Caesar Latin Translations for AP Latin

15
1 Caesar I.1 – I.7 1.1 Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae,aliam Aquītānī, tertiam quī ipsōrum linguā Celtae, nostrā Gallī appellantur. 2. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs, legibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquītānīs Garumna flūmen, ā Belgīs Matrona et Sēquana dīvidit. 3. Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atquehūmānitāte Prōvinciae longissimē absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad effēminandōs animōs pertinent important, 4. Proximīque sunt Germānīs, quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Quā de causā Helvetiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecedunt, quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs finibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum finibus bellum gerunt. 5. Eōrum ūna pars, quam Gallōs obtinēre dictum est, initium capit ā flūmine Rhodanō, continētur Garumnā flūmine, Ōceanō, fīnibus Belgārum, attingit etiam ab Sēquanis et Helvētiīs flūmen Rhēnum, vergit adseptentriōnēs. 6. Belgae ab extrēmīs Galliae fīnibus oriuntur, pertinent ad inferiōrem partem flūminis Rhēnī, spectant in septentriōnem et orientem sōlem. 7. Aquitania ā Garumnā flūmine ad Pyrenaeōs montēs et eam partem Ōceanī quae est ad Hispāniam pertinet; spectat inter occāsum sōlis et septentriōnēs. 2.1 Apud Helvētiōs longē nōbilissimus fuit et ditissimus Orgetorīx. Is, M.Messālā, et M. Pīsōne cōnsulibus, regnī cupiditāte inductus coniūrātiōnem nōbilitātis fēcit et civitātī persuāsit ut dē fīnibus suīs cum omnibus copiīs exīrent: 2. perfacile esse, cum virtūte omnibus praestārent, tōtīus Galliae imperiō potīrī. 5 3. Id hōc facilius eīs persuāsit, quod undīque locī natūrā Helvetiī continentur: ūnā ex parte flūmine Rhēno lātissimō atque altissimō, quī agrum Helvētium ā Germānīs divīdit; alterā ex parte monte Iūrā altissimō, quī est inter Sēquanōs et Helvētiōs; tertiā lacū Lemannō et flūmine Rhodānō, quī provinciam nostram ab Helvetiīs divīdit. 4. Hīs rēbus fiēbat ut et minus lātē vagārentur et minus facile fīnitimīs bellum īnferre possent; 5. Quā ex parte hominēs bellandī cupidī magnō dolōre afficiēbantur. 6. Prō multitūdine autem hominum et prō glōriā bellī atque fortitūdinis angustōs sē fīnēs habēre arbitrābantur, quī in longitūdinem mīlia passuum CCXL, in lātitūdinem CLXXX patēbant. 3.1 Hīs rēbus adductī et auctōritāte Orgetorīgis permōtī cōnstituērunt ea quae ad proficīscendum pertinērent comparāre, iumentōrum et carrōrum quam maximum numerum coemere, sementēs quam maximās facere, ut in itinere cōpia frumentī suppeteret, cum proximīs cīvitātibus pācem et amīcitiam cōnfirmāre. 2. Ad eās rēs cōnficiendās biennium sibi satis essedūxērunt; in tertium annum profectiōnem lēge cōnfirmant. 3.3 Ad eās rēs conficiendās Orgetorīx dēligitur. Is sibi lēgātiōnem adcīvitātēs suscēpit. In eō itinere persuādet Casticō, Catamantaloedis fīliō, Sēquanō, cuius pater rēgnum in Sēquanīs multōs annōs obtinuerat et ā senātū populī Rōmānī amicus appellātus erat, ut rēgnum in cīvitāte suā occupāret, quod pater ante habuerit; 4. itemque Dumnorigī Haeduō, fratrīDīviciācī, quī eō tempore principātum in cīvitāte obtinēbat ac maximē plebī

description

The required Caesar Latin. Geoffrey Steadman's College Caesar.

Transcript of Caesar Latin Translations for AP Latin

  • 1 Caesar I.1 I.7

    1.1 Gallia est omnis dvsa in parts trs, qurum nam incolunt Belgae,aliam Aqutn, tertiam qu ipsrum lingu Celtae, nostr Gall appellantur. 2. H omns lingu, nstitts, legibus inter s differunt. Galls ab Aqutns Garumna flmen, Belgs Matrona et Squana dvidit.

    3. Hrum omnium fortissim sunt Belgae, proptere quod cult atquehmnitte Prvinciae longissim absunt, minimque ad es merctrs saepe commeant atque ea quae ad effminands anims pertinent important, 4. Proximque sunt Germns, qu trns Rhnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qu de caus Helveti quoque reliqus Galls virtte praecedunt, quod fer cotdins proelis cum Germns contendunt, cum aut sus finibus es prohibent aut ips in erum finibus bellum gerunt.

    5. Erum na pars, quam Galls obtinre dictum est, initium capit flmine Rhodan, contintur Garumn flmine, cean, fnibus Belgrum, attingit etiam ab Squanis et Helvtis flmen Rhnum, vergit adseptentrins. 6. Belgae ab extrms Galliae fnibus oriuntur, pertinent ad inferirem partem flminis Rhn, spectant in septentrinem et orientem slem. 7. Aquitania Garumn flmine ad Pyrenaes monts et eam partem cean quae est ad Hispniam pertinet; spectat inter occsum slis et septentrins.

    2.1 Apud Helvtis long nbilissimus fuit et ditissimus Orgetorx. Is, M.Messl, et M. Psne cnsulibus, regn cupiditte inductus conirtinem nbilittis fcit et civitt persusit ut d fnibus sus cum omnibus copis exrent: 2. perfacile esse, cum virtte omnibus praestrent, ttus Galliae imperi potr. 5

    3. Id hc facilius es persusit, quod undque loc natr Helveti continentur: n ex parte flmine Rhno ltissim atque altissim, qu agrum Helvtium Germns divdit; alter ex parte monte Ir altissim, qu est inter Squans et Helvtis; terti lac Lemann et flmine Rhodn, qu provinciam nostram ab Helvetis divdit. 4. Hs rbus fibat ut et minus lt vagrentur et minus facile fnitims bellum nferre possent; 5. Qu ex parte homins belland cupid magn dolre afficibantur. 6. Pr multitdine autem hominum et pr glri bell atque fortitdinis angusts s fns habre arbitrbantur, qu in longitdinem mlia passuum CCXL, in ltitdinem CLXXX patbant.

    3.1 Hs rbus adduct et auctritte Orgetorgis permt cnstiturunt ea quae ad proficscendum pertinrent comparre, iumentrum et carrrum quam maximum numerum coemere, sements quam maxims facere, ut in itinere cpia frument suppeteret, cum proxims cvittibus pcem et amcitiam cnfirmre. 2. Ad es rs cnficiends biennium sibi satis essedxrunt; in tertium annum profectinem lge cnfirmant.

    3.3 Ad es rs conficiends Orgetorx dligitur. Is sibi lgtinem adcvitts suscpit. In e itinere persudet Castic, Catamantaloedis fli, Squan, cuius pater rgnum in Squans mults anns obtinuerat et sent popul Rmn amicus appelltus erat, ut rgnum in cvitte su occupret, quod pater ante habuerit; 4. itemque Dumnorig Haedu, fratrDvicic, qu e tempore principtum in cvitte obtinbat ac maxim pleb

  • 2 acceptus erat, ut idem cnrtur persudet eque fliam suam in matrimnium dat. 5. Perfacile fact esse ills probat cnta perficere, proptere quod ipse suae civittis imperium obtentrus esset: 6. nn esse dbium quin ttus Galliae plrimum Helveti possent; s sus copis suque exercit ills regna concilitrum cnfirmat. 7. Hc rtine adduct inter s fdem et iusirandum dant et regn occupt per trs potentissims ac firmissims populs ttus Galliae ss potr posse sperant.

    4.1 Ea rs est Helvtis per indicium nntita. Mribus sus Orgetorgem ex vinculs causam dcere cogrunt; damntum poenam sequ oportbat, utign cremrtur.

    2. Di cnstitt causae dictinis Orgetorx ad iudicium omnem suam familiam, ad hominum mlia decem, undque cogit, et omns clients obaeratsque sus, qurum magnum numerum habbat, edem condxit; per es n causam dceret s ripuit. 3. Cum cvits ob eam rem incitta armisis suum exsequ cnrtur multitdinemque hominum ex agrs magistrts cgerent, Orgetorx mortuus est; 4. neque abest suspici, ut Helveti arbitrantur, quin ipse sibi mortem conscverit.

    5.1 Post eius mortem nihil minus Helvti id quod cnstituerant facerecnantur, ut fnibus sus exeant. 2. Ubi iam s ad eam rem parts esse arbitrt sunt, oppida sua omnia, numer ad duodecim, vcs ad quadringents, reliqua prvta aedificia incendunt; 3. frmentum omne, praeter quod scum porttr erant, combrunt, ut domum redtinis spsublt partirs ad omnia percula subeunda essent; trium mensum molta cibria sibi quemque dom efferre iubent. Persudent Rauracs et Tulings et Latobrgs finitims ut, edem s cnsili, oppids sus vcsque exusts n cum es proficscantur, Boisque, qu trns Rhnum incoluerant et in agrum Noricum transerant Noreiamque oppugnbant, recepts ad s socis sibi adsciscunt.

    6.1 Erant omnn itinera duo, quibus itineribus dom exre possent: num per Squans, angustum et difficile, inter montem Iram et flmen Rhodanum, vix qu singul carr dcerentur, mns autem altissimus impendbat, ut facile perpauc prohibre possent; 2. alterum per provinciamnostram, mult facilius atque expedtius, proptere quod inter fns Helvtirum et Allobrogum, qu nper pct erant, Rhodanus fluit isque nnnllis locs vad trnstur.

    3. Extrmum oppidum Allobrogum est proximumque Helvtirum fnibus Genava. Ex e oppid pns ad Helvtis pertinet. Allobrogibus ss velpersusrs, quod nndum bon anim in populum Rmnum vidrentur, existimbant vel v coactrs ut per sus fns es re paterentur. Omnibus rbus ad profectinem compartis diem dcunt, qu di ad rpam Rhodan omns conveniant. Is dis erat a. d. V. Kal. Apr. L. Psne, A. Gabni cnsulibus.

    7.1 Caesar cum id nntitum esset, es per prvinciam nostram iter facerecnr, mtrat ab urbe proficsc et quam maxims potest itineribus in Galliam ulterirem contendit et ad Genavam pervenit. 2. Prvinciae tt quam maximum potest mlitum numerum imperat (erat omnn in Galli ulterire legi na), pontem, qu erat ad Genavam, iubet rescind. 5

    3. Ubi d eius advent Helvti certirs fact sunt, legts ad eum mittunt nobilssims

  • 3 civittis, cuius legtinis Nammeius et Verucloetius principem locum obtinbant, qu dcerent sibi esse in anim sine ll malefici iter per prvinciam facere, proptere quod aliud iter habrent nllum: rogre ut eius voluntte id sibi facere liceat. Caesar, quod memori tenbat L. Cassium consulem occsum exercitumque eius ab Helvtis pulsum et sub iugum missum, cncdendum nn putbat; 4. neque hmins inimc anim, dat facultte per provinciam itineris faciend, tempertrs ab iniri et malefici existimbat. 5. Tamen, ut spatium intercdere posset dum mlits qus imperverat convenrent, lgts respondit diem se ad dlberandumsmptrum: s quid vellent, ad Id. April. reverterentur.

    Caesar IV.24 IV.36.1

    24.1 At barbar, cnsili Rmnrum cognit, praemiss equitt etssedaris, qu plrumque genere in proelis t consurunt, reliqus copis subsect nostrs nvibus gred prohibbant. 2. Erat ob hs causs summa difficults, quod navs propter magnitdinem nisi in alt cnstitu nn poterant, mlitibus autem, ignts locs, impedts manibus, magn et gravonere armrum oppresss simul et d nvibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum, 3. cum ill aut ex rid aut paulum in aquam progress omnibus membrs expedts, ntissims locs, audacter tla coicerent et equs insufacts incitrent. 4. Quibus rbus nostr perterrit atque huius omnn generis pugnae imperit, nn edem alacritte ac studi qu in pedestribus t proelis consuerant utbantur.

    25.1 Quod ubi Caesar animadvertit, nvs longs, qurum et specis erat barbars insittior et motus ad usum expedtior, paulum removr ab onerris nvibus et rms incitr et ad latus apertum hostium constitu atque inde funds, sagitts, torments hosts propell ac submovr iussit; quae rsmagn usu nostrs fuit. 2. Nam et nvium figr et rmrum mt et inusitt genere tormentrum permt barbar constitrunt ac paulum modo pedem rettulrunt.

    25.3 Atque nostrs mlitibus cunctantibus, maxim propter altitdinemmaris, qu X leginis aquilam ferbat, contesttus des ut ea rs legin feliciter venret, Dsilite, inquit, milits, nisi vultis aquilam hostibus prdere; ego certe meum r pblicae atque impertr officium praestiter.

    4. Hoc cum vce magn dxisset, s ex nv pricit atque in hosts aquilamferre coepit. 5. Tum nostr cohortt inter s, n tantum ddecus admittertur, univers ex nv dsilurunt. 6. Hs item ex proxims prim nvibus cum conspxissent, subsecut hostibus appropinquverunt.

    26.1 Pugntum est ab utrsque criter. Nostr tamen, quod neque ordins servre neque firmiter insistere neque signa subsequ poterant atque alius ali ex nv quibuscumque signs occurrerat s aggregbat, magnopere perturbbantur; 2. hosts vr, nts omnibus vads, ubi ex ltore aliqus singulrs ex nv gredients conspxerant, incitts equs impedts adoribantur, 3. plrs paucs circumsistbant, ali ab latere apert in universs tla conicibant.

  • 4 4. Quod cum animadvertisset Caesar, scaphs longrum nvium, item specultria navigia mlitibus complr iussit et, qus laborants conspxerat, hs subsidia submittbat. 5. Nostr, simul in rid constitrunt, sus omnibus consects, in hosts impetum fecrunt atque es in fgam dedrunt; neque longius prosequ poturunt, quod equits cursum tenre atque insulam caperenon potuerant. Hoc num ad pristnam fortnam Caesar defuit.

    27.1 Hosts proeli supert, simul atque s ex fg recprunt, statim adCaesarem lgts d pace msrunt; obsids datrs quaeque impersset ss factrs pollicit sunt. 2. n cum hs legts Commius Atrbs vnit, quem supr demonstrveram Caesare in Britanniam praemissum. 3. Hunc ill nv gressum, cum ad es rtris md Caesaris mandta deferret,comprehenderant atque in vincula coicerant; 4. tum proeli fact remsrunt. In petend pace eius r culpam in multitdinem coicrunt et propter imprudentiam ut ignscertur petivrunt. 5. Caesar questus quod, cum ultr in continentem lgts misss pacem ab s petissent, bellum sine caus intulissent, ignscere imprudentiae dixit obsidsque impervit; 6. qurum ill partem statim dedrunt, partem ex longinquiribus locs arcessitam paucs dibus ss datrs dxrunt. 7. Intere sus remigrre in agrs iussrunt, principsque undque convenre et s civittsque sus Caesar commendre coeprunt.

    28.1 Hs rbus pce confirmt, post diem quartum quam est in Britnniamventum nvs XVIII, d quibus supr demonstrtum est, quae equits sustulerant, ex superire port ln vent solvrunt. 2. Quae cum appropinqurent Britnniae et ex castrs vidrentur, tanta tempests subit corta est ut nlla erum cursum tenre posset, sed aliae edem unde erant profectae referrentur, aliae ad inferirem partem insulae, quae est prpiusslis occsum, magn su cum percul deicerentur; 3. quae tamen, ancors iacts, cum fluctibus complrentur, necessri advers nocte in altum provectae continentem petirunt.

    29.1 Edem nocte accidit ut esset luna plna, qu dis maritims aestsmaxims in cean efficere consuvit, nostrsque id erat incogntum. 2. Ita n tempore et longs nvs, quibus Caesar exercitum transportandum curverat, qusque in aridum subdxerat, aestus complverat, et onerris, quae ad ancors erant deligtae, tempests afflictbat, neque lla nostrsfacults aut administrand aut auxiliand dabtur.

    3. Complribus nvibus fracts, reliquae cum essent fnibus, ancors reliqusque armaments amisss ad navigandum intils, magna, id quod necesse erat accidere, ttus exercits perturbtio facta est. 4. Neque enim nvs erant aliae quibus reportr possent, et omnia derant quae ad reficiends nvs erant usu, et, quod omnibus constbat hiemr in Galli oportere, frumentum in hs lcs in hiemem provsum nn erat.

    30.1 Quibus rbus cognits, princips Britnniae, qu post proelium ad Caesarem convnerant, inter s collocut, cum equits et nvs et frumentum Rmns desse intellegerent et paucittem mlitum excastrrum exiguitte cognscerent, quae hc erant etiam angustiora quod sine impediments Caesar legins transportverat.

    30.2. optimum fact esse dxrunt rebelline fact frment commetquenostrs

  • 5 prohibre et rem in hiemem prodcere, quod es superts aut redt intercluss nminem poste bell inferend caus in Britanniam transitrum cnfidbant. 3. Itaque rursus coniurtine fact paultim ex castrs discedere et sus clam ex agrs ddcere coeprunt.31.1 At Caesar, ets nndum erum cnsilia cognverat, tamen et ex vent nvium surum et ex e quod obsids dare intermserant fore id quod accidit suspicbtur. 2. Itaque ad omns cass subsidia comparbat. Nam et frmentum ex agrs cotidi in castra conferbat et, quae gravissim afflictae erant nvs, erum materi atque aere ad reliqus reficiends tbtur et quae ad es rs erant usu ex continent comportr iubbat. 3. Itaque, cum summ studi mlitibus administrretur, XII nvibus misss, reliqus ut navigr satis commod posset effcit.

    32.1 Dum ea geruntur, legine ex consuetdine n frumenttum miss, quae appellbtur VII., neque ll ad id tempus bell suspicine interpsit,cum pars hominum in agrs remanret, pars etiam in castra ventitret, e qu pr ports castrrum in statine erant Caesar nuntivrunt pulverem mairem quam consuetd ferret in e parte vidr quam in partem legi iter fcisset.

    32.2 Caesar id, quod erat, suspictus, aliquid nv barbars intum consilii,cohorts quae in statine erant scum in eam partem proficsc, ex reliqus dus in statinem succdere, reliqus armr et confestim ss subsequ iussit.

    3. Cum paul longius castrs processisset, sus ab hostibus prem atque aegr sustinre et, cnfert legine, ex omnibus partibus tla cocanimadvertit. 4. Nam quod omn ex reliqus partibus demess frment pars na erat reliqua, suspict hosts hc nostrs esse ventrs noct in silvs delituerant; 5. tum disperss depsits arms in metend occupts subit adort paucs interfects reliqus incerts ordinibus perturbverant, simul equitt atque sseds circumdederant.

    33.1 Genus hoc est ex sseds pugnae. Prm per omns parts perequitant et tla cociunt atque ips terrre equrum et strepit rotrum ordins plrumque perturbant et, cum s inter equitum turms insinuverunt, ex sseds dsiliunt et pedibus proeliantur. 2. Aurigae interim paultim ex proeli excdunt atque ita currs conlocant ut, s ill multitudine hostiumpremantur, expedtum ad sus receptum habeant. 3. Ita mobilittem equitum, stabilittem peditum in proelis praestant, ac tantum s cotidin et exercittine efficiunt ut in decliv ac praecipit lc incitts equs sustinre et brev moderr ac flectere et per temonem percurrere et in iug insistere et s inde in currs citissim recipere consuerint.

    34.1 Quibus rbus perturbts nostrs novitate pugnae temporeopportunissim Caesar auxilium tulit: namque eius advent hosts constitrunt, nostr s ex timore receprunt. 2. Qu fact, ad lacessendum hostem et committendum proelium alinum esse tempus arbitrtus su s loc continuit et brev tempore intermiss in castra legins redxit. 3. Dumhaec geruntur, nostrs omnibus occupts qu erant in agrs reliqu discessrunt. 4. Secutae sunt continus complurs dis tempestts, quae et nostrs in castrs continrent et hostem pugn prohibrent.

    5. Interim barbar nuntis in omns parts dimsrunt paucittemque nostrrum mlitum

  • 6 sus praedicvrunt et quanta praedae faciendae atque in perpetuum su liberand facults dartur, s Rmns castrs expulissent, demonstrvrunt. Hs rbus celeriter magn multitudine peditts equittsque coact ad castra vnrunt.

    35.1 Caesar, ets idem quod superiribus dibus acciderat fore vidbat, ut, s essent hosts puls, celeritte perculum effugerent, tamen nactus equitscirciter XXX, qus Commius Atrbs, d qu ante dictum est, scum transportverat, legins in aci pr castrs constituit. 2. Commiss proeli diutius nostrrum mlitum impetum hosts ferre non poturunt ac terga vertrunt. 3. Qus tant spati secut quantum curs et vribus efficere poturunt, complrs ex es occidrunt, deinde omnibus long ltqueaedificis incenss s in castra recprunt.

    36.1 Edem di lgt ab hostibus miss ad Caesarem d pace vnrunt.

    Caesar V.24-V.48

    24.1 Subducts nvibus concilique Gallrum Samarobrvae perct, quod eann frmentum in Galli propter siccitts angustius prvnerat, coctus est aliter ac superiribus anns exercitum in hberns collocre leginsque in plrs civitts distribuere; 2. ex quibus nam in Morins ducendam Gai Fabi lgt dedit, alteram in Nervis Quint Cicern, tertiam in EsubisLucio Rsci; quartam in Rms cum Tit Labin in confni Trverrum hiemre iussit. Trs in Belgs collocvit: 3. es Marcum Crassum quaestorem et Lucium Muntium Plancum et Gaium Trebnium lgts praefcit. 4. nam leginem, quam proxim trns Padum cnscrpserat, et cohorts V in Eburns, qurum pars maxima est inter Mosam ac Rhnum, qu sub imperi Ambiorgis et Catuvolc erant, msit. 5. Es mlitibus Quintum Titrium Sabnum et Lucium Aurunculium Cottam lgts praeesse iussit.

    6. Ad hunc modum distribts leginibus, facillim inopiae frmentriae ss medr posse exstimvit. 7. Atque hrum tamen omnium leginum hberna praeter eam, quam Luci Rsci in pctissimam et quitissimam partemdcendam dederat, mlibus passuum centum continbantur. 8. Ipse intere, quoad legins collocts mntaque hberna cgnvisset, in Galli morr cnstituit.

    25.1 Erat in Carntibus summ loc ntus Tasgetius, cuius mirs in sucivitte regnum obtinuerant. 2. Huic Caesar pr eius virtte atque in s benevolenti, quod in omnibus bells singulr eius oper fuerat sus, mairum locum restituerat. 3. Tertium iam hunc annum regnantem inimic, mults palam ex civitte eius auctribus, eum interfcrunt. 4. Defertur ea rsad Caesarem. Ille veritus, quod ad plrs pertinbat, n cvits erum impuls dficeret, Lucium Plancum cum legine ex Belgi celeriter in Carnts profcisc iubet ibique hiemre qurumque oper cognverat Tasgetium interfectum, hs comprehnss ad s mittere. 5. Interim ab omnibus lgts quaestreque, quibus legins trdiderat, certior factus est in hberna perventum locumque hberns esse mntum.

    26.1 Dibus circiter XV, quibus in hberna ventum est, initium repentn tumults ac dfectinis ortum est ab Ambiorge et Catuvolc; 2. qu, cum ad fns regn su Sabn Cottaeque praest fuissent frmentumque in hberna comportvissent, Indtiomri

  • 7 Trver nntis impuls, sus concitvruntsubitque oppresss ligntribus magn man ad castra oppugntum vnrunt. 3. Cum celeriter nostr arma cepissent vallumque adscendissent atque n ex parte Hispns equitibus misss equestr proeli superirs fuissent, dsprt r hosts sus ab oppugntine redxrunt.

    26.4 Tum su mre conclmvrunt ut aliqu ex nostrs ad colloquiumprdiret: habre ss, quae d r commn dicere vellent, quibus rbus contrversis minu posse sprrent.

    27.1 Mittitur ad es colloquend caus Gaius Arpnius, eques Rmnus, familiris Quint Titr, et Quintus Inius ex Hispni qudam, qu iam antemiss Caesaris ad Ambiorgem ventitre cnsurat; apud qus Ambiorx ad hunc modum loctus est: 2. ss pr Caesaris in s beneficis plrimum e cnfitr debre, quod eius oper stpendi libertus esset, quod Aduatucs, fnitims sus, pendere cnsusset, quodque e et flius et fratris flius ab Caesare remiss essent, qus Aduatuc obsidum numer misss apud s in servitte et catns tenuissent; 3. neque id, quod fcerit de oppugntine castrrum, aut idici aut voluntte su fcisse, sed coct civittis, suaque esse eiusmod imperia, ut nn minus habret iris in s multitd quam ipse in multitdinem. 4. Cvitt porr hanc fuisse bell causam, quod repentnae Gallrum conirtin resistere nn potuerit. Id s facile ex humilitte suprobre posse, quod nn ade sit impertus rrum ut sus copis populum Rmnum superr posse cnfdat. 5. Sed esse Galliae commne cnsilium: omnibus hiberns Caesaris oppugnandis hunc esse dictum diem, n qua legi alterae legin subsidi venre posset; 6. nn facile Galls Galls negre potuisse, praesertim cum d recuperand commn libertte cnsiliuminitum vidrtur.

    27.7 Quibus quoniam pr piette satisfcerit, habre nunc s ratinem officpr beneficis Caesaris: monre, rre Titrium pr hospiti, ut suae ac mlitum salt cnsulat. 8. Magnam manum Germnrum conductam Rhnum trnssse; hanc adfore bdu. 9. Ipsrum esse cnsilium velintne priusquam fnitim sentiant ducts ex hberns mlits aut ad Cicernem autad Labinum ddcere, qurum alter mlia passuum circiter quinquaginta, alter paul amplius ab es absit. 10. Illud s pollicr et ireirand cnfirmre ttum iter per fns datrum; 11. quod cum faciat, et cvitt ss cnsulere, quod hberns levtur, et Caesar pr eius merits grtiam referre. Hc rtine habit discdit Ambiorx.

    28.1 Arpinius et Inius, quae auderunt, ad lgts dferunt. Ill repentn r perturbt, etsi ab hoste ea dcbantur, tamen nn neglegenda exstimbant maximque hc r permovbantur, quod cvittem gnbilem atque humilem Eburnum su sponte popul Rmn bellum facere ausam vix erat crdendum. 2. Itaque ad cnsilium rem dferunt magnaque inter esexsistit contrversia. 3. Lucius Aurunculius complrsque tribn mlitum et prmrum rdinum centurins nihil temer agendum neque ex hberns iniss Caesaris discdendum exstimbant: quantsvs magns etiam cpis Germnrum sustinr posse mnts hberns docbant: rem esse testimni, quod prmum hostium impetum mults ultr vulneribus illtis fortissimsustinuerint: r frumentri non prem; intere et ex proxims hberns et Caesare conventra subsidia: postrm quid esse levius aut turpius quam, auctre hoste, d summs rbus capere cnsilium?

  • 8 29.1 Contr ea Titrius sr factrs clmitbat, cum mirs manshostium adincts Germns convnissent, aut cum aliquid calamittis in proxims hberns esset acceptum. Brevem cnsulend esse occsinem. Caesarem arbitrr profectum in taliam; 2. neque aliter Carnts interficiend Tasget cnsilium fuisse captrs, neque Eburns, s ille adesset, tantcontemptine nostr ad castra ventrs esse. 3. Nn hostem auctrem, sed rem spectre: subesse Rhnum; magn esse Germns dolr Ariovist mortem et superirs nostrs victris; 4. rdre Galliam, tot contumlis accepts sub popul Rmn imperium redctam, superire glri re mlitris exstnct. 5. Postrm quis hoc sibi persudret, sine cert r Ambiorgem ad eiusmod cnsilium dscendisse? 6. Suam sententiam in utramque partem esse ttam: s nihil esset drius, nll cum percul ad proximam leginem perventrs; s Gallia omnis cum Germns cnsentret, nam esse in celeritte positam saltem. 7. Cottae quidem atque erum, qu dissentrent, cnsilium quem habre exitum, in qu s praesns perculum nn, at certlonginqu obsidine fams esset timenda?

    30.1 Hc in utramque partem disputtine habit, cum Cott prmsquerdinibus criter resistertur, Vincite, inquit, s ita vultis, Sabinus, et id clrire vce, ut magna pars mlitum exaudret; 2. neque is sum, inquit, qu gravissim ex vbs mortis percul terrear: h sapient; s gravius quid acciderit, abs t ratinem reposcent; 3. qu, s per t liceat, perendin di cumproxims hberns coninct commnem cum reliqus bell csum sustineant, nn, reiect et relgt long ab cters, aut ferr aut fame intereant.

    31.1 Cnsurgitur ex cnsili; comprehendunt utrumque et rant n su dissnsine et pertinci rem in summum perculum ddcant: 2. facilem esse rem, seu maneant, seu proficscantur, s modo num omns sentiant ac probent; contr in dissnsine nllam s saltem perspicere. Rs disputtine ad mediam noctem perducitur. 3. Tandem dat Cotta permtus mans: superat sententia Sabn. Prnntitur prim lce itrs. 4. Cnsmitur vigilis reliqua pars noctis, cum sua quisque mles circumspiceret, quid scum portre posset, quid ex nstrment hbernrum relinquere cgertur. 5.Omnia excogitantur, qur nec sine percul manetur et langure mlitum et vigilis perculum augetur. 6. Prm lce sc ex castrs proficscuntur, ut quibus esset persusum nn ab hoste, sed ab homine amcissimo Ambiorige cnsilium datum, longissim agmine maximsque impedments.

    32.1 At hosts, postequam ex nocturn fremit vigilisque d profectineerum sensrunt, collocts nsidis bipertt in silvs, opportn atque occult loc, mlibus passuum circiter dubus Rmnrum adventum exspectbant 2. et, cum s maior pars agminis in magnam convallem dmsisset, ex utrque parte eius vallis subit s ostendrunt novissimsquepremere et prms prohibre ascens atque inquissim nostrs loc proelium committere coeprunt.

    33.1 Tum dmum Titrius, qu nihil ante provdisset, trepidre et concursre cohortsque dispnere, haec tamen ipsa timid atque ut eum omnia dficere vidrentur; quod plrumque es accidere cnsuvit, qu in ips negti cnsilium capere cguntur. 2. At Cotta, qu cgitsset haec posse in itinere accidere atque ob eam causam profectinis auctor non fuisset, nll in r commn salt derat, et in appellands cohortandsque mlitibus impertris et in pugn mlitis officia praestbat. 3. Cum propter longitdinem

  • 9 agminis minus facile omnia per s obre et, quid quque locfaciendum esset, prvidre possent, iussrunt prnntire, ut impedmenta relinquerent atque in orbem cnsisterent. 4. Quod cnsilium ets in eiusmod cs reprehendendum nn est, tamen incommod accidit:

    33.5 nam et nostrs mlitibus spem minuit et hosts ad pugnam alacrirseffcit, quod nn sine summ timre et dsprtine id factum vidbtur. Praetere accidit, quod fier necesse erat, ut vulg mlits ab signs discderent, quae quisque erum crissima habret, ab impedments petere atque arripere properret, clmre et flt omnia complrentur.

    34.1 At barbars cnsilium nn dfuit. Nam ducs erum tt aci prnntire iussrunt, n quis ab loc discderet: illrum esse praedam atque ills reservr quaecumque Rmn reliquissent: proinde omnia in victri posita existmrent. 2. Erant et virtte et studi pugnand pars; nostr, tamets ab duce et Fortn dserbantur, tamen omnem spem saltis in virtte ponbant, et quotins quaeque cohors prcurrerat, ab e parte magnus numerus hostium cadbat. 3. Qu r animadvers, Ambiorix prnntir iubet, ut procul tla coniciant neu propius accdant et, quam in partem Rmn impetum fcerint, cdant (levitte armrum et ctidin exercittine nihil es nocr posse), 4. rrsus s ad signa recipientsnsequantur.

    35.1 Qu praecept ab es dligentissim observt, cum quaepiam cohors ex orbe excesserat atque impetum fcerat, hosts vlcissim refugibant. 2. Interim eam partem ndr necesse erat et ab latere apert tla recip.

    35.3 Rrsus cum in eum locum unde erant gress revert coeperant, et abes qu cesserant et ab es qu proxim steterant circumvenibantur; 4. sn autem locum tenre vellent, nec virtt locus relinqubatur neque ab tant multitdine coniecta tla confert vitre poterant. 5. Tamen tot incommods cnflictt, mults vulneribus accepts, resistbant; et magn parte dicnsmpt, cum prm lce ad hram octvam pugnrtur, nihil quod ipss esset indignum committbant. 6. Tum Tit Balventi, qu superire ann prmum plum dxerat, vir fort et magnae auctrittis, utrumque femur trgul tricitur; 7. Quintus Lucnius, eiusdem rdinis, fortissim pugnns, dum circumvent fli subvenit, interficitur; 8. Lucius Cotta lgtus omns cohorts ordinsque adhortns in adversum s fund vulnertur.

    36.1 Hs rbus permtus Quintus Titrius, cum procul Ambiorgem sus cohortantem cnspexisset, interpretem suum Gnaeum Pompeium ad eum mittit rogtum ut sibi mlitibusque parcat. 2. Ille appelltus respondit: si velit scum colloqu, licre; sprre multitdine impetrr posse, quod admlitum saltem pertineat; ips vr nihil nocitum r, inque eam rem s suam fdem interpnere. Ille cum Cott sauci commnicat, 3. s videtur, pugn ut excdant et cum Ambiorge n colloquantur: sprre ab e de su ac mlitum salte impetrr posse. Cotta s ad armtum hostem itrum negat atque in e persevrat.

    37.1 Sabnus qus in praesenti tribns mlitum circum s habbat etprmrum rdinum centurins s sequ iubet et, cum propius Ambiorgem accessisset, iussus arma abicere,

  • 10 impertum facit susque ut idem faciant imperat. 2. Interim, dum d condicinibus inter s agunt longiorque cnsult

    ab Ambiorge nstituitur serm, paultim circumventus interficitur. 3. Tumvr su mre Victriam conclmant atque ulultum tollunt impetque in nostrs fact rdins perturbant. 4. Ibi Lucius Cotta pugnns interficitur cum maxim parte mlitum. Reliqu s in castra recipiunt unde erant gress; 5. ex quibus Lucius Petrosidius aquilifer, cum magn multitdine hostium premertur, aquilam intr vallum proicit; ipse pr castrs fortissim pugnns occditur. Ill aegr ad noctem oppugntinem sustinent; 6. noct ad unum omns, desprt salte, s ips interficiunt. 7. Pauc ex proeli laps incerts itineribus per silvs ad Titum Labinum legtum in hberna perveniunt atque eum d rbus gests certirem faciunt.

    38.1 Hc victori subltus Ambiorx statim cum equitt in Aduatucs, querant eius regn fintim, proficscitur; neque noctem neque diem intermittit pedittumque ss subsequ iubet. 2. R demonstrt Aduatucsque concitts poster di in Nervis pervenit hortturque, n su in perpetuum liberand atque ulcscend Rmns pr es, qus acceperint, iniris occsinem dmittant: 3. interfects esse lgts dus magnamque partem exercitsintersse demnstrat; 4. nihil esse negt, subit oppressam leginem quae cum Cicerne hiemet interfic; s ad eam rem profittur aditrem. Facile hc rtine Nervis persudet.

    39.1 Itaque cnfestim dmisss nuntis ad Ceutrons, Grudis, Levcs,Pleumoxis, Geidumns, qu omns sub erum imperi sunt, quam maxims mans possunt cgunt et d improvs ad Cicernis hberna advolant nndum ad eum fam d Titr morte perlt. 2. Huic quoque accidit, quod fuit necesse, ut nnnll mlits, qu ligntinis mntinisque caus in silvsdiscessissent, repentn equitum advent interciperentur. 3. Hs circumvents magn man Eburns, Nervi, Aduatuc atque hrum omnium soci et clients leginem oppugnre incipiunt. Nostr celeriter ad arma concurrunt, vllum conscendunt. 4. Aegr is dis sustenttur, quod omnem spem hosts in celeritte ponbant atque hanc adept victriam in perpetuum s fore victrs cnfdbant.

    40.1 Mittuntur ad Caesarem cnfestim ab Cicerne litterae magns prposits praemis, s pertulissent: obsesss omnibus vis miss intercipiuntur. 2. Noct ex materi, quam mntinis caus comportverant, turrs admodum CXX excitantur incrdibil celeritte; quae desse oper vidbantur,perficiuntur. 3. Hosts poster di, mult mairibus coctis copis, castra oppugnant, fossam complent. Edem ratine, qu prdi, ab nostrs resistitur: 4. hoc idem reliqus deinceps fit dibus.

    40.5 Nlla pars nocturn temporis ad labrem intermittitur; nn aegrs, nnvulnerts facults quits dtur. 6. Quaecumque ad proxim die oppugntinem opus sunt, noct comparantur; multae praestae suds, magnus murlium plrum numerus nstituitur; turrs contabulantur, pinnae lorcaeque ex crtibus attexuntur. 7. Ipse Cicer cum tenuissim valtdineesset, n nocturnum quidem sibi tempus ad quitem relinqubat, ut ultr mlitum concurs ac vcibus sibi parcere cgertur.

    41.1 Tunc ducs prncipsque Nervirum qu aliquem sermnis aditum causamque

  • 11 amcitiae cum Cicerne habbant colloqu ss velle dcunt. 2. Fact potestte, eadem quae Ambiorx cum Titri gerat commemorant: omnem esse in arms Galliam; 3. Germns Rhnum trnssse; Caesaris reliqurumque hberna oppugnr. 4. Addunt etiam d Sabn morte: Ambiorgem ostentant fide faciendae caus. 5. Errre es dcunt, s quidquam ab hs praesid sprent, qu sus rbus diffdant; ss tamen hc esse in Cicernem populumque Rmnum anim, ut nihil nisi hberna recsentatque hanc inveterscere cnsutdinem nlint: 6. licre ills incolumibus per s ex hbernis discdere et quscumque in parts velint sine met proficsc.

    41.7 Cicer ad haec num modo respondit: nn esse cnsutdinem populRmn accipere ab hoste armt condicinem: 8. s ab arms discdere velint, s aditre tantur lgtsque ad Caesarem mittant; sprre pr eius istiti, quae petierint, imperttrs.

    42.1 Ab hc sp repuls Nervi vall pedum IX et foss pedum XV hbernacingunt. 2. Haec et superirum annrum cnsutdine ab nbs cognverant et, qus d exercit habbant captvs, ab es docbantur; 3. sed nll ferramentrum copi, quae esset ad hunc sum idnea, gladis caespits circumcdere, manibus sagulsque terram exhaurre nitbantur. 4. Qu quidem ex r hominum multitd cognosc potuit: nam minus hrs tribus mlium pedum XV in circuit III mntinem perfcrunt 5. reliqusque dibus turrs ad altitdinem vall, falcs testdinsque, qus dem captv docuerant, parre ac facere coeprunt.

    43.1 Septim oppugntinis di, maxim cort vent, fervents fusil ex argill glands fundis et fervefacta iacula in cass, quae mre Gallicstrments erant tctae, iacere coeprunt. 2. Hae celeriter ignem comprehendrunt et vent magnitdine in omnem locum castrrum distulrunt.

    43.3 Hosts maxim clmre, scut part iam atque explort victri, turrstestudinsque agere et scals vallum ascendere coeprunt. 4. At tanta mlitum virts atque ea praesentia anim fuit ut, cum undque flamm torrrentur maximque tlrum multitdine premerentur suaque omnia impedmenta atque omns fortns cnflagrre intellegerent, nn modo dmigrand causd vall dcderet nm, sed paene n respiceret quidem quisquam, ac tum omns cerrim fortissimque pugnrent. 5. Hic dis nostrs long gravissimus fuit; sed tamen hunc habuit ventum, ut e di maximus numerus hostium vulnerrtur atque interficertur, ut s sub ips vall constpverant recessumque prms ultim nn dabant. 6. Paulum quidem intermiss flamm et qudam loc turr adact et contingente vllum tertiae cohortis centurins ex e, qu stbant, loc recessrunt susque omns removrunt, nt vocibusque hosts, s introre vellent, vocre coeprunt; qurum prgred ausus est nm. 7. Tum ex omn parte lapidibus coniects dturbt, turrisque succnsa est.

    44.1 Erant in e legine fortissim vir, centurins, qu prms rdinibusappropinqurent, Titus Pull et Lucius Vornus. 2. H perpetus inter s contrversis habbant, qunam anteferrtur, omnibusque anns d locs summs simulttibus contendbant. 3. Ex hs Pull, cum acerrim ad mnitins pugnrtur, Quid dubits, inquit, Vorne? aut quem locumtuae probandae virttis exspects? 4. Hic dis d nostrs contrversis iudicbit. Haec cum dxisset, prcdit extr mnitins quaeque pars hostium cnfertissima est vsa

  • 12 irrumpit. 5. N Vornus quidem tum ss vall continet, sed omnium veritus exstimtinem subsequitur. 6. Mediocr spati relict, Pull plum in hosts immittit atque num ex multitudine prcurrentem tricit; qu percuss et exanimt hunc scts prtegunt, in hostem tla nivers coniciunt neque dant regrediend faculttem. 7. Trnsfgitur sctum Pullon et vertum in balte dfgitur. 8. vertit hic casus vgnam, et gladium dcere cnant dextram mortur manum, impedtumque hosts circumsistunt. 9. Succurrit inimcus ill Vornus etlaborant subvenit. 10. Ad hunc s confestim Pullone omnis multitd convertit: 11. illum verto arbitrantur occsum. Gladi comminus rem gerit Vornus atque n interfect reliqus paulum prpellit; 12. dum cupidius nstat, in locum diectus inferirem concidit. Huic rrsus circumvent fert subsidium Pull, 13. atque amb incolums, complribus interfects, summcum laude ss intr mnitins recipiunt. 14. Sc fortna in contentine et certmine utrumque versvit, ut alter alter inimcus auxili saltque esset, neque didicr posset, uter utr virtte anteferendus vidrtur.

    45.1 Quant erat in dis gravior atque asperior oppugnti, et maxim quodmagn parte mlitum cnfect vulneribus, rs ad paucittem defensrum pervnerat, tant crebrirs litterae nntique ad Caesarem mittbantur; qurum pars dprehnsa in conspect nostrrum mlitum cum crucit necabtur. 2. Erat nus intus Nervius nmine Vertic, loc ntus honest,qu prm obsidine ad Cicernem perfgerat suamque e fdem praestiterat. 3. Hic serv sp liberttis magnsque persudet praemis, ut litters ad Caesarem dferat. 4. Hs ille in iacul illigts effert et Gallus inter Galls sine ll suspicine verstus ad Caesarem pervenit. 5. Ab e d periculs Cicernis leginisque cognscitur.

    46.1 Caesar, accepts litters, hr circiter XI di statim nntium in Bellovacs ad M. Crassum quaestrem mittit, cuius hberna aberant ab e milia passuum XXV; 2. iubet medi nocte leginem profcisc celeriterque ad s venre. 3. Exit cum nnti Crassus. Alterum ad Gaium Fabium lgtum mittit, ut in Atrebtium fns leginem adducat, qu sibi iter faciendumscibat. 4. Scribit Labin, s re pblicae commod facere posset, cum legine ad fns Nervirum veniat. Reliquam partem exercits, quod paul aberat longius, non putat exspectandam; equits circiter quadringents ex proxims hiberns colligit.

    47.1 Hr circiter terti ab antecursribus d Crass advent certior factus edi milia passuum XX procdit. 2. Crassum Samarobrvae praeficit leginemque attribuit, quod ibi impedmenta exercits, obsids cvittum, litters pblics frmentumque omne quod e tolerandae hiemis caus dvexerat relinquebat. 3. Fabius, ut impertum erat, nn ita multum mortusin itinere cum legine occurrit. 4. Labinus, interit Sabn et caede cohortium cognit, cum omns ad eum Treverrum cpiae vnissent, veritus, s ex hberns fugae similem profectinem fcisset, ut hostium impetum sustinre posset, praesertim qus recent victri efferr scret, litters Caesar remittit, quant cum percul leginem ex hberns ductrus esset; rem gestam in Eburinibus perscrbit; docet omns equitts pedittsque cpis Treverrum tria milia passuum long ab sus castrs cnsdisse.

    48.1 Caesar, cnsili eius probt, ets opinine trium leginum diectus addus redierat,

  • 13 tamen num commnis saltis auxilium in celeritte ponbat. Vnit magns itineribus in Nervirum fns. 2. Ibi ex captvs cognoscit, quae apud Cicernem gerantur, quantque in periculo rs sit. 3. Tum cuidam ex equitibus Galls magns praemis persudet ut ad Cicernem epistolamdferat. 4. Hanc Graecs conscriptam litters mittit, n, intercept epistol, nostra ab hostibus cnsilia cognscantur. 5. S adre non possit, monet ut trgulam cum epistol ad mentum deligt intr mntinem castrrum abiciat. 6. In litters scribit s cum leginibus profectum celeriter adfore; horttur ut pristnam virttem retineat. 7. Gallus perculum veritus, ut erat praeceptum, trgulam mittit. 8. Haec cs ad turrim adhaesit neque ab nostrs bdu animadversa terti di qudam mlite cnspicitur, dempta ad Cicernem dfertur. 9. Ille perlectam in convent mlitum recitat maximque omns laetiti adficit. 10. Tum fm incendirum procul vidbantur; quae rs omnem dubittinem advents leginum expulit. Caesar VI.13-VI.20

    13.1 In omn Galli erum hominum, qu aliqu sunt numer atque honre,genera sunt duo. Nam plebs paene servrum habtur loc, quae nihil audet per s, nll adhibtur cnsili. 2. Plrque, cum aut aere alin aut magnitdine tribtrum aut iniri potentirum premuntur, ss in servittem dicant nbilibus: in hs eadem omnia sunt ira, quae domins inservs. 3. Sed d hs dubus generibus alterum est Druidum, alterum equitum.

    4. Ill rbus dvns intersunt, sacrificia publica ac prvta prcrant, religins interpretantur: ad hs magnus adulscentium numerus disciplnae caus concurrit, magnque h sunt apud es honre. 5. Nam fer d omnibus controversis publics privtsque constituunt et, s quod est admissum facinus, s caeds facta, s d hrditte, d fnibus contrversia est, dem decernunt, praemia poensque constituunt; 6. s qu aut privtus aut populus erum dcrt nn stetit, sacrificis interdicunt. Haec poena apud es est gravissima. 7. Quibus ita est interdictum, h numer impirum ac scelertrum habentur, hs omns dcdunt, aditum sermonemquedfugiunt, n quid ex contgine incommod accipiant, neque hs petentibus ius redditur neque hons llus commnictur. 8. Hs autem omnibus Druidibus praeest nus, qu summam inter es habet auctorittem.

    13.9 Hc mortu aut s qu ex reliqus excellit dignitte succdit, aut, s suntplrs pars, suffrgi Druidum, nnnumquam etiam arms d principt contendunt. 10. H cert ann tempore in fnibus Carntum, quae regi ttus Galliae media habtur, consdunt in loc cnsecrt. Hc omns undque, qu contrversis habent, conveniunt erumque decrts iudicisqueparent. 11. Disciplna in Britanni reperta atque inde in Galliam trnslta esse exstimtur, 12. et nunc, qu dligentius eam rem cognscere volunt, plrmque ill discend caus proficscuntur.

    14.1 Druids bell abesse cnsurunt neque tribta n cum reliqus pendunt; mlitiae vactinem omniumque rrum habent immunittem. 2. Tants excitt praemis et su sponte mult in disciplnam conveniunt et parentibus propinqusque mittuntur. 3. Magnum ibi numerum versuum discere dicuntur. Itaque anns nnnull vcns in discipln permanent. 4. Neque fs esse exstimant ea litters mandre, cum in reliqus fer rbus, publics privtsque ratinibus, Graecs litters tantur. Id mihi dubus

  • 14 dcauss nstituisse videntur, quod neque in vulgum disciplnam efferr velint neque es, qu discunt, litters cnfss minus memoriae studre: quod fer plrsque accidit, ut praesidi litterrum dligentiam in perdiscend ac memoriam remittant. 5. In prms hoc volunt persudre, nn interre anims, sed ab alis post mortem transre ad alis, atque hc maxim advirttem excitr putant met mortis neglct. Multa praetere d sderibus atque erum mt, d mund ac terrrum magnitdine, d rrum ntr, d dorum immortlium v ac potestte disputant et iuventt trdunt.

    15.1 Alterum genus est equitum. Hi, cum est u sus atque aliquod bellumincidit (quod fere ante Caesaris adventum quotanni s accidere sole bat, uti aut ipsi iniu rias inferrent aut illatas propulsarent), omnes in bello versantur, 2. atque eo rum ut quisque est genere copiisque amplissimus, ita plu rimo s circum se ambacto s cliente sque habet. Hanc u nam gratiam potentiamque no verunt.16.1 Natio est omnis Gallo rum admodum dedita religio nibus, 2. atque ob eam causam, qui sunt adfecti gravio ribus morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut pro victimi s homines immolant aut se immolatu ro s vovent administri sque ad ea sacrificia Druidibus u tuntur, quod, pro vita hominis nisi hominis vita reddatur, 3. no n posse deo rum immorta lium nu men placa ri arbitrantur, publiceque eiusdem generis habent i nstitu ta sacrificia. Alii immani magnitu dine simulacra habent, 4. quo rum contexta vi minibus membra vi vis hominibus complent; quibus succensis, circumventi flamma exanimantur homine s. 5. Supplicia eo rum qui in furto aut in latro cinio aut aliqua noxia sint comprehe nsi gratio ra dis immortalibusesse arbitrantur; sed, cum eius generis co pia defecit, etiam ad innocentium supplicia descendunt.

    17.1 Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plu rima simula cra: hunc omnium invento rem artium ferunt, hunc via rum atque itinerum ducem, hunc ad quaestu s pecu niae mercatu rasque habere vim maximamarbitrantur. Post hunc Apollinem et Ma rtem et Iovem et Minervam.

    17.2. De his eandem fere, quam reliquae gente s, habent opinio nem:Apollinem morbo s depellere, Minervam operum atque artificio rum initia tra dere, Iovem imperium caelestium tene re, Martem bella regere. 3. Huic, cum proelio dimicare constitue runt, ea quae bello ceperint pleru mque devovent: cum supera verunt, animalia capta immolant reliquasque res inunum locum conferunt. 4. Multi s in civitatibus harum rerum exstru cto s tumulo s locis consecratis conspicari licet; 5. neque saepe accidit ut negle cta quispiam religio ne aut capta apud se occulta re aut posita tollere aude ret, gravissimumque ei rei supplicium cum crucia tu constitu tum est.

    18.1 Galli se omnes ab Dite patre pro gnato s praedicant idque ab Druidibus pro ditum dicunt. 2. Ob eam causam spatia omnis temporis no n numero dierum sed noctium fi niunt; dies natales et mensum et anno rum initia sic observant ut noctem die s subsequatur. 3. In reliquis vitae institu tis hoc fere ab reliqui s differunt, quod suo s libero s, nisi cum adoleverunt, ut mu nus militiae sustine re possint, palam ad se adire non patiuntur filiumque pueri li aetate inpu blico in co nspectu patris adsistere turpe du cunt.

    19.1 Viri, quantas pecu nias ab uxo ribus dotis no mine acce perunt, tantas exsuis bonis

  • 15 aestima tio ne facta , cum do tibus commu nicant. 2. Huius omnis pecu niae coniu nctim ratio habetur fructu sque servantur: uter eo rum vita superavit, ad eum pars utri usque cum fru ctibus superio rum temporum pervenit. 3. Viri in uxo res, sicuti in libero s, vitae necisque habent potesta tem;et cum paterfamiliae illu strio re loco natus decessit, eius propinqui conveniunt et, de morte si res in suspicio nem venit, de uxoribus in servilem modum quaestio nem habent et, si compertum est, igni atque omnibus tormenti s excrucia tas interficiunt. 4. Fu nera sunt pro cultu Gallorum magnifica et su mptuo sa; omniaque quae vi vis cordi fuisse arbitrantur in ignem i nferunt, etiam anima lia, ac paulo supra hanc memoriam servi et cliente s, quos ab eis dilecto s esse constabat, iustis funeribus co nfectis una cremabantur.

    20.1 Quae civitates commodius suam rem pu blicam administra re existimantur, habent legibus sanctum, si quis quid de re publica a finitimis rumo re aut fama acceperit, uti ad magistratum deferat neve cum quo alio commu nicet, 2. quod saepe homine s temerario s atque imperi to s falsis rumo ribus terreri et ad facinus impelli et de summis rebus co nsilium capere cognitum est. 3. Magistra tu s quae visa sunt occultant quaeque esse ex usu iu dicaverunt multitu dini pro dunt. De re publica nisi per co ncilium loqui non conceditur.