r i ječ i : u i s t o i ius to , š t o bi se u k o n t e k s t u m o g l o p r e v e s t i r i j e č i m a oč i te i p r a v e , a ob je se m o g u z a m i j e n i t i r i j eč ju va l j ane .

1 0 U i zvo rn iku s to j i »Rezimento«, š t o u d o b a m l e t a č k o g v l a d a n j a općen i t o o z n a č u j e o b l a s t c r e sko -oso r skoga k n e z a i k a p e t a n a , z a s t u p n i k a m l e t a č k e v las t i u toj kneži j i ( isp. I . Beuc , O s o r s k a k o m u n a u p r a v n o - p o v j e s n o m svjet lu , Vjesn ik D r ž a v n o g a r h i v a u Ri jeci , sv. 1, R i j e k a 1953, s t r . 70). T a k o j e shva t i o i S. Mi t i s , n . d j . , s t r . 34—35, p a j e R e z i m e n t o p r e v e o sa con te -cap i t ano , ali j e m o g u ć e d a se ovdje p r i j e toga p o d r a z u m i j e v a l a n a d l e ž n a o p ć i n s k a v las t .

285

http://library.foi.hr

Page 4: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

b e z k o j e g s e n e s m i j u z a p e č a t i t i k u ć n a v r a t a o n o m e k o j i j e u s k r a t i o p l a ć a n j e . O n a j p a k t k o o t v o r i t a k u ć n a v r a t a b e z d o p u š t e n j a v l a s t i b i t ć e k a ž n j e n d v o ­s t r u k o m b i r i . «

O č i t o j e d a t e k s t o b i r i g a l i j s k o j s a d r ž i m n o g e n e d o r e č e n o s t i i m a n j k a ­v o s t i . N a p r v o m e m j e s t u , n e m a n i k a k v e v r e m e n s k e o b i l j e ž b e p o k o j o j b i s e m o g l o s a s i g u r n o š ć u o d r e d i t i o d k a d a s e s k u p l j a l a b i r z a g a l i j e . I s t o t a k o n i j e i z r i j e k o m n a v e d e n a n i n j e z i n a n a m j e n a , n i u č e s t a l o s t p l a ć a n j a , n i v i s i n a . K t o m e , j o š j e i n a z i v p o s t a o n e j a s a n . 1 1 S v e t o s t v o r i l o j e p r o s t o r r a z n i m n e ­d o u m i c a m a i p o g r e š n i m t e z a m a .

3.

N a v e d e n u o m a š k u u t i s k a n u S t a t u t u C r e s a i O s o r a p r v i j e p r i h v a t i o i o b j a v i o k a o t o č n u S i l v i o M i t i s u s v o m e d j e l u L o s t a t u t o d i C h e r s o e d O s s e r o . 1 2

O n j e s v e o d r e d b e S t a t u t a p r e p r i č a o i t a k o p o j a s n i o n j i h o v s a d r ž a j , a c i t i r a o j e s a m o o n e d i j e l o v e k o j i s u r a z u m l j i v i i b e z t a k v e i n t e r v e n c i j e . C i t a t i iz S t a t u t a t i s k a n i s u k u r z i v o m . N a j č e š ć e s u t o k r a ć i i z v o d i i l i s a m o p o j e d i n e r i j e č i , a s a v o s t a l i s a d r ž a j i n t e r p r e t i r a o j e s l o b o d n o . M e đ u t i m , p r e p r i č a v a j u ć i o d r e d b u o b i r i g a l i j s k o j , n i j e n a š a o r a z l o g a d a p r e v o d i i p o j a š n j a v a s a m n a z i v t o g a n a m e t a . I p a k g a n i j e o s t a v i o o n a k v i m k a k v o g j e n a š a o u S t a t u t u , n a i m e g a l i u a , n e g o m u j e iz t k o z n a k o j e g r a z l o g a d o d a o j d š j e d n o 1, d a k l e g a l l i u a . 1 3

Izvor zapisnika sjednice Creskog općinskog vijeća 15. siječnja 1553.

1 1 P i sac ovoga r a d a n i j e n a š a o n i u j e d n o m n j e m u d o s t u p n o m r j e č n i k u p o t v r d u za p r i d j e v gal l ina , al i j e t a k a v ob l ik m o g u ć e izvest i o d i m e n i c e galea , n a i m e ga-le ina > gal l ina .

1 2 V. b i l j e š k u 2. 1 3 T i m e j u j e p r ib l i ž io n j ez inu i z v o r n o m ob l iku , al i n e b i t n o . Oč i to j e t a

Mi t i sova i n t e r v e n c i j a p o s l j e d i c a fone t skog o s j e ć a n j a r i ječ i , a n e n j ez ina s a d r ž a j n o g s h v a ć a n j a . Va l j a i sk l juč i t i m o g u ć n o s t d a j e Mit i s t u o d r e d b u i n t e r p r e t i r a o iz n e k o g s t a r i j eg p r e d l o š k a Cresko-oso r skog s t a t u t a , j e r , i a k o j e t e i zvore vidio , oč i to n i j e n a n j i m a t eme l j io svo ja r a z l agan j a . V. o t o m e n j egovo n . d j . , s t r . 6—7.

286

http://library.foi.hr

Page 5: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

U n a s j e p r v i 1 4 s p o m e n u o b i r g a l i j s k u I v a n B e u c , a l i t e k u z g r e d , n a v o d e ć i k a o n j e z i n u b i t n u o d r e d n i c u d a s l u ž i »za p o d m i r e n j e r e g a l i j a V e n e c i j i « . 1 5

N o , iz n j e g o v a s e t e k s t a , n a ž a l o s t , n e v i d i n a č e m u t e m e l j i t u s v o j u t v r d n j u . Z l a t k o H e r k o v , n a v o d e ć i t e r m i n g a l i v a u s v o m r j e č n i k u f e u d a l n e e p o h e

H r v a t s k e , 1 6 o v a k o j e o d r e d i o n j e g o v s a d r ž a j : »— s p e c i e s t r i b u t i ; v r s t a p o r e z a . P o s v e m u r a z r e z u j e s e n a o b i t e l j i , o d n o s n o n j i h o v e g l a v a r e . S l u ž i u n e k u p o ­s e b n u s v r h u , m o ž d a z a o d r ž a v a n j e l u č k o g b r o d a - t v r đ a v e (ga l ion) .« I a k o j e z a d n j a p r e t p o s t a v k a s p r a v o m o d b a č e n a , 1 7 v a l j a i p a k r e ć i k a k o j e Z. H e r k o v n j o m e n a z n a č i o p u t d o i s p r a v n a r j e š e n j a . D r ž e ć i s e p r e d l o š k a t i s k a n a S t a ­t u t a , n i , B e u c n i H e r k o v , p o p u t M i t i s a , n i s u m i j e n j a l i n a z i v t o g a n a m e t a , n i t i s e u p u š t a l i u n j e g o v u e t i m o l o g i j u .

Č e t v r t i a u t o r , D a n i l o K l e n , u l o ž i o j e z n a t a n n a p o r d a o b j a s n i b i r g a l i j s k u u s v o m e r a d u » N e k a s a b i r a n j a i p o d a v a n j a n a p o d r u č j u C r e s a i O s o r a p o d V e n e c i j o m « . Z a t o n j e g o v a t u m a č e n j a v a l j a t e m e l j i t i j e p r i k a z a t i .

P r i h v a t i v š i t e r m i n C o l t a g a l i u a , D . K l e n j e n a j p r i j e p r e p r i č a o i, p o p u t S . M i t i s a , p o j a s n i o s a d r ž a j s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i g a l i j s k o j . 1 8 E v o k a k o j e t o u č i n i o :

» P o j a m ' c o l t e ' , s k r a ć e n i o b l i k z a ' c o l l e c t a ' , p o j a v l j u j e s e n a j p r i j e u sa­m o m s t a t u t u C r e s a i O s o r a . T u s e ' c o l t a ' , k o j u s t a t u t n a z i v a ' g a l i u a ' , s m a t r a s t a r i m o b i č a j e m . N i j e p o b l i ž e o d r e đ e n o o k a k v o j s e v r s t i s a b i r a n j a o d n o s n o p o d a v a n j a r a d i , a l i s e z a t o f i k s i r a j u n e k i u s l o v i i m o d a l i t e t i s a m o g s a b i r a n j a . ' C o l t a g a l i u a ' u b i r e s e , p r e m a s t a t u t u , o d s v a k e f a m i l i j e k a o p o s e b n o g o b v e z ­n i k a . S i n , k o j i s e o d v o j i o o d o c a i n j e g o v e Obi te l j i , j o š g o d i n u d a n a p o s l i j e o d v a j a n j a n i j e b i o o b a v e z a n n a p l a ć a n j e ' c o l t e ' . M e đ u t i m , a k o j e o d v o j e n o d r ž a o i u ž i v a o n e k a o č e v a i l i m a j č i n a d o b r a , p a m a k a r i s t a n o v a o z a j e d n o s r o d i t e l j i m a , t a d a j e i o n b i o p o d l o ž a n p l a ć a n j u ' c o l t e ' .

D r u g a b l i ž a o d r e d b a o ' co l t i ' , i s t a k n u t a u s t a t u t u , o d n o s i s e n a o n e , k o j i s u n a p l a ć i v a l i o d n o s n o u b i r a l i ' c o l t u ' o d s t a n o v n i š t v a . S v a k i o n a j , k o j i j e i z v r š i o n a p l a t u j e d n o g s v e s k a r a s p o r e d a t e ' c o l t e ' ( ' a l g u n q u a d e r n o d e t a l c o l t a ' ) , d o b i v a o j e , p r e m a p r o p i s u s t a t u t a , k a o n a k n a d u z a t a j p o s a o o d s v a k i h s t o s o l a d a č e t r d e s e t d e n a r a . T u j e n a k n a d u d o b i v a o p o d u s l o v o m , d a j e n a p l a t u i z v r š i o u r o k u o d t r i m j e s e c a o d d a n a p r i m a n j a s v e s k a r a s p o r e d a i z u z e v o p r a v d a n o g r a z l o g a . ( . . . ) K o n a č n o o d r e đ u j e s t a t u t , d a j e n a p l a t n i o r g a n ' c o l t e ' d u ž a n , p o p r e t h o d n o m o d o b r e n j u ' r e z i m e n t a ' , z a p e č a t i t i u l a z n a v r a t a u k u ć u o n o m o b v e z n i k u , k o j i n e ć e d a p l a t i ' c o l t u ' . P e č a t s e n i j e s m i o s k i n u t i b e z p o s e b n o g o d o b r e n j a ' r e z i m e n t a ' p o d p r i j e t n j o m d v o s t r u k e ' c o l t e ' « . 1 9

T a k v u r a z l a g a n j u s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i g a l i j s k o j n e m a se š t o b i t n i j e d o d a t i . M e đ u t i m , u i s p u š t e n o m d i j e l u d r u g o g o d l o m k a n a v e d e n o g c i t a t a D . K l e n j e d o d a o n e š t o š t o n i j e s a d r ž a n o u s t a t u t a r n o j o d r e d b i , n i t i z a t o i m a p o t v r d e u d r u g i m i z v o r i m a , n a i m e d a » je o d r e d b a o n a k n a d i u b i r a č i m a ' c o l t e ' u n e s e n a u s t a t u t p r i g o d o m n j e g o v o g p i s m e n o g r e d i g i r a n j a , a d o t a d a n i s u u t j e r i v a č i n i š t a d o b i v a l i . « 2 0 V a l j a o d b a c i t i t u t v r d n j u , b u d u ć i d a s e n i č i m

1 4 N e r a č u n a j u ć i S. Mi t i sa , ko jega , i a k o j e Crešan in , va l j a s v r s t a t i u t a l i j a n s k e h i s to r iog ra fe .

1 5 I . B e u c , n . d j . , s t r . 45, t r a n s k r i b i r a naz iv b i r i ga l i j ske u »Galiva«. 1 6 Z. H e r k o v , n. d j . , s t r . 452. 1 7 D. Klen , N e k a s a b i r a n j a , n. d j . , s t r 324 (bi l j . 61). 1 8 I s t o , s t r . 311—324. 1 9 I s t o , s t r . 311—312. 2 0 I s t o , s t r . 311.

287

http://library.foi.hr

Page 6: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

n e m o ž e p o t k r i j e p i t i , j e d n a k o k a o š t o j e z a s a d a n e d o k a z i v a i s u p r o t n a t v r d n j a . 2 1 N o , b e z o b z i r a n a t u o m a š k u , k o j a , u o s t a l o m , n e t a n g i r a b i t n o t e m e l j n i s a d r ž a j b i r i g a l i j s k e , v a l j a n a g l a s i t i k a k o j e D . K l e n n a š a o i z v o r n i t r a g o b i r i g a l i j s k o j , i t o u p i s m o h r a n i c r e s k e o p ć i n e . T a j j e i s k u s n i i s t r a ­ž i v a č i s p r a v n o p r o č i t a o i p r o t u m a č i o s a v o d n o s n i t e k s t , a l i j e , n a ž a l o s t , p r e v i d o m , p o i n e r c i j i z a d r ž a o u v r i j e ž e n i o b l i k n a z i v a t o g n a m e t a . T a k o j e v r l o č i s t o n a p i s a n o » . . . s i a m e s s a v n a c o l t a G a l l i n a « p o g r e š n o c i t i r a o u o b l i k u «s ia m e s s a u n a c o l t a G a l l i u a « . 2 2

T a k o j e j e d n a p o g r e š k a s t o l j e ć i m a s t a j a l a n a j p r i j e n e z a m i j e ć e n a , a p o ­t o m p r i h v a ć e n a k a o v a l j a n a . T a k o b i t k o z n a d o k a d a o s t a l o d a n i s u p r o ­n a đ e n e b i l j e ž n i c e iz V e l o g a L o š i n j a u k o j i m a n a v i š e m j e s t a 2 3 č i s t o i j a s n o s t o j i c o l t a g a l l i n a . D a , t k o z n a d o k a d , j e r j e z a p r a v o p o s t o j a o i d r u g i p u t z a n j e n o i s p r a v l j a n j e . N a n j e g a j e v e ć p r i j e o s a m d e s e t g o d i n a i n d i r e k t n o u p o z o r i o v a l j a n i i p o m n i S t e f a n o P e t r i s . T a j , n a ž a l o s t r i j e t k o i s t i c a n i i n e ­d o v o l j n o p r i z n a t i p o v j e s n i k u t r i j e n a s t a v k a o b j a v i o r e g e s t a k n j i g a z a p i s ­n i k a o p ć i n s k o g v i j e ć a u C r e s u . 2 4 M e đ u o s t a l i m a , o b r a d i o j e i z a p i s n i k s j e d n i c e o d r ž a n e 15. s i j e č n j a . T a j r e g e s t g l a s i :

» A v e n d o o r d i n a t o l a S i g n o r i a c h e s i d e b b a e s c a v a r e l a C a v a n e l l a i n m a ­n i e r a c h e , o l t r e a i 400 d u c a t i d a s p e n d e r s i d a l l a S i g n o r i a , d e b b a n o c o n c o r ­r e r v i a n c h e l e d u e c o m u n i t à c o n ' o p e r a m a n u a l e ' i l C o n s i g l i o d e l i b e r a ' c h e s i a

2 1 To oč i to p o k a z u j u o b a t e k s t a s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i ga l i j sko j (v. pr i ­log 2 i p r i j e v o d t o g a t e k s t a u glavi 2 ovoga r a d a ) . Ovdje va l j a p r i p o m e n u t i k a k o j e D. K len n e t o m i z n e s e n u t v r d n j u p o t k r i j e p i o b i l j e š k o m u k o j o j s t o j i : » S t a t u t j e r e d i g i r a n u p i s m e n u f o r m u u p r v o j po lovic i 15. s to l jeća«, p r i č e m u se poz iva n a S. Mi t i sa , n. d j . , s t r . 6. M e đ u t i m , t a k a v se z a k l j u č a k iz Mi t i sova t e k s t a n e m o ž e izvest i (s t r . 3—8). P ro i s t j eče , n a p r o t i v , d a s u i p r i j e 1441. god. p r a v n e n o r m e n a C r e s u i O s o r u i m a l e p i s m e n u f o r m u , al i b i j a h u n e k o d i f i c i r a n e i s t oga «dife t tose , o s c u r e , c o n t r a d d i t o r i e « , t e j e u p r v o j polovic i 15. s t . t r e b a l o s a m o «compi l a re , ri­f o r m a r e e r accog l i e r e le n ó r m e g i u r i d i c h e p i ù n e c e s s a r i e e p i ù a d a t t e a i b isogni« , S. Mi t i s , n . d j . , s t r . 6. I s p . o t o m e n a v o d e I . B e u c a , n . d j . , s t r . 46, i S t . P e t r i s a , Lo S t a t u t o del l ' i so la di C h e r s o ed Osse ro , P a r t e I, P r o g r a m m a del l ' I . R. G innas io s u p e r i o r e di Capod i s t r i a , A. S. 1888—89, C a p o d i s t r i a 1889, s t r . 11—14, i i s to , P a r t e I I , C a p o d i s t r i a 1890, s t r . 3 - 4 7 .

2 2 I s p . D. Klen , N e k a s a b i r a n j a , n . d j . , s t r . 316, i Kn j igu z a p i s n i k a s j e d n i c a Creskog o p ć i n s k o g vi jeća, fond Opć inskog p o g l a v a r s t v a Cres u H i s t o r i j s k o m a r h i v u R i j e k a (u d a l j e m t e k s t u HAR JU-28), k n j . 2, 1. 219. K a o š to se v id i , i P e t r i s i K len c i t i ra l i su r i j eč v n a k a o u n a , š t o j e s t i s t označno , al i n i j e t o č n o .

2 3 O s i m u p r i j e p i s u s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i ga l i j sko j , t e r m i n co l t a ga l l ina na laz i se n a j o š j e d n o m m j e s t u u ve lo loš in j sko j b i l ježnic i , n a i m e u p r i j e p i s u izvješća š to ga j e p r o v i d u r D a l m a c i j e 1737. god. p o s l a o d u ž d u . V. u HAR JÙ-52, k u t . 1, b i l j ežn ica M-12, s t r . 130, o d n o s n o p r i j e p i s t o g a i zv ješća u p r i l o g u 3.

2 4 S t . P e t r i s , Spogl io dei Libr i consigl i de l la c i t t à di Che r so , Vol . I, C a p o d i s t r i a 1892, s o p s e ž n i m u v o d o m (V—LXXVI) i i s to t a k o o p s e ž n i m b i l j e š k a m a (75—135) u k o j i m a j e iznio r e z u l t a t e i s t r a ž ivan j a genea logi je c r e s k i h p l e m i ć k i h obi te l j i , do­davš i i m n a k r a j u deve t genea lošk ih t ab l i ca , o b j e l o d a n i o j e u t o j knj iz i r e g e s t e s a m o p r v e kn j ige z a p i s n i k a Creskog o p ć i n s k o g v i jeća u r a z d o b l j u 1495—1528. Re­ges te d r u g e kn j ige ob jav io j e u d v a n a s t a v k a . P rv i j e Spogl io dei »Libri Consigli« del la c i t t à di Che r so , vol . I l (1531—1556), P r o g r a m m a del l ' I . R. G innas io s u p e r i o r e di Capod i s t r i a , Anno scoi . 1896—97, C a p o d i s t r i a 1897, s t r . 3—44, ali u n j e m u obu­h v a ć a z a p r a v o s a m o r a z d o b l j e o d 1531. do 1548. (s t r . 15—44), i a k o u n a s l o v u s to j i d o 1556. god ine . Drug i n a s t a v a k t e kn j ige ob j av l j en j e t e k n a k o n p e t god ina : Spogl io dei »Libri Consigli« del la c i t t à di C h e r s o (vol. I I ) e sei l e t t e r e i n e d i t e di F r a n c e s c o Pa t r i z io , P r o g r a m m a del l ' I . R. G innas io s u p e r i o r e di C a p o d i s t r i a , Anno scoi . 1901—1902, C a p o d i s t r i a 1902, s t r . 3—29, a o b u h v a ć a r a z d o b l j e od l ipn ja 1548. d o t r a v n j a 1555. god ine .

288

http://library.foi.hr

Page 7: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

m e s s a u n a c o l t a G a l l i n a d i l i r e m i l l e d a e s s e r p a g a t a p e r r a t h a d a t u t t i N o ­b i l i , R e l i g i o s i , p o p u l a r i , v e d o v e , c i t t a d i n i e c o n t a d i n i d a e s s e r e p a g a t a p r o r a t h a d a c a d a u n f o g o o u e r c a p p o d i f a m i g l i a f i n o a l l a d i t t a s u m m a ' e d i p r o t e s t a r a f f i n c h è i n a p p r e s s o la c o m u n i t à n o n s i a t e n u t a a t a l e s p e s a p e r l e i d e l t u t t o i n u t i l e e g r a v o s a a s s a i .

— F r a n c e s c o L i o n , c o m e d e p u t a t o d e l p o p o l o , s i o p p o n e a l l a p r o p o s t a d e i g i u d i c i , e p r e g a il c o n t e d i n o n p e r m e t t e r e l a v o t a z i o n e c h e la ' c o l t a ga l ­l i n a ' si f a c c i a p e r c a p i d i f a m i g l i a . Gl i r i s p o n d e il g i u d i c e c a v . A n d r e a d e P . e la p r o p o s t a d e i g i u d i c i è a c c e t t a t a c o n 25 v o t i c o n t r o 2 1 .

I s t i t a j t e k s t p r i h v a t i o j e N i k o l a L e m e š i ć ( N i c o l ò L e m e s s i ) i u v r s t i o g a u s v o j u o p s e ž n u m i s c e l l a n e u k o j a j e n e d a v n o o b j a v l j e n a u R i m u . 2 6 T a j v r s t a n z n a l a c c r e s k e p o v i j e s t i , o b j a v l j u j u ć i u c i j e l o s t i P e t r i s o v e r e g e s t e , n i j e u n j i m a i z v r š i o n i k a k v e p r e i n a k e . 2 7

S v e š t o s m o n a v e l i d o s t a z o r n o p o k a z u j e k a k o j e o b l i k C o l t a G a l i u a u t i s k a n o m c r e s k o - o s o r s k o m s t a t u t u p o g r e š a n , t e g a v a l j a o d b a c i t i i p r i h v a ­t i t i i z v o r n i o b l i k c o l t a G a l l i n a , o d n o s n o u n a š o j v e r z i j i b i r g a l i j s k a .

4.

P o d r a z u m i j e v a j u ć i d a s m o u p r e t h o d n o m p o g l a v l j u r a z r i j e š i l i d v o j b e i n e d o u m i c e o n a z i v u b i r i g a l i j s k e , p r e o s t a j e d a s e o b j a s n i k a k a v j e t o za­p r a v o n a m e t . D . K l e n n a v o d i o v e d i l e m e : »Iz n e t o m n a v e d e n i h o d r e d a b a c r e s k o - o s o r s k o g s t a t u t a n e v i d i s e j a s n o , d a li j e ' c o l t a ' n e k o s t a l n o i l i p r i ­g o d n o p o d a v a n j e o d n o s n o s a b i r a n j e i z n o s a o d o b v e z n i k a . S t a t u t n e o d r e đ u j e , k o j i m se p o v o d o m ' c o l t a ' n a p l a ć u j e , d a li j e ' g a l i u a ' j e d n a v r s t ' c o l t e ' i k a ­k o v a , ili j e t o s i n o n i m z a ' c o l t u ' , d a li s u o b v e z n i c i o b i t e l j i p l e m i ć a i p u č a n a , k a k o se o d r e đ u j e v i s i n a c o l t e ' i d r . « . 2 8 O p i s a v š i z a t i m u b i r a n j a i n a p l a t u

2 5 St . P e t r i s , Spogl io , n. d j . , vol . I I , C a p o d i s t r i a 1902, s t r . 23. I s p . i zvorn ik u HAR JU-28, k n j . 2, 1. 219, po leđ ina .

2 6 N i k o l a Lemeš i ć b io j e opć insk i s lužben ik u Cresu p o t k r a j p r o š l o g i poče t ­k o m ovoga s to l j eća i ci jelog ž ivo ta p r i k u p l j a o g r a đ u o Cresu , u k o j u j e u n o s i o n e s a m o c je lovi te p r i j ep i se i r eges t e g r a đ e nego i izvore š to su ih d rug i p r i k u p i l i i ob jav i l i p r i j e n jega , n e k a se sve t o »nađe n a j e d n o m m j e s t u « . T a v r i j e d n a g r a đ a , p o m n o p r e p i s a n a i s ložena, o b j a v l j e n a j e u p e t svezaka : Nico lò Lemess i , N o t e s t o r i c h e geogra f iche a r t i s t i c h e sul l ' i so la di Cherso , vol . I—V, R o m a 1979. Ovaj Pe t r i sov c i t a t ob j av l j en j e bez i k a k v i h i zmjena u vol . I , s t r . 220.

2 7 Ovdje va l j a p r i p o m e n u t i k a k o se Lemeš i ć i i nače ' s t r ik tno d r ž a o izvora te p r e p i s u j u ć i Cresko-osorsk i s t a t u t , n i je n i t a m o p r o m i j e n i o t e r m i n ga l iua (v. N. Le­mess i , n. d j . , vol. I, s t r . 72). No , u n a t o č t o m e s to j i č in jen ica d a j e p o s t o j a l a i d r u g a t r a s a č i t an ja , a s a m i m t i m e i t u m a č e n j a t e ko l ek t e , ali j e d o s a d a n i t k o n i je s l i jedio . Z a č u đ u j e k a k o r e z u l t a t e i s t r až ivan j a St . P e t r i s a n i je p r a t i o ( b a r e m n e d o s t a t n o p o m n o ) n jegov n e š t o m l a đ i m j e š t a n i n i ko lega p o s t r u c i S. Mi t i s ; obo j i ca , n a i m e , b i j a h u g imnaz i j sk i p ro fe so r i , P e t r i s u K o p r u , a Mit i s u Paz inu . Naš i s u v r e m e n i povjesn ic i , I. B e u c i D. Klen , u svo j im n a v e d e n i m i d r u g i m r a d o ­v i m a o O s o r u i C resu n i su se služili r e z u l t a t i m a i s t r až ivan ja St . Pe t r i sa , nego s u po l a s to l j eća n a k o n n j ega krči l i is t i p u t k o j i m j e on već p r o š a o . T a k o se, e to , dogodi lo d a D. Klen 1957. o t k r i v a i i znova č i ta t e k s t š t o ga je Pe t r i s točn i j e od n jega p r o č i t a o i ob jav io j o š 1902. god ine . D. Klen služio se, n a i m e , s a m o r e g e s t i m a p r v e kn j ige zap i sn ika , ali za Pe t r i sove r eges te d r u g e knj ige oč i to n i je z n a o . I s p . b i l j . 24.

2 8 D. Klen , N e k a s a b i r a n j a , n. d j . , s t r . 312.

19 289

http://library.foi.hr

Page 8: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

r a z n i h p r i r e z a i n a m e t a , D . K l e n z a p r a v o n e d a j e o d g o v o r n i n a j e d n o p o ­s t a v l j e n o p i t a n j e o b i r i g a l i j s k o j , n e g o i h o s t a v l j a o t v o r e n i m . 2 9

S a d a , r a z r j e š e n j e m z a g o n e t k e n a z i v a t o g a n a m e t a o t v o r e n j e p u t n o v i m m o g u ć i m t u m a č e n j i m a n j e g o v e n a m j e n e i z n a č e n j a . V a l j a , d a k l e , p o ć i o d t o g a d a c o l t a g a l l i n a o z n a č a v a p o b i r a n j e s r e d s t a v a z a g a l i j e . I z r a z g a l l i n a , n a i m e , m o ž e s e o v d j e t u m a č i t i s a m o k a o p r i d j e v o d i m e n i c e g a l e a , g a l i j a , i a k o ć e m o u r j e č n i c i m a u z a l u d t r a ž i t i t a k v o n j e z i n o z n a č e n j e . 3 0 P r i t o m e , b i r g a l i j s k a p r v o t n o j e j e d n a k o m o g l a z n a č i t i i s k u p l j a n j e s r e d s t a v a z a g r a d n j u , o p r e m u i n a o r u ž a v a n j e b r o d o v a , i n a m i c a n j e s r e d s t a v a z a p l a ć a n j e i o d r ž a v a n j e p o ­s a d e n a g a l i j a m a . K a s n i j e ć e s e , k a o š t o ć e m o v i d j e t i , s r e d s t v a b i r i g a l i j s k e t r o š i t i z a o b r a m b e n e p o t r e b e i j a v n u s i g u r n o s t o p ć e n i t o .

O d g o v o r n a p i t a n j e j e li b i r g a l i j s k a b i l a s t a l n i i l i p r i g o d n i n a m e t , n a ­l az i s e u s a m o j f o r m u l a c i j i s t a t u t a r n e o d r e d b e o n j o j . N e m a d v o j b e d a u p r a v n o j u r e d b i o s v a k o m s t a l n o m p o r e z u m o r a s t a j a t i , k l a u z u l a o r o k o v i m a u p l a t e . A k o t a k v e k l a u z u l e n e m a , t a d a n i j e r i j e č o s t a l n o m , n e g o o p o v r e ­m e n o m , p r i g o d n o m n a m e t u . B i r g a l i j s k a j e , d a k l e , p r i g o d n i n a m e t , k o j i s e p r i k u p l j a o u r a z n i m s i t u a c i j a m a iz d v a t e m e l j n a r a z l o g a : r a d i s i g u r n o s t i i o b r a n e ž i v o t a i i m e t k a n a p o d r u č j u v l a s t i t e k o m u n e i l i r a d i p o v e ć a n j a o b r a m ­b e n e s p o s o b n o s t i d r ž a v n e z a j e d n i c e k o j o j k o m u n a p r i p a d a . I u j e d n o m i u d r u g o m s l u č a j u b i r i g a l i j s k o m se u j e d n o i s p u n j a v a j u o b v e z e p r e m a v r h o v n o j v l a s t i k o j u k o m u n a p r i z n a j e . 3 1 N a r a v n o , o d l u k a o u b i r a n j u t o g a n a m e t a u v i j e k o v i s i i o t r e n u t n o m s t a n j u o b r a m b e n i h s r e d s t a v a k o m u n e k o j a s e n j i m e g r a d e , o p r e m a j u i l i o d r ž a v a j u ; p r i m j e r i c e , o t r o š n o s t i , p l o v n o j , i l i b o j o v n o j s p o s o b n o s t i r a t n o g b r o d o v l j a , p o s a d a i n j i h o v e o p r e m e , oVisi o p o t r e b i n j i ­h o v e s t v a r n e u p o r a b e i p o t r e b i z a d o v o l j e n j a o b v e z a p r e m a d r ž a v i .

R a z l o g z b o g k o j e g u s t a t u t a r n o j o d r e d b i o b i r i g a l i j s k o j n i j e o d r e đ e n a v i s i n a i u č e s t a l o s t u b i r a n j a v a l j a , d a k l e , t r a ž i t i u k a r a k t e r u i n a m j e n i t o g a n a m e t a . U t o m e t r a ž e n j u v a l j a p o ć i o d č i n j e n i c e d a j e b i r g a l i j s k a v r s t r a t ­n o g n a m e t a , o d n o s n o d a s e s k u p l j a l a k a o o p ć a o b v e z a o b i t e l j s k i h z a j e d n i c a , z a p r a v o p o s j e d o v n i h j e d i n i c a u n a m i r i v a n j u r a t n i h , o d n o s n o o b r a m b e n i h p o ­t r e b a d r ž a v e i v l a s t i t i h p o l i t i č k i h z a j e d n i c a n a p o d r u č j u c r e s k o - o s o r s k e k n e -ž i j e . S k u p l j a l a s e , d a k l e , p r i g o d i c e , u v r i j e m e r a t a , i z r a v n e o p a s n o s t i o d n j e g o v a i z b i j a n j a i l i u o k v i r u r e d o v n o g o d r ž a v a n j a o b r a m b e n e s p r e m n o s t i i l i z b o g z a š t i t e o d r a z n i h b o l e s t i i n e d a ć a .

5.

N a p i t a n j e k a d a j e u v e d e n a b i r g a l i j s k a u o v i m n a š i m k r a j e v i m a , t e š k o j e d a t i n e k i o d r e đ e n o d g o v o r . U s a m o m t e k s t u s t a t u t a r n e o d r e d b e o t o j b i r i d r e v n o s t t e p r a v n e u s t a n o v e o č i t u j e s e u f o r m u l a c i j i d a j e t o s t a r i o b i č a j ,

2 9 Te n e d o u m i c e D. K len u z a k l j u č k u svoga r a d a o v a k o i z ražava : »Većina pr i ­k a z a n i h 'co l ta ' i ' t a n s a ' i m a l e su p o s r e d n u i n e p o s r e d n u vezu s n a o r u ž a v a n j e m gal i ja i s n o š e n j e m t r o š k o v a za gal i jote-veslače. P a i p a k se ni j e d n a o d t i h ' co l ta ' n e naz iva 'gal iva ' . 'Ga l ivom' se naz iva s a m o j e d n a co l lec ta u i zvor ima , k o j a j e b i l a n a m i j e n j e n a p r o š i r i v a n j u p r o k o p a k o d O s o r a (cauanel le ) . K a s n i j e s m o naš l i u knj iz i d e p u t a t a j e d n u t a n s u t a k o đ e r u v e d e n u u vezi s p o p r a v k o m t o g a p r o k o p a , ali se o n a n e naz iva n i ' co l ta ' ni 'gal iva ' . P r e m a t o m e , n e m o ž e m o p o t p u n o s i g u r n o vezivat i naz iv 'gal iva ' n i t i uz o s o r s k i p r o k o p , o d n o s n o uz p o d a v a n j e vezano za r a d o v e n a t o m p r o k o p u , n i t i uz obavezu d a v a n j a ga l i jo ta o d n o s n o p r i k u p l j a n j a s r e d s t a v a za n a o r u ž a v a n j e galija.« V. D. Klen , N e k a s a b i r a n j a , n. d j . , s t r . 323—324.

3 0 V. b i l j . 11. 3 1 K a k o je t o f o r m u l i r a o I. Beuc , v. b i l j . 15.

290

http://library.foi.hr

Page 9: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

» a n t i g a c o n s u e t u d i n e « . 3 2 N o , t o n e d a j e n i k a k v a p o u z d a n a o s l o n c a z a d a t i ­r a n j e . O d r e đ e n i j i b i o d g o v o r j a m a č n o p r u ž i o r u k o p i s n i p r i m j e r a k S t a t u t a o s o r s k e o p ć i n e iz 1441. g o d i n e , 3 3 a l i j e t a j , n a ž a l o s t , n e s t a o u p r e v r a t n i m d a n i m a 1918. g o d i n e . 3 4 S t o g a j e d i n i m o g u ć i t r a g o s t a j e z a s a d a b i l j e ž n i c a M-12 3 5 i m j e s t o n a k o j e m se u n j o j n a l a z i z a p i s o b i r i g a l i j s k o j . N a i m e , u p r v o m d i j e l u t e b i l j e ž n i c e n a l a z e s e p r i j e p i s i r a z n i h o d r e d a b a , d u k a l a i od ­l u k a iz s t a r i h r u k o p i s n i h p r i m j e r a k a o s o r s k i h i c r e s k i h s t a t u t a . M e đ u p r v i h p e t p r i j e p i s a s t a r o g a O s o r s k o g s t a t u t a n a l a z i s e i o d r e d b a o b i r i g a l i j s k o j , i t o i z m e đ u d v i j e i s p r a v e k o j e s u d a t i r a n e 1384. i 1398. g o d i n o m . I p a k o s t a j e o t v o r e n o p i t a n j e j e li t o m j e s t o u n i z u k r o n o l o š k i p o r e d a n i h i s p r a v a s l u č a j n o i l i n a v l a s d o p a l o b i r i g a l i j s k o j ? N a m e ć e s e p r e t p o s t a v k a k a k o s u p r e p i s i v a č i i m a l i v a l j a n i r a z l o g d a t u o d r e d b u s t a v e m e đ u n a j s t a r i j e s t a t u t a r n e o d r e d b e . T a n a s p r e t p o s t a v k a v o d i p r v i m p o č e c i m a p o h r a n e i č u v a n j a p r a v n i h a k a t a t r a j n e v a l j a n o s t i t e z a p i s i v a n j a o d r e d a b a o b i č a j n o g p r a v a n a O s o r u i C r e s u , p o s v o j p r i l i c i u p r v u p o l o v i c u 14. s t o l j e ć a . 3 6 P r i h v a t i m o li t a j n i z h i p o t e z a k a o m o g u ć , i p a k n e d o l a z i m o d o č v r s t a t l a s i g u r n e č i n j e n i c e , n e g o o p e t s a m o d o d r u g i h m o g u ć i h p i t a n j a i p r e t p o s t a v k i . P r i m j e r i c e , d a li j e i z r a z » a n t i g a c o n s u e t u d i n e « o b l i k k o j i m s e s a m o n a g l a š a v a p r a v n a v a l j a n o s t t e u s t a n o v e , b u d u ć i d a j e o d a v n a p r o v j e r e n a u p r a k s i , ili s e t i m e , p o r e d t o g a , i z r i j e k o m i s t i č e k a k o j e t o o d r e d b a o b i č a j n o g a p r a v a , k a k o j e , d a k l e , s t a r i j a o d p i s a n i h s t a t u t a ? P o s t o j e i d r u g e m o g u ć n o s t i i s t r a ž i v a n j a , p o n e k a d v r l o p r i v l a č n e , 3 7

3 2 V. p r i log 2. 3 3 P o d a t k e o t o m e v r i j e d n o m r u k o p i s u v. u S t e f ano P e t r i s , Lo S t a t u t o , n. d j . ,

P a r t e I i I I , s t r . 11—44, o d n o s n o 3—47; is t i , Lo S t a t u t o di Che r so ed Osse ro , Pa­gine i s t r i a n e , A n n o VI , N u m e r o 10, C a p o d i s t r i a 1908, s t r . 220—222; S. Mi t i s , n. d j . , s t r . 3—7; I. Beuc , n. d j . , s t r . 51. I s p . t a k o đ e r bi l i . 21.

3 4 S. Mi t i s , n. d j . , s t r . 7. 3 5 V. b i l j . 5. 3 6 V. b i l j . 21 i 33. 3 7 Z a č e t a k b i r i ga l i j ske m o ž e se, p r i m j e r i c e , t raž i t i još u v r e m e n i m a b i z a n t s k e

vlas t i u Da lmac i j i . G r a d n j a , o p r e m a i o d r ž a v a n j e r a t n i h b r o d o v a j e d n a je od obveza d a l m a t i n s k i h g r a d o v a p r e m a s r ed i šn jo j d r ž a v n o j v las t i u okv i ru vo jnoga u s t r o j a d a l m a t i n s k e t e m e počevš i od n jez ina f o r m i r a n j a u d r u g o j polovici 9. st . n a o v a m o . I a k o u i zvo r ima za t o n e m a i z ravne p o t v r d e , m o g u ć e je, p o g o t o v o s obzi­r o m n a s ložene o d n o s e n a J a d r a n u u t o doba , d a j e d a l m a t i n s k a t e m a nav l a s t i t o za p r v i h c a r e v a m a k e d o n s k e d ina s t i j e (867—1056) i m a l a svo ju p o s e b n u f lotu, »to t h e m a t i k o n p lo imon« , k a o š to su i m a l e d r u g e b i z a n t s k e t e m e . T e m a j e g o s p o d a r s k i s a m o s t o j n a vo jna p o k r a j i n a i s a m a n a m i r u j e s r e d s t v a za svo ju p o m o r s k u o b r a n u , o d n o s n o za svo ju m o r n a r i c u , a s r e d i š n j a d r ž a v n a r izn ica o s i g u r a v a m o ć g lavne c a r s k e flote, »to baz i l i kon p l o i m o n « . ( I sp . G r g a N o v a k , J a d r a n s k o m o r e u suko­b i m a i b o r b a m a k roz s to l jeća , B e o g r a d 1962, s t r . 140—145).

Povi jes t d a l m a t i n s k i h g r a d o v a u d o b a h r v a t s k i h n a r o d n i h v l a d a r a p o k a z u j e k a k o ti g radov i p o j e d i n a č n o i k a o c je lov i ta za jedn ica , n a i m e k a o a u t o n o m n e g r a d s k e k o m u n e i k a o t e m a , o d n o s n o k a t e p a n a t , n i su t e k p u k i s u b j e k t i r a z n i h pos izan ja , nego po l i t i čk i s u b j e k t i u s m j e r e n i pog lav i to o b r a n i v l a s t i t i h au tono ­m i j a — a s a m i m t i m e nezaob i l azan f a k t o r u p o l i t i č k i m o d n o s i m a n a J a d r a n u . ( N a d a Kla ić , Povi jes t H r v a t a u r a n o m s r e d n j e m vi jeku, Z a g r e b 1971, s t r . 334—347), To se, d a k a k o , ne t emel j i s a m o n a g o s p o d a r s k o j snazi d a l m a t i n s k i h k o m u n a , nego i n a p r i m j e r e n o j vo jno j sili ko ju s a m i f o r m i r a j u i od ržava ju . K o l o m a n o v posvo j D a l m a c i j e 1105. god. u t e m e l j e n j e pog lav i to n a n jegovoj s p r e m n o s t i d a p r i z n a s loboš t ine d a l m a t i n s k i h g r a d o v a , više negol i n a s t v a r n o j snazi d a ih s i lom podloži . P r i m j e r Spl i ta , u k o j e m j e K o l o m a n , n a k o n š to ga je p r i d o b i o , p o k u š a o s tac ioni­r a t i svo ju v o j n u p o s a d u , p o k a z u j e kol iko su g r a đ a n i bili os je t l j iv i n a č u v a n j e u n u t a r n j e g i n t e g r i t e t a g r a d a , ali j o š više k a k o su bili vo jn ičk i s p o s o b n i uda l j i t i m a đ a r s k u če tu iz i s točne g r a d s k e u t v r d e (N. Kla ić , n. d j . , s t r . 334—347, 517—522),

291

http://library.foi.hr

Page 10: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

a l i n a s b e z n o v i h i z v o r a i o t k r i v a n j a n o v i h č i n j e n i c a n i š t a n e ć e d o v e s t i p o ­u z d a n u o d g o v o r u . Z a t a k v a o t k r i ć a d a j u m o g u ć n o s t n e s a m o b o g a t i i s v e u d i l j n e d o v o l j n o i s t r a ž e n i a r h i v s k i f o n d o v i O s o r s k e i C r e s k e o p ć i n e 3 8 n e g o i m o ­g u ć i k o m p a r a t i v n i r e z u l t a t i i s t r a ž i v a n j a d r u g i h k v a r n e r s k i h , i s t a r s k i h i da l ­m a t i n s k i h k o m u n a . Z a s a d a s e o p o s t a n j u s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i g a l i j s k o j m o ž e r e ć i j e d i n o d a j e t e r m i n u s a n t e q u e r n 1441. g o d i n a , k a d a j e o n a p r v i p u t z a b i l j e ž e n a u k o d i f i c i r a n u C r e s k o - o s o r s k o m s t a t u t u .

6.

D r e v n a p r a v n a u s t a n o v a b i r i g a l i j s k e , p r v o t n o o b l i k r a t n o g n a m e t a , p o ­s t u p n o ć e s e t r a n s f o r m i r a t i u c i j e l i n i z c o l t a i t a n s a s p e c i f i č n i h n a m j e n a i o b l i k a n a p l a t e . S v e s u o n e d e r i v a t i c o l t e g a l l i n e , a b r o j i m se o s o b i t o u v e ć a o u p r v a t r i s t o l j e ć a m l e t a č k e v l a s t i u o v i m k r a j e v i m a . T o m e j e n a p o s e p r i d o ­n i j e l a p o j a v a T u r a k a n a S r e d o z e m l j u i n j i h o v a n a j e z d a u n e p o s r e d n o z a l e đ e i s t o č n e j a d r a n s k e o b a l e , u k r a t k o , s v e v e ć i n a p o r i M l e č a n a u r a t o v i m a s T u r ­c i m a , a l i i s t o t a k o t r a d i c i o n a l n o n e p o v j e r l j i v i i v r l o č e s t o n e p r i j a t e l j s k i o d n o s i V e n e c i j e s H a b s b u r š k o m M o n a r h i j o m . V a l j a i p a k r e ć i k a k o se c o l t a m a i t a n s a m a n a s t o j e s p r i j e č i t i ili u m a n j i t i p o s l j e d i c e i d r u g i h n e s r e ć a , n e s a m o r a t n i h .

U s v o m e d o k u m e n t i r a n o m p r i k a z u t i h n a m e t a D . K l e n i h n i j e p o k u š a o k a t e g o r i z i r a t i : s t a o j e p r e d o b i l j e m n j i h o v i h n a z i v a , p r e d r a z n o v r s n o š ć u n a -

Prv i p o u z d a n d o k a z d a su d a l m a t i n s k i g r adov i ima l i v l a s t i t o r a t n o b r o d o v l j e p o t j e č e t e k s k r a j a 11. s to l jeća . N a glas o K o l o m a n o v u p o h o d u n a H r v a t s k u , Mlečan i p o h i t a š e d a te g r a d o v e s t ave p o d svoje okr i l j e . B i z a n t s k i c a r Aleksi je I ov las t io j e d u ž d a V i t a l a Michae l i j a , podi je l ivš i m u nas lov c a r s k o g a p r o t o s e b a s t a i p o s e b n a p u n o m o ć j a , d a u n j egovo i m e zaš t i t i Da lmac i j u . Dužd j e u t o i m e »mogao zah t i j eva t i od d a l m a t i n s k i h g r a d o v a v o j n i č k u s lužbu« (N. Kla ić , n. d j . , s t r . 520). Sp l i ćan i se obvezaše d a će M l e č a n i m a d a t i n a r a s p o l a g a n j e j e d n u sag inu ili dvi je gal i je , k a d god on i t o z a t r aže , ili će inače p l a t i t i g lobu od t i s u ć u z l a tn ika : »Nos S p a l a t i n i ( . . . ) p r e p a r a r e d e b e a m u s u n a m s a g i n a m vel d u a s ga leas a l ias a d v e n i e n d u m v o b i s c u m , t a n t u m t a m e n in p r o v i d e n t i a v e s t r a sit , q u a s i l l a r u m vo-b i s c u m d u c e r e velitis.« ( F r a n j o Račk i , D o c u m e n t a h i s t o r i a e c h r o a t i c a e p e r i o d u m a n t i q u a m i l l u s t r a n t i a , M S H S M V I I , Z a g r e b 1877, s t r . 178). S l i čno s u p o s t u p i l i T rog i r an i , »a j a m a č n o i d r u g i gradovi« ( F e r d o Šiš ić , Povi jes t H r v a t a u v r i j e m e n a r o d n i h v l a d a r a , Z a g r e b 1925, s t r . 624—625 i b i l j e š k a n a s l i jedećoj s t r an i c i ; i s t i , Izvor i h r v a t s k e h i s to r i j e , Dio I , čes t 1 (do 1107), Z a g r e b 1914, s t r . 338).

Ako j e Spl i t 1097. god. m o g a o r a s p o l a g a t i ve l ik im r a t n i m b r o d o m k a o š to j e sagina , ili d v j e m a ga l i j ama , v j e r o j a t n o s u s l ično m o g l i p o s t u p i t i i d r u g i da lma­t insk i g radov i . N e m a dvo jbe d a j e u to d o b a e k o n o m s k a m o ć d a l m a t i n s k i h k o m u n a z n a t n a , ali va l ja p r i p o m e n u t i k a k o se t a k v i r a t n i b r o d o v i n i s u mog l i g r a d i t i bez vel ik ih m a t e r i j a l n i h o d r i c a n j a . Z a t o n i j e ne log ično uze t i k a o r a d n u p r e t p o s t a v k u d a j e b i r ga l i j ska b i la n a č i n p r i k u p l j a n j a p o t r e b n e svo te n o v a c a za g r a d n j u gal i ja , o d n o s n o o p ć e n i t o r a t n i h b r o d o v a , č a k i p r i j e 11. s to l jeća .

3 8 S t . P e t r i s , L ' a rch iv io del la C o m u n i t à di Osse ro , P r o g r a m m a del l ' I . R. Gin­nas io s u p e r i o r e di Capod i s t r i a , A n n o scoi . 1893—94, C a p o d i s t r i a 1894, s t r . 3—35; is t i , L 'a rch iv io del la c o m u n i t à di C h e r s o (saggio di r eges to ) . Append ice . E l e n c o bi­b l iograf ico dei d o c u m e n t i che si c o n s e r v a n o ne l l a c ivica b ib l io t eca di Z a r a e c h e r i g u a r d a n o C h e r s o e Veglia, P r o g r a m m a del l ' I . R. G innas io s u p e r i o r e di Capo­d i s t r i a , A. S. 1903/04, C a p o d i s t r i a 1904, s t r . 3—35; I n v e n t a r a r h i v a o p ć i n e O s o r — Se r i j a I I . (1459—1945), V jesn ik D r ž a v n o g a r h i v a u Ri jeci , svezak I, R i j eka 1953, s t r . 219—359; N i k o l a Crnkov ić , Opć in sko p o g l a v a r s t v o Cres , Vod ič H i s t o r i j s k o g a r h i v a Ri jeka , P o s e b n a i zdan ja 7, Paz in-Ri jeka 1980, s t r . 90—92; i s t i , O p ć i n s k o p o g l a v a r s t v o Ósor , Vodič H i s t o r i j s k o g a r h i v a Ri jeka , p o s e b n a i zdan ja 7, Pazin-Ri­j e k a 1980, s t r . 99—101.

292

http://library.foi.hr

Page 11: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

m j e n e t e r a z l i č i t i m s v o t a m a i n a č i n i m a n a p l a t e . K a o n j i h o v a z a j e d n i č k a s v o j s t v a n a v o d i : » S v a t a s a b i r a n j a u v o đ e n a s u u p r a v i l u r a d i p o d m i r i v a n j a i z v a n r e d n i h i z d a t a k a , k o j i s u b i l i i z a z v a n i p o s e b n i m i z v a n r e d n i m p r i l i k a m a . T o s u u g l a v n o m s l u č a j e v i p o t r e b e d a v a n j a v e s l a č a - g a l i j o t a , n a o r u ž a n j a g a l i j a , d a v a n j a g u s t a d o r a — r a d n i k a z a u t v r d e , d a v a n j a s t r a ž a i r a z n i h t r o š k o v a u v e z i s t i m e « . 3 9

O d d v a n a e s t o p i s a r a z n i h k o l e k t a i t a k s a , š t o i h j e i s t r a ž i o i p r o t u m a č i o D . K l e n , u s e d a m se i z r a v n o r a d i o p r i m j e n i s t a t u t a r n e o d r e d b e o b i r i g a l i j ­s k o j k a o o b l i k u r a t n o g n a m e t a : d v a s e o d n o s e n a n a o r u ž a n j e r a t n i h b r o d o v a , t r i n a n o v č a n e n a k n a d e g a l i j o t i m a , o d n o s n o o s o b l j u u v o j n o j s l u ž b i S i n j o r i j e i l i o p ć i n e , a d v a n a š i r e n j e i o d r ž a v a n j e o s o r s k e » c a v a n e l l e « . U n a r e d n a t r i p r i m j e r a r a d i s e o n a m e t i m a z a s t r a ž e , p o r a d i č u v a n j a j a v n e s i g u r n o s t i , p r i ­v a t n i h i o p ć i h d o b a r a t e s p r e č a v a n j a š i r e n j a k u ž n i h b o l e s t i . P o s e b n a v r s t »co l t a« i » t a n s a « n a m i j e n j e n a j e t r o š k o v i m a o d a s l a n s t a v a p u č a n a u V e n e c i j u i Z a d a r , g d j e s u k o d v i š i h m l e t a č k i h o b l a s t i t r a ž i l i u t o k a z a p r a v e d n i j e k u p ­l j e n j e n a m e t a n a t e m e l j u s t a t u t a r n e o d r e d b e , u č e m u s u o n e g o t o v o u v i j e k i z n e v j e r i l e n j i h o v a o č e k i v a n j a . N a v e d e n i p r i m j e r i k u p l j e n j a n a m e t a m o g u se , d a k l e , p o n a m j e n i s v r s t a t i u t r i s k u p i n e : a) o n e k o j i s l u ž e z a n a m i r u v o j n o -- o b r a m b e n i h p o t r e b a , b ) o n e k o j i h j e s v r h a z a š t i t a p u č a n s t v a o d g u s a r a , k r a d l j i v a c a i b o l e š t i n a , c) k o j i s e k u p e p o r a d i z a š t i t e p u č a n s t v a o d n e p r a ­v e d n i h t e r e t a š t o i m i h j e n a m e t n u l a p l e m i ć k a o p ć i n s k a u p r a v a , p r e b a c u j u ć i i s k l j u č i v o n a n j i h o b r a m b e n e i d r u g e o b v e z e i n a m e t e .

P o u č e s t a l o s t i k u p l j e n j a i t e ž i n i t e r e t a z a o b v e z n i k e , o d n a v e d e n i h n a ­m e t a d v a s e o s o b i t o i z d v a j a j u : g a l i j o t s k a k o l t a i s t r a ž e . G a l i j o t s k a k o l t a iz­r a v n i j e i z d a n a k b i r i g a l i j s k e , o d n o s n o n j e z i n o b l i k u k o j e m s e n a j d o s l j e d ­n i j e p r i m j e n j i v a l a s t a t u t a r n a o d r e d b a o n a č i n u n j e z i n a k u p l j e n j a , k a o i u s l u č a j u k o l e k t a z a n a o r u ž a n j e b r o d o v a . P o m n o j u j e i s t r a ž i o i s u s t a v n o iz­l o ž i o D . K l e n 4 0 t e s e o v d j e n e ć e m o n j o m e b a v i t i . P o s v e j e o b r n u t s l u č a j s n a m e t o m z a s t r a ž e , p a g a v a l j a t e m e l j i t i j e i z lož i t i .

7.

N a m e t z a s t r a ž e t a k o đ e r j e n a s t a o iz o b r a m b e n i h p o t r e b a d r ž a v e i p o ­t r e b a s a m o z a š t i t e , o d n o s n o o d b i r i g a l i j s k e , k a k o s e t o d r ž a l o u 18. s t o l j e ć u . T a k o t v r d i p r o v i d u r D a l m a c i j e u i z v j e š ć u d u ž d u , 4 1 a i s t o t a k o i L o š i n j a n i . 4 2

D v i j e s u o s n o v n e n j e g o v e z n a č a j k e p o k o j i m a s e r a z l i k u j e o d d r u g i h o b l i k a b i r i g a l i j s k e : i m a o j e s v o j s t v a r e d o v n o g a g o d i š n j e g p o r e z a j e r g a j e s v a k a o b i t e l j p l a ć a l a u j e d n a k o m i z n o s u , a n j e g o v i o b v e z n i c i b i l i s u s a m o p r e b i -v a t e l j i V e l o g a i M a l o g a L o š i n j a i n j i m a p r i p a d a j u ć i h s e l a ; b i j a š e u v e d e n , d a k l e , s a m o n a m a n j e m d i j e l u c r e s k o - o s o r s k e k n e ž i j e .

3 9 D. Klen , N e k a s ab i r an j a , n . d j . , s t r . 322—323. 4 0 D . Klen , Gal i je i gal i jot i iz I s t r e i o t o k a n e k a d a š n j e s j eve rne D a l m a c i j e

za m l e t a č k u a r m a d u ( X I — X V I I I st .) , R a d J u g o s l a v e n s k e a k a d e m i j e z n a n o s t i i u m j e t n o s t i , k n j . 318, Z a g r e b 1959, s t r . 201—205; is t i , N e k a s ab i r an j a , n . d j . , s t r . 219.

4 1 V. o t o m e u p r i l o g u 3. 4 2 S t a t u t a r n a o d r e d b a o b i r i ga l i j skoj j e d a n j e od p r a v n i h t e m e l j a p o k o j e m

će Loš in j an i t r až i t i u k i d a n j e n a m e t a za s t r aže . Z a t o su t u o d r e d b u uni je l i u do­kazni m a t e r i j a l s a d r ž a n u bi l ježnici M-12 (V. HAR JU-52, ku t . 1). Polazi lo se, dak le , o d toga d a j e n a m e t za s t r a ž e p o t e k a o od b i r i ga l i j ske , o d n o s n o d a j e on n jez in p a t v o r e n i , p r o t u z a k o n i t obl ik .

293

http://library.foi.hr

Page 12: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

N e m o ž e s e s a s i g u r n o š ć u r e k o n s t r u i r a t i p o s t a n j e t o g a n a m e t a , o d n o s n o t r a n s f o r m a c i j a b i r i g a l i j s k e u t a j o b l i k p o r e z a , j e r n e d o s t a j u n a j s t a r i j i i z v o r i . G a s p a r e B o n i c e l l i d r ž i d a j e t o p o č e l o u n e s i g u r n i m v r e m e n a m a 13. i 14. s t o ­l j e ć a , k a d a s u O s o r a n i o b v e z a l i L o š i n j a n e d a p o j a č a j u o b r a n u O s o r a . 4 3

S o b z i r o m n a m a l i b r o j s t a n o v n i k a O s o r a , t e s u s e s t r a ž e p r e t v o r i l e u t r a j n u o b v e z u , k o j a j e L o š i n j a n i m a z b o g u d a l j e n o s t i v r l o t e š k o p a d a l a . O b i t e l j k o j a n i j e i z v r š i l a t u o b v e z u m o r a l a j e d a t i n o v č a n u n a k n a d u z a n e o d r ž a n u s t r a ž u . N a k n a d a j e i s p r v a i z n o s i l a 32 s o l d a g o d i š n j e , z a t i m j e p o v e ć a n a n a 40, a n a p o k o n se p o p e l a n a j e d a n d u k a t g o d i š n j e . Č e t v r t i p u t t a j s e i z n o s p r o m i ­j e n i o 1398. g o d i n e : s m a n j e n j e n a 45 s o l a d a g o d i š n j e , o d n o s n o n a j e d a n b i z a n t . 4 4

O č i t o d a s u s e L o š i n j a n i v e ć o d s a m o g p o č e t k a o d u p i r a l i u v o đ e n j u t a k v a n a m e t a . I m a l i s u z a t o i t e k a k o v a l j a n e r a z l o g e . N a s t a o j e s u k o b k o j i s e p o v r e ­m e n o r a z g a r a o ili t i n j a o , a l i k o j i t i j e k o m v i š e o d č e t i r i s t o l j e ć a , č i n i s e , n i k a d n i j e p o s v e p r e s t a o . U p r a v n o m a k t u iz 1442. g o d . n a n o v o s e m i j e n j a u t a n a -č e n j e iz 1398, i t o s r a z l o g a š t o t a j » p r i j e p o r v e ć m n o g o v r e m e n a z a b r i n j a v a i k t o m u u z i m a m a h a j e r s u i z m e đ u o s o r s k e g r a d s k e o p ć i n e , s j e d n e s t r a n e , t e l j u d i i o s o b a L o š i n j a , s d r u g e , p o s i j a n e m n o g e s a b l a z n i , r a z m i r i c e , p a r n i c e , n e s u g l a s i c e i p r i j e p o r i « . 4 5

S p o m e n u t e g o d i n e , z a p r a v o , p o s r e d s t v o m m l e t a č k i h o b l a s t i s k l o p l j e n a j e n a g o d b a i z m e đ u L o š i n j a n a i o s o r s k e o p ć i n e s a u t a n a č e n j e m d a z a s v a g d a s v o t a z a n e o d r ž a n e s t r a ž e i z n o s i p o k u ć a n s t v u 28 s o l a d a g o d i š n j e . 4 6 T i m e s u se , č i n i s e , p r i v r e m e n o b u r e s t i š a l e , s t r a s t i z a t o m i l e . Z a t i m s u n a d o š l a t e š k a v r e m e n a . P i t a n j e ž i v o t a i s m r t i u 16. s t . p o t i s l o j e d o m a ć e r a z m i r i c e u d r u g i p l a n .

M e đ u t i m , r a z l o g p r i j e p o r u j e o s t a o . O d s v r š e t k a u s k o č k o g r a t a u n j s e t i j e k o m 17. s t . u n o s e n o v i a r g u m e n t i i n o v e s n a g e . O d p o č e t k a 18. s t . o p r e k e s e s v e j a s n i j e i s t i č u i 1736. g o d . s u k o b j e n a v r h u n c u . L o š i n j a n i s u s a d a b r o j n i , g o s p o d a r s k i j a k i i s a m o s v j e s n i , a O s o r a n a j e s v e g a s t o t i n j a k , i m e đ u n j i m a s a m o t r i p l e m i ć k e o b i t e l j i . 4 7 D a b i s e r a z m i r a c e s t i š a l e , p o v j e r e n o j e p r o v i d u r u D a l m a c i j e n e k a i s t r a ž i a r g u m e n t e o b i j u s t r a n a . O d n j e g a n a m j e

4 3 Gaspare Bonicel l i , S t o r i a del l ' i sola dei Loss in i , T r i e s t e 1869, s t r . 39. I s p . Matteo Nicol ich, S t o r i a d o c u m e n t a t a dei Luss in i , Rov igno 1871, s t r . 144, ko j i p r e m a d v j e m a p r e d a j a m a povezu je u v o đ e n j e t og a n a m e t a s o s n u t k o m o b a j u loš in j sk ih nase l j a , ali t a j d o g a đ a j s t av l j a n a p r i j e l az iz 14. u 15. s to l jeće , t j . u v r i j e m e n a k o n n a g o d b e O s o r a s C r e s o m , B e l i m i L u b e n i c a m a o podje l i o t o č n o g t la m e đ u n j i m a , p o ko jo j j e Lošinj p r i p a o Osoru . P rv i su Loš in j an i n a v o d n o bi l i »Pas to r i de 'S ignor i d 'Ossero« i dobi l i s u d o p u š t e n j e d a se n a s e l e »a cond iz ione c h e a t i to lo di t r i b u t o a n n u o dovesse p a g a r e u n D u c a t o d ' o ro ogni famil ia« .

4 4 Bonicel l i i Nicol ich n i s u j e d n o d u š n i n i u t u m a č e n j u p o s t a n k a Veloga i Ma­loga Loš in ja n i u p o j a š n j a v a n j u n a m e t a n a s t r aže , i a k o s u u t o m e polaz i l i o d i s t ih i sp r ava , n a v l a s t i t o o d o d l u k e o s m a n j e n j u n a m e t a za s t r a ž e 24. s i ječnja 1398. V. u HAR JU-52, k u t . 1 b i l j ežn ica M-12, s t r . 13—14. I s p . t a k o đ e r mi š l j en j e š to ga o t o m e iznosi p r o v i d u r D a l m a c i j e u s v o m e izvješću (v. p r i l o g 3).

4 5 » ( . . . ) c a u s a m u l t o t e m p o r e v ig i lassen t , ac v in t i l a r en t , e t s e m i n a t a fu issent i n t e r C o m m u n i t a t e m Civi ta t i s p r e a m i s s a e Auxer i p e r u n a p a r t e , e t H o m i n e s a c p e r s o n a Loss in i , ex a l t e r a m u l t a s c a n d a l a , d i f fe ren t iae , Li tes , d i s co rd i ae , e t ques t io -nes«. HAR JU-52, k u t . 1, b i l ježn ica M-12, s t r . 47.

4 6 N a i s t o m m j e s t u , s t r . 47—52. 4 7 P r e d s t a v k a L o š i n j a n a m l e t a č k o m d u ž d u 3. ko lovoza 1754, n a i s t o m m j e s t u ,

s t r . 231—233.

294

http://library.foi.hr

Page 13: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

o s t a l o i z v j e š ć e , n a j p o t p u n i j i p r e g l e d p r i j e p o r a , k o j e z a t o d o n o s i m o u p r i l o g u o v o g a r a d a . 4 8 N a j v a ž n i j e s u o v e n j e g o v e t v r d n j e :

1. O s o r s k a s e k o m u n a 1442. g o d . n a g o d b o m s L o š i n j a n i m a o d r e k l a b e n e ­f i c i j a s v o j e j u r i s d i k c i j e i u r e d i l a s v o j e o d n o s e s n j i m a p r i v a t n i m u g o v o r o m .

2. O t a d a s e b i r g a l i j s k a n e n a z i v a v i š e t a k o , n e g o n a m e t z a s t r a ž e .

P o k r e n u t a j e p a r n i c a k o j a ć e s e s v r š i t i t e k 1. k o l o v o z a 1792. g o d i n e . P u č a n s k e o p ć i n e V e l o g a i M a l o g a L o š i n j a o s l o b o đ e n e s u t o g a n a m e t a , p l a t i v š i u n a k n a d u O s o r s k o j k o m u n i p o t i s u ć u s r e b r n i h d u k a t a s v a k a . 4 9 T a k o j e t i k p r e d p r o p a š ć u V e n e c i j e d o k r a j č e n j e d a n p r i j e p o r k o j i j e u d u g o m v r e m e n ­s k o m r a z d o b l j u a n g a ž i r a o z n a t n e d u h o v n e i m a t e r i j a l n e s n a g e L O š i n j a n a i O s o r a n a .

8.

S o b z i r o m n a t o d a j e b i r g a l i j s k a » a n t i g a c o n s u e t u d i n e « , k o j o j k a o p r a v ­n o j o d r e d b i m o ž d a t r e b a t r a ž i t i k o r i j e n e j o š u b i z a n t s k i m v r e m e n i m a , v a l j a u n j o j g l e d a t i r e l i k t d r e v n o g m u n i c i p a l n o g u r e đ e n j a . F o r m u l a c i j a t e o d ­r e d b e u p u ć u j e n a s t a n j e u k o j e m s e o s o r s k i r i m s k i m u n i c i p i j t r a n s f o r m i r a o u g r a d s k u o p ć i n u , d r u š t v e n u z a j e d n i c u u k o j o j s e d i s t i n g v i r a j u s a m o d v a d r u š t v e n a s l o j a : » c l e r u s e t p o p u l u s « . 5 0 U n u t a r n j i d e m o k r a t s k i u s t r o j t e za­j e d n i c e t e m e l j i o s e n a a n t i č k o j t r a d i c i j i , a l i j e s v a k a k o b i o p o t e n c i r a n n j e ­n o m z a t v o r e n d š ć u , b u d u ć i d a b i j a š e o k r u ž e n a t u đ i m , s l a v e n s k i m e t n i č k i m e l e m e n t o m . U t o m o k v i r u b i r g a l i j s k a s e u s v o j o j b i t i j a v l j a k a o d e m o k r a t s k i o b l i k s a m o d o p r i n o s a z a s a m o z a š t i t u i z a n a m i r u r e g a l i j a . P o d r a z u m i j e v a l o s e d a t u o b v e z u p o d j e d n a k o p r e m a s v o j i m m o g u ć n o s t i m a s n o s e sv i g r a đ a n i , š t o j e i z r a z o d r e đ e n o g a d r u š t v e n o g s t a n j a b e z j a s n o i z d i f e r e n c i r a n i h s t a l e š k i h i k l a s n i h r a z l i k a , o d n o s n o d r u š t v a u k o j e m s u o č i t e i b i t n e s a m o i m o v n e n e j e d n a k o s t i . 5 1

S r e d n j i v i j e k s a s v o j i m d r u š t v e n i m r a s l o j a v a n j i m a s t a l n o j e k r n j i o i s u ž a v a o n u t a r n j i m u n i c i p a l n i p o r e d a k , a l i ć e s o c i j a l n a s t r a t i f i k a c i j a d o b i t i s v o j t r a j n i j i s t a l e š k o - k l a s n i o b l i k t e k u v r i j e m e m l e t a č k o g v l a d a n j a 1409— — 1 7 9 7 . g o d i n e . V e n e c i j a s e j a v l j a n e s a m o k a o j a m a c t a k v e s l o j e v i t o s t i n e g o j d š i v i š e k a o f a k t o r n j e z i n e u s p o s t a v e . N i j e r i j e č s a m o o t o m e d a j e a r i ­s t o k r a t s k a r e p u b l i k a b i l a u z o r s v o j i m p o d a n i č k i m k o m u n a m a , n e g o o p r o ­m i š l j e n u o s l a n j a n j u S i n j o r i j e n a k o m u n a l n o p l e m i ć k o j e z g r o k o j e j e z a u z v r a t b i l o v o l j n o p r i h v a t i t i z n a t n a o g r a n i č e n j a m u n i c i p a l n e s u v e r e n o s t i .

T a k v o d r u š t v e n o r a s l o j a v a n j e i t a k v a m l e t a č k a p o l i t i k a o č i t u j u s e i u v r l o i d i k a t i v n o j p r a v n o - p o l i t i č k o j u s t a n o v i k a k v a j e b i r g a l i j s k a .

4 8 V. i zvorn i p r i j e p i s n a i s t o m m j e s t u , s t r . 129—133. 4 9 D. Klen , N e k a s ab i r an j a , n. d j . , s t r . 322, t v r d i d a »nije p o z n a t o k a k o j e s p o r

završ io«, a Bonicel l i je i shod t e p a r n i c e o b j e l o d a n i o r a v n o 88 g o d i n a p r i j e t a k v a K l e n o v a z a k l j u č k a . V. u zadn jeg , n. d j . , s t r . 39—42. Def in i t ivna n a g o d b a L o š i n j a n a i O s o r a n a r a t i f i c i r a n a je n a s j edn ic i O s o r s k o g o p ć i n s k o g v i jeća o d r ž a n o j 13. p r o ­s inca 1792. god ine . HAR JU-20 , 'kn j . 149, 1. 122—123.

5 0 I s p . I . Beuc , n. d j . , s t r . 31—33. 5 1 D r u g o j e p i t a n j e ko l iko u to d o b a m o ž e m o govor i t i o k l a s n o m o d n o s u selo

— grad , ali o d g o v o r n a nj n e m o ž e m o t r až i t i u o g r a n i č e n u p r o s t o r u ove t e m e .

295

http://library.foi.hr

Page 14: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

R a z v o j n i p u t t e b i r i u m l e t a č k o m r a z d o b l j u i m a d v a t e m e l j n a s m j e r a : n j e z i n a t r a n s f o r m a c i j a u n i z r a z n i h k o l e k t a i t a k s a t e u s p o r e d n o s t i m s v e r a z n o v r s n i j i n a č i n i s k u p l j a n j a t i h n a m e t a . O b j e t e p o j a v e p o s l j e d i c a s u i i z r a z s v e j a s n i j e i o š t r i j e s t a l e š k e i k l a s n e d i f e r e n c i j a c i j e d r u š t v a .

T a k o se b i r g a l i j s k a — c o l t a g a l l i n a — u s v o m e n a j i z r a v n i j e m d e r i v a t u , g a l i j o t s k o j b i r i ( c o l t a d e ' G a l e o t t i ) p r e t v o r i l a o d o p ć e g s a m o d o p r i n o s a s v i h o b i t e l j s k i h g l a v a r a u o p ć i n i u p r i n o s š t o s u g a m o r a l i p l a ć a t i s a m o n i ž i s l o j e v i . D o p o č e t k a 15. s t . t r o š k o v i z a p l a ć a n j e g a l i j o t a n a m i r i v a l i s u s e o p ć o m b i r i , a p o t k r a j t o g a s t o l j e ć a t e t r o š k o v e s n o s e s a m o p u č a n i ( m e đ u k o j i m a v a l j a r a z l i k o v a t i s e l j a k e i g r a đ a n e ) , k o j i s u u z t o o b v e z n i s l u ž i t i n a g a l i j a m a k a o g a l i j o t i , d o k j e , n a p r o t i v , z a p l e m i ć e o d r e đ e n a s a m o u n o s n a d u ž n o s t z a p o ­v j e d n i k a g a l i j e , s u p r a k o m i t a . D a p a č e , i s a m o s k u p l j a n j e g a l i j o t s k e b i r i (D. K l e n j e n a z i v a g a l i j o t s k o m k o l t o m ) p r e p u š t e n o j e p u č a n i m a . 5 2

T a k v o p o t p u n o ili s a m o d j e l o m i č n o i z u z i m a n j e c r e s k o - o s o r s k i h p l e m i ć a o d p l a ć a n j a b i r i o č i t u j e s e i u d r u g i m n j e z i n i m o b l i c i m a . U n e k i m a s u p l e m i ć i z a j e d n o s b o g a t i m p u č a n i m a u s p i j e v a l i p r e k i n u t i t r a d i c i j u o d r e đ i v a n j a s v o t e p r e m a i m o v i n s k o j s p o s o b n o s t i o b v e z n i k a i p r e t v o r i t i j e u j e d n a k i i z n o s b e z o b z i r a n a p o s j e d o v n e r a z l i k e i m a t e r i j a l n e m o g u ć n o s t i p o j e d i n i h o b i t e l j i . S t o g a j e p o v i j e s t r a z r e z i v a n j a i p r i k u p l j a n j a b i r i j e d a n o d n a j p l a s t i č n i j i h iz­r a z a k l a s n e d i f e r e n c i j a c i j e i k o n f r o n t a c i j e n a C r e s u i L o š i n j u . O b a r a d a D . K l e n a 5 3 u t o m e s u , t o s v a k a k o v a l j a n a g l a s i t i , v r l o i l u s t r a t i v n a .

U o k v i r u d r u š t v e n i h a s p e k a t a b i r i g a l i j s k e o s o b i t o v a l j a i s t a k n u t i k a o z a n i m l j i v e o n e o b l i k e š t o n i s u n a s t a l i iz p o l i t i č k i h v o j n o - o b r a m b e n i h i r e d a r ­s t v e n i h t e z d r a v s t v e n i h p o t r e b a k o m u n e i l i n j e z i n i h s i z e r e n a , n e g o iz p o ­t r e b a n i ž i h p u č k i h s l o j e v a u n j i h o v o j o p o r b i k l a s n o j d i f e r e n c i j a c i j i i d r u ­š t v e n i m n e p r a v d a m a . U t o m o k v i r u s i m p t o m a t i č a n j e o b l i k b i r i g a l i j s k e n a ­m i j e n j e n z a š t i t i g r a đ a n a i p u č a n a o d r a z n i h z l o u p o r a b a v l a s t i i l i n j e z i n i h p r e d s t a v n i k a . T a j o b l i k k o l e k t e n e b i s e p o n a m j e n i m o g a o n a z v a t i b i r i ga-l i j s k o m , a l i j e n a č i n o m s k u p l j a n j a u t e m e l j e n a n a s t a t u t a r n o j o d r e d b i i u s k l a d u j e k a k o s t r a d i c i j o m s u o d l u č i v a n j a g r a đ a n a u d r e v n o m o s o r s k o m m u n i c i p i j u o s v i m j a v n i m s t v a r i m a , 5 4 t a k o i s d e m o k r a t s k i m z a s a d a m a h r v a t ­s k o g o b i č a j n o g p r a v a . 5 5 T a j o b l i k k o l e k t e o s o b i t o ć e s e č e s t o s k u p l j a t i u d o b a p a r n i č e n j a L o š i n j a n a s O s o r o m u d r u g o j p o l o v i c i 18. s t . r a d i n a m i r e p a r n i č n i h t r o š k o v a , o d v j e t n i k a , p i s a r a , n o t a r a i d r u g i h k o j i s u p r i b a v l j a l i i p r e z e n t i r a l i d o k a z n i m a t e r i j a l p r e d V i j e ć e m č e t r d e s e t o r i c e i l i d r u g i m m l e t a č k i m s u d i š ­t i m a . 5 6 P a č e z a t u p a r n i c u u p o t r e b l j a v a l i s u n o v a c o d o b u s t a v l j e n e i s p l a t e n a m e t a z a s t r a ž e š t o s u g a d o t a d p l a ć a l i O s o r a n i m a . 5 7 T o n a j č e š ć e n i j e b i l o d o s t a , p a s u n a k n a d n a s r e d s t v a m o r a l i n a m i r i v a t i i z v a n r e d n i m b i r i m a , a j a m a č n o i iz d r u g i h i z v o r a . 5 8 U t o j d u g o j b o r b i L o š i n j a n a , k o j a d o d a n a s , n a

5 2 D. Klen , Gal i je i ga l i jo t i , n. d j . , s t r . 225—236; is t i , N e k a s a b i r a n j a , n . d j . , s t r . 318—319.

5 3 O b a d je la iz go rn j e b i l j e ške . 5 4 I. B e u c , n. d j . , s t r . 33. 5 5 I s t o , s t r . 103—107.

5 6 O t o m e svjedoči ci jela b i l ježn ica M-12 u HAR JU-52, ku t . 1, ali se t a k v e ko l ek t e i z r i j e k o m s p o m i n j u n a s t r . 191 i 218—219.

5 7 V. n a i s t o m m j e s t u , s t r . 126—136 i o sob i to s t r . 155, 159 i 191. I s p . t a k o đ e r D. Klen , N e k a s ab i r an j a , n. d j . , s t r . 322.

5 8 Bi l ježnica M - 1 2 , n a i s t o m m j e s t u , s t r . 162—163 i 165.

296

http://library.foi.hr

Page 15: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

ž a l o s t , n i j e d o s t a t n o o s v i j e t l j e n a i r a z j a š n j e n a , 5 9 b i r g a l i j s k a p r e t v o r i l a s e iz u z r o k a s o c i j a l n e k o n f r o n t a c i j e u s r e d s t v o k l a s n e b o r b e u r u k a m a p u č a n a . N j e z i n o t e m e l j i t o i s t r a ž i v a n j e u t o l i k o j e p o t r e b n i j e š t o s u n j o m e L o š i n j a n i j o š p r i j e p r o p a s t i S e r e n i s s i m e g o t o v o p o s v e e l i m i n i r a l i s v o j p o d l o ž n i č k i o d n o s p r e m a O s o r u i s p r e m n o d o č e k a l i n o v a v r e m e n a .

P r i l o g 1.

Uvodni zapis u Bilježnici prijepisa najvažnijih isprava, propisa i podataka o Lošinju i Lošinjanima te njihovu prijeporu s Osorskom općinom

I n N . D . e t B . V . M . V e n e t i j s

O p u s p r e s e n s i n c e p t u m d i e 3. J u l i j 1778. fu i t , e t c o m p l e t u m d i e v i g e s i m e t e r t i a O c t o b r i s a n n i e i u s d e m , e t c o n t i n a t , u t i n f r a v u l g a r i t e r e x p l i c a t u r .

R a c c o l t a d e l l e C a r t e t u t t e e s i s t e n t i n e l l i P r o c e s s i u n d e c i a t e r g o d e s c r i t i , e t e n o n c i a t i , c o n d i c h i a r a z i o n e , c h e le c a r t e e s s e n z i a l i d i d e t i P r o c e s s i r e l a t i v i a l l a C a u s a , e C a u s a d e l l e T e r r e d i L u s s i n g r a n d e , e L u s s i n p i c o l o c o n t r o l a C o m m u n i t à d ' O s s e r o , c h e f u r o n o c r e d u t e d a c h i i d e ò , e f e c e f o r m a r le R a c ­c o l t e s t e s s e n e c e s s a r i e a l l ' i n t e r e s s e d e l l a C a u s a d i d e t i L u s s i n i p e r o r d i n e e p e r m e r i t o , s o n o s t a t e p r e s e , e s c r i t e p e r e x t e n s u m n e l l a p r e s e n t e R a c ­c o l t a ; e s s e n d o s i p o i i n e s s a e n o n c i a t e s u m m a r i a m e n t e l ' a l t r e C a r t e n o n c r e ­d u t e t a l i , e s u p e r f l u e , ò i n d i f e r e n t i a l l a m a t e r i a d e q u a a g i t u r .

P r i l o g 2.

Usporedni prijepisi odredbe o biri Galijskoj

a) iz staroga Osorskog statuta 1441.

D e l l a C o l t a , c h e si c h i a m a G a l l i n a

d a e s s e r p a g a d a

L a a n t i g a c o n s u e t u d i n e d e l a C o l t a c h i a m a d a G a l l i n a , u o l e m o e t i a m d à m ò a i t a n t i d o u e r s e o b s e r u a r , o r d e -n a n d o , c h e a l c u n F i l u o l m a r i d a d o p e r f i n t a n t o c h e l s t a r à c o l o P a r e , o u e r M a r e , e t e t i a m f i n a u n ' A n n o c o m p i d o d à p ò c h e l s e p a r t i r à d a l P a r e , o u e r M a r e n o n d e b b i a p a g a r C o l t a G a l l i n a , n o n i n t e n d e n d o p e r ò d i F i l u o l i d e f a m e i a , i q u a l i h a b i t a c o l o P a r e , o u e r M a r e , c h e h a n n o , e c o g n o s c e a l g u n i B e n i P a t e r n i , ò M a t e r n i . I q u a l i u o ­l e m o i n q u e s t o c a s o d o u e r p a g a r l a d i t a C o l t a ; e p e r c h e f i n a m ò a l g u n

b) iz statuta Cresa i Osora 1640.

D e l l a C o l t a , c h e s i c h i a m a G a l i u a d a e s s e r p a g a d a

L ' a n t i g a c o n s u e t u d i n e d e l l a C o l t a c h i a m a d a G a l i u a , u o l e m o e t i a m d a m ò a u a n t i d o u e r s e o b s e r u a r . O r d e -n a n d o , c h e a l c u n F i o l m a r i d a d o p e r f in t a n t o c h e l s t a r à c o l P a r e , o u e r M a r e , e t e t i a m f i n a u n ' a n n o c o m p i d o d a p ò c h e l s e p a r t i r à d a l P a r e , o u e r M a r e , n o n d e b b i a p a g a r C o l t a G a l i u a , n o n i n t e n d a n d o p e r ò d i F i o l d e Fa ­m e i a , i q u a l i h a b i t a c o n lo P a r e , o u e r M a r e , c h e h a n n o , e c o g n o s s e a l g u n i b e n i P a t e r n i , ò M a t e r n i , i q u a l i u o l e ­m o i n q u e s t o c a s o d o u e r p a g a r l a d i t t a C o l t a . E p e r c h e f i n a m ò a l g u n p a g a -

5 9 J e d i n i j e o n jo j n e š t o r e k a o G. Bonicel l i , n. d j . , s t r . 39—42.

297

http://library.foi.hr

Page 16: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

p a g a m e n t o n o n à d a d o à q u e l l i , c h e s o l e u a s c u o d e r l a d i t a C o l t a . S t a t u i -m o , c h e c a d a u n , c h e s c o d e r à a l g u n Q u a d e r n o d e t a l C o l t a d e b b i a a u e r p e r c a d a u n C e n t e n a r o d e L i r e s o l d i q u a r a n t a d e p i z o l i . S i u e r a m e n t e c h e q u e l l o e l s c u o d a f i n a t r e M e s i , e s e n o i s c o d e r à a l d i t o t e r m i n e d a l d ì c h e li s a r à d a d o el d i t o Q u a d e r n o n i e n t e d e b i a a u e r s a l u o u i s t o i m p e d i ­m e n t o , lo q u a l s e d e b b i a c o g n o s c e r p e r e l R e z i m e n t o , e s e a l g u n n o n cu ­r a s s e p a g a r , a l i o r a t a l S c o d a d o r s i a t e g n u d o d o m a n d a r l i c e n z i a a l Rez i ­m e n t o , l a q u a l n o s e p o s s i d e n e g a r à b o l a r la P o r t a d e l l a C a s a d e c o l u i , c h e n o n c u r a s s e p a g a r a c c i ò c h e l p o s s i i n t r a r s o t t o p e n a d e d o p p i a C o l t a d à e s s e r t o l t a à c h i a p r i r à l a d i t a P o r t a s e n z a l i c e n z a d e l R e z i m e n t o .

m e n t o n o n à d a d o à q u e l l i , c h e s o l e u a s c u o d e r l a d i t t a C o l t a . S t a t u i m o , c h e c a d a u n , c h e s c o d e r à a l g u n Q u a d e r n o d e t a l C o l t a , d e b b i a a u e r p e r c a d a u n c e n t e n a r o d e s o l d i q u a r a n t a d e p i c ­c o l i . S i v e r a m e n t e , c h e q u e l l o el s c u o ­d a f i n a t r e m e s i e s e n o ' l s c o d e r à a l d i t t o t e r m e n e d a l d ì c h e li s a r à d a d o e l d i t t o q u a d e r n o n i e n t e d e b b i a h a u e r s a l u o i u s t o i m p e d i m e n t o , l o q u a l s e d e b b i a c o g n o s s e r p e r il R e z i m e n t o . E s e a l g u n n o n c u r a s s e p a g a r , a l i h o r a t a l s c o d a d o r s i a t i g n u d o d o m a n ­d a r l i c e n t i a a l R e z i m e n t o , l a q u a l n o s e p o s s i d e n e g a r à b o l l a r l a p o r t a d e l l a c a s a d e c o l u i , c h e n o n c u r a s s e p a g a r , a c c i o c h e ' l p o s s i e n t r a r s o t t o p e n a d e d o p p i a C o l t a , d a e s s e r t o l t a à c h i a p r i r à l a d i t t a p o r t a s e n z a li­c e n t i a d e l R e z i m e n t o .

P r i l o g 3 .

Izvješće providura Dalmacije mletačkom duždu o sukobu Lošinjana s Osor-skom komunom

C o p i a 1 7 3 7 / 8 10. G e n - o E 70

S e r e n i s s i m o P r e n c i p e

I n s e r i t a a l l e u e n e r a t e D u c a l i 27 . A p r i l e d e c o r s o , m i p e r u e n n e l a C o p i a d e l l ' I n ­f o r m a z i o n e , c h e à V o s t r a S e r e n i t à fù r a s s e g n a t a d a l N . H . C o n t e , e C a p i t a n i o d i C h e r s o , s o p r a l a S u p p l i c a u m i l i a t a d a i G i u d i c i d i L o s s i n g r a n d e , e L o s s i n p i c c o l o p e r n o m e d e L o r o C o m m u n i , o n d e e s s e r e d i s o b b l i g a t i d i c o r r i s p o n ­d e r e a l l a C o m m u n i t à d i O s s e r o L i r e u n a e s o l d i o t t o a l l ' A n n o p e r c a d a u n C a p o d i F a m i g l i a , e m i h a i n c a r i c a t o i n t e n d e r e le r a g g i o n i d ' a m b e le p a r t i , o n d e u e n i r i n c h i a r o d e l l a u e r i t à d e f a t t i , e r i f f e r i r e il r i s s u l t a t o c o n g i u r a ­m e n t o .

E c c i t a t e d u n q u e le P a r t i m e d e s i m e a l l a p r o d u z i o n e d e i f o n d a m e n t i d e l l e L o r o r e s p e t t i u e r a g g i o n i s o p r a l a C o n t r o u e r s i a , h o a n c h e p o t u t o r a c c o g l i e r e q u a n t o a n d e r ò i n s e g u i t o e s p o n e n d o à l u m e d e l l a m a t e r i a .

P r i m a a n c o r a c h e le d u e I s o l e d ' O s s e r o , e C h e r s o s i t t u a t e i n Q u a r n e r f o s s e r o s u d d i t e d i V o s t r a S e r e n i t à , m e n t r e d e l l ' A n n o 1409. s i d e d i c a r o n o s o t t o g l ' A u s p i c i j g l o r i o s i d e l V e n e t o D o m i n i o a u e u a n o L e g g i , e S t a t u t i m u n i ­c i p a l i p e r s t a b i l i r e c o s i i s o l i e u o , c h e g l ' a g g r a u i j a l l ' u n i u e r s a l e d e l l e L o r o P o p o l a z i o n i tra le q u a l i c o m p r e s e u i s o n o q u e l l e d e i d u e L u s s i n i .

N e l L o r o a n t i c o S t a t u t o si u e d e r e g i s t r a t a u n a C o l t a , c h e si c h i a m a G a l l i n a , la q u a l e d à il m o t i u o a l l a p r e s e n t e C o n t r o u e r s i a p e r e s s e r p a g a t a d a o g n i C a p o d i F a m i g l i a , s e n z a p e r ò , c h e n e l S t a t u t o m e d e s i m o n e s i a i d e n t i f i c a t o il s u o i m p o r t a r e i n S o l d o ; a d ' o g n i m o d o il f a t o d i m o s t r a , c h e i n

298

http://library.foi.hr

Page 17: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

q u e i r e m o t i t e m p i a t t e n d e u a l i m p o r t a r d e l l a m e d e s i m a C o n t r i b u z i o n e a d ' u n D u c a t o d ' o r o , c h e i n s e g u i t o fù d i m e z z a t o , e c h e fu p o i r i d o t t o à S o l d i 45 u o l a r e d i u n B i s a n t o m o n e t a d i q u e l t e m p o .

S i n o n e i p r i m i A n n i d e l l a d e d i z i o n e à V o s t r a S e r e n i t à d i e s s e I s o l e a g g r a u a t e s i n e l 1437. l i d u e C o m u n i d i L u s s i n i d e l l a s o p r a c e n n a t a C o n t r i b u ­z i o n e A n n u a l e , e r i c o r s i e s s i a l p r o p r i o R a p r e s e n t a n t e r i p o r t a r o n o i n Giu­d i z i o d i P r i m a I n s t a n z a S e n t e n z a f a u o r a b i l e s o t t o l i 14. L u g l i o d i d e t t o A n n o , c h e l i e s e n t a u a d a l l a C o n t r i b u z i o n e s t e s s a ; m à a p p e l l a t a s i la C o m u n i t à d i O s s e r o a l C o n s i g l i o E c c - m o d i 40. C. N . c o n s e g u i s o t t o li 27. M a r z o 1442. S p a z z o d i T a g l i o , e r i m e s s e l e P a r t i i n P r i s t i n o o b l i g a t i f u r o n o l i L o s s i g n a n i a l r i s a r c i m e n t o d e l l e S p e s e , e c o n t i n u a r o n o à c o n t r i b u i r e li S o l d i 45 a l l ' A n n o p e r c a d a u n C a p o d i F a m i g l i a .

N e l l ' A n n o s t e s s o 1442. a b b a n d o n a t o d a l l a C o m u n i t à d ' O s s e r o i l b e n e f i z i o d e l G i u d i c a t o , s t i p u l ò s ù l e r i c e r c h e d i q u e l l i d i L u s s i n c o n u e n z i o n e p r i u a t a , e d i s c e s e à d i m i n u i r e à L u s s i g n a n i l ' A n n v a l L o r o c o n t r i b u z i o n e d a i S o l d i 45., a i 28., c h e p r e s e p o i il n o m e n o n d i C o l t a , o s i a G a l l i n a , m a d i G u a r d i e .

F i n q u i s ' a c c o r d a r o n o tra a m b e le P a r t i i f a t t i , c h e p r o c e d u t i s o n o c o l m e t o d o à V o s t r a S e r e n i t à g i à r i f f e r i t o . A l l e g a t e p o i le p r o p r i e r a g g i o n i d à L u s s i g n a n i n e l r i c c o r s o c o n c u i s i s o n o p r o s t r a t i a l l ' A u g u s t o S o g l i o d i V o s t r a S e r e n i t à r a p p r e s e n t o r n o n o n p o t e r e s s i p o r t a r n e p i ù o l t r e i l g r a u e p e s o d e l l a p r e d e t t a C o n t r i b u z i o n e de l l i S o l d i 28. A n n u a l i , q u a n d o c h e f a t t a C o m m u n e q u e s t a à t u t t e le i m i n e n t i V i l l e d i d e t t e I s o l e , g i u s t o à p r i m i p r i n c i p i j d e l l ' i n -s t i t u z i o n e d e l l a L e g g e t u t t e le a l t r e n e g o d o n o p o i u n p i e n i s s i m o i n d u l t o , e t e s s e s o l e n e s o n o t u t t a u i a c a r i c a t e .

P a r e a l t r e s ì , c h e li L u s s i g n a n i s i r i c h i a m i n o i n a d e s s o a n c h e d e l l a s o p r a e s p r e s s a p r i u a t a C o n u e n z i o n e , c h e s t i p u l a r o n o c o n l a C o m m u n i t à d ' O s s e r o n e l ' A n n o 1442., s p i a c e n d o g l i l a L e g g e i m p o s t a g l i s e m p r e d a g l ' A r b i t r i d i q u e s t a C o m m u n i t à , c h e à s u o t a l e n t o h à s o u e r t i t o l e c o s e s t a t u i t e c o m u t a n d o l a q u a l i t à d e l l ' A g g r a u i o , g i a c h e c o s t i t u i t o u n a u o l t a i n C o l t a o s i a G a l l i n a l a c o n u e r t i p o s c i a i n a l t r o T i t o l o , e t i n a l t r e m i s u r e ; m à c i ò c h e p i ù d i t u t t o è s e n s i b i l e a l l i L u s s i g n a n i c o m ' e s s i a s s e r i s c o n o , e s o p r a C u i i m p l o r a n o gl'ef­f e t t i d e l l a p r o u i d a m a n o d i V o s t r a S e r e n i t à s i è, c h ' e s s i so l i s o f f r o n o i l p e s o d i q u e s t a L e g g e A r b i t r a r i a , m e n t r e a l t e r a t o l ' a n t i c o S t a t u t o , c h e fu f a t t o p e r u n i u e r s a l e d i d e t t e d u e I s o l e è s o t t r a t i t u t t i q u e i P o p o l i d a l C a n o n e e s s i L u s s i g n a n i s o l a m e n t e u i s o c o m b o n o .

S i c r e d o n o q u e s t i t a n t o p i ù n e l l a r a g g i o n e , e n e l l a n e c e s s i t à d i r e c l a m a r e , e d i c h i e d e r r e s p i r o d à u n t a l e A g g r a u i o , q u a n t o c h e d i c o n o , e l o c o m p r o b a n o s o f f r o n o a n c o il d o p p i o p e s o d i c o n t r i b u i r e a l l a g i o r n a t a q u a t t r o P e r s o n e d i G u a r d i a i n c a d a u n d i d u e L u s s i n i u e g l i a n d o p a r t i c o l a r m e n t e s o p r a l ' a p r o d o d e i B a s t i m e n t i p e r li r i g u a r d i d i s a l u t e , d e l q u a l p e s o p e r s o n a l e d i G u a r d i e à r i s e r u a d e l l e d u e Vi l l e N e r e s i n e , e D a u s i c h , c h e a l t e s a l a l o r o s i t t u a z i o n e i n t e r n a è l o n t a n a d a l l e R i u e d e l M a r e c o n t r i b u i s c o n o d u e s o l e G u a r d i e a l l a C i t t à d i O s s e r o , m a n o n s o c c o m b o n o p o i a d ' a l c u n a p e c u n i a r i a c o r r i s p o n -s i o n e .

Q u e s t o L o r o d o l o r o s o c o n f r o n t o c o n t u t t i g l ' a l t r i S u d d i t i d i d e t t e Vi l l e g l i a n i m a à s p e r a r e d à V o s t r a S e r e n i t à c h e e s e n t a t i s i a n o a n c h ' e s s i d à u n a c o r r i s p o n s i o n e d à c u i d i c o n o n o n e s s e r e m a i g i u s t o , c h e a b b i a a d ' o b l i g a r l i la C o m m u n i t à d ' O s s e r o , q u a n d o c o n t e n t a t a s i e s s a d ' a l t e r a r , e d e r r o g a r e la p r i m a

299

http://library.foi.hr

Page 18: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

L e g g e f a t t a p e r V n i u e r s a l e , n o n s i v u o l m a n t e n e r l a i n ' o s s e r u a n z a , c h e p e r li so l i L u s s i g n a n i . M e t t o n o e s s i a l t r e s s i i n u i s t a il d o p p i o A g g r a u i o , c h e r i s e n ­t o n o m a g g i o r e , à q u e l l o d i t u t t i g l ' a l t r i V i l l a g g i i n c o n t r i b u i r e g i o r n a l m e n t e le s u d e t t e q u a t t r o G u a r d i e a l M a r e p e r l a C o m m u n e C u s t o d i a . D a l l ' a l t r a p a r t e s o s t i e n e la C o m m u n i t à d ' O s s e r o , c h e a l l o r q u a n d o s i d e d i c o r n o le d u e I s o l e d ' O s s e r o , e C h e r s o à V o s t r a S e r e n i t à g l i f u r o n o c o n s e r u a t e c o n D u c a l i P . m o A p r i l e 1410. t u t t e l e s u e r e n d i t e à r i s e r u a d e l D a c i o d e l T r e n t e s i m o , e d e S a l i , e r i m a s t e l e d u e C o m m u n i t à c o n l ' o b l i g o d i p a g a r A n n u a l m e n t e L 937 i n q u e s t a C a s s a d e l G a . l d o , c o m e s p i c c a d a l B i l a n z o p r o d o t t o p e r s u a T a n ­g e n t e d e l c o r p o d i L 628, c h e tra le d u e I s o l e d i O s s e r o , e C h e r s o c o r r i s p o n ­d e r d e u o n o in C e n s i à V o s t r a S e r e n i t à . C h e m a n t e n u t a p e r c i ò n e l d i r i t t o d i e s i g e r e li S o l d i 45 p e r l a C o l t a , e p o s c i a r i d o t t i à 28. , q u a l o r a e s s e n t a t i f o s s e r o li L u s i g n a n i d a l l a C o r r i s p o n s i o n e L o r o , n o n p o t r e b b e l a C o m m u n i t à d ' O s s e r o r e g g e r e à s u o i p e s i f a c e n d o u e d e r e e s s e r e e c c e d e n t e d i L 33 a l l ' A n n o l a s p e s a d i p i ù d e l l a r e n d i t a e s s e n d o q u e s t a d i L 2205 e l a s p e s a d i L 2238 :8 . C h e d o p o 294. A n n i t e n t a r u o l i a n o a d e s s o li L u s s i g n a n i d i e s i m e r s i d à u n a C o r r i s p o n ­s i o n e s e m p r e p r a t i c a t a .

C h e n e l 1713. p e r n o n e s s e r g l ' O s s e r i n i s o g g e t t i a l l ' i n c o m o d o d e l l a r i s c o s ­s i o n e A n n u a l e d a i L o s s i g n a n i , r i c c o r s i li p r i m i à p i e d i d i V o s t r a S e r e n i t à c o n D u c a l i 2. M a r z o d i d e t t o A n n o f u r o n o i n c a r i c a t i li G i u d i c i d i L u s s i n i à f a r n e e s s i l a S c o s s i o n e d e l S o l d o d e l l e G u a r d i e s u d e t t e , e c o n t a r l o n e l l a C a s s a d e l l a C o m m u n i t à d ' O s s e r o .

P r e t t e n d e q u e s t a h a u e r a n c h e c e r t o I u s s o p r a le T e r r e d i L u s s i n i , e c h e n o n p o s s a n o q u e l l e G e n t i n e s r a d i c a r T e r r e n i , n e f a b r i c a r C a s e , s e n z a il b e n e ­p l a c i t o d e l C o n s i g l i o d i O s s e r o .

E s s e r u i G i u d i c i o d e l l ' E c c - m o C o n s i g l i o d i 40. 5. 7 . b r e 1719. a f a u o r d e l l a C o m m u n i t à p r e d e t t a n e l p r o p o s i t o . A l l e g a i l C a s o , c h e u n t a l M a r c o S i n o i i c h s i a u e u a i n u e s t i t o d e l T i t o l o d i C o n t e n i L o s s i n , e c h e c o m o s s a s i l a C o m m u ­n i t à d ' O s s e r o s i a s i r i t r o u a t o il p r e t e n d e n t e . P r o f e s s a n o i n o l t r e g l ' O s s e r i n i n o n s o l a m e n t e o p p o r s i a l l ' e s s e n z i o n e i m p e t r a t a d a i L u s s i g n a n i , p a r e a n z i c h e i n s t i n o , p e r c h e c o n t r i b u i r a b b i n o n o n t a n t o li 28 S o l d i , a q u a l i o r a s o n o t e n u t i , m a li 45 d i a n t i c a c o n t r i b u z i o n e .

R a s s e g n a t e à V o s t r a S e r e n i t à le c o s e t u t t e i n u i a d i f a t t o , e d i r a g g i o n e , c h e h ò d e s s o n t o d a l l e C a r t e p r o d o t t e m i d a l l ' u n a , e l ' a l t r a p a r t e , q u a l i t u t t e le u m i l i o p e r C o n f r o n t o , E s a m i n e r à l a S e r e n i t à V o s t r a l a q u a l i t à , e c i r c o ­s t a n z e d e l l a C o n t r o u e r s i a , d à q u a l p a r t e p r o p e n d a l ' e q u i t à , e l a G i u s t i z i a , e q u a l r i f f l e s s o e s i g a n o li r i c c o r s i d e L u s s i g n a n i , e g l ' o g g e t t i d e l P u b l i c o Se -r u i z i o p e r u e n e r a r e i o , q u a l l e e l l e s i a n o l e S o u r a n e S a p i e n t i s s i m e d e l i b e r a ­z i o n i . G r a z i e , e t c .

Z a r a 10. G e n n a r o 1737. M . V . [ D a n i e l D o l f i n ] 6 0

6 0 U i z v o r n o m p r e d l o š k u toga t e k s t a n e m a p o t p i s a t a d a š n j e g a d a l m a t i n s k o g p r o v i d u r a Danie la Dolf ina.

300

http://library.foi.hr

Page 19: COLTA GALLINA — BIR GALIJSKA - ipd-ssi.hripd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-25-8.pdfneobilježenom predlistu bilježnice upisan je latinski i zatim talijanski tekst

S u m m a r y

COLTA GALLINA — T H E GALLEY L E V Y

In a rch ives t h e a u t h o r no t i ced t h a t a c e r t a i n levy on Cres a n d Loš in j , k n o w n as t h e »colta galiva«, w a s in fact t he »colta gal l ina«. H e t h e r e f o r e suges t s t h e C r o a t i a n t e r m »bir gal i jska« for t h e tax . In i t ia l ly it w a s a w a r t ax , i n t r o d u c e d for t h e defence of t h e c o m m u n i t y a n d c o u n t r y , and , in genera l , for p u b l i c secur i ty .

As t h e Galley levy w a s »ant iga consue tud ine» , w h o s e or ig in as a d ec r ee p r o b a b l y de r ived f r o m B y z a n t i n e t imes , it s hou l d b e r e g a r d e d as a re l i c of a n a n c i e n t m u n i c i p a l g o v e r n m e n t . T h e f o r m u l a t i o n of t h e d ec r ee i nd i ca t e s t h e condi­t ions u n d e r w h i c h t h e O s o r R o m a n Munic ipa l i ty w a s t r a n s f o r m e d i n t o a town­sh ip — a c o m m u n i t y of only t w o l aye r s of soc ie ty — »clerus e t popu lus« .

T h e Galley levy in t h e V e n e t i a n R e p u b l i c s p r e a d in t w o b a s i c d i r ec t i ons : o n e w a s a se r ies of s u n d r y co l lec t ions a n d t axes ; t h e o t h e r t he m a n n e r t h e y w e r e co l lec ted . B o t h w e r e t he r e s u l t of a m a r k e d a n d c lea r cu t d i f f e ren t i a t ion of socie ty b y s t a t i o n a n d c lass .

One f o r m of levy w a s t he g u a r d levy w h i c h b e c a m e t h e c a u s e of t h e mul t i -c e n t u r y conf l ic t b e t w e e n Osor a n d i ts s u b o r d i n a t e s , t h e Los in j ans . I n t h a t s t rugg le t h e Los in j ans m a n a g e d , even be fo re t h e fall of t h e V e n e t i a n R e p u b l i c free t h e m ­selves f r o m t h a t s u b j e c t i o n a l m o s t comple te ly , a n d w e r e we l l -p repa red for t h e n e w e ra .

P reveo : N i k o l a Šole t ić

301

http://library.foi.hr


25. međunarodni znanstveni simpozij Međunarodnog …ipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2018/05/Program.pdf · 2018-05-18 · SVEUČILIŠTE U ZAGREBU UNIVERSITY OF ZAGREB MEĐUNARODNI

25. međunarodni znanstveni simpozij Međunarodnog …ipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2018/05/Program.pdf · 2018-05-18 · SVEUČILIŠTE U ZAGREBU UNIVERSITY OF ZAGREB MEĐUNARODNI

GODIŠNJI PLAN I PROGRAM RADA ZA ŠK. GOD. 2017./2018. · 2017-09-29 · Obiteljski posao 2 70 Arlen Bertogna Nikolić 16. Fakultativna nastava: Talijanski j. 1 35 Silvana Ĉuli ...

GODIŠNJI PLAN I PROGRAM RADA ZA ŠK. GOD. 2017./2018. · 2017-09-29 · Obiteljski posao 2 70 Arlen Bertogna Nikolić 16. Fakultativna nastava: Talijanski j. 1 35 Silvana Ĉuli ...

Talijanski ratovi 1508.-1516. s posebnim osvrtom na Istru

Talijanski ratovi 1508.-1516. s posebnim osvrtom na Istru

Nikola Simic Tonin KNJIZEVNA NAGRADA KNJIZEVNICI NOVINARI · Pjesme su mu zastupljene u petnaest knjiga s više autora, neke prevedene na: slovenski, češki, engleski, talijanski,

Nikola Simic Tonin KNJIZEVNA NAGRADA KNJIZEVNICI NOVINARI · Pjesme su mu zastupljene u petnaest knjiga s više autora, neke prevedene na: slovenski, češki, engleski, talijanski,

List of blocked legal entities and entrepreneurs in the CRBE ......UPISAN U KAZNENU EVIDENCIJU)AD KOMPAS BIJELO POLJEAD KOMPAS SERVIS BIJELO POLJEAD KOMPAS-ARMING BIJELO POLJEAD LOVĆEN

List of blocked legal entities and entrepreneurs in the CRBE ......UPISAN U KAZNENU EVIDENCIJU)AD KOMPAS BIJELO POLJEAD KOMPAS SERVIS BIJELO POLJEAD KOMPAS-ARMING BIJELO POLJEAD LOVĆEN

ZBORNIK III. MEĐUNARODNOG ARHEOLOŠKOG KOLOKVIJA ATTI … · Diana GREBLIČKI-MICULINIĆ (hrvatski jezik / croato / Croatian) Ana KONESTRA (talijanski jezik / italiano / Italian)

ZBORNIK III. MEĐUNARODNOG ARHEOLOŠKOG KOLOKVIJA ATTI … · Diana GREBLIČKI-MICULINIĆ (hrvatski jezik / croato / Croatian) Ana KONESTRA (talijanski jezik / italiano / Italian)

SELEKCIJA I MIKROFILMIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE U …ipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-27-14.pdf · strukcije na današnjem brodu mira »Galebu« i dva specijalna

SELEKCIJA I MIKROFILMIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE U …ipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2015/09/Vharip-sv-27-14.pdf · strukcije na današnjem brodu mira »Galebu« i dva specijalna

Scanned with CamScanner fileObavczni uslovi za uëeléeu ostu ku avnc nabavke U postupku javne nabavke može da ucestvuje samo ponudaŒ koji: I ) je upisan u registar kod organa nadležnog

Scanned with CamScanner fileObavczni uslovi za uëeléeu ostu ku avnc nabavke U postupku javne nabavke može da ucestvuje samo ponudaŒ koji: I ) je upisan u registar kod organa nadležnog

Office of the High Representative | Office of the High ...80 KO Sarajevo - JMB: null Mahala XXXIX Pr.26.5.97 DN: 1182/97 Na osnovu Odluke Sarajevo radne zajednice Narodne Banke, upisan

Office of the High Representative | Office of the High ...80 KO Sarajevo - JMB: null Mahala XXXIX Pr.26.5.97 DN: 1182/97 Na osnovu Odluke Sarajevo radne zajednice Narodne Banke, upisan

WHAT DID I DO? - Ministarstvo znanosti i obrazovanja · PDF fileReći zbogom svijetu. Već sedam tjedana živim ovdje, Upisan u ovom getu, Ali našao sam svijet ljudi ovdje. Maslačci

WHAT DID I DO? - Ministarstvo znanosti i obrazovanja · PDF fileReći zbogom svijetu. Već sedam tjedana živim ovdje, Upisan u ovom getu, Ali našao sam svijet ljudi ovdje. Maslačci

Giuseppe Verdi RIGOLETTO · Operom ravna talijanski dirigent Michele Mariotti (1979.). Rođen u Pesaru, na tamošnjem Konzervatoriju Rossini studirao je kompoziciju. Dirigiranje je

Giuseppe Verdi RIGOLETTO · Operom ravna talijanski dirigent Michele Mariotti (1979.). Rođen u Pesaru, na tamošnjem Konzervatoriju Rossini studirao je kompoziciju. Dirigiranje je

Talijanski logori na jugoslavenskom području anektiranom ...

Talijanski logori na jugoslavenskom području anektiranom ...

S T R A T E G I J A O S I G U R A N J A K V A L I T E T A · Pravna osnova 1.1 4 ... Univerzitet je upisan kao visokoškolska ustanova u sudskom registru Osnovnog suda u Banjoj Luci

S T R A T E G I J A O S I G U R A N J A K V A L I T E T A · Pravna osnova 1.1 4 ... Univerzitet je upisan kao visokoškolska ustanova u sudskom registru Osnovnog suda u Banjoj Luci

2017 - Società Storica Istrianaipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2017/05/Program.pdf · nières avancées et extension de la base de données en ligne au domaine de la sculpture des

2017 - Società Storica Istrianaipd-ssi.hr/wp-content/uploads/2017/05/Program.pdf · nières avancées et extension de la base de données en ligne au domaine de la sculpture des

POZIVNICA LETTER OF INVITATIONipd-ssi.hr/Pozivnice/2013/Pozivnica Istarsko gospodarstvo... · 2013. 11. 19. · Sveučilište Jurja Dobrile u Puli Juraj Dobrila University of Pula

POZIVNICA LETTER OF INVITATIONipd-ssi.hr/Pozivnice/2013/Pozivnica Istarsko gospodarstvo... · 2013. 11. 19. · Sveučilište Jurja Dobrile u Puli Juraj Dobrila University of Pula

Talijanski utjecaji na sintaksu moliškohrvatskoga govora

Talijanski utjecaji na sintaksu moliškohrvatskoga govora