Colonia Flavia Scupinorum - Cultural life 3-4/2012

8/13/2019 Colonia Flavia Scupinorum - Cultural life 3-4/2012

1/34

,

.

, ,

, .

, .

, ,

, ,

, .

, ,

.

, , , , , , , ,

- , ,

.

, , ,

, , . ,

.

5 ,

, , .

(44 ), ,

, . 1

3-4/201256

COLONIA FLAVIA.1


2/34

57

SCUPINORUM

j

1 II ..(Ptol., III 9, 4 ); Evans A., 1885,79167; Mikuli I., 1970, 131 -141; Mikuli I., 1971, 463 484;Mikuli I., 1973, 29 35; ., 1973(), 262 -267; IMS VI, 13 46; ., 2002, 1 - 177;


3/34

(XII VI . ..).

() (V- I .

..) .

.2 (. 2)

-

I ..

,

(V Macedonica)

(IV Skythica), ,

,

, ,

. -

-

I , .3 (. 3)

15 ..,

.4

.

.

- Colonia Flavia Scupinorum (69 - 96)

,5 ( ) :

(VII Claudia), (V Macedonica), (V Alaudae)

(IV Macedonica),

, - ,

. (. 4) , (Flavia),

, ,

(Quirina), .

(Scupi), Colonia Flavia Felix Dardanorum,

Colonia Flavia Scupinorum .

.

, ,

, .6 (.5)

3-4/201258

2 Liv. LXI 19, 7 - 11; XXVI, 25, 3;Papazoglu F., 1969, 127 - 143, .119 - 123, ., 1982, 17 -35; ., 2002, 37, 45; ., 2008, 198 - 200;

3 Mcsy A., 1970, 44 - 50; Mikuli I.,1982, 36 - 37; IMS VI, 24, 74, 75; ., 1999, 132 - 135;Mikuli I., 1970, 131 - 141; MikuliI., 1971, 473 480; Mikuli I., 1973,29 - 35;

4 Tacitus, Ann. I 80, IV 5; Mirkovi M.1996, 27 - 31; IMS II, 23-24; ., 1999, 23 - 26;

5 (IMS VI, 25 - 26; Duani S ., 1996,42);

6 IMS VI, n 39, 41, 43, 46, 48, 49, 51, 52,53, 54, 55, 56, 57, 216 (VII Claudia),41 (V Alaudae), 43 (V Macedonica),39 (IV Macedonica); Mscy A., 1970,68; IMS VI, 25 - 26; D uani S., 1996,42

7 ., 1982, 36 - 48; ., 1999, 137 - 140; ;Koraevi D., 1989, 102 - 106; ., 2002, 26 - 45, 141 -145; Jovanova L., 2006(b), 617 626; ., 2008, 203 - 208;

. 3 (IV ) -

. 2 ()


4/34

, ,

. ,

, , ,

, , , -

. , -

, .

. (. 4, 5, 8)

( )

,

,

.

.

,

(, ,

, ,

, , ,

),

.

, ,

, , -

, . (. 6)

. . ,

.. urbs quadrata,

,

.

(738 590 )

44 . ,

, (/

- /). : (cardo maximus)

(decumanus maximus),

(cardines decumani),

(insulae).

,

,

,

. 7

(. 6 7)

,

III . ,

. ,

.

59

. 6 (?)

. 4

VII Cl.

. 5 Colonia Flavia Scupinorum


5/34

, ,

,

, 250 , , .8 (. 3, 6, 4, 5 8)

-

. (ordo decurionum),

. ,

.

, (duumviri), . .

(aediles) , , , ,

, .

, (questores). ,

.

(augustales), . , , ,

. , ,

.9 ( 8)

(284 - 305)

III IV ,

, ,

, . -

3-4/201260

. 7.

.8..


6/34

,

, , ,

V-VI .

, , -

, III

VI . : , ,

, ,

(), , , ,

.10 (. 1 9)

518 . -

, ,

V-VI ,

, , -

,

. VI , -

VI , ,

582/3 .11 ,

, , , X-

XI ..12

.

, ,

. -

, ,

, , -

. , -

,

, , -

. ,

, .

. 9.

8 ., 1982, 36 - 48; ., 1999, 137 - 140; ., 2002, 26 - 45, 141 -145; Jovanova L., 2006(b), 617 626; Jovanova L., 2008, 203 - 215;

9 IMS VI,26 -28;10 ., 1999, 255 - 258;

Koraevi D., 1989, 101 107; ., 2002, 64 - 156; ., 2008 (), 19 26, 35 78; Oncevska Todorovska M., 2009,75 84; .,2011, 365 378;

11 ., 2004, 29- 42;

12 ., 2002, 156 - 173; ., 2008 (a), 24 26; 35 -44;


7/34

.10.

62 3-4/2012

, , , -

, -

, .

- -

, .

, ( ) .

-

-

,

-

-

-

.

, -

, -

-

, -

-

, -

,

. -

,

-

-

.

,

. , , -

( ), . ,

,

( ).

, , .13 -

, .

,

.

, , . ,

, , .

-

.14

(. 10)


8/34

13 Toynbee J. M. C., 1972, 73 7414 Mikuli I., 1971, 463 - 484;

., 1982, 44; ., 2002, 189 - 193; Jovanova L.,1993, 191 - 201; Jovanova L., 2006,626 - 636

15 Mikuli I., 1971, 478; ., 2002, 26 - 27, 192;

16 ., 2002, 192 - 193; IMSVI, n 45, 115, 157, 71, 70;Jovanova L., 2012, ;

17 IMS VI, n 30, 43, 48, 120, 78, 79,65; .,1991, 221 -225

18 Mikuli I., 1971, 47519 ., 2002, 192 - 19320 . -

., 1993, 154 - 156;Jovanova L., 2009, 181 192;

21 Mikuli I., 1971, 478; . ., -

22 ukovi N., 1960, 9023 Mikuli I., 1971, 474 47824 ., 1992, 192 199;

Jovanova L., 2002, 193 207;Jovanova L., 2006, 626 636

63

( )

,

.

,

, . .

,

, .15

,

,

.16

,

. ,

-

.17 -

. . -

.18 .

.

.19 -

, ,

.20 (. 4, 8)

( )

.

-

.

-

,

.21

( )

,

. -

, . 1960

, .22 ,

. . 23 -

(40

18 ), 120 . -

, -

,

- XII . . VI .24 (.11)

: 1.

( , XII X . ); 2.

(II III ); 3.

(II III ); 4.

(II V ); 5.

(III IV ); 6. -

(IV );

(V VI ). ( 12)

,

.11.


9/34

300 . , -

, , , -

,

II IV .

-

,

.

, ,

II III , ,

IV . ,

,

IV .

,

, .

, -

.

,

.

. (. 11, 13 14).

,

,

(decumanus maximus).

,

.25 (.10 11)

,

,

.26 . .

(monumentum), .

,

(cippus).

.

-

.27 -

-

.28 -

, -

.29 ,

.30 (. 8, 11, 14)

, , -

. 24 , 20

29 .31

,

. /,

,

.

3-4/201264

.12.

.13.

.14.


10/34

III, IV ,

, ,

, . II

III ,

,

. III

, III, IV,

.

.

.

,

. ,

.

,

. (.15)

-

, .

, ,

III IV . , IV ,

, -

. , , -

. , -

,

. , -

.

( )

,

, 5200 .

. 1970 - 1971 .

,

, , , . 32 .

30

50 .

.

. 16

.1

5.

65

25 Jovanova L., 2006, 625; Jovanova L.,2008, 206 - 208

26 IMS VI, 37 40, 63 - 155; Mscy A.,1970, 64, 67 68, fig. 20; DobrunaSalihu E., 2003, 73 364; J ovanovaL., 2012, ;

27 Toynbee J. M. C., 1971, 79 - 82, 124,243 - 254; ., 1984, 142 -143; Klemenc K. Kolek V. - PetruP.., 1972, 9 - 23; Cambi N., 1986, 61 -107; Cambi N., 2005, 55 57, 65 66, 81 82, 88 89, 101 103;Starac A., 1995, 70 72; Starac A.,2006, 21 25; IMS VI, 26, n 48, 46,51; Cermanovi Kuzmanovi A., 1990,227 228;

28 IMS VI, 26, n 48, 46, 51;29 IMS VI, 40, n 28, 50, 62, 65, 69, 75,

78, 79, 121, 127; ., 1991, 221 - 245; .

., 1993, 154 156;Jovanova L., 2012, ;

30 Cumont F., 1942, 219; Salihu E., 1990,240, note 78; . - ., 1993,154 156;

31 Jovanovi A., 2006, 26; . - ., 1990, 111 - 113; KoraM. Golubovi S., 2009, 513;Mihajlovi V., 2011, 23;

32 Mikuli I., 1970, 131 141; MikuliI., 1971(a), 43 45; Mikuli I., 1971,463 484; ., 1982, 44;


11/34

244 , 214 30 .33

,

1973 1994 , 66 -

.34 1996 1998 ,

352 660 .35 2008

2012 ,

. 3 , 4700

, 5200.36 (. 16 )

,

,

. (2010 - 2012 )

. 1

,37 150 -

,

. ,

, -

. (-

) , .38

,

, XII

. . XII . .39

. , -

- (XII X . ),

.40 , -

. 18 VIII - VI

. . ,

. ,

.

.41 (. 17)

,

-

-

.

5200

-

I IV .

( I

III ),

. -

, I

.

, , -

,

,

.17

66 3-4/2012

.18


12/34

III IV .42 (.18)

, 30 -

.

, ,

(decumanus maximus). ,

. -

, ,

.

,

. , -

, , ,

. , -

,

, ,

. , , ,

. ,

, , -

.

, -

, , ,

, , .

(-

). ,

, . ,

, . ,

.

,

, ,

-

.

-

,

,

.43 (.19 26)

.44

:

I -

,

(

,

, ).

. (.19)

II - ..

67

.19

33 ., 1975, 89 - 102, T. I - XII; ., 1974, 109 - 143, . 1 - 78; ., 1979, 245 - 258, T. I V; ., 1975(), 127 - 151; MikuliI., 1976, 191 210; ., 1982, 44

34 Koraevi D., 1973, 75 - 76; .,1977, 171 - 175; Koraevi D., 1977(a), 193 198; ., 1978, 131 - 133; . ., 1988, 165 -

174; . ., 1999,203 - 24835

. .

36 . .

37 8-, -65. - (

2012 ).

38 . - ., ;

39 ., 1975, 89 - 102, T. I - XII; .,1974, 109 - 143, . 1 - 78; ., 1979, 245 - 258, T. I V; . ., 1999, 203 -248; ., 2008, 199 - 200; ., 2004, 144 145

40 ., 2008, 199 - 200;41 ., 2008, 199 - 201; .,

2004, 87 - 97, 144 - 155; .,1997, 70 - 134, 187 -211;

42 ., 1975, 99, . .,1994, 236; .,1984, 99, 114, 128 - 129, Jovanovi .,2006, 23 43; Mihajlovi V., 2011, 16 30;

43 . ., 1999, 204 -205

44 - :

( Domavia).


13/34

68 3-4/2012

-

, .

. (. 20)

, -

,

: (.19)

(,

) (. 24)

(,

) (. 21)

(. 22)

-

,

. 45 (. 23)

,

. -

- .

-

( ).

( )

() (-

). (. 24)

, -

-, - .

- (

: , ,

: -

, , -

: ).

,

, .

: ,46

- , , 47

, 48 .

-

-

. ,

,49 ,50 ,51 ,52 -

53 - - .54

,

. , .23.

.20.

.21.

.22.


14/34

45 ., 1979, 246; Jovanova2002, 197 199

46 ., 1965, 63;47 ., 1968, 5 - 34;

., 1984, 100 - 112;Baum - Srejovi D., 1965, 7 - 31; ., 1968, 19 - 30;

48 ., 1970, 4;49 Sgy ., 1954, 57, 110 112;50 ., 1968, 5 34;51 .,1970, 4;52 Protase D., 1962, 173 197;53 ., 1979, 256;54 ., 1984, 105 110;55 Jovanovi ., 1984, 109;56 ., 1979, 245 - 256;

. ., 1999,203 - 248, Jovanova L., 2002, 193 207; Jovanova L., 2006, 626 636;

57 Mikuli I., 1973(a), 71 - 83;Wesolowski A., 1973, 97 142; . ., 1996, 91 - 112; .,2008, 247 - 256, 265 - 266;

58 ., 1990, 135 - 140; ., 2006, 231 - 240;

59 . ., 1983, 116 - 118;

60 ., 1961, 240- 243; Sokolovska V., 1978, 93 110;

61 ., 1982, 177 - 184;

69

,

(bustum).

-

. -

, . ,

(, , -

), . -

, -

.

(ustrinum).

( ). (. 25)

,

. -

, (2 5 ), -

, ,, -

. ,

(ustrinu).

,

, ,

.

,

, -

. (. 20, 22, 39)

, ,

,

. ,

,

, -

.55 . :

- ,56 , 57

,58 . ,59 .60

, -

- .

, 15 ( ,

) IV . .61 - -

.

, , -

, , -

. -

- , -

,

. ,

-

.24.

.25


15/34

.26

.28

.27

62 ., 1979, 246 - 249; ., 1968, 6 - 7; ., 1984, 110 112;

63 ., 1975, 93, .,1984, 118 - 120, 140 - 143; ., 1991, 225, 227

64 ., 2002, 202; .,2006, 26; . - .,1990, 111 - 113; Kora . Golubovi S.,2009, 513; MihajloviV., 2011, 23;

70 3-4/2012

,

.

,

,

,

. ,

, , .

, -

,

, -

.

,

, .62

.

III, - .

, .

, -

.

, ,

, -

. -

,

-

.63 (.26)

-

.

.

, -

, -

,

. ( 27 - 33)

,

. , -

,

, . (.27, 28 29)

-

, .

, -

, ,

.64 ,


16/34

. 29

71

15 . , , ,

.

, I

.

,

(, ), .65

II - III ,

III, IV

.

, , - ,

,

, .66

( )

,

- .

:

. (. 28)

( , ,

) (. 29)

(. 27, 29 34)

, (. 30)

67 (. 31)

(. 32)

-

40.

, -

. . . ,

, -

,

.

tabula ansatae. (. 31)

.

. (.32)

,

, .

-

.

(), , -

. . -

, ,

-

, , -

, , , -

.30

. 31


17/34

. 33

. 32

. 34 (area maceria cincta)

72 3-4/2012

.

-

. ,

,

. (. 33)

(area maceria cincta)

(,

) . -

, ,

.

,

( ?) (Toynbee 1971, 73 -

100).

(

), , , ,

. (.34)

.

185

. ,

-

. -

.

. -

, , ,

-

.

,

. (. 35)

, ,

,

, , - -

.

-

, .68

-

. -

,

,

.


18/34

. 35

65 ., 1975, 89 - 99; . ., 1999,236; ., 1984, 126 - 129;Jovanovi ., 2006, 33 34;

66 ., 1962/1963, 72 - 73; ., 1975, 99,

., 1970, 9; ., 1986, 44; ., 1984, 99, 114, 128 -129, . .,1999, 236; Morris I., 1992, 31 70;Jovanovi A., 2006, 23 44; KoraM. Golubovi S., 2009, 517,Mihajlovi V., 2011, 16 26;

67 ., 1929, 80; .,1935, 5 - 10; ., 1974,111 - 114, fig.3. 6; .,1975, 93 - 95T. IV 8. 10; VI 17; IMSVI, n 30, 35, 148, 159, 164;Dobruna Salihu E., 2003, 391 - 395;Dobruna Salihu E., 2005, n 285 287. fig. 245 247; .,1973, 273 - 279; ., 1991, 221 - 225,. 1 - 3;

. - ., 1993, 152, . 2;Jovanova L., 2012, in print.68

, - .

69 ., 1992, 191 -199;Jovanova ., 2002, 193 196;Jovanova ., 2006, 625 636;

70 Mscy ., 1970, 63 - 67, Abb. 20; IMSVI, 37 40; Jovanova, 2012 , ., 2012, ;

71 Mscy ., 1970, 64, 67, 68; ., 1975, 122 123;

73

. ,

( )

terminus post quem III

IV .

-

-

-

,

(

III VI ).

.

.

. , ,

-

,

. ,

.

.

,

. (. 36) , ,

( ), -

.

,

, .

-

.69(. 11 14)

-

, ( , ,

) .70 -

,

.

.

, I

.. -

.71

. , ,

-

, .


19/34

.37

. 38

.36

74 3-4/2012

, -

-

. , -

.

(. 4, 5, 8, 11, 13 31)

(

)

, .

,

, -

.

, ,

.

.

, , ,

( ,

,

, ,

. (. 19, 20, 22 37)

-

, , -

, , -

.

( )

.

,

,

,

. (. 27, 28, 38 40)

-. ,

,

. , -

.

, ,

,

, -

.

, , -


20/34

72 IMS VI 1982, 65 155;73 ., 1975, 93 - 95; .,

1990, 136; .,1992, 221 - 245; ., 1963,60; ., 1978, 49 - 50; Popovi., 2005, 75 76;

74 Cicero, De leg. II, 9/22; Toynbee . M. C.,1971, 33 - 55; Zotovi Lj., 1970, 21;

75 Jovanova L., 2005, 159 161; ., 2008, 212 215;

75

, -

,

.

. (. 39)

(,

), , (,

) ().

,

.

,

.

()

. (. 40)

, -

, , -

, (Dis Manibus) -

.72

-

.

(emblema) ,

-

.

-

,

. .73

:

, . .

.

.74 ,

, .

, , .

, .

( ) , .

, ,

, .

,

(collegium funeraticum).

, ,

-

, --

. (cultores), -

sodales macelli, ( ).

75

(. 41)

.39

.40


21/34

6000

,

,, -

, -

, ,

, -

, ,

, ,

,

,

,

,

-

, , -

.

-

, ,

--

, -

, -

. ,

-

. -

-

-

,

, -

, . -

-

,

, -

-

.

,

3-4/201276

Baum M. - Srejovi D., 1965, Novi rezultati ispitivanja rimske nekropole u S asama, lanci i graa za kulturnu istorijuIstone Bosne VI, Tuzla, 7 31;

., 1978, , Maced. Acta Archaeol. 4, , 131 133;

Cambi N., 1986, Salona i njene nekropole, Radovi Filozofskog fakulteta u Zadru, sv. 25 (12), Zadar, 61 107;

Cambi N., 2005, Kiparstvo rimske Dalmacije, Split

Cermanovi Kuzmanovi A. 1990, Grobnica jedne ugledne porodice u Kolovratu kod Prijepolja, , Arheoloki Vestnik41, Ljubljana, 227 234;

Cicero, Marcus Tullius, De Re Publica, De Legibus, Cambridge University Press 1928, Loeb Classical Library, an Englishtranslation by Clinton Walker Keyes

Cumont F., 1942, Sur le symbolisme funraire des Romains, Paris

Dobruna Salihu E., 2003, Plastika decorative dhe fi gurative e gurit n Dardani gjat kohs romake, sepulkrale dhe ekultit, I, Prishtine

Dobruna Salihu E., 2005, Plastika decorative dhe fi gurative e gurit n Dardani gjat kohs romake, sepulkrale dhe e

kultit, II, PrishtineDuani S., 1996, The frontier and the hinterland: The role of Scupi in Domitians wars on the Danube, Roman Limes

od the Middle and Lower Danub, Belgrade, 41 51;

Garaanin M. et D., 1963 Krst, Tarinci, helenistiki grob pod humkom, Arheoloki Pregled 5, Beograd, 60;

Garaanin M., 1968, Razmatranja o nekropolama tipa Mala Kopanica Sase, Godinjak Centra za balkanolokaistraivanja ANUBIH IV, Sarajevo, 5 34;

., 1935, , . , , 5 64;

., 1970, (I IV .), XII/1, 1970, 1 9;

Evans A., 1885, Antiquarian Reserches in Illuricum, Parts III - IV, Scupi, Skopia and Birthplace of Justinian,Archaeologia vol. 49,79 - 167, Westminster

., 1999, ,

.41


22/34

77

. ., . 1988, 1982,Maced. Acta Archaeol. 9, , 165 174;

IMS vol. VI, 1982, Dragojevi Josifovska B. 1982, Inscriptionsde la Msie Suprieure (IMS), vol. VI, Scupi et la rgion deKumanovo, Beograd

., 1992, - , Maced. ActaArchaeol. 13, , 191-199;

. - ., 1999, - 1994, 203 248, Maced. acta Archaeol. 15,

Jovanova L., 2002, The disposition of Scupi (Colonia FlaviaScupinorum) in relation to the necropolises from 1st - 3rdcenturies, in: The Roman and Late Roman City, Sofia, 318 321;

Jovanova L., 2002(a), Colonia Flavia Scupinorum - Westernnecropolis grave forms and rituals, Histria Antiqua vol. 8,Pula, 193 207;

Jovanova L., 2005, Scupi from the 1st to the 3rd centuryaccording to new archeologial und epigrafic evidence Rmische Stdte und Festungen an der Donau, Akten derRegionalen konferenz - 2003, Filozofski fakultet Beograd,Beograd, 153 161;

Jovanova L., 2006, Colonia Flavia Scupinorum: Topography,disposition and structure of the city and its necropolises

from the first to the third century AD, Homage to MilutinGaraanin, SASA Special Editions, Belgrade, 617 638;

., 2008, - Colonia Flavia Scupinorum, I - III ,Maced. acta Archaeol. 18, , 197 222;

., 2008 (a), , Colonia Flavia Scupinorum( ),

Jovanova L., 2009, New veteran of the Legion VII (Claudia ?)from Scupi with origin from Aquileia, MacedonianHeritage, 34 - 35, Skopje, 181 192;

Jovanova L., 2012, Sepulchral monuments from Scupi (ColoniaFlavia Scupinorum), (International Scholarly Conference:Funerary sculpture of Illyricum and Neighbouring Regionsof the Roman Empire, Split 27th 30th September 2009),Split 2012 (in print);

. - ., 10 10/0.4 - , , . 2, .

., 1984, ,

Jovanovi A., 2006, Prologue to the Research of Inhumation inMoesia Superior in the First to Third Centuries A.D, 22, ,23 44;

. - ., 1993, , 43, , 151 156;

Klemenc, J. Kolek, V. - Petru, P. 1972, Antine grobnice vempetru, Ljubljana

Koraevi D., 1973, Skupi, severna i istona nekropola,

Arheoloki Pregled 15, Beograd,75 76; ., 1977,

, Maced. Acta Archaeol. 3,, 143 177;

Koraevi D., 1977 (a) Jedan interesantan nalaz sa istonenekropole Skupa, iva Antika 27, Skopje, 193 198;

Koraevi D., 1989, Urbanizam i arhitektura Skupa u svetlostiarheolokih iskopavanja, Lihnid 7, Ohrid, 101 -107;

., 2002, , ,

Kora M. Golubovi S., 2009, Viminacium 2, Vie Grobalja,Beograd

., 2001, , , I,

Liv. Titus Livius, Ab urbe condita, Periochae (Livy, History ofRome, Loeb Classical Librarary, Cambridge - London 1997

Mihajlovi V., 2011, Inhumacija u ranorimskom periodu naCentralnom Balkanu: odraz drutveno ideolokihpromena? Istraivanja br. 22, Novi Sad, 13 30;

., 1997, ,

Mikuli I., 1970, Skupi istona nekropola i j/i sektor gradskogbedema, Arheoloki Pregled 12, Beograd, 131 141;

Mikuli I., 1971, Teritorija Skupa, iva Antika XXI/2, Skopje1971, 463 - 484;

Mikuli I., 1971 (a), Skupi - istona nekropola 1971, ArheolokiPregled 13, Beograd, 43 45;

Mikuli I., 1973, From the Topography of Scupi, ArchaeologiaIugoslavica, XIV, Beograd, 29 35;

., 1973(), , X 2, Skopje, 262 267;

Mikuli I., 1973 (b), The west cemetery excavations in 1965,Studies in the Antiquities of Stobi I, Beograd, 97 142;

., 1974, , 26, , 109 143;

., 1975, ,

XXIV XXV, 1973 - 1974, ,89 102; ., 1975() , 1970,

. 27, , 127 151;

Mikuli I., 1976, Antiko staklo iz Skupi-a i ostali makedonskinalazi, Arheoloki Vestnik SAZU XXV, Ljubljana, 191 210;

., 1979, , , , VIII,, 245 258;

., 1982, ,

., 1999, ,

Morris I., 1992, Death - ritual and social structure in classicalantiquity, Cambridge

Mirkovi M., 1996, The Iron Gates. and the roman policy on theMoesian Limes 33 117, Roman Limes on the Middle andLower Danube, Belgrade, 27 40;

Mcsy A., 1970, Gesellschaft und Romanisation der rmischenProvinz Moesia Superior, Budapest

., 2008, - , 1995 , Maced. acta Archaeol. 18,, 247 270;

., 2006, , . -, 1998 - 2000, Maced. actaArchaeol. 17, , 231 261;

., 2004, , 23, , 29 42;

Oncevska Todorovska M., 2009, Thermal fa cility in Skupi, NIInstitute for protection of the monuments of culture and

Museum Strumica, From the Symposium Water, Lifeand Pleasure in 2008, Strumica, 75 84;

., 2011, , Maced. actaArchaeol. 17, , 365 377;

Papazoglu F., 1969, Srednjebalkanska plemena plemena upredrimsko doba, Posebna izdanja Centara zabalkanoloska istazivanja, Akadenija Nauka i UmetnostiBosne i Hercegovine XXX, Sarajevo

., 1990, - - , Maced. acta archaeol. 11, , 135 140;

., 1975, ,

Popovi I., 2005, The find of the Crypt of the Mausoleum:Golden Jewellery and Votive Plaques, in arkamen: ATetrarchic Imperial Palace, Belgrade, 59 82;

Protase D., 1962, Considerations sur les rites funeraires desDaces, Dacia n.s. VI, Bucuresti, 173 197;

. . , (. . , . , 1883)

., 2004, - , ,

Sgy K., 1954, Die Ausgrabungen im Rmischen Grberfeld vonIntercisa im Jahre 1949, Intercisa I, 1954, Budapest

Salihu E., 1990, Borova sisarka kao dekorativni motivsepulkralne plastike rimskog doba i njezina simbolockatradicija u podrucju Dardanije, Arheoloki Vestnik 41,Ljubljana, 235 243;

., 1978, , Maced. acta archeol. 4, Prilep, 93 110;

Sokolovska V., 1982, Isar - Marvinci, Sahranjivanje u predrimskodoba, iva Antika 32/2, Skopje, 177 184;

., 1973, M. Valerius Marinus,decurio Scupi, 9 - 10, 2, 1973, 273 279;

., 1991, . ,Maced. Acta Archaeol. 12, , 221 245;

., 1965, , XIII XIV, 1962 - 63, , 49 85;

Starac A., 1995, Rimske nadgrobne are u Puli i u Istri, Opusculaarchaeologica 19, Zagreb, 69 95;

Starac A., 2006, Depictions in relief on funerary monumentsatthe Archeological Museum of Istria at Pula, Pula 2006

ukovi N., 1960, Scupi, Arheoloki Pregled 2, Beograd, 90;

Tacitus Tacitus Annales (Tacitus, The Annals of Imprial Rome,Michael Grant, Penguin, London 1956, rev. ed. 1985)

Toynbee J. M. C., 1971, Death and burial in the Roman World,London

., 1929, , . V 2, ,71 86;

., 1961, , XII, , 229 269;

Weselowski A., 1973, Burial customs in the west cemetery,Studies in the Antiquities of Stobi I, Be ograd, 97 142;

. - ., 1983, . - , X - XI, , 111 118;

., 1968, , VIII,

, 19 30;

., 1970, I VI , X, , 19 24;

., 1986, , Viminacium 1, , 41 60;

. - ., . 1990, Viminacium I, ,

, . - ., 1996, , 1992,Maced. acta Archaeol. 14, ; 91 112;

*


23/34

Igor Kuzmanoski

1 Mitova-onova D., 1972, 203-211;Brukner O.,1981, 35-36;Braithwaite G., 1984, 99-131;Nikoli S. - Raikovi A., 2008,135-153; Kuzmanoski I., 2011,283-298.

2 Rakovoditel naistra`uvawata naSkupskite nekropoli eLen~e Jovanova, kustos-sovetnik vo Muzej nagrad Skopje, na kogo voovaa prilika sezablagodaruvam poradiotstapeniot materijal.

1

78 3-4/2012

Prosopomorfnite sadovi, tkn. sadovi so lice, se specifi~entip na rimskoto grn~arsko proizvodstvo kade bazi~nite crti na~ove~koto lice se plasti~no pretstaveni vrz osnovnata forma

na kerami~kiot sad.

1

Nivnata rudimentarna izvedba se izdvojuva od anti~-kata umetni~ka tradicija na antropomorfni vazi i sadovi koi naj~esto seizrabotuvani vo kalap. Se javuvaat vo re~isi site rimski provincii, voperiodot od I do po~etokot na V vek n.e., me|utoa se mnogu poretki vo odnosna drugite kerami~ki tipovi. Otkrivani se vo gradski naselbi, voeni kam-povi, no najmnogu na nekropolite i vo grobovite, poradi {to se i tesnopovrzani so pogrebniot kult.

So poslednite obemni za{titni iskopuvawa vodeni na prostorot odJugoisto~nata nekropola, brojot na ovoj tip na sadovi od Skupi se zgolemina sedum.2 Site primeroci poteknuvaat od prostorot na negovite nekropolii od samite grobovi. Od niv tri, celosno za~uvani, se otkrieni vo zatvore -ni grobni celini, site kremacii. Drugite primeri se vo fragmenti, od koi

dva se vo dobra sostojba i na koi pretstavenoto lice re~isi celosno se sog-leduva, a drugite dva se vo sosem mali fragmenti koi ne davaat dovolno ele-menti za rekonstrukcija i na likot i na sadot.

Otkrivaweto na prosopomorfnite sadovi vo Skupi e isklu~itelnova`no, kako za sledeweto na kulturnite specifiki od raniot `ivot na rim-skata kolonija, taka i za zbogatuvaweto na sevkupniot korpus na ovoj tip nasadovi od celata imperija.

Vo slednite redovi, preku na{ite primeri, }e se obideme da go razgle -dame pra{aweto dali vo stiliziraniot lik od ovie sadovi postoi osnova dase sogleda izvesen obid za konkretizacija, odnosno namera da se portretirakonkretna individua.


24/34

- 2

79

Opis

Prviot primerok e izraboten ra~no (slika 1). Ima forma na pehar, soizdolèno jajcevidno telo.ôve~kiot lik e modeliran direktno od istataglina na sadot, pred pe~eweto. Ve|ite se postaveni vedna{ pod rabot, blagoreljefno izvle~eni, so popre~ni kratki vreàni crtki koi gi ozna~uvaatvlaknencata. O~ite se pretstaveni so dve polukru`ni ispap~uvawa na koiima po edna dlaboka horizontalna crtka za ozna~uvawe na klepkite. Nosot

e dolg, tenok, izvle~en vo visok reljef, so mali zaseci strani~no, za noz-drite. Bradata e kuso potstrigana, vo gorniot del ozna~ena samo so kratkivreùvawa, dodeka dolnata polovina e predadena vo nizok reljef, povtornoso vreàni crtki. Ustata e tesna i blago otvorena, postignato so malovdlabnuvawe, a pod nea ima mala vertikalna bradi~ka. Pome|u ve|ite i bra-data se predadeni u{ite so dve la~no izvieni lenti, na toj na~in zaokruù -vaj}i go celosno likot na sadot.

Vtoriot primerok e izraboten na grn~arsko trkalo so ovoidna forma(slika 2). ôve~koto lice e modelirano na gorniot del. Zatvoreno e vosrcevidna forma definirana od ve|ite i bradata koja na dolniot krajzavr{uva vo tesna, koso izvle~ena kozja bradi~ka potencirana so dolgi


25/34

3

80 3-4/2012

zakoseni zaseci. La~nite ve|i i strani~natabrada se izraboteni od tesna reljefna lentaizbrazdena so sitni vreùvawa, a sli~nivreùvawa se izvedeni i po rabot na rel-jefno izvle~enite u{i koi se perfori-

rani i na koi visat bronzeni obetki solistoviden privrzok. O~ite se predadeniso dva koncentri~ni kruga so to~ka vosredinata, a ustata preku eden horizon-talen zasek na koj edvaj se nasetuva dol-nata usna. Nad nea se pretstaveni musta-kite so plitki kru`ni pe~ateni vdlab-nuvawa vo koi ima reljefni bradavi~ki,a istiot ornament e grupiran i podu{ite vo grozdovidna forma, verojatno

povtorno so namera da prikaè prika~eniobetki. Vo sredinata na liceto dominira

golem, reljefno izvle~en nos, koj na likot

mu dava naglasen grotesken izgled.Tretiot celosno za~uvan sad e izraboten

na grn~arsko trkalo i ima forma na pehar soovoidna forma (slika 3). ôve~kiot lik e modeli-

ran na gornata tretina od sadot, vedna{ pod rabot.Od gore e vookviren so ve|ite, pretstaveni preku {iro-

ka la~na reljefna lenta nezna~itelno izbrazdena za naznakana vlaknencata. Levo i desno od nea se u{ite, visoko la~no izvle~eni.O~ite se kru`ni, reljefno aplicirani, a me|u niv nosot so ostar klunestprofil. Ustata e predadena so visoko izvlekuvawe na gornata usna, blagola~no podviena nadolu, davaj}i mu seop{t pateti~en izgled na likot.

Fragmentot e izraboten na grn~arsko trkalo. Ima izgled na {olja, acrtite na ~ove~koto lice se dopolnitelno nalepeni preku celoto telo nasadot (crte` 1). Site detali na likot se reljefno izvle~eni. Ve|ite sepredadeni so dve la~ni lenti koi se slevaat vo silno istaknat, tesen nos.Levo i desno od nego se bademastite o~i na koi se pretstaveni i zenicite, auvoto e so polukru`na forma. Ustata, so blago senzualnite usni, e pojako

otvorena i na likot mu dava op{t vpe~atok na izne-nadeno lice.

Vtoriot fragment pretstavuva del od val~estotelo na sad izraboten na grn~arsko trkalo

(crte` 2). Facijalnite crti zalepeni za yidotna sadot otkrivaat visoki, horizontalno

spoeni ve|i, ~ii vlaknenca se nazna~eni sozbieni i zakoseni kratki vreùvawa, nor-malen blago izvien nos i reljefna lenta zau{nata {kolka. Karakteristi~no e {to voovoj slu~aj o~ite ne se voop{to pret-staveni, iako ovoj nedostatok vizuelno senadopolnuva preku gustite vreùvawa naizvle~enite ve|i.

1


26/34

3 Mitova-Dònova D., 1972,208-209; Brukner O., 1981,35; Braithwaite G., 1984, 126.

4 Brendel O.J., 1978, 107.5 Zotovi Q. - Jordovi ^.,

1990, 33.

81

Sadovite so lice naj~esto imaatforma na pehar ili {olja, obi~no somali dimenzii od desetina santimetrido stomni so pogolem format.Izrabotuvani se ra~no ili na grn~ars -

ko trkalo so crtite aplicirani votehnika na barbotin, plasti~no obra-boteni od samiot yid na sadot, no i sovreùvawa i pe~ateni intervencii vrzdetalite od likot. Stilski, obrabotka-ta na likot se dviì od ednostavni,sumarni i stilizirani crti, do poela-borirani, realisti~ni detali koiponekoga{ odat i do izrazit natura-lizam. Liceto moè da bide so brada i kosa, no moè da bide i bez niv.Sepak kaj pogolem broj od ovie sadovi imame naglaseni deformacii naizvesni detali od likot, koi mu davaat karikaturalno-grotesken izgled.Licata moè da bidat so naglaseni o~i, deformiran, svitkan nos, isplazen

jazik, so prika~eni obetki na u{ite, no ne retko pridruèni i od drugidetali aplicirani vrz niv kako {to se falus, gu{ter, zmii i drugo.Dispozicijata pak na liceto moè da bide preku celata povr{ina na sadot,so {to vizuelno samiot sad dobiva forma na glava ili, voobi~aeno, sepostavuva na gornata polovina ako se raboti za pogolem sad.

Vo osnova na vizuelnoto istaknuvawe na prosopomorfnite crti na~ove~koto lice vrz sadot leì fenomenot na maskata.3 Vpro~em maskata eprisutna i vo samata geneza pri pojavata na licata vrz sadovite na italskotlo. Na najranite urni od tipot kanopi vo Etrurija, maskata so ~ove~kolice se aplicirala dopolnitelno vrz yidot na kerami~kiot sad.4 Izneseno e

mislewe deka i kerami~kite maski koi se pronajdeni vo rimskite groboviili vo nivna blizina, i potvrdeni vo mnogu oblasti od Rimskoto Carstvovo periodot od I do III vek, bile dopolnitelno pricvrstuvani vrz yidovitena urnite.5

Kaj golem broj od licata-maski se sogleduva su{testvena i formalnasli~nost koja predo~uva postoewe na izvesni standardni tipovi koi imbile poznati na zanaet~iite {to gi izrabotuvale ovie sadovi podednakvo,spored sopstvenoto se}avawe ili prototip, ili spored upatstvata na nara-~atelite. Vo osnova, tie prikaùvaat tipizirani likovi ~ii karakteristi-ki i atributi gi nabroivme podolu vo tekstot.

Sepak, edna {iroko prisutna pojava voo~liva na prikaànite lica

dosega ne bila poseriozno razgleduvana pri ikonografskata obrabotka naovie sadovi. Se raboti za licata kaj koi dominira mrtove~kiot izgled,naglasen preku zatvorenite o~i i ne retko podotvorenata usta i kaj koi eo~igledna tendencijata da se pretstavi po~inata individua, so {to obliku-vanoto lice dobiva pe~at na posmrtna maska (slika 1). I tokmu tuka i kajniv, iako generalno izvedeni grubo, stilizirano i {ematizirano, prekudelumniot realisti~ki izraz i poedini naturalisti~ki detali na liceto(dolg, tesen nos, gusti ve|i itn.) se javuva dilemata dali postoi izvesna ten-dencija kon portretna izobrazba na pretstaveniot lik?

Posmrtnata maska e fenomen koja se javuva vo razli~ni istoriski peri-odi i koja pretstavuva del od tradicijata na prakti~no site regioni i na -

2


27/34

rodi. Nejzinata uloga kako memento za pokojnikot e napravena socel da se spre~i minlivata egzistencija i fizi~koto dekomponira-we na teloto. Nezavisno od stepenot na realizmot so koj e pretsta-ven likot, generalno e prifateno misleweto deka posmrtnite maskise izrabotuvani so intencija da li~at na samiot pokojnik. Zlatnitemaski od Trebeni{ta, verojatno kako i nivnite mikenski prethod-nici, i pokraj {ematiziraniot pristap, bile napraveni so namerada se za~uva, odnosno imitira likot na diviniziraniot pokojnik.6

Vrz posmrtnite lica-maski od na{ite sadovi nesomneno vli-janie izvr{ila i re~isi istovremenata pojava na gipsenite veris-ti~ki maski koi bile kalapeni direktno od licata na pokojnicite ipostavuvani isklu~ivo vo nivnite grobovi.7 Na sli~en na~in ivoso~nite maski na predcite od aristokratskite familii, koi bileisto taka oformeni direktno od nivnite lica i koi{to se noselena pogrebnite povorki, moèle da izvr{at likovno i idejnovlijanie vrz voobli~uvaweto na likovite od na{ite sadovi.8

Portreti?

Spored dominantnata veristi~ka tradicija portretot podraz-bira identi~nost, odnosno potpolna sli~nost so subjektot ~ijapretstava e predmet na izrabotka. Vo toj kontekst, izvesnata doza nanaturalizam zabele`liva kaj nekoi od licata na prosopomorfnitesadovi moè da bide indikator za portretna namera na izrabotuva-~ite na ovie likovi, iako naturalisti~kite detali na pretstave-nite lica ne se sami po sebe dovolen pokazatel deka se raboti zakonkretna li~nost. Tie, isto taka, moè podednakvo da govorat zave{tinata so koja se poigruva majstorot grn~ar pri kreirawetona sadovite so lice.

Tuka veruvam od krucijalna pomo{ e poznavaweto na samotozna~ewe na ovie likovi, odnosno odgovorot na pra{aweto kogo tievsu{nost pretstavuvaat? Vo edna prethodna studija iznesov hipote-za deka se raboti za lica koi gi pretstavuvaat predcite, odnosnomanite od onoj svet postaveni vo ramkite na grobnata celina zaza{tita na pokojnicite od vlijanijata na lo{ite sili.9 Vo toj kon-tekst, tipiziranite crti na likovite moàt da se sfatat kako odrazna sfa}aweto za kolektivniot entitet vo bitisuvaweto na zadgrob-nite du{i ~ija invokacija na nadgrobnite spomenici e sumirana voterminotDiis Manibus. Me|utoa, so s poizrazenata verba vo za~u -vuvawe na individualniot identitet na po~inatiot vo svetot namrtvite, sosema e vozmo`no vo odredena faza, kaj izvesen broj na

primeri, posebno kaj licata so posmrtni maski, da e ostvarena nam-erata za nalepuvawe na nekoja karakteristi~na crta od pretstavena-ta persona koja ja vozdignuva pojavata na likot do stepen na port -ret.10 Na toj na~in soodnosot pome|u posebnoto so op{toto, izrazenapreku individualnosta na pokojnikot so kolektivniot entitet napredcite, dobiva likovna refleksija vo karakteristi~nite crtinalepeni vrz tipiziranata osnova na likot od sadot.

Moèbi poadekvatna primena za na{ite lica bibila upotre-bata na terminot portret so namera koj go zastapuva G.A. Manselipreku primerot so antropomorfnite etrurski kanopi.11 Sporedtoa, tie ne pretstvuvaat portreti vo sovremena smisla na zborot,

3-4/201282

6 Kuzman P., 1997, 12.7 Carroll M., 2006, 38-39.8 Iako naukata denes nema dadeno

definitiven odgovor dali oviemaski bile posmrtni ili seizrabotuvale dodeka licata bileseu{te ìvi, se smeta deka dvata

tipa bile podednakvo zastapeni iupotrebuvani vo gorespomenatiteceli. Op{irna diskusija za ovojproblem so citirana literaturavidi kaj: Pollini J., 2007, 237-285.

9 Kuzmanoski I., 2011, 290-293.10 Nekolku primeri imaat i vreàno

ime na zadniot del na sadot kojosven mo`nosta toa da se odnesu-va na grn~arot, ima golema vero-jatnost da go ozna~uva i imeto napokojnikot: Nikoli S. - Raikovi A.,2008, 137, T. I, 4.

11 Mansuelli G.A., 1966, 50, 188.12 Gimbutas M., 1963, 79.


28/34

odnosno ne se mimeti~ki odraz ili sli~nost, tuku preku primi-tivni i stilizirani voop{teni crti koi verojatno sodràtizvesen sovremen prifatliv kriterium za identifikacija,imaat namera da izobrazat odredena individua. Vo istata smis-la, iako ne terminolo{ki, verojatno razmisluva i M. Gimbutaskoja za pomeranskite urni so lica, nezavisno od nivnata kraj-na stilizacija na izrazot, go dokaùva portretniot karakter naistite so faktot {to na sadovite ne se sre}avaat dve podednak-vo identi~ni lica.12 Idiosinkretizmot na ovie urni sepakmoè da se objasni so pri~ina {to izobrazbata na facijalnitecrti se izvr{uvala isklu~ivo ra~no i spored individualnatave{tina na grn~arot potpren vrz sopstvenata fantazija vokreiraweto na likot, a bazirana na zna~eweto na idejata zaprosopomorfniot sad.

Slabata varijacija na facijalnite crti, no i ~estoto pov-toruvawe na oddelni morfolo{ki elementi ja otvoraatmo`nosta za razgleduvawe na na{ite lica i kako na eden vidznakovni simboli, odnosno semanti~ki portreti. Tie, iako ne

gi imitiraat karakteristikite na nivnite nositeli, prekustilskite odliki i ikonografski belezi moèbi ukaùvaat naopredelen op{testven rang ili status koj bi bil lesno prepoz-natliv za sekoj sovremenik vo Rimskata Imperija. Ekskluziv-niot status na ovoj tip na sadovi e potvrden i so toa {to odpribli`no pet iljadi istraèni grobovi vo nekropolite odSkupi, vo niv se otkrieni samo tri. Primerot od sl. 3 e pronaj-den vo centralniot grob vo edna od gradbite ozna~eni kakoMemorii koi se rasporedeni ~elno pokraj glavniot pristapenpat koj vodel kon rimskiot grad i koi sekako im pripa|ale nanekoi od negovite vidni gra|ani.

* * *

Zasega, poseriozna intencija kon portretirawe spored tra-dicionalnoto sfa}awe za realizam edinstveno moè da sedetektira kaj licata so posmrten izgled. Drugite polisemi~kiaspekti na terminot portret povrzani so ovie likovi sepak}e mora da ostanat nere{eni dodeka ne se razjasni potpolnovistinskata funkcija i zna~ewe, odnosno samata ontologija nasadovite so lice.

Avtorot e arheolog kustos vo Muzejot na grad Skopje,rakovoditel na sektor vo istraùvaweto

Bibliografija

Braithwaite G., 1984, Romano-British FacePots and Head Pots, Britannia, Vol.15, 99-131.

Brendel O.J., 1978, Etruscan Art, NewHaven: Yale University Press.

Brukner O., 1981, Rimska keramika ujugoslovenskom delu provincije DonjePanonije, Beograd.

Carroll M., 2006,Spirits of the Dead,Roman Funerary Commemoration inWestern Europe, Oxford UniversityPress.

Gimbutas M., 1963, The Balts, London.

Kuzman P., 1997, Umetnosta naTrebeni{ta, Skopje.

Kuzmanoski I., 2011,Prosopomorfni sadovi odSkupi - Razgledi okolufenomenot sad so lice, MAA(Macedoniae Acta Archaeologica) br.20, Skopje, 283-298.

Mansuelli G. A., 1966, Etruria And EarlyRome, London.

Mitova-Dònova D., 1972, Glineniurni s izobraènie na~ove{ko lice ot Mizi, IAI(Izvesti na arheologi~eskiinstitut) XXXIII, Sofija, 203-211.

Nikoli S. - Raikovi A., 2008,Prosopomorphic vessels from MoesiaSuperior, Starinar LVIII, Beograd, 135-153.

Pollini J., 2007, Ritualizing Death inRepublican Rome: Memory, Religion,Class Struggle, and the Wax AncestralMask Traditions Origin and Influenceon Veristic Portraiture, vo: Nicola

Laneri (ed), Performing Death, SocialAnalyses in Funerary Traditions in theAncient Near East and Mediterranean,The University of Chicago, 237-285.

Zotovi Q. - Jordovi ^., 1990,Viminacium 1 - NekropolaVi{e Grobaqa, Beograd.

83


29/34

,

.

,

, , ,

.

, .

( 3 ...) ,

, , .

, ,

, ,

3-4/201284


30/34

16 15 ... 1 -

. 1 ... -

,

.

, .2

,

. ,

, -

. , , , -

.

,

85

1 D. F. Grose 1989 , 45.2 Ibid. 49, 54-55, 57; R. A.

Grossmann 2002, 6


31/34

3 D. F. Grose 1989, 241-242; C.Isings 1957, 1; R. A. Grossmann2002, 22; E. M. Stern, B. Schlick-Nolte 1994, 81.

4 , , j ,

- , , . . , , .

86 3-4/2012

. -

. -

.

. ,

.3 ,

, -

, -

.

.

. .

, 1 ..,

,

. -

, ,

, . -

,

.

,

, , .

.

, ,

(, , ),

, (),

, (), (, ).

,

, ,

,

.

.

-

. , ,

1 4 .4 , ,

. , ,

.

.

,

. , ,

unguentum, , .

, , , .

, , , -

.

, -

.

,

, ,

. -

, ,

,

.


32/34

5 G. De Tommaso 1990, 58; A.-, .- , . 1975, 166-167; .Bucovala 1986, 56; S. Petru1972, T.LIV, sl.21; I. Lazar 2003,178,187,195-196, sl. 50; I. Fadi1989, 21-23; Idem. 2006, 39,kat.9; V.arovi Svetek 1986, 28 ,68, kat. 180, T.XVI, sl.4, T.XIX,sl.3; V. Damevski 1974, 63, T.1,sl.5; M.A. Rui 1994, 22-23, 86,T. XV, sl. 3; . 1999-2000,216, .46, .VI, .46; F. Tartari

2005, 73-78, T. IV, sl. 95, 97, 99,T. V, sl. 101-110.

6., . ,1999, 203-248; G. De Tommaso1990, 66-67; I. Lazar 2003, 183-185, 196, sl. 50; Z. Buljevi 2004,89; C. Isings 1957, 42-43; M.Velikovi 1976, 168, sl 9;. 2009, .131,302-305; 2010, .199, .404,271,363.

7 I. Fadi 1989, 37, kat.126; Idem.2006, 81, 115, 126; G. DeTommaso 1990, 69; S. Petru1972, T.CVI, sl. 20-24, 29 -3; F.Tartari 2005, 60-67, 2,T.III, sl. 64-8 0, .IV. 81-82; Idem.2004,64, .XLI, sl.118; M.A.Rui 1994, 26, T. XVI, .9; .Bucovala 1986, 102.

8 Z. Buljevi 1999, 75; I. Lazar 2003,176-180, 195; Z. Gregl, I. Lazar2008, 84-85, 127-133, T. 17, sl.3-5; I. Fadi 1989, 37, 40,kat.119; Idem 2006, 77-80, 115,kat.119; V.arovi Svetek 1986 ,26-27, . XIV, sl.2-7; F. Tartari2005, 52-57, T. II-III, sl. 58-63;Idem. 2004,63- 64, T. XLI, sl.101-102; . Bucovala 1986,125-126.

9 C. Isings 1957, 22; G. De Tommaso1990, 46; I. Lazar 2003, 197; F.Tartari 2005, 97-100, .9, .158-163; A. -,. - , . 1975,170.

10 I. Lazar 2003, 193-194, 197, . 51,.8.6.18; V.arovi Svetek 1986,29-30, 65, . 119, .13 .1; M.A.Rui 1994, 33, .456-457, .22,.3-4; I. Fadi 1989, 32-33, 14, . 85-86; Idem. 2006, 63, 14, . 85-86; . Bucovala1986, 95-96; . 2009,316-318.

87

,

6 : , ,

, , .

- (.1 2)

,

, .

(.1) -

(.2).

1 2 ,

.5

- (.3-6) -

40% .

, .

, .

, , -

.

, 1:1, 1:2 1:3,

, ,

. 1 2 ,

3 .6

- , -

(.7 8). -

.

. -

.

1 2 . 7

- (.9-11) , -

.

, . , ,

, -

. :

(.9),

(.10), (.11).

, 1 3 , 8

. , , ,

-

, 2

3 .

- (.12)

, . - , 1 4 ,9

, , 2 3

.

-

4 ,

(.13 14). -

. 3 4 . 10

,

,

. -


33/34

, .

(.15) (.16 ).

, -

.

. -

. (.17) , -

. (.16)

, . 11

1-3 , 4

12,

, 1 .

, ,

,

, , -

. - .

1 .13 ,

.14 -

, , ,

. , -

,

15,

.

(.

18-20). -,

.16

1 2 .

,

1 2 17.

.18

.

,

. , ,

. (. 21)

12 19, (.22)

20 (.23). ,

,

21

, , ,

1 ,

.

,

, ,

- 22,

3-4/201288

11 , ,

.

12 I. Mikuli 1974,194; Idem, 1975,90-91, 194, T.VIII/29; C. Isings,1957, 79-80; G. De Tommaso,1990,45; I. Lazar, 2003, 171-172, . 49, 8.3.2. 8.3.3; I. Fadi, 1989, 36 38, 26, . 101;Idem,2006, 71, 26, . 101;V.arovi Svetek, 1986, 26, . 12, .2-3; M.A. Rui, 1994, 21; .Bucovala, 1986, 81-83; N. Kunina,Ancient Glass in the Hermitage

collection, 300-301, .228.13 E.M. Stern, 1995, 91; Whitehouse D.,2001, 519.

14 E.M.Stern, 1995, 93; Guldager BildeP. - Poulsen B., 2008, 259.

15 E.M.Stern, 1995, 92.16., 2011, 300.17 I.Mikuli, 1974, 195.18 D.Whitehouse, 2001, 47; E.M.Stern,

1995, 93; P.Guldager Bilde -B.Poulsen, 2008, 259; G.DeTommaso,1990, 58; . ,2009, 280-281, 486; Idem. 2006,75-76; N.Kunina, 1997, 280-281,.146-148.

19 I.Mikuli, 1974,194-19520., 2011, 304.21., 2009, .114, 275-

276, Idem. 2006, 75, . 2, 117; 2010, 254,.158; E.M.Stern, 1995, 152-153( ); D.Whitehouse,2001, 43; N.Kunina, 1997, 280, .84, .140-141.

22 E.M.Stern, 1995, 152;D.Whitehouse, 2001, 43.

23 ., 2011, 305.


34/34

.23

-

-

,

-

.

,

-

. ,

, -

,

. -

,

, -

, .

-

.

,

, -

. -

, ,

.

-

,

, ,

. , -

, , -

, ,

. ,

, ,

, .

.

.

Avtorot e arheolog kustos vo Muzejot na gradSkopje, rakovoditel na sektor vo

istra`uvaweto

, A.,- P , 1 . .. 6 .. , , 2009.

Antonaras, .,

- Glass Vessels from Roman and EarlyChristian Thessaloniki and itsSurroundings (1st century BC - 6thcentury AD), Annales du 17me con-grs de AHIV, Antwerp, 2006.

Bucovala, .,

- Vase antice de sticla la tomis,Constanta 1986, 56.

Buljevic, Z.,- Rimski stakleni balzamariji iz Salone,

Magisterska radnja, Zagreb 1999()

- Stakleni balsamariji iz Salone, Drobciantinega stekla, Ljubljana 2004.

Velikovi, M.,

- Tipologija I hronologija rimskog staklaiz Budve u zbirci narodnog muzeja uBeogradu, Ljubljana 1976.

, 2010

Gregl, Z., Lazar, I.,

- Bakar, Staklo iz rimske nekropole,Zagreb 2008.

Grose, D. F.,- Early Ancient Glass, The Toledo

Museum of Art, New York 1989.

Grossmann, R. A.,

- Ancient Glass, New Haven 2002.

Guldager Bilde, P., Poulsen, B.,

- The temple of Castor and Pollux II.:The finds, Roma 2008.

Damevski, V.,

- Pregled tipova staklenog posua izitalskih, galskih, mediteranskih i pora-

jnskih radionica na podruju Hrvatskeu doba rimskog carstva, Antino steklou Jugoslaviji, Arheoloki vestnik 25,

Ljubljana 1974, 63.De Tommaso, G.,

- Ampullae Vitreae, Contenitori in vetrodi unguenti e sostanze aromatichedellItalia Romana (I sec. a.C. III sec.d.C.), Roma 1990, 58.

, .,

- , 15-16, 1999-2000.

Isings, C. ,

- Roman Glass, Groningen 1957.

1994 ., acedoniaeActa Archaeologica 15, 1999,203-248.

Kunina, N.,

- Ancient Glass in the Hermitage collec-tion, St. Petersburg 1997.

Lazar, I.,

- Rimsko steklo Slovenije, Ljubljana2003.

Mikuli, I. ,

- Antiko staklo iz Skupia I ostaliMakedonski nalazi, Arheoloki vestnikXXV, Ljubljana 1974.

Petru, S.,

- Emonske Nekropole, Ljubljana 1972.

, .,

- , acedoniae ActaArchaeologica 20, 2011, 299-308.

Rui, M.A.,

- Rimsko Staklo u Srbiji, Beograd 1994.

Stern, E. M.,

- Roman mold-blown glass: the firstthrough sixth centuries, Toledo 1995.

Stern, E. M., Schlick-Nolte, B.,

- Early Glass of the Ancient World, 1600B.C. A.D. 50, Ostfildern 1994, 19.

Tartari, F.,- Prodhime Qelqi T Shekujve I-IV t

ers son n Shqipri, Durrs 2005.

- La Ncropole du I-IV S C. De notre re Durrachium, Durrs 2004.

Fadi, I.,

- Rimsko Staklo Argyruntuma, Zadar1989.

- Argyruntunm u odsjaju antikog stak-la, Zadar 2006.

Hervas, A.C.,

- Vidrios romanos, Museo de San Isidro,Madrid 2006.

-, A.,

- , ., ,.,

- , , 1975.

Chapot, V.,

- Daremberg, C. Saglio, E., D.A.G.R., T-Z, 1919, 591-198.

arovi Svetek, V.,

- Antiko staklo u Jugoslovenskom deluprovincije Donje Panonije, Novi Sad1986.

Whitehouse, D.,

Colonia Flavia Scupinorum - Cultural life 3-4/2012

Documents

Transcript of Colonia Flavia Scupinorum - Cultural life 3-4/2012