Brslpk A“¡ “pNqfL$ip” - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/705000584.pdf ·...

dlpfpô²$ fpÄe ‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs A“¡ Aæepk¾$d k„ip¡^“ d„X$m, ‘yZ¡.

bpSy>dp„ Ap‘¡g "¼e| Apf L$p¡X$' s¡d S> Ap ‘yõsL$dp„ AÞe õ’p“¡ Ap‘¡g "¼e| Apf L$p¡X$' õdpV®$ap¡““p¡ D‘ep¡N L$fu õL¸$“ L$fu iL$pe R>¡. õLµ$“ L$fhp’u Ap‘Z“¡ Ap ‘yõsL$“p AÝee“-AÝep‘“ dpV¡$ D‘ey¼s tgL$ / tg¼k (URL) dmi¡$.

ipk“ r“Z®e ¾$dp„L$ : Aæepk-2116/(â.¾$.43/16) A¡kX$u-4 qv$“p„L$ 25-4-2016 AÞhe¡ õ’‘pe¡g kdÞhe krdsu“u qv$. 3-3-2017 fp¡S>“u b¡W$L$dp„ Ap ‘yõsL$ r“^p®qfs L$fhp dpÞesp Ap‘hpdp„ Aphu R>¡.

^p¡fZ kpsdy„

BrslpkA“¡

“pNqfL$ip”

â’dph©rÑ : 2017

Crslpk rhje krdrs

X$pµ. kv$p“„v$ dp¡f¡, AÝen

îu. dp¡l“ i¡V¡$, kv$õe

îu. ‘p„Xy$f„N bgL$hX¡$, kv$õe

X$pµ. Arcfpd v$urns, kv$õe

îu. bp‘|kpl¡b tiv$¡, kv$õe

îu. bpmL©óZ Qp¡‘X¡$, kv$õe

îu. âip„s kê$X$L$f, kv$õe

îu. dp¡Ng Å^h, kv$õe-krQh

“pNqfL$ip” rhje krdrs

X$pµ. îuL$p„s ‘fp„S>‘¡, AÝen

âp. kp^“p Ly$gL$Z}, kv$õe

X$pµ. dp¡l“ L$piuL$f, kv$õe

îu. h¥S>“p’ L$pm¡, kv$õe

îu. dp¡Ng Å^h, kv$õe-krQh

âL$piL

îu. rhh¡L$ DÑd Np¡kphu, r“e„ÓL$,‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs d„X$m, âcpv$¡hu, dy„bB - 25.

r“rd®rs îu. k[ÃQsp“„v$ Apam¡,dy¿e r“rd®rs Ar^L$pfu,

îu. âcpL$f ‘fb,r“rd®rs Ar^L$pfu

îu. iip„L$ L$rZL$v$m¡,klpeL$ r“rd®rs Ar^L$pfu

k„ep¡S>L$

îu. dp¡Ng Å^hrhi¡jpr^L$pfu, Brslpk A“¡ “pNqfL$ip”

kp¥. hjp® kfp¡v$¡rhje klpeL$, Brslpk A“¡ “pNqfL$ip”

‘pW$é‘yõsL$ d„X$m, ‘yZ¡

Crslpk A“¡ “pNqfL$ip” Aæepk S|>’

îu. fplºg âcy X$pµ. fphkpl¡b i¡mL¡$

îu. k„S>e hTf¡L$f îu. dfubp Q„v$“rih¡

îu. kycpj fpW$p¡X$ îu. k„sp¡j tiv$¡

kp¥. ky“usp v$mhu X$p¸. ksui Qp‘g¡

âp. rihp“u rgde¡ îu. rhipg Ly$gL$Z}

îu. cpDkpl¡b DdpV¡$ îu. i¡Mf ‘pV$ug

îu. “pN“p’ e¡hg¡ îu. k„S>e d¡lsp

îu. kv$p“„v$ X$p¢Nf¡ îu. fpdv$pk W$pL$f

îu. fh]Ö ‘pV$ug X$p¸. ArS>s Ap‘V¡$

îu. rh¾$d AX$k|m X$p¸ dp¡l“ MX$k¡

kp¥. ê$‘pgu rNfL$f kp¥. rihL$Þep L$v$¡fL$f

X$p¸. rd“pnu D‘pÝepe îu Np¥sd X$p„N¡

kp¥. L$p„Q“ L¡$sL$f X$p¸. ìe„L$V¡$i Mfps

kp¥. rihL$Þep ‘V$h¡ îu. fhuÞÖ tS>v$¡

X$p¸. Ar“g tkNpf¡ X$p¸. âcpL$f gp¢Y¡$

AnfN|„’Zu

dyÖp rhcpN, ‘pW$é‘yõsL$ d„X$m, ‘yZ¡ L$pNm

cpjp„sf k„ep¡S>“

L¡$sL$u r“s¡i Å“u, rhi¡jpr^L$pfu, NyS>fpsu‘pW$é‘yõsL$ d„X$m, ‘yZ¡

r“d„rÓs

X$pµ. kp¡d“p’ fp¡X¡$X$pµ. NZ¡i fpEs

dyM‘©›$ A“¡ kÅhV$

îu v$¡hv$Ñ âL$pi bgL$hX¡$

“¼ipL$pf

îu. frhqL$fZ Å^h

cpjp„sfL$pf

îudsu L$ë‘“p dl¡sp

kdunL$

îudsu L¥$gpk Å“u

© dlpfpô²$ fpÄe ‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs A“¡ Aæepk¾$d k„ip¡^“ d„X$m, ‘yZ¡-411004.dlpfpô²$ fpÄe ‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs A“¡ Aæepk¾$d k„ip¡^“ d„X$m ‘pk¡ Ap

‘yõsL$“p b^p l½$ fl¡i¡. Ap ‘yõsL$“p¡ L$p¡C ‘Z cpN k„QpgL$, dlpfpô²$ fpÄe ‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs A“¡ Aæepk¾$d k„ip¡^“ d„X$m“u g¡rMs ‘fhp“Nu hNf R>p‘u iL$pi¡ “rl.

dyÖZpv$¡i

dyÖL$

âõsph“prhÛp’} rdÓp¡,

^p¡fZ ÓuÅ’u ‘p„Qdu ky^u“p Brslpk A“¡ “pNqfL$ipõÓ rhje“y„ AÝee“ sd¡ "‘qfkf Aæepk cpN-1' A“¡ "‘qfkf Aæepk cpN-2' dp„ L$ey¯ R>¡. ^p¡fZ R>Ì$p’u Aæepk¾$ddp„ Brslpk A“¡ “pNqfL$ip” õhs„Ó rhje R>¡. ^p¡fZ R>Ì$p’u Ap bß¡ rhje“p¡ kdph¡i A¡L$ S> ‘pW$é‘yõsL$dp„ L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. ^p¡fZ kpsdp“y„ ‘pW$é‘yõsL$ Ap‘“p lp’dp„ d|L$sp„ Ad“¡ Ap“„v$ ’pe R>¡.

Ap rhje bfpbf kdÅe, Ap“„v$v$peu b“u fl¡, Ap‘Zp ‘|h®Å¡A¡ L$f¡gp„ L$pep£dp„’u â¡fZp dmu fl¡, A¡ l¡sy’u ‘pW$é‘yõsL$ s¥epf L$fhpdp„ Apìey„ R>¡. Ap ‘pW$é‘yõsL$“p Aæepk Üpfp op““u kp’¡ kp’¡ sd“¡ Ap“„v$ dm¡ fl¡ A¡hy„ Ad¡ BÃR>uA¡ R>uA¡. s¡ dpV¡$ ‘pW$é‘yõsL$dp„ f„Nu“ rQÓp¡, “L$ip Ap‘hpdp„ Apìep„ R>¡. ‘pW$é‘yõsL$“p v$f¡L$ ‘pW$“p¡ Aæepk Ýep“’u L$fhp¡. s¡dp„“p¡ S>¡ cpN sd“¡ kdÅe “rl s¡ cpN rinL$, hpgu ‘pk¡’u kdÆ g¡hp¡. Qp¡L$W$pdp„ Ap‘¡gu rhNsp¡ sdpfp op“dp„ Dd¡fp¡ L$fi¡ ! Brslpk rhje f„S>L$ lp¡hp’u s¡ Ap‘Zp¡ rdÓ R>¡, A¡d kdÆ Ap ‘yõsL$“p¡ Aæepk L$fip¡ sp¡ sd“¡ s¡ S>ê$f Ndi¡.

Brslpkdp„ "dÝeeyN“p cpfs“p¡ Brslpk' Ap‘¡gp¡ R>¡. dÝeeyN“p cpfs“u fQ“p A“¡ k„NW$“dp„ dlpfpô²$“y„ õ’p“ A“¡ c|rdL$p L¢$Öõ’p“¡ fpMu ‘pW$é‘yõsL$“u fQ“p L$fhpdp„ Aphu R>¡. s¡dp„’u sd“¡ Ap‘Z¡ cpfs“p “pNqfL$ R>uA¡ A¡ kdS>Z“u kp’¡ kp’¡ Ap‘Zp L$s®ìe“u kdS>Z ‘X$hu ‘Z A‘¡rns R>¡.

“pNqfL$ip”dp„ cpfsue k„rh^p““u ÅZL$pfu Ap‘hpdp„ Aphu R>¡. cpfs“p k„rh^p““u r“rd®rs“u ‘pð®c|rd, k„rh^p““u Dv¹¡$riL$p, k„rh^p““p d|mc|s l½$ A“¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ - Ap Apie dp„X$hpdp„ Apìep¡ R>¡. Ap‘Zp v$¡i“p¡ L$pfcpf, k„rh^p“, L$pev$p A“¡ r“edp“ykpf Qpg¡ R>¡ A¡ kfm A“¡ kQp¡V$ cpjpdp„ kdÅhhpdp„ Apìey„ R>¡. sdpfy„ AÝee“ h^pf¡dp„ h^pf¡ L©$rsâ^p“ b“u fl¡ s¡ dpV¡$ D‘¾$d Ap‘hpdp„ Apìep R>¡. Ap‘Z¡ v$¡i“p cprh “pNqfL$ lp¡C v$¡i“y„ crhsìe OX$hp“p R>uA¡, A¡“u kdS>Z Ýep“dp„ gC sd¡ ApNm“p hN®dp„ âh¡i L$fip¡.

Brslpk“p Aæepk Üpfp Ap‘Zp ‘|h®Å¡“u L$pe®i[¼s, bplp¡iu“y„ op“ ’pe R>¡. s¡“¡ “pNqfL$ip”“p Aæepk“p¡ kp’ dm¡ A¡V$g¡ fpô²$ A“¡ kdpS>“y„ cprh OX$hp“u qv$ipdp„ Ap‘Ï„ L$s®ìe iy„ R>¡ s¡ ‘Z kdÅe R>¡. s¡ dpV¡$ S> Ap k„ey¼s Aæepk“p¡ D‘¾$d R>¡.

‘yZ¡

spfuM : 28 dpQ® 2017

X$pµ. kyr“g dNf(k„QpgL$)

dlpfpô²$ fpÄe ‘pW$é‘yõsL$ r“rd®rs A“¡ Aæepk¾$d k„ip¡^“ d„X$m, ‘yZ¡-411004.

- rinL$p¡ dpV¡$ -

Ap‘Z¡ ^p¡fZ R>Ì$p“y„ Brslpk A“¡ “pNqfL$ip” rhje“y„ ‘pW$é‘yõsL$ iuMìey„ R>¡. âõsys ^p¡fZ kpsdp“p ‘pW$é‘yõsL$dp„ dÝeeyN“p cpfs“p Brslpk“u fS|>Aps L$fhpdp„ Aphu R>¡.

Brslpk“u Ap fS|>Aps“u rhriô$sp A¡ R>¡ L¡$ s¡ dlpfpô²$ L¢$Öu R>¡. Ap‘Zp¡ âp„s cpfsue k„OfpÄe“p¡ OV$L$ lp¡hp R>sp„ Brslpk kdS>su hMs¡ cpfs“p Brslpkdp„ dlpfpô²$“y„ õ’p“, c|rdL$p A“¡ ep¡Nv$p“ “S>f kpd¡ fpMu kdS>hpdp„ Aph¡ sp¡ rhÛp’}Ap¡“u fpô²$cph“p h^y ‘qf‘¼h ’i¡. s¡dp„ Ap‘Zp ‘|h®Å¡A¡ fpô²$ dpV¡$ Qp¡½$k, Mpk iy„ L$ey¯ A¡ kdÅi¡ A“¡ s¡dp„’u S> Ap‘Zu ApS>“u fpô²$ue S>hpbv$pfu“u A“¡ L$s®ìe“u kdS> ‘Z rhLrks ’i¡.

Ap k„v$c®dp„ õhpcprhL$ fus¡ kÑfdu kv$udp„ rihR>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>¡ L$f¡gu õhfpÄe“u õ’p‘“p dlÒh“u W$f¡ R>¡. õhfpÄe r“rd®rs“p ApL$g“ dpV¡$ rihpÆ dlpfpS>“p Dv$e ‘l¡gp„“u cpfs“u A“¡ dlpfpô²$“u ‘qf[õ’rs kdS>hu Å¡CA¡, A¡V$g¡ L¡$ cpfs“p¡ Brslpk kdS>hp¡ Å¡CA¡. Ap ̂ p¡fZ“¡ Ýep“dp„ fpMu s¡“u fS|>Aps L$fhpdp„ Aphu R>¡. rihpÆ dlpfpS>¡ õ’p‘¡gp õhfpÄe ‘f rihpÆ dlpfpS>“p d©Ðey ‘R>u DÑf sfa’u ’e¡gp„ Ap¾$dZp¡“p¡ dlpfpô²¡$ L¡$hu fus¡ kpd“p¡ L$ep£ A“¡ õhfpÄe“y„ L¡$hu fus¡ fnZ L$ey¯ A¡“u QQp® L$fhpdp„ Aphu R>¡. Ap Ap¾$dZp¡“¡ ‘pR>p„ hpþep„ ‘R>u dfpW$pAp¡A¡ dlpfpô²$“u kudp“p¡ rhõspf L$fu“¡ cpfs“p¡ dp¡V$p¡ cpN kdphu gu^p¡. õhfpÄe“p kpd°pÄe“p ê$‘p„sf“y„ rhh¡Q“ A¡ s¡ ‘R>u“p¡ cpN. rb°qV$ifp¡A¡ cpfs ÆÐey„ A“¡ s¡“p ‘f fpÄe L$ey¯ A¡ klº L$p¡C ÅZ¡ R>¡; ‘f„sy Ap âq¾$epdp„ rb°qV$ifp¡“¡ AV$L$phhpdp„ dlpfpô²$ L¡$V$gy„ dp¡Mf¡ lsy„ A¡ kdS>hy„ ‘Z A¡V$gy„ S> dlÒh“y„ R>¡. rb°qV$ip¡“u õ‘^p® dfpW$pAp¡ kp’¡ lsu A“¡ s¡Z¡ cpfs Æsu gu^y„ s¡ dfpW$pAp¡ kp’¡ dyL$pbgp¡ L$fu“¡ S>. Ap kdS> Ap‘Zp kpdÕe®“u A“¡ L$s®ìe“u R>¡. AÝee“-AÝep‘“ L$fphsu hMs¡ Ap cph“p rhÛp’}Ap¡“p„ d“dp„ r“dp®Z ’hu A‘¡rns R>¡. ‘pW$é‘yõsL$ ‘pR>m fl¡gu Ap c|rdL$p rQÓê$‘¡ ìe¼s L$fsp„ dyM‘©›$ ‘f dfpW$u kÑp“p¡ rhõspf bsphhp dpV¡$ cpfs“p õ’|m “L$ip“p¡ D‘ep¡N L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡.

“pNqfL$ip”“p rhcpNdp„ cpfs“p k„rh^p““u ÅZL$pfu Ap‘hpdp„ Aphu R>¡. Ap rhje A¡L$ S> i¥nrZL$ hj®dp„ iuMhhp¡ i¼e “ lp¡hp’u b¡ ^p¡fZdp„ s¡“u rhcpNZu L$fhpdp„ Aphu R>¡. Ap ^p¡fZdp„ k„rh^p““u S>ê$qfeps, k„rh^p““p„ d|ëep¡, DØ¡riL$p, d|mc|s l½$ A“¡ L$s®ìe s’p dpN®v$i®L$ sÒhp¡ ‘f cpf d|L$hpdp„ Apìep¡ R>¡. k„rh^p“dp„“u ipk“ e„ÓZp“y„ õhê$‘ A“¡ s¡“p ‘f Ap^pqfs fpS>L$ue âq¾$ep“p¡ Aæepk ^p¡fZ ApW$dpdp„ L$fhp“p¡ Aphi¡. s¡ A“yj„N¡ ^p¡fZ kpsdp A“¡ ^p¡fZ ApW$dp“p “pNqfL$ip” rhje“p¡ Apie ‘fõ‘f ‘|fL$ R>¡. rhÛp’}Ap¡“¡ s¡“y„ kpfu fus¡ ApL$g“ ’pe A¡ ×rô$L$p¡Z“¡ Ýep“dp„ fpMu s¡“u fQ“p L$fhpdp„ Aphu R>¡. Apie fS|>Aps “hu“sp’u L$fhpdp„ Aphu R>¡. s¡ op“fQ“phpv$ ‘f Ap^pqfs R>¡, ‘f„sy s¡dp„ ‘Z fpS>L$ue ìehõ’p A„N¡“u Dv$pku“sp v|$f L$fu, rhÛp’}Ap¡“¡ kdpS>“p OV$L$ b“phhpdp„ âp^pÞe Ap‘hpdp„ Apìey„ R>¡. fS|>Aps kpv$u, kfm cpjpdp„ L$fhpdp„ Aphu R>¡ S>¡ ‘pW$é‘yõsL$ hp„Q““u fyrQ h^pfhpdp dv$v$ L$fi¡.

rinL$p¡A¡ âõsys ‘pW$é‘yõsL$ iuMhsu hMs¡ hs®dp“‘Ó, v|$fv$i®“ ‘f“p kdpQpf, AæepkL$p¡A¡ L$f¡gu V$uL$p“p¡ D‘ep¡N L$fu rhÛp’}Ap¡dp„ kdN° v$qô$L$p¡Z rhL$rks L$fhpdp„ dv$v$ L$fhu. Brslpk A“¡ “pNqfL$ip”“y„ AÝee“ A“¡ AÝep‘“ hs®dp“ OV$“p“p k„v$c®dp„ L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ s¡ h^y A’®‘|Z® sp¡ W$$f¡ S> R>¡ ‘Z kp’¡kp’¡ rhÛp’}Ap¡“¡ s¡“p„ d|ëep¡ ApÐdkps L$fhpdp dv$v$ ’pe R>¡.

dÝeeyN“p cpfs“p¡ Brslpk

A“y¾$drZL$p

¾$. ‘pW$“y„ “pd ‘©›$ ¾$.

1. Brslpk“p„ kp^“p¡ ................................. 1

2. rihpÆ ‘l¡gp„“y„ cpfs ............................ 5

3. ^prd®L$ kdÞhe .................................... 11

4. rihpÆ ‘l¡gp“y„ dlpfpô²$ .......................... 14

5. õhfpÄe õ’p‘“p .................................. 19

6. dp¡Ngp¡ kp’¡ k„Oj® ................................. 24

7. õhfpÄe“p¡ L$pfcpf ................................ 29

8. Apv$i® fpÄeL$sp® ................................... 33

9. dfpW$pAp¡“p¡ õhps„Ôe k„N°pd ....................... 37

10. dfpW$pAp¡“u kÑp“p¡ rhõspf ....................... 44

11. fpô²$fnL$ dfpW$p .................................... 47

12. kpd°pÄe“p¡ âhpk ................................. 53

13. dlpfpô²$“y„ kdpS>Æh“ ............................ 57

S.O.I. Note : The following foot notes are applicable : (1) © Government of India, Copyright : 2017. (2) The responsibility for the correctness of internal details rests with the publisher. (3) The territorial waters of India extend into the sea to a distance of twelve nautical miles measured from the appropriate base line. (4) The administrative headquarters of Chandigarh, Haryana and Punjab are at Chandigarh. (5) The interstate boundaries amongst Arunachal Pradesh, Assam and Meghalaya shown on this map are as interpreted from the “North-Eastern Areas (Reorganisation) Act. 1971,” but have yet to be verified. (6) The external boundaries and coastlines of India agree with the Record/Master Copy certified by Survey of India. (7) The state boundaries between Uttarakhand & Uttar Pradesh, Bihar & Jharkhand and Chattisgarh & Madhya Pradesh have not been verified by the Governments concerned. (8) The spellings of names in this map, have been taken from various sources.

ndsp rh^p“p¡

¾$. OV$L$ ndsp

1. Brslpk“p„ kp^“p¡

- dÝeeyNu“ cpfs“p Brslpk“p„ kp^“p¡ Ap¡mM¡.- A¥rslprkL$ kp^“p¡“y„ hN}L$fZ L$fsp„ AphX¡$.- A¥rslprkL$ kp^“p¡“p S>s““p¡ âeÐ“ L$f¡¡.

2. rihpÆ ‘l¡gp„“y„ cpfs

- rihpÆ ‘l¡gp„“p kdedp„ cpfsdp„“u rhrh^ kÑpAp¡“u dlfpô²$“p kdpS>Æh“ D‘f ’e¡gu Akf L$lu iL¡$.

- dp¡NgeyN“u OV$“pAp¡“u dlpfpô²$ D‘f ’e¡gu Akf“y„ rhïg¡jZ L$fu iL¡$.

3. rihpÆ ‘l¡gp„“y„ dlpfpô²$

- rihpÆ ‘l¡gp„“y„ kdpS>Æh“ õ‘ô$ L$f¡.- Apqv$giplu A“¡ r“Tpdiplu“p kde“u rhrh^ A¥rslprkL$ OV$“p õ‘ô$ L$f¡.- rihpÆ ‘l¡gp“u kpdprS>L$, fpS>L$ue A“¡ Apr’®L$ ‘qf[õ’rs“u rhh¡Q“p L$f¡.

4. õhfpÄe õ’p‘“p

- k„sp¡“p D‘v$¡idp„ fl¡gy„ kpçe ip¡^¡.- õhfpÄe õ’p‘“p dpV¡$ L$C ‘qf[õ’rs L$pfZc|s b“u s¡“u rhh¡Q“p L$f¡.- qL$ëgp/A¥rslprkL$ Cdpfsp¡“u dygpL$ps gC“¡ dprlsu“y„ k„L$g“ L$f¡.- qL$ëgp“u dprlsu IV$f“¡V$“u dv$v$’u d¡mh¡.- A¥rslprkL$ hpfkp“p S>s“ dpV¡$ âeÐ“ L$f¡.- Åhmu“p rhS>e“y„ A¥rslprkL$ dlÒh kdS>¡.- rihpÆ dlpfpS>“p klL$pfuAp¡ ‘p¡sp“p âpZ“u Aplºrs Ap‘“pfp lsp, s¡ kdÆ iL¡$.

5. dp¡Ngp¡ kp’¡ k„Oj®

- rihpÆ“u eyÙ “urs“p¡ Aæepk L$f¡.- dfpW$p A“¡ dp¡Ngp¡“p k„Oj®“p¡ KX$pZ‘|h®L$ Aæepk L$f¡.- sL$gua A“¡ dyíL¡$gu“p âk„N¡ rihpÆ“u r“Z®endsp A“¡ ^ufS>“y„ Aæepk‘|Z® rhh¡Q“ L$f¡.

6. rihpÆ“p¡ fpÄeprcj¡L$

- rihpÆ“p fpÄeprcj¡L$ ‘pR>m“p„ L$pfZp¡ õ‘ô$ L$fu iL¡$.- v$rnZ“p qv$[ÁhS>e ‘R>u“p õhfpÄe“p¡ rhõspf “L$ip“u dv$v$’u õ‘ô$ L$f¡.

7. Apv$i® fpÄeL$sp®

- õhfpÄe“u gp¡L$p¡“p L$ëepZ dpV¡$“u âipk“ ìehõ’p“u dprlsu L$lu iL¡$.- R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“y„ âipk“ A“¡ gíL$fu ìehõ’p õ‘ô$ L$fu iL¡$.- R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p kdL$pgu“ AÞe fpÅ“u dprlsu d¡mhu“¡ s¡d“p k„v$c£ dlpfpS>“y„

Sy>v$p‘Ï„ Ap¡mM¡. - rihpÆ“p QqfÓdp„’u â¡fZp d¡mh¡.- qL$ëgp“u âdpZbÙ ârsL©$rs s¥epf L$f¡.

8. õhps„Ôe-k„N°pd

- R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS>“p d©Ðey ‘R>u dfpW$pAp¡“u fpÄeL$pfcpf“u “urs bv$gpsu NC s¡ õ‘ô$ L$fu iL¡$.

- dfpW$pAp¡A¡ AÐe„s ârsL|$m ‘qf[õ’rsdp„ ‘Z fpÄe V$L$phu fp¿ey„ s¡“u kdS> lp¡hu.- R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS>¡ fpS>^p“u tS>Æ Mk¡X$hu ‘X$u, s¡“p¡ Aæepk L$fu iL¡$.- dlpfpZu spfpbpC“p„ L$pep£“p rhïg¡jZpÐdL$ spfZ L$pY$u iL¡$.

9. ‘¡ihp“p¡ kde A“¡ dfpW$u kÑp“p¡ rhõspf

- dfpW$u kÑp ArMg cpfsue õsf¡ âbm kÑp sfuL¡$ Ecfu Aphu s¡ sÐL$pgu“ A¥rslprkL$ OV$“p“u dv$v$’u õ‘ô$ L$f¡.

- ‘pZu‘s“u gX$pC“u rhh¡Q“p L$f¡.- ‘¡ihpAp¡A¡ L$f¡gp„ L$pep£“u dprlsu d¡mh¡.- dfpW$p kfv$pfp¡“p„ L$pep£“y„ dlÒh L$lu iL¡$.

1

1. Brslpk“p„ kp^“p¡

cpfs“p âpQu“L$pm“p¡ Aæepk Ap‘Z¡ Nep hj£ L$ep£ R>¡. Ap hj£ Ap‘Z¡ dÝeeyN“p cpfs“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡. cpfsue Brslpk“p dÝeeyN“p¡ kde v$¡Musu fus¡ Ckhu k““p “hdp k¥L$p’u AY$pfdp k¥L$p“p A„s ky^u“p¡ dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ dÝeeyN“p Brslpk“p„ kp^“p¡“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡.

c|sL$pmdp„ b“¡gu OV$“pAp¡“u L$pm¾$dp“ykpf, h¥opr“L$ A“¡ ‘Ùrskf Ap‘¡gu dprlsu A¡V$g¡ Brslpk.

ìe[¼s, kdpS>, õ’m A“¡ kde Ap Qpf OV$L$ Brslpk“u ×rô$A¡ AÐe„s dlÒh“p R>¡. Brslpk rhðk“ue ‘yfphpAp¡ D‘f Ap^pqfs lp¡hp¡ Å¡CA¡. Ap ‘yfphpAp¡“¡ S> Brslpk“p„ kp^“p¡ L$l¡hpe R>¡.

Ap kp^“p¡“y„ cp¥rsL$ kp^“p¡, g¡rMs kp^“p¡ A“¡ dp¥rML$ kp^“p¡dp„ hN}L$fZ L$fu“¡ Ap‘Z¡ s¡“u dprlsu d¡mhiy„. s¡dS>, Brslpk“p„ kp^“p¡“y„ d|ëedp‘“ ‘Z L$fuiy„.

S>¡ A¥rslprkL$ OV$“p“p¡ Aæepk L$fhp“p¡ lp¡e s¡“u kp’¡ k„b„r^s A¡hu A“¡L$ bpbsp¡“p¡ rhQpf L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡. s¡ dpV¡$ A¥rslprkL$ kp^“p¡“p¡ Ap^pf g¡hp¡ ‘X¡$ R>¡. s¡ kp^“p¡ s‘pku Å¡hp S>ê$fu R>¡. s¡“u kÐesp“u Mpsfu L$fhu ‘X$¡ R>¡. Ap kp^“p¡“p¡ D‘ep¡N rhh¡L$‘|h®L$ A“¡ ep¡Áe fus¡ L$fhp¡ S>ê$fu R>¡.

Brslpk iåv$ "Brs+l+Apk¹' Ap fus¡ b“¡ R>¡. Ap iåv$“p¡ A’® "Apd bÞey„' A¡hp¡ ’pe R>¡.

rk½$p“p¡ Brslpk L¡$hu fus¡ L$l¡hpe R>¡ !

âpQu“ kde’u L$p¡X$u, v$dX$u, Y$by, ‘pC, ‘¥kp, Ap“p, ê$r‘ep S>¡hp„ QgZ âQrgs lsp„. QgZ D‘f’u L¡$V$guL$ L$l¡hs, ê$qY$âep¡N âQrgs ’ep R>¡. v$p.s.,

* A¡L$ aŸV$u L$p¡X$u ‘Z Ap‘ui “rl.* QdX$u s|V¡$ ‘Z v$dX$u “ R|>V¡$.* ‘pC ‘pC“p¡ rlkpb fpMhp¡.* kp¡m Ap“p kpQy„.

cp¥rsL$kp^“

qL$ëgp

õdpfL$p¡

Cdpfs

Nyap

rigpg¡M

spd°‘Ó

rk½$p

cp¥rsL$ kp^“p¡

D‘f“u hõsy A“¡ dL$p“ A’hp s¡“p Ahi¡jp¡“¡ Brslpk“p„ ""cp¥rsL$ kp^“p¡'' L$l¡hpe R>¡.

cp¥rsL$ kp^“p¡dp„ qL$ëgpAp¡“y„ õ’p“ dlÒh“y„ R>¡. qL$ëgp“p L¡$V$gpL$ dlÒh“p âL$pf A¡V$g¡ rNqfvy$N® (Xy„$Nfu qL$ëgp). h“vy$N®, S>gvy$N®, S>du“u qL$ëgp. s¡d õdpfL$p¡dp„ kdpr^, L$bf, Mp„cu sp¡ Cdpfsp¡dp„ fS>hpX$p„, â^p“p¡“p Aphpk, fpZuhpk (A„s:‘yf), kpdpÞe gp¡L$p¡“p„ Ofp¡“p¡ kdph¡i ’pe R>¡. Ap D‘f’u Ap‘Z“¡ s¡ kde“y„ op“ ’pe R>¡. bp„^L$pd L$mp“u âNrs kdÅe R>¡. s¡ kde“u Apr’®L$ [õ’rs, L$gp“p¡ v$fÄÅ¡, bp„^L$pd“u i¥gu, gp¡L$p¡“u fl¡ZuL$fZu hN¡f¡ bpbs“u dprlsu dm¡ R>¡.

sd¡ ÅZp¡ R>p¡ L¡$?

L$lp¡ Å¡CA¡!

ÅZu gCA¡.

2

Sy>v$pSy>v$p fpÄeL$sp®Ap¡A¡ kp¡“p, Qp„v$u, sp„bp“u ^psy“p L$fph¡gp rk½$p (QgZ) Brslpk“p„ kp^“ sfuL¡$ dlÒh“p„ R>¡. QgZ D‘f’u fpÄeL$sp® L$p¡Z lsp, s¡d“p¡ kde, fpÄe L$pfcpf ^prd®L$ k„L$ë‘“p, ìe[¼sNs rhNsp¡ hN¡f¡“u dprlsu dm¡ R>¡. s¡dS> Apr’®L$ ìehlpf A“¡ Apr’®L$ [õ’rs“u dprlsu dm¡ R>¡. s¡ kde“p ^psyrhop““u âNrs kdÅe R>¡. kd°pV$ AL$bf“p QgZ D‘f“p fpdkusp“p„ rQÓ A’hp l¥v$fAgu“p QgZ D‘f“u i„L$f‘ph®su“u d|rs® D‘f’u s¡ kde“u ^prd®L$ kdÞhe“u ÅZ ’pe R>¡. ‘¡ihpAp¡“p QgZ D‘f Af¡rbL$ (Afbu) A’hp ‘ri®e“ cpjp“p¡ D‘ep¡N ’sp¡ lsp¡. Ap D‘f’u s¡ kde“p¡ cpjpL$ue ìehlpf kdÅe R>¡.

rigpg¡M A¡V$g¡ ‘Õ’f D‘f A’hp c]s D‘f L$p¡sf¡gp g¡M. v$p.s. s„Åhf“p b©lv$¡ðf d„qv$f“p ‘qfkf“p g¡M, Qpgy¼e, fpô²$L|$V$, Qp¡m, epv$h fpÅAp¡“p kdedp„ L$p¡sf¡gp A“¡L$ rigpg¡Mp¡ dþep R>¡. rigpg¡M Brslpkg¡M““p¡ M|b dlÒh“p¡ A“¡ rhðk“ue ‘yfphp¡ dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. s¡“p Üpfp cpjp, rgr‘, kdpS>Æh“ S>¡hu bpbsp¡ kdS>hpdp„ dv$v$ ’pe R>¡. sp„bp“p„ ‘sfp„ D‘f L$p¡sf¡gp g¡Mp¡“¡ "spd°‘Ó' L$l¡hpe R>¡. spd°‘Ó D‘f fpÅop, ashpAp¡ hN¡f¡ âL$pf“u dprlsu L$p¡sf¡gu lp¡e R>¡.

g¡rMs kp^“p¡ : s¡ kde“u v$¡h“pNfu, Af¡rbe“, ‘ri®e“, dp¡X$u hN¡f¡ rgr‘“p dfp¡X$, rhrh^ cpjpAp¡“p„ õhê$‘p¡, cp¡S>‘Óp¡, lõsrgrMs N°„’p¡, ‘yõsL$p¡, afdp“p¡, QqfÓp¡, rQÓp¡ D‘f’u Ap‘Z“¡ dÝeeyN“u dlÒh“u A¥rslprkL$ OV$“pAp¡“u dprlsu dm¡ R>¡. s¡hu S> fus¡ Mphp-‘uhp“p ‘v$p’p£, gp¡L$Æh“, h¡ic|jp, ApQpfrhQpf (fl¡ZuL$fZu), hpf-sl¡hpf hN¡f¡“u ‘Z dprlsu dm¡ R>¡.

Ap b^u kp^“kpdN°u“¡ Brslpk“p„ "g¡rMs kp^“p¡' L$l¡hpe R>¡.

g¡rMs kp^“p¡

fpS>v$fbpf“p L$pdL$pS>“p L$pNm‘Óp¡

h„iphrg iL$phgu

‘Óìehlpf ‘fbuqX$ep„

Þepe rhjeL$ QyL$pv$pAp¡

‘fv$¡iu âhpkuAp¡“p„ âhpkhZ®“p¡

bMfu shpfuMp¡¡(Brslpk)

Q¥Ðe, rhlpf, d„qv$fp¡, QQ®, d[õS>v$p¡, ArNepfu, v$fNpl, dL$bfp, NyfyÜpf, R>Ó, rië‘, L|$hp, hufX$p¡, rd“pfp, Npd“p sV$, ‘l¡fh¡i, i”p¡, hpkZp¡, v$pNu“p, L$‘X$p„, L$gp-L$pfuNfu“u hõsyAp¡, fdL$X$p„, Ap¡Åfp¡ (lr’epfp¡) hpÛp¡ S>¡hp„ b^p„ cp¥rsL$ kp^“p¡ R>¡.

s¡ ÅZp¡ R>p¡ L¡$?

‘yõsL$p¡, QqfÓ

l¥v$fAgu“y„ “pÏ„

‘¡ih¡L$pgu“ “pÏ„

Mp„cu

3

sp“pÆ“u ‘fp¾$dNp’p : sp“pÆ“p ‘p¡hpX$p

Ap ‘fp¾$dNp’p“p fQresp sygkuv$pk ipluf

R>¡. Ap Np’pdp„ tklNY$“u gX$pC“y„ hZ®“ R>¡.

‘fp¾$dNp’pdp„ sp“pÆ, i¡gpfdpdp, rihpÆ dlpfpS>,

rhfdpsp ÆÅbpC“p„ ky„v$f iåv$rQÓp¡ Apg¡¿ep„ R>¡.

Ap ‘fp¾$dNp’p“p¡ L¡$V$gp¡L$ cpN :मामा बोलाया तो लागला । ऐंशी वर्षीचा म्ातारा ।।

‘‘ लगगन राग्ले रायबाचे तो मजला सांगावी ।।माझया तानाजी सुभेदारा । जे गेले गसं्गडाला ।।

तयाचे पागिरे पाग्ले । ना्ी पुढारे पाग्ले ।।जयाने आंबारे खाईला । बािा बुजरा लागवला ।।

तयाचे झाड ्ोउगन आंबे बांधले । गिल्ा ्ाती ना्ी आला ।।गसं्गड गिललयाची वाताता ।

िाढू निो तानाजी सुभेदारा ।।जे गेले गसं्गडाला । ते मरूनशानी गेले ।।

तुमचा सपाटा ्ोईल । असे बोलू निो रे मामा ।।आम्ी सूरमदता क्षत्ी । ना्ी गभणार मरणाला ।। ’’

kdÅe R>¡. Aphp âL$pf“p„ kp^“p¡“¡ Brslpk“p„ ""dp¥rML$ kp^“p¡'' L$l¡hpe R>¡.

‘fp¾$d Np’pAp¡, Apqv$hpku Nusp¡“p¡ k„N°l L$fp¡.

ipmp“p kp„õL©$rsL$ L$pe®¾$ddp„ s¡ fS|> L$fp¡.

‘fp¾$dNp’p

hpsp® ïgp¡L$

Ac„N (L$pìe)L$l¡hsp¡

dp¥rML$kp^“p¡

gp¡L$Nusp¡

Np’prd’L$p¡

Ap kdedp„ ‘fv$¡iu âhpkuAp¡ cpfsdp„ Apìep. s¡dZ¡ ‘p¡sp“p„ âhpkhZ®“p¡ g¿ep„ R>¡. Ap âhpkuAp¡dp„ Aëb¡fy$“u, Cå“, bsysp, r“L$p¡gk d“yQu hN¡f¡“p¡ kdph¡i lsp¡¡. bpbf“y„ QqfÓ, L$rh ‘fdp“„v$¡ k„õL©$s cpjpdp„ gM¡gy„ "îurihcpfs' “pd“y„ rihQqfÓ s¡dS> rhrh^ fpÄeL$sp®Ap¡“p„ QqfÓp¡ A“¡ ‘Óìehlpf D‘f’u Ap‘Z“¡ s¡d“u “urs, âipkL$ue ìehõ’p, fpS>L$ue k„b„^p¡ bpbs“p Mygpkp dm¡ R>¡.

shpfuM A’hp Brslpk A¡V$g¡ OV$“p¾$d. Aëb¡fy“u, rTepDØu“ b“}, dp¥gp“p Aldv$, epüp rb“ Aldv$, rdTp® l¥v$f, cudk¡“ k¼k¡“p hN¡f¡A¡ gM¡gu shpfuAp¡ D‘gå^ R>¡.

bMf iåv$ Mbf iåv$ D‘f’u Apìep¡ R>¡. Mbf A¡V$g¡ kdpQpf. bMf dlpfpô²$dp„ Dv¹$ch¡gp¡ Brslpkg¡M““p¡ A¡L$ âL$pf R>¡. bMfu Üpfp sÐL$prg“ fpS>L$ue b“php¡, cpjpìehlpf, kp„õL©$rsL$ Æh“, kpdprS>L$ ‘qf[õ’rs hN¡f¡ bpbsp¡ kdS>hpdp„ dv$v$ ’pe R>¡. dfpW$u“u A“¡L$ bMfu OV$“pAp¡ b“u Nep ‘R>u A“¡L$ hjp£ bpv$ gM¡gu lp¡hp’u s¡dp„ A“¡L$ õ’m¡ kp„cm¡gu dprlsu D‘f cpf Apàep¡ lp¡hp“y„ S>Zpe R>¡. drlL$phsu“u bMf, kcpkv$ bMf, A¡L$pÏ L$gd“u bMf, Äe¡›$ L$pfL|$““u bMf, cpDkpl¡b“u bMf, MX$ép®“u gX$pC“u bMf S>¡hu L¡$V$guL$ bMfu lsu. fp¸bV®$ Apd®, A¡d.ku. õâ¢Ng A“¡ N°¡V$ X$a S>¡hp kdL$pgu“ ‘[íQdu BrslpkL$pfp¡“p N°„’p¡ ‘Z dlÒh“p R>¡.

dp¥rML$ kp^“p¡ : gp¡L$‘f„‘fpdp„ ‘¡Y$u v$f ‘¡Y$u k„L$rgs ’sp„ Ne¡gp„ õhcphNs õsyrsNp“p¡, gp¡L$Nusp¡, ‘fp¾$dNp’p, hpsp®Ap¡, v$„sL$’pAp¡, rd’L$p¡ Üpfp Ap‘Z“¡ gp¡L$Æh““p„ rhrh^ ‘pkp„Ap¡

D‘f“p ÓZ¡e âL$pf“p„ kp^“p¡“p Ap^pf¡ Brslpk“y„ g¡M“ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. A¡L$hMs Brslpk“y„ g¡M“ ’C Nep ‘R>u ‘Z s¡ bpbs“y„ k„ip¡^“ Arhfs Qpgy S> lp¡e R>¡. Ap k„ip¡^“ Üpfp “hp„ kp^“p¡, “hu dprlsu kpd¡ Aph¡ R>¡ s¡ âdpZ¡ Brslpk“y„ ‘y“g£M“ L$fhy„ ‘X¡$ R>¡. v$p.s. Ap‘Zp„ v$pv$p-v$pv$u“p kde“p, dpsp-r‘sp“p kde“p A“¡ Ap‘Zp kde“p Brslpk“p ‘yõsL$dp„ L¡$V$gpL$ âdpZdp„ saphs lp¡hp“y„ S>Zpe R>¡.

L$fu“¡ Sy>Ap¡.


4

4. k„L$ë‘“p õ‘ô$ L$fp¡.

(1) cp¥rsL$ kp^“p¡ (2) g¡rMs kp^“p¡ (3) dp¥rML$ kp^“p¡

5. A¥rslprkL$ kp^“p¡“y„ d|ëedp‘“ L$fhy„ S>ê$fu R>¡. ip dpV¡$? sdpfp rhQpf L$lp¡.

6. sdpfp¡ Arcâpe gMp¡.

(1) rigpg¡M“¡ Brslpkg¡M““p¡ rhðk“ue ‘yfphp¡ dp“hpdp„ Aph¡ R>¡.

(2) dp¥rML$ kp^“p¡“p Ap^pf¡ gp¡L$Æh““p„ rhrh^ ‘pkp„Ap¡ kdÅe R>¡.

D‘¾$d :

“ÆL$“p L$p¡C ‘Z hõsyk„N°lpge“u (çeyrTed“u) dygpL$ps gp¡. sd¡ S>¡ kde“p¡ Aæepk L$fu füp„ R>p¡ s¡ kde“p Brslpk“p„ kp^“p¡“u dprlsu d¡mhp¡ A“¡ s¡“u “p¢^ D‘¾$d“u “p¡V$byL$dp„ L$fp¡.

1. “uQ¡“p Qp¡fkdp„ Ry>‘pe¡gp„ A¥rslprkL$ kp^“p¡“p„ “pd ip¡^u“¡ gMp¡.

sp v$„ s L$ ’p Q®

fu d° rQ Óp¡ Np Q

M L$ ‘ ’p$ ’p “

b op ígp¡ Ó$ L$ dp

Ap fp Å L$p Nu f

ri gp g¡ M sp¡ a

2. gMsp ’pAp¡.

(1) õdpfL$p¡dp„ L$C L$C bpbsp¡“p¡ kdph¡i ’pe R>¡?

(2) shpfuM A¡V$g¡ iy„ ? (3) Brslpk“p g¡M“dp„ g¡ML$“p„ ¼ep„ ‘pkp„Ap¡

dlÒh“p„ lp¡e R>¡ ?

3. S|>’dp„’u Sy>v$p¡ iåv$ ip¡^u“¡ gMp¡.

(1) cp¥rsL$ kp^“p¡, g¡rMs kp^“p¡, ArgrMs kp^“p¡, dp¥rML$ kp^“p¡.

(2) õdpfL$p¡, QgZ (rk½$p), Nyap, L$’p (3) cp¡S>‘Óp¡, d„qv$fp¡, ‘yõsL$p¡, rQÓp¡ (4) õsyrsNp“, shpfuM, hpsp®, rd’L$p¡

A¥rslprkL$ kp^“p¡“y„ S>s“ L$fhp“p D‘pe k|Qhp¡.

A¥rslprkL$ kp^“p¡“y„ d|ëedp‘“ : Ap b^p„ kp^“p¡ hp‘fsp„ ‘l¡gp„ L¡$V$guL$ L$pmÆ g¡hu S>ê$fu R>¡. s¡“u rhðk“uesp QL$pkhu ‘X¡$ R>¡. s¡dp„’u Akgu kp^“p¡ ¼ep„ A“¡ “L$gu ¼ep„ s¡ ip¡^hp„ ‘X¡$ R>¡. Ap„sqfL$ ‘yfphpAp¡ s‘pku“¡ s¡“u âdprZsp “½$u L$fu iL$pe R>¡. g¡ML$“y„ kpQp-Mp¡V$p‘Ï„, s¡d“p„ ìe[¼sNs õhp’®, kde, fpS>L$ue v$bpZ hN¡f¡“p¡ ‘Z Aæepk L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡. s¡

dprlsu kp„cm¡gu R>¡ L¡$ s¡Z¡ ‘p¡s¡ Å¡e¡gu R>¡, s¡“y„ ‘Z dlÒh lp¡e R>¡. g¡M“dp„ fl¡gu Arsiep¡[¼s, rQÓp¡, âsuL$p¡, Ag„L$pfp¡ hN¡f¡“p¡ ‘Z rhQpf L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡. AÞe kdL$pgu“ kp^“p¡ kp’¡ s¡ dprlsu“p¡ spmp¡ d¡mhu Å¡hp¡ ‘X¡$ R>¡. Ap‘Z“¡ dm¡gu dprlsu A¡L$‘nu, Ak„Ns A’hp AhpõsrhL$ lp¡hp“u i¼esp“¡ “L$pfu iL$pe “rl, s¡’u s¡“p¡ D‘ep¡N L$fsu hMs¡ rhh¡L$ Åmhhp¡ ‘X¡$ R>¡. l„d¡ip„ kpfp„-“fkp„“p¡ rhQpf L$ep® ‘R>u S> Ap kp^“p¡“p¡ D‘ep¡N L$fhp“u L$pmÆ g¡hu S>ê$fu R>¡. Brslpk“p g¡M“dp„ g¡ML$“u r“ó‘nsp A“¡ sV$õ’sp M|bS> dlÒh“u lp¡e R>¡.

bp¡gsp ’pAp¡.

õhpÝepe

5

2. rihpÆ ‘l¡gp„“y„ cpfs

Ap ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ rihpÆ“u ‘l¡gp„“u cpfs“u rhrh^ fpS>kÑpAp¡“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡. Ap kde¡ cpfsdp„ rhrh^ fpS>kÑp A[õsÐhdp„ lsu.

ApW$du kv$udp„ b„Npmdp„ "‘pg' A¡L$ ârkÙ fpS>Ly$Vy„$b lsy„. dÝe cpfsdp„ NyS>®f-ârslpf kÑpA¡ Ap„^°, L$tgN, rhv$c®, ‘ròd L$pqW$ephpX$, L$“p¡S>, NyS>fps kyû kÑp“p¡ rhõspf L$ep£.

DÑf cpfs“p fpS>‘|s Ly$Vy„$bp¡dp„ NY$hpg h„i A“¡ ‘fdpf h„i“p Ly$Vy„$bp¡ dlÒh“p„ lsp„. fpS>‘|sp¡dp„ Qp¥lpZ h„i“p ‘©ÕhufpS> Qp¥lpZ ‘fp¾$du fpÅ lsp. sfpC“p ‘l¡gp eyÙdp„ ‘©ÕhufpS> Qp¥lpZ¡ dylçdv$ Op¡fu“¡ lfpìep¡. ‘Z sfpC“p buÅ eyÙdp„ dylçdv$ Op¡fuA¡ ‘©ÕhufpS> Qp¥lpZ“¡ lfpìep¡.

sprdg“pXy$“p Qp¡m h„i“p fpS>fpS> ‘l¡gp¡ A“¡ fpS>¢Ö ‘l¡gp¡ b„“¡ dlÒh“p fpÅ lsp. Qp¡m kÑpA¡ Apfdpf“u spL$ps hX¡$ dpgv$uh b¡V$, îug„L$p Æsu gu^p. L$Zp®V$L$“p lp¡ekm h„i“p rhóÏh^®“ fpÅA¡ k„‘|Z® L$Zp®V$L$ âv$¡i Æsu gu^p¡.

dlpfpô²$“p fpô²$L|$V$ h„i“p Np¡thv$ ÓuÅ“u L$pfqL$v$}dp„ fpô²$L|$V$ kÑp L$“p¡S>’u fpd¡ðf kyû a¡gpC NC. ApNm L©$óZ ÓuÅA¡ Aëlpbpv$ kyû“p¡ âv$¡i Æsu gu^p¡.

rigplpfp¡“p ÓZ Ly$Vy„$bp¡ ‘ròd dlpfpô²$dp„ ârkqÙdp„ Apìep. ‘l¡gy„ Ly$Vy„$b DÑf L$p¢L$Zdp„ ’pZp A“¡ fpeNY$, buSy>„ Ly$Vy„$b v$rnZ L$p¢L$Zdp„ sp¡ ÓuSy>„ Ly$Vy„$b L$p¡ëlp‘yf, kspfp, kp„Ngu A“¡ b¡gNp„h rS>ëgp“p L¡$V$gpL$ rhõspfdp„ fpÄe L$fsp lsp.

rihpÆ ‘l¡gp„“u ApMfu h¥chipmu kÑp A¡V$g¡ dlpfpô²$“p epv$hp¡“u kÑp. epv$h h„i“p rcëgd ‘p„Qdp“u fpS>^p“u Ap¥f„Npbpv$ “ÆL$

v$¡hrNfudp„ lsu. s¡Z¡ L©$óZp “v$u“u kpdu sfa kyû kÑp“p¡ rhõspf L$ep£.

epv$hp¡“p¡ kde dfpW$u cpjp A“¡ kprlÐe“p¡ kyhZ®L$pm S> dp“hp¡ ‘X¡$ R>¡. Ap S> kdedp„ dlpfpô²$dp„ dlp“ycph A“¡ hpfL$fu k„âv$pe“u QX$su ’C.

hpeìe sfa“p„ Ap¾$dZp¡dlpfpô²$dp„ fpô²$L|$V$ epv$h S>¡hp„ õ’pr“L$

Ly$Vy„$bp¡“u kÑp lsu R>sp„ DÑfdp„ hpeìe sfa’u Aph¡gp Ap¾$dL$p¡A¡ Ðep„“u õ’pr“L$ kÑpAp¡Ap¡“p¡ ‘fpS>e L$fu ‘p¡sp“u kÑp õ’p‘u.

s¡ v$fçep“ dÝe‘|h®dp„ Afbu kÑp“p¡ Dv$e ’ep¡ lsp¡. kpd°pÄe“p¡ rhõspf L$fhp dpV¡$ Afb kÑpûip¡ cpfs sfa hþep. ApW$dp k¥L$pdp„ dylçdv$ rb“ L$prkd Afbu k¡“p“uA¡ tk^ âp„s ‘f QX$pC L$fu. Ðep„“p v$pluf fpÅ“p¡ ‘fpch L$fu“¡ s¡Z¡ tk^ âp„s ÆÐep¡. Ap QX$pC“¡ gu^¡ Apfbp¡“p¡ cpfs kp’¡ â’dhpf S> fpS>L$ue k„b„^ õ’‘pep¡. Ap ‘R>u“p kdedp„ dÝe A¡riep“p syL®$, AaOp“, dp¡Ng gp¡L$p¡ cpfsdp„ Apìep A“¡ s¡dZ¡ cpfsdp„ ‘p¡sp“u kÑp õ’p‘u.

Ckhu k““u ArNepfdu kv$udp„ cpfs D‘f syL$p£“p„ Ap¾$dZp¡ ’hp gpÁep„. s¡Ap¡ ‘p¡sp“u kÑp“p¡ rhõspf L$fsp„ L$fsp„ cpfs“u hpeìe kflv$ kyû Aphu ‘lp¢Ãep. NT“u“p kygsp“ dld|v$¡ cpfs D‘f A“¡L$ khpfuAp¡ L$fu. Ap khpfuAp¡dp„ s¡ d’yfp, h©„v$ph“, L$“p¡S>, kp¡d“p’“p„ kd©Ù d„qv$fp¡ g|„V$u“¡ Ðep„“u AY$mL$ k„‘rÑ ‘p¡sp“u kp’¡ gC Nep¡.

DÑf“u kygsp“ipluCkhu k“ 1175 A“¡ 1178dp„

AaOpr“õsp““p O|f âp„s“p kygsp“ dylçdv$ Op¡fuA¡ cpfs D‘f Ap¾$dZp¡ L$ep¯. cpfs“p

6

L©$óZv$¡hfpe : L©$óZv$¡hfpe

C.k. 1509 dp„ rhS>e“Nf“u Npv$u D‘f Apìep. s¡Z¡ rhS>ehpX$p A“¡ fpS>dl¢Öu âv$¡i Æsu“¡ ‘p¡sp“p fpÄe kp’¡ Å¡X$u v$u^p¡. bld“u kygsp“

dld|v$ipl“p “¡s©Ðh l¡W$m A¡L$rÓs ’e¡gp kygsp“p¡“p k¥Þek„Op¡“p¡ s¡dZ¡ ‘fpS>e L$ep¤. L©$óZv$¡hfpe“u L$pfqL$v$}dp„ rhS>e“Nf“y„ fpÄe ‘|h®dp„ L$V$L$’u - ‘ròd¡ Np¡hp kyû A“¡ DÑf¡ fpeQ|f v$p¡Apbp’u-v$rnZ¡ tlv$u dlpkpNf kyû a¡gpe¡gy„ lsy„. C.k. 1530 dp„ s¡“y„ d©Ðey ’ey„ lsy„.

L©$óZv$¡hfpe rhÜp“ lsp. s¡Z¡ s¡gyNy cpjpdp„ "Apdy¼sdpëev$p' “pd“p¡ fpS>“urs rhjeL$ N°„’ g¿ep¡ lsp¡. s¡“u L$pfqL$v$}“p kdedp„ rhS>e“Nfdp„ lÅf fpdd„qv$f, rhÌ$g d„qv$fp¡“y„ bp„^L$pd ’ey„ lsy„.

L©$óZv$¡hfpe ‘R>u rhS>e“Nf fpÄe“u ‘X$su iê$ ’C. ApS>“p L$Zp®V$L$dp„ Aph¡gp sprgL$p¡V$dp„ A¡L$ bpSy> Apqv$giplu, r“Tpdiplu, Ly$sybiplu, bfuv$iplu A“¡ buSy> bpSy> rhS>e“Nf“p fpÅ fpdfpe hÃQ¡ C.k. 1565dp„ gX$pB ’C. Ap gX$pCdp„ fpdfpe“p¡ ‘fpS>e ’ep¡. Ðepf‘R>u rhS>e“Nf“p fpÄe“p¡ A„s Apìep¡.

bld“u fpÄedylçdv$ sOgL$“y„ hQ®õh X$pdu v$¡hp dpV¡$

v$rnZdp„ kfv$pfp¡A¡ b„X$ L$ey¯. Ap kfv$pfp¡“p âdyM lk“ N„N|A¡ qv$ëlu“p kygsp““p k¥Þe“¡ lfpìe„y. C.k. 1347dp„ “hy„ fpÄe A[õsÐhdp„ Apìey„. s¡“¡ bld“u fpÄe L$l¡hpe R>¡. lk“ N„N| bld“u fÄe“p¡ ‘l¡gp¡ kygsp“ bÞep¡. s¡Z¡ L$Zp®V$L$ fpÄedp„ Aph¡gp "NygbNp®'dp„ ‘p¡sp“u fpS>^p“u õ’p‘u.

Æs¡gp âv$¡ip¡“p¡ L$pfcpf k„cpmhp dpV¡$ s¡Z¡ Ly$sybyØu“ A¥bL$“u r“dZ|„L$ L$fu. ApNm S>sp„ C.k. 1206 dp„ dylçdv$ Op¡fu“p d©Ðey ‘R>u A¥bL¡$ ‘p¡sp“u kÑp l¡W$m“p cpfs“p âv$¡ip¡“p¡ L$pfcpf õhs„Ó fus¡ Qgphhp“u iê$Aps L$fu.A¥bL$ d|m¡ Nygpd lsp¡ s¡ qv$ëlu“p¡ kÑpûi bÞep¡. C.k. 1210 dp„ s¡“y„ d©Ðey ’ey„.

Ly$sybyØu“ A¥bL$ ‘R>u Aësdi, frTep, bëb“, AgpDØu“ MugÆ, dylçdv$ sOgL$, qafp¡T sOgL$, Cb°plud gp¡v$u hN¡f¡ kygsp“p¡A¡ cpfs D‘f fpÄe L$ey¯.


Cb°plud gp¡v$u R>¡ëgp¡ kygsp“ lsp¡, s¡“p õhcphv$p¡j“¡ gu^¡ s¡“p A“¡L$ vy$íd“p¡ ’ep lsp. ‘„Åb“p kyb¡v$pf v$p¡gsMp“ gp¡v$uA¡ L$pb|g“p dp¡Ng kÑpûi bpbf“¡ Cb°plud gp¡v$u rhfyÙ “p¡sep£. Ap gX$pCdp„ bpbf¡ Cb°prld gp¡v$u“¡ lfpìep¡ A“¡ s¡“u kp’¡ S> kygsp“iplu“p¡ A„s Apìep¡.

rhS>e“Nf“y„ fpÄeqv$ëlu“p kygsp“ dylçdv$ sOgL$“u L$pfqL$v$}

v$fçep“ qv$ëlu“u L¢$Öhs} kÑp rhfyÙ v$rnZdp„ bmhp¡ ’ep¡. s¡dp„’u S> rhS>e“Nf A“¡ bld“u S>¡hp„ b¡ âbm fpÄep¡“p¡ Dv$e ’ep¡.

lqflf A“¡ by½$ v$rnZcpfs“p b„“¡ cpCAp¡ qv$ëlu“u kygsp“iplu“u k¡hpdp„ kfv$pf sfuL¡$ lsp. s¡Z¡ dylçdv$ sOgL$“p kdedp„ v$rnZdp„ âhs£gu fpS>L$ue A[õ’fsp“p¡ apev$p¡ DW$phu C.k. 1336dp„ v$rnZdp„ rhS>e“Nf fpÄe“u õ’p‘“p L$fu. ApS>“p L$Zp®V$L$dp„ Aph¡gy„ "l„‘u' Ap fpÄe“u fpS>^p“u lsu. lqflf rhS>e“Nf“p¡ ‘l¡gp¡ fpÅ lsp¡.

lqflf ‘R>u s¡“p¡ cpC by½$ ksp D‘f Apìep¡. by½¡$ fpd¡ðf kyû“p¡ âv$¡i ‘p¡sp“u lL|$ds l¡W$m rhõspep¤.

L©$óZv$¡hfpe

7

dld|v$ Nphp“ : bld“u fpÄe“p¡ dy¿e â^p“ A“¡ DÑd âipkL$ lsp¡. s¡Z¡ bld“u fpÄe“¡ Apr’®L$ fus¡ kd©Ù L$ey¯. k¥r“L$p¡“¡ ÅNuf Ap‘hp“¡ bv$g¡ fp¡L$X$ ‘Npf Ap‘hp“u iê$Aps L$fu. k¥Þe“¡ riõsbÙ L$ey¯. S>du“ dl¡kyg“u ìehõ’pdp„ ky^pfp L$ep®. rbv$fdp„ Afbu A“¡ apfku rinZ“p Aæepk dpV¡$ dv$f¡kp“u õ’p‘“p L$fu.

dld|v$ Nphp“ ‘R>u bld“u kfv$pfp¡dp„ S|>’bpÆ h^hp gpNu. rhS>e“Nf A“¡ bld“u hÃQ¡“p k„Oj®“u dpW$u Akf bld“u fpÄe D‘f ‘X$u. Sy>v$p Sy>v$p âp„s“p Ar^L$pfuAp¡ h^pf¡ õhs„Ó b“u“¡ hs®hp gpÁep. bld“u fpÄedp„ Ly$k„‘ h^hp“¡ gu^¡ s¡“y„ rhcpS>“$ ’hp gpÁey„. s¡dp„’u hlp®X$“u Cdpv$iplu, rbv$f“u bfuv$iplu, buÅ‘yf“u Apqv$giplu, Aldv$“Nf“u r“Tpdiplu A“¡ Np¡hm$L$p¢X$p“u Ly$sybiplu A¡d bld“u fpÄe ‘p„Q rhcpNdp„ rhcpÆs ’C Ney„.

dp¡NgkÑpC.k. 1526dp„ qv$ëlu“u kygsp“ iplu“p¡

A„s Apìep¡. Ðep„ dp¡NgkÑp“u õ’p‘“p ’C.

bpbf : dp¡Ng kÑp“p¡ õ’p‘L$ bpbf lsp¡. s¡ dÝe A¡riep“p lpg“p DTb¡qL$õsp“dp„ Aph¡gp afOp“p fpÄe“p¡ fpÅ lsp¡. cpfs“u k„‘rÑ A“¡ kd©qÙ“y„ hZ®“ s¡Z¡ kp„cþey„ lsy„, dpV¡$ s¡Z¡ cpfs D‘f lºdgp L$fhp“u ep¡S>“p b“phu.

qv$ëludp„ s¡ hMs¡ kygsp“ Cb°plud gp¡v$u fpÄeL$pfcpf Qgphsp¡ lsp¡. kygsp“iplu“p ‘„Åb âv$¡idp„ v$p¡gsMp“ gp¡v$u dy¿e Ar^L$pfu lsp¡. Cb°plud gp¡v$u A“¡ v$p¡gsMp“ gp¡v$u hÃQ¡ k„Oj® iê$ ’ep¡. v$p¡gsMp“¡ cpfs D‘f Ap¾$dZ L$fhp bpbf“¡ Apd„rÓs L$ep¤. Ap sL$ TX$‘u gC“¡ bpbf¡ cpfs D‘f Ap¾$dZ L$ey¯. bpbf“p Ap¾$dZ“p¡ kpd“p¡ L$fhp Cb°plud gp¡v$u k¥Þe kp’¡ “uL$mu ‘X$ép¡. 21 A¡râg, 1526“p fp¡S> ‘pZu‘s“p d¡v$p“dp„ s¡“u A“¡ bpbf hÃQ¡ gX$pC ’C. Ap gX$pCdp„ bpbf¡ cpfsdp„ ‘l¡gu S> hMs

dp¡Ngh„i“p¡ kp¥’u L$s®ìer“›$ A“¡ bplp¡i fpÅ AL$bf lsp¡. AL$bf¡ ‘p¡sp“p A¡L$Q¾$u ipk“ l¡W$m cpfs“¡ gphhp“p¡ âeÐ“ L$ep£. Ðepf¡ s¡“p¡ rhfp¡^ ’ep¡. dlpfpZp âsp‘, Q„pv$bubu, fpZu vy$Np®hsuA¡ AL$bf rhfyÙ L$f¡gp¡ k„Oj® Dëg¡M“ue R>¡.

sp¡‘Mp“p“p¡ AkfL$pfL$ D‘ep¡N L$ep¤. s¡Z¡ Cb°plud gp¡v$u“p k¥Þe“¡ lfpìey„. Ap "‘pZu‘s“y„ ‘l¡gy„ eyÙ' lsy„.

Ap gX$pC ‘R>u d¡hpX$“p fpZpk„N¡ fpS>‘|s fpÅAp¡“¡ A¡L$rÓs L$ep®. bpbf A“¡ fpZpk„N hÃQ¡ Mp“yApdp„ gX$pC ’C. Ap gX$pCdp„ bpbf“p sp¡‘Mp“p A“¡ s¡“p A“pds k¥Þe¡ AkfL$pfL$ L$pdNufu bÅhu. fpZpk„N“y„ k¥Þe lpfu Ney„. C.k. 1530 dp„ bpbf“y„ d©Ðey ’ey„.

bpbf ‘R>u lºdpey (C.k.1530 ’u C.k. 1539 A“¡ C.k. 1555 ’u C.k. 1556) Npv$u D‘f Apìep¡. lºdpey“u L$pfqL$v$} v$fçep“ i¡fipl¡ s¡“¡ lfpìep¡ A“¡ qv$ëlu“u Npv$u D‘f k|fh„i“u õ’p‘“p ’C. lºdpey ‘R>u AL$bf (C.k. 1556 ’u C.k.1605) Npv$u D‘f Apìep¡. AL$bf A“¡ l¡dy hÃQ¡ C.k. 1556 dp„ ‘pZu‘sdp„ gX$pC ’C. Ap ‘pZu‘s“y„ buSy>„ eyÙ lsy„. kdN° cpfs ‘p¡sp“p A¡L$Q¾$u ipk“ l¡W$m gphhp“u s¡“u dlÒhL$p„np lsu. AL$bf ‘R>u S>lp„Nuf (C.k. 1605 ’u C.k. 1628) kd°pV$ bÞep¡. s¡“u L$pfqL$v$} v$fçep“ s¡“u ‘Ð“u “|fS>lp„A¡ AkfL$pfL$ L$pdNufu bÅhu. S>lp„Nuf ‘R>u iplS>lp„ (C.k. 1628 ’u C.k.. 1658) kd°pV$ ’ep¡. iplS>lp„ ‘R>u Ap¥f„NT¡b (C.k. 1658 ’u C.k. 1707) gp„bp¡ kde kd°pV$ lsp¡. s¡“p d©Ðey ‘R>u dp¡Ng kpd°pÄe “bmy„ ‘X$éy„.


8

dlpfpZp âsp‘ :

Dv$etkl“p d©Ðey ‘R>u dlpfpZp âsp‘ d¡hpX$“u Npv$u D‘f Apìep. d¡hpX$“p A[õsÒh dpV¡$ s¡Z¡ k„Oj® Qpgy fp¿ep¡. dlpfpZp âsp‘¡ ApMf kyû ‘p¡sp“u õhs„Ósp

V$L$phu fpMhp dpV¡$ AL$bf kp’¡ k„Oj® L$ep¤. ‘fp¾$d, ^¥e®, õhprcdp“, ÐepN hN¡f¡ NyZp¡“¡ gu^¡ s¡ Brslpkdp„ AS>fpdf ’C Nep.

Qp„v$bubu :

C.k. 1595dp„ dp¡Ngp¡A¡ Aldv$“Nf“u r“Tpdiplu“u fpS>^p“u D‘f lºdgp¡ L$ep£. dp¡Ng

k¥Þe¡ Aldv$“Nf“p qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. lºk¡“ r“Tpdipl“u bplp¡i A“¡ L$s®ìer“›$ ‘yÓu Qp„v$bubuA¡ AÐe„s ^¥e®’u s¡ qL$ëgp¡ bQphhp kpd“p¡ L$ep£. A¡ kde¡ r“Tpdiplu“p kfv$pfp¡ hÃQ¡ AZb“ph ’ep¡. Ap

AZb“ph“¡ L$pfZ¡ Qp„v$bubu“y„ d©Ðey ’ey„. ‘R>u dp¡Ngp¡A¡ Aldv$“Nf“p¡ qL$ëgp¡ Æsu gu^p¡. ‘Z r“Tpdiplu“y„ k„‘|Z® fpÄe dp¡Ngp¡“p spbpdp„ Apìey„ “rl.

fpZu vy$Np®hsu : rhv$c®“p¡ ‘|h® cpN, s¡“u DÑfdp„ Aph¡gp¡ dÝeâv$¡i“p¡ cpN, ApS>“p R>ÑukNY$“p¡ ‘ròd-cpN, Ap„^°âv$¡i“p¡ DÑf cpN A“¡ Ap¡qfõkp“p¡ ‘ròd- cpN A¡ D‘gL$ ×rô$A¡ Np¢X$h““p¡ rhõspf lsp¡. Q„v$¡g fpS>‘|sp¡“p h„idp„ S>Þd¡gu vy$Np®hsu gÁ“ ‘R>u Np¢X$h““u fpZu b“u. s¡Z¡ DÑd fus¡ fpÄeL$pfcpf

L$ep£. dÝeeyN“p Brslpkdp„ dp¡Ngp¡ rhfyÙ Np¢X$h““u fpZu vy$Np®hsuA¡ L$f¡gu gX$pC dlÒh“u R>¡. vy$Np®hsuA¡ ‘rs“p d©Ðey ‘R>u AL$bf rhfyÙ gX$sp„ gX$sp„ ‘p¡sp“p âpZ“y„ brgv$p“ Apàey„, ‘f„sy ifZpNrs õhuL$pfu “rl.

Ap¥f„NT¡b : C.k. 1658dp„ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl bÞep¡. s¡ hMs¡ dp¡Ng kpd°pÄe v$rnZ¡ Aldv$“Nf kyû A“¡ ‘ròd¡ L$pb|g’u gC“¡

‘|h®“¡ b„Npm kyû a¡gpe¡gy„ lsy„. Ap¥f„NT¡b¡ ‘p¡sp“u L$pfqL$v$} v$fçep“ ‘|h£ Aph¡gp Apkpd, v$rnZ“p buÅ‘yf“u Apqv$giplu A“¡ Np¡hmL$p¢X$p“u Ly$sybiplu“p¡ A„s ApÎep¡ A“¡ s¡d“p âv$¡ip¡ ‘p¡sp“p kpd°pÄe kp’¡ Å¡X$u v$u^p.

Aplp¡dp kp’¡ k„Oj® : Ckhu k““u s¡fdu kv$udp„ ip“ S>dpsu“p gp¡L$p¡ b°û‘yÓp “v$u“p MuZâv$¡idp„ õ’peu ’ep lsp. Ðep„ s¡dZ¡ ‘p¡sp“y„ fpÄe õ’pàey„ lsy„. õ’pr“L$ gp¡L$p¡ Ap gp¡L$p¡“¡ "Aplp¡d' L$l¡sp lsp.

Ap¥f„NT¡b“p kdedp„ Aplp¡dp A“¡ dp¡Ngp¡ hÃQ¡ gp„bp kde kyû k„Oj® Qpëep¡. dp¡Ngp¡A¡ Aplp¡dp“p âv$¡ip¡ D‘f Ap¾$dZ L$ey¯. Nv$p^ftkl“p “¡s©Ðh l¡W$m Aplp¡d k„NqW$s ’ep. gp[ÃR>s bX$aŸL$“ “pd“p k¡“p“uA¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ DN° k„Oj® L$ep¤. Aplp¡dpA¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ“p k„Oj®dp„ N¡fugp eyÙ“urs“p¡ Ap^pf gu^p¡ lsp¡. dp¡Ngp¡ dpV¡$ Apkpddp„ ‘p¡sp“u kÑp S>dphhp“y„ Ai¼e bÞey„.

iuMp¡ kp’¡“p¡ k„Oj® : iuMp¡“p “hdp Nyfy s¡Nblpvy$f¡ Ap¥f„NT¡b“u AkrlóÏ ^prd®L$ “urs rhfyÙ DN° “p‘k„v$Nu v$ip®hu. Ap¥f„NT¡b¡ s¡d“¡ 1675dp„ L¡$v$ L$fu“¡ s¡d“p¡ rifÃR>¡v$ L$ep£. s¡d“p ‘R>u Nyfy Np¡thv$tkl iuMp¡“p Nyfy bÞep. Nyfy Np¡thv$tkl¡ ‘p¡sp“p A“yepeuAp¡“¡ k„NqW$s L$fu“¡

Qp„v$bubu

fpZu vy$Np®hsu

fpZp âsp‘

Ap¥f„NT¡b

9

s¡d“pdp„ fl¡gu gX$peL$ h©rÑ“¡ âp¡Ðkpl“ Apàey„. gX$peL$ iuM eyhp“p¡“y„ A¡L$ v$m Ec„y L$ey¯. s¡“¡

"Mpgkp v$m' L$l¡hpe R>¡. Ap“„v$‘yf s¡“y„ dy¿e L$¢Ö lsy„. Ap¥f„NT¡b¡ iuMp¡ rhfyÙ gX$hp k¥Þe dp¡L$ëey„. s¡“u ap¡S>¡ Ap“„v$‘yf D‘f lºdgp¡ L$ep£. s¡ hMs¡ iuMp¡ âMf TT|çep, ‘f„sy s¡d“¡ kamsp dmu

“rl. Ðepf ‘R>u Nyfy Np¡thv$tkl v$rnZdp„ Apìep. C.k. 1708dp„ “p„v$¡X$dp„ s¡d“p D‘f lºdgp¡ ’ep¡. s¡dp„ S> s¡d“y„ d©Ðey ’ey„.

fpS>‘|sp¡ kp’¡ k„Oj® : AL$bf¡ ‘p¡sp“u kyg¡ley¼s “urs’u fpS>‘|sp¡“p¡ klL$pf d¡mìep¡ lsp¡ ‘Z Ap¥f„NT¡b“¡ fpS>‘|sp¡“p¡ klL$pf d¡mhsp„ AphX$éy„ “rl. dpfhpX$“p fpZp S>kh„stkN“p d©Ðey ‘R>u s¡“y„ fpÄe Ap¥f„NT¡b¡ dp¡Ng kpd°pÄe

kp’¡ Å¡X$u v$u^y„. vy$Np®v$pk fpW$p¡X¡$ S>kh„stkN“p “p“u Jdf“p ‘yÓ ArS>stkl“¡ dpfhpX$“u Npv$u D‘f b¡kpX$ép¡. vy$Np®v$pk fpW$p¡X¡$ dp¡Ngp¡ rhfyÙ M|b k„Oj® L$ep£. vy$Np®v$pk“p Ap rhfp¡^“¡ v$pbu v$¡hp Ap¥f„NT¡b¡ fpS>‘yÓ AL$bf“¡ dpfhpX$ dp¡L$ëep¡. fpS>‘yÓ AL$bf ‘p¡s¡ fpS>‘|sp¡“¡ dþep¡ A“¡ s¡Z¡ Ap¥f„NT¡b rhfyÙ b„X$ ‘p¡L$pey¯. Ap b„X$dp„ dlpfpô²$“p dfpW$pAp¡“u ‘Z dv$v$ g¡hp“p¡ âeÐ“ ’ep¡. vy$Np®v$pk fpW$p¡X¡$ dpfhpX$“p A[õsÒh dpV¡$ dp¡Ngp¡ rhfyÙ Ap k„Oj® Qpgy fp¿ep¡.

dfpW$pAp¡ kp’¡ k„Oj® : dlpfpô²$dp„ rihpÆ dlpfpS>“p “¡s©Ðh l¡W$m õhfpÄe“u õ’p‘“p ’C. s¡d“¡ õhfpÄe“u õ’p‘“p L$fhp“p Ap âeÐ“p¡dp„ AÞe vy$íd“p¡ kp’¡ S> dp¡Ngp¡ kp’¡ ‘Z k„Oj® L$fhp¡ ‘X$ép¡ lsp¡. s¡d“p d©Ðey ‘R>u k„‘|Z® v$rnZ cpfs Æsu g¡hp“p l¡sy’u Ap¥f„NT¡b v$rnZdp„ Apìep¡. ‘f„sy dfpW$pAp¡A¡ Ap¥f„NT¡b kp’¡ DN° k„Oj® L$ep£. ‘p¡sp“p õhps„Ôe“y„ fnZ L$ey¯. Ap kdN° k„Oj®“u dprlsu Ap‘Z¡ ApNm d¡mhhp“p R>uA¡.

1. “pd L$lp¡.

(1) Np¢X$h““u fpZu - (2) Dv$etkl“p¡ ‘yÓ - (3) dp¡NgkÑp“p¡ õ’p‘L$ - (4) bld“u fpÄe“p¡ ‘l¡gp¡ kygsp“ - (5) Nyfy Np¡thv$tkN¡ õ’p‘¡gy„ v$m -

2. S|>’dp„ “ b„^b¡ksp¡ ‘ep®e ‘k„v$ L$fp¡.

(1) kygsp“ dylçdv$, Ly$sybyØu“ A¥bL$, dylçd„v$ Op¡fu, bpbf.

(2) Apqv$giplu, r“Tpdiplu, kygsp“iplu, bqfv$iplu

(3) AL$bf, lºdpey, i¡fipl, Ap¥f„NT¡b

3. V|„$L$dp„ S>hpb gMp¡.

(1) rhS>e“Nf A“¡ bld“u Ap b¡ fpÄep¡ ip’u ârkqÙ ‘pçep„?

(2) dld|v$ Nphp“¡ ¼ep ky^pfp L$ep®?

(3) dp¡Ngp¡ dpV¡$ Apkpddp„ ‘p¡sp“u kÑp S>dphhp“y„ ip’u Ai¼e bÞey„?

4. sdpfp iåv$p¡dp„ V|„$L$dp„ dprlsu gMp¡.

(1) L©$óZv$¡hfpe (2) Qp„v$bubu (3 fpZu vy$Np®hsu

5. L$pfZ kp’¡ gMp¡.

(1) bld“u fpÄe“p ‘p„Q rhcpNp¡ ’ep. (2) fpZpk„N“p k¥Þe“p¡ ‘fpS>e ’ep¡. (3) fpZp âsp‘ Brslpkdp„ AS>fpAdf bÞep. (4) Ap¥f„NT¡b¡ Nyfy s¡Nblpvy$f“¡ L¡$v$ L$ep®. (5) fpS>‘|sp¡A¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ k„Oj® L$ep£.

Nyfy Np¡thv$tkl

õhpÝepe

10

D‘¾$d : ‘pW$dp„ Aph¡gu ìe[¼sAp¡ rhi¡ h^pf¡ dprlsu k„v$c®

‘yõsL$p¡, IV$f“¡V$, hs®dp“‘Óp¡ hN¡f¡“u dv$v$’u d¡mhp¡. D‘¾$d“u “p¡V$byL$dp„ rQÓ-dprlsu“y„ L$p¡gpS> b“php¡ A“¡ Brslpk“p hN®dp„ s¡“y„ âv$i®“ cfp¡.lº„ Ap ÅÏ„ Ry>„.

7. IV$f“¡V$“u dv$v$’u sd“¡ Ndsu L$p¡C ‘Z A¡L$ ìe[¼s“u dprlsu d¡mhp¡ A“¡ “uQ¡“p Qp¡fkdp„ gMp¡.

C.k. 1336 C.k....... C.k. 1509 C.k.......

rhS>e“Nf fpÄe“u bld“u fpÄe“u ........... dp¡Ng kÑp“u õ’p‘“p õ’p‘“p õ’p‘“p

6. kdef¡Mp ‘|Z® L$fp¡.

v$¡hrNqf qL$ëgp¡

11

3. ^prd®L$ kdÞhe

cpjp A“¡ ^d®“u rhrh^sp cpfsue kdpS>“u A¡L$ dlÒh“u rhi¡jsp R>¡. Ap rhi¡jsp“¡ Ýep“dp„ fpMu“¡ cpfsue b„^pfZ¡ kh®^d® kdcph“y„ sÒh õhuL$pey¯ R>¡. dÝeeyNu“ cpfsue kdpS>Æh“dp„ ‘Z Ap sÒh“p Ap^pf¡ ^prd®L$ kdÞhe“p âeÐ“p¡ ’ep lsp. Ap âeÐ“p¡dp„ c[¼s Ap„v$p¡g“, iuM ^d® A“¡ kyau ‘„’“y„ Ap‘Zp kdpS>dp„ rhi¡j õ’p“ R>¡. cpfs“p Sy>v$pSy>v$p âv$¡ip¡dp„ Sy>v$uSy>v$u rhQpf^pfpAp¡ âQrgs b“u. s¡dZ¡ Cðfc[¼s“u kp’¡ S> ^prd®L$ A“¡ kp„âv$preL$ kdÞhe ‘f cpf Apàep¡. s¡ rhi¡“u dprlsu Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ d¡mhhp“p R>uA¡.

cpfs“p ^prd®L$ Æh“dp„ iê$Apsdp„ L$d®L$p„X$ A“¡ b°ûop“ D‘f rhi¡j cpf Ap‘hpdp„ Aphsp¡. dÝeeyNdp„ Ap b„“¡ dpNp£ ‘pR>m flu Nep A“¡ c[¼sdpN®“y„ dlÒh hÝey„. Ap dpN®dp„ Ar^L$pfc¡v$“y„ “L$pdy„ dlÒh “ lp¡hp’u ^prd®L$ kdÞhe“¡ h^pf¡ Nrs dmu. cpfs“p Sy>v$pSy>v$p âp„sp¡dp„ õ’pr“L$ ‘qf[õ’rs“¡ A“ykfu“¡ c[¼sdpN®“p Sy>v$pSy>v$p AprhóL$pf dmu Aph¡ R>¡. Ap dpN£ k„õL©$s cpjp“¡ bv$g¡ kh® kpdpÞe gp¡L$p¡“u cpjp“p¡ Ap^pf gu^p¡. s¡’u âpv$¡riL$ cpjp“p rhL$pkdp„ Ap ^prd®L$ Ap„v$p¡g““u dv$v$ dmu.

c[¼s Ap„v$p¡g“ : c[¼s Ap„v$p¡g““u iê$Aps v$rnZ cpfsdp„ ’C lp¡hp“y„ dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap cpNdp„ “pe“pf A“¡ Amhpf c[¼s Ap„v$p¡g“p¡ âL$pidp„ Apìep. “pe“pf rihc¼s sp¡ Amhpf rhóÏc¼s lsp. rih A“¡ rhóÏ A¡L $S> R>¡, A¡d dp“u“¡ s¡d“u hÃQ¡ kdÞhe L$fhp“p âeÐ“p¡ ‘Z ’ep A^p£ cpN rhóÏ“p¡ A“¡ A^p£ cpN rih“p¡ bsphu“¡ "lqflf'“p õhê$‘“u d|rs® ‘Z dp¡V$p âdpZdp„ s¥epf L$fhpdp„ Aphu. Ap c[¼s Ap„v$p¡g“dp„ kdpS>“p v$f¡L$ õsf“p gp¡L$p¡ klcpNu bÞep„ lsp„.

Cðfâ¡d, dp“hsp, Æhv$ep, L$fyZp hN¡f¡ d|ëep¡“p¡ D‘v$¡i s¡dZ¡ Apàep¡. v$rnZ cpfsdp„ fpdp“yS> A“¡ AÞe ApQpep£A¡ c[¼s-Ap„v$p¡g““p¡ ‘pep¡ dS>b|s L$ep£. Cðf v$f¡L$ dpV¡$ R>¡, Cðf c¡v$cph L$fsp “’u, A¡hy„ s¡dZ¡ L$üy„. DÑf cpfsdp„ ‘Z fpdp“yS>“p D‘v$¡i“u kpfu Akf ’C lsu.

DÑf cpfsdp„ k„s fpdp“„v$¡ c[¼s“y„ dlÒh kdÅìey„. k„s L$buf c[¼s Ap„v$p¡g““p A¡L$ ÅZusp k„s lsp. s¡dZ¡ su’®n¡Óp¡, h°sp¡, d|rs®‘|Å“¡ dlÒh Apàey„ “rl. kÐe“¡ S> Cðf dpÞep. v$f¡L$ d“yóe A¡L$

R>¡, A¡hp¡ D‘v$¡i Apàep¡ Årsc¡v$$, dpN®c¡v$, ^d®c¡v$ dpÞep “rl. s¡d“¡ tlvy$ A“¡ dykgdp“p¡ hÃQ¡ A¡L$sp õ’p‘hu lsu. s¡dZ¡ tlvy$ A“¡ dy[õgd Ap b„“¡ ^d®“p Qyõs gp¡L$p¡“¡ L$X$L$ iåv$p¡dp„ aV$L$pep®.

b„Npmdp„ Q¥sÞe dlpâcyA¡ L©$óZc[¼s“y„ dlÒh bspìey„. s¡d“p D‘v$¡i“¡ gu^¡ gp¡L$p¡ Års“p A“¡ ‘„’p¡“p„ b„^“p¡ sp¡X$u“¡ c[¼s Ap„v$p¡g“dp„ klcpNu bÞep. Q¥sÞe dlpâcy“p âcph’u i„L$fv$¡h¡ Apkpddp„ L©$óZc[¼s“p¡ âkpf L$ep£. NyS>fpsdp„ k„s “ftkl dl¡sp ârkÙ h¥óZh k„s ’C Nep. s¡Ap¡ ‘fd L©$óZc¼s lsp. s¡dZ¡ kdp“sp“p¡ k„v$¡ip¡ Apàep¡. s¡d“¡ NyS>fpsu cpjp“p ApÛL$rh dp“hpdp„ Aph¡ R>¡.

k„s dufp„bpCA¡ L©$óZc[¼s“p¡ drldp kdÅìep¡. s¡Ap¡ d¡hpX$“p„ fpS>Ly$Vy„$b“p„ lsp„ fpS>Ly$Vy„$b“p„ kyMp¡“p¡ ÐepN L$fu“¡ s¡Ap¡ L©$óZc[¼sdp„ sëgu“ bÞep„.

k„s L$buf

12

fpS>õ’p“u A“¡ NyS>fpsu cpjpdp„ s¡dZ¡ c[¼sfQ“pAp¡ L$fu R>¡. s¡d“p„ c[¼sNusp¡ c[¼s, krlóÏsp A“¡ dp“hsp“p k„v$¡ip Ap‘“pfp„ R>¡. k„s fp¡rlv$pk A¡L$ dlp“ k„s lsp. s¡dZ¡ kdp“sp“p¡ A“¡ dp“hsp“p¡ k„v$¡i Apàep¡. k„s k¡“p A¡L$ âcphipmu k„s ’C Nep. tlv$u kprlÐe“p dlpL$rh k|fv$pk¡ "k|fkpNf' L$pìe g¿e„y. L©$óZc[¼s s¡d“p„ L$pìe“p¡ rhje R>¡. dy[õgd k„s fkMp“¡ gM¡gp„ L©$óZc[¼s“p„ Nusp¡ fkâv$ R>¡. k„s sygkuv$pk“p "fpdQqfsdp“k' N°„’dp„ fpdc[¼s“p¡ ky„v$f AprhóL$pf ’e¡gp¡ Å¡hp dm¡ R>¡.

L$Zp®V$L$dp„ bkh¡ðf¡ tgNpes rhQpf^pfp“p¡ âkpf L$ep¤. s¡dZ¡ Årsc¡v$“p¡ rhfp¡^ L$ep¤. îdârs›$p“y„ dlÒh kdÅìey„. s¡d“y„ ""L$peL$h¡

L¥$gpk'' ârkÙ k|Ó R>¡. s¡“p¡ A’® îd A¡ S> L¥$gpk R>¡. ‘p¡sp“p Ap„v$p¡g“dp„ s¡dZ¡ ”uAp¡“¡ ‘Z klcpNu b“phu. "A“ychd„V$‘' kcpN©ldp„ ’“pfu ^d®QQp®dp„ v$f¡L$ Års“p„ ”u-‘yfyj klcpNu ’hp gpÁep„. s¡dZ¡

‘p¡sp“p¡ D‘v$¡i L$Þ“X$ gp¡L$cpjpdp„ k|ÓkprlÐe“p dpÝed Üpfp Apàep¡. s¡d“p„ L$pep£“u kdpS> D‘f OZu Akf ’C. bkh¡ðf“p A“yepeuAp¡A¡ dfpW$u cpjpdp„ ‘Z fQ“p L$fu R>¡. s¡dp„’u dÞd’ õhpduA¡ gM¡gp "‘fdflõe' N°„’ ârkÙ R>¡. L$Zp®V$L$dp„ ‘„‘, ‘yf„v$fv$pk hN¡f¡ dlp“ k„sp¡ ’C Nep. s¡dZ¡ L$Þ“X$ cpjpdp„ A“¡L$ c[¼sL$h“p¡ fÃep„ R>¡.

dlp“ycph ‘„’ : s¡fdu kv$udp„ Q¾$^f õhpduA¡ dlpfpô²$dp„ "dlp“ycph' ‘„’“u õ’p‘“p L$fu. Ap ‘„’ L©$óZc[¼s“p¡ D‘v$¡i Ap‘“pfp¡ R>¡. îu Np¡thv$âcy Q¾$^f õhpdu“p Nyfy lsp. Q¾$^f“p

qióep¡dp„ v$f¡L$ Års-S>dpsu“p„ ”u-‘yfyjp¡“p¡ kdph¡i lsp¡. s¡Ap¡ kdp“sp“p ‘yfõL$sp® lsp. s¡dZ¡ dlpfpô²$- cfdp„ c°dZ L$fu“¡ dfpW$udp„ D‘v$¡i Apàep¡. k„õL©$s“¡ bv$g¡ dfpW$u

dlp“ycph ‘„’“p A“yepeuAp¡A¡ L$f¡gu L¡$V$guL$ dy¿e fQ“p “uQ¡ âdpZ¡ R>¡ : çlpIcV$¡ k„‘pqv$s L$f¡gp, Q¾$^f“u gugp“y„ hZ®“ L$fsp¡ N°„’ "gugpQqfÓ', ApÛ dfpW$u L$hreÓu dlv$„bp“p¡ "^hm¡', L¡$ip¡bpk¡ k„‘pqv$s L$f¡gp "k|Ó‘pW$ A“¡ ×ô$p„s‘pW$', v$pdp¡v$f ‘„qX$s“y„ "hÃR>plfZ', cpõL$fcË$ bp¡fuL$f“p¡ "riiy‘pgh^', “f¡ÞÖ“y„ "fy[¼dZuõhe„hf.'

dlpfpô²$dp„ k„s A¡L$“p’¡ gM¡gp tlvy$ A“¡ dykgdp“ hÃQ¡“p¡ k„hpv$ ^prd®L$ kdÞhe“u v$rô$A¡ dlÒh“p¡ R>¡. k„s i¡M dldv$“y„ "i¡M dl„dv$ Ath^ —& ÐepQ¡ ùv$eu Np¡thv$ —&&' Ap ârkÙ k|Ó Ap kdÞhe“y„ A¡L$ Dv$plfZ R>¡.



îu bkh¡ðf

Q¾$^fõhpdu

cpjp“¡ âp^pÞe Apàey„. s¡’u dfpW$u cpjp“p¡ rhL$pk ’ep¡. dfpW$u cpjpdp„ blp¡mp âdpZdp„ N°„’p¡“u fQ“p ’C.

Ap ‘„’“p¡ a¡gphp¡ dlpfpô²$dp„ dy¿eÒh¡ rhv$c® A“¡ dfpW$phpX$p rhõspfdp„ ’ep¡. rhv$c®dp„ Aph¡gy„ F>qÙ‘yf Ap ‘„’“y„ dlÒh“y„ õ’m lsy„. s¡dS> Ap ‘„’ ‘„Åb, Aa^pr“õsp“ S>¡hp v|$fv|$f“p âv$¡ip¡ ky^u ‘lp¢Ãep¡ lsp¡.

13

Nyfy“p“L$ : Nyfy“p“L$ iuM ^d®“p õ’p‘L$ A“¡ ‘l¡gp Nyfy lsp. ^prd®L$ kdÞhe“p A¡L$ dlp“ âeÐ“ sfuL¡$ s¡d“p L$pe®“p¡ Dëg¡M L$fhp¡ ‘X$i¡. s¡dZ¡ tlvy$ A“¡ dykgdp“ b„“¡ ^d®“p

Sy>v$p„Sy>v$p„ su’®n¡Óp¡“¡ v$p“ Apàey„. s¡Ap¡ d½$p ‘Z Nep lsp. c[¼scph“p v$f¡L$ õ’m¡ kfMu S> R>¡, s¡ s¡d“p Ýep“dp„ Apìey„. v$f¡L$ kp’¡ kdp“sp’u hs®hy„, A¡ s¡d“p¡ D‘v$¡i lsp¡.

tlvy$ A“¡ dykgdp“ hÃQ¡ A¡L$sp kp^hp s¡dZ¡ D‘v$¡i Apàep¡. iyÙ ApQfZ D‘f cpf d|¼ep¡. Nyfy “p“L$“p D‘v$¡i’u A“¡L$ gp¡L$p¡ âcprhs ’ep. s¡d“p rióep¡“u k„¿ep qv$hk¡-qv$hk¡ h^su NC. Nyfy“p“L$“p A“yepeuAp¡“¡ rióe A¡V$g¡ "iuM' L$l¡hpe R>¡. "NyfyN°„’kpl¡b' iuMp¡“p¡ ‘rhÓ N°„’ R>¡. Ap N°„’dp„ Nyfy“p“L$“u ‘p¡sp“u, k„s “pdv$¡h“u, k„s L$buf“u fQ“pAp¡“p¡ kdph¡i R>¡.

Nyfy“p“L$ ‘R>u iuMp¡“p “h Nyfy ’C Nep. Nyfy Np¡thv$tkN iuMp¡“p v$kdp Nyfy lsp. s¡d“p ‘R>u v$f¡L$ iuM Nyfy Np¡thv$tkN“u Apop âdpZ¡ "NyfyN°„’kpl¡b' ^d®N°„’“¡ S> Nyfy dp“hp gpÁep.

kyau ‘„’ : kyau Cõgpd“p¡ A¡L$ ‘„’ R>¡. ‘fd¡ðf â¡dde R>¡. â¡d A“¡ c[¼s“p dpN£ S> ‘fd¡ðf ky^u ‘lp¢Qu iL$pe R>¡. Aphu kyau k„sp¡“u îÙp lsu. v$f¡L$ âpZudpÓ“¡ â¡d L$fhp¡, ‘fd¡ðf“y„ tQs“ L$fhy„, kpv$Nucey¯ Æh“ Æhhy„, A¡ s¡d“p¡ D‘v$¡i lsp¡. ¿hpÅ dp¡C“yØu“ rQõsu, i¡M r“TpdyØu“ Ahrgep dlp“ kyau k„s lsp. kyau k„sp¡“p D‘v$¡i“¡ gu^¡ tlvy$-dykgdp“ kdpS>dp„ A¡L$sp õ’‘pC. cpfsue k„Nusdp„ kyau k„Nus ‘f„‘fpA¡ Ad|ëe ep¡Nv$p“ Apàey„ R>¡.

k„sp¡A¡ D‘v$¡i¡gp¡ c[¼sdpN® kh®kpdpÞe gp¡L$p¡“¡ ApQfZ dpV¡$ kfm lsp¡. v$f¡L$ ”u-‘yfyjp¡“¡ c[¼s Ap„v$p¡g“dp„ âh¡i lsp¡. k„sp¡A¡ ‘p¡sp“p rhQpf gp¡L$cpjpdp„ fS|> L$ep®. kh®kpdpÞe gp¡L$p¡“¡ s¡ h^pf¡ r“L$V$ gpÁep. cpfsue k„õL©$rs“u fQ“p A“¡ k„NW$“dp„ c[¼sdpN®“y„ blº dp¡Vy„$ ep¡Nv$p“ R>¡.

1. ‘fõ‘f hÃQ¡“p¡ k„b„^ ip¡^u“¡ gMp¡. (1) îu bkh¡ðf : L$Zp®V$L$, dufp„bpC : .......... (2) fpdp“„v$ : DÑfcpfs, Q¥sÞe dlpâcy : .....

(3) Q¾$^f .........., i„L$fv$¡h :............

2. “uQ¡“p¡ s¼sp¡ ‘|Z® L$fp¡.

âQpfL$ N°„’

(1) c[¼s Ap„v$p¡g“ ------ -------

(2) dlp“ycph ‘„’ ------ -------

(3) iuM^d® ------ -------

3. gMsp ’pAp¡. (1) k„s L$buf c[¼s Ap„v$p¡g““p â¿eps k„s

sfuL¡$ ârkqÙ ‘pçep. (2) k„s bkh¡ðf“$p„ L$pep£“u kdpS> D‘f ’e¡gu

Akf.

4. “uQ¡“p Qp¡fkdp„ Ry>‘pe¡gp„ k„sp¡“p„ “pd ip¡^p¡.

Ny fy Np¡ th v$ tk N k k

fy fp dp “„ “ k| f v$p k

“p k¡ s k„ “ g f lu ‘„

“ Q k f s v$ bu fp¡ ‘

L$ d tk d f„ â L$ k Ap

b l k ‘y A Q ¾$ O f

d Þd ’ õhp du fp„ bp C k

D‘¾$d kyau k„Nus ‘f„‘fp“y„ L$p¡C A¡L$ cS>“ d¡mhu“¡

kp„õL©$rsL$ L$pe®¾$ddp„ fS|> L$fp¡.

Nyfy“p“L$

õhpÝepe

14

4. rihpÆ ‘l¡gp„“y„ dlpfpô²$kÑfdu kv$u“u iê$Apsdp„ dlpfpô²$“p dp¡V$p

cpN“p¡ âv$¡i Aldv$“Nf“p r“Tpdipl A“¡ buÅ‘yf“p Apqv$gipl“p spbpdp„ lsp¡. dp¡Ngp¡“p¡ Mp“v$¡idp„ ‘¡kpfp¡ ’C Nep¡ lsp¡. v$rnZdp„ ‘p¡sp“u kÑp“p¡ rhõspf h^pfhp“p¡ s¡“p¡ DØ¡i lsp¡. L$p¢L$Z“u qL$“pfp‘Ë$u ‘f ApqäL$p’u Aph¡gp rkØu gp¡L$p¡“u hõsu lsu. Ap S> kde¡ eyfp¡‘’u Aph¡gp ‘p¡Vy®$NuTp¡ A„N°¡S>, ä¢Q A“¡ X$Q hN¡f¡ kÑp hÃQ¡ v$qfepC õ‘^p® A“¡ k„Oj® DN° ’sp¡ S>sp¡ lsp¡. s¡d“u hÃQ¡ h¡‘pf dpV¡$ bÅfp¡ L$bS>¡ L$fhp“u QX$kpQX$ku Ådu lsu. ‘ròd qL$“pfp‘Ë$u ‘f Aph¡gp Np¡hpdp„ A“¡ hkCdp„ ‘p¡Vy®$NuTp¡A¡ ‘l¡g¡’u S> fpÄe õ’p‘u v$u^„y lsy„; sp¡ A„N°¡S>, X$Q, ä¢Qp¡A¡ h¡‘pfu L„$‘“uAp¡“p dpÝed Üpfp hMpf“p õhê$‘¡ Q„Qy‘ps L$fhp“y„ iê$ L$fu v$u^y„ lsy„. Ap b^u kÑpAp¡ A¡L$buÅ“¡ AS>dphsp A“¡ ‘p¡sp“¡ kyfrns fpMsp. s¡d S> i¼e s¡V$gy„ hQ®õh S>dphhp“p âeÐ“ L$fsp. Ap k„Oj®“¡ gu^¡ dlpfpô²$dp„ A[õ’fsp A“¡ Akyfrnssp ìep‘u lsu. eyfp¡‘“p Ap Sy>v$pSy>v$p gp¡L$p¡“¡ s¡d“u l¡ëd¡V$ D‘f’u V$p¡‘phpmp L$l¡sp lsp.

rihpÆ ‘l¡gp„“u gp¡L$hõsu, âÅ A“¡ fpÄeL$sp® hÃQ¡“u L$X$u sfuL¡$ L$pe® L$f“pfp Ar^L$pfu, bÅf‘¡W$p¡, L$pfuNfp¡ hN¡f¡“y„ õhê$‘ kdS>hp dpV¡$ Npd, L$kbp„ A“¡ ‘fNZp„ S>¡hp„ cp¥Np¡rgL$ õ’p“p¡“u Ap¡mM lp¡hu S>ê$fu R>¡. A“¡L$ Npdp¡ dmu“¡ ‘fNÏ„ ’sy„. kpdpÞe fus¡ ‘fNZp“p dy¿e õ’m L$kbp L$l¡hpsp. L$kbp L$fsp„ “p“p Npd“¡ dp¥Å L$l¡sp. Ap‘Z¡ lh¡ Npd, L$kbp A“¡ ‘fNZp rhi¡ ¾$di: k„rná Ap¡mM L$fu gCA¡.

Npd (dp¥Å) : dp¡V$pcpN“p gp¡L$p¡ Npddp„ S> fl¡sp. Npd“¡ dp¥Å ‘Z L$l¡sp - Npd“p âdyM ‘pV$ug L$l¡hpsp. gp¡L$p¡A¡ Npd“u h^pf¡dp„ h^pf¡ S>du“ M¡suhpX$u dpV¡$ apmhhu, s¡ dpV¡$ s¡Ap¡ âeÐ“ L$fsp. Npddp„ TOX$p-V„$V$p ’pe, Ðepf¡ ip„rs õ’p‘hp“y„ L$pd ‘pV$ug L$fsp. s¡d“p L$pe®dp„ Ly$gL$Z}

dv$v$ L$fsp. S>dp ’e¡gp„ dl¡k|g“u “p¢^ L$fhp“y„ L$pd Ly$gL$Z} L$fsp. Npddp„ Sy>v$pSy>v$p L$pfuNfp¡ lsp. s¡d“u ‘pk¡ ìehkpe k„b„^u l½$ h„i‘f„‘fpNs Aph¡gp lsp. Npddp„ L$pfuNfp¡ S>¡ k¡hp Ap‘sp lsp, s¡“p bv$gpdp„ M¡X|$sp¡ ‘pk¡’u s¡d“¡ M¡su“p DÐ‘Þ““p¡ (‘¡v$pi“p¡) L¡$V$gp¡L$ (cpN) rlõkp¡ dmsp¡. s¡“¡ bg|s hkhpep“u lL$kpC L$l¡sp.

L$kbp : L$kbp¡ A¡L$ dp¡Vy„$ NpdXy„$ S> lsy„. kpdpÞe fus¡ s¡ ‘fNZp“y„ dy¿e õ’m fl¡sy„. v$p.s. Iv$p‘yf ‘fNZp“y„ dy¿e õ’m Iv$p‘yf L$kbp, hpC ‘fNZp“y„ dy¿e õ’m hpC L$kbp. Npd âdpZ¡ S> L$kbpdp„ dy¿e ìehkpe M¡su“p¡ lsp¡. Ðep„ ky’pf, gylpf hN¡f¡ Ly$im L$pfuNfp¡ ‘Z lsp. L$kbp“u “ÆL$dp„ S> bÅf‘¡W$ lsu. (i¡V¡$) iplºL$pf A“¡ dlpS>“ bÅf‘¡W$“p hs“v$pf L$pfcpfu lsp. v$f¡L$ Npddp„ bÅf lp¡e S> A¡hy„ “lp¡sy„. ‘Z Npddp„ bÅf hkphhp“y„ L$pd iplºL$pf-dlpS>“p¡“y„ lsy„. s¡ dpV¡$ s¡d“¡ kfL$pf ‘pk¡’u S>du“ A“¡ Npdgp¡L$p¡ ‘pk¡’u L¡$V$gpL$ l½$ dmsp. bÅf“p¡ rlkpb fpMhp“y„ L$pd dlpS>“ k„cpmsp lsp.

‘fNÏ„ : A“¡L$ Npdp¡ dmu“¡ ‘fNÏ„ b“sy„ lp¡hp R>sp„ v$f¡L$ ‘fNZp“p„ Npdp¡“u k„¿ep kfMu lp¡su “’u. v$p.s., ‘yZ¡ ‘fNÏ„ Ap dp¡Vy„$ ‘fNÏ„ lsy„. s¡dp„ 290 Npdp¡ lsp„. QpL$Z ‘fNZpdp„ 64

hufdpsp rS>ÅbpC“u Apop A“ykpf ‘y“p “ÆL$“p ‘pjpZdp„ A¡L$ bÅf hkphhpdp„ Aphu. s¡“¡ "rS>Å‘yf' L$l¡hpe R>¡. dpg‘yfp, M¡g‘yfp, ‘fk‘yfp, rhW$p‘yfp ‘Z dpgp¡Æ, M¡gp¡Æ, ‘fkp¡Æ A“¡ rhW$p¡Æ“p “pd¡ Ap¥f„Npbpv$dp„ hkph¡gu “hu bÅfp¡ R>¡. "M¡X$'“u ‘pk¡ Aph¡gu "rihp‘yf' bÅf rihpÆ dlpfpS>“p “pd¡ hkph¡gu lsu.


15

Npddp„ fl¡hy„ dyíL¡$gS>“L$ b“¡ R>¡. gp¡L$p¡ Npd R>p¡X$hp gpN¡ R>¡. gp¡L$p¡“¡ hs“ R>p¡X$hp“p¡ (kde) hpfp¡ Aph¡ R>¡. vy$L$pm âÅ“¡ kp¥’u dp¡Vy„$ k„L$V$ gpN¡ R>¡.

dlpfpô²$dp„ C.k. 1630dp„ Aphp¡ S> A¡L$ dp¡V$p¡ vy$L$pm ‘X$ép¡ lsp¡. Ap vy$L$pm’u gp¡L$p¡ bphfp b“u Nep„ lsp„. A“pS>“u suh° AR>s hsp®C lsu. cpMfu“p Vy$L$X$p dpV¡$ gp¡L$p¡ ‘p¡sp“¡ h¡Qhp dpV¡$ s¥epf ’sp, ‘Z g¡“pfp S> L$p¡C “lp¡sp. A¡hy„ hZ®“ hp„Qhp dm¡ R>¡. Ly$Vy„$bp¡ Aõsìeõs ’C Nep„ lsp„. Y$p¡f-Y$p„Mfp¡ d©Ðey ‘pçep„. M¡su ìehkpe ‘X$u cp„Áep¡, DÛp¡N^„^p W$‘ ’C Nep. Apr’®L$ ìehlpf Ly„$W$us ’C Nep¡. gp¡L$p¡ cV$L$sp„ ’hp’u s¡d“u vy$v$®ip ’C. Aphp Aõsìeõs ’e¡gp gp¡L$Æh““¡ ’pm¡ ‘pX$hy„ A¡ A¡L$ dp¡V$p¡ ‘X$L$pf lsp¡.

hpfL$fu ‘„’“y„ L$pe® : A„^îÙp A“¡ L$d®L$p„X$“u kdpS> D‘f S>bfv$õs Akf lsu. gp¡L$p¡ âpfå^hpv$“¡ Ap^u“ ’C Nep„ lsp„. s¡d“u âeÐ“iugsp AV$L$u NC lsu. âÅ“u [õ’rs M|b lpgpL$u cf¡gu lsu. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ kdpS>dp„ Q¡s“p âNV$phhp“p¡ âeÐ“ dlpfpô²$“p hpfL$fu ‘„’¡ L$ep£.

dlpfpô²$dp„ k„s “pdv$¡h, k„s op“¡ðf’u iê$ ’e¡gu k„s‘f„‘fp kdpS>“p rhrh^ õsf¡’u Aph¡gp k„sp¡A¡ ApNm Qgphu. Ap k„s ‘f„‘fpdp„ kdpS>“p v$f¡L$ õsf“p gp¡L$p¡ lsp„. v$p.s., k„s Qp¡Mpd¡mp, k„s Np¡fp¡bp, k„s kphsp, k„s “flqf, k„s k¡“p, k„s i¡M dl„dv$ hN¡f¡. s¡ S> âdpZ¡ k„s d„X$mudp„ k„s Qp¡Mp¡bp“u ‘Ð“u k„s kp¡efpbpC A“¡ bl¡“ k„s r“d®mpbpC, k„s dy¼spbpC, k„s S>“pbpC, k„s L$pÞlp¡‘pÓp, k„s brlZpbpC rkEfL$f S>¡hu ”uAp¡ ‘Z lsu. Ap k„s Qmhm“y„ dy¿e L¢$Ö ‘„Y$f‘yf lsy„. s¡d“p„ Côv$¡h rhÌ$g lsp„. ‘„Y$f‘yfdp„ Q„ÖcpNp “v$u“p qL$“pf¡ Ap b^u k„sd„X$mu A“¡ hpfL$fu c[¼skpNfdp„ X|$bu S>C õ“p“ L$fsp„. Ðep„ cS>“, L$us®“ A¡“¡ klcp¡S>““p dpÝed Üpfp kdp“sp“p¡ âkpf ’ep¡.$

Npdp¡ lsp„. v$¡idyM A“¡ v$¡i‘p„X¡$ ‘fNZp“p hs“v$pf Ar^L$pfu lsp. v$¡idyM ‘fNZp“p ‘pqV$g“p¡ âdyM lsp¡. rifhm ‘fNZ„y„ “p“y„ lsy„. s¡dp„ 40 Npdp¡ lsp„. Npd“p õsf¡ S>¡ L$pd ‘pV$ug L$fsp s¡ S> L$pd ‘fNZp“p õsf¡ v$¡idyM L$fsp. s¡dS> ‘fNZp“p b^p Ly$gL$Z}Ap¡“p âdyM v$¡i‘p„X¡$ lsp. Npd“p õsf¡ S>¡ L$pd Ly$gL$Z} L$fsp s¡ L$pd ‘fNZp„“p õsf¡ v$¡i‘p„X¡$ L$fsp. Ap hs“v$pf Ar^L$pfu âÅ A“¡ kfL$pf hÃQ¡“u L$X$uê$‘ (kp„L$m) lsp.

‘fNZp“p„ Npdp¡ D‘f ¼epf¡L$ lºdgpAp¡ ’pe A’hp vy$L$pm“u ‘qf[õ’rs Dv¹$ch¡, sp¡ âÅ“u hps kfL$pf ‘pk¡ fS|> L$fhp“y„ L$pd hs“v$pfp¡ L$fsp. L¡$V$guL$ hMs Ap Ar^L$pfu ‘p¡sp“p Ar^L$pf“p¡ vy$fy‘ep¡N L$fsp. s¡Ap¡ ¼epf¡L$ âÅ ‘pk¡’u h^pf¡ ‘¥kp S>dp L$fsp, sp¡ ¼epf¡L$ âÅ ‘pk¡’u DOfph¡gu fL$d kfL$pf ‘pk¡ S>dp L$fphhpdp„ rhg„b L$fsp. Aphp hMs¡ âÅ Ópku S>su.

b¡ Npd õhs„Ó R>¡ s¡ v$ip®hhp dpV¡$ "dp¡Vy„$' A“¡ "“p“y„' “pd“p¡ D‘ep¡N L$fhpdp„ Aphsp¡. d|m Npd "dp¡Vy„$' A“¡ “h„y Npd "“p“y„' v$p.s., d|m hX$Nph (dp¡Vy„$) A“¡ “hy„ hX$Np„h (“p“y„)

vy$L$pm“y„ k„L$V$ : M¡su hfkpv$“p ‘pZu ‘f Ap^pqfs lp¡e R>¡. hfkpv$ “ ‘X¡$ sp¡ M¡sfdp„ ‘pL$ ’sp¡ “’u. ‘R>u AÞ“^pÞe“p cph h^¡ R>¡. gp¡L$p¡¡“¡ A“pS> dmhy„ dyíL¡$g b“¡ R>¡. S>“phfp¡“¡ Qpfp¡ dmsp¡ “’u. ‘pZu“u suh° AR>s Ecu ’pe R>¡. gp¡L$p¡¡“¡

Ap ÅZu gCA¡.

"hs“' Af¡rbL$ (Afbu) iåv$ R>¡. dlpfpô²$dp„ s¡ h„i‘fp„Ns A“¡ L$pedu õhê$‘¡ D‘ep¡Nu S>du“ dl¡k|g’u dy¼s S>du““p A’®dp„ h‘fpe R>¡.


16

k„s “pdv$¡h : s¡Ap¡ hpfL$fu k„âv$pe“p A¡L$ î¡›$ k„s lsp. Ly$im k„NW$L$ lsp. DÑd L$us®“L$pf

‘Z lsp. L$us®““p dpÝed Üpfp s¡dZ¡ v$f¡L$ Års-S>dprs“p ”u- ‘yfyjp¡“¡ A¡L$rÓs L$fu“¡ s¡d“pdp„ kdp“sp“u cph“p ÅN©s L$fu. "“pQ| L$us®“pQ¡ f„Nu —& op“v$u‘ gph| S>Nu—&& (“pQuA¡ L$us®““¡ k„N¡,

op“v$u‘ âNV$phuA¡ S>N¡.) Ap s¡d“u ârsop lsu. s¡d“p Ac„Np¡ (L$pìep¡) ârkÙ R>¡. A“¡L$ k„sp¡ A“¡ kh®kpdpÞe gp¡L$p¡ D‘f s¡d“p D‘v$¡i“p¡ âcph ‘X$ép¡ lsp¡. s¡Ap¡ ‘p¡sp“p rhQpfp¡“p¡ âkpf L$fsp„ L$fsp„ ‘„Åb kyû Nep lsp. s¡dZ¡ gM¡gp„ ‘v$p¡ iuMp¡“p "NyfyN°„’kpl¡b' N°„’dp„ kdprhô$ R>¡. s¡dZ¡ cpNhs ^d®“p¡ k„v$¡ip¡ Npd¡Npd ‘lp¢QpX$hp“y„ L$pe® L$ey¯. s¡dZ¡ ‘„Y$f‘yfdp„ rhÌ$gd„qv$f“p dlpÜpf kpd¡ k„s Qp¡Mpd¡mp“u kdpr^ bp„û. s¡d“y„ Ap L$pe® ArhõdfZue R>¡.

k„s op“¡ðf : s¡Ap¡ hpfL$fu k„âv$pe“p A¡L$ â¿eps k„s lsp. s¡dZ¡ k„õL©$s N°„’ "cNhsNusp'“p¡

A’® dfpW$udp„ õ‘ô$ L$fsp¡ "cphp’®v$ur‘L$p' A¡V$g¡ L¡$ "op“¡ðfu' N°„’ fÃep¡. s¡dS> s¡dZ¡ "Ad©sp“ych' N°„’“u fQ“p L$fu. s¡dZ¡ ‘p¡sp“p N°„’p¡ Üpfp A“¡ Ac„Np¡ (L$pìep¡) Üpfp c[¼sdpN®“y„ dlÒh kdÅìey„ R>¡. kpdpÞe

gp¡L$p¡ ApQfZ L$fu iL¡$, s¡hp¡ ApQpf^d® kdÅìep¡. hpfL$fu k„âv$pe“¡ ^d®“u ârsóW$p d¡mhu Ap‘u. Arsie ârsL|$m ‘qf[õ’rsdp„ Æh“ Æhhp R>sp„ ‘Z s¡dZ¡ ‘p¡sp“p d““y„ k„syg“ Nydpìey„ “rl A“¡ L$Vy$sp“¡ (L$X$hpi“¡) d“dp„ fl¡hp v$uû “rl.

s¡dZ¡ op“¡ðfudp„ gM¡gy„ "‘kpev$p“' Ddv$p A“¡ DÃQ k„õL$pf Ap‘“pfy„ R>¡. s¡d“p cpC k„s r“h©rÑ“p’ A“¡ k„s kp¡‘p“v$¡h s¡dS> bl¡“ dy¼spbpC“u L$pìefQ“pAp¡ ‘Z ârkÙ R>¡.

k„s A¡L$“p’ : s¡Ap¡ dlpfpô²$“p c[¼sAp„v$p¡g““p A¡L$ dlp“ k„s lsp. s¡d“y„ kprlÐe rh‘yg A“¡ rhrh^ âL$pf“y„ R>¡. s¡dp„ Ac„N (d^yf c[¼sNusp¡),

Np¥mZu, v$uO® Ap¿ep“L$pìe cpfyX$ hN¡f¡“p¡ kdph¡i R>¡. s¡dZ¡ cpNhs ^d®“u fS|>Aps kfm A“¡ krhõsf L$fu R>¡. cphp’® fpdpeZdp„ fpdL$’p“p r“rdÑ¡ gp¡L$Æh““y„ Apg¡M“ L$ey¯ R>¡. s¡dZ¡ k„õL©$s N°„’ cpNhs“p

c[¼srhjeL$ cpN“p¡ A’® dfpW$udp„ rhiv$ fus¡ kdÅìep¡ R>¡. s¡d“p Ac„Np¡dp„ ‘p¡sp‘Ï„ gpN¡ R>¡. ‘fdpÐdp“u âprá dpV¡$ k„kpf R>p¡X$hp“u S>ê$f “’u, A¡ s¡dZ¡ ‘p¡sp“p ApQfZ Üpfp bsphu v$u^y„. s¡Ap¡ kpQp A’®dp„ gp¡L$rinL$ lsp. ‘p¡sp“u dfpW$u cpjp L$p¡C‘Z cpjp L$fsp„ Esfsu “’u A¡d s¡Ap¡ dp“sp lsp. "k„õL©$s hpZu v$¡h¡ L¡$gu —& sfu âpL©$s L$pe Qp¡fp‘pk|r“ Èpgu?'' (k„õL©$s v$¡hhpZu R>¡ sp¡ âpL©$s iy„ Qp¡fp¡A¡ b“phu R>¡?) A¡hy„ s¡dZ¡ k„õL©$s ‘„qX$sp¡“¡ õ‘ô$ iåv$p¡dp„ ‘|R¹>e|„ lsy„. s¡dZ¡ AÞe ^dp£“p¡ rsfõL$pf L$fp“pfpAp¡“u kMs V$uL$p L$fu R>¡.

k„s syL$pfpd : s¡Ap¡ ‘yZ¡ “ÆL$“p v$¡lº Npd“p lsp. s¡d“u Ac„NfQ“pAp¡ Ap“„v$- v$peu A“¡ kfm R>¡. s¡d“p Ac„Np¡“¡ î¡›$ L$rhÒh“u KQpC kp„‘X$u R>¡. k„s syL$pfpd“u "Np’p' dfpW$u cpjp“u AZdp¡g Adp“s R>¡. s¡Ap¡ vy$:Mu A“¡ ‘uqX$sp¡dp„ v$¡hÒh r“lpmhp“y„ L$l¡su hMs¡ gM¡ R>¡, "S>¡ L$p

k„s “pdv$¡h

k„s op“¡ðf

k„s A¡L$“p’

k„s syL$pfpd

17

f„S>g¡ Np„S>g¡ —& Ðep„ku çlZ¡ Å¡ Ap‘yg¡ —& sp¡rQ kp^y Ap¡mMphp —& v$¡h s¡’¡rQ ÅZphp —&&' (S>¡ vy$:Mu R>¡ - ‘uqX$s R>¡, s¡“¡ ‘p¡sp“p NZ¡ s¡“¡ kpQp k„s L$l¡hpe - s¡d“pdp„ cNhp“ hk¡gp ÅZhp) ‘p¡sp“p Ap ×rô$L$p¡Z“¡ gu^¡ S> s¡dZ¡ ‘p¡sp“u ‘pk¡“p gp¡L$p¡“¡ Ap‘¡gp L$fS>“p L$pNm‘Óp¡ IÖpeZu “v$u“p hl¡Zdp„ Xy$bpX$u“¡ L¡$V$gp„e¡ Ly$Vy„$bp¡“¡ L$fS>dy¼s L$ep¯. s¡dZ¡ kdpS>dp„ âhssp v$„c A“¡ A„^îÙp D‘f M|bS> L$X$L$ iåv$p¡dp„ V$uL$p L$fu R>¡. c[¼s“¡ kv$pQpf kp’¡ Å¡X$hp ‘f s¡dZ¡ cpf Apàep¡ R>¡. "Å¡X$p¡r“ep ^“ DÑd ìehlpf¡ —& Dv$pk rhQpf¡ h¡Q L$fu—&&' A¡hp¡ s¡d“p D‘v$¡i“p¡ kpf lsp¡ s¡d L$lu iL$pe. kdpS>“p L¡$V$gp„L$ Qyõs-k“ps“u gp¡L$p¡A¡ s¡dZ¡ L$f¡gu gp¡L$ÅN©rs“p¡ rhfp¡^ L$ep£. s¡d“¡ Akgdp„ Ac„N fQhp“p¡ Ar^L$pf S> “’u, A¡hp¡ v$php¡ L$fu“¡ s¡dZ¡ s¡d“u “p¡V$byL$p¡ IÖpeZu “v$u“p hl¡Zdp„ X|$bpX$u v$uû. s¡dZ¡ Ap v$f¡L$ rhfp¡^“p¡ ûfS> A“¡ Dv$pfsp’u kpd“p¡ L$ep¤.

k„s syL$pfpd“p rióe A“¡ klL$pe®L$fp¡ Sy>v$u-Sy>v$u Års-S>dpsu“p lsp. “phÆ dpmu, Nh“fi¡V$ hpZu, k„spÆ S>N“pX¡$, rihbp L$pkpf, brlZpbpC rkEfL$f, dlpv$Æ‘„s Ly$gL$Z} s¡dp„“p„ L¡$V$gp„L$ “pdp¡ R>¡. N„Npfpd‘„s dhpm A“¡ k„spÆ S>N“pX¡$A¡ k„s syL$pfpd“p Ac„Np¡ gMu“¡ fp¿ep A¡ s¡d“u dlÒh“u L$pdNufu R>¡.

k„sp¡“p L$pe®“u agîyrs : k„sp¡A¡ gp¡L$p¡“¡ kdp“sp“p¡ k„v$¡i Apàep¡. dpZkpC A“¡ dp“hsp^d® iuMìep¡. A¡L$buÅ D‘f â¡d fpMhp¡, A¡L$rÓs ’hy„ A“¡ A¡L$sp’u fl¡hy„, A¡ s¡d“p¡ D‘v$¡i lsp¡. s¡d“p„ L$pep£“¡ gu^¡ gp¡L$p¡dp„ ÅN©rs Aphu. ‘fv$¡iu lºdgpAp¡, vy$L$pm“u ‘qf[õ’rs A’hp Sy>v$pSy>v$p âL$pf“p„ AÞe Ly$v$fsu k„L$V$p¡ Aph¡ Ðepf¡ s¡“u tQsp “ L$fsp„ L¡$hu fus¡ Æhhy„, A¡ rhi¡ s¡dZ¡ Ap‘¡gp¡ D‘v$¡i gp¡L$p¡ dpV¡$ dp¡V$p¡ Ap^pf bÞep¡. s¡d“p Ap L$pe®“¡ gu^¡ dlpfpô²$“p gp¡L$p¡dp„ ApÐdrhðpk DÐ‘Þ“ ’ep¡. kdpS>dp„ ^d®“y„ ‘s“ ’ey„ lsy„. A¡hp kde¡ k„sp¡A¡ ApNm Aphu“¡ kdpS>“y„ fnZ L$ey¯. s¡Ap¡ ^d®“p¡

kpQp¡ A’® kdÅhhp gpÁep. gp¡L$p¡ hÃQ¡ flu“¡ s¡d“p„ kyMvy$:M kdÆ“¡ c[¼sdpN®“¡ âp^pÞe Ap‘hp gpÁep. A¡hp kde¡ kdpS>“p L¡$V$gp„L$ Qyõs-k“ps“u gp¡L$p¡ s¡d“p¡ rhfp¡^ L$fhp gpÁep„. Ap rhfp¡^ kl“ L$fhp¡ A¡V$g¡ ‘p¡sp“p„ L$s®ìe“p¡ S> A¡L$ cpN R>¡, A¡d k„sp¡ dp“sp„ lsp„, "syL$p çlZ¡ sp¡rQ k„s —& kp¡iu S>Npe¡ ApOps —&&' Ap iåv$p¡dp„ k„s syL$pfpd¡ kpQp k„s“p„ gnZp¡ bspìep„ R>¡.

rhÜp“-‘„qX$sp¡“u dyíL¡$g cpjp“p ^d®“¡ k„sp¡A¡ kh®kpdpÞe gp¡L$p¡“u cpjpdp„ ‘qfhrs®s L$ep£. fp¡tS>v$p ìehlpf“u cpjpdp„ s¡dZ¡ ‘fd¡ðf“¡ rh“„su L$fu. ‘fd¡ðf ‘pk¡ b^p„ kfMp„ R>¡. A¡hu c|rdL$p õhuL$pfu hZ® A“¡ Års“p Arcdp““¡ bpSy>A¡ fpMu Ap‘Z¡ A¡L$-buÅ“¡ "‘fd¡ðf“p„ bpmL$p¡'“p õhê$‘dp„ Å¡hp Å¡CA¡, A¡ riMpdZ kdpS>“¡ Ap‘u. Ap b^p k„sp¡“u rhi¡jsp A¡V$g¡ c[¼s L$fsp„ lp¡hp R>sp„ s¡dZ¡ ‘p¡sp“p„ L$s®ìep¡ - L$pep£ R>p¡X$ép„ “lp¡sp„. s¡dZ¡ ‘p¡sp“p„ L$pe®dp„ ‘fd¡ðf“¡ Å¡ep. "L$p„v$p d|mp cpÆ& Ahû rhW$pC dpTu——&&'A¡d k„s kphsp dlpfpS>¡ L$üy„. s¡d“y„ Ap rh^p“ M¡su“p„ L$pe® k„b„û lp¡hp R>sp„ ‘Z s¡ k„sp¡“p fp¡tS>v$p Æh““p AÞe âL$pf“p„ L$pep£“¡ ‘Z gpNy ‘X¡$ R>¡. k„sp¡ ‘p¡s‘p¡sp“p ìehkpe kpQhu“¡ c[¼s, D‘v$¡i, L$rhÒh L$fsp„ füp„. s¡dZ¡ kdpS>“u “¥rsL$ kdS>“¡ rhL$rks L$fu.

fpdv$pk õhpdu : fpdv$pk õhpdu dfpW$phpX$p“p Å„b Npd“p. s¡dZ¡ i[¼s“u D‘pk“p“y„ dlÒh õ‘ô$ L$ey¯.

‘„Y$f‘yf“p epÓph°s (k„O) rhi¡ h^pf¡ dprlsu d¡mhu“¡ “uQ¡“p dyØpAp¡ bpbs QQp® L$fp¡.

hpfL$fu epÓpA¡ ¼ep drl“pdp„ Åe R>¡? epÓp“y„ r“ep¡S>“ L¡$hy„ lp¡e R>¡?

Qpgp¡, QQp® L$fuA¡—&

18

"dfpW$p rssyL$p d¡mhphp —&

dlpfpô²$ ^d® hpY$hphp —&'

s¡d“p¡ Ap k„v$¡ip¡ ârkÙ R>¡. s¡dZ¡ v$pkbp¡^, L$ê$Zpô$L¡$, d“pQ¡ ïgp¡L$ S>¡hp kprlÐe“p dpÝed Üpfp âÅ“¡ ìehlpqfL$ rinZ“p¡ ‘pW$ cZpìep¡. gp¡L$Ap„v$p¡g““y„ A“¡ gp¡L$k„OW$““y„ dlÒh kdÅìey„. kd’® k„âv$pe“u õ’p‘“p L$fu. Ap k„âv$pe“y„ L¡$ÞÖ Qpam lsy„. fpd A“¡ l“ydp““u D‘pk“p“p¡ âkpf

L$ep£. ‘p¡sp“p rhQpfp¡“p âkpf dpV¡$ s¡dZ¡ M|b S> âhpk L$ep£ R>¡.

‘fs„Óspdp„’u õhs„Ósp“u â¡fZp : rihpÆ ‘l¡gp„“p dlpfpô²$dp„ fpS>L$ue,

kpdprS>L$, kp„õL©$rsL$ hN¡f¡ âL$pf“u [õ’rs ‘Z kpdpÞe fus¡ Aphu lsu. Ap kdedp„ dlpfpô²$ Apqv$giplu hN¡f¡ kÑp“p r“e„ÓZ l¡W$m lsy„. s¡’u s¡ õhs„Ó “lp¡sy„. Apd lp¡hp R>sp„ ‘Z L¡$V$guL$ ìe[¼s A“¡ rhQpf^pfp õhs„Ósp“p õhà“p„ Å¡sp„ lsp„. Aphp OV$L$p¡dp„ õhfpÄe“p k„L$ë‘L$ dp“hpdp„ Aphsp ilpÆ fpÅ“y„ õ’p“ dp¡Mf¡ lsy„.

1. “uQ¡“p¡ s¼sp¡ ‘|Z® L$fp¡.Npd/dp¥Å L$kbp ‘fNZp

L$p¡“¡ L$l¡hpe ----- ---- -----

‘v$pr^L$pfu ----- ---- -----

Dv$plfZ ----- ---- -----

2. A¡V$g¡ iy„? (1) dp¡Vy„$ (d|m) - (2) bg|s (hkhpep“u lL$kpC) - (3) hs“ -

3. ip¡^u“¡ gMp¡. (1) L$p¢L$Z qL$“pfp‘Ë$u D‘f ApqäL$p’u Aph¡gp

gp¡L$p¡ - (2) Ad©sp“ych N°„’“p fQresp - (3) k„s syL$pfpd“y„ Npd -

(4) cpfyX$“u (Ap¿ep“ v$uO®L$’p) fQresp - (5) i[¼s“u D‘pk“p“y„ dlÒh kdÅh“pf - (6) õÓu k„sp¡“p„ “pd -

4. sdpfp iåv$p¡dp„ dprlsu A“¡ L$pep¤ gMp¡. (1) k„s “pdv$¡h (3) k„s op“¡ðf (2) k„s A¡L$“p’ (4) k„s syL$pfpd

5. vy$L$pm âÅ“¡ dp¡Vy„$ k„L$V$ ip dpV¡$ gpNsy„?

D‘¾$d : (1) hpfL$fuAp¡“u ‘v$epÓp“p epÓpmyAp¡“¡ Ap‘Z¡

dv$v$ L¡$hu fus¡ L$fu iL$uA¡, s¡“y„ r“ep¡S>“ gMp¡.

(2) rhrh^ k„sp¡“p ‘qfh¡i ^pfZ L$fu s¡d“p L$pìep¡“u fS|>Aps L$fp¡.

fpdv$pk õhpdu

õhpÝepe

19

kÑfdu kv$u“p ‘|hp®^®dp„ dlpfpô²$dp„ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS> eyNâhs®L$ ìe[¼sdÒh sfuL¡$ ârkÙ ’ep. s¡dZ¡ Al]“u AÞepeu fpS>kÑp“¡ ‘X$L$pfu“¡ õhfpÄe“u õ’p‘“p L$fu. s¡d“p¡ S>Þd iL¡$ 1551, apNZ hv$ ÓuS>“¡ qv$hk¡ A¡V$g¡ S> 19 a¡b°yApfu, 1630“p fp¡S> ‘yZ¡ rS>ëgp“p Sy>Þ“f “ÆL$“p rih“¡fu qL$ëgp D‘f ’ep¡ lsp¡. s¡dZ¡ L$f¡gu õhfpÄe õ’p‘“p“u dprlsu Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ d¡mhhp“p R>uA¡.

ilpÆfpÅ : rihpÆ dlpfpS>“p r‘sp ilpÆfpÅ v$rnZ“p A¡L$ ârsr›$s kfv$pf lsp. dp¡Ngp¡A¡ r“Tpdiplu Æshp dpV¡$ A¡L$ Ty„b¡i lp’ ^fu.

Ap Ty„b¡idp„ buÅ‘yf“p Apqv$gipl¡ dp¡Ngp¡“¡ klL$pf Apàep¡. dp¡Ngp¡ v$rnZdp„ âh¡iu iL¡$ “rl, s¡hy„ ilpÆfpÅ BÃR>sp lsp dpV¡$ s¡dZ¡ dp¡Ngp¡“p¡ âMf rhfp¡^ L$fu“¡ r“Tpdiplu bQphhp“p¡ âeÐ“ L$ep£; ‘f„sy dp¡Ngp¡ A“¡ Apqv$giplu“p kpdÕe® ApNm s¡Ap¡ V$L$u i¼ep “rl. C.k. 1616 dp„ r“Tpdiplu“p¡ ‘fpS>e ’hp’u s¡“p¡ A„s Aphu Nep¡.

r“Tpdiplu“y„ A[õsÒh “pi ‘pçep ‘R>u ilpÆfpÅ buÅ‘yf“p Apqv$gipl“p kfv$pf bÞep. ilpÆfpÅ ‘pk¡“p cudp A“¡ “ufp “v$u hÃQ¡“y„ ‘y“p, k|‘p, Hv$p‘yf A“¡ QpL$Z ‘fNZp s¡“u d|m ÅNuf“p¡ dygL$ (âv$¡i) Apqv$gipl¡ s¡d“u ‘pk¡ S> fl¡hp v$u^p¡. Apqv$gipl ‘pk¡’u s¡d“¡ L$Zp®V$L$dp„ b„Ng|fy A“¡ s¡“u Apk‘pk“p¡ âv$¡i ÅNuf sfuL¡$ dþep¡.

5. õhfpÄe õ’p‘“p

ilpÆfpÅ ‘fp¾$du, ^¥e®hp“, byqÙipmu A“¡ î¡›$ fpS>“urso lsp. s¡ DÑd ^“y^®f (bpZphmu) lsp. s¡d S>, sghpf, ‘Ë$p A“¡ cpgp Qgphhpdp„ Ly$im lsp. âÅ D‘f s¡d“¡ Arsie â¡d lsp¡. dlpfpô²$, L$Zp®V$L$ A“¡ sprdg“pXy$“p A“¡L$ âv$¡i s¡dZ¡ Æsu gu^p lsp. v$rnZ cpfsdp„ s¡d“u S>bfu ^pL$ lsu. rihfpe A“¡ rS>ÅbpC b„Ng|fy lsp„ Ðepf¡ s¡dZ¡ rihfpe“¡ fpÅ b“hp dpV¡$ ep¡Áe A“¡ DÑd rinZ Ap‘hp“u ìehõ’p L$fu lsu. ‘fv$¡iu gp¡L$p¡“u kÑp D’gphu õhfpÄe õ’p‘hp“u s¡d“u ‘p¡sp“u suh° BÃR>p lsu. dpV¡$ S> s¡d“¡ õhfpÄe k„L$ë‘L$ L$l¡hpe R>¡. s¡dZ¡ rihfpe A“¡ rS>ÅbpC“¡ ep¡Áe s¥epfu kp’¡ rhðpky A“¡ L$s®ìer“›$ dv$v$“uip¡ kp’¡ b„Ng|fy’u ‘y“p dp¡L$ëep„.

hufdpsp rS>ÅbpC : rS>ÅbpC bygY$pZp rS>ëgp“p tkv$M¡X$ fpÅ“p ârsr›$s kfv$pf gMyÆfpS>¡ Å^h“u L$Þep lsp„. s¡d“¡ “p“‘Zdp„ S> rhrh^ L$gpAp¡ kp’¡ gíL$fu rinZ ‘Z dþey„ lsy„. ilpÆ dlpfpS>“y„ õhfpÄe õ’p‘hp“y„ õhà“ kpL$pf ’pe, s¡ dpV¡$ s¡Ap¡ s¡d“¡ âp¡Ðkpl“ Ap‘u“¡ dv$v$ L$fsp„ lsp„. s¡Ap¡ bplp¡i A“¡ v$uO®×rô$ ^fphsp fpS>“urso lsp„. õhfpÄe“u õ’p‘“p L$fhp“p L$pe®dp„ s¡dZ¡ rihfpe“¡ kss dpN®v$i®“ Apàey„. âk„N Aph¡ sp¡ âÅ“p âñp¡

ÅNuf - ÅNuf A¡V$g¡ L$p¡C A¡L$ âv$¡i“p dl¡k|g“p¡ D‘ep¡N / D‘cp¡N L$fhp“p¡ l½$. fpÄeL$sp®“u k¡hpdp„ S>¡d“¡ kfv$pfu dm¡ s¡d“¡ fp¡L$X$ fL$d“p õhê$‘dp„ h¡s“ “ Ap‘sp h¡s““u fL$d S>¡V$gu AphL$ dl¡k|gdp„’u dm¡ A¡V$gp¡ âv$¡i r“ey¼s L$fu Ap‘hpdp„ Aphsp¡. s¡“¡ "ÅNuf' L$l¡sp.


ilpÆfpÅ

20

DL$g¡hp dpV¡$ DL¡$g L¡$ r“h¡X$p¡ gphhp“y„ L$pd ‘Z s¡Ap¡ L$fsp„ lsp„. s¡dZ¡ s¡“¡ QpqfÔe, kÐerâesp, hpL¹$Qpsye®, Ly$imsp, ¥̂e®, r“c®esp,

i”p¡-lq’epfp¡ hp‘fhp“y„ rinZ, rhS>e“u ApL$p„np,

õhfpÄe“y„ õhà“ hN¡f¡“p k„õL$pf Apàep lsp.

rihfpe“p klL$pe®L$fp¡ : rihpÆ dlpfpS>¡ õ’p‘“p“u iê$Aps dphm rhõspfdp„’u L$fu. dphm A¡V$g¡ lpg“p ‘yZ¡ rS>ëgp“p¡ ‘ròd A“¡ “¥F>Ðe qv$ip“p¡ rhõspf. dphm âv$¡i Xy„$Nfpm, v$qfepC MpChpmp¡ A“¡ vy$N®d lsp¡. dphmâv$¡i“u Ap cp¥Np¡rgL$ ‘qf[õ’rs“p¡ D‘ep¡N dlpfpÅA¡ õhfpÄe õ’p‘hpdp„ M|b Ly$imsp‘|h®L$ L$ep£. s¡dZ¡ gp¡L$p¡“p d“dp„ rhðpk A“¡ ApÐduesp“u cph“p DÐ‘Þ“ L$fu. õhfpÄe õ’p‘hp“p Ap L$pe®dp„ s¡d“¡ kpfp kp’uv$pfp¡ A“¡ dv$v$“uip¡ dþep. e¡kpÆ L„$L$, bpÆ ‘pkgL$f, bp‘yÆ dyv¹$Ng, “l£L$f v$¡i‘p„X¡$ b„^y, L$phÆ L$p¢Y$pZL$f, Æhp dlpg, sp“pÆ dpgykf¡, L$pÞlp¡Æ S>¡^¡, bpÆâcy

v$¡i‘p„X¡$, v$pv$pÆ “fkâcy v$¡i‘p„X¡$ s¡dp„“p L¡$V$gp„L$ “pd lsp„. Ap dv$v$“uip¡“u spL$ps D‘f s¡dZ¡ õhfpÄe õ’p‘hp“y„ L$pe® lp’dp„ gu^y„.

fpS>dyÖp

hufdpsp ÆÅbpC

bpf dphm : (1) ‘hZ dphm (2) rlfX$k dphm (3) Ny„S>Z dphm (4) ‘¥pX$ MuZ âv$¡i (5) d|W$p“p¡ MuZâv$¡i (6) dyk¡ MuZâv$¡i (7) L$p“v$ MuZâv$¡i (8) h¡mh„X$ MuZâv$¡i (9) fp¡luX$ MuZâv$¡i (10) A„v$f dphm (11) “pZ¡ dphm (12) L$p¡fbpfk¡ dphm

rihpÆ dlpfpS>“u ‘yZ¡ ÅNuf“p¡ küpqÖ“u bpSy>“p¡ âv$¡i A¡V$g¡ S> dphm“p¡ MuZâv$¡i. s¡“¡ "bpf dphm' ‘Z L$l¡hpe R>¡.

Ýep“dp„ fpMp¡.

rS>hp dlpg, sp“pÆ dpgykf¡, bpÆâcy

v$¡i‘p„X¡$ S>¡hp rihpÆ“p dv$v$“uip¡ rhi¡ h^pf¡

dprlsu d¡mhp¡.

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

fpS>dyÖp : õhfpÄe õ’p‘“p ‘pR>m rihpÆ dlpfpS>“y„ Ýe¡e s¡d“u fpS>dyÖp D‘f’u õ‘ô$ ’pe R>¡. Ap fpS>dyÖp D‘f “uQ¡“u k„õL©$s D[¼s L$p¡sf¡gu R>¡.

प्रगतपच्ंद्रलेखेव वगधताषणुगवताशववंगदता ।।शा्सूनोः गशवसययैर्ा मुद्रा भद्राय राजते ।।

A’® : ""ilpÆ“p ‘yÓ rihpÆ“u (iy¼g‘n“u) ârs‘v$p“u Q„ÖL$mp âdpZ¡ h^su S>su A“¡ S>¡“¡ kdN° rhð h„v$“ L$f¡ R>¡ - s¡hu Ap dyÖp (âÅ“p) L$ëepZ dpV¡$ Ar^fpÄe NÅh¡ R>¡. (ip¡cu EW¡$ R>¡).''

dyÖp D‘f“p Ap iåv$p¡“p¡ A’® A“¡L$ ×rô$A¡ dlÒh“p¡ R>¡. dlpfpS>¡ Ap iåv$p¡ hQ“p¡ Üpfp r‘sp âÐe¡“u L©$sosp, õhfpÄe AM„qX$s rhõspqfs

21

’sy„ S>i¡ s¡hp¡ rhðpk, dyÖp“¡ A¡V$g¡ s¡“p ‘ep®e õhfpÄe“¡ v$f¡L$“p¡ Apv$f dþep¡ lp¡hp“p¡ A“ych, âÅ“y„ L$ëepZ L$fhp“u S>hpbv$pfu A“¡ ‘p¡sp“u c|rd D‘f õhs„Ó‘Z¡ Ar^fpÄe L$fhp“u Mpsfu, ApV$gu bpbsp¡ ìe¼s L$fu R>¡. Ap “p“L$X$p hQ“dp„ õhfpÄe“u k„L$ë‘“p“p¡ b^p¡ kpf Aphu Nep¡ R>¡.

"fpS>NY$' fp¿ey„. fpS>NY$ õhfpÄe“u ‘l¡gu fpS>^p“u lsu.

Apqv$gipludp„ Åhmu“p dp¡f¡, dy^p¡m“p Op¡f‘X¡$ A“¡ kph„shpX$u“p kph„s hN¡f¡ kfv$pf lsp. õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®dp„ s¡d“p¡ rhfp¡^ lsp¡. Ap kfv$pfp¡“p¡ b„v$p¡bõs L$fhp¡ õhfpÄe õ’p‘“p dpV¡$ S>ê$fu lsp¡.

Åhmu“p¡ L$bÅ¡ : kpspfp rS>ëgp“p Åhmu âv$¡idp„ Q„Öfph dp¡f¡ Apqv$giplu“p ârsr›$s kfv$pf lsp. õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®dp„ s¡Z¡ rhfp¡^ v$ip®ìep¡ Ðepf¡ C.k. 1656dp„ rihpÆ dlpfpS>¡ Åhmu D‘f khpfu L$fu“¡ s¡ âv$¡i Æsu gu^p¡. Ðep„ ‘p¡sp“p„ ’pZp„ “p„¿ep„. ‘R>u fpeNY$ ‘Z Æsu gu^p¡. Åhmu“u AY$mL$ k„‘rÑ s¡d“p lp’dp„ Aphu. Ap Æs ‘R>u L$p¢L$Zdp„ s¡d“u Qmhmp¡ hû NC. s¡dZ¡ Åhmu“u MuZdp„ âsp‘NY$ qL$ëgp¡ bp„Ýep¡. Ap Æs“¡ gu^¡ s¡d“y„ kpdÕe® v$f¡L$ fus¡ hû Ney„.

rihpÆ dlpfpS>¡ Ap ‘R>u L$ëepZ A“¡ rch„X$u Æsu gu^p. s¡“¡ gu^¡ ‘ròd qL$“pfp‘Ë$u D‘f“p rkØu, ‘p¡Vy®$NuT, A“¡ A„N°¡S> kÑp kp’¡ s¡Ap¡ k„‘L®$dp„ Apìep. Ap kÑpAp¡ kp’¡ k„Oj® L$fhp¡ lp¡e, sp¡ Ap‘Z¡ i[¼sipmu “p¥L$pv$m (Apfdpf) Ecy„ L$fhy„ Å¡CA¡, A¡ s¡d“p Ýep“dp„ Apìey„. s¡’u s¡dZ¡ “p¥L$pv$m Ecy„ L$fhp sfa Ýep“ Apàey„.

AaTgMp““u kÅ : rihpÆ dlpfpS>¡ ‘p¡sp“u ÅNuf“p A“¡ Apk‘pk“p Apqv$giplu âv$¡i“p qL$ëgp g¡hp“u iê$Aps L$fu. Åhmu“p dp¡f¡“p¡ rhfp¡^ s¡dZ¡ idphu v$u^p¡ lsp¡. L$p¢L$Z qL$“pfp‘Ë$u D‘f õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®“¡ Nrs dmu. Ap bû bpbsp¡ Apqv$giplu dpV¡$ ‘X$L$pfê$‘ lsu. Ap kde¡ Apqv$giplu“p¡ L$pfcpf bX$u kpl¡bp k„cpmsu lsu. rihpÆ dlpfpS>“p¡ b„v$p¡bõs L$fhp s¡Z¡ Apqv$giplu“p i[¼sipmu A“¡ A“ychu kfv$pf AaTgMp““¡ rihpÆ dlpfpS> D‘f QX$pC L$fhp dp¡L$ëep¡.fpS>NY$ qL$ëgp¡ - ‘pgu v$fhpÅ¡

Ap‘Zp v$¡i“u fpS>dyÖp“y„ r“funZ L$fp¡. s¡dp„ L$C L$C hõsy v$¡Mpe R>¡? fpS>dyÖp“p¡ D‘ep¡N ¼ep„ ¼ep„ L$f¡gp¡ Å¡hp

dm¡ R>¡?

ÅZu gCA¡.

õhfpÄe õ’p‘“p“u Qmhm : rihpÆ dlpfpS>“u ÅNuf“p qL$ëgp s¡d“p spbpdp„ “lp¡sp, ‘Z Apqv$giplu“p spbpdp„ lsp. s¡ kde¡ qL$ëgpAp¡“y„ rhi¡j dlÒh lsy„. qL$ëgp spbpdp„ lp¡e s¡p ApSy>bpSy>“p âv$¡ip¡ D‘f r“e„ÓZ fpMu iL$pe. "S>¡“p qL$ëgp s¡“y„ fpÄe' s¡hu ‘qf[õ’rs lsu. ‘p¡sp“u ÅNuf“p qL$ëgp ‘p¡sp“p spbpdp„ g¡hp“y„ dlpfpÅA¡ “½$u L$ey¯. qL$ëgp spbpdp„ g¡hp“p¡ âeÐ“ L$fhp¡ A¡V$g¡ Apqv$giplu kÑp kpd¡ ‘X$L$pf a¢L$hp S>¡hy„ lsy„. s¡dZ¡ sp¡fZp, dyfy„bv$¡h, L$p¢X$pZp, ‘yf„v$f S>¡hp qL$ëgp spbpdp„ gu^p A“¡ õhfpÄe“p dylŸs®“p¡ ‘pep¡ “p„¿ep¡. dyfy„bv$¡h qL$ëgp“y„ ‘y“bp¯^L$pd L$fphu“¡ s¡“y„ “pd

22

AaTgMp“ buÅ‘yf’u hpC Apìep¡. s¡ hpC âp„s’u kpfu fus¡ ‘qfrQs lsp¡. hpC “ÆL$“p âsp‘NY$ qL$ëgp“u sm¡V$udp„ rihpÆ dlpfpS> A“¡ AaTgMp““u dygpL$ps 10 “h¡çbf 1659“p fp¡S> ’C. Ap dygpL$psdp„ AaTgMp“¡ dlpfpS> kp’¡ R>mL$‘V$ L$fhp“p¡ âeÐ“ L$ep¤. s¡’u dlpfpS>¡ s¡“p¡ h^ L$ep£ A“¡ Apqv$giplu k¥Þe“¡ kÅ L$fu.

AaTgMp““p h^ ‘R>u dlpfpS>¡ gX$pCdp„ S>Mdu ’e¡gp k¥r“L$p¡“¡ “yL$kp“u“u cf‘pC L$fu Ap‘u. S>¡dZ¡ Ap gX$pCdp„ kpfu L$pdNufu L$fu lsu, s¡d“¡ B“pdp¡ Apàep„. AaTgMp““p k¥Þe“p S>¡ k¥r“L$ A“¡ Ar^L$pfu s¡d“p k¥Þe“p lp’dp„ Apìep, s¡d“u kp’¡ kpfu hs®Z|L$ L$fu.

rkØu Å¥lf“u khpfu : AaTgMp““¡ kÅ L$ep® ‘R>u dlpfpÅA¡ Apqv$giplu“p hk„sNY$, ‘ÞlpmpNY$ A“¡ M¡mZp qL$ëgp Æsu gu^p. M¡mZp“p qL$ëgp“¡ s¡dZ¡ "rhipmNY$' “pd Apàey„.

dlpfpS>“p¡ b„v$p¡bõs L$fhp dpV¡$ Apqv$gipl¡ C.k. 1660 dp„ L$“y®g âp„s“p kfv$pf rkØu Å¥lf“¡ dlpfpS> D‘f QX$pC L$fhp L$üy„. s¡“¡ "kgpbsMp“' “p¡ rMspb Apàep¡. rkØu Å¥lf“u dv$v$dp„ fyõsyd�C-S>dp“, bpÆ Op¡f‘X¡$ A“¡ AaTgMp““p¡ ‘yÓ apTgMp“ ‘Z lsp¡. Ap ‘qf[õ’rsdp„ rihpÆ dlpfpS>¡ ‘Þlpmp qL$ëgp D‘f Apifp¡ gu^p¡. rkØu“p k¥r“L$p¡A¡ gNcN ‘p„Q drl“p ‘Þlpmp“¡ O¡fp¡ Opëep¡ lsp¡. O¡fpdp„’u R|>V$hp“y„ dlpfpÅ dpV¡$ dyíL¡$g lsy„. “¡spÆ ‘pgL$f¡ blpf’u rkØu“p k¥Þe D‘f lºdgp¡ L$fu“¡ O¡fp¡ DW$phhp“p¡ âeÐ“ L$ep£; ‘f„sy s¡“y„ k¥Þe “p“y„ lp¡hp’u Ap âeÐ“ kam ’ep¡ “rl. rkØu O¡fp¡ DW$phu g¡i¡, A¡hp„ L$p¡C rQŒp¡ S>Zpsp„ “lp¡sp„. dpV¡$ dlpfpÅA¡ rkØu kp’¡ hpV$pOpV$ iê$ L$fu. s¡’u rkv¹$uA¡ ‘ÞlpmpNY$“¡ Opg¡gp O¡fpdp„ rir’gsp Aphu. O¡fp¡ “bmp¡ ‘X$ép¡. dlpfpÅA¡ Ap rir’gsp“p¡ apev$p¡ DW$pìep¡.

s¡ v$fçep“ qL$‰p ‘f“p rihp L$priv$ “pd“p blpvy$f eyhp“¡ “¡s©Ðh gu^y„. v$¡Mphdp„ rihpÆ

dlpfpS> S>¡hp¡ S> lsp¡. s¡ rihpÆ dlpfpS> S>¡hu h¡ic|jp L$fu“¡ ‘pgMudp„ b¡W$p¡. ‘pgMu fpS>qv$„X$u v$fhpS>¡’u blpf “uL$mu. rkØu“p k¥Þep¡A¡ s¡ ‘pgMu ‘L$X$u. AZu“p¡, L$V$p¡L$V$u“p¡ âk„N lsp¡. rihp L$priv$¡ õhfpÄe dpV¡$ brgv$p“ Apàey„. s¡ v$fçep“dp„ rihpÆ dlpfpS> buÅ dyíL¡$g fõs¡ NY$“u blpf “uL$þep. s¡d“u kp’¡ bpÆâcy v$¡i‘p„X¡$ A“¡ bp„v$g v$¡idyM S>¡hp Qy“„v$p k¥r“L$p¡ lsp.

rihpÆ dlpfpS> ‘ÞlpmpNY$“p O¡fpdp„’u R>V$L$u“¡ rhipmNY$ sfa “uL$þep. s¡ kdpQpf rkØuA¡ ÅÎep. s¡“p k¥ÞeA¡ s¡“p¡ ‘uR>p¡ L$ep£. rihfpe¡ rkØu“p k¥Þe“¡ rhipmNY$“u sm¡V$u ‘pk¡ AV$L$phhp“u S>hpbv$pfu bpÆâcy v$¡i‘p„X¡$“¡ kp¢‘u. bpÆâcyA¡ NÅ‘yf ‘pk¡“u Op¡X$M]X$dp„ s¡ k¥Þe“¡ AV$L$pìey„. bpÆâcyA¡ ‘fp¾$d“u ‘fpL$p›$p bsphu, ‘f„sy Ap k„Oj®dp„ s¡“y„ hufp¡rQs d©Ðey ’ey„. s¡“p k¥ÞeA¡ rkØu“p k¥Þe“¡ AV$L$phu fpMhp“¡ L$pfZ¡ dlpfpÅ dpV¡$ rhipmNY$ sfa L|$Q L$fhu i¼e b“u. rhipmNY$ sfa S>su hMs¡ s¡dZ¡ ‘pgh““p v$mhu A“¡ i©„Npf‘yf“p kyh£ S>¡hp Apqv$giplu kfv$pfp¡“p rhfp¡^“¡ ‘Z v$bphu v$u^p¡. Ðepf‘R>u rihpÆ dlpfpS> rhipmNY$ D‘f kyMê$‘ ‘lp¢Qu Nep.

dlpfpS> ‘ÞlpmNY$“p O¡fpdp„ O¡fpe¡gp lsp, s¡ kde¡ qv$ëlu“u fpS>Npv$u ‘f Aph¡gp Ap¥f„NT¡b bpv$ipl¡ dp¡Ng kfv$pf ipreõspMp““¡ v$rnZdp„ dp¡L$ëep¡ lsp¡. s¡Z¡ ‘yZ¡ âp„s D‘f QX$pC L$fu lsu. s¡ kde¡ rihpÆ dlpfpS>“p¡ Apqv$giplu kp’¡ ‘Z k„Oj® Qpgy lsp¡. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ b¡ vy$íd““p¡ kp’¡ A¡L$ S> kde¡ gX$hy„ bfpbf “’u, s¡ rihpÆ dlpfpS>¡ Ýep“dp„ gu^y„. s¡’u rhipmNY$ D‘f kyMê$‘ ‘lp¢Ãep ‘R>u s¡dZ¡ Apqv$gipl kp’¡ kyg¡l L$fu. Ap kyg¡l A“ykpf s¡d“¡ ‘Þlpmp qL$ëgp¡ ‘pR>p¡ Ap‘u v$¡hp¡ ‘X$ep¡. Al] rihpÆ dlpfpS>“p õhfpÄe õ’p‘“p“p¡ A¡L$ sb½$p¡ ‘|Z® ’ep¡.

23

1. S|>’dp„ b„^b¡ksp¡ “ lp¡e s¡ iåv$ ip¡^p¡. (1) ‘yZ¡, ky‘p, QpL$Z, b„Ng|fy„ (2) agV$Z“p Å^h, Åhmu“p dp¡f¡, dy^p¡m“p

Op¡f‘X¡$, kph„shpX$u“p kph„s (3) sp¡fZp, dyfy„bv$¡h, tklNY$, tk^yvy$N®

2. Qpgp¡, gMsp ’CA¡ ! (1) rihpÆ dlpfpÅ“¡ hufdpsp“p rS>ÅbpCA¡

Ap‘¡gp rhrh^ k„õL$pf gMp¡. (2) rihpÆ dlpfpS>¡ õhfpÄe õ’p‘“p“u iê$Aps

dphm âv$¡i’u L$fu.

3. rihpÆ dlpfpS>“p kp’u A“¡ dv$v$“uip¡“u epv$u b“php¡.

4. ip¡^p¡ A“¡ gMp¡. (1) ilpÆfpÅ“¡ õhfpÄe k„L$ë‘L$ ip dpV¡$ L$l¡hpe

R>¡ ? (2) rihfpe¡ “p¥L$k¥Þe Ec„y L$fhp sfa ip dpV¡$

Ýep“ Apàey„? (3) rihfpe¡ Apqv$gipl kp’¡ ip dpV¡$ kyg¡l

L$fu? (4) rihpÆ dlpfpS> ‘ÞlpmpNY$ D‘f’u L¡$hu fus¡

R>V$L$u Nep?

D‘¾$d : (1) sd¡ Å¡e¡gp A¡L$pv$p qL$ëgp“y„ hZ®“ L$fp¡ A“¡

A¥rslprkL$ Bdpfs“y„ S>s“ L$fhp bpbs sd¡ ¼ep D‘pe k|Qhip¡ s¡ L$lp¡.

(2) M¡su“p¡ "kps/bpfp' (7/12) Dspfp¡ d¡mhu“¡ ‘pW$dp„“p iåv$p¡“p¡ k„b„^ kdÆ gp¡.

‘Þlpmp qL$ëgp¡ - ÓZ v$fhpÅ

õhpÝepe

24

6. dp¡Ngp¡ kp’¡ k„Oj®

AÐepfkyû rihpÆ dlpfpS>¡ Apqv$giplu kp’¡ kam k„Oj® L$ep£ lsp¡; ‘f„sy õhfpÄe“p¡ rhõspf L$fsu hMs¡ dp¡Ngp¡ kp’¡ ‘Z k„Oj® AV$g lsp¡. õhfpÄe“p¡ rhõspf ’hp gpNsp„ S> õhfpÄe ‘f dp¡Ngp¡“y„ k„L$V$ Apìey„. dlpfpÅA¡ Ap k„L$V$“p¡ ‘Z kpd“p¡ L$fu“¡ v|$f L$ey¯. dp¡Ngp¡ ‘pk¡’u ‘p¡sp“p qL$ëgp A“¡ âv$¡i ‘pR>p d¡mìep. ‘p¡sp“p¡ fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡. v$rnZ sfa“u Ty„b¡i lp’ ^fu. Ap bû OV$“p“u dprlsu Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ d¡mhhp“p R>uA¡.

ipreõspMp““u khpfu : a¡b°yApfu 1660 dp„ ipreõspMp“ Aldv$“Nf’u “uL$mu ‘yZ¡ âp„sdp„ Apìep¡. s¡Z¡ Apk‘pk“p âv$¡ip¡dp„ k¥Þe“u “p“u “p“u Vy$L$X$uAp¡ dp¡L$gu“¡ õhfpÄe“p âv$¡ip¡“¡ ‘yóL$m “yL$kp“ L$ey¯. QpL$Z“p qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. QpL$Z“p qL$ëgp“p¡ qL$ëg¡v$pf qaf„Np¡Æ “fkpmpA¡ s¡“p k¥Þe“p¡ DN° ârsL$pf L$ep¤. ‘f„sy ApMf¡ s¡Z¡ QpL$Z“p¡ qL$ëgp¡ Æsu gu^p¡.

rihpÆ dlpfpS>“y„ bpm‘Z Äep„ huÐey„ lsy„ s¡ ‘yZ¡“p gpg dl¡gdp„ ipreõspMp“ ‘X$ph “p„Mu“¡ b¡W$p¡. Ðep„’u Apk‘pk“p âv$¡ip¡dp„ g|„V$ L$fhp“y„ Qpgy„ S> fp¿ey„. b¡ hjp£ ’ep„, sp¡‘Z s¡ ‘yZ¡“p¡ dyL$pd R>p¡X$hp“p¡ rhQpf kyÙp L$fsp¡ “lp¡sp¡. s¡“u Akf âÅ“u ûfS> D‘f ’hu õhpcprhL$ lsu. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ dlpfpÅA¡ A¡L$ kplrkL$ ep¡S>“p rhQpfu.

rihpÆ dlpfpS>¡ ‘p¡sp“p “¡s©Ðh l¡W$m gpg dl¡g D‘f Nyàs fus¡ R>p‘p¡ dpfhp“u kplrkL$ ep¡S>“p L$fu. s¡ âdpZ¡ 5 A¡râg 1663“p fp¡S> fps“p kde¡ dlpfpS>¡ Qy“„v$p k¥r“L$p¡ kp’¡ gpg dl¡g D‘f R>p‘p¡ dpep¤. Ap R>p‘pdp„ ipreõspMp““p„ Ap„Nmp„ L$‘pep„. s¡“u dp“lpr“ ’C. s¡Z¡ ‘|“p R>p¡X$u v$u^y„ A“¡ ‘p¡sp“p¡ dyL$pd Ap¥f„Npbpv$ Mk¡X$ép¡. Ap b“ph“¡ gu^¡ s¡Z¡ Ap¥f„NT¡b“u “pfpS>Nu hlp¡fu guû. Ap¥f„NT¡b¡

s¡“¡ b„Npm“p k|bpdp„ dp¡L$gu Apàep¡. ipreõspMp“ D‘f“p Ap kam lºdgp“u Akf gp¡L$p¡ D‘f ‘Z ’C. rihpÆ dlpfpS>“p L$pe®dp„ âÅ“p¡ rhðpk hû Nep¡.

kyfs D‘f khpfu (QX$pC) : ipreõspMp“¡ ÓZ hjp£dp„ õhfpÄe“p¡ OZp¡Mfp¡ âv$¡i h¡fp“ L$fu v$u^p¡ lsp¡. s¡“u cf‘pC L$fhu S>ê$fu lsy„. s¡ dpV¡$ dlpfpÅA¡ dp¡Ngp¡“¡ ‘pW$ cZphhp A¡L$ ep¡S>“p L$fu. dp¡Ngp¡“p spbpdp„ fl¡gy„ kyfs A¡L$ dp¡Vy„$ h¡‘pfu L¢$Ö A“¡ b„v$f lsy„. Ðep„ A„N°¡S>, X$Q A“¡ ä¢Qp¡“u hMpfp¡ lsu. Ap il¡f bpv$ipl“¡ kp¥’u h^pf¡ dl¡k|g Ap‘sy„ lsy„. s¡dS> s¡ Apr’®L$ ×rô$A¡ M|bS> kd©Ù lsy„ dpV¡$ s¡dZ¡ kyfs D‘f khpfu L$fu. kyfs“p¡ kyb¡v$pf C“pesMp“ dlpfpS>“p lºdgp“p¡ ârsL$pf L$fu i¼ep¡ “rl. kpdpÞe âÅ“¡ l¡fp“ L$ep® hNf s¡dZ¡ kyfs’u AY$mL$ k„‘rÑ d¡mhu. s¡d“u Ap Ty„b¡i kam ’C. s¡“¡ gu^¡ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl“u ârs›$p“¡ “yL$kp“ ‘lp¢Ãey„.

S>etkN“u khpfu : rihpÆ dlpfpS>“u h^su S>su lgQg“p¡ b„v$p¡bõs L$fhp Ap¥f„NT¡b¡ rdTp®fpÅ S>etkl S>¡ s¡d“p¡ A“ychu A“¡ ârsr›$s fpS>‘|s kfv$pf lsp¡ s¡“¡ dp¡L$ëep¡. s¡ ‘|“p Apìep¡. s¡Z¡ dlpfpS>“p rhfp¡^dp„ v$f¡L$ i[¼s k„NqW$s L$fhp ‘p¡sp“p âeÐ“p¡ iê$ L$ep®. Np¡hp“p A“¡ hkC“p ‘p¡Vy®$NuT, h¢Nygp®“p X$Q, kyfs“p A„N°¡S>, S>„rS>fp“p rkØuAp¡A¡ dlpfpS> rhfyÙ “p¥L$pv$m“u Ty„b¡i L$fhu,

kyfs il¡f“u dygpL$ps¡ S>hy„ R>¡, sp¡ sd¡ L¡$hu fus¡ S>ip¡ s¡ “L$ip“u dv$v$’u v$ip®hp¡.

rihpÆ dlpfpS> L¡$hu fus¡ kyfs ‘lp¢Ãep li¡ s¡“u L$ë‘“p L$fp¡.

L$lp¡ Å¡CA¡.

25

A¡d S>etkN¡ s¡d“¡ k|Qìey„.

rihpÆ dlpfpS> ‘pk¡“p qL$ëgp Æsu g¡hp“u ep¡S>“p b“phu. õhfpÄe“p Sy>v$pSy>v$p rhõspfdp„ dp¡Ng k¥r“L$p¡“u Vy$L$X$uAp¡ dp¡L$gu. s¡ k¥ÞeA¡ õhfpÄe“p c|âv$¡i“y„ M|b “yL$kp“ L$ey¯. dlpfpÅA¡ dp¡Ngp¡“p¡ kpd“p¡ L$fhp“p¡ âeÐ“ L$ep¤. rdTp®fpÅ S>etkN A“¡ qv$g¡fMp“¡ ‘yf„v$f qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. ‘yf„v$f“p O¡fp hMs¡ dyfpfbpÆ v$¡i‘p„X¡$A¡ ‘p¡sp“p ‘fp¾$d“u ‘fpL$p›$p bsphu, ‘f„sy s¡ hufNrs ‘pçep. ‘qf[õ’rs“u N„cufsp“¡ Ýep“dp„ gC“¡ dlpfpÅA¡ S>etkN kp’¡ hpV$pOpV$ L$fhp“p¡ r“Z®e L$ep£. s¡dZ¡ S>etkN“u dygpL$ps gu^u. S>etkN A“¡ dlpfpÅ hÃQ¡ S|>“ 1665dp„ kyg¡l ’C. Ap kyg¡l "‘yf„v$f“u k„r^' sfuL¡$ Ap¡mMpe R>¡. Ap k„r^ A“ykpf dlpfpÅA¡ dp¡Ngp¡“¡ 23 (Ó¡huk) qL$ëgp A“¡ hprj®L$ Qpf gpM lp¡““u L$dpZu ^fphsp¡ Apk‘pk“p¡ âv$¡i dp¡Ngp¡“¡ Apàep¡. Apqv$giplu rhfyÙ dp¡Ngp¡“¡ dv$v$ L$fhp“y„ Apðpk“ ‘Z Apàey„. Ap k„r^“¡ Ap¥f„NT¡b¡ dpÞesp Ap‘u.

A“¡ rihpÆ dpV¡$ âpZ Ap‘hp“u s¥epfu v$pMh“pfp õhpdur“›$ Qy“„v$p dv$v$“uip¡ ‘Z kp’¡ lsp. dlpfpÅ ApN°p ‘lp¢Ãep. s¡d R>sp„ Ap¥f„NT¡b¡ v$fbpfdp„ s¡d“¡ ep¡Áe Apv$f-dp“ Apàep„ “rl. s¡“¡ gu^¡ s¡dZ¡ Nyõkp¡ ìe¼s L$ep¤. s¡ ‘R>u bpv$ipl¡ s¡d“¡ “S>fL¡$v$ L$ep®. bpv$ipl“p Aphp L$pe®’u X$NdÁep hNf dlpfpÅA¡ “S>fL¡$v$dp„’u R>V$L$u S>hp“u ep¡S>“p b“phu. s¡Ap¡ ApN°p’u rkas A“¡ QsyfpC’u R>V$L$u Nep A“¡ L¡$V$gpL$ qv$hk¡ kyfrns fus¡ dlpfpô²$dp„ ‘lp¢Ãep.

ApN°p’u Aphsu hMs¡ s¡dZ¡ k„cpÆ fpÅ“¡ d’yfpdp„ fp¿ep lsp. ‘pR>m’u s¡d“¡ fpS>NY$ ‘f kyMê$‘ gphhpdp„ Apìep. dlpfpÅ õhfpÄe’u v|$f lsp Ðepf¡ õhfpÄe“p¡ L$pfcpf hufdpsp rS>ÅbpC A“¡ dlpfpÅ“p dv$v$“uip¡A¡ k„cpþep¡ lsp¡.

dp¡Ngp¡ rhfyÙ Ap¾$dL$ hgZ : dlpfpÅ dp¡Ngp¡ kp’¡ sfs S> k„Oj® BÃR>sp “lp¡sp sp¡ ‘Z ‘yf„v$f“u k„r^dp„ dp¡Ngp¡“¡ Ap‘¡gp qL$ëgp A“¡ âv$¡i ‘pR>p d¡mhhp“p¡ dlpfpÅ“p¡ DØ¡i lsp¡. s¡ dpV¡$ s¡dZ¡ A¡L$ ìep‘L$ A“¡ kplrkL$ ep¡S>“p s¥epf L$fu. A¡L$bpSy>’u Sy>v$pSy>v$p qL$ëgpAp¡ D‘f ‘|fsu s¥epfu kp’¡ k¥Þe dp¡L$gu“¡ s¡ qL$ëgp d¡mhhp, sp¡ buÆ bpSy>’u v$rnZdp„ dp¡Ngp¡“p hQ®õh l¡W$m“p âv$¡ip¡ ‘f lºdgp L$fu“¡ s¡d“¡ A[õ’f fpMhp, s¡hu s¡d“u “urs lsu. s¡ âdpZ¡ s¡dZ¡ dp¡Ngp¡“p Aldv$“Nf A“¡ Sy>Þ“f âv$¡ip¡ D‘f lºdgp L$ep®. ‘R>u’u A¡L$ ‘R>u A¡L$ A¡d tklNY$, ‘yf„v$f, gp¡lNY$, dplºgu, L$“p®mp A“¡ fp¡rlX$p S>¡hp qL$ëgp Æsu gu^p.

Ðepf ‘R>u rihpÆ dlpfpS>¡ buÆ hMs kyfs D‘f khpfu L$fu. Ðep„’u ‘pR>p afsp “prkL$ rS>ëgp“p hZu-qv$„X$p¡fudp„ s¡d“p¡ dp¡Ngp¡ kp’¡ dp¡V$p¡ k„Oj® ’ep¡. Ap k„Oj®dp„ s¡dZ¡ v$pDv$Mp“ “pd“p dp¡Ng kfv$pf“¡ lfpìep¡. Ðepf ‘R>u dp¡fp¡‘„s t‘Nm¡A¡ “priL$ “ÆL$“p¡ Ôe„bL$NY$

ApN°p“u dygpL$ps A“¡ R|>V$L$p¡ : ‘yf„v$f“u k„r^ ‘R>u S>etkN¡ Apqv$giplu rhfyÙ Ty„b¡i lp’ ^fu. dlpfpÅA¡ S>etkN“¡ dv$v$ L$fu, sp¡‘Z s¡“u Ap Ty„b¡i kam ’C “rl. s¡ kde¡, dlpfpÅ“¡ L¡$V$gp¡L$ kde v$rnZ“p fpS>L$pfZ’u v|$f fpMhp, A¡hp¡ rhQpf S>etkN A“¡ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl¡ L$ep¤. Ap rhQpf“¡ A“ykfu“¡ S>etkN¡ dlpfpÅ ‘pk¡ bpv$ipl“u dygpL$ps¡ S>hp“p¡ âõsph d|¼ep¡. s¡d“u kyfrnssp dpV¡$ Mpsfu ‘Z Ap‘u. s¡ A“ykpf rihpÆ dlpfpS> ApN°p S>hp “uL$þep. s¡d“u kp’¡ fpS>‘yÓ k„cpÆ lsp. s¡dS>, rhðpky

dprlsu d¡mhp¡?

rihpÆ dlpfpS> Ap¥f„NT¡b“u ApN°p“u “S>fL¡$v$dp„’u L$¡hu fus¡ R>V$L$u Nep s¡“u dprlsu d¡mhp¡.

26

Æsu gu^p¡. Aphu fus¡ dlpfpÅ“u dp¡Ngp¡ rhfyÙ“u QX$pC“u ep¡S>“p kam “uhX$u. Ap QX$pC“u Ty„b¡idp„ sp“pÆ dpgykf¡, dp¡fp¡‘„s t‘Nm¡, âsp‘fph NyS>f hN¡f¡ kfv$pfp¡A¡ dlÒh“u L$pdNufu bÅhu. Ap Ty„b¡i“y„ hZ®“ L©$óZpÆ A“„s kcpkv$ “pd“p BrslpkL$pf¡ “uQ¡ âdpZ¡ L$ey¯ R>¡. ""Qpf drl“pdp„ kÐephuk qL$ëgp gu^p. dp¡V$u “pd“p d¡mhu.''

rhÜp“ ‘„qX$s NpNpcË$“p lõs¡ fpeNY$ D‘f ‘p¡sp“p¡ fpÄeprcj¡L$ L$fphu gu^p¡.

Ap fpÄeprcj¡L$ Üpfp dlpfpÅ õhfpÄe“p R>Ó‘rs bÞep. kph®cp¥dÒh“p âsuL$ sfuL¡$ s¡dZ¡ "fpÄeprcj¡L$ iL$' “pd“u “hu L$pgNZ“p iê$ L$fu. s¡Ap¡ lh¡ iL$hs} bÞep. fpÄeprcj¡L$ âk„N¡ s¡dZ¡ kp¡“p“p "lp¡“' A“¡ sp„bp“p "rihfpC' “pd“p Mpk rk¼L$p blpf ‘pX$ép. Ap rk½$p

fpÄeprcj¡L$ : kss Óuk hjp£“p Arhfs ‘qfîd’u dfpW$pAp¡“y„ õhfpÄe kpL$pf ’ey„. s¡d R>sp„ õhfpÄe“y„ A[õsÒh õhs„Ó A“¡ kph®cp¥d R>¡, s¡ õ‘ô$ L$fhp Ap õhfpÄe“¡ Ar^L©$ssp A“¡ kh®õhuL©$rs dmhu S>ê$fu R>¡, s¡ dlpfpÅ“p Ýep“dp„ Apìey„. s¡ dpV¡$ rhr^hs fpÄeprcj¡L$“u S>ê$f lsu. dpV¡$ s¡dZ¡ 6 S|>“ 1674“p qv$hk¡

D‘f ""îu fpÅ rihR>Ó‘rs'' Anfp¡ L$p¡sfhpdp„ Apìep. Ðepf ‘R>u fpS>‘Óp¡ D‘f "nqÓeLy$gphs„k îu fpÅ rihR>Ó‘rs' “p¡ Dëg¡M ’hp gpÁep¡. fpÄeprcj¡L$ ‘R>u s¡dZ¡ apfku iåv$p¡“p ‘ep®eu k„õL©$s iåv$p¡ v$ip®hsp¡ A¡L$ L$p¡i s¥epf L$fpìep¡. s¡“¡ S> "fpÄeìehlpfL$p¡i' L$l¡hpe R>¡.

R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>

27

fpeNY$ qL$ëgp¡

dÝeeyN“p cpfs“p Brslpkdp„ rihpÆ dlpfpS>“p¡ fpÄeprcj¡L$ A¡L$ ¾$p„rsL$pfu OV$“p NZpe R>¡. Ap OV$“p“y„ dlÒh S>Zphsp kcpkv$ L$l¡ R>¡ L¡$, "dfpW$p bpv$ipl A¡V$gp dp¡V$p R>Ó‘rs bÞep s¡ bpbs L$p„C kpdpÞe “’u.''

Ðepf‘R>u dlpfpÅA¡ V|„$L$ kdedp„ 24

fpÄeìehlpf L$p¡i“p L¡$V$gpL$ ârsiåv$p¡ Dëg¡M“ue R>¡ -v$p.s., rMspb-‘v$hu, afdp“-fpS>‘ÓÅdu“-bpe„^fu, lpgdp„-kp„âs/hs®dp“dpÆ-‘|h®, qaglpg - sÐL$pg, hplhpl-DÑdA½$g-âop, byqÙ, b¡hL|$a-d|Y$, d|M®lp’‘p¡iu-lõsõ‘i®dygpL$ps-v$i®“, L$v$d‘p¡iu-QfZõ‘i®S|>W$-rdÕep, L$fpf“pdy„-Aceas¡l-rhS>e, aqfepv$-AÞepeL$’prig¡v$pf-‘p¡sp“p Op¡X$phpmp

epv$ fpMp¡.

“hu L$pgNZ“p“u iê$Aps ¼ep cpfsue fpÅA¡ L$fu?

epv$ L$fp¡ Å¡CA¡.....

eyhfpS> k„cpÆfpÅ rihpÆ dlpfpS>“p fpÄeprcj¡L$ hMs¡ 17 hj®“p lsp. s¡dZ¡ "by^c|jZ' N°„’dp„ fpÄeprcj¡L$ kdpf„c“y„ hZ®“ L$ey¯ R>¡. s¡ s¡d“p ‘p¡sp“p A“ych ‘f Ap^pqfs R>¡.

R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p fpÄeprcj¡L$ dlp¡Ðkh kde¡ Sy>v$pSy>v$p âv$¡ip¡dp„’u S>¡ î¡›$ rhÜp“p¡ Apìep lsp, s¡d“¡ dp¡cp âdpZ¡ dp“ A’hp dpÓ NZ“p “ L$fsp„ rh‘yg âdpZdp„ ^“ Ap‘u“¡ s¡dS> h”p¡, lp’u, Op¡X$p“p ‘Z v$p“ Ap‘u“¡ s¡d“¡ k„syô$ L$ep®.

Aphu fus¡ R>Ó‘rs rihfpe¡ ‘p¡sp“u L$urs® Sy>v$uSy>v$u qv$ipAp¡dp„ a¡gphu.


rihpÆ dlpfpS>“p fpÄeprcj¡L$ dpV¡$ M|bS> d|ëehp“ A“¡ cìe tklpk“ b“phhpdp„ Apìey„ lsy„. tklpk““u ApW$ qv$ipdp„ ApW$ fÐ“S>qX$s õs„c lsp. bÓuk dZ kp¡“p“y„ Ap tklpk“ d|ëehp“ fÐ“p¡’u S>X$pe¡gy„ lsy„.

"dZ' A¡L$d NrZs“p rinL$ ‘pk¡’u kdÆ gp¡.


kàV¡$çbf 1674“p fp¡S> r“òg‘yfu Np¡kphu“p dpN®v$i®“ l¡W$m sp„rÓL$ ‘Ùrs’u fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡. cpfsdp„ h¥qv$L$ A“¡ sp„rÓL$ A¡d ^d®L$pep®¡“u b¡ ‘f„‘fp A[õsÒhdp„ lsu. s¡“p¡ Apv$f L$fu“¡ dlpfpÅA¡ b„“¡ ‘Ùrs’u fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡.

v$rnZ“u Ty„b¡i : fpÄeprcj¡L$ ‘R>u gNcN ÓZ hj£ Ap¸¼V$p¡bf 1677dp„ dlpfpÅA¡ v$rnZ“u Ty„b¡i lp’ ^fu. Np¡hmL$p¢X$pdp„ s¡dZ¡ Ly$sybipl“u dygpL$ps gu^u. s¡d“u kp’¡ d¥ÓuL$fpf L$ep¤. ApNm

28

1. “uQ¡“u OV$“p L$pmp“y¾$d¡ gMp¡. (1) rihpÆ dlpfpÅ“u v$rnZ“u Ty„b¡i (2) gpg dl¡g D‘f“p¡ R>p‘p¡ (lºdgp¡) (3) ApN°pdp„’u Ry>V$L$pfp¡ (4) fpÄeprcj¡L$ (5) ‘yf„v$f“u k„r^ (6) ipreõspMp““u khpfu

2. ip¡^p¡ A¡V$g¡ dmi¡. (1) k„õL©$s iåv$p¡“p¡ L$p¡i - (2) Ôe„bL$NY$ Æsu g¡“pf - (3) hZu-qv$„X$p¡fudp„ lpfu Ne¡gp¡ kfv$pf - (4) A„N°¡S>, X$Q, ä¢Qp¡“u hMpfp¡hpmy„ õ’m -

3. sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡. (1) rihpÆ dlpfpÅ“p¡ fpÄeprcj¡L$

(2) ApN°pdp„’u Ry>V$L$pfp¡ (3) rihpÆ dlpfpÅ“u v$rnZ“u Ty„b¡i (4) rihfpe¡ fpÄeprcj¡L$ dpV¡$ L$f¡gu s¥epfu?

4. L$pfZp¡ gMp¡. (1) rihfpe¡ ‘yf„v$f“u k„r^ L$fu. (2) rihpÆ dlpfpS>¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ Ap¾$dL$ hgZ

A‘“pìey„.

D‘¾$d : (1) ipmpdp„ DS>hpsp õhps„Ôeqv$“/

âÅkÑpL$qv$““p L$pe®¾$d dpV¡$ sd¡ L$C L$C s¥epfu L$fp¡ R>p¡? rinL$“u dv$v$’u s¡“u epv$u b“php¡.

(2) sdpfp ‘qfkf“p A¥rslprkL$ õ’m“u dygpL$ps gC“¡ Al¡hpg gMp¡.

dlpfpÅA¡ L$Zp®V$L$“p b„Ng|fy„, lp¡kL$p¡V¡$ s¡dS> lp¡g“p sprdg“pXy$“p tS>Æ, h¡gyf hN¡f¡ qL$ëgp A“¡ Apqv$gipl“p¡ AÞe L¡$V$gp¡L$ âv$¡i Æsu gu^p¡. s¡d“u ap¡S>¡ Ðep„“u âÅ“¡ L$p¡C ‘Z Ås“u l¡fp“Nrs L$fu “rl. Æs¡gp âv$¡i“p¡ L$pfcpf k„cpmhp dpV¡$ dy¿e L$pfcpfu sfuL¡$ fOy“p’ “pfpeZ lZd„s¡“u r“dZ|„L$ L$fu.

rihpÆ dlpfpS>“p¡ kphL$p¡ cpC ìe„L$p¡Æ lpg“p sprdg“pXy$dp„ Aph¡gp s„Åhfdp„ fpÄe L$fsp¡ lsp¡. s¡d“¡ ‘Z ‘p¡sp“p õhfpÄe“p L$pe®dp„ klcpNu L$fhp“p¡ dlpfpÅ“p¡ âeÐ“ lsp¡. ìe„L$p¡Æ fpÅ ‘R>u“p s„Åhf“p fpÅA¡ rhÛp A“¡ L$gp“y„ S>s“ L$ey¯. Ðep„“p¡ "kfõhsu dl¡g' N°„’pge S>NârkÙ R>¡.

v$rnZ“u Ty„b¡idp„ srdg“pXy$“p¡ tS>Æ“p¡ qL$ëgp¡ Æsu“¡ s¡ õhfpÄe kp’¡ Å¡X$u v$¡hp“p rihpÆ dlpfpS>“p L$pe®“¡ ‘R>u“p kdedp„ r“Zp®eL$ dlÒh dþey„. dp¡Ng bpv$ipl Ap¥f„NT¡b õhfpÄe“p¡ “pi L$fhp dlpfpô²$dp„ ‘X$ph “p„Mu“¡ b¡W¡$gp¡ lp¡hp“¡ gu^¡ s¡ hMs“p R>Ó‘rs fpÅfpd

dlpfpÅ“¡ kgpdsu dpV¡$ dlpfpô²$ R>p¡X$hy„ ‘X$éy„. s¡ kde¡ s¡dZ¡ v$rnZ“p Ap S> tS>Æ qL$ëgpdp„ Apifp¡ gC“¡ Ðep„’u õhfpÄe“p¡ L$pfcpf k„cpþep¡.

rihpÆ dlpfpÅ“p Ap v$rnZ qv$[ÁhS>e ‘R>u ’p¡X$p S> kdedp„ 3 A¡râg 1680“p fp¡S> s¡d“y„ fpeNY$ D‘f Ahkp“ ’ey„. ‘Qpkdp hj£ ’e¡gp s¡d“p Ahkp“’u õhfpÄe“¡ ‘yóL$m “yL$kp“ ’ey„. A¡L$ dlp“ eyN Aõs ‘pçep¡.

rihpÆ dlpfpÅ“u kdpr^ - fpeNY$

õhpÝepe

29

7. õhfpÄe“p¡ L$pfcpf

rihpÆ dlpfpS>¡ õhfpÄe“u õ’p‘“p L$fu. ‘p¡s¡ S> fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡. fpÄeprcj¡L$ ‘R>u s¡dZ¡ v$rnZdp„ qv$[ÁhS>e d¡mìep¡. õhfpÄe“p¡ rhõspf ’ep¡. Ap õhfpÄedp„ dlpfpô²$“p “prkL$, ‘yZ¡, kpspfp, kp„Ngu, L$p¡ëlp‘yf, tk^yvy$N®, fÐ“prNqf, fpeNY$ A“¡ ’pZp rS>ëgp“p dp¡V$pcpN“p âv$¡i“p¡ kdph¡i lsp¡. s¡dS> L$Zp®V$L$, Ap„^° âv$¡i A“¡ sprdg“pXy$ fpÄe“p¡ L¡$V$gp¡L$ cpN ‘Z õhfpÄedp„ kdprhô$ ’ep¡ lsp¡. Aphu fus¡ rhõspfsp S>sp õhfpÄe“p¡ L$pfcpf kfmsp’u Qpg¡, s¡dp„ gp¡L$p¡“y„ L$ëepZ kp^hpdp„ Aph¡, s¡ dpV¡$ dlpfpÅA¡ õhfpÄe“¡ [õ’f L$ey¯. Ap bpbs“u dprlsu Ap‘Z¡ d¡mhhp“p R>uA¡.

Aô$â^p“ d„X$m : dlpfpÅA¡ fpÄeprcj¡L$ âk„N¡ Aô$â^p“ d„X$m“u r“dZ|„L$ L$fu. fpÄe-L$pfcpf“u kNhX$ dpV¡$ s¡“u ApW$ Mpsp„Ap¡dp„ hl¢QZu L$fu. v$f¡L$ Mpsp dpV¡$ A¡L$ âdyM “uçep¡. ApW$ Mpsp„“p ApW$ âdyM dmu“¡ "Aô$â^p“ d„X$m' bÞey„. Ap âdyMp¡“u r“dZ|„L$ L$fhu A’hp s¡d“¡ s¡d“p ‘v$ D‘f’u v|$f L$fhp, A¡ dlpfpÅ“p¡ Ar^L$pf lsp¡. ‘p¡s‘p¡sp“p Mpsp“p L$pfcpf dpV¡$

âdyM dlpfpÅ“¡ S>hpbv$pf lsp.

rihpÆ dlpfpS>¡ NyZp¡ A“¡ L$pdNufu Å¡C“¡ Aô$â^p“ d„X$m“u ‘k„v$Nu L$fu. s¡d“¡ B“pdp¡, hs“p¡ A’hp ÅNuf Apàep„ “lp¡sp„; ‘Z cf‘|f fp¡L$X$ ‘Npf Apàep¡.

M¡su rhjeL$ “urs : NpdX$p“p¡ dy¿e ìehkpe M¡su lsp¡. dlpfpS> M¡su“y„ dlÒh ÅZsp lsp, s¡’u s¡dZ¡ M¡X|$sp¡“p rls sfa Ýep“ Apàey„. s¡dZ¡ ‘p¡sp“p L$s®ìer“›$ A“¡ A“ychu Ar^L$pfu AÎZpÆ v$Ñp“¡ S>du“ dl¡k|g“u ìehõ’p L$fhp“u S>hpbv$pfu kp¢‘u. “½$u L$f¡gu fL$d L$fsp„ h^pf¡ dl¡k|g DOfphhy„ “rl, A¡hu spL$uv$ s¡dZ¡ Ar^L$pfuAp¡“¡ Ap‘u lsu. ‘X$sf S>du““¡ M¡sugpeL$ b“phhp dpV¡$ DÑ¡S>“ Apàey„. Arsh©rô$ A’hp vy$L$pm“¡ gu^¡ ‘pL$“¡ “yL$kp“ ’pe A’hp vy$íd“p¡“y„ k¥Þe Npd“p âv$¡i“¡ Aõsìeõs L$fu “p„M¡, s¡hp v$f¡L$ âk„N¡ Npd“p gp¡L$p¡“¡ dl¡k|g A“¡ AÞe L$fp¡dp„ ‘Z R|>V$ Ap‘hpdp„ Aph¡, A¡hp¡ s¡d“p¡ Apv$¡i lsp¡. s¡dS> Aphp âk„N¡ M¡X|$sp¡“¡ bmv$“u Å¡X$uAp¡, lm A“¡ hphZu dpV¡$ DÑd rbepfZ ‘|fy„ ‘pX$hy„, s¡hu s¡d“p Ar^L$pfuAp¡“¡ Apop lsu.

â^p““y„ “pd ‘v$ L$pe®

1. dp¡fp¡ tÓbL$ t‘Nm¡ â^p“fpÄeL$pfcpf Qgphhp¡ A“¡ Æs¡gp âv$¡ip¡“u ìehõ’p k„cpmhu.

2. fpdQ„Ö “ugL„$W$ dySy>dv$pf AdpÐe fpÄe“p¡ S>dpMQ® Å¡hp¡.

3. AÎZpÆ v$Ñp¡ krQh kfL$pfu Apop‘Óp¡ s¥epf L$fhp.

4. v$ÑpÆ tÓbL$ hpL$“uk d„Óu ‘Óìehlpf k„cpmhp¡.

5. l„buffph dp¡rls¡ k¡“p‘rs k¥Þe“u ìehõ’p L$fhu A“¡ fpÄe“y„ fnZ L$fhy„.

6. fpdQ„Ö tÓbL$ X$buf kyd„s ‘ffpÄep¡ kp’¡ k„b„^ fpMhp¡.

7. r“fpÆ fphÆ Þepep^ui Þepe Ap‘hp¡.

8. dp¡f¡ðf ‘„qX$sfph ‘„qX$sfph ^prd®L$ ìehlpf k„cpmhp¡.

rihfpe“y„ Aô$â^p“ d„X$m

30

sÐL$pgu“ NpdX$p„“y„ A’®L$pfZ : M¡su ìehkpe NpdX$p„“p A’®L$pfZ“u L$fp¡X$fÄSy> lsu. NpdX$p„dp„ M¡suìehkpe“¡ ‘|fL$ ìehkpe Qpgsp. Npd“p L$pfuNfp¡ hõsy“y„ DÐ‘pv$“ L$fsp. s¡Ap¡ õ’pr“L$ gp¡L$p¡“u S>ê$qfepsp¡ ‘|fu ‘pX$sp. Ap A’®dp„ NpdX$p„Ap¡ õhr“c®f lsp„. M¡X|$sp¡ ‘p¡sp“p DÐ‘pv$“dp„’u S>ê$fu S>¡V$gp¡ rlõkp¡ L$pfuNfp¡“¡ Ap‘sp. Ap rlõkp“¡ bg|sp (hkhpep) L$l¡sp.

h¡‘pf A“¡ DÛp¡N : h¡‘pfdp„ h©qÙ ’ep hNf fpÄe kd©Ù b“u iL¡$ “rl s¡ dlpfpS> ÅZu Nep lsp. h¡‘pf“¡ gu^¡ “hu“hu A“¡ S>ê$qfeps“u hõsyAp¡ fpÄedp„ Aph¡ R>¡. hõsy“u dbgL$sp h^¡ R>¡. h¡‘pf h^¡ R>¡. k„‘rÑdp„ h^pfp¡ ’pe R>¡. "iplºL$pf A¡V$g¡ fpÄe“u A“¡ fpS>îu“u ip¡cp' Aphy„ Apop‘Ó“y„ hZ®“ h¡‘pfuAp¡ sfa Å¡hp“p¡ dlpfpS>“p¡ Qp¡½$k v$rô$L$p¡Z õ‘ô$ L$f¡ R>¡. "iplºL$pf' iåv$“p¡ A’® "h¡‘pfu' ’pe R>¡.

õhfpÄe“p DÛp¡Np¡“¡ k„fnZ Ap‘hp“u dlpfpÅ“u “urs lsu. s¡“y„ DÑd Dv$plfZ A¡V$g¡ duW$p“p¡ DÛp¡N. s¡dZ¡ L$p¢L$Z“p duW$p“p DÛp¡N“¡ k„fnZ Apàey„. s¡ kde¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“p spbp“p âv$¡idp„’u õhfpÄedp„ dp¡V$p âdpZdp„ duW$p“u Apeps ’su lsu. s¡’u L$p¢L$Zdp„ õ’pr“L$ duW$p“p h¡QpZ D‘f ârsL|$m Akf ’su, s¡ Ýep“dp„ gC“¡ dlpfpÅA¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“p âv$¡idp„’u õhfpÄedp„ Aphsp duW$p ‘f dp¡V$u S>L$ps “p„Mu. ‘p¡Vy®$NuTp¡ ‘pk¡’u Aphsy„ duWy„$ dp¢O„y ’hp’u s¡“u Apepsdp„ OV$pX$p¡ ’pe A“¡ õ’pr“L$ duW$p“y„ h¡QpZ h^¡, A¡ s¡“u ‘pR>m“p¡ l¡sy lsp¡.

gíL$fu ìehõ’p : dlpfpÅ“p gíL$f“u hl¢QZu b¡ rhcpNdp„ L$f¡gu lsu. A¡L$ ‘pev$m A“¡ buSy>„ Aðv$m. ‘pev$mdp„ lhpgv$pf, Sy>dg¡v$pf S>¡hp Ar^L$pfu lsp. ‘pev$m“p âdyM“¡ "kf“p¡bs' L$l¡sp. s¡ ‘pev$m“p¡ khp£ÃQ Ar^L$pfu lsp¡.

Aðv$mdp„ b¡ âL$pf“p Op¡X¡$khpfp¡ lsp. A¡L$

rig¡v$pf A“¡ buÅ bpfNuf. rig¡v$pfp¡ ‘pk¡ ‘p¡sp“p Op¡X$p A“¡ ‘p¡sp“p„ lr’epfp¡ lsp„, sp¡ bpfNufp¡“¡ kfL$pf sfa’u Op¡X$p A“¡ lr’epfp¡ Ap‘hpdp„ Aphsp„. Aðv$mdp„ bpfNufp¡“u k„¿ep h^pf¡ lsu. Aðv$mdp„ ‘Z Ar^L$pfuAp¡“u î¡Zu ‘pev$m S>¡hu S> lsu "kf“p¡bs' Aðv$m“p¡ khp£ÃQ Ar^L$pfu lsp¡. “¡spÆ ‘pgL$f, âsp‘fph NyS>f, l„buffph dp¡rls¡ S>¡hp L¡$V$gpL$ dlpfpS>“p Aðv$m“p ârkÙ kf“p¡bs lsp.

cpfs“p gíL$fu v$mp¡“u dprlsu d¡mhp¡.

ÓZ¡e k¡“pv$m“p„ “pd L$lp¡.

ÓZ¡e k¡“pv$m“p âdyM“¡ iy„ L$l¡hpe R>¡?

ÓZ¡e k¡“pv$m“p âdyM L$p¡Z lp¡e R>¡?

NyàsQf Mpsy„ : õhfpÄe“y„ vy$íd“p¡’u fnZ L$fhy„ S>ê$fu lsy„. s¡ dpV¡$ iÓyAp¡“u rlgQpg“u Qp¡½$k dprlsu kdekf d¡mhhu ‘X¡$. Ap dprlsu d¡mhu“¡ s¡ dlpfpÅ“¡ Ap‘hp“y„ L$pd s¡d“p NyàsQf Mpsp ‘pk¡ lsy„. s¡d“y„ NyàsQf Mpsy„ Arsie L$pe®nd lsy„. brlÆ® “pCL$ Ap NyàsQf Mpsp“p âdyM lsp. s¡Ap¡ Sy>v$p„Sy>v$p„ õ’mp¡“u dprlsu d¡mhu gphhpdp„ r“óZps lsp. s¡Ap¡ kyfs“u Ty„b¡i ‘l¡gp„ Ðep„“u fS>¡fS> dprlsu gpìep lsp.

qL$ëgp : dÝeeyNdp„ qL$ëgp“y„ dlÒh Akp^pfZ lsy„. qL$ëgp spbpdp„ lp¡e sp¡, ApSy>bpSy>“p âv$¡ip¡ D‘f Ýep“ A“¡ r“e„ÓZ fpMu iL$pe. iÓyAp¡“p Ap¾$dZ kde¡ qL$ëgp“p Apif¡ âÅ“y„ fnZ L$fu iL$pe. qL$ëgpdp„ AÞ“^pÞe, eyÙp¡‘ep¡Nu kpdN°u, v$pê$Np¡mp“p¡ k„N°l L$fu iL$pe. õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®dp„ qL$ëgpAp¡“y„ dlÒh Apop‘Ódp„ Ap âdpZ¡ v$ip®ìey„ R>¡, ""Ap fpÄe sp¡ ‘|Äe (su’®ê$‘) dlp“ L¥$gpkhpku õhpduA¡ NY$ (qL$ëgp) D‘f’u S> r“dp®Z L$ey¯ R>¡.''

ÅZu gCA¡.

31

õhfpÄedp„ gNcN 300 qL$ëgp lsp. Ap qL$ëgpAp¡“p bp„^L$pd A“¡ kdpfL$pd dpV¡$ dlpfpÅA¡ M|b MQ® L$ep£ R>¡. fpS>NY$, âsp‘NY$, ‘ph“NY$ S>¡hp Xy„$Nfpm (‘lpX$u) qL$ëgp bp„Ýep. qL$ëgp D‘f qL$ëg¡v$pf, kb“uk A“¡ L$pfMp“uk S>¡hp Ar^L$pfuAp¡ lsp. Ðep„“p A“pS>“p L$p¡W$pf A“¡ eyÙkpdN°u“u ìehõ’p k„cpmhp dpV¡$ L$pfMp“uk Ar^L$pfu lsp.

v$qfepC qL$ëgp : dlpfpÅA¡ v$qfepC qL$ëgpAp¡“y„ ‘Z dlÒh

ÅÎey„. s¡dZ¡ bp„^¡gp S>gvy$Np£dp„’u dpghZ“p¡ tk^yvy$N® DÐL©$ô$ v$qfepC qL$ëgp¡ R>¡. Ap qL$ëgp“p bp„^L$pddp„ dS>b|s‘Ï„ Aph¡ dpV¡$ sdZ¡ qL$ëgp“p ‘pep“u cfZu dpV¡$ ‘p„Q Mp„X$u (huk dZ) kuky„ f¡X$hp“u ìehõ’p L$fu lsu. s¡dZ¡ rkØu D‘f ^pL$ b¡kpX$hp fpÅ‘yfu kpd¡ ‘Úvy$N® “pd“p¡ v$qfepC qL$ëgp¡ bp„Ýep¡. ‘p¡sp“p A¡L$ ‘Ódp„ Ap qL$ëgp bpbs s¡Ap¡ L$l¡ R>¡, ""‘Úvy$N® hkphu“¡ fpS>‘yfu“u R>psu D‘f buÆ fpS>‘yfu L$fu.''

“p¥L$pv$m (Apfdpf) : cpfs“p ‘ròd qL$“pfp‘Ë$u D‘f“p Np¡hp“p ‘p¡V®y$NuT, S>„rS>fp“p rkØu s¡d S> kyfs A“¡ fpÅ‘yf“p A„N°¡S> (L$p¡X$uhpmp) hMpfhpmp S>¡hp iÓyAp¡ õhfpÄe rhõspf“p L$pe®dp„ Ahfp¡^ Ecp L$fsp. Ap Ahfp¡^p¡“¡ r“e„ÓZdp„ fpMhp“u A“¡ ‘ròd qL$“pfp‘Ë$u“y„ fnZ L$fhp“u S>ê$qfeps lsu. s¡ dpV¡$ dlpfpÅA¡ Apfdpf Ecy„ L$ey¯. ""S>¡“u ‘pk¡ “p¥L$pv$m s¡“p¡ kdyÖ'' s¡ dlpfpÅ kdÆ Nep. dlpfpÅ v|$fv$i} lsp.

dlpfpô²$“p “p¥L$pv$mdp„ Sy>v$pSy>v$p âL$pf“p Qpfkp¡ S>lpÅ¡ lsp„. s¡dp„ Nyfpb, Ngbs A“¡ ‘pg A¡ gX$peL$ S>lpÅ¡ lsp„. L$ëepZ-rch„X$u“u MpX$u, rhS>evy$N® A“¡ dpghZdp„ S>lpÅ¡ bp„^hpdp„ Aphsp„. dpe“pL$ c„X$pfu A“¡ v$p¡gsMp“ s¡d“p “p¥L$pv$m“p dy¿e Ar^L$pfu lsp.

‘Úvy$N® qL$ëgp¡

NgbsNyfpb

cpfsue “p¥k¡“p“p gX$peL$$ S>lpÅ¡“u dprlsu d¡mhp¡ A“¡ S>lpÅ¡“p„ rQÓp¡“p¡ k„N°l L$fp¡.

L$fu Sy>Ap¡.

rihpÆ dlpfpS>“p vy$N®“u r“rd®rs bpbs R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS>¡ "by^c|jZ' N°„’dp„ L$f¡gy„ hZ®“ Dëg¡M“ue R>¡. s¡ “uQ¡ âdpZ¡ : ""L$Zp®V$L$ v$¡i’u s¡ bpNgpZ v$¡i ky^u vy$íd“p¡ dpV¡$ Ac¡Û vy$N®S>, A¡hp A“¡L$ qL$ëgp R>Ó‘rs rihfpe¡ küpÖu ‘h®s“p„ DÑy„N riMf“u ‘f k‘pV$ c|rd D‘f lfp¡mdp„ W¡$fW¡$f bp„Ýep R>¡. s¡“u ‘pR>m“p¡ DØ¡i A¡V$g¡ Ap ‘©Õhu“y„ fnZ L$fhy„. s¡d“p kam “¡s©ÐhA¡ L©$óZp“v$u“p qL$“pfp’u kdyÖ“u Qpf¡e qv$ip“u Apk‘pk qL$ëgp bp„Ýep. rhS>eu A“¡ v$f¡L$ fpÅAp¡dp„ AN°¡kf A¡hp fpÅ R>Ó‘rs îurihpÆ dlpfpS> fpefu qL$ëgpdp„ füp.''


32

âÅ“p rls“u L$pmÆ : AÞe fpÅAp¡“u S>¡d iÓy“p spbpdp„ fl¡gp âv$¡i Æshp A“¡ Ðep„ ‘p¡sp“y„ hQ®õh S>dphhy„, A¡hu dep®qv$s ApL$p„np k¡hu“¡ dlpfpÅA¡ L$pe® L$ey¯ “’u. âÅ“¡ õhs„Ó b“phhu, A¡ s¡d“p¡ dy¿e DØ¡i lsp¡. âÅ“¡ õhs„Ósp“p¡ kpQp¡ Ap“„v$ d¡mhhp¡ lp¡e, sp¡

fpÄeL$pfcpf riõsbÙ lp¡hp¡ Å¡CA¡, âÅ“p rls“u khp¯NuZ L$pmÆ g¡hu Å¡CA¡ A“¡ Æs¡gp âv$¡ip¡“y„ fnZ L$fhy„ Å¡CA¡, s¡hu kdS> s¡d“pdp„ lsu. dlpfpS> a¼s kÑp^ui “lp¡sp, ‘Z âÅrlsv$n fpÄeL$sp® lsp, s¡hy„ s¡d“p fpÄeL$pfcpf D‘f’u õ‘ô$ ’pe R>¡.

1. Ap¡mMp¡ Å¡CA¡.

(1) ApW$ Mpsp“y„ d„X$m - (2) brlÆ® “pCL$ Ap Mpsp“p âdyM lsp - (3) dlpfpÅA¡ b„^ph¡gp¡ dpghZ “ÆL$“p¡

S>gvy$N® - (4) qL$ëgp D‘f eyÙkpdN°u“u ìehõ’p k„cpm“pf-

2. sdpfp iåv$p¡dp„ gMp¡.

(1) rihpÆ dlpfpS>“u M¡surhjeL$ “urs. (2) rihfpe A¡L$ âÅrlsv$n fpÄeL$sp®.

3. ip dpV¡$ s¡ L$lp¡.

(1) rihpÆ dlpfpS>¡ Aô$â^p“ d„X$m õ’pàey„. (2) rihpÆ dlpfpS>¡ “p¥L$pv$m Ecy„ L$ey¯.

4. âhpl sL$sp¡ ‘|Z® L$fp¡.

tk^yvy$N® qL$ëgp¡

D‘¾$d :

(1) sdpfp ‘qfkfdp„ fl¡sp cpfsue k¡“pv$mdp„ L$pd L$f¡gu ìe[¼s“u dygpL$ps gp¡.

(2) sdpfp Npd“u bÅf“u dygpL$ps gC“¡ ‘qfkfdp„ s¥epf ’su hõsy A“¡ blpfNpd’u h¡QpZ dpV¡$ Aph¡gu hõsy“u epv$u b“php¡.

gíL$fu ìehõ’p

------ Aðv$m

lhpgv$pf ------ ------ ------

õhpÝepe

33

8. Apv$i® fpÄeL$sp®

õhfpÄe õ’p‘“p ‘l¡gp„ dlpfpô²$dp„ Apqv$giplu, rkØu, ‘p¡Vy®$NuT A“¡ dp¡Ng kÑp“y„ hQ®õh lsy„. Ap kÑpAp¡“p rhfp¡^dp„ rihpÆ dlpfpS>¡ k„Oj® L$ep£. v$f¡L$ âL$pf“u ârsL|$m ‘qf[õ’rs“p¡ s¡dZ¡ kpd“p¡ L$ep£. s¡dZ¡ õhs„Ó A“¡ kph®cp¥d õhfpÄe õ’pàey„. õhfpÄe“p L$pfcpf“u ìehõ’p L$fu. õhfpÄe“y„ kyfpÄe L$ey¯. dlpfpS>¡ ‘p¡sp“p kpdÕe®’u “hu S> k©rô$ r“dp®Z L$fu. õhfpÄe õ’p‘“p dpV¡$“p¡ k„Oj® L$fsu hMs¡ dlpfpS>¡ ‘p¡s¡ A“¡L$ dp¡V$p„ Å¡Mdp¡“p¡ kpd“p¡ L$ep¤. AaTgMp““u dygpL$ps“p¡ âk„N, ‘Þlpmp“p¡ O¡fp¡ ipreõspMp“ D‘f L$f¡gp¡ R>p‘p¡, ApN°pdp„’u Ry>V$L$pfp¡ S>¡hp b^p âk„Np¡ M|b S> Å¡Mdu lsp. s¡dZ¡ Ap v$f¡L$ âk„Np¡“p¡ kamsp‘|h®L$ kpd“p¡ L$ep£. s¡dp„’u s¡Ap¡ kyMê$‘ blpf “uL$þep.

rihp L$priv$, rhipmNY$ sfa dlpfpS> S>sp lsp Ðepf¡ s¡d“p¡ ‘uR>p¡ L$f“pf vy$íd““p¡ fõsp¡ fp¡L$u fpM“pf bpÆâcy v$¡i‘p„X¡$, ‘yf„v$f“p qL$ëgp dpV¡$ gX$“pfp¡ dyfpfbpÆ v$¡i‘p„X¡$, tklNY$ Æshp dpV¡$ eyÙc|rddp„ brgv$p“ Ap‘“pf sp“pÆ dpgykf¡, dlpfpÅ“p ApN°pdp„’u Ry>V$L$pfp“p âk„N¡ Å¡Mdu S>hpbv$pfu õhuL$pf“pf rlfp¡Æ aS>¯v$ A“¡ dv$pfu dl¡sf S>¡hp„ A“¡L$ Dv$plfZp¡ õhfpÄe“p rhL$pk A“¡ rhõspf“p L$pe®dp„ Å¡hp dm¡ R>¡. dlpfpÅ ‘p¡sp“p dv$v$“uip¡“u L$pmÆ g¡sp. v$p.s., õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®dp„ L$pÞlp¡Æ S>¡^¡ iê$Aps’u S> s¡d“u kp’¡ lsp. Y$msu he¡ s¡Ap¡ dp„v$p ‘X$ép. s¡ kde¡ dlpfpÅA¡ s¡d“¡ L$üy„ L¡$, ""Ap¥j^p¡‘Qpfdp„ L$p¡C‘Z âL$pf“u Y$ug L¡$ b¡v$fL$pfu fpMip¡ “rl.''

f¥es“u L$pmÆ : õhfpÄe õ’p‘“p“p L$pe®dp„ iÓyAp¡ kp’¡ dlpfpÅ“p¡ k„Oj® Qpgsp¡ lsp¡. vy$íd“p¡“u khpfu“¡ gu^¡ âÅ Óõs lsu. Aphp kde¡ âÅ“u h^pf¡dp„ h^pf¡ L$pmÆ fpMhp“p¡ dlpfpS> âeÐ“ L$fsp lsp. ipreõspMp““u khpfu hMs¡ dlpfpÅA¡ fp¡rlgM„X$“p v$¡idyMp¡“¡ âÅ k„b„^u ‘p¡sp“y„ L$s®ìe ‘pf ‘pX$hp (‘|fy„ L$fhp) bpbs spL$uv$ L$fu lsu. s¡dZ¡ v$¡idyMp¡“¡ Npd¡Npd afu“¡ OpV$ “uQ¡ Äep„ kyfrns S>Áep lp¡e Ðep„ gp¡L$p¡“¡ gC S>hp“y„ L$üy„. Ap L$pe®dp„ ""A¡L$ ‘Z ‘m“p¡ rhg„b “ L$fhp¡' A¡hu kMs spL$uv$ L$fu. hmu ApNm kMs iåv$p¡dp„ Q¡shZu Ap‘sp„ L$üy„ L¡$, ""Å¡ f¥es“u Aphu L$pmÆ g¡ip¡ “rl sp¡ dp¡Ngk¥Þe Aphi¡, gp¡L$p¡“¡ L¡$v$u b“phi¡ A“¡ s¡“y„ ‘p‘ sd“¡ gpNi¡.'' ‘p¡sp“p k¥r“L$p¡ sfa’u âÅ“¡ l¡fp“Nrs “ ’pe, A¡“u L$pmÆ dlpfpS> g¡sp lsp.

gíL$f rhjeL$ “urs : dlpfpÅ“p gíL$fdp„ L$X$L$ riõs lsu. k¥Þe“¡ kdekf ‘Npf (h¡s“) Ap‘hp“u bpbsdp„ s¡Ap¡ ×Y$r“òeu lsp. s¡dZ¡ k¥r“L$p¡“¡ fp¡L$X$ fL$ddp„ h¡s“ Ap‘hp“u ìehõ’p

‘p¡sp“p âpZ“y„ brgv$p“ Ap‘“pfp dv$v$“uip¡ lp¡hp’u rihpÆ dlpfpS> õhfpÄe Ecy„ L$fu i¼ep.

d¥Óu“y„ dlÒh kdÅh“pfp rhrh^ cpjp“u L$l¡hsp¡, ê$qY$âep¡Np¡ ip¡^p¡. v$p.s., A friend in need is a friend indeed.

k„NW$“ Qpsye® : õhfpÄe“p„ L$pe® dpV¡$ dlpfpS>¡ ‘p¡sp“u Apk‘pk“p gp¡L$p¡“¡ â¡qfs L$ep¯. s¡d“u ‘pk¡ rhgnZ k„NW$“ Qpsye® lsy„. s¡ Qpsye®“p¡ D‘ep¡N L$fu“¡ s¡dZ¡ ‘p¡sp“u Apk‘pk i|fhuf A“¡ brgv$p“ Ap‘“pfp gp¡L$p¡ c¡Np L$ep¯. õhfpÄe“p L$pe®dp„ s¡d“p Ap dv$v$“uip¡A¡ ‘p¡sp“p âpZ“u ‘fhp L$ep® hNf ‘p¡sp“u afS> bÅhu. AaTgMp““u dygpL$ps hMs¡ AÐe„s Å¡Mdu nZ¡ bX$p k¥ev$“¡ W$pf L$f“pf Æhp dlpg, ‘ÞlpmpNY$“p O¡fpdp„’u blpf “uL$msu hMs¡ rihpÆ dlpfpS>“u c|rdL$pdp„ AhfS>hf L$f“pf

rhQpf L$fp¡.

34

L$fu. dÝeeyN“p cpfsdp„ W¡$fW¡$f“p fS>hpX$pdp„ A“¡ AÞeÓ ‘Z k¥r“L$p¡“¡ fp¡L$X$ h¡s““¡ bv$g¡ ÅNuf Ap‘hp“u ‘Ùrs lsu. dlpfpÅA¡ Ap ‘Ùrs“¡ b„^ L$fu. s¡d“u khpfu Äepf¡ vy$íd““p âv$¡idp„ Åe, Ðepf¡ k¥r“L$p¡“¡ S>¡ L„$C dm¡ s¡ b^y„ kfL$pfdp„ S>dp L$fhp bpbs gíL$f“¡ spL$uv$ lsu. gX$pCdp„ ‘fp¾$d L$fhp bv$g k¥r“L$p¡“y„ dp“-kÞdp“ L$fhpdp„ Aphsy„. gX$pCdp„ S>¡ k¥r“L$ d©Ðey ‘pd¡, s¡“p Ly$Vy„$b“p Æh“r“hp®l“u S>hpbv$pfu s¡Ap¡ ‘p¡s¡ g¡sp. S>Mdu k¥r“L$p¡“u ‘Z L$pmÆ g¡sp. gX$pCdp„ ifZ¡ Aph¡gp A’hp b„v$u b“¡gp vy$íd““p k¥r“L$p¡ kp’¡ s¡Ap¡ kpfu fus¡ hs®sp lsp.

krlóÏ hs®“ : dlpfpÅ“¡ S>¡ kÑpAp¡ kp’¡ k„Oj® L$fhp¡ ‘X$ép¡, s¡dp„’u Apqv$gipl, dp¡Ng A“¡ rkØu Cõgpd lsp. ‘Z s¡d“u kp’¡“p k„Oj® hMs¡ dlpfpS>¡ õhfpÄe“p dykgdp“p¡“¡ ‘p¡sp“p âÅS>“ S> dpÞep. AaTgMp““u dygpL$ps hMs¡ dlpfpÅ“p k¥Þedp„ rkØu Cb°plud rhðpky k¡hL$ lsp¡. rkØu rlgpg dlpfpÅ“p k¥Þedp„ kfv$pf lsp¡. õhfpÄe“p “p¥L$pv$mdp„ (Apfdpfdp„) v$p¡gsMp“ dlÒh“p¡ Ar^L$pfu lsp¡.

dlpfpÅ“u ^prd®L$ “urs krlóÏ lsu. vy$íd““p¡ L$p¡C âv$¡i Æsu gu^p¡ lp¡e Ðepf¡, Ðep„“p„ dy[õgd ^d®õ’mp¡“¡ ‘l¡g¡’u dmsu kNhX$-kyrh^pAp¡ s¡Ap¡ Qpgy fpMsp. s¡d“u ^prd®L$ krlóÏ “urs dpV¡$ kdL$pgu“ BrslpkL$pf MpqaMp“ gM¡ R>¡ L¡$, ""rihpÆA¡ ‘p¡sp“p k¥r“L$p¡ dpV¡$ A¡hp¡ L$X$L$ r“ed L$ep£ lsp¡, L¡$ Ty„b¡i v$fçep“ d[õS>v$“¡ ^½$p¡ dpfhp¡ “rl, Ly$fp““u âs lp’dp„ Aph¡ sp¡ s¡“¡ ‘|Äecph’u dykgdp“ ìe[¼s“p lp’dp„ kyâs L$fhu.''

õhps„Ôe“u â¡fZp : rihpÆ dlpfpS>“p õhfpÄe õ’p‘“p“p âeÐ“p¡“y„ A¡L$ AgN S> d|ëe R>¡. s¡ d|ëe õhps„Ôe“y„ R>¡. buÆ L$p¡C‘Z kÑp“y„ hQ®õh “ dp“sp ‘p¡sp“y„ õhps„Ôe A“¡ kph®cp¥d A[õsÒh Åmhu fpMhy„. Ap l¡sy s¡“u ‘pR>m fl¡gp¡ R>¡. ‘fL$ue A“¡ AÞepeu kÑp“p rhfp¡^dp„ k„Oj® L$fsu hMs¡ dlpfpÅA¡ buÅAp¡“¡ ‘Z õhps„Ôe“u â¡fZp Ap‘u. dp¡Ngp¡“u k¡hpdp„ fl¡gp¡ R>Ókpg Äepf¡ dlpfpÅ“¡ dþep¡, Ðepf¡ s¡dZ¡ s¡“¡ by„v$¡gM„X$dp„ õhs„Ó fpÄe õ’p‘hp“u â¡fZp Ap‘u.

dlpfpÅ“p„ L$pep£“u dlp“sp : dlpfpÅA¡ A“¡L$ vy$íd“p¡ kp’¡ k„Oj® L$fsp„ L$fsp„ õhfpÄe“u õ’p‘“p L$fu, Ap L$pe® S> s¡d“¡ eyNâhs®L$ sfuL¡$ rkÙ L$f¡ R>¡. ‘f„sy Ap L$pe® D‘fp„s s¡d“p ìe[¼sdÒhdp„ ‘Z buÅ A“¡L$ kv¹$NyZp¡“p¡ kd|l Å¡hp dm¡ R>¡.

‘pL$“u hphZu - gZZu -ENhp“p kde¡ eyÙ“u iê$Aps ’pe sp¡ M¡X|$sp¡“u lpgpL$u“p¡ L$p¡C ‘pf fl¡sp¡ “’u. k¥Þe“u rlgQpg hphZu“p L$pddp„ sp¡ ApX$u Aph¡ S> R>¡ ‘Z k¥r“L$p¡ L¡$V$guL$ hMs Ecp ‘pL$“¡ L$p‘u“¡ gC Åe R>¡ A’hp s¡“p¡ “pi L$f¡ R>¡. M¡X|$sp¡“p„ Ofp¡ g|„V¡$ R>¡. ‘p¡sp“p k¥r“L$p¡“¡ Aphp„ L©$Ðe’u v|$f fpMhp“p¡ Apv$¡i dlpfpÅA¡ Ar^L$pfuAp¡“¡ Apàep¡ lsp¡. Ap k„v$c£ C.k. 1674dp„ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>¡ ‘p¡sp“p gíL$fu Ar^L$pfuAp¡“¡ DØ¡iu“¡ gM¡gp¡ ‘Ó M|b dlÒh“p¡ R>¡. dlpfpÅA¡ gíL$f“u riõs bpbsdp„ L¡$V$gp¡ TuZhV$’u rhQpf L$ep£ lsp¡, s¡“p¡ s¡ ‘Ó ‘f’u ¿epg Aph¡ R>¡.

""âÅ“¡ Ópk Ap‘hp gpNi¡; A¡hpdp„ gp¡L$p¡ L$p¡C L$Zbu“p v$pZp gphi¡, L$p¡C cpMfu, L$p¡C Opk, L$p¡C bmsZ, L$p¡C ipL$cpÆ, L$p¡C s„b|. Aphu g|„V$apV$ A“¡ Å¡fSy>gd“¡ gu^¡ S>¡ L$Zbu ‘p¡sp“y„ Of ‘L$X$u“¡ Æh dyÌ$udp„ gC“¡ füp R>¡ s¡ ‘Z S>hp gpNi¡. L¡$V$gp„e¡ D‘hpku flu“¡ dfhp ‘X$i¡. A¡V$g¡ s¡d“¡ A¡hy„ gpNi¡ L¡$, ""dp¡Ngp¡ âv$¡idp„ Apìep s¡“p’u ‘Z h^pf¡ sd¡ Sy>gd L$fp¡ R>p¡! A¡hp¡ Nyõkp¡ Aphi¡.


35

dlpfpS> AÐe„s byqÙipmu lsp. s¡dZ¡ A“¡L$ L$gpAp¡ ApÐdkps L$fu lsu. s¡d“¡ A“¡L$ cpjp A“¡ rgr‘“y„ op“ lsy„. dpspr‘spA¡ k]Q¡gp õhfpÄe õ’p‘“p“p A“¡ “¥rsL$sp“p k„õL$pf s¡d“p d““p KX$pZ kyû Esf¡gp lsp. s¡d“p ìe[¼sdÒhdp„ QpqfÔe A“¡ kpdÕe®, iug A“¡ ‘fp¾$d“p¡ kdÞhe lsp¡. s¡d“pdp„ “¡s©Òh, ìehõ’p‘“, v$uO®×rô$, fpS>L$ue dyÐkv$uNufu, dygL$u A“¡ gíL$fu âipk“ rhi¡“u AkfL$pfL$ “urs, kÐe A“¡ Þepe âÐe¡“u r“›$p, v$f¡L$ kp’¡ kdp“ hs®“, crhóe“p L$pe®“u ê$‘f¡Mp s¥epf fpMhp dpV¡$“y„ Apep¡S>“, r“ep¡Æs âL$ë‘p¡, spbX$sp¡b Adgdp„ d|L$hp“y„ L$p¥iëe, k„L$V$“p kde¡ ûfS> Nydpìep hNf s¡dp„’u ENfu S>hp“p¡ r“^p®f, kv$¥h ÅN©s fl¡hp“u kphQ¡su hN¡f¡ Ak„¿e NyZp¡ lsp.

”uAp¡“u bpbsdp„ L$p¡C A“yrQs hs®“ L$f¡ sp¡ s¡ L$f“pf“¡ L$W$p¡f rinp L$fsp. âÅdp„ M¡X|$s, L$pfuNf, k¥r“L$, h¡‘pfu A¡d v$f¡L$ gp¡L$p¡“u s¡Ap¡ L$pmÆ fpMsp. õh^d} ìe[¼s S>¡hp¡ S> Apv$fcph ‘f^d®“u ìe[¼s dpV¡$ fpMsp. ‘f^d® õhuL$pf“pf ìe[¼s“¡ afu õh^d®dp„ õhuL$pfhp“p¡ S>¡ kdedp„ rhfp¡^ lsp¡, s¡ kdedp„ s¡dZ¡ Aphu ìe[¼sAp¡“¡ afu’u õh^d®dp„ õhuL$pep®. hmu s¡ âk„N¡ s¡d“u kp’¡ ‘p¡s¡ k„b„^’u Å¡X$pep. ^prd®L$ L$pfZp¡kf v$qfepC kaf dpV¡$ rhfp¡^ lsp¡, s¡ kde¡ s¡dZ¡ tk^yvy$N® S>¡hp¡ S>gvy$N® bp„Ýep¡ A“¡ “p¥L$pv$m“u õ’p‘“p L$fu. v$qfepC dpN£ ’C iL$“pfp„ bpü Ap¾$dZp¡“¡ Ýep“dp„ fpMu“¡ s¡“p D‘pep¡ rhQpfu“¡ s¥epfu fpMu lsu. s¡Ap¡ fpÄeprcj¡L$ Üpfp õhfpÄe“p Ar^L©$s fpÅ bÞep. s¡dZ¡ A¡L$ fpÄeprcj¡L$ ‘R>u ^prd®L$ ×rô$A¡ Sy>v$p âL$pf“p¡ buÅ¡ fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡. s¡d“p„ Ap b^p„ L$pep£ ^prd®L$ n¡Ódp„ ¾$p„rs v$ip®h“pfp„ R>¡.

õhfpÄe D‘f Äepf¡ Æhg¡Z k„L$V$p¡ Aphsp„, Ðepf¡ dv$v$“uip¡“¡ bv$g¡ A’hp s¡d“u kp’¡ s¡Ap¡

‘p¡s¡ s¡ k„L$V$p¡ kpd¡ gX$sp. s¡“¡ gu^¡ s¡d“p dv$v$“uip¡ ‘Z õhfpÄe dpV¡$ âpZp‘®Z L$fhp s¥epf fl¡sp. A¡V$g¡ L¡$hm dp¡V$p„ k„L$V$p¡“p¡ ^¥e®‘|h®L$ A“¡ r“c®esp’u kpd“p¡ L$fhp¡ A¡V$gy„ S> s¡d“y„ dp¡V$p‘Ï„ (dp¡V$‘) “lp¡sy„. s¡d“¡ sp¡ ‘p¡sp“p õhfpÄe“¡ “¥rsL$sp A“¡ NyZhÑp“p¡ Ap^pf Ap‘hp¡ lsp¡. dpV¡$ S> dlÒh“u bpbsp¡“u S>¡d S> “p“u “p“u bpbsp¡dp„ ‘Z s¡dZ¡ k„b„r^sp¡“¡ ep¡Áe Apv$¡i Apàep“y„ Å¡hp dm¡ R>¡. k¥r“L$p¡A¡ M¡X|$sp¡“p„ M¡sf“p„ ipL$cpÆ ‘Z S>bfv$õsu’u g¡hp “rl, Ap A’®“p¡ Apv$¡i s¡ ×rô$A¡ Apv$i® NZpe. TpX$“p sp¡X$hp D‘f s¡dZ¡ L$f¡gu b„û ‘Z dlÒh“u R>¡.

qL$ëgp D‘f L$Qfp¡ Al]-sl] Nd¡ Ðep„ “ “p„Msp hpX$pdp„ bpmhp¡ A“¡ s¡“u fpM D‘f cpÆ‘pgp¡ DNpX$hp¡, A¡hp¡ s¡d“p¡ Apv$¡i lsp¡. õhfpÄe“¡ rhL$kphhp dpV¡$ s¡Ap¡ “p“u-k|“u bpbs sfa L¡$V$gy„ Ýep“ Ap‘sp lsp, s¡ Ap“p

‘f’u õ‘ô$ ’pe R>¡. s¡Ap¡ a¼s ep¡Ùp “lp¡sp ‘Z A¡L$ “hp, õhs„Ó, “ursdp“ A“¡ kyk„õL©$s kdpS>“y„ r“dp®Z L$f“pfp rië‘L$pf lsp, s¡Ap¡ khp¯Nu fus¡ dlp“ R>¡.

sdpfp ‘qfkf“p L$Qfp“u ìehõ’p L¡$hu fus¡ ’pe R>¡?

L$Qfp“u ìehõ’p L$f“pfu e„ÓZp“y„ “pd L$lp¡.

L$lp¡ Å¡CA¡!

h©nk„h^®“ L$fhy„ ip dpV¡$ S>ê$fu R>¡?

rhQpf L$fp¡.

36

gp¡L$dpÞe qV$mL¡$ rihS>e„rs DÐkh“p dpÝed Üpfp fpô²$ue ÅN©rs r“dp®Z L$fu. rihQqfÓ“u dprlsu Ap‘sy„ ‘yõsL$ gpgp gS>‘sfpe¡ gM¡gy„ R>¡. sprdg L$pìep¡“p r‘spdl kyb°dÎed¹ cpfsuA¡ rihpÆ dlpfpS> ‘p¡sp“p dv$v$“uip¡“¡ DØ¡iu“¡

1. ‘pW$dp„’u ip¡^u“¡ gMp¡. (1) rihpÆ dlpfpS>“p Æh““p Å¡Mdu âk„N

¼ep lsp? (2) rihpÆ dlpfpS>“p ApN°p’u Ry>V$L$pfp“p âk„N¡

Å¡Md DW$ph“pf L$p¡Z? (3) fp¡rlgM„X$“p v$¡idyMp¡“¡ rihpÆ dlpfpS>¡ L$C

spL$uv$ L$fu? (4) rihpÆ dlpfpS>“u L$C â¡fZp crhóe“u ‘¡Y$u

dpV¡$ Apv$i® b“u fl¡i¡?

2. gMsp ’pAp¡. (1) âÅ“¡ “yL$kp“ “ ’pe dpV¡$ rihfpe¡ k¥r“L$p¡“¡

L$C spL$uv$ L$fu? (2) rihpÆ dlpfpS>“u ^prd®L$ “urs krlóÏ lsu,

s¡ L$C bpbs D‘f’u S>Zpe R>¡?

(3) rihpÆ dlpfpS>“u gíL$f rhjeL$ “urs õ‘ô$ L$fp¡.

3. A¡L$ iåv$dp„ gMp¡. (1) õhfpÄe“p “p¥L$pv$m“p dlÒh“p Ar^L$pfu- (2) rihpÆ dlpfpÅ D‘f L$pìe fQ“pfp sprdg

L$rh - (3) by„v$¡gM„X$dp„ õhs„Ó fpÄe r“dp®Z L$f“pf - (4) ‘p¡hpX$p (Ap¿ep“) Üpfp rihpÆ dlpfpS>“u

dlÑp v$ip®h“pf -

D‘¾$d : (1) dyíL¡$gu“p kde¡ rdÓ“¡ L$f¡gu dv$v$“y„ hZ®“

hN®dp„ L$fp¡. (2) ìe[¼s“p„ “pd D‘f’u Npdp¡, il¡fp¡“p„ “pd

R>¡ s¡“u epv$u b“php¡.

dlpÐdp Äep¡rsfph aºg¡A¡ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS> D‘f k“¡ 1869dp„ A¡L$ ‘p¡hpX$p (Ap¿ep“) L$ep£. s¡“p¡ L¡$V$gp¡L$ cpN Al]

Ap‘¡gp¡ R>¡.।। गशवाचा गजर जयनामाचा झेंडा रोगवला ।।

।। क्षेत्याचा मेळा मावळ्ाचा गशिार खेळला ।।माते पायीं िेवी डोई गवता ना्ीं िाडीचा ।

आगशवाताद घेई आईचा ।।आलाबला घेई आवडता ्ोतो गजजीचा ।

पवाडा गातो गशवाजीचा ।।िुळवाडी - भूर्ण पवाडा गातो भोसलयाचा ।

छत्पती गशवाजीचा ।।३।।

bp¡g¡ R>¡, s¡hp¡ L$pë‘r“L$ âk„N v$ip®hsu L$pìefQ“p L$fu R>¡. rhðL$rh frhÞÖ“p’ V$pNp¡f¡ dlpfpS> D‘f A¡L$ v$uO® L$rhsp gMu R>¡. dlpfpÅ“p fpÄekp^“p“p âeÐ“p¡ sfa s¡Ap¡ "dlp“ Ýe¡e kp^“p“p âeÐ“' sfuL¡$ Sy>A¡ R>¡. kf S>vy$“p’ kfL$pf¡ "rihpÆ A¸ÞX$ luT V$pCçk' N°„’dp„ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpÅ“p„ L$pep£“y„ Np¥fh L$ey¯ R>¡. ‘„qX$s S>hplfgpg “l¡fyA¡ dlpfpÅ dpV¡$ A¡d L$üy„ R>¡ L¡$, ""dlpfpS> a¼s dlpfpô²$“p S> “lp¡sp, ‘Z kdN° fpô²$“p lsp. s¡d“¡ Ap‘Zp v$¡i D‘f M|b â¡d lsp¡. dp“h kv¹$NyZp¡“p s¡Ap¡ kpnps âsuL$ lsp.'' cpfs“u v$f¡L$ cpjpdp„ dlpfpÅ“u â¡fZp A“¡ Apv$i®“y„ hZ®“ L$fsp„ kprlÐe“y„ kS>®“ ’e¡gy„ R>¡.

rihpÆ dlpfpS>“p õhfpÄe“p„ L$pep£“u A“¡ s¡“y„ kyfpÄedp„ ê$‘p„sf L$fhp“u â¡fZp crhóe“u ‘¡Y$u dpV¡$ Apv$i® b“u fl¡i¡. rihpÆ dlpfpS> A¡L$ dlp“ fpô²$‘yfyj lsp.


õhpÝepe

37

9. dfpW$pAp¡“p¡ õhps„Ôek„N°pd

R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p d©Ðey ‘R>u dfpW$pAp¡A¡ R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS>, R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS> A“¡ dlpfpZu spfpbpC“p “¡s©Ðh l¡W$m õhfpÄe“p fnZ dpV¡$ dp¡Ngp¡“p¡ âMf kpd“p¡ L$ep®¡„. kÐephuk hjp£“u gp„bu gX$pC“¡ ""dfpW$pAp¡“p¡ õhps„Ôek„N°pd'' L$l¡hpe R>¡. C.k. 1682dp„ sp¡ Myv$ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl v$rnZdp„ QX$u Apìep¡. sp¡ ‘Z dp¡Ngp¡ kp’¡“p Ap k„N°pddp„ A“¡L$ dyíL¡$guAp¡“p¡ kpd“p¡ L$fu“¡ dfpW$p rhS>eu bÞep. Ap õhps„Ôe k„N°pd A¡V$g¡ cpfs“p Brslpkdp„ A¡L$ fp¡dp„QL$ A“¡ s¡S>õhu kdeNpmp¡ R>¡. Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ õhps„Ôe k„N°pd“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡.

R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS> : k„cpÆ dlpfpS> R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p Äe¡›$ ‘yÓ lsp.

Al]“p¡ "dfpW$p' iåv$ "dfpW$u cpjp bp¡g“pfp' A’hp "dlpfpô²$ue“ gp¡L$p¡'“p A’®dp„ R>¡.

lº„ k„cpÆfpS>¡ bp¡gy„ Ry>„... ‘pÓ Arc“e L$fp¡.

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS>

s¡d“p¡ S>Þd 14 d¡ 1657“p fp¡S> ‘yf„v$f qL$ëgp D‘f ’ep¡ lsp¡. rihpÆ dlpfpÅ ‘R>u s¡Ap¡ R>Ó‘rs bÞep. s¡ kde¡ dfpW$pAp¡“p¡ dp¡Ngp¡ kp’¡ k„Oj® Qpgy lsp¡. Aphu [õ’rsdp„ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl“p ‘yÓ iplÅv$p AL$bf¡ r‘sp rhfyÙ b„X$ L$ey¯. Ap b„X$ bpv$ipl¡ idphu v$u^y„. ‘R>u AL$bf v$rnZdp„ k„cpÆ dlpfpÅ“p Apif¡ Apìep¡. s¡“¡ lfphhp dpV¡$ bpv$ipl ‘p¡s¡ C.k. 1682dp„ v$rnZdp„ Apìep. s¡“u kp’¡ ‘yóL$m k¥Þe A“¡ AkfL$pfL$ sp¡‘Mp“y„ lsy„. s¡Z¡ S>„rS>fp“p rkØuAp¡“¡ dfpW$pAp¡ rhfyÙ Ty„b¡i L$fhp L$üy„. ‘p¡Vy®$NuTp¡“¡ ‘Z ‘p¡sp“u sfa M¢Qu gu^p. s¡’u k„cpÆ dlpfpÅ“¡ A¡L$ kp’¡ A“¡L$ vy$íd“p¡“p¡ kpd“p¡ L$fhp“p¡ hpfp¡ Apìep¡. k„cpÆ dlpfpÅ“u L$pfqL$v$}dp„ rihpÆ dlpfpS> ‘R>u ’e¡gp dfpW$pAp¡“p õhps„Ôe k„N°pd“y„ Ap ‘l¡gy„ ‘h® lsy„. dlpfpÅA¡ ‘p¡sp“u L$pfqL$v$} v$fçep“ S> s¡d“¡ dygL$u fpÄeL$pfcpf“y„ A“¡ gíL$fu Ty„b¡i“y„ DÐL©$ô$ rinZ Apàey„ lsy„. Jdf“p Qp¥v$dp hj®’u s¡Ap¡ fpÄe“p¡ L$pfcpf A“¡ k¥Þe“p Ar^L$pf bpbs Ýep“ Ap‘hp gpÁep lsp. eyhfpS> lsp s¡ hMs¡ S> s¡dZ¡ dp¡Ngp¡“p A“¡ Apqv$gipl“p A“¡L$ âv$¡ip¡ D‘f khpfuAp¡ L$fu lsu. s¡d“p eyÙ L$p¥iëe“y„ hZ®“ L$fsu hMs¡ s¡ kde“p ä¢Q âhpku A¸b¡ L¡$f¡ L$l¡ R>¡ L¡$, ""eyhfpS> “p“p¡ lp¡hp R>sp„ ‘Z ^¥e®hp“ A“¡ ‘p¡sp“p r‘sp“u L$urs®“¡ ip¡c¡ A¡hp¡ S> i|fhuf R>¡.....''

k„cpÆ dlpfpS> R>Ó‘rs bÞep ‘R>u dfpW$pAp¡“p¡ dp¡Ngp¡ kp’¡“p¡ k„Oj® h^pf¡ S> DN° bÞep¡. L$pbyg’u L$ÞepLy$dpfu ky^u dp¡Ngp¡“y„ A¡L$Q¾$u ipk“ õ’p‘hp“p¡ Ap¥f„NT¡b“p¡ DØ¡i lsp¡. ‘p¡sp“p âQ„X$ gíL$fu A“¡ Apr’®L$ kpdÕe® hX¡$ dfpW$pAp¡“p fpÄe“p¡ k„‘|Z® “pi L$fhp“y„ s¡“y„ õhà“ lsy„. ‘Z k„cpÆ dlpfpÅA¡ ‘p¡sp“p

38

rkØu rhfp¡û Ty„b¡i : S>„rS>fp“p rkØu dfpW$u dygL$p¡dp„ D‘Öh dQphsp lsp. dfpW$pAp¡“p âv$¡ip¡ D‘f ^pX$ ‘pX$u s¡Ap ApN gNpX$sp, g„|V$apV$ L$fsp A“¡ AÐepQpf L$fsp. ""Ofdp„ S>¡d Jv$f s¡d fpÄedp„ rkØu.'' A¡hy„ s¡d“y„ hZ®“ kcpkv$¡ L$ey¯ R>¡. k„cpÆ dlpfpS>¡ C.k. 1682dp„ s¡d“u rhfyÙ Ty„b¡i D‘pX$u. s¡d“p k¥ÞeA¡ rkØu“p spbpdp„ fl¡gp v$„X$pfpS>‘yfu qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡ A“¡ S>„rS>fp D‘f ‘Z sp¡‘p¡ Üpfp Ap¾$dZ L$ey¯. ‘f„sy s¡ S> kde¡ dp¡Ngp¡“y„ k¥Þe õhfpÄe ‘f

QX$u Apìey„. s¡’u S>„rS>fp“u Ty„b¡i A^hÃQ¡’u S> R>p¡X$u“¡ k„cpÆ dlpfpÅ“¡ ‘pRy>„ afhy„ ‘X$éy„.

‘p¡Vy®$NuTp¡ rhfyÙ“u Ty„b¡i : Np¡hp“p ‘p¡Vy®$NuTp¡A¡ k„cpÆ dlpfpS> rhfyÙ bpv$ipl kp’¡ lp’ d¡mìep lsp. s¡’u s¡dZ¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“¡ ‘pW$ cZphhp“y„ “½$u L$ey¯. s¡dZ¡ C.k. 1683dp„ ‘p¡Vy®$NuTp¡“p f¡hv$„X$p b„v$f D‘f lºdgp¡ L$ep¤. s¡“p S>hpbdp„ ‘p¡Vy®$NuTp¡A¡ Np¡hp“u kflv$¡ Aph¡gp dfpW$pAp¡“p ap¢X$p qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. dfpW$pAp¡A¡ Ap O¡fp¡ sp¡X$u“¡ Np¡hp D‘f QX$pC L$fu. Ap gX$pCdp„ e¡kpÆ L„$L¡$ ‘fp¾$d“u ‘fpL$póW$p bsphu. s¡dp„ ‘p¡Vy®$NuT Nh“®f Opeg ’ep¡. s¡“¡ ‘uR>¡lW$ L$fhu ‘X$u. k„cpÆ dlpfpS>¡ s¡“p¡ ‘uR>p¡ L$ep¤. ‘p¡Vy®$NuTp¡ dlpk„L$V$dp„ k‘X$pep. s¡ S> hMs¡ dp¡Ngp¡A¡ v$rnZ L$p¢L$Z D‘f Ap¾$dZ L$ep®“p kdpQpf k„cpÆ dlpfpS>“¡ dþep. s¡’u lp’h¢s Aph¡gp Np¡hp“p rhS>e“¡ R>p¡X$u s¡d“¡ dp¡Ngp¡“p¡ kpd“p¡ L$fhp ‘pRy>„ afhy„ ‘X$éy„.

Apqv$giplu A“¡ Ly$sybiplu“p¡ A„s : Ap¥f„NT¡b“¡ dfpW$pAp¡ rhfyÙ“u Ty„b¡idp„ kamsp dmsu “lp¡su. s¡’u s¡Z¡ s¡ Ty„b¡i ‘X$su d|L$u. Ðepf ‘R>u s¡Z¡ ‘p¡sp“p¡ dp¡fQp¡ Apqv$giplu A“¡ Ly$sybiplu“p„ fpÄep¡ sfa hpþep¡. Ap¥f„NT¡b¡ s¡ fpÄep¡ Æsu gu^p„.

Ap b„“¡ fpÄep¡“u k„‘rÑ A“¡ gíL$f dp¡Ngp¡“p lp’dp„ Aphhp’u Ap¥f„NT¡b“u [õ’rs dS>b|s b“u. Ðepf ‘R>u dfpW$pAp¡“p¡ ‘fpS>e L$fhp D‘f ‘p¡sp“u bû i[¼s L¢$qÖs L$fu. s¡d“p âv$¡ip¡ D‘f Qpf¡ bpSy>’u lºdgp L$ep®. dp¡Ngk¡“p“p¡ kpd“p¡ L$fsp„ dfpW$pAp¡“p k¡“p‘rs l„buffph dp¡rls¡ dpep® Nep. s¡’u k„cpÆ dlpfpÅ“u gíL$fu spL$ps “bmu ‘X$u.

k„cpÆ dlpfpÅ“p¡ dygL$u L$pfcpf : k„cpÆ dlpfpS>¡ eyÙ“u Ap sX$pdpfu hÃQ¡ ‘Z ‘p¡sp“p dygL$u fpÄeL$pfcpf sfa vy$g®n k¡ìey„ “lp¡sy„. s¡dZ¡ rihfpe“p kde“u Qp¡¿Mu Þepe A“¡ dl¡k|g

dfpW$pAp¡“p qL$ëgp Æsu g¡hp’u s¡d“y„ fpÄe “pi ‘pdi¡ A¡hp rhQpf’u iê$Apsdp„ Ap¥f„NT¡b¡ “prkL$ ‘pk¡“p fpdk¡S> qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. Ap¥f„NT¡b“y„ k¥Þe dp¡Vy„$ lsy„. dfpW$pAp¡“y„ k¥Þe M|b S> “p“y„ lsy„. ‘Z s¡dZ¡ AÐe„s ^¥e®‘|h®L$ kpd“p¡ L$ep¤. Ap O¡fp¡ ‘p„Q hj® kyû Qpëep¡. dyÌ$ucf dfpW$u k¥r“L$p¡A¡ L$f¡gy„ Ap ‘fp¾$d AqÜsue lsy„. dfpW$pAp¡“p ^¥e®‘|h®L$ kpd“p“¡ gu^¡ s¡d“u kp’¡ k„Oj® L$fhp“y„ dyíL¡$g lp¡hp“u Ap¥f„NT¡b“¡ ÅZ ’C.

‘fp¾$d’u A“¡ eyÙL$p¥iëe’u s¡“y„ õhà“ ^|mdp„ d¡mhu v$u^y„. s¡d“p k¥Þe“u Vy$L$X$uAp¡ dp¡Ngp¡“p A“¡L$ âv$¡ip¡dp„ lºdgpAp¡ L$fsu lsu. dfpW$pAp¡“p¡ “prkL$ ‘pk¡“p¡ fpdk¡S> qL$ëgp¡ sp¡ bpv$ipl“p k¥r“L$p¡“¡ gp„bp kde“p âeÐ“ ‘R>u ‘Z dmu i¼ep¡ “rl. Aphu fus¡ k„cpÆ dlpfpS>“p ‘fp¾$d’u Ap¥f„NT¡b gpQpf b“u Nep¡ lsp¡. s¡’u A¡L$ hMs AÐe„s Nyõkpdp„ s¡Z¡ ‘p¡sp“p dp’p ‘f“u ‘pOX$u S>du“ D‘f a¢L$u A“¡ ârsop L$fu L¡$, ""Ap k„cpÆ“¡ lfpìep kyû lº„ afu’u ‘pOX$u ‘l¡fui “rl.'' k„cpÆ dlpfpS>¡ Ap¥f„NT¡b“¡ A¡V$gp¡ ‘f¡ip“ L$fu v$u^p¡ lsp¡.


39

ìehõ’p s¡d“u s¡d Qpgy fpMu lsu. õhfpÄe rhfyÙ bmhp¡ L$f“pfp“¡ s¡dS> kpdpÞe âÅ“¡ l¡fp“ L$f“pfp hs“v$pfp¡“¡ L$X$L$ kÅ L$fu. dlpfpZu e¡k|bpC“¡ fpÄeL$pfcpf“p Ar^L$pf Apàep. s¡d“p ‘p¡sp“p rk½$p L$fu Apàep. rihfpe“u âÅrls“u “urs s¡dZ¡ ‘p¡sp“u L$pfqL$v$}dp„ L$ped fpMu.

k„cpÆ dlpfpÅ k„õL©$s kp’¡ A“¡L$ cpjp ÅZsp lsp. s¡dZ¡ N°„’p¡“y„ g¡M“ ‘Z L$ey¯ R>¡. fpS>“urs rhjeL$ âpQu“ cpfsue N°„’p¡“y„ Ahgp¡L$“ L$fu“¡ s¡“p¡ kpf "by^c|jZd' N°„’dp„ fS|> L$ep£ R>¡.

R>Ó‘rs fpÅfpd

dlpfpS> : fpÅfpd dlpfpS> R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p qÜsue ‘yÓ lsp. s¡d“p¡ S>Þd 24 a¡b°yApfu 1670“p fp¡S> fpeNY$ D‘f ’ep¡ lsp¡. k„cpÆ dlpfpS>“p

d©Ðey ‘R>u s¡Ap¡ R>Ó‘rs bÞep. lh¡ dfpW$pAp¡“y„ fpÄe Æshp“y„ ‘p¡sp“y„ õhà“ kpL$pf ’i¡, A¡d Ap¥f„NT¡b“¡ gpNhp dp„X$éy„. dpV¡$ s¡Z¡ fpeNY$“¡ O¡fp¡ Opghp Ty[ëaL$pfMp““¡ dp¡L$ëep¡. s¡ kde¡ fpÅfpd dlpfpS> A“¡ s¡d“p ‘Ð“u dlpfpZu spfpbpC s¡dS> k„cpÆ dlpfpS>“p ‘Ð“u e¡k|bpC A“¡ ‘yÓ iplº fpeNY$ D‘f S> lsp„. Ap v$f¡L$¡ A¡L$ S> õ’m¡ fl¡hy„ Å¡MdL$pfL$ lsy„. Ap âk„N¡ e¡k|bpCA¡ Ap dlpk„L$V$“p¡ ûfsp‘|h®L$ kpd“p¡ L$ep®¢. L$p¡C ‘Z ‘qf[õ’rsdp„ dp¡Ngp¡“p ifZ¡ “ S>hp“y„ “½$u L$fu“¡ s¡dZ¡ fpeNY$ D‘f dlÒh“p¡ fpS>“¥rsL$ r“Z®e gu^p¡. s¡ âdpZ¡, fpÅfpd dlpfpS>¡ fpeNY$“p O¡fpdp„’u R>V$L$u“¡ S>ê$f gpN¡ sp¡ v|$f“p tS>Æ kyû S>hy„, A¡d “½$u L$ey¯. s¡d S>, dlpfpZu e¡k|bpCA¡ ‘p¡sp“p “¡s©Ðh l¡W$m fpeNY$ D‘f gX$pC L$fhu A¡hu “urs ‘Z “½$u L$fhpdp„ Aphu. e¡k|bpCA¡ ‘p¡sp“p ‘yÓ“¡ R>Ó‘rs ‘v$¡ “ b¡kpX$sp fpÅfpd dlpfpS>“¡ R>Ó‘rs b“phhp“p¡ r“Z®e gu^p¡. s¡d“p¡ Ap r“Z®e õhfpÄe â¡d“y„ A“¡ Av¹$cys õhp’®ÐepN“y„ Dv$plfZ R>¡. s¡dZ¡ ‘p¡sp“p A“¡ ‘yÓ“p âpZ“u ‘fhp L$ep® hNf dfpW$pAp¡“p R>Ó‘rs“¡ kyfrns fp¿ep.

k„cpÆ dlpfpS>“y„ d©Ðey : Ap¥f„NT¡b k„cpÆ dlpfpS>“¡ “dphhp dpV¡$ s“sp¡X$ âeÐ“ L$fsp¡ lsp¡. s¡Z¡ L$p¡ëlp‘yf âp„sdp„ dyL$f®bMp““u r“dZ|„L$ L$fu lsu. dlpfpS> L$p¢L$Z“p k„Nd¡ðfdp„ lp¡hp“p kdpQpf dyL$f®bMp““¡ dþep Ðepf¡ s¡Z¡ R>p‘p¡ dpfu“¡ k„cpÆ dlpfpÅ“¡ ‘L$X$u gu^p. bpv$ipl ‘pk¡ gpìep ‘R>u s¡Ap¡ s¡d“u kp’¡ Arsie õhprcdp“’u hÐep®. ‘R>u bpv$ipl“p lºL$d’u 11 dpQ® 1689“p fp¡S> AÐe„s Adp“yju fus¡ s¡d“¡ W$pf dpfhpdp„ Apìep. dfpW$pAp¡“p Ap R>Ó‘rs õhprcdp“ Åmhu“¡ AÐe„s ûfsp A“¡ hufsp‘|h®L$ d©Ðey“¡ c¡V$ép. s¡d“p brgv$p“’u â¡fZp d¡mhu“¡ dfpW$pAp¡A¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ“p k„Oj®“¡ h^pf¡ DN° b“pìep¡.

R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS>

cpfs“p “L$ipdp„ "tS>Æ' õ’m ip¡^p¡

Qpgp¡, ip¡ûA¡.

k„cpÆ dlpfpÅA¡ k„õL©$s cpjpdp "by^c|jZd¹' N°„’“u fQ“p L$fu R>¡. s¡“p buÅ AÝepedp„ fpS>“urs“u QQp® L$f¡gu R>¡. s¡dp„ fpÅ“p„ gnZp¡, â^p“, fpS>‘yÓ“p„ rinZ A“¡ L$pe®, fpÅ“p kgplL$pf, qL$ëgp A“¡ qL$ëgp D‘f“u kpdN°u, gíL$f, fpÅ“p„ L$s®ìep¡, NyáQf(Åk|k) ìehõ’p hN¡f¡ bpbs dprlsu Ap‘¡gu R>¡.


40

fpÅfpd dlpfpÅ“y„ tS>Æ sfa âepZ : 5 A¡râg 1689“p fp¡S> fpÅfpd dlpfpS> ‘p¡sp“p L¡$V$gpL$ dv$v$“uip¡ kp’¡ fpeNY$“p O¡fpdp„’u R>V$L$u Nep. s¡dZ¡ v$rnZdp„ tS>Æ S>hp“p¡ r“Z®e gu^p¡. qS>„Æ“p¡ qL$ëgp¡ Ac¡Û lsp¡. Ap qL$ëgp¡ Æshp¡ dp¡Ngp¡ dpV¡$ kfm “lp¡sy„. âëlpv$ r“fpÆ, M„X$p¡ bëgpm, fy‘pÆ cp¢kg¡ hN¡f¡ rhðpky gp¡L$p¡“¡ kp’¡ gC“¡ fpÅfpd dlpfpS> tS>Æ ‘lp¢Ãep.

dfpW$pAp¡“u rlgQpg : dp¡Ng kpdÕe® kpd¡ fpeNY$dp„ gp„bp¡ kde gX$hy„ dyíL¡$g lsy„. dp¡Ngp¡A¡ “h¡çbf 1689dp„ fpeNY$ spbpdp„ gC gu^p¡ A“¡ dlpfpZu e¡k|bpC A“¡ iplº“¡ L¡$v$ L$ep¯. tS>Æ S>su hMs¡ fpÅfpd dlpfpS>¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ“p k„Oj®“u S>hpbv$pfu fpdQ„Ö‘„s AdpÐe, i„L$fpÆ “pfpeZ krQh, k„spÆ Op¡f‘X¡$ A“¡ ^“pÆ Å^h“¡ kp¢‘u lsu.

dfpW$pAp¡“u ×rô$A¡ L$V$p¡L$V$u“u ‘qf[õ’rs lsu. Ap¥f„NT¡b¡ dfpW$p“p kfv$pfp¡“¡ hs“p¡ A“¡ ÅNuf Ap‘u“¡ ‘p¡sp“p ‘ndp„ M¢Qu gu^p lsp. s¡“¡ ^pL$ bsphhp fpÅfpd dlpfpS>¡ ‘Z s¡ S> ey[¼s AS>dphu. dp¡Ng âv$¡i S>¡ Æsi¡ s¡ âv$¡i“u ÅNuf s¡ âv$¡i Æs“pfp kfv$pf“¡ Ap‘hpdp„ Aphi¡, A¡hy„ hQ“ Ap‘hpdp„ Apìey„. R>Ó‘rs“p Ap hQ“ ‘R>u A“¡L$ ‘fp¾$du kfv$pfp¡ ApNm Apìep. s¡dZ¡ dp¡Ngp¡“p âv$¡i ‘f AQp“L$ A“¡L$ k‘pV¡$ Ap¾$dZ L$fhp“u iê$Aps L$fu. dp¡Ng k¥r“L$p¡“¡ ‘fprS>s L$ep®. Ap ‘fp¾$ddp„ k„spÆ A“¡ ^“pÆ kp¥’u dp¡Mf¡ lsp. s¡d“p AQp“L$ lºdgp A“¡ N¡fugp eyÙ“urs“¡ L$pfZ¡ dp¡Ngp¡“¡ ‘p¡sp“u âQ„X$ kp^“kpdN°u“p¡ A“¡ hS>“v$pf sp¡‘Mp“p“p¡ D‘ep¡N L$fhp¡ ‘Z dyíL¡$g bÞey„. OZp b^p qL$ëgp, âv$¡i A“¡ MÅ“p ‘p¡sp“p spbpdp„ “ l¡php R>sp„ ‘Z dfpW$pAp¡A¡ dp¡Ngp¡“¡ l¡fp“-‘f¡ip“ L$fu “p„¿ep. A¡L$ hMs sp¡ k„spÆ Op¡f‘X¡$ A“¡ rhW$p¡Æ QìlpZ bpv$ipl“u R>phZu ‘f AQp“L$ lºdgp¡ L$fu“¡ s¡d“p s„by D‘f“p¡ kp¡“p“p¡ L$mi L$p‘u“¡ gC Apìep lsp.

tS>Æ“p¡ O¡fp¡ : fpeNY$ spbpdp„ gu^p ‘R>u bpv$ipl¡ Ty[ëaL$pfMp““¡ v$rnZdp„ tS>Æ ‘f QX$pC L$fhp dp¡L$ëep¡. s¡Z¡ tS>Æ“¡ O¡fp¡ Opëep¡. dfpW$pAp¡A¡ tS>Æ“p qL$ëgp dpV¡$ gNcN ApW$ hj® kMs gX$s Ap‘u. k„spÆ A“¡ ^“pÆA¡ O¡fp¡ Opg¡gp dp¡Ng k¥r“L$p¡ D‘f blpf’u âMf lydgp¡ L$ep®. ApMf¡ fpÅfpd dlpfpS> O¡fpdp„’u R>V$L$u“¡ dlpfpô²$dp„ ‘pR>p aep®. Ðepf‘R>u Ty[ëaL$pfMp“¡ tS>Æ“p¡ qL$ëgp¡ Æsu gu^p¡.

fpÅfpd dlpfpS>“p ‘pR>p Aphhp’u dfpW$pAp¡“p bmdp„ h^pfp¡ ’ep¡. s¡dZ¡ dp¡Ngp¡“p spbpdp„ fl¡gp Mp“v$¡i, hfpX$, bpNgpZ hN¡f¡ âv$¡ip¡ ‘f lºdgp L$ep®. fpÅfpd dlpfpS>¡ ‘p¡sp“u kdS>v$pfu A“¡ dyÐkØuNufu’u k„spÆ A“¡ ^“pÆ S>¡hp k¢L$X$p¡ dfpWp$hufp¡ s¥epf L$ep®. s¡d“pdp„ õhfpÄe“p fnZ“u â¡fZp r“dp®Z L$fhp“u dlÒh“u L$pdNufu bÅhu. ‘f„sy Ap b^y„ ’sy„ lsy„ Ðepf¡ 2 dpQ® 1700dp„ fpÅfpd dlpfpS>“y„ V|„$L$u dp„v$Nudp„ tklNY$ D‘f d©Ðey ’ey„.

fpÅfpd dlpfpS> rhQpfh„s A“¡ dmsphX$p õhcph“p lsp. dfpW$u fpÄe“p v$f¡L$ bplp¡i dpZkp¡“¡ A¡L$rÓs L$ep®. s¡d“pdp„ A¡L$sp r“dp®Z L$fu A“¡ Q¥sÞe âNV$pìey„. k„cpÆ fpÅ“p d©Ðey ‘R>u 11 hj£ s¡dZ¡ Ap¥f„NT¡b“p¡ Arsie ^¥e®‘|h®L$ A“¡ s¡“u ‘pR>m ‘X$u“¡ kpd“p¡ L$ep¤. Arsie dyíL¡$g kde¡ õhfpÄe“y„ k„fnZ A¡ fpÅfpd dlpfpS>“u kp¥’u dp¡V$u L$pdNufu lsu.

ÅNufv$pf Np¡.k. kfv$¡kpCA¡ R>Ó‘rs fpÅfpd“y„ hZ®“ L$fsu hMs¡ "[õ’fbyqÙ' rhi¡jZ“p¡ D‘ep¡N L$ep£ R>¡. s¡dZ¡ L$f¡gp¡ Ap

dp¡Ng k¥r“L$p¡ ^“pÆ’u A¡V$gp X$fsp lsp L¡$, Op¡X$p¡ ‘pZu ‘usp X$f¡ sp¡ s¡Ap¡ s¡“¡ ‘|R>sp, "L¡$d f¡, s“¡ ‘pZudp„ ^“pÆ v$¡Mpe R>¡ L¡$?'


41

Dëg¡M kdN° fus¡ e’p’® gpN¡ R>¡. ‘rs“u lepsudp„ S> s¡Ap¡ M|b ârsr›$s bÞep„ lsp„.''

R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS>“p d©Ðey ‘R>u dlpfpZu spfpbpCA¡ ‘p¡sp“p kfv$pfp¡“u dv$v$’u AÐe„s rhL$V$ ‘qf[õ’rsdp„ õhfpÄe dpV¡$“p¡ k„Oj® ‘|fu spL$ps’u ApNm Qpgy fp¿ep¡. Ap¥f„NT¡b¡ kpspfp, ‘Þlpmp S>¡hp dfpW$pAp¡“p„ õ’mp¡ ÆÐep„, sp¡ dfpW$pAp¡A¡ dp¡Ngp¡“p dÝeâv$¡i A“¡ NyS>fpsdp„ V$½$f gu^u. spfpbpCA¡ eyÙ“p„ n¡Ó rhõspep¯. L©$óZpÆ kph„s, M„X$pfph v$pcpX¡$, ^“pÆ Å^h, “¡dpÆ tiv$¡ S>¡hp kfv$pfp¡ dlpfpô²$ blpf dp¡Ngp¡ rhfyÙ k„Oj® L$fhp gpÁep. eyÙ“p„ ‘gX$p„ bv$gpsp„ fl¡hp“u Ap r“ip“u lsu.

dlpfpZu spfpbpCA¡ kps hj® k„Oj® L$ep£. fpÄe“y„ fnZ L$ey¯. b^p¡ L$pfcpf A¡L$lp’¡ k„cpmu kfv$pfp¡“¡ õhfpÄe“p L$pe®dp„ Å¡X$u gu^p. rkfp¢S>, d„v$kp¥f, dpmhp ky^u dfpW$p kfv$pfp¡ dp¡Ngp¡ rhfyÙ gX$hp gpÁep. MpqaMp“ gM¡ R>¡, ""fpÅfpd“u ‘Ð“u spfpbpCA¡ rhgnZ fus¡ Å¡fip¡f’u L$pdNufu

dlpfpZu spfpbpC : R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpÅ“p d©Ðey ‘R>u Ap¥f„NT¡b“¡ gpÁey„ L¡$ ‘p¡s¡ gX$pC Æsu Nep¡. ‘Z ‘qf[õ’rs sØ“ Sy>v$u lsu. Ap¥f„NT¡b A¡L$ ‘R>u A¡L$ gX$pC Æssp¡ lsp¡. ‘Z s¡ k„‘|Z® eyÙ Æsu iL$sp¡ “lp¡sp¡. AÐe„s rh‘fus ‘qf[õ’rsdp„ õhfpÄe“y„ “¡s©Ðh L$fhp fpÅfpd dlpfpS>“p L$s®ìer“›$ A“¡ bplp¡i ‘Ð“u dlpfpZu spfpbpC ApNm Apìep„.

dp¡Ng BrslpkL$pf MpauMp“¡ dlpfpZu spfpbpC“y„ hZ®“ “uQ¡“p iåv$p¡dp„ L$ey¯ R>¡. ""s¡ (spfpbpC) byqÙipmu A“¡ ipZu (kdS>v$pf) lsu, k¥Þe“u ìehõ’p A“¡ fpÄeL$pfcpf“u bpbsdp„

sdpfp ‘qfkfdp„ rhrh^ n¡Óp¡dp„ Dëg¡M“ue L$pdNufu bÅh“pf drlgp“u dygpL$ps gp¡.

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

dlpfpZu spfpbpCA¡ N¡fugp eyÙ‘Ùrs“p¡ M|bS> kpfu fus¡ D‘ep¡N L$ep£. Ap¥f„NT¡b“p k¥Þe ApNm dfpW$Ap¡“u spL$ps M|b Ap¡R>u lsu. Ap¥f„NT¡b qL$ëgp¡ Æshp dpV¡$ qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opgsp¡. dfpW$pAp¡ i¼e s¡V$gp¡ kde A¡ qL$ëgp“y„ fnZ L$fhp gX$sp. Qp¡dpky„ “ÆL$ Aphsp, dfpW$p qL$ëg¡v$pf rhðpkOpsu ’ep¡ R>¡. A¡hy„ bsphu“¡ Ap¥f„NT¡b ‘pk¡’u gp„Q gC“¡ qL$ëgp¡ s¡“¡ Ap‘u v$¡hpdp„ Aphsp¡. qL$ëg¡v$pf gp„Q“u fL$d dfpW$u MÅ“pdp„ S>dp L$fphsp¡. Ap¥f„NT¡b qL$ëgp D‘f ^“, ^pÞe, v$pê$Np¡mp¡ cfu“¡ fpMsp¡ L¡$ sfs S> spfpbpC s¡ qL$ëgp¡ afu’u Æsu g¡su. spfpbpC“u Ap eyÙ“urs“y„ hZ®“ "k¡a qX$‘p¡TuV$ gp¸L$f rkõV$d' A¡d L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.


dlpfpZu spfpbpC

42

bÅhu. s¡“pdp„ k¥Þe“p “¡s©Òh“p A“¡ Ty„b¡i L$fhp“u ìehõ’p“p NyZp¡ î¡›$ fus¡ ‘p„Nep® lsp. s¡“¡ gu^¡ dfpW$pAp¡“p„ Ap¾$dZ A“¡ s¡d“u ^dpg qv$hk¡qv$hk¡ h^su NC.''

Aphu fus¡ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“p ‘fp¾$d“p¡ hpfkp¡ dlpfpZu spfpbpCA¡ ApNm Qgphu Åmhu fp¿ep¡.

dfpW$pAp¡“u Ap Ap¾$dL$ QY$pCAp¡“¡ gu^¡

Ap¥f„NT¡b lspi ’ep¡. kss ‘Quk hjp£ dp¡Ng-dfpW$p k„Oj® Qpgy lsp¡. dfpW$pAp¡“¡ dp¡Ngp¡ lfphu i¼ep “rl. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ Ap¥f„NT¡b bpv$ipl“y„ C.k. 1707dp„ Aldv$“Nfdp„ d©Ðey ’ey„. s¡“p d©Ðey kp’¡ S> dfpW$pAp¡“p¡ õhps„Ôe k„N°pd kdpàs ’ep¡.

dfpW$pAp¡“p¡ Ap õhps„Ôe k„N°pd A¡V$g¡ dp¡Ng kÑp^uip¡“u kpd°pÄe“u gpgkp A“¡ dfpW$pAp¡“p qv$gdp„ fl¡gu õhps„Ôe“u ApL$p„np hÃQ¡“u gX$pC lsu. s¡dp„ dfpW$pAp¡“p¡ rhS>e ’ep¡. A¡V$gy„ S> “rl ‘Z Ðepf ‘R>u“p kdedp„ Ap¥f„NT¡b“p d©Ðey“¡ L$pfZ¡ Dv¹$ch¡gp i|ÞephL$pi“¡ cfhpdp„ dfpW$pAp¡ AN°¡kf füp. qv$ëlu“u Npv$u D‘f r“e„ÓZ fpMu“¡ s¡dZ¡ gNcN kdN° tlvy$õsp““p¡ L$pfcpf k„cpþep¡ A“¡ fnZ ‘Z L$ey¯. s¡’u AY$pfdu kv$u“¡ dfpW$pAp¡“u kv$u dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap kv$u“p dfpW$pAp¡“u L$pdNufu“p¡ Brslpk Ap‘Z¡ lh¡ ‘R>u“p ‘pW$dp„ iuMhp“p R>uA¡.

spfpbpC“p L$sy®Ðh“y„ hZ®“ L$fsp„ "rihcpfs'L$pf ‘fdp“„v$“p ‘yÓ L$rh v$¡hv$Ñ¡ L$üy„ R>¡ L¡$,

ताराबाई रामराणी । भद्रिाली िोपली । गदल्ी झाली दीनवाणी । गदल्ीशाचे गेले पाणी ।

रामराणी भद्रिाली । रणरंगी कु्द्ध झाली ।प्रयतनाची वेळ आली । मुगल ्ो सांभाळा ।।


cp¢kg¡ Ly$Vy„$b“u h„iphrg

dpgp¡Æ fpS>¡

ilpÆ fpS>¡(C.k. 1594 ’u 1664)

k„cpÆ R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS> ìe„L$p¡Æ (C.k. 1630 ’u 1680)

R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS> R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS> (C.k. 1657 ’u 1689) (C.k. 1670 ’u 1700)

R>Ó‘rs iplº dlpfpS> R>Ó‘rs rihpÆ R>Ó‘rs k„cpÆ (C.k. 1682 ’u 1749) (spfpbpC ‘yÓ) (fpS>kbpC ‘yÓ)

R>Ó‘rs fpdfpÅ fpdfpÅ (v$ÑL$ C.k. 1750 ’u 1777) (kpspfp Npv$u dpV¡$ v$ÑL$)

43

1. ep¡Áe ‘ep®e ‘k„v$ L$fp¡.

(1) Ap¥f„NT¡b Ap“p ‘fp¾$d’u gpQpf ’C Nep¡ lsp¡.

(A) iplÅv$p AL$bf (b) R>Ó‘rs k„cpÆ dlpfpS> (L$) R>Ó‘rs fpÅfpd dlpfpS>

(2) bpv$ipl“p s„b| D‘f“p¡ kp¡“p“p¡ L$mi L$p‘“pf (A) k„spÆ A“¡ ^“pÆ (b) k„spÆ Op¡f‘X¡$

A“¡ rhW$p¡Æ QìlpZ (L$) M„X$p¡ bëgpm A“¡ fy‘pÆ cp¢kg¡

(3) Np¡hp“u gX$pCdp„ ‘fp¾$d“u ‘fpL$p›$p bsph“pf (A) e¡kpÆ L„$L$ (b) “¡dpÆ tiv$¡ (L$)

âëlpv$ r“mpÆ

2. ‘pW$dp„’u ip¡^u“¡ gMp¡.

(1) k„cpÆ dlpfpS>“¡ S>„rS>fp“u Ty„b¡i A^hÃQ¡’u S> R>p¡X$u“¡ ip dpV¡$ ‘pR>p afhy„ ‘X$éy„?

(2) k„cpÆ dlpfpS>¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“¡ ‘pW$ iuMhhp“y„ ip dpV¡$ “½$u L$ey¯?

(3) fpÅfpd dlpfpS>¡ tS>Æ S>su hMs¡ õhfpÄe“p fnZ“u S>hpbv$pfu L$p¡“¡ kp¢‘u lsu?

(4) dlpfpZu spfpbpC“p ‘fp¾$d“y„ hZ®“ v$¡hv$Ñ L$rhA¡ ¼ep iåv$p¡dp„ L$ey¯ R>¡?

3. ip dpV¡$ s¡ gMp¡.

(1) Ap¥f„NT¡b¡ ‘p¡sp“p¡ dp¡fQp¡ Apqv$giplu A“¡ Ly$sybiplu fpÄep¡ sfa hpþep¡.

(2) k„cpÆ dlpfpS> ‘R>u dp¡Ngp¡ kp’¡ Å¡fv$pf k„Oj® (gX$pC) L$fhp dfpW$pAp¡ kÄS> ’ep.

(3) dlfpZu e¡k|bpC“p “¡s©Òh l¡W$m fpeNY$ qL$ëgp dpV¡$ gX$pC L$fhu, A¡hu “urs “½$u L$fhpdp„ Aphu.

D‘¾$d : cpfs“p “¼ipdp„ Np¡hp, buÅ‘yf, Np¡hmL$p¢X$p,

tS>Æ, Adv$phpv$, Aldv$“Nf v$ip®hp¡.

tS>Æ“p¡ qL$ëgp¡

õhpÝepe

44

10. dfpW$pAp¡“u kÑp“p¡ rhõspf

dfpW$pAp¡A¡ L$f¡gp õhps„Ôe k„N°pd“u iê$Apsdp„ dp¡NgkÑp Ap¾$dL$ lsu, sp¡ dfpW$pAp¡“u “urs bQph“u A’p®s¹ fnZ“u lsu. Ap õhps„Ôek„N°pd“p A„s¡ ‘qf[õ’rs EgV$u ’C NC. dfpW$pAp¡A¡ QX$pC“u A“¡ dp¡Ngp¡A¡ bQph“u “urs õhuL$pfu. AY$pfdu kv$u“p DÑfp^®dp„ dfpW$pAp¡A¡ dp¡NgkÑp“¡ “dphu“¡ gNcN k„‘|Z® cpfsdp„ ‘p¡sp“u kÑp“p¡ rhõspf L$ep£. s¡“p¡ Aæepk Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ L$fhp“p R>uA¡.

iplº dlpfpS>“p¡ Ry>V$L$pfp¡ : Ap¥f„NT¡b bpv$ipl“p d©Ðey ‘R>u s¡d“p ‘yÓp¡ hÃQ¡ qv$ëlu“u Npv$u dpV¡$ k„Oj® iê$ ’ep¡. iplÅv$p ApTdipl v$rnZdp„ lsp¡. bpv$ipl“u Npv$u d¡mhhp s¡ spbX$sp¡b qv$ëlu S>hp “uL$þep¡. fpS>‘yÓ iplº s¡“p spbpdp„ lsp¡. iplº dlpfpS>“¡ L¡$v$dy¼s L$fhp’u dlpfpZu spfpbpC A“¡ iplºdlpfpS> hÃQ¡ R>Ó‘rs“u Npv$u dpV¡$ sL$fpf ’i¡ A“¡ dfpW$pAp¡“y„ kpdÕe® “bmy„ ‘X$i¡, A¡hy„ ApTdipl“¡ gpÁey„. dpV¡$ s¡Z¡ iplº dlpfpÅ“¡ L¡$v$dp„’u dy¼s L$ep¯.

iplº dlpfpÅ“p¡ fpÄeprcj¡L$ : L¡$v$dp„’u dy¼s ’ep ‘R>u iplº dlpfpS>¡ dlpfpô²$ sfa L|$Q L$fu. s¡d“¡ dfpW$pAp¡“p L¡$V$gpL$ kfv$pfp¡ Aphu“¡ dþep. ‘f„sy dlpfpZu spfpbpCA¡ iplº

dlpfpÅ“p R>Ó‘rs ‘v$ D‘f“p¡ l½$$ dpÞe L$ep£ “rl. ‘yZ¡ rS>ëgp“u cudp “v$u“p qL$“pf¡ M¡X$Npddp„ iplº dlpfpS> A“¡ dlpfpZu spfp- bpC“p k¥Þep¡ hÃQ¡ gX$pC ’C. Ap

ipl| dlpfpS>

gX$pCdp„ iplº dlpfpÅ“p¡ rhS>e ’ep¡. s¡dZ¡ kpspfp Æsu gu^y„. ‘p¡s¡S> fpÄeprcj¡L$ L$fpìep¡. kpspfp dfpW$pAp¡“p fpÄe“u fpS>^p“u b“u.

L¡$V$gpL$ kde kyû iplº dlpfpS> A“¡ dlpfpZu spfpbpC hÃQ¡“p¡ rhfp¡^ Qpgy füp¡. C.k. 1710dp„ dlpfpZu spfpbpCA¡ ‘ÞlpmNY$ D‘f ‘p¡sp“p “p“u he“p ‘yÓ rihpÆ buÅ“¡ R>Ó‘rs sfuL¡$ Ål¡f L$ep£. Ðepf’u dfpW$pipludp„ kpspfp“p fpÄe D‘fp„s L$p¡ëlp‘yf“y„ õhs„Ó fpÄe A[õsÒhdp„ Apìey„.

iplº dlpfpS>“y„ ‘|hp®eyóe dp¡Ngp¡“u R>phZudp„ huÐey„ lp¡hp’u s¡d“¡ dp¡Ngp¡“y„ fpS>L$pfZ “ÆL$’u Å¡hp dþey„ lsy„. dp¡Ngp¡“p A“¡ Mpk L$fu“¡ DÑf cpfs“p fpS>L$pfZ“u M|buAp¡ s¡“¡ kdÅC lsu. dp¡NgkÑp“p„ bmõ’p“p¡“u A“¡ L$duAp¡“u ‘Z s¡d“¡ kpfu A¡hu dprlsu lsu. D‘fp„s dp¡Ng v$fbpf“u âcphipmu ìe[¼sAp¡ kp’¡ s¡d“p¡ ‘qfQe ’ep¡ lsp¡. Ap bû bpbsp¡“p¡ D‘ep¡N bv$gpe¡gu ‘qf[õ’rsdp„ dfpW$pAp¡“p fpS>L$pfZ“u qv$ip “½$u L$fhp dpV¡$ s¡d“¡ ’ep¡.

dfpW$pAp¡“p„ fpÄe“p¡ “pi L$fhp“u Ap¥f„NT¡b“u ‘l¡gp„“u “urs s¡d“p hpfkv$pfp¡A¡ lh¡ R>p¡X$u v$uû lsu. s¡’u lh¡ dp¡NgkÑp kp’¡ k„Oj® L$fhp“¡ bv$g¡ s¡“p fnL$ sfuL¡$ ApNm Aphu“¡ s¡ S> c|rdL$p Üpfp ‘p¡sp“u kÑp“p¡ rhõspf L$fhp“u “hu fpS>L$ue “urs dfpW$pAp¡A¡ õhuL$pfu. “hp„ d„qv$fp¡ bp„^hp’u S>¡ ‘yÎe dm¡ R>¡, s¡ S> S|>“p„ d„qv$f“p¡ ÆZp£Üpf L$fhp’u dm¡ R>¡, A¡ Ap “urs“y„ k|Ó lsy„.

dp¡NgkÑp“¡ S>¡d hpeìe sfa’u ’“pfp Cfp“u, AaOp“u Ap¾$dZp¡“p¡ ce lsp¡, s¡hp¡ S> Apk‘pk“p ‘W$pZ, fpS>‘|s, ÅV$, fp¡rlgp S>¡hp õ’pr“L$ kÑpûip¡“y„ ‘Z Å¡Md lsy„. Ap D‘fp„s v$fbpfdp„ Qpgsu õ‘^p® A“¡ k„Oj®“¡ L$pfZ¡ ‘Z

45

dp¡Ng kÑp A„v$f’u Mp¡Mgu ’C NC lsu. s¡“¡ gu^¡ qv$ëlu“p v$fbpf“¡ dfpW$pAp¡“u dv$v$“u S>ê$f lsu.

bpmpÆ rhð“p’ : dp¡Ngp¡“u L¡$v$dp„’u iplº dlpfpS> dy¼s ’ep ‘R>u s¡dZ¡ bpmpÆ rhð“p’ cË$“¡ ‘¡ihp b“pìep. bpmpÆ d|m¡ L$p¢L$Z“p îuh^®“ Npd“p lsp. s¡Ap¡ L$s®ìer“›$ A“¡ A“ychu lsp. iplº dlpfpS> S> dfpW$p fpÄe“p kpQp hpfk R>¡, s¡d kdÅhu“¡ A“¡L$ kfv$pfp¡“¡ s¡Ap¡ iplº dlpfpS>“p ‘ndp„ M¢Qu gpìep lsp.

L$pÞlp¡Æ Ap„N°¡ dfpW$pAp¡“p “p¥L$pv$m“p âdyM lsp. s¡Z¡ dlpfpZu spfpbpC“p¡ ‘n gu^p¡. s¡Z¡ iplº dlpfpÅ“p dygL$p¡ D‘f lºdgp L$ep®. s¡“¡ gu^¡ dlpfpS> dyíL¡$gudp„ dyL$pep. dyíL¡$gu“u ‘qf[õ’rsdp„ iplº dlpfpS>¡ bpmpÆ“¡ L$pÞlp¡Æ Ap„N°¡ rhfyÙ dp¡L$ëep¡. bpmpÆA¡ eyÙ V$pmu“¡ dyÐkv$uNufu’u L$pÞlp¡Æ“¡ iplº dlpfpS>“p ‘ndp„ M¢Qu gu^p¡.

Qp¡’pC-kfv$¡idyMu“u k“v$p¡ : iplº dlpfpÅ“y„ õ’p“ dlpfpô²$dp„ dS>b|s b“pìep ‘R>u bpmpÆA¡ ‘p¡sp“y„ Ýep“ DÑf“p fpS>L$pfZ sfa hpþey„. Ap¥f„NT¡b“p d©Ðey ‘R>u qv$ëlu v$fbpfdp„ cpNgp A“¡ Aìehõ’p a¡gpep„ lsp„. Ðep„ k¥ev$ b„^y Aåvy$ëgp (lk“) A“¡ lºk¥“ Agu“y„ hQ®õh õ’‘pey„ lsy„. s¡d“u dv$v$’u bpmpÆA¡ C.k. 1719dp„ dp¡Ng bpv$ipl ‘pk¡’u v$¿MZ“p dp¡Ng

âv$¡idp„’u L¡$V$g¡L$ W¡$L$pZ¡ Qp¡’pC (Qp¡’) sp¡ L¡$V$g¡L$ W¡$L$pZ¡ kfv$¡idyMu hk|g L$fhp“u k“v$p¡ (‘fhp“p) d¡mhu. Qp¡’pC A¡V$g¡ dl¡k|gu AphL$“p¡ A¡L$ Qsy’p¯i cpN, sp¡ kfv$¡idyMu A¡V$g¡ A¡L$ v$ip„i cpN.

‘l¡gp¡ bpÆfph : iplº dlpfpS>¡ bpmpÆ rhð“p’“p d©Ðey ‘R>u s¡“p ‘yÓ bpÆfph ‘l¡gp“u C.k. 1720dp„ ‘¡ihp‘v$¡ “¡dZ|„L$ L$fu. ‘¡ihp‘v$“p huk hjp£ kde v$fçep“ s¡dZ¡ dfpW$pAp¡“u kÑp“p¡ rhõspf h^pep£.

‘pgM¡X$dp„ r“Tpd“p¡ ‘fpS>e : dp¡Ng bpv$ipl aê®$Mrkef¡ r“Tpd-Dg-dyëL$“u v$¿MZ“p kyb¡v$pf sfuL¡$ r“dZ|„L$ L$fu. C.k. 1713dp„ r“Tpd¡ l¥v$fpbpv$dp„ ‘p¡sp“y„ AgN A[õsÒh r“dp®Z L$fhp“p¡ âeÐ“ L$ep£. bpv$ipl¡ dfpW$p“¡ v$rnZ“p dp¡Ng k|bpdp„’u Qp¡’pC-kfv$¡idyMu hk|g L$fhp“p¡ Ar^L$pf Apàep¡ lsp¡. s¡“p¡ r“Tpd“¡ rhfp¡^ lsp¡. s¡Z¡ ‘|Z¡ ‘fNZp„“p¡ L¡$V$gp¡L$ cpN Æsu gu^p¡. bpÆfph¡ r“Tpd“¡ A„Ly$idp„ fpMhp“y„ “½$u L$ey¯. s¡Z¡ r“Tpd“¡ Ap¥f„Npbpv$ ‘pk¡ ‘pgM¡X$dp„ lfpìep¡. Ðepf¡ s¡Z¡ dfpW$pAp¡“p¡ Qp¡’pC-kfv$¡idyMu hk|g L$fhp“p l½$“¡ dpÞe L$ep£.

dp¡Ng kÑp “bmu ‘X$u lp¡hp“¡ gu^¡ DÑfdp„ kÑp“p¡ rhõspf L$fhp“u h^pf¡ sL$ R>¡, s¡ bpÆfph ÅZu Nep¡ lsp¡. iplº dlpfpÅA¡ s¡“u “urs“p¡ V¡$L$p¡ Apàep¡.

dpmhp : ApS>“p dÝeâv$¡i“p¡ dpmhp“p¡ rhõspf dp¡Ngp¡“p spbpdp„ lsp¡. bpÆfph¡ ‘p¡sp“p cpC rQdpÆ Apà‘p“p “¡s©Òh l¡W$m dëlpffph lp¡mL$f, fpZp¡Æ tiv$¡ A“¡ Dv$pÆ ‘hpf“¡ dpmhp dp¡L$ëep. Ðep„ s¡dZ¡ ‘p¡sp“p„ ’pZp„ dS>b|s b“pìep„.

by„v$¡gM¡X$ : by„v$¡gM„X$ A¡V$g¡ ApS>“p dÝeâv$¡i A“¡ DÑfâv$¡i âp„s“p Tp„ku, ‘Þ“p, kpNf hN¡f¡ il¡fp¡“p ‘qfkf“p¡ âv$¡i.

by„v$¡gM¡X$dp„ R>Ókpg fpÅA¡ ‘p¡sp“y„ õhs„Ó fpÄe õ’pàey„ lsy„. Aëlpbpv$“p dp¡Ng k|b¡v$pf dl„dv$Mp“ b„Ni¡ by„v$¡gM„X$ D‘f lºdgp¡ L$ep£. s¡Z¡ R>Ókpg“¡ ‘fprS>s L$ep£. Ðepf¡ R>Ókpg¡ bpÆfph“¡ dv$v$ dpV¡$ rh“„su L$fu.

‘l¡gp bpÆfph

46

R>Ókpg¡ dv$v$ dpV¡$ bpÆfph“¡ ‘Ó g¿ep¡. s¡dp„ s¡Z¡ g¿ey„, ""S>¡ Ns R>¡ NS>¡ÞÖ“u s¡ Ns Aphu R>¡. bpÆ by„v$¡g“u Å“ R>¡, bpÆ fpMS>¡ gpS>.'' (dNf¡ ‘N ‘L$X¡$gp NS>¡ÞÖ S>¡hu dpfu ‘qf[õ’rs R>¡. lº„ AÐepf¡ cpf¡ k„L$V$dp„ Ry>„. lh¡ dpfu gpS> spfp lp’dp„ S> R>¡.)

bpÆfph dp¡V$u ap¡S> gC“¡ by„v$¡gM„X$ Nep¡. s¡Z¡ b„Ni“¡ ‘fprS>s L$ep£. R>Ókpg¡ bpÆfph“y„ cìe kÞdp“ L$ey¯. Aphu fus¡ dpmhp A“¡ by„v$¡gM„X$dp„ dfpW$pAp¡A¡ ‘p¡sp“y„ hQ®õh âõ’pr‘s L$ey¯.

bpÆfph¡ bpv$ipl ‘pk¡ dpmhp“u kyb¡v$pfu dpV¡$ dp„NZu L$fu. s¡dZ¡ Ap dpNZu “L$pfu v$uû, dpV¡$ bpÆfph¡ dpQ® 1737dp„ qv$ëlu ‘f khpfu L$fhp“p DØ¡i’u qv$ëlu“u kudpA¡ S>C“¡ AqX„$Np¡ S>dpìep¡.

cp¡‘pm“u gX$pC : bpÆfph“u khpfu“¡ gu^¡ bpv$ipl Aõhõ’ ’ep. s¡Z¡ r“Tpd“¡ qv$ëlu“p fnZ dpV¡$ bp¡gphu gu^p¡. âQ„X$ k¡“p kp’¡ r“Tpd bpÆfph rhfyÙ QX$u Apìep¡. bpÆfph¡ cp¡‘pmdp„ s¡“p¡ ‘fpS>e L$ep£. r“Tpd¡ dfpW$p“¡ dpmhp“u k|b¡v$pfu“u k“v$ bpv$ipl ‘pk¡’u d¡mhu Ap‘hp“y„ dpÞe (d„S|>f) L$ey¯.

‘p¡Vy®$NuTp¡“p¡ ‘fpS>e : L$p¢L$Z qL$“pfp‘Ë$u D‘f“p

hkC A“¡ ’pZp“p¡ rhõspf ‘p¡Vy®$NuTp¡“p spbpdp„ lsp¡. ‘p¡Vy®$NuT kÑpûi âÅ D‘f Sy>gd NyÅfsp. bpÆfph¡ ‘p¡sp“p cpC rQdpÆ Apà‘p“¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“¡ kÅ L$fhp dp¡L$ëep¡. s¡Z¡ ’pZp A“¡ Apk‘pk“p¡ âv$¡i Æsu gu^p¡. Ðepf‘R>u C.k. 1739dp„ s¡Z¡ hkC“p qL$ëgp“¡ O¡fp¡ Opëep¡. s¡ qL$ëgp¡ Arsie dS>b|s lsp¡. ‘p¡Vy®$NuTp¡ ‘pk¡ AkfL$pfL$ sp¡‘p¡ lsu. sp¡‘Z rQdpÆ Apà‘pA¡ gp„bp kde kyû O¡fp¡ Qpgy fpMu“¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“¡ ifZ¡ Aphhp“u afS> ‘pX$u. s¡’u hkC“p¡ qL$ëgp¡ A“¡ ‘p¡Vy®$NuTp¡“p¡ OZp¡Mfp¡ âv$¡i dfpW$pAp¡“p spbpdp„ Aphu Nep¡.

bpÆfph“y„ d©Ðey : Cfp““p bpv$ipl “pqv$fipl¡ cpfs D‘f khpfu L$fu. Ðepf¡ bpÆfph iplº dlpfpÅ“u Apop’u dp¡V$u k¡“p gC“¡ DÑf sfa “uL$þep¡ lsp¡. s¡ bflp“‘yf ‘lp¢Ãep¡, Ðep„ kyû “pqv$fipl qv$ëludp„’u dbgL$ k„‘rÑ g|„V$u“¡ õhv$¡i ‘pR>p¡ Nep¡ lsp¡. A¡râg 1740 dp„ “d®v$p qL$“pf¡ fph¡fM¡X$udp„ bpÆfph“y„ d©Ðey ’ey„.

bpÆfph A¡L$ DÑd k¡“p“u lsp¡. ‘p¡sp“p ‘fp¾$d’u s¡Z¡ DÑfcpfsdp„ dfpW$p¡Ap¡“y„ hQ®õh âõ’pr‘s L$ey¯. s¡Z¡ dfpW$p¡Ap¡“u kÑp“¡ ArMg cpfsue õsf¡ A¡L$ i[¼sipmu kÑp sfuL¡$ õ’p“ A‘pìey„. s¡d“p kdedp„ tiv$¡, lp¡mL$f, ‘hpf, NpeL$hpX$ S>¡hp„ Ly$Vy„$bp¡ ApNm Apìep„.

1. A¡V$g¡ iy„? (1) Qp¡’pC - (2) kfv$¡idyMu -

2. A¡L$ iåv$dp„ gMp¡. (1) bpmpÆ d|m¡ L$p¢L$Z“p Ap Npd“p lsp.... (2) by„v$¡gM„X$dp„ Ap“y„ fpÄe lsy„... (3) Ap õ’m¡ bpÆfph“y„ d©Ðey ’ey„.... (4) ‘p¡Vy®$NuTp¡“p¡ ‘fpS>e ApZ¡ L$ep£.....

3. gMsp flp¡. (1) L$pÞlp¡Æ (2) ‘pgM¡X$“u gX$pC (3) bpmpÆ rhð“p’ (4) ‘l¡gp¡ bpÆfph

4. L$pfZp¡ gMp¡. (1) dfpW$pipludp„ õhs„Ó b¡ fpÄep¡ r“dp®Z ’ep„. (2) ApTdipl¡ R>Ó‘rs iplº dlpfpÅ“¡ L¡$v$dy¼s

L$ep®. (3) qv$ëlu v$fbpf“¡ dfpW$pAp¡“u dv$v$“u S>ê$f lsu.

D‘¾$d : dlpfpZu spfpbpC“y„ QqfÓ d¡mhp¡ A“¡ s¡d“p

Æh““p sd“¡ Nd¡gp âk„Np¡“y„ hN®dp„ ‘pÓ Arc“e fS|> L$fp¡.


õhpÝepe

47

11. fpô²$“p fnL$ dfpW$p

iplº dlpfpS>¡ bpÆfph ‘R>u s¡“p ‘yÓ bpmpÆ bpÆfph Da£ “p“pkpl¡b“¡ ‘¡ihpC“p h”p¡ Apàep„. “pqv$fipl“p Ap¾$dZ ‘R>u qv$ëludp„ A[õ’fsp Ecu ’C lsu. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ DÑfdp„ dfpW$pAp¡“u kÑp [õ’f L$fhp dpV¡$ s¡dZ¡ âeÐ“p¡ L$ep®. Ap kde¡ Aldv$ipl Aåv$guA¡ ‘pZu‘sdp„ dfpW$pAp¡ kpd¡ ‘X$L$pf a¢¼ep¡. Ap bû OV$“pAp¡“u dprlsu Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ d¡mhhp“p R>uA¡.

DÑf“u ‘qf[õ’rs : Aep¡Ýep“u DÑf-‘ròd“¡ AX$u“¡ rldpge“u sm¡V$udp„ Aph¡gp¡ âv$¡i AY$pfdu kv$udp„ fp¡rlgM„X$“p “pd¡ Ap¡mMpsp¡ lsp¡.AaOpr“õsp“dp„’u Aph¡gp ‘W$pZp¡ Ap rhõspfdp„ õ’peu ’ep lsp. Ap ‘W$pZp¡“¡ fp¡rlgp L$l¡hpsp lsp. N„Np-edy“p “v$u“p v$p¡Apb“p âv$¡idp„ s¡dZ¡ ^]NpÏ„ dQpìey„ lsy„. s¡d“p¡ b„v$p¡bõs L$fhp dpV¡$ Aep¡Ýep“p “hpb¡ dfpW$pAp¡“¡ r“d„rÓs L$ep®. dfpW$pAp¡A¡ s¡d“p¡ b„v$p¡bõs L$ep£.

AaOp“p¡ kp’¡ k„Oj® : AaOpr“õsp““p bpv$ipl Aldv$ipl Aåv$gu“¡ cpfs“u k„‘rÑ“y„ ApL$j®Z lsy„. C.k. 1751dp„ s¡Z¡ ‘„Åb D‘f Ap¾$dZ L$ey¯. Ap kde¡ dp¡Ng âv$¡ip¡dp„ A„^p^„|û a¡gpegu lsu. s¡’u dp¡Ngp¡“¡ Aåv$gu“p Ap¾$dZ“p¡ ce lsp¡. Ap ‘qf[õ’rsdp„ ‘p¡sp“p k„fnZ dpV¡$ dfpW$pAp¡“u dv$v$ g¡hu s¡d“¡ S>ê$fu gpÁey„. bpv$ipl“¡ dfpW$pAp¡“p kpdÕe® A“¡ âpdprZL$sp“u Mpsfu lsu. qv$ëlu“p fnZ dpV¡$ dfpW$pAp¡ S>¡V$gu kd’® buÆ L$p¡C kÑp “lp¡su. s¡’u bpv$ipl¡ C.k. 1752“p A¡râg drl“pdp„ dfpW$pAp¡ kp’¡ A¡L$ L$fpf L$ep£. dfpW$pAp¡A¡ Ap L$fpf âdpZ¡ fp¡rlgp, ÅV$, fpS>‘|s, AaOp“ hN¡f¡ vy$íd“p¡’u dp¡NgkÑp“y„ fnZ L$fhp“y„ dpÞe fp¿ey„. (d„S|>f

L$ey¯). A¡“p bv$gpdp„ s¡d“¡ fp¡L$X$ fL$d dmhp“u lsu. A¡ D‘fp„s ‘„Åb, dygsp“, fpS>‘|sp“p, tk^, fp¡rlgM„X$ S>¡hp rhõspfp¡dp„’u Qp¡’pC hk|g L$fhp“p¡ l½$ s¡d“¡ dþep¡. s¡dS> AS>d¡f A“¡ ApN°p“u kyb¡v$pfu ‘Z Ap‘hpdp„ Aphu.

Ap L$fpf âdpZ¡ R>Ó‘rs hsu ‘¡ihpA¡ tiv$¡-lp¡mL$f“u ap¡Å¡ qv$ëlu“p k„fnZp’£ dp¡L$gu. dfpW$pAp¡ qv$ëlu sfa “uL$þep. Ap kdpQpf dmsp„ S> Aåv$gu õhv$¡i ‘pR>p¡ aep£. dfpW$pAp¡ A¡L$A¡L$ dS>g ‘pf L$fsp„ qv$ëlu ‘lp¢Ãep. dfpW$pAp¡“¡ gu^¡ S> Aåv$gu“y„ k„L$V$ V$mu Ney„. dpV¡$ bpv$ipl¡ dp¡Ngp¡“p k|bpdp„’u Qp¡’pC“p¡ l½$ s¡d“¡ Apàep¡. Ap k|bpdp„ L$pb|g, L„$v$lpf A“¡ ‘¡iphf“p¡ ‘Z kdph¡i lsp¡. Ap k|bp ‘l¡gp„ dp¡Ng kpd°pÄe“p rhõspf lsp. lh¡ s¡ Aåv$gu“p AaOpr“õsp“dp„ lsp. L$fpf âdpZ¡ Ap k|bp Aåv$gu ‘pk¡’u Æsu“¡ ‘pR>p dp¡Ngp¡“p fpÄedp„ Å¡X$hp“y„ dfpW$pAp¡“y„ L$s®ìe lsy„. s¡“p’u EgVy„$ Aåv$gu“u BÃR>p lsu L¡$ L$dk¡ L$d ‘„Åb kyû“p¡ âv$¡i AaOp““p Adg l¡W$m gphhp¡. s¡’u S> Nd¡

Ðepf¡ dfpW$p A“¡ Aåv$gu“p¡ k„Oj® ’hp¡ A¡ Qp¡½$k lsp¡.

“p“pkpl¡b ‘¡ihp“p cpC fOy“p’fph S>epà‘p tiv$¡ A“¡ dëlpffph lp¡mL$f“¡ kp’¡ gC“¡ DÑf cpfsdp„ Ty„b¡i L$fhp “uL$mu ‘X$ép¡.

DÑf sfa“p õ’pr“L$ kÑp^pfuAp¡“p ×rô$L$p¡Z’u v$rnZ“p dfpW$p s¡Ap¡“p ârs- õ‘^} bÞep. dfpW$p- Ap¡“p¡ ìep‘L$ v$rô$L$p¡Z Ýep“dp„

‘¡ihp “p“pkpl¡b

48

A“¡ Aåv$gu“¡ dv$v$¡ Aphhp“u rh“„su L$fu. Ap k„v$¡ip¡ dmsp„ S> Aåv$gu afu’u cpfs D‘f QX$u Apìep¡. v$ÑpÆ A“¡ Aåv$gu hÃQ¡ edy“p“p qL$“pf¡ byfpX$u OpV$dp„ dygpL$ps ’C. Å¡fv$pf gX$pC

“ g¡sp dfpW$pAp¡“¡ dv$v$ L$fhp“¡ bv$g¡ sV$õ’ füp. dfpW$pAp¡“y„ qv$ëlu v$fbpfdp„“y„ hQ®õh A“¡ lõsn¡‘ s¡Ap¡“¡ fyQsy„ “lp¡sy„. dpÓ k|fS>dg ÅV$ A“¡ fpZu qL$ip¡fuA¡ ‘pZu‘s“p eyÙdp„ S>Mdu ’e¡gp k¥r“L$p¡“¡ dv$v$ L$fu.

s¡ S> âdpZ¡ DÐsf sfa“p L¡$V$gpL$ L$Ë$f‘„’uAp¡ dfpW$pAp¡“¡ ‘f^d}“u “S>f¡ Å¡sp lsp. s¡Ap¡A¡ ‘Z dfpW$pAp¡“p¡ ìep‘L$ v$rô$L$p¡Z kdÆ “ g¡sp dfpW$pAp¡“y„ hQ®õh Ap¡Ry>„ ’pe s¡ dpV¡$ Aåv$gu“¡ tlvy$õsp“ ‘f Ap¾$dZ L$fhp dpV¡$ âp¡Ðkprls L$ep£. Aåv$gu“¡ ‘Z A¡hu A‘¡np lsu L¡$ dfpW$pAp¡“p¡ ‘fpch L$fu s¡Ap¡“¡ v$rnZdp„ “d®v$p“u ‘¡g¡ ‘pf lp„L$u L$pY$i¡.

AV$L$ D‘f dfpW$pAp¡“p¡ ÝhS> af¼ep¡ : “ÆbMp“ fp¡rlgp“p¡ kfv$pf lsp¡. DÑf cpfsdp„ dfpW$pAp¡“y„ hQ®õh s¡“p’u kl“ ’sy„ “lp¡sy„. “ÆbMp““p L$l¡hp’u Aåv$guA¡ cpfs D‘f afu’u QX$pC L$fu. Ap cpfs D‘f“u s¡“u ‘p„Qdu QX$pC lsu. s¡Z¡ qv$ëlu Æsu gu^y„. M|b g|„V$ L$fu“¡ s¡ AaOpr“õsp“ ‘pR>p¡ Nep¡. fOy“p’fph A“¡ dëlpffph lp¡mL$f afu’u DÑfdp„ Nep. s¡dZ¡ qv$ëlu ‘pRy>„ gu^y„. Ðepf ‘R>u Aåv$gu“p Ar^L$pfuAp¡“¡ l„aphu“¡ ‘„Åb Æsu gu^y„. k¥r“L$p¡“p¡ ‘uR>p¡ L$fsp„ L$fsp„ dfpW$pAp¡ C.k. 1758dp„ AV$L$ ky^u Nep. AV$L$ D‘f dfpW$pAp¡“p¡ ÝhS> af¼ep¡. AV$L$ ApS>“p ‘pqL$õsp“dp„ Aph¡gy„ R>¡. dfpW$pAp¡A¡ AV$L$ ‘pf L$fu“¡ ‘¡iphf ky^u Ty„b¡i L$fu. s¡d R>sp„ s¡dZ¡ ‘p¡sp“u kÑp l¡W$m gph¡gp Ap âv$¡ip¡“u ìehõ’p kyQpfy fus¡ L$fu “rl.

v$ÑpÆ“y„ ‘fp¾$d : ‘„Åb D‘f“u ‘L$X$ dS>b|s L$fhp dpV¡$ A“¡ “ÆbMp“ D‘f ^pL$ b¡kpX$hp dpV¡$ ‘¡ihpA¡ v$ÑpÆ tiv$¡ A“¡ S>“L$p¡Æ tiv$¡“¡ DÑfdp„ dp¡L$ëep. v$ÑpÆ DÑfdp„ Nep. “ÆbMp“¡ v$ÑpÆ“¡ hpV$pOpV$ L$fhpdp„ fp¡L$u fp¿ep¡

kv$prihfph cpD

’C. v$ÑpÆA¡ Av¹$cys ‘fp¾$d bspìe„y. ‘f„sy Ap gX$pCdp„ v$ÑpÆ“y„ hufp¡Qus d©Ðey ’ey„.

kv$prihfph cpD : Aåv$gu“¡ lfphhp dpV¡$ “p“pkpl¡b¡ ‘p¡sp“p r‘sfpC cpC kv$prihfph cpD A“¡ dp¡V$p ‘yÓ rhðpkfph“¡ DÑfdp„ dp¡L$ëep. kv$prihfph cpD rQdpÆApà‘p“p¡ ‘yÓ lsp¡. s¡“u ‘pk¡ âQ„X$ ap¡S> A“¡ AkfL$pfL$

sp¡‘Mp“y„ lsy„. Cb°pludMp“ Npfv$u s¡“p sp¡‘Mp“p“p¡ âdyM lsp¡. Ap sp¡‘Mp“p“p Å¡f¡ s¡Z¡ C.k. 1760dp„ gpsyf rS>ëgp“u Dv¹$Nuf“u gX$pCdp„ r“Tpd“p¡ ‘fpS>e L$ep£ lsp¡.

v$ÑpÆ Av¹$cys blpvy$fu’u gX$ép¡. ‘Z ApMf¡ s¡ fZc|rd D‘f Opeg ’C“¡ ‘X$ép¡. “ÆbMp“ fp¡rlgpAp¡“p¡ kgplL$pf Ly$sybipl lp’u D‘f’u Esfu“¡ Opeg ’e¡gp v$ÑpÆ ‘pk¡ Apìep. s¡dZ¡ v$ÑpÆ“¡ ‘|R¹>ey„ ""iy„ ‘V¡$gÆ, Adpfu kp’¡ sd¡ lÆ ‘Z gX$ip¡?'' v$ÑpÆ Opeg Ahõ’pdp„ lsp. ‘Z Ly$sybipl“p iåv$p¡ kp„cmsp S> s¡Z¡ õhprcdp“‘|h®L$ S>hpb Apàep¡, ""lp, bQu S>Ciy„ sp¡ lÆ ‘Z gX$uiy„!''


49

‘pZu‘s“y„ eyÙ : DÑf“u Ty„b¡idp„ kv$prihfph cpDA¡ qv$ëlu Æsu gu^y„. Ðepf ‘R>u dfpW$pAp¡“y„ k¥Þe A“¡ Aåv$gu“y„ k¥Þe ‘pZu‘sdp„ kpdkpd¡ Apìep. 14 ÅÞeyApfu 1761“p fp¡S> dfpW$pAp¡A¡ Aåv$gu D‘f lºdgp¡ L$fu“¡ gX$pC“u iê$Aps L$fu. Ap ‘pZu‘s“y„ ÓuSy>„ eyÙ lsy„. gX$pCdp„ rhðpkfph“¡ Np¡mu hpNhp’u s¡“y„ dfZ ’ey„ R>¡, A¡“u kv$prihfphcpD“¡ ÅZ ’sp„ S>

s¡ b¡cp“ b“u“¡ vy$íd“p¡ D‘f s|V$u ‘X$ép¡. eyÙ“u OdpQL$X$udp„ s¡ A×íe ’C Nep¡. ‘p¡sp“p “¡sp“¡ A×íe ’e¡gp Å¡C“¡ dfpW$u k¥r“L$p¡“y„ ^¥e® M|V$u Ney„. s¡ S> kde¡ Aåv$gu“y„ A“pds A“¡ “hp Å¡dhpmp k¥ÞeA¡ dfpW$p D‘f lºdgp¡ L$ep£. dfpW$pAp¡“p¡ ‘fpS>e ’ep¡. dfpW$pAp¡“u A¡L$ ApMu sfyZ ‘¡Y$u Msd ’C NC. A“¡L$ ‘fp¾$du kfv$pfp¡ ^fpipeu ’ep.

50

‘fv$¡iu Aåv$gu“¡ Al] fpÄe L$fhp“p¡ “¥rsL$ l½$ “’u, A¡hp ìep‘L$ v$rô$L$p¡Z’u dfpW$p Aåv$gu kp’¡ gX$ép. Ap‘Z¡ b^p A¡L$ v$¡i“p R>uA¡ ‘Z Aåv$gu ‘fv$¡iu vy$íd“ R>¡. A¡hp l¡sy’u ‘Óp¡ gMu“¡ kv$prihfphcpDA¡ DÑf“p kÑpûip¡“¡ dfpW$pAp¡“u ìep‘L$ A“¡ kh®kdph¡iL$ c|rdL$p“p¡ ¿epg Apàep¡. ‘f„sy s¡“¡ ep¡Áe ârskpv$ “ Ap‘sp„ s¡ kÑpûip¡ sV$õ’ füp. s¡’u õhpcprhL$ S> cpfs“p fnZ“u S>hpbv$pfu A¡L$gp dfpW$pAp¡ D‘f Aphu ‘X$u. cpfs A¡L$ v$¡i lp¡hp“u A“¡ s¡“p fpÅ ^d®’u L$p¡C ‘Z lp¡e s¡p ‘Z v$f¡L¡$ s¡“¡ V¡$L$p¡ Ap‘hp“u kdS> Brslpkdp„ ‘l¡gu hMs dfpW$pAp¡A¡ v$pMhu, A¡d L$lu iL$pe.

‘¡ihp dp^hfph : “p“pkpl¡b ‘¡ihp“p d©Ðey ‘R>u s¡“p¡ ‘yÓ dp^hfph ‘¡ihp‘v$¡ Apìep¡. dp^hfph¡ ‘p¡sp“u L$pfqL$v$}dp„ r“Tpd A“¡

s¡Z¡ s¡d“p dygL$p¡ D‘f Ap¾$dZ L$ep¯. ‘f„sy dp^hfph¡ ‘¥W$Z “ÆL$“p fpnkcyh“dp„ s¡“¡¡ lfpìep¡.

l¥v$fAgu d¥k|f“p¡ kygsp“ lsp¡. ‘pZu‘sdp„ dfpW$pAp¡“u lpf“p¡ apev$p¡ DW$phu“¡ s¡Z¡ L$Zp®V$L$“p dfpW$pAp¡“p âv$¡i D‘f lºdgp¡ L$ep®¡. ‘f„sy dfpW$pAp¡A¡ îuf„N‘Ë$Z “ÆL$“p dp¡susmphdp„ ’e¡gu gX$pCdp„ s¡“¡ ‘fprS>s L$ep£. Ðepf¡ s¡Z¡ sy„NcÖp “v$u“u DÑf“p¡ âv$¡i dfpW$pAp¡“¡ Ap‘hp“y„ L$b|g L$ey¯.

‘¡ihp dp^hfph

dp^hfph ‘¡ihp“y„ d©Ðey C.k. 1772dp„ ’ey„. dfpW$p“p Brslpkdp„ A¡L$ âpdprZL$, dl¡“sy, kplrkL$ A“¡ gp¡L$rlsv$n S>¡hp ipkL$ sfuL¡$ s¡“p¡ Dëg¡M L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap L$s®ìer“›$ ‘¡ihp“p d©Ðey“¡ gu^¡ dfpW$p fpÄe“¡ M|b “yL$kp“ ’ey„.

‘¡ihp dp^hfph ‘R>u Npv$u D‘f Aph¡gp “pfpeZfph A“¡ khpC dp^hfph Ap b„“¡ ‘¡ihp Aë‘peyju “uhX$ép. Ap D‘fp„s s¡d“p kdedp„ ‘¡ihpC“¡ N©lL$g¡i“y„ N°lZ gpÁe„y. A¡L$ kde¡ AV$L$“u ‘R>u ‘Z T„X$p¡ afL$ph“pf fOy“p’fph kÑp“u gpgkp’u A„N°¡Å¡“p Apîe¡ Nep¡. s¡“¡ gu^¡ dfpW$p A“¡ A„N°¡Å¡ hÃQ¡ eyÙ ’ey„.

‘¡ihp dp^hfph¡ M¡X|$sp¡“p L$ëepZ dpV¡$ rhi¡j Ýep“ Apàey„. L|$hp Mp¡v$phu“¡ ‘yZ¡dp„ ‘pZu ‘|fhW$p¡ h^pep£. “p“p aX$Zhuk S>¡hp L$pfcpfu A“¡ fpdip”u âcyZ¡ S>¡hp dlp“ Þepepûi s¡d“p kdedp„ ’C Nep. âÅ“¡ Þepe dm¡ s¡ dpV¡$ ÞepeMpspdp„ ky^pfp L$ep®. sp¡‘p¡ A“¡ v$pê$Np¡mp b“phhp“p„ L$pfMp“p„ iê$ L$ep¯. rk½$p s¥epf L$fhp V„$L$ipm“u ìehõ’p L$fu.


‘pZu‘s“p eyÙdp„ gNcN v$p¡Y$ gpM gp¡L$p¡ dpep® Nep. A¡L$ ‘Ódp„ Ap‘¡gy„ kp„L¡$rsL$ hZ®“ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.

""b¡ dp¡¡suAp¡ Mfu ‘X$ép. kÐephuk kp¡“pdlp¡fp¡ Mp¡hpC NC ! A“¡ ê$r‘ep - ‘¥kp L¡$V$gp Nep s¡“u NZsfu S> “’u.''


l¥v$fAgu“p¡ b„v$p¡bõs L$ep£. s¡Z¡ DÑfdp„ dfpW$pAp¡“y„ âcyÒh afu’u âõ’pr‘s L$ey¯.

‘pZu‘s“p eyÙdp„ dfpW$pAp¡“p¡ ‘fpS>e ’ep¡, s¡ Å¡C“¡ r“Tpd¡ s¡“u rhfyÙ afu’u rlgQpg iê$ L$fu.

51

l¥v$fAgu“y„ d©Ðey C.k. 1782dp„ ’ey„. Ðepf ‘R>u s¡“p¡ ‘yÓ qV$‘y d¥kyf“p¡ kygsp“ bÞep¡. s¡ r“óZps ep¡Ùp¡ lp¡hp“u kp’¡ rhÜp“ A“¡ L$rh lsp¡. ‘p¡sp“u bplp¡iu’u s¡Z¡ fpÄe“p¡ âcph h^pep£. s¡Z¡ ä¢Qp¡ kp’¡ lp’ d¡mhu“¡ A„N°Å¡“p hQ®õh“¡ v$pbu v$¡hp“u iê$Aps L$fu. C.k. 1799dp„ A„N°¡Å¡ rhfyÙ“u A¡L$ gX$pCdp„ s¡ dpep£ Nep¡.

dfpW$u kÑp“p hQ®õh“u ‘y“:õ’p‘“p : ‘pZu‘s“u lpf“¡ gu^¡ DÑfcpfsdp„ dfpW$p“u ârsóW$p“¡ S>åbf aV$L$p¡ ‘X$ép¡ lsp¡. DÑfdp„ afu ‘p¡sp“u kÑp âõ’pr‘s L$fhp dpV¡$ dp^hfph¡ dlpv$Æ tiv$¡, syL$p¡Æ lp¡mL$f, fpdQ„Ö L$p“X¡$ A“¡ rhkpÆ‘„s rb“uhpg¡ S>¡hp kfv$pfp¡“¡ Ðep„ dp¡L$ëep. dfpW$p ap¡Å¡A¡ ÅV$, fp¡rlgp A“¡ fpS>‘|sp¡“¡ lfpìep. bpv$ipl

iplApgd“¡ ‘p¡sp“p Apîe l¡W$m qv$ëlu“u Npv$uA¡ b¡kpX$ép¡. DÑfdp„ dfpW$p“u kÑp afu õ’pr‘s ’C. ‘pZu‘s“p eyÙdp„ dfpW$p“¡ M|b “yL$kp“ ’ey„ lsy„. Aåv$gu“p k¥Þe“¡ ‘Z lpr“ ‘lp¢Qu lsu. ‘pZu‘s“p rhS>e ‘R>u Apr’®L$ gpc h^pf¡ “ ’hp’u s¡“p hpfkv$pfp¡A¡ cpfs D‘f afu’u Ap¾$dZ L$fhp“u tlds L$fu “rl. EgVy„$, DÑfdp„ a¡gpe¡gu AfpS>L$sp D‘f r“e„ÓZ fpMhp“y„ kpdÕe® dfpW$pAp¡dp„ S> R>¡, s¡ Ýep“dp„ fpMu“¡ s¡dZ¡ s¡ bpv$iplu“y„ fnZ L$fhy„ A¡hu BÃR>p ìe¼s L$fu. kyg¡l L$fhp dpV¡$ ‘yZ¡“p v$fbpfdp„ v|$s ‘Z dp¡L$ëep¡. ‘pZu‘s“u S>bfv$õs lpf ‘Qphu“¡ DÑf“p fpS>L$pfZdp„ afu Ecp ’hpdp„ dfpW$pAp¡ kam ’ep, s¡ bpbs dlÒh“u R>¡. Apdp„ dëlpffph lp¡mL$f, AlëepbpC lp¡mL$f, dlpv$Æ tiv$¡“p¡ tklapmp¡ R>¡.

kv$prihfph cpD

‘¡ihp Ly$Vy„$b“u h„iphrg

bpmpÆ rhð“p’

bpÆfph ‘l¡gp¡ rQdpÆ Apà‘p

bpmpÆ fpdQ„Ö fOy“p’fph S>“pv$®“ Ea£ “p“pkpl¡b (bpÆfph buÅ¡) “p“pkpl¡b (v$ÑL$)

rhðpkfph dp^hfph eih„sfph “pfpeZfph (‘¡ihp) (‘¡ihp) khpC dp^hfph (‘¡ihp)

52

1. L$p¡Z R>¡? (1) AaOpr“õsp“dp„’u Aph¡gp..... (2) rldpge“u sm¡V$udp„ õ’peu ’e¡gp... (3) “p“pkpl¡b ‘¡ihp“p cpC.... (4) d’yfp“p ÅV$“p âdyM.... (5) ‘¥W$Z “ÆL$ fpnkcyh“dp„ r“Tpd“¡ ‘fpS>e>

Ap‘“pf.........

2. V„|$L$dp„ gMp¡. (1) AV$L$ D‘f dfpW$pAp¡“p¡ ÝhS> af¼ep¡. (2) AaOp“p¡ kp’¡ k„Oj®. (3) ‘pZu‘s“p eyÙ“y„ ‘qfZpd.

3. OV$“p¾$ddp„ Np¡W$hp¡. (1) fpnkcyh““u gX$pC. (2) qV$‘y kygsp““y„ d©Ðey. (3) dp^hfph ‘¡ihp“y„ d©Ðey. (4) ‘pZu‘s“y„ eyÙ. (5) byfpX$u OpV$“u gX$pC.

4. “uQ¡“p Qp¡fkdp„’u ‘pW$dp„ Aph¡gp ìe[¼s“p„ “pdp¡ ip¡^p¡.

d k l “p S> “ L$p¡ Ælp S> v$ fp “p a d Ñpv$ ep Q e ‘ kp ’ v$Æ à‘p g Z Ap fy$ l¡ âbp mp Æ rh ð “p ’ bA h gp dp ^ h fp hv$¡ k v$p ri h fp h cpd ëlp f fp h L$ rQ E

D‘¾$d : BÞV$f“¡V$“u (Ap„sfÅm) dv$v$’u ‘pZu‘s“p eyÙ“u

dprlsu d¡mhp¡ A“¡ hN®dp„ fS|> L$fp¡.

khpC dp^hfph ‘¡ihp“p¡ v$fbpf

õhpÝepe

53

12. kpd°pÄe“p¡ âhpk

AÐepf kyû Ap‘Z¡ dfpW$u kÑp“p¡ Dv$e A“¡ rhõspf Å¡ep¡. õhfpÄe õ’p‘“p’u gC“¡ kpd°pÄe kyû“p¡ âhpk L¡$hu fus¡ ’ep¡ s¡ Ap‘Z¡ Å¡ey„. DÑf cpfsdp„ dfpW$pAp¡“p¡ S>¡ kpd°pÄe rhõspf ’ep¡, s¡ dpV¡$ S>¡ kfv$pf Ly$Vy„$bp¡A¡ dlÒh“y„ ep¡Nv$p“ Apàey„ s¡d“y„ k„rnàs kfh¥ey„ (spfZ) Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ L$pY$hp“p R>uA¡. Iv$p¡f“p lp¡mL$f : Iv$p¡f“p lp¡mL$f“u kÑp“p õ’p‘L$ dëlpffph lsp. s¡dZ¡ gp„bp kde kyû dfpW$u fpÄe“u k¡hp L$fu. N¡fugp eyÙ‘Ùrsdp„ s¡Ap¡

r“óZps lsp. ‘l¡gp bpÆfph A“¡ “p“pkpl¡b ‘¡ihp“p kdedp„ s¡dZ¡ DÑfdp„ dlp‘fp¾$d L$ey¯ lsy„. dpmhp A“¡

fpS>‘|sp“pdp„ dfpW$pAp¡“y„ hQ®õh õ’p‘hpdp„ s¡d“y„ dp¡Vy„$ ep¡Nv$p“ lsy„.

‘pZu‘s ‘R>u DÑfdp„ dfpW$p“u ârs›$p ‘y“:õ’pr‘s L$fhpdp„ dp^hfph ‘¡ihp“¡ s¡Z¡ M|b dv$v$ L$fu lsu.

‘yÎeïgp¡L$ AlëepbpC dëlpffph“p ‘yÓ M„X¡$fph“u ‘Ð“u lsp„. M„X¡$fph“y„ Ly„$c¡fu“p eyÙdp„ d©Ðey ’ey„. ‘R>u L¡$V$gpL$ kde¡ dëlpffph“y„ ‘Z d©Ðey ’ey„. Ðepf‘R>u Iv$p¡f“p L$pfcpf“p„ k|Óp¡

AlëepbpC“p lp’dp„ Apìep„. s¡Ap¡ dlp“, dyÐkØu A“¡

DÐL©$ô$ âipkL$ lsp„. s¡dZ¡ “hp L$pev$p b“phu“¡ S>du“ dl¡k|g, L$fhk|gps S>¡hu bpbsp¡“¡ kyìeh[õ’s L$fu. ‘X$sf S>du““¡ M¡sugpeL$ b“phhu, M¡X|$sp¡“¡ L|$hp Mp¡v$phu v$¡hp, h¡‘pf DÛp¡Np¡“¡ âp¡Ðkpl“ Ap‘hy„, “hp„ smphp¡ b“phhp„ S>¡hp„ L$pe®dp„ s¡Ap¡ kss âeÐ“iug fl¡sp„. s¡dp„ S> fs fl¡sp„. cpfsdp„ Qpf¡ qv$ipdp„ Aph¡gp„ dlÒh“p„ ^prd®L$ õ’mp¡A¡ s¡dZ¡ d„qv$fp¡, OpV$, dW$, ^d®ipmp, ‘fb hN¡f¡ rhL$kpìep„. v$¡i“u kp„õL©$rsL$ A¡L$sp dpV¡$ s¡d“p¡ Ap âeÐ“ M|bS> dlÒh“p¡ lsp¡. s¡Ap¡ ‘p¡s¡ Þepe Ap‘sp„. s¡Ap¡ v$p“huf A“¡ ‘yõsL$â¡du ‘Z lsp„. s¡dZ¡ gNcN AW$éphuk hjp£ kyû kd’®-kam fus¡ fpÄe“p¡ L$pfcpf L$fu“¡ DÑfdp„ dfpW$p kÑp“u ârscp rhL$kphu. fpÄedp„ ip„rs A“¡ kyìehõ’p õ’p‘u“¡ âÅ“¡ kyMu L$fu. dfpW$uiplu“u ‘X$su“p kde¡ eih„sfph lp¡mL$f¡ fpÄe bQphhp“p¡ âeÐ“ L$ep£.

“pN‘yf“p cp¢kg¡ : “pN‘yfL$f cp¢kg¡“p Ly$Vy„$b“p ‘fkp¡Æ cp¢kg¡“¡ iplº dlpfpS>“p kdedp„ hfpX$ A“¡ Np¢X$h“ âv$¡i“u k“v$ Ap‘hpdp„ Aphu. “pN‘yfL$f cp¢kg¡dp„’u fOyÆ kp¥’u bplp¡i A“¡ ‘fp¾$du ‘yfyj

lsp. s¡Ap¡ v$rnZ“p rsfyrQfp‘ëgu A“¡ ApL®$V$“u Apk‘pk“p¡ âv$¡i dfpW$pAp¡“p hQ®õh l¡W$m gpìep. b„Npm, rblpf A“¡ Ap¡qfõkp âp„s“u Qp¡’pC“u hk|gu“p¡ Ar^L$pf iplº dlpfpS>¡ s¡d“¡ Appàep¡ lsp¡. s¡Ap¡ s¡ âv$¡i ‘Z dfpW$pAp¡“p âcph l¡W$m gpìep. C.k. 1751dp„ “pN‘yfL$f cp¢kg¡A¡ Ap¡qfõkp âp„s Aguhv$}Mp“ ‘pk¡’u

dëlpffph lp¡mL$f

ArlëepbpC lp¡mL$f

fOyÆ cp¢kg¡

54

Áhprgef“p tiv$¡ : dlp“ bpÆfph¡ fpZp¡Æ tiv$¡“u L$pdNufu“¡ bpfuL$pC’u r“lpmu“¡ s¡“u

DÑfdp„ kfv$pf sfuL¡$ r“dZ|„L$ L$fu. fpZp¡Æ“p d©Ðey ‘R>u S>epà‘p, v$ÑpÆ A“¡ dlpv$Æ Ap ÓZ¡e s¡“p ‘yÓp¡A¡ ‘Z ‘fp¾$dp¡ L$fu“¡ DÑf cpfsdp„ dfpW$p“u kÑp âbm L$fu lsu.

dp^hfph ‘¡ihpA¡ tiv$¡ Ly$Vy„$b“u kfv$pfu dlpv$Æ“¡ Ap‘u. s¡ ‘fp¾$du A“¡ dyÐkØu lsp¡. ‘pZu‘s“p ‘fpS>e ‘R>u DÑf cpfsdp„ dfpW$p“y„ hQ®õh A“¡ ârs›$p ‘y“: õ’pr‘s L$fhp“u L$pdNufu s¡Z¡ bÅhu. DÑf cpfs“p k‘pV$ âv$¡idp„ dfpW$p“u N¡fugp eyÙ ‘Ùrs ep¡Áe g¡Mpi¡ “rl, s¡ s¡Ap¡ kdÆ Nep. s¡dZ¡ qX$bp¡C“ ä¢Q gíL$fu r“óZps“p dpN®v$i®“ l¡W$m ‘p¡sp“u ap¡S> (k¡“p) ârirns L$fu A“¡ sp¡‘Mp“y„ kykÄS> L$ey¯. Ap spgudbÙ k¡“p“p bm D‘f s¡dZ¡ fp¡rlgp, ÅV$, fpS>‘|s, by„v$¡g hN¡f¡“¡ “dpìep.

‘pZu‘s“p eyÙ“¡ gu^¡ dfpW$pAp¡“u i[¼s lZpC NC R>¡, A¡d Å¡C“¡ A„N°¡Å¡A¡ qv$ëlu“p

fpS>L$pfZdp„ cpN g¡hp“y„ iê$ L$ey¯. s¡Z¡ b„Npm“p k|bp“u qv$hp“u“p¡ Ar^L$pf ‘p¡sp“u ‘pk¡ gC gu^p¡. s¡ qv$ëlu“p bpv$ipl“¡ ‘p¡sp“p spbpdp„ g¡hp BÃR>sp lsp. Aphu rh‘fus ‘qf[õ’rsdp„ dlpv$Æ tiv$¡A¡ A„N°¡Å¡“¡ lfphu“¡ bpv$ipl“¡ afu’u Npv$u D‘f b¡kpX$ép. Ap L$pdNufu’u Myi ’C“¡ bpv$ipl¡ s¡“¡ "hL$ug-C-dyëL$' “pd“p¡ rMspb Apàep¡. Ap“p¡ A’® s¡“¡ qv$hp“u A“¡ gíL$fu Ar^L$pf“u dyMÐepfu Ap‘u. s¡dZ¡ s¡ (5v$-rMspb) bpm ‘¡ihp khpC dp^hfph hsu õhuL$pep£. Ap rMspb“¡ gu^¡ qv$ëlu“u bpv$iplu dfpW$pAp¡“p ‘|Z® r“e„ÓZ l¡W$m Aphu. L$L$X$c|k ’su bpv$iplu“u X$pdpX$p¡m ‘qf[õ’rs“¡ ky^pfhp“y„ L$pd kl¡gy„ “lp¡sy„. dlpv$ÆA¡ M|bS> ârsL|$m ‘qf[õ’rs“p¡ kpd“p¡ L$fu“¡ Ars kplrkL$sp’u C.k. 1784’u 1794“p kde v$fçep“ qv$ëlu“p¡ L$pfcpf k„cpþep¡.

‘pZu‘s“p eyÙ dpV¡$ S>hpbv$pf “ÆbMp““p¡ hpfkv$pf lÆ ky^u fp¡rlgM„X$dp„ L$pfõsp“p¡ L$fsp¡ S> lsp¡. “ÆbMp““p ‘p¥Ó Nygpd L$pqv$f¡ gpg qL$ëgp“p¡ spbp¡ gC“¡ ‘¥kp dpV¡$ bpv$ipl“¡ A“¡ b¡Nd“¡ v$Np¡ Apàep¡. bpv$ipl“u Ap„Mp¡ L$pY$u “p„Mu“¡ s¡d“p¡ MÅ“p¡ g|„V$u gu^p¡. Aphu ‘qf[õ’rsdp„ dlpv$ÆA¡ L$pqv$f“¡ lfpìep¡. s¡Z¡ g|„V¡$gu k„‘rÑ Ås L$fu A“¡ s¡ bpv$ipl“¡ ‘pR>u kp¢‘u. qv$ëlu“u Npv$u D‘f bpv$ipl“¡ afu’u b¡kpX$ép. Aphu fus¡ dlpfv$ÆA¡ ‘pZu‘s“p eyÙ ‘R>u dfpW$pAp¡“u Apbfy ‘pR>u d¡mhu Ap‘u. qv$ëlu“p bpv$ipl“¡ dfpW$p“p spbpdp„ fpMu cpfs“y„ fpS>L$pfZ Qgpìey„.

‘¡ihp“p N©lL$g¡i“p A¡L$ ‘qfZpd sfuL¡$ fOy“p’fph A„N°¡Å¡“p Apîe¡ Nep¡ lsp¡. A„N°¡Å¡“u dv$v$’u ‘¡ihp‘v$ d¡mhhp“p¡ s¡“p¡ Bfpv$p¡ lsp¡. dfpW$u dyÐkØuAp¡“¡ s¡ dpÞe “lp¡sy„. s¡’u dfpW$p A“¡ A„N°¡Å¡ hÃQ¡“p¡ k„Oj® “½$u S> lsp¡ A’p®s AV$g lsp¡. ‘f„sy s¡“p’u A¡L$ hps õ‘ô$ ’C NC L¡$ tlvy$õsp“ D‘f fpS> L$p¡Z L$fi¡ s¡“p¡

dlpv$Æ tiv$¡

Æsu gu^p¡. ‘R>u C.k. 1803 ky^u Ap¡qfõkp D‘f dfpW$p“y„ âcyÒh lsy„.

dfpW$p qX$Q - L$p¡gL$Ñp“p rb°qV$ip¡“¡ “pN‘yfL$f cp¢kg¡“p¡ ce ksphsp¡ lsp¡. dfpW$p“p k„cpìe Ap¾$dZ’u L$p¡gL$Ñp il¡f“y„ fnZ L$fhp s¡dZ¡ il¡f“u Apk‘pk A¡L$ KX$p¡ MpX$p¡ Mp¡v¹$ep¡ lsp¡. s¡ dfpW$p qX$Q“p “pd¡ ârkÙ ’ep¡ lsp¡.


55

“p¥L$pv$m“p Å¡f¡ s¡Z¡ ‘p¡Vy®$NuT, A„N°¡S> A“¡ rkØu S>¡hu v$qfepC kÑpAp¡“¡ ^pL$dp„ fpMu A“¡ dfpW$p fpÄe“u qL$“pfp‘Ë$u“y„ fnZ L$ey¯.

k¡“p‘rs M„X¡$fph v$pcpX¡$ A“¡ s¡“p ‘yÓ tÓbL$fph¡ NyS>fpsdp„ dfpW$u kÑp“p¡ ‘pep¡ “p„¿ep¡. M„X¡$fph“p d©Ðey ‘R>u s¡“u ‘Ð“u DdpbpCA¡ Adv$phpv$“p dp¡Ng kfv$pf“¡ kÅ L$fu. Ðep„“p qL$ëgp Æsu gu^p. ApNm S>sp„ NpeL$hpX¡$ NyS>fps“p hX$p¡v$fp“¡ ‘p¡sp“u kÑp“y„ L¢$Ö b“pìey„. dÝeâv$¡i“p ^pf A“¡ v$¡hpk“p ‘hpf¡ tiv$¡ A“¡ lp¡mL$f¡ DÑfdp„ dfpW$u kÑp“p¡ rhõspf L$fhpdp„ Ad|ëe dv$v$ L$fu.

dp^hfph ‘¡ihp“p d©Ðey ‘R>u dfpW$p fpÄe“u lpgs L$ap¡X$u ’C NC lsu. s¡ lpgs“¡ “p“p aX$Zhuk A“¡ dlpv$Æ tiv$¡A¡ ky^pfu“¡ ìeh[õ’s L$fu. dlpv$Æ DÑf cpfsdp„ dfpW$pAp¡“y„ hQ®õh

õ’p‘hpdp„ ìeõs lsp Ðepf¡ “p“p aX$Zhuk¡ v$rnZ“p fpS>L$pfZ“p„ k|Óp¡ k„cpþep„. Ap L$pe®dp„ ‘V$h^®“, lqf‘„s aX$L¡$, fpõs¡ hN¡f¡ kfv$pfp¡A¡ s¡d“¡ kp’ Apàep¡. s¡’u dfpW$u kÑp“y„ v$rnZdp„ hQ®õh

õ’‘pey„. Iv$p¡f“p lp¡mL$f, “pN‘yf“p cp¢kg¡, Áhprgef“p tiv$¡, hX$p¡v$fp“p NpeL$hpX¡$ ‘fp¾$d, “¡s©Òh, bplp¡iu hN¡f¡ NyZp¡“¡ Ap^pf¡ dfpW$u kÑp“¡ h¥ch A‘pìep¡. s¡Ap¡ dfpW$u kÑp“p R>¡hV$“p sb½$p“p Ap^pfõs„c lsp.

DÑf A“¡ v$rnZ cpfsdp„ dfpW$u kÑp“y„ âcyÒh r“dp®Z L$fhpdp„ dfpW$p kfv$pfp¡ kam ’ep. dlpv$Æ tiv$¡ A“¡ “p“p aX$Zhuk“p d©Ðey ‘R>u Ap kÑp“p¡ Aõs iê$ ’ep¡. kÑp “bmu ‘X$hp gpNu. Ap kde¡ fOy“p’fph“p¡ ‘yÓ

A„rsd r“Z®e dfpW$p A“¡ A„N°¡S> Ap b¡ dlpkÑpAp¡“p k„Oj® Üpfp S> ’hp“p¡ lsp¡.

dy„bC’u A„N°¡S> bp¡fOpV$“p dpN£ dfpW$pAp¡ ‘f QX$u Apìep. dlpv$Æ tiv$¡“p “¡s©Òh l¡W$m dfpW$u k¡“p k„NqW$s ’C. N¡fugp eyÙ‘Ùrs“p¡ D‘ep¡N L$fu“¡ dfpW$pAp¡A¡ A„N°¡Å¡“¡ ^pÞekpdN°u d¡mhhp v$u^u “rl. b„“¡ k¥Þep¡“u dygpL$ps hX$Np„hdp„$ (lpg“p ‘yZ¡-dy„bC fõsp ‘f) ’C. Ap gX$pCdp„ A„N°¡Å¡“p¡ ‘fpS>e ’ep¡ A“¡ s¡’u fOy“p’fph“¡ dfpW$pAp¡“p spb¡ L$fhp“u A„N°¡Å¡“¡ afL$ ‘X$u.

qv$ëlu D‘f C.k. 1803 ky^u dfpW$pAp¡“y„ r“e„ÓZ lsy„. A„N°¡Å¡A¡ cpfs ÆÐey„, s¡ dfpW$pAp¡ kp’¡ gX$pCAp¡ L$fu“¡, s¡ Ýep“dp„ fpMuA¡ A¡V$g¡ dlpv$Æ“u L$pdNufu“y„ d|ëe Ýep“dp„ Aph¡ R>¡. qv$ëlu“p L$pfcpf“u ìehõ’p L$fu“¡ s¡ ‘yZ¡ Apìep¡. ‘yZ¡ “ÆL$ hp“hX$udp„ s¡“y„ d©Ðey ’ey„. Ðep„ s¡d“p õdfZp’£ R>Óu Ecu L$fu R>¡.

tiv$¡ R>Óu, hp“hX$u-‘yZ¡

tiv$¡, lp¡mL$f A“¡ cp¢kg¡“u S>¡d AÞe ‘Z L¡$V$gpL$ dy¿e kfv$pfp¡A¡ dfpW$p fpÄe“u Dëg¡M“ue k¡hp L$fu R>¡.

rihpÆ dlpfpS>¡ rhL$kph¡gp “p¥L$pv$m“¡ L$pÞlp¡Æ A“¡ sympÆ Ap„N°¡ - Ap r‘sp‘yÓA¡ âbm (i[¼sipmu) b“pìey„. Ap i[¼sipmu

“p“p aX$Zhuk

56

bpÆfph buÅ¡ ‘¡ihp lsp¡. s¡“pdp„ “¡s©Òh“p NyZp¡ “lp¡sp. EgVy„$, A“¡L$ v$p¡jp¡ lsp. s¡ dfpW$p kfv$pfp¡dp„ A¡L$sp õ’p‘u i¼ep¡ “rl. dfpW$p kfv$pfp¡ hÃQ¡“p AZb“ph“¡ gu^¡ dfpW$u kÑp A„v$f’u Mp¡Mgu ’C NC lsu. Aphp„ A“¡L$ L$pfZp¡“¡ gu^¡ buÅ bpÆfph“p kdedp„ dfpW$pAp¡“p¡ âcph DÑf A“¡ v$rnZdp„ Ap¡R>p¡ ’sp¡ Nep¡. dfpW$pAp¡“y„ õ’p“ A„N°¡Å¡A¡ gu^y„.

A„N°¡Å¡A¡ C.k. 1817dp„ ‘yZ¡ spbpdp„ gC“¡ Ðep„ "eyr“e“ S>¡L$' “pd“p¡ ‘p¡sp“p¡ ÝhS> afL$pìep¡. C.k. 1818dp„ kp¡gp‘yf rS>ëgp“u Apô$u“u

gX$pCdp„ A„N°¡Å¡A¡ dfpW$p“p¡ ‘fpS>e L$ep£. A“¡ s¡’u dfpW$u kÑp “pi ‘pdu. Ap OV$“p cpfs“p Brslpkdp„ A¡L$ dp¡Vy„$ ‘qfhs®“ L$f“pfu “uhX$u. Ap OV$“p ‘R>u A„N°¡Å¡ cpfs“p¡ dp¡V$p cpN“p¡ rhõspf ‘p¡sp“p Apr^‘Ðe l¡W$m gpìep. cpfs“p¡ ‘pòpÐe S>Ns kp’¡ k„b„^ hÝep¡. s¡“u kp’¡ cpfsue kdpS> ìehõ’pdp„ A“¡L$ ‘qfhs®“p¡ ’ep„. A“¡L$ S|>“u bpbsp¡ “bmu ‘X$u A’hp bpSy> ‘f Mk¡X$u v$¡hpdp„ Aphu. A¡L$ M|b dp¡Vy„$ ‘qfhs®“ ’ey„. cpfs“p Brslpk“p¡ dÝeeyN kdpá ’ep¡. Ap^yr“L$ L$pgM„X$“u iê$Aps ’C.

ir“hpf hpX$p¡, ‘yZ¡.

1. A¡L$ iåv$dp„ gMp¡. (1) Iv$p¡f“p fpÄeL$pfcpf“p„ k|Óp¡ k„cpm“pf - (2) “pN‘yfL$f cp¢kg¡ Ly$Vy„$b“p kp¥’u bplp¡i A“¡

‘fp¾$du ‘yfyj - (3) qv$ëlu“u Npv$u D‘f bpv$ipl“¡ afu’u

b¡kpX$“pf - (4) v$rnZ“p fpS>L$pfZ“p„ k|Óp¡ k„cpm“pf --

2. OV$“p¾$d gMp¡. (1) Apô$u“u gX$pC (2) dfpW$pAp¡“y„ Ap¡qfõkp D‘f

âcyÒh (3) A„N°¡Å¡A¡ ‘yZ¡dp„ eyr“e“ S>¸L$ afL$pìep¡.

3. gMsp ’ph. (1) AlëepbpC lp¡mL$f¡ L$f¡gp„ L$pep£ - (2) dlpv$Æ tiv$¡“y„ ‘fp¾$d - (3) NyS>fpsdp„ dfpW$u kÑp -

4. dfpW$u kÑp Aõs ’hp“p„ L$pfZp¡ - QQp® L$fp¡.

D‘¾$d : dfpW$u kÑp“p rhõspf dpV¡$ ep¡Nv$p“ Ap‘“pfp

Ly$Vy„$bp¡“u dprlsu“p¡ krQÓ k„N°l L$fp¡. s¡“y„ ipmpdp„ âv$i®“ cfp¡.

õhpÝepe

57

13. dlpfpô²$“y„ kdpS>Æh“

R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>¡ õ’p‘¡gy„ tlv$hu õhfpÄe f¥es“y„ fpÄe lsy„. f¥es“y„ L$ëepZ ’pe, gp¡L$p¡ D‘f Sy>gd “ ’pe, dlpfpô²$ ^d®“y„ fnZ ’pe A¡hp¡ Dv$pÑ s¡“p¡ l¡sy lsp¡. rihpÆ dlpfpS> ‘R>u“p kdedp„ ‘Z dfpW$p fpÄe“p¡ kdN° cpfsdp„ rhõspf ’ep¡. dfpW$pAp¡“u kÑp gNcN 150 hj® ky^u V$L$u flu.

dfpW$u fpÄe“p L$pfcpf“u dprlsu Ap‘Z¡ ApNm“p ‘pW$dp„ d¡mhu. Ap ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ s¡ kde“u kpdprS>L$ [õ’rs A“¡ gp¡L$Æh“ rhi¡“u dprlsu d¡mhhp“p R>uA¡.

kpdprS>L$ ‘qf[õ’rs : M¡su A“¡ M¡su ‘f Ap^pqfs DÛp¡N Npd“p õsf¡ DÐ‘pv$““p dy¿e kp^“ lsp„. Npd“p ‘V¡$g Npd“y„ k„fnZ, sp¡ Ly$gL$Z} dl¡k|g k„cpmhp“u S>hpbv$pfu D‘pX$sp. ‘V$gpC“p„ L$pd dpV¡$ ‘V¡$g“¡ S>du“ C“pddp„ v$¡sp lsp. s¡“¡ Ap L$pd dpV¡$ dl¡k|gdp„’u L¡$V$gp¡L$ cpN dmsp¡ lsp¡. hkhpepAp¡“¡ (bgysv$pf“¡) Npd“p L$pfcpf dpV¡$ L$f¡gp„ L$pdp¡“y„ hmsf hõsy“p ê$‘¡ dmsy„. Npd“p ìehkpe“p dy¿e b¡ cpN lsp. L$pmu A“¡ ka¡v$. L$pmudp„ L$pd L$f“pfp M¡X|$s A“¡ ka¡v$dp„ L$pd L$f“pfp bpbyAp¡. Npd“p¡ b^p¡ ìehlpf ‘fõ‘f kdS>v$pfu’u L$fhp D‘f cpf Ap‘hpdp„ Aphsp¡. k„ey¼s Ly$Vy„$bâ’p“y„ dlÒh lsy„.

‘y“rh®hpl L$ep®“p„ Dv$plfZp¡ R>¡. dp“hv$¡l“p A„rsd k„õL$pf L$fhp“u v$l“, v$a“ A“¡ rhkS>®““u ‘Ùrs lsu. “p“u-dp¡V$u bpbsp¡ dpV¡$ A’hp gX$pC dpV¡$ dylŸs® Å¡hpdp„ Aphsp. õhà“, iy¼“ D‘f gp¡L$p¡“¡ rhðpk lsp¡. v$¡h A’hp N°lp¡ L$p¡‘pedp“ “ ’pe dpV¡$ A“y›$p“p¡ L$fhpdp„ Aphsp„. s¡ dpV¡$ v$p“^d® L$fhpdp„ Aphsp„. Äep¡rsjp¡ D‘f gp¡L$p¡ rhðpk fpMsp„. h¥opr“L$ ×rô$L$p¡Z“p¡ Acph A“¡ Ap¥j^p¡‘Qpf L$fsp„ dp“sp“¡ (bp^p ApMX$u“¡) âp^pÞe lsy„.

fl¡ZuL$fZu : dp¡V$p cpN“p gp¡L$p¡ NpdX$p„dp„ fl¡sp„ lsp„. NpdX$pAp¡ õhe„‘|Z® (õhr“c®f) lsp„. a¼s duWy„$ s¡d“¡ buS>¡ õ’m¡’u d„Nphy„ ‘X$sy„ lsy„. M¡X|$sp¡“u S>ê$qfeps dep®qv$s lsu. M¡X|$s Sy>hpf, bpS>fu, OJ, “pQZu, dL$pC, Qp¡Mp hN¡f¡ ^pÞe DNpX$sp lsp. fp¡S>“p S>dhpdp„ cpMfu, L$p„v$p, QV$Zu A“¡ kpeÏ„ hN¡f¡“p¡ kdph¡i lsp¡. ‘p¡sp“p¡ ìehlpf s¡Ap¡ hõsyrhr“de ‘Ùrs’u L$fsp. Npd“p„ Ofp¡ kpv$p„, dpV$u-IV$p¡“p„ lsp„. il¡fp¡dp„ A¡L$ A’hp b¡ dpm“p„ dL$p“p¡ lsp„. îud„sp¡“p S>dhpdp„ cps, v$pm, fp¡V$gu, ipL$, L$Qy„bf, v$l]-v|$^“p ‘v$p’p£ fl¡sp. ^p¡rsey„, Ly$fsp, A„NfMp„, a¢V$p ‘yfyjp¡“p¡ ‘p¡ipL$ lsp¡, sp¡ kpX$u, Qp¡mu (ågpDT) S>¡hp¡ ”uAp¡“p¡ ‘p¡ipL$ lsp¡.

hpf-sl¡hpf : NyX$u ‘X$hp¡, “pN‘„Qdu, b¥g‘p¡mp, v$i¡fp, qv$hpmu, dL$fk„¾$p„rs, lp¡mu, Cv$ hN¡f¡ sl¡hpfp¡ - DÐkhp¡ gp¡L$p¡ ES>hsp„ lsp„. ‘¡ihp“p kdedp„ NZ¡ip¡Ðkh dp¡V$p âdpZdp„ ^pd^|d’u ES>hhpdp„ Aphsp¡. s¡ OfNÕ’y õhê$‘¡ ES>hpsp¡. ‘¡ihp ‘p¡s¡ NZ¡ic¼s lp¡hp’u s¡“y„ dlÒh hÝey„. v$fhj£ cpv$fhp drl“p“u Qsy’}’u A“„s Qsyv$®iu ky^u Ap DÐkh Qpgsp¡ lsp¡.

v$i¡fp kpX$p ÓZ dylŸsp£dp„’u A¡L$ lp¡hp“¡ L$pfZ¡ Ðepf’u iyc L$pep£“u iê$Aps gp¡L$p¡ L$fsp„. Ap

fusuqfhpS> : Ap kde¡ bpmrhhpl“u ‘Ùrs âQrgs lsu. blº‘[Ð“Òh“u â’p lsu. rh^hpA¡

Npddp„ gylpf, kyspf, Ly„$cpf, kp¡“u hN¡f¡ L$pfuNfp¡ hkhpep (bgys¡v$pf) lsp. Ap hkhpep Npd“p¡ ìehlpf k„cpmsp.

sd¡ ÅZp¡ R>¡ L¡$?

58

qv$hk¡ i”p¡“u ‘|Å L$fsp„. kudp¡ëg„O“ L$fsp. A¡L$buÅ“¡ iduh©n“p„ ‘p“ Ap‘sp„. v$i¡fp ‘R>u dfpW$pAp¡ T„yb¡i D‘f “uL$msp. qv$hpmudp„ “hy„hj® A“¡ cpCbuS> rhi¡j fus¡ DS>hsp„ lsp„. NpdX$p„Ap¡dp„ d¡mp cfpsp. d¡mp“p kde¡ Ly$õsu“p AMpX$p ‘Z ’sp lsp. NyX$u‘X$hp“p qv$hk¡ NyX$u Ecu L$fu“¡ Ap DÐkh DS>hsp. DÐkh“p kde¡ “pQNp“, X$agu D‘f Nhpsp„ Nusp¡, sdpip hN¡f¡ d“p¡f„S>““p L$pe®¾$dp¡ ’sp. sdpip¡ d“p¡f„S>““p âL$pf sfuL¡$ gp¡L$râe lsp¡.

b¥g‘p¡mp¡

rinZ : Ap kde“u rinZ‘Ùrsdp„ ‘pW$ipmpAp¡ A“¡ dv$f¡kpAp¡ lsu. g¡M“, hp„Q“, rlkpb“y„ rinZ Ofdp„ S> dmsy„. ìehlpfdp„ dp¡X$u rgr‘“p¡ D‘ep¡N ’sp¡.

kpdprS>L$ ìehlpf - âhpk : OpV$dpN®, kX$L$, “v$u ‘f“p ‘yg hN¡f¡ dpN£ hpl“ìehlpf Qpgsp¡. ^pÞe, L$p‘X$, hprZÄe“p¡ kpdp“ hN¡f¡“u l¡fa¡f bmv$“u ‘uW$ D‘f ’su lsu. “v$u‘pf L$fhp dpV¡$ lp¡X$u“p¡ D‘ep¡N ’sp¡. ‘Óp¡“u Ap‘-g¡ kp„Y$Zukhpfp¡ A“¡ v|$sp¡ L$fsp lsp.

fds : Ap kde¡ Sy>v$uSy>v$u fdsp¡ fdpsu lsu. fds d“p¡f„S>“ A“¡ Ap“„v$“y„ kp^“ lsy„. Ly$õsu, eyÙL$mp“u fdsp¡ gp¡L$râe lsu. dgMd, v$„X$, Ly$õsu, X„$X$p, v$„X$‘Ë$p, bp¡’pV$u“u L$kfs S>¡hu fdsp¡ fdpsu lsu. lºsysysy, Mp¡Mp¡, ApV$p‘pV$p S>¡hu d¡v$p“u fdsp¡ A“ Qp¡‘pV$, N„Æap, Q¡k S>¡hu b¡W$u fdsp¡ gp¡L$râe lsu.

^d® A“¡ ApQpf-rhQpf : tlvy$ A“¡ dy[õgd b¡ dy¿e ^dp£ Ap kde¡ v$¡MpC Aph¡ R>¡. R>Ó‘rs rihpÆ dlpfpS>“u ^prd®L$ “urs Dv$pf lsu. v$f¡L¡$ ‘p¡s‘p¡sp“p ^d® âdpZ¡ hs®hy„. buÅ D‘f ‘p¡sp“p ^d®“u afS> ‘pX$hu “rl, A¡hu rhQpf^pfp Ap kde¡ lsu. ‘pW$ipmp, d„qv$fp¡, dv$f¡kp A“¡ d[õS>v$p¡“¡ kfL$pf sfa’u v$p“ Ap‘hpdp„ Aphsy„. b„“¡ ^d®“p A“yepeu A¡L$buÅ“p sl¡hpfp¡dp„ klcpNu ’sp lsp. hpfL$fu, dlp“ycph, v$Ñ, “p’, fpdv$pku ‘„’p¡ âQrgs lsp.

”uAp¡“y„ Æh“ : Ap kdedp„ ”uAp¡“y„ Æh“ L$ô$v$peL$ lsy„. r‘ef A“¡ kpkfpdp„ S> s¡d“y„ S>Ns rkrds lsy„. s¡d“p rinZ dpV¡$ L$p¡C S> Ýep“ Ap‘sy„ “rl. A‘hpv$ ê$‘¡ L¡$V$guL$ ”uAp¡A¡ Anfop“, âipk“ A“¡ eyÙL$p¥iëedp„ âNrs L$fu lsu. s¡dp„ hufdpsp rS>ÅbpC, e¡k|bpC, dlpfpZu spfpbpC, DdpbpC v$pcpX¡$, Np¡r‘L$pbpC, ‘yÎeïgp¡L$ AlëepbpC“p¡ kdph¡i lsp¡. bpmrhhpl, rhjd (Akdp“) rhhpl, h¥^ìe, L¡$idy„X$“, ksu, blº‘Ð“uÒh Ap â’pAp¡A¡ ”uAp¡“y„ Æh“ v$p¡S>M S>¡hy„ L$ey¯ lsy„. A¡L„$v$f¡ s¡d“y„ Æhhy„ AÐe„s L$ô$v$peL$ (ârsL|$m) lsy„„.

dgMd

59

C.k. 1630 ’u 1810“p ‘p¡Zp bkp¡ hjp£“p kdeM„X$“¡ kpdpÞe fus¡ dfpW$piplu L$l¡hpe R>¡. Ap kdeM„X$“u L$gp- õ’p‘Ðe“y„ V|„$L$dp„ spfZ Ap‘Z¡ Å¡CA¡.

rië‘L$gp : rihpÆ“p kdedp„ L$kbp NZ‘rs d„qv$f“p¡ ÆZp£Ùpf, gpg dl¡g“u fQ“p, fpS>NY$ A“¡ fpeNY$ D‘f“p„ bp„^L$pdp¡, S>gvy$N®“u fQ“p S>¡hp õ’p‘Ðep¡“p¡ Dëg¡M dm¡ R>¡. rlfp¡Æ Ivy$gL$f s¡ kde“p¡ ârkÙ õ’p‘Ðe rhipfv$ lsp¡.

Npd hkphsu hMs¡ Mpk L$fu“¡ L$pV$M|Zu fõsp, bpSy> ‘f ‘Õ’f“y„ bp„^L$pd, “v$u“p ‘V$“u bpSy> OpV$ S>¡hu fQ“p L$fsp„. ‘¡ihpAp¡“p kdedp„ Aldv$“Nf, buÅ‘yf S>¡hu ‘uhp“p ‘pZu“u ìehõ’p ‘yZ¡ il¡fdp„ L$fhpdp„ Aphu lsu. ‘¡ihpAp¡A¡ c|rdNs “m, “p“p-“p“p b„^p¡, bpN-bNuQp, lp¡S>, aºhpfp b„^pìep. ‘yZ¡ il¡f“u “ÆL$dp„ lX$‘kf rhõspf“p qv$h¡ OpV$dp„ Aph¡gy„ dõsp“u smph õ’p‘Ðe“u ×rô$A¡ dlÒh“y„ R>¡.

‘yZ¡“p¡ ir“hpfhpX$p¡, rhîpdbpNhpX$p¡, “prkL$“p¡ kfL$pfhpX$p¡, L$p¡‘fNpd“p¡ fOy“p’ ‘¡ihp“p¡ hpX$p¡, kpspfL$f R>Ó‘rs“p¡ hpX$p¡ Ap D‘fp„s hpC, d¡Zhgu, V$p¡L¡$, îuNp¢v$¡, ‘„Y$f‘yf“p S|>“p hpX$pAp¡ dÝeeyN“u hpX$p k„õL©$rs“p„ rQŒp¡ R>¡.

hpX$p“p bp„^L$pddp„ L$pQu A“¡ ‘pL$u IV$p¡ hp‘fsp. gpL$X$p“p ’p„cgp, dp¡c, “l¡f, V$u‘¡gp ‘Õ’f, L$dp“, DÑd fus¡ O„|V¡$gp¡ Q|“p¡, gp„bp “rmep“y„ R>p‘fy„, L$pv$h, hp„k hN¡f¡“p¡ D‘ep¡N bp„^L$pd dpV¡$ L$fsp lsp. hpX$p“u kÅhV$ dpV¡$ rQÓL$pd, f„NL$pd, gpL$X$p“y„ rië‘, Afukp hN¡f¡“p¡ D‘ep¡N L$fsp.

d„qv$fp¡ : rihpÆ“p kde“p„ d„qv$fp¡ epv$hL$pgu“ l¡dpX$‘„su ‘Ùrs“p„ lsp„. L$p¡ëlp‘yf“p A„bpbpC d„qv$f“y„ riMf, Å¡rsbp“p Xy„$Nf D‘f“$p„ d„qv$fp¡,

O©óZ¡ðf d„qv$f

riMftiNZp‘yf“p i„cy dlpv$¡h, h¡fym“y„ ^©óZ¡ðf“y„ d„qv$f rië‘L$mp“p„ DÑd Dv$plfZp¡ R>¡. âsp‘NY$ D‘f chp“udpsp“y„ A“¡ Np¡hp“y„ káL$p¡V¡$ðf“y„ d„qv$f rihpÆ dlpfpS>¡ bp„Ýep„ lsp„. ‘¡ihpAp¡“p kdedp„ “prkL$“y„ L$pmpfpd d„qv$f, Ó„bL¡$ðf“y„ rihd„qv$f, Np¡v$phfu-âhfp “v$u“p k„Nd D‘f Aph¡gp L$peNp„h A“¡ V$p¡L¡$“p„ rihd„qv$fp¡, “¡hpk¡“y„

dp¡rl“ufpS> d„qv$f Ap kdedp„ bp„^hpdp„ Apìep„ lsp„.

OpV$ : “v$u A’hp k„Nd“p õ’m¡ V$u‘¡gp ‘Õ’f“p OpV$ dfpW$piplu“u A¡L$ rhi¡jsp R>¡. Ap kde“p¡ kp¥’u â¡nZue OpV$ Np¡v$phfu A“¡ âhfp “v$u“p k„Nd D‘f“p¡ âhfp k„Nd, V$p¡L¡$dp„ Aph¡gp¡ R>¡. ‘pL$p bp„^L$pd“p„ ‘Nr’ep„“u gpC“dp„, Qp¡½$k A„sf¡ A¡L$ ‘Nr’ey„ ApNm L$pY¡$gy„ lp¡e R>¡. s¡’u ApMp OpV$“y„ S> ê$‘ v$u‘u EW¡$ R>¡. ‘pZu“p âhpl’u OpV$ s|V¡$ “rl dpV¡$ Qp¡½$k A„sf¡ dS>b|s byfS> bp„^¡gp lp¡e R>¡.

rQÓL$gp : ‘¡ihpC kde“p ir“hpfhpX$p“u c]sp¡ D‘f“p„ rQÓp¡ dlÒh“p„ R>¡. Ap kdedp„ fpOp¡, sp“pÆ, A“y‘fph, rihfpd, dpZL$p¡Æ hN¡f¡ ÅZusp rQÓL$pfp¡ ’C Nep. khpC dp^hfph ‘¡ihp“p kdedp„ N„Npfpd sp„bV$ â¿eps rQÓL$pf

60

1. s¼sp¡ ‘|Z® L$fp¡.

2. kdpS>dp„ ¼ep ¼ep Ar“ô$ fusuqfhpÅ¡ âQrgs R>¡? s¡ v|$f L$fhp“u D‘pe ep¡S>“p k|Qhp¡.

3. sdpfp ‘qfkfdp„ ¼ep ¼ep sl¡hpfp¡ A“¡ DÐkhp¡ DS>hpe R>¡, s¡ rhi¡ krhõsf “p¢^ b“php¡.

4. “uQ¡“p dyv¹$p“p Ap^pf¡ rihL$pgu“ kdpS>Æh“ A“¡ ApS>“p kdpS>Æh““u syg“p L$fp¡.

¾$. dyØp rihL$pgu“ kdpS>Æh“

ApS>“y„ kdpS>Æh“

1. ìehlpf ...... .....

2. Of ..... ‘pL$p„ bp„^¡gp„, rkd¢V$ ¾$p¸„¾$uV$“p„, A“¡L$ dpm“p„ Ofp¡

3. kpdprS>L$ ìehlpf

..... bk, f¡ëh¡, rhdp“

4. d“p¡f„S>“ ..... .....

5. rgr‘ ... ....

D‘¾$d : Ap‘Zp v$¡i“u L$s®ìer“›$ ”uAp¡ rhi¡ dprlsu

d¡mhp¡. s¡“y„ hN®dp„ hp„Q“ L$fp¡. v$p.s., ‘u.ìlu. tk^y, kpnu drgL$.

L$p¡Z s¡ gMp¡

L$pmudp„ L$pd L$f“pf

hs“ ^pfZ L$f“pfp

Npd“y„ dl¡k|g k„cpm“pf

Npd“y„ fnZ L$f“pfp

õhpÝepe

lsp. ‘¡ihpAp¡A¡ rQÓL$gp“¡ DÑ¡S>“ Apàey„. ‘¡ihp“p kdedp„ ‘yZ¡, kpspfp, d¡Zhgu, “prkL$, Qp„v$hX$ A“¡ r“‘pZu rhõspf“p hpX$pAp¡dp„ c]sp¡ D‘f rQÓp¡ lsp„. ‘p„X¡$ðf, dp¡fNph, ‘pg, b¡“hX$u, ‘yZ¡ ‘pk¡“p ‘pjpZ S>¡hp„ õ’mp¡A¡ Aph¡gp„ d„qv$fp¡“u c]sp¡ D‘f rQÓp¡ lsp„. Ap kde“p rQÓp¡“p rhje A¡V$g¡ v$iphspf, NZ‘rs, i„L$f, fpd‘„Qpes“, rhv$c®“p Ådp¡v$“p S>¥“d„qv$f“y„ rS>“QqfÓ, ‘p¥fprZL$ L$’p lsp. fpdpeZ, dlpcpfs, sl¡hpf, DÐkh D‘f Ap^pqfs rQÓp¡ lsp„. N°„’p¡ D‘f“p„ rQÓp¡, gOyrQÓp¡, ìe[¼srQÓp¡, âk„NrQÓp¡ ‘Z lsp„.

rië‘ : rihpÆ“p kde“y„ rihpÆ dlpfpS>“u L$Zp®V$L$ khpfu hMs¡ ’e¡gu dëgçdp v$¡kpC“u dygpL$ps“y„ rië‘, cyg¡ðf d„qv$f D‘f“u rië‘L$gp, ìe[¼srië‘p¡, âpZuAp¡“p„ rië‘p¡ (v$p.s., lp’u, dp¡f, hp„v$fp), V$p¡L¡$“p d„qv$f“p„ rië‘p¡ A“¡ blpf“p rhõspf“u rië‘L$gp, ‘yZ¡“y„ rÓiy„X$ NZ‘rs d„qv$f, dÝeâv$¡i“y„ AlëepbpC lp¡mL$f“y„ R>Ó, “¡hpk¡“p

dp¡rl“ufpS> d„qv$f“u rië‘L$gp dlÒh“u R>¡.

^psy“u d|rs® : ‘¡ihpA¡ ‘yZ¡“p ‘h®su“p d„qv$fdp„ ‘ph®su A“¡ NZ‘rs“u d|rs® ‘|Å dpV¡$ b“phfphu lsu. s¡“u kp’¡ S> gpL$X$p“p„ rië‘p¡ ‘Z b“phpsp„ lsp„.

hpP$d$e : k„shpP$de, ‘p¥fprZL$ Ap¿ep“p¡, V$uL$p hpP$de, Ap¡hu, Ac„N, N°„’, L$’pL$pìep¡, QqfÓL$’p, k„sp¡“p„ QqfÓp¡, rhL$rks L$pìefQ“p, v$¡hu v$¡hsp“p k„v$c£ ApfsuAp¡, ‘p¡hpX$p (Ap¿ep“p¡) bMfu, A¥rslprkL$ ‘Óp¡ b^p hpP$de“p dlÒh“p„ OV$L$p¡ R>¡.

“pV$éL$gp : v$rnZ¡ s„Åhfdp„ dfpW$u “pV$L$p¡“p¡ kÑfdu kv$u“p A„s’u âpf„c ’ep¡ lsp¡. kfap¡Æ fpÅA¡ Ap L$gp“¡ âp¡Ðkpl“ Apàey„. Ap “pV$L$dp„ Npe“ A“¡ “s®““¡ âp^pÞe lsy„.

AÐepfky^u Ap‘Z¡ dÝeeyN“p kde“y„ spfZ L$pY$éy„. dfpW$u kÑp“p Dv$e A“¡ rhõspf kdS>ep. Aphsp hj£ Ap‘Z¡ Ap^yr“L$ (L$pgM„X$“p¡) eyN“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡.

61

“pNqfL$ipõÓ

Ap‘Ï„ k„rh^p“ (b„^pfZ)

A“y¾$drZL$p

1. b„^pfZ“u (k„rh^p“)“u Ap¡mM ............... 63

2. b„^pfZ“u Dv¹$¡riL$p .............................. 68

3. b„^pfZ“u rhriô$sp ............................ 72

4. d|mc|s l½$, cpN -1 ........................ 76

5. d|mc|s l½$, cpN-2 ......................... 80

6. dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A“¡ d|mc|s L$s®ìep¡............ 83

¾$. ‘pW$“y„ “pd ‘©›$ ¾$.

62

ndsp rh^p“p¡¾$d OV$L$ ndsp rh^p“p¡

1. b„^pfZ“u Ap¡mM

- b„^pfZkcp“u L$pe®‘Ùrsdp„ rhfp¡^u dsp¡“p¡ L$fhpdp„ Aphsp¡ ep¡Áe Apv$f kdS>¡.

- b„^pfZ“u r“rd®rsdp„ X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f“p ep¡Nv$p““y„ dlÒh ÅZ¡.- Þepe, õhps„Ôe, kdp“sp A“¡ b„^yÒh S>¡hp„ d|ëep¡“p Ap^pf¡ “hp kdpS>“y„

r“dp®Z L$fhy„ A¡ b„^pfZ“p¡ DØ¡i R>¡ s¡ ÅZ¡.- gp¡L$iplu d|ëep“ykpf ApQfZ L$f¡.- b„^pfZ“u Dv¹$¡riL$p“p„ d|ëep¡ dp“hsphpv$u R>¡ s¡ kdS>¡.

2. b„^pfZ“u DØ¡riL$p

- kph®cp¥dÐh k„L$ë‘“p kdS>¡.- gp¡L$ipludp„ fpÄeL$pfcpf“u kÑp gp¡L$p¡“p lp’dp„ lp¡e R>¡ s¡ ÅZ¡.- gp¡L$ipludp„ QQp®-rhQpfrhdi®“p Ap^pf¡ kpd|rlL$ fus¡ r“Z®e g¡hpdp„

Aph¡ R>¡ s¡ kdS>¡.

3. b„^pfZ“u rhriô$sp

- b„^pfZ“u rhriô$sp L$l¡sp„ AphX¡$.- k„OfpÄe ìehõ’pdp„ b¡ õsf¡ kfL$pf L$pd L$f¡ R>¡ s¡“u dprlsu d¡mh¡.

4. d|mc|s l½$

- b„^pfZdp„ v$ip®h¡gp l½$p¡“¡ Av$pgs“y„ rhi¡j k„fnZ lp¡e R>¡ s¡ ÅZ¡.

- d|mc|s l½$ v$f¡L$ õsf“u kfL$pf“¡ b„^“L$pfL$ lp¡e R>¡ s¡ L$l¡sp„ AphX¡$.- L$pev$p ‘pk¡ v$f¡L$ ìe[¼s kdp“ lp¡e R>¡, s¡“u kdS> rhL$k¡.- cpfs“u ^prd®L$ rhrh^sp“p¡ Apv$f L$fhp“u h©rÑ rhL$k¡.- v$f¡L$ gOydrsAp¡ ‘p¡sp“u cpjp rgr‘, kprlÐe“y„ S>s“ L$fu iL¡$ R>¡

s¡ kdS>¡.- L$p¡C ‘Z ìe[¼s“¡ L$pfZ hNf N¡fL$pev$¡kf ^f‘L$X$ L$fu“¡ “S>fL¡$v$ L$fu iL$pe

“rl s¡ rhi¡ dprlsu d¡mh¡.

6. dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A“¡ d|mc|s L$s®ìep¡.

- dpN®v$i®L$ sÒhp¡ ‘f Ap^pqfs L$pev$pAp¡“u epv$u L$fsp„ AphX¡$.- dpN®v$i®L$ sÒhp¡“¡ Av$pgsu k„fnZ “’u, ‘f„sy s¡ kfL$pf dpV¡$ “¥rsL$

×rô$A¡ b„^“L$pfL$ R>¡ s¡ kdS>¡.- fpô²$ue rQŒp¡ ‘°Ðe¡ Apv$f L¡$mhhp“u cph“p rhL$k¡.- ‘ep®hfZ“p fnZ dpV¡$ ep¡Áe L©$rs L$fhpdp„ ApNm Aph¡/“¡s©Ðh g¡/ ApN¡hp“u

g¡.- ”uAp¡“u ârs›$p“p¡ Apv$f L$fhp“u h©rÑ“¡ rhL$kph¡.- A„^îÙp v|$f L$fu“¡ h¥opr“L$ ×rô$L$p¡Z L¡$mhhp âh©Ñ b“¡.- cpfsueÒh“u kdS> rhL$k¡.

63

1. b„^pfZ“u Ap¡mM

Qpgp¡, ’p¡Xy„$ ‘y“fphs®“ L$fuA¡ !

ApNm“p ^p¡fZdp„ “pNqfL$ip”“p ‘pW$é‘yõsL$dp„ Ap‘Z¡ r“edp¡“u S>ê$qfeps rhi¡“p OZp b^p dyv¹$p kdÆ gu^p R>¡. Ly$Vy„$b, ipmp, Ap‘Ï„ Npd A’hp il¡f“p¡ ìehlpf kfmsp’u Qpg¡ s¡ dpV¡$ Ap‘Z¡ âZpgu A“¡ r“ed ‘pmuA¡ R>uA¡. Ly$Vy„$bdp„ r“ed “’u lp¡sp, ‘f„sy Ly$Vy„$b“u v$f¡L$ ìe[¼sAp¡A¡ L¡$hu fus¡ hs®hy„ s¡ bpbs“u âZpgu L¡$ r“ed lp¡e R>¡. ipmpdp„ âh¡i bpbs“p NZh¡i A“¡ Aæepk bpbs“p r“edp¡ lp¡e R>¡. Sy>v$uSy>v$u õ‘^p®Ap¡“p ‘Z r“ed lp¡e R>¡. Ap‘Zp Npd“p¡ A“¡ il¡f“p¡ L$pfcpf ‘Z r“ed“ykpf Qpg¡ R>¡. A¡hu S> fus¡ Ap‘Zp v$¡i“p¡ L$pfcpf ‘Z r“edp“ykpf S> Qpg¡ R>¡. Ly$Vy„$b, ipmp, Npd A’hp il¡fp¡ k„b„û r“edp¡ dep®qv$s õhê$‘“p lp¡e R>¡, ‘f„sy v$¡i“p L$pfcpf k„b„û r“edp¡ A’hp Å¡NhpC ìep‘L$ õhê$‘“p lp¡e R>¡.

S>“spA¡ Q„|V¡$gp ârsr“rÂp¡dp„’u kfL$pf“u fQ“p ’pe R>¡.

b„^pfZdp„ v$ip®h¡g Å¡NhpC âdpZ¡ S> fpÄeL$pfcpf L$fhp“y„ kfL$pf dpV¡$ b„^“L$pfL$ R>¡. b„^pfZdp„ v$ip®h¡gu Å¡NhpC A’hp L$pev$p d|mc|s lp¡e R>¡. b„^pfZ kp’¡ Ak„Ns (rhk„Ns) L$pev$p kfL$pf L$fu iL$su “’u A“¡ Å¡ L$f¡ sp¡ s¡ L$pev$p Av$pgs fv$ L$fu iL¡$ R>¡.

b„^pfZdp„ i¡“p rhi¡“u Å¡NhpC lp¡e R>¡?

b„^pfZdp„ Sy>v$uSy>v$u bpbsp¡ rhi¡ Å¡NhpC lp¡e R>¡. v$pMgp sfuL¡$ “pNqfL$Òh, “pNqfL$p¡“p l½$, “pNqfL$ A“¡ kfL$pf“p¡ k„„b„^, kfL$pf¡ L$fhp“p L$pev$p“p rhje, Q|„V$Zu, kfL$pf“u dep®v$p A“¡ fpÄe“p Ar^L$pf n¡Ó hN¡f¡.

b„^pfZ A“ykpf fpÄeL$pfcpf L$fhp“y„ sÒh dp¡V$p cpN“p b^p v$¡ip¡A¡ õhuL$pe¯y R>¡. s¡d R>sp„ v$f¡L$ v$¡i“p b„^pfZ“y„ õhê$‘ Sy>vy$„Sy>vy$„ lp¡e R>¡. Brslpk, kdpS>fQ“p, k„õL©$rs, ‘f„‘fp hN¡f¡ bpbsp¡dp„ v$¡i-v$¡i hÃQ¡ AgNsp A’hp rcÞ“sp lp¡e R>¡. s¡hu S> fus¡ fpô²$“u S>ê$qfeps A“¡ Dv¹$¡ip¡ ‘Z Sy>v$p lp¡C iL¡$. s¡“¡ A“yê$‘ b„^pfZ s¥epf L$fhp“p¡ âeÐ“ s¡ s¡ fpô²$ L$f¡ R>¡.

kduf A“¡ h„v$“p“¡ ’sp¡ âí“ sd“¡ ‘Z rhQpfhp S>¡hp¡ gpN¡ R>¡ L¡$?

l v$¡i“p¡ L$pfcpf S>¡ r“edp“ykpf A’hp Å¡NhpC A“ykpf Qpg¡ R>¡, s¡ r“edp¡ ¼ep lp¡e R>¡?

ls¡ r“edp¡ L$p¡Z b“ph¡ R>¡? s¡“y„ ‘pg“ L$fhy„ b„^“L$pfL$ lp¡e R>¡ L¡$?

“uQ¡“p gMpZdp„’u sd“¡ s¡“p S>hpbp¡ dm¡ R>¡ L¡$? s¡ Sy>Ap¡.

b„^pfZ : A’®

v$¡i“p L$pfcpf rhi¡“u Å¡NhpCAp¡ A¡L$rÓs fus¡ A“¡ kyk|Ósp‘|h®L$ S>¡ N°„’dp„ v$ip®h¡gu lp¡e s¡ N°„’“¡ "b„^pfZ' L$l¡hpe R>¡. A¡“p¡ A’® b„^pfZ A¡V$g¡ v$¡i“p fpÄeL$pfcpf rhi¡“u Å¡NhpCAp¡“p¡ g¡rMs v$õsph¡S>.

Ad¡qfL$p, IÁg¢X$ S>¡hp v$¡ip¡“p fpÄeL$pfcpf b„^pfZ âdpZ¡ Qpg¡ R>¡, ‘f„sy bÞ“¡ b„^pfZdp„ afL$ R>¡. v$p.s. Ad¡qfL$p“y„ b„^pfZ C.k. 1789dp„ Adgdp„ Apìey„. s¡ g¡rMs lp¡hp R>sp„ s¡dp„ a¼s 7 L$gdp¡“p¡ kdph¡i R>¡. ‘f„sy 225 hjp£ L$fsp„ h^pf¡ kde husu S>hp R>sp„ ‘Z s¡ S> b„^pfZ âdpZ¡ ApS>¡ ‘Z Ad¡qfL$p“p¡ fpÄeL$pfcpf Qgphhpdp„ Aph¡ R>¡.


64

b„^pfZ“u AphíeL$sp : b„^pfZdp„ v$ip®h¡gu Å¡NhpC A’hp r“edp“ykpf fpÄeL$pfcpf L$fhp“p A“¡L$ apev$p R>¡.

kfL$pf“¡ r“edp¡“p dpmMpdp„ flu“¡ S> fpÄeL$pfcpf L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡. s¡“¡ gu^¡ s¡d“¡ dm¡gp Ar^L$pf“p¡ A’hp kÑp“p¡ vy$fy‘ep¡N ’hp“u i¼esp Ap¡R>u lp¡e R>¡.

b„^pfZdp„ “pNqfL$p¡“p l½$ A“¡ s¡d“p õhps„Ôe“p¡ Dëg¡M lp¡e R>¡. kfL$pf s¡ l½$ R>u“hu iL$su “’u. s¡’u “pNqfL$p¡“p l½$ A“¡ õhps„Ôe kyfrns fl¡ R>¡.

b„^pfZdp„ v$ip®h¡gu Å¡NhpC A“ykpf fpÄeL$pfcpf L$fhp¡ A¡V$g¡ L$pev$p“y„ fpÄe âõ’pr‘s L$fhp S>¡hy„ R>¡. L$pfZ L¡$ s¡dp„ kÑp“p vy$fy‘ep¡N A’hp d“dp“u‘|h®L$“p L$pfcpf“¡ AhL$pi S> dmsp¡ “’u.

b„^pfZ âdpZ¡ fpÄeL$pfcpf ’sp¡ lp¡hp“y„ Å¡C“¡ kpdpÞe dpZk“p¡ kfL$pf D‘f“p¡ rhíhpk h^¡ R>¡. s¡“p’u s¡ klcpNu ’hp

DÐkyL$ b“¡ R>¡. kpdpÞe dpZk“p h^sp klcpN“¡ gu^¡ gp¡L$iplu h^pf¡ dS>b|s b“¡ R>¡.

b„^pfZ s¡-s¡ v$¡i kpd¡ L¡$V$gpL$ fpS>L$ue Apv$i® fpM¡ R>¡. s¡ qv$ipA¡-dpN£ Qpghp“y„ b„^“ ‘Z s¡ fpô²$ ‘f lp¡e R>¡. s¡“¡ gu^¡ h¥rðL$ ip„rs A“¡ kyfrnssp, dp“hl½$p¡“y„ k„h^®“ ’hp dpV¡$ ‘p¡jL$ hpsphfZ r“dp®Z ’pe R>¡.

“pNqfL$p¡“p„ L$s®ìe“p¡ Dëg¡M b„^pfZdp„ lp¡hp’u “pNqfL$p¡“u S>hpbv$pfu ‘Z r“ròs lp¡e R>¡.

fpÄeL$pfcpf A¡V$g¡ iy„?

v$¡i“p fpÄeL$pfcpfdp„ L$C bpbsp¡“p¡ kdph¡i L$f¡gp¡ lp¡e R>¡?

v$¡i“u kflv$“y„ k„fnZ L$fhy„, ‘fv$¡iu Ap¾$dZp¡’u âÅ“y„ fnZ L$fhp’u gC v$qfÖsp (Nfubu) r“hpfZ, fp¡S>Npf r“dp®Z, rinZ A“¡ Apfp¡Áe k¡hp, DÛ¡pN ìehkpep¡“¡ âp¡Ðkpl“, vy$b®m OV$L$p¡“y„ k„fnZ, drlgp, bpmL$p¡ A“¡ Apqv$hpkuAp¡“u âNrs dpV¡$ D‘pe ep¡S>“p hN¡f¡ A“¡L$ bpbsp¡ rhi¡ kfL$pf“¡ L$pev$p b“phhp ‘X¡$ R>¡. L$pev$p“u Adg bÅhZu Üpfp kdpS>dp„ ep¡Áe ‘qfhs®“ L$fhy„ ‘X¡$ R>¡. V„|$L$dp„ L$l¡hy„ lp¡e sp¡ (hs®dp“) Ap^yr“L$ kde“u kfL$pf“¡ AhL$pi k„ip¡^“’u s¡ kph®S>r“L$ õhÃR>sp ky^u“u v$f¡L$ bpbsp¡ rhi¡ r“Z®e g¡hp ‘X¡$ R>¡. s¡“¡ S> fpÄeL$pfcpf L$lu iL$pe.

b„^pfZ“p¡ A’® A“¡ s¡“u AphíeL$sp kdÆ gu^p ‘R>u lh¡ Ap‘Z¡ cpfs“p b„^pfZ“u fQ“p L¡$hu fus¡ ’C s¡ ÅZuA¡.

b„^pfZ fQ“p“u ‘pð®c|rd : cpfs“y„ b„^pfZ s¥epf L$fhp“u iê$Aps C.k. 1946’u S> ’C NC lsu. õhps„Ôe cpfs“p¡ fpÄeL$pfcpf rb°qV$ip¡A¡ s¥epf L$f¡gp L$pev$p âdpZ¡ Qpgi¡ “rl ‘Z s¡ cpfsuep¡A¡ ‘p¡s¡ b“ph¡gp L$pev$p âdpZ¡ Qpgi¡, s¡hp¡ õhps„Ôe k„N°pd“p “¡spAp¡“p¡ ApN°l lsp¡. s¡ A“ykpf cpfs“y„ b„^pfZ s¥epf L$fhp

sd“¡ Ndsp L$p¡C ‘Z A¡L$ v$¡i“p b„^pfZ rhi¡ “uQ¡“p dyv¹$p“¡ Ap^pf¡ V|„$L$dp„ dprlsu d¡mhp¡.

v$¡i“y„ “pd, b„^pfZ s¥epf ’ep“y„ hj®, b„^pfZ“u b¡ rhi¡jsp.

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

IÁg¢X$“p¡ Brslpk A“¡L$ k¥L$pAp¡“p¡ R>¡. fpÄeL$pfcpf bpbs“p r“ed Ap v$¡idp„ k„L¡$s, ê$qY$, ‘f„‘fp“p õhê$‘dp„ Å¡hp dm¡ R>¡. s¡d R>sp„ s¡“y„ riõsbÙ fus¡ ‘pg“ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. 1215dp„ ’e¡gp d¸‚pL$pV$p® L$fpf’u HÁg¢X$“y„ b„^pfZ rhL$rks ’sy„ Ney„. L¡$V$gpL$ g¡rMs r“edp¡“p¡ kdph¡i lp¡hp R>sp„ ‘Z IÁg¢X$“y„ b„^pfZ dy¿eÒh¡¡ ArgrMs R>¡.

65

dpV¡$ A¡L$ krdrs õ’p‘hpdp„ Aphu. s¡ krdrs "b„^pfZ kcp' sfuL¡$ Ap¡mMpe R>¡.

k„rh^p“ kcp : Ap‘Zp¡ v$¡i 15 Ap¸NõV$ 1947“p fp¡S> õhs„Ó ’ep¡. s¡“p ‘l¡gp„ cpfsdp„ A„N°¡Å¡“y„ fpÄe lsy„. A„N¡°S> kfL$pf¡

fpÄeL$pfcpf“u kNhX$ dpV¡$ dy„bC âp„s (fpÄe), b„Npm fpÄe A“¡ dÖpk fpÄe S>¡hp rhcpNp¡ ‘pX$ép

lsp. Ap fpÄep¡“p¡ L$pfcpf Ðep„“p gp¡L$ârsr“r^Ap¡ Üpfp Qgphhpdp„ Aphsp¡. s¡“u kp’¡ S> v$¡i“p L¡$V$gpL$ cpNp¡“p¡ L$pfcpf Ðep„“p õ’pr“L$ fpÅAp¡ k„cpmsp lsp. Aphp cpNp¡“¡ k„õ’p“p¡ L$l¡sp A“¡ s¡“p âdyM s¡ k„õ’p““p (qfepks“p) fpÅ A¡V$g¡ L¡$ k„õ’pr“L$ sfuL¡$ Ap¡mMpsp lsp. b„^pfZ kcpdp„ fpÄe A“¡ k„õ’p“p¡“p ârsr“r^“p¡ kdph¡i lsp¡.

b„^pfZ kcpdp„ Ly$g 299 kæep¡ lsp. X$p¸. fpS>¢Öâkpv$ b„^pfZ kcp“p AÝen lsp.

X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f“y„ ep¡Nv$p“ :

X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f dykv$p¡ krdrs“p AÝen lsp. s¡dZ¡ rhrh^ v$¡ip¡“p b„^pfZ“p¡ KX$p¡ Aæepk L$ep£ lsp¡. s¡dZ¡ fps-qv$hk Aæepk A“¡ tQs“ L$fu“¡ b„^pfZ“p¡ dykv$p¡ s¥epf L$ep£.

X$p¸.bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f¡ s¥epf

L$f¡gp¡ b„^pfZ“p¡ dykv$p¡ b„^pfZ kcp kdn fS|>

L¡$V$gu Np¥fhâv$ R>¡ Ap bpbs !

b„^pfZ kcpdp„ QQp® A“¡ rhQpf rhr“de“p Ap^pf¡ r“Z®e g¡hpdp„ Apìep. rhfp¡^u dsp¡ âÐe¡ Apv$f A“¡ s¡d“u ep¡Áe k|Q“p“p¡ õhuL$pf A¡ Ðep„“p L$pdL$pS>“u rhi¡jsp lsu.

b„^pfZ gMu“¡ ‘|Z® L$fhp dpV¡$ 2 hj®, 11 drl“p A“¡ 17 qv$hk S>¡V$gp¡ kde gpÁep¡.

d|m b„^pfZdp„ 22 rhcpN, 395 L$gdp¡ A“¡ 8 ‘qfriô$p¡“p¡ kdph¡i lsp¡.

b„^pfZ kcpdp„ X$p¸. fpS>¢Öâkpv$, ‘„qX$s S>hplfgpg “l¡fy, X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f, kfv$pf hëgccpB® ‘V¡$g, dp¥gp“p Aåvy$g L$gpd ApTpv$, kfp¡rS>“u “peXy, vy$Np®bpC v$¡idyM, l„kpbl¡“ dl¡sp S>¡hp A“¡L$ dp“h„sp kæep¡ lsp„. L$pev$pr“óZps“u bu.A¡“. fph r“dZ|„L$ b„^pfZ kcp“p L$pev$prhjeL$ kgplL$pf sfuL¡$ ’C lsu.

X$p¸. fpS>¢Öâkpv$

L$fhpdp„ Apìep¡. s¡“p D‘f A¡L$A¡L$ L$gdhpf QQp® ’C. A“¡L$ ky^pfpAp¡ k|Qhhpdp„ Apìep. b„^pfZ“p¡ dykv$p¡ b„^pfZ kcp kdn fS|> L$fhp“y„, s¡ bpbs ‘|R>pe¡gp âí“p¡“p S>hpb Ap‘hp“y„, s¡dS> b„^pfZ kcp“u k|Q“p A“ykpf d|m dykv$pdp„ a¡fapf L$fhp“u v$f¡L$ Å¡NhpC nrsfrls L$fhp“y„ L$pd X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f¡ L$ey¯. cpfs“p b„^pfZ“u fQ“pdp„ s¡d“p Ap ep¡Nv$p““¡ gu^¡ s¡d“¡ "cpfsue b„^pfZ“p rië‘L$pf' L$l¡hpe R>¡.

k„‘|Z® b„^pfZ ‘|fy„ gMpC Nep ‘R>u b„^pfZ kcpA¡ s¡“¡ dpÞesp Ap‘u A“¡ s¡“p¡ õhuL$pf 26 “h¡çbf 1949“p fp¡S> ’ep¡. dpV¡$ 26 “h¡çbf“p¡ qv$hk "b„^pfZ qv$“' sfuL¡$

X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f


66

X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f“y„ ep¡Nv$p“ S>gìehõ’p‘“, ‘ffpô²$ k„b„^, fpô²$ue kyfnp, ‘ÓL$pfÒh, A’®L$pfZ, kpdprS>L$ Þepe S>¡hp„ rhrh^ n¡Óp¡dp„ lsy„.

‘„. S>hplfgpg “l¡fy kfv$pf hëgccpC ‘V¡$g

kfp¡rS>“u “peXy$dp¥gp“p ApTpv$

sdpfp hN®“p¡ L$pfcpf r“edp“ykpf Qpg¡ A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡ “¡? s¡dp„ sd¡ ¼ep r“edp¡“p¡ kdph¡i L$fip¡? sp¡ ‘R>u hN® dpV¡$ A¡L$ r“edphgu b“php¡.

DS>hhpdp„ Aph¡ R>¡. 26 ÅÞeyApfu 1950’u b„^pfZ“u Å¡NhpC A“ykpf v$¡i“p¡ fpÄeL$pfcpf Qgphhp“u iê$Aps ’C. Ap qv$hk’u cpfs“y„

âÅkÑpL$ fpÄe A[õsÐhdp„ Apìey„. dpV¡$ S> 26 ÅÞeyApfu“p¡ qv$hk "âÅkÑpL$ qv$“' sfuL¡$ DS>hpe R>¡.

L$fu“¡ Sy>Ap¡. sd¡ ÅZp¡ R>p¡ L¡$?

67

cpfsue b„^pfZ“p¡ dykv$p¡¹ b„^pfZ kcp“p AÝen X$p¸. fpS>¢Öâkpv$ kdn fS|> L$fsp„ X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f

1. “uQ¡“u k„L$ë‘“p õ‘ô$ L$fp¡. (1) b„^pfZdp„ fl¡gu Å¡NhpC (2) b„^pfZ qv$“2. QQp® L$fp¡. (1) b„^pfZ krdrs“u õ’p‘“p L$fhpdp„

Aphu. (2) X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f“¡ cpfsue

b„^pfZ“p rië‘L$pf L$l¡hpe R>¡.. (3) v$¡i“p fpÄeL$pfcpfdp„ kdprhô$ bpbsp¡.3. ep¡Áe ‘ep®e ‘k„v$ L$fp¡. (1) ¼ep v$¡i“y„ b„^pfZ ‘|Z®s: g¡rMs “’u? (A) Ad¡qfL$p (b) cpfs (L$) HÁg¢X$ (X$) Apdp„’u “rl.

(2) b„^pfZ kcp“p AÝen L$p¡Z lsp? (A) X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f (b) X$p¸. fpS>¢Öâkpv$ (L$) vy$Np®bpB v$¡idyM (X$) bu.A¡“. fph

(3) “uQ¡“pdp„’u b„^pfZ kcp“p kv$õe L$p¡Z “lp¡sy„?

(A) dlpÐdp Np„^u (b) dp¥gp“p ApTpv$

(L$) fpS>Ly$dpfu Ad©s L$p¥f (X$) l„kpbl¡“ dl¡sp

(4) dykv$p¹ krdrs“p AÝen L$p¡$Z lsp? (A) X$p¸. fpS>¢Öâkpv$ (b) kfv$pf hëgccpB ‘V¡$g (L$) X$p¸. bpbpkpl¡b Ap„b¡X$L$f (X$) S>¡.bu. L©$‘gp“u4. sdpfp rhQpf gMp¡. (1) kfL$pf“¡ ¼ep ¼ep rhjep¡ ‘f L$pev$p

b“phhp ‘X¡$ R>¡? (2) 26 ÅÞeyApfu“p qv$hk“¡ Ap‘Z¡ âÅkÑpL$

qv$“ sfuL¡$ ip dpV¡$ ES>huA¡ R>uA¡? (3) b„^pfZ“u Å¡NhpC âdpZ¡ fpÄeL$pfcpf

L$fhp“p L$pev$p. D‘¾$d : (1) b„^pfZ kcp dpV¡$ rhrh^ krdrsAp¡“u

õ’p‘“p ’C lsu. s¡ rhi¡“u dprlsu d¡mhp¡ A“¡ krdrsAp¡“p„ “pdp¡“p¡ s¼sp¡ b“phu A“¡ “pd kp’¡ rQÓp¡“p¡ k„N°l L$fp¡.

(2) "b„^pfZ qv$“' ipmpdp„ L¡$hu fus¡ ES>ìep¡ s¡“p¡ Al¡hpg s¥epf L$fp¡.

(3) b„^pfZ kcp“p kv$õep¡“p ap¡V$pAp¡“p¡ k„N°l L$fp¡.

õhpÝepe

68

2. b„^pfZ“u DØ¡riL$p

b„^pfZ Ap‘Zp v$¡i“p¡ d|mc|s A“¡ kh®î¡›$ L$pev$p¡ R>¡. L$p¡C ‘Z L$pev$p¡ L$fhp ‘pR>m L¡$V$gpL$ Qp¡½$k DØ¡ip¡ A’hp l¡sy lp¡e R>¡. s¡ DØ¡ip¡ A’hp l¡sy õ‘ô$ L$ep® ‘R>u rhõspf‘|h®L$ L$pev$p“u AÞe Å¡NhpCAp¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. s¡“u A¡L$rÓs fus¡ V|„$L$dp„ A“¡ kyk„Ns fus¡ L$f¡gu fS|>Aps A¡V$g¡ S> âõsph“p. Ap âõsph“p“¡ Dv$¹$¡riL$p L$l¡hpe R>¡. Dv¹$¡riL$p“¡ S> cpfsue b„^pfZ“u "âpõsprhL$p' A’hp "âõsph“p' ‘Z L$l¡hpe R>¡. DØ¡riL$p Ap‘Zp b„^pfZ“p DØ¡ip¡ õ‘ô$ L$f¡ R>¡. .

NZfpÄe' sfuL¡$ r“dp®Z L$fhp“p cpfsuep¡“p r“^p®f bpbs s¡dp„ L$l¡gu R>¡. s¡dp„“u âÐe¡L$ k„op“p¡ A’® Ap‘Z¡ kdÆA¡.

(1) kph®cp¥d fpÄe : cpfs D‘f OZp¡ kde rb°qV$ip¡“y„ fpÄe lsy„. 15 Ap¸NõV$ 1947“p fp¡S> Ap fpÄe“p¡ A„s Apìep¡. Ap‘Zp¡ v$¡i õhs„Ó ’ep¡. cpfs“¡ kph®cp¥dÒh âpá ’ey„. Ap‘Z¡ Ap‘Zp v$¡idp„ ep¡Áe gpN¡ s¡hp r“Z®e g¡hp dpV¡$ õhs„Ó R>uA¡. A¡L$pv$ fpÄe ‘Z ‘fv$¡iu r“e„ÓZ l¡W$m “ lp¡hy„ A¡hp¡ kph®cp¥d iåv$“p¡ A’® R>¡.

Ap‘Zu k„‘|Z® õhps„Ôe gX$s“y„ kp¥’u dlÒh“y„ DqØô$ kph®cp¥dÒh âpá L$fhp“y„ lsy„. kph®cp¥dÒh A¡V$g¡ fpÄeL$pfcpf L$fhp“p¡ kh®î¡›$ Ar^L$pf. gp¡L$ipludp„ kph®cp¥dÒh S>“sp“p lp’dp„ lp¡e R>¡. S>“sp ‘p¡sp“p ârsr“r^ Q„|V$u“¡ s¡d“¡ s¡d“p¡ kph®cp¥d Ar^L$pf hp‘fhp“u ‘fhp“Nu Ap‘¡ R>¡. Ap‘Zp v$¡i“u A„sN®s ¼ep L$pev$p L$fhp s¡ “½$u L$fhp“p¡ Ar^L$pf S>“sp“¡ A“¡ S>“spA¡ Q|„V$¡gu kfL$pf“¡ lp¡e R>¡.

(2) kdpS>hpv$u fpÄe : kdpS>hpv$u fpÄe A¡V$g¡ A¡hy„ fpÄe L¡$ Äep„ Nfub-îud„s hÃQ¡ dp¡V$u MpC “ lp¡e. v$¡i“u k„‘rÑ D‘f v$f¡L$“p¡ l½$ lp¡e R>¡. k„‘rÑ“y„ L¢$ÖueL$fZ L¡$V$gpL$ gp¡L$p¡“p lp’dp„ Aph¡ “rl s¡“u L$pmÆ fpMhpdp„ Aph¡ R>¡.

(3) ^d®r“f‘¡n fpÄe : DØ¡riL$pA¡ ^d®r“f‘¡nsp Ap‘Zp¡ DØ¡i lp¡hp“y„ L$üy„ R>¡. ^d®r“f‘¡n fpÄedp„ v$f¡L$ ^dp£“¡ kdp“ NZhpdp„ Aph¡ R>¡.

L$p¡C ‘Z A¡L$ S> ^d®“¡ fpÄe“p¡ ^d® dp“hpdp„ Aphsp¡ “’u. “pNqfL$p¡“¡ ‘p¡s‘p¡sp“p ^d®“y„ ‘pg“ L$fhp“u R|>V$ lp¡e R>¡. “pNqfL$p¡ hÃQ¡

ApNm“p ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ iy„ iu¿ep?

b„^pfZ A¡V$g¡ fpÄeL$pfcpf“p r“edp¡ õ‘ô$ L$fsp¡ A¡L$ dlÒh“p¡ v$õsph¡S>.

b„^pfZ kcpA¡ cpfs“p b„^pfZ“u fQ“p L$fu.

b„^pfZ“¡ gu^¡ Ap‘Zp gp¡L$ârsr“r^Ap¡“¡ L$pev$p âdpZ¡ S> fpÄe“p¡ L$pfcpf L$fhp¡ ‘X¡$ R>¡.

Ap‘Z¡ b^p„ cpfs“p “pNqfL$ R>uA¡. Ap‘Z¡ b^pA¡ A¡L$ v$¡i sfuL¡$ iy„ d¡mhhy„ R>¡ s¡ DØ¡riL$p L$l¡ R>¡. s¡dp„“p„ d|ëep¡, rhQpf A“¡ l¡sy Dv$pÑ lp¡e R>¡. s¡ L¡$hu fus¡ d¡mhhp s¡ bpbs“u Å¡NhpC k„‘|Z® b„^pfZdp„ õ‘ô$ L$f¡gu R>¡.

b„^pfZ“u DØ¡riL$p“u iê$Aps ""Ad¡ cpfs“p gp¡L$p¡'' iåv$p¡’u ’pe R>¡. cpfs“y„ "kph®cp¥d, kdpS>hpv$u, ^d®r“f‘¡n, gp¡L$iplu

b„^pfZ“u DØ¡riL$p hp„Qp¡. s¡dp„“p iåv$p¡“u epv$u b“php¡. Ap iåv$p¡ sd¡ buS>¡ ¼ep„ hp„Qp¡ R>p¡?

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

69

^d®“p Ap^pf¡ c¡v$cph L$fu iL$psp¡ “’u.

(4) gp¡L$iplu fpÄe : gp¡L$ipludp„ fpÄeL$pfcpf“u kÑp gp¡L$p¡“p lp’dp„ lp¡e R>¡. s¡d“u BÃR>p âdpZ¡ kfL$pf r“Z®e g¡ R>¡ A“¡ ^p¡fZp¡ “½$u L$f¡ R>¡. kfL$pf¡ v$f¡L$“p L$ëepZ dpV¡$ dlÒh“p Apr’®L$, kpdprS>L$ r“Z®ep¡ g¡hp ‘X¡$ R>¡. Aphp r“Z®ep¡ fp¡S>¡fp¡S> v$f¡L$ gp¡L$p¡“¡ c¡Np L$fu“¡ g¡hp i¼e “’u. dpV¡$ Qp¡½$k kde ‘R>u Q|„V$ZuAp¡ ’pe R>¡. Ap Q|„V$Zudp„ dsv$pf ds Ap‘u“¡ ‘p¡sp“p ârsr“r^ Q|„V¡$ R>¡. Q|„V$pC Aph¡gp ârsr“r^ b„^pfZ¡ fQ¡gu k„kv$, L$pe®L$pfu d„X$m S>¡hu k„õ’pdp„ Åe R>¡. b„^pfZ¡ S> fS|> L$f¡gu A’hp v$ip®h¡gu âq¾$ep Üpfp k„‘|Z® S>“sp dpV¡$ r“Z®e g¡ R>¡.

(5) NZfpÄe : Ap‘Zp v$¡idp„ gp¡L$iplu kp’¡ NZfpÄe ‘Ùrs R>¡. NZfpÄedp„ b^p„ kph®S>r“L$ ‘v$p¡ gp¡L$p¡ Üpfp Q|„V$hpdp„ Aph¡ R>¡. L$p¡C ‘Z kph®S>r“L$ ‘v$ h„i‘f„‘fp âdpZ¡ cfpsp„ “’u.

fpô²$‘rs, â^p“d„Óu, fpÄe‘pg, dy¿ed„Óu, d¡ef, kf‘„Q S>¡hp„ ‘v$p¡ kph®S>r“L$ lp¡e R>¡. s¡ ‘v$p¡ dpV¡$ Qp¡½$k rhriô$ Jdf“u ifs ‘|Z®

L$f“pfp¡ L$p¡C ‘Z cpfsue “pNqfL$¡ Q|„V$Zu gX$u“¡ S>C iL¡$ R>¡. fpS>kÑpL$ ‘Ùrsdp„ Ap ‘v$p¡

^d®r“f‘¡nsp“p dpÝed’u Ap‘Z¡ Ap‘Zp kdpS>“u blº^prd®L$sp“y„ S>s“ L$fhp“p¡ âeÐ“ L$ep£ R>¡. Ap‘Z“¡ b„^pfZ¡ S>¡ A“¡L$ l½$ Apàep R>¡, s¡“p¡ Ap‘Z¡ Adep®v$ A’hp Å¡CA¡ s¡d D‘ep¡N L$fu iL$sp “’u. ^prd®L$ õhs„Ósp“y„ ‘Z s¡hy„ S> R>¡. Ap‘Z¡ Äepf¡ sl¡hpf, DÐkh ES>huA¡ R>uA¡, Ðepf¡ Ap‘Z¡ kph®S>r“L$ õhÃR>sp, Apfp¡Áe A“¡ ‘ep®hfZ“p¡ rhQpf L$fhp¡ ‘Z S>ê$fu lp¡e R>¡.

h„i‘fp„‘fp Üpfp A¡L$ S> Ly„$Vy„$b“u ìe[¼s ‘pk¡ Åe R>¡.

Dv¹$¡riL$pA¡ v$f¡L$ cpfsue “pNqfL$p¡“¡ Þepe, õhps„Ôe A“¡ kdp“sp Ap ÓZ d|ëep¡“u A“¡ s¡ âdpZ¡ ìehlpf L$fhp“u, L$pev$p Üpfp s¡ d|ëep¡ âÐen ìehlpfdp„ gphhp“u Mpsfu Ap‘u R>¡. Ap d|ëe“p¡ A’® Ap‘Z¡ kdÆA¡.

(1) Þepe : AÞepe v|$f L$fu“¡ v$f¡L$“¡ ‘p¡sp“u âNrs“u sL$ d¡mhu Ap‘hu A¡V$g¡ Þepe. b^p„ gp¡L$p¡“y„ L$ëepZ ’pe A¡ ×rô$A¡ D‘peep¡S>“p L$fhu A¡V$g¡ Þepe âõ’pr‘s L$fhp¡. D$v¹$¡riL$pdp„ Þepe“p ÓZ âL$pf v$ip®ìep R>¡. s¡ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡ -

(A) kpdprS>L$ Þepe : ìe[¼sdp„ Års, ^d®, h„i, cpjp, âv$¡i, S>Þdõ’p“ A’hp tgN D‘f Ap^pqfs L$p¡C ‘Z c¡v$cph L$fhp¡ “rl.


QQp® L$fp¡.

"dpfy„ Ly$Vy„$b' rhi¡ v$u‘pA¡ iy„ g¿ey„ R>¡ s¡ hp„Qp¡.

gp¡L$iplu A¡V$g¡ dpÓ Q|„V$ZuAp¡ “rl. dpfp„ dpsp-r‘sp Of“p„ b^p„ L$pdp¡ kp’¡ dmu“¡ L$f¡ R>¡. s¡dp„ Adpfy„ ‘Z ep¡Nv$p“ lp¡e R>¡. A¡L$-buÅ kp’¡ Ad¡ TOX$ép hNf hpsp¡ L$fuA¡ R>uA¡. TOX$uA¡ sp¡ ‘Z sfs S> s¡ c|gu S>C“¡ A¡L$buÅ“y„ L$l¡hy„ kp„cmuA¡ R>uA¡. L$p¡C ‘Z ‘qfhs®“ L$fhy„ lp¡e sp¡ v$pv$u-v$pv$p“¡ S> ‘|R>hpdp„ Aph¡ R>¡. A“yS>“¡ M¡su“p Aæepkdp„ k„ip¡^“ L$fhy„ R>¡. s¡“p¡ r“Z®e b^p„“¡ Nçep¡.

v$u‘p“p Ofdp„ gp¡L$iplu ‘Ùrs R>¡, A¡d sd“¡ gpN¡ R>¡ L¡$? gp¡L$iplu“u L$C rhi¡jsp Ap ‘qfÃR>¡v$dp„ Å¡hp dm¡ R>¡?

70

QQp® L$fp¡.

õhps„Ôe k„b„û L¡$V$gp„L$ rh^p“p¡ “uQ¡ Apàep R>¡. s¡“p ‘f QQp® L$fp¡.

• sl¡hpf-DÐkh kph®S>r“L$ fus¡ ES>hsu hMs¡ L¡$V$gpL$ r“edp¡ ‘pmhp ‘X¡$ R>¡. s¡’u Ap‘Zp õhps„Ôe D‘f b„^“ Aphsy„ “’u.

• õhps„Ôe A¡V$g¡ d“dp„ Aph¡ s¡d hs®hy„ A¡d “rl ‘Z S>hpbv$pfu‘|h®L$ hs®hy„.

dpZk sfuL¡$ v$f¡L$“p¡ v$fÄÅ¡ kfMp¡ S> lp¡e R>¡.

(b) Apr’®L$ Þepe : c|M, c|Mdfp¡, Ly$‘p¡jZ S>¡hu bpbsp¡ Nfubu“¡ gu^¡ A’hp v$pqfÖe“¡ gu^¡ r“dp®Z ’pe R>¡. Nfubu v|$f L$fhu lp¡e sp¡ v$f¡L$“¡ ‘p¡sp“y„ A“¡ Ly$Vy„$b“y„ cfZ‘p¡jZ L$fhp dpV¡$ ApÆrhL$p“y„ kp^“ d¡mhhp“p¡ l½$ R>¡. Ap‘Zp b„^pfZ¡ v$f¡L$ “pNqfL$“¡ Ap Ar^L$pf L$p¡C ‘Z Ås“p c¡v$cph hNf Apàep¡ R>¡.

(L$) fpS>L$ue Þepe : fpÄeL$pfcpfdp„ cpN g¡hp“p¡ v$f¡L$“¡ kdp“ l½$ dm¡ dpV¡$ Ap‘Z¡ âp¥Y$ dsv$p“ ‘Ùrs õhuL$pfu R>¡. s¡ âdpZ¡ Jdf“p 18 hj® ‘|fp L$f“pfp v$f¡L$ “pNqfL$“¡ ds Ap‘hp“p¡ Ar^L$pf R>¡.

(2) õhps„Ôe : õhps„Ôe A¡V$g¡ Ap‘Zp ‘f vy$:Mv$peu, Aep¡Áe A„Ly$i “ lp¡hp¡. Ap‘Zpdp„ fl¡gu ndsp“p¡ rhL$pk L$fhp dpV¡$ ‘p¡jL$ hpsphfZ lp¡hy„. gp¡L$ipludp„ “pNqfL$p¡“¡ õhps„Ôe lp¡e R>¡, õhps„Ôe lp¡e sp¡ S> gp¡L$iplu ‘y¿s b“¡.

rhQpf A“¡ Arcìe[¼s õhps„Ôe A¡ ìe[¼s“y„ d|mc|s õhps„Ôe R>¡. v$f¡L$“¡ ‘p¡sp“p Arcâpe A“¡ rhQpf ìe¼s L$fhp“p¡ l½$ R>¡. rhQpfp¡“p Apv$p“âv$p““¡ gu^¡ Ap‘Zpdp„ klL$pe® A“¡ A¡L$sp h^¡ R>¡ A“¡ s¡“u S> kp’¡ A¡L$pv$ kdõep“u A“¡L$ bpSy> ‘Z Ap‘Z“¡ kdÅe R>¡.

îÙp, kdS|>su A“¡ D‘pk“p“p õhps„Ôe Üpfp dy¿eÒh¡ ^prd®L$ õhps„Ôe ìe¼s ’pe R>¡. Ap‘Zp ^d®“p A’hp Ap‘Zu ‘k„v$Nu“p ^d®“p D‘v$¡i A“ykpf hs®“ L$fhp“y„ õhps„Ôe v$f¡L$ cpfsue “pNqfL$“¡ R>¡. Ap‘Zp sl¡hpfp¡ DÐkh ES>hhp“y„, c[¼sõ’p“p¡“y„ S>s“ L$fhp“y„ A“¡ D‘pk“p“y„ õhps„Ôe s¡dp„ Arcâ¡s R>¡.

(3) kdp“sp : Dv$¹¡riL$pA¡ cpfsue “pNqfL$p¡“¡ v$fÄÅ A“¡ sL$“u bpbsdp„ kdp“sp“u Mpsfu Ap‘¡gu R>¡.

Års, ^d®, h„i, tgN, S>Þdõ’p“ hN¡f¡

‘f Ap^pqfs c¡v$cph L$ep® hNf dpZk sfuL¡$ v$f¡L$“p¡ v$fS>Å¡ kfMp¡ li¡, A¡hp¡ Ap“p¡ A’® R>¡. KQ-“uQ, î¡›$-L$r“›$ S>¡hp c¡v$p¡ L$fhp “rl A¡V$g¡ kdp“ v$fÄÅ“u Mpsfu Ap‘hu. Dv$¹¡riL$pA¡

"sL$“u kdp“sp'“¡ dlÒh“u NZu R>¡. ‘p¡sp“p rhL$pk“u sL$ v$f¡L$“¡ âpá ’i¡. s¡ D‘gå^ L$fphu v$¡su hMs¡ L$p¡C ‘Z âL$pf“p¡ c¡v$cph L$fhpdp„ Aphi¡ “rl.

b„^pfZ“u Dv¹$¡riL$pdp„ L$p¡C A¡L$v$d Sy>v$p Apv$i®“p¡ A’hp sÒh“p¡ Dëg¡M L$ep£ R>¡. s¡ Apv$i® A’hp s¡ sÒh A¡V$g¡ cpCQpfp“u cph“p“y„ r“dp®Z L$fhp“p¡ Dv¹$¡i A“¡ ìe[¼s“u ârs›$p“y„ S>s“ L$fhp“u Mpsfu.

b„^yÐh :- b„^pfZ s¥epf L$f“pfpAp¡“¡ A¡hy„ gpNsy„ lsy„, L¡$ dpÓ Þepe“u, õhps„Ôe“u A“¡ kdp“sp“u Mpsfu Ap‘hp’u cpfsue kdpS>dp„ kdp“sp r“dp®Z ’i¡ “rl. s¡ dpV¡$ Nd¡ s¡V$gp L$pev$p L$fhp R>sp„ Äep„ kyû cpfsuep¡dp„ b„^yÐh cph“p li¡ “rl, Ðep„ kyû Aphp L$pev$pAp¡“p¡ D‘ep¡N ’i¡ “rl. dpV¡$ S> b„^yÐh cph“p“p r“dp®Z“p¡ Dv¹$$¡i Dv¹$¡riL$pdp„ kdprhô$ L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. b„^ysp lp¡hu A¡V$g¡ Ap‘Zp v$¡i“p b^p„ “pNqfL$p¡ ‘fÒh¡ A“¡ A¡L$buÅ ‘fÐh¡ ApÐduesp“u cph“p lp¡hu. b„^yÐhcph A¡L$buÅ dpV¡$ klp“yc|rs“u cph“p r“dp®Z L$f¡ R>¡.

71

(4) kdpS>dp„ ìe[¼sârs›$p L¡$hu fus¡ r“dp®Z ’i¡ ?

3. Ap‘Z“¡ dm¡gp õhps„Ôe“p¡ D‘ep¡N Ap‘Z¡ L¡$hu fus¡ L$fhp¡ Å¡CA¡, sdpfp¡ Arcâpe gMp¡/L$lp¡.

4. k„L$ë‘“p õ‘ô$ L$fp¡. (1) kdpS>hpv$u fpÄe - (2) kdp“sp - (3) kph®cp¥d fpÄe - (4) sL$“u kdp“sp -

5. cpfsue b„^pfZ“u Dv¹$¡riL$pdp„ L$C L$C dlÒh“u bpbsp¡“p¡ Dëg¡M L$f¡gp¡ R>¡ ?

D‘¾$d : (1) rinL$“u dv$v$’u dsv$p“‘rÓL$p A“¡

dsv$p“e„Ó (EVM) kdS>hp dpV¡$ spgyL$p“p slkug L$pep®ge“u dygpL$ps gp¡.

(2) sdpfp ‘qfkf“p hs®dp“‘Óp¡“p„ “pd“u epv$u b“php¡.

1. “uQ¡“p„ rh^p“p¡ hp„Qu“¡ s¡“p dpV¡$“p Qphuê$‘ iåv$p¡ iåv$Qp¡fkdp„’u ip¡^p¡ A“¡ gMp¡.

b„ ip cp¥ lu gp¡ “p

h® ^y ip h ‘ kp

â L$ Ðh õsp n h®

gp¡ d â cp L$ cp¥

õsp “p kp lu h d

^ d® r“ f ‘¡ n

(1) v$¡i“p v$f¡L$ “pNqfL$p¡ A“¡ A¡L$buÅ âÐe¡ ApÐduesp“u cph“p lp¡hu.

(2) fpÄe L$pfcpf“u kÑp gp¡L$p¡“p lp’dp„ lp¡hu.

(3) Dv$¹¡riL$p“¡ S> L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. (4) v$f¡L$ ^d®“¡ kdp“ NZhp.

(5) buÅ“p r“e„ÓZ l¡W$m “ lp¡h„y.

2. gMsp„ ’CA¡. (1) ^d®r“f‘¡n fpÄedp„ L$C Å¡NhpCAp¡ lp¡e

R>¡ ? (2) âp¥Y$ dsv$p“ ‘Ùrs A¡V$g¡ iy„? (3) Apr’®L$ Þepe“¡ gu^¡ “pNqfL$p¡“¡ ¼ep l½$ dm¡

R>¡?

A¡L$buÅ“u kdõep bpbs gp¡L$p¡ k„h¡v$“iugsp’u rhQpf L$f¡ R>¡.

b„^ycph A“¡ ìe[¼s ârs›$p“p¡ r“L$V$“p¡ k„b„^ R>¡. ìe[¼s ârs›$p A¡V$g¡ v$f¡L$ ìe[¼s“¡ dpZk sfuL¡$ kÞdp“ lp¡e R>¡. s¡ Års, ^d®, h„i, tgN, cpjp hN¡f¡ bpbsp¡’u “½$u ’sy„ “’u. Ap‘Z“¡ S>¡ âdpZ¡ buÅAp¡ Apv$f A“¡ kÞdp“ Ap‘¡ A¡hy„ gpN¡ R>¡, s¡hp¡ S> Apv$f A“¡ kÞdp“ Ap‘Z¡ AÞe ìe[¼s“¡ Ap‘hp¡ Å¡CA¡.

Äepf¡ v$f¡L$ ìe[¼s buÆ ìe[¼s“p¡ Apv$f L$fu“¡ s¡“p õhps„Ôe A“¡ l½$“y„ kÞdp“ L$fi¡, Ðepf¡ Ap‘p¡Ap‘ ìe[¼s ârs›$p r“dp®Z ’i¡. Aphp hpsphfZdp„ b„^yÐhcph kplrS>L$ fus¡ h^hp gpNi¡. Þepe A“¡ kdp“sp ‘f Ap^pqfs “hp kdpS>“p r“dp®Z“y„ L$pd ‘Z h^pf¡ kfm ’i¡. cpfs“p b„^pfZ“u Dv¹$¡riL$p Üpfp Ap“y„ dpN®v$i®“ âpá ’pe R>¡.

cpfs“u S>“spA¡ Ap b„^pfZ ‘p¡sp“¡ S> A‘®Z L$ey¯ R>¡ s¡ Dëg¡M Üpfp Dv¹$¡riL$p“p¡ A„s ’pe R>¡.

õhpÝepe

72

3. b„^pfZ“u rhriô$sp

ApNm“p b¡ ‘pW$p¡dp„ Ap‘Z¡ cpfs“p b„^pfZ“u fQ“p L¡$hu fus¡ ’C s¡“p¡ A“¡ b„^pfZ“u Dv¹$$¡riL$p“p¡ Aæepk L$ep¤. kph®cp¥d, kdpS>hpv$u, ^d®r“f‘¡n, gp¡L$iplu, NZfpÄe S>¡hu k„L$ë‘“p kdÆ gu^u. Dv¹$¡riL$pdp„ v$ip®h¡gp Ap Dv¹$$¡ip¡ Ap‘Zp b„^pfZ“u rhriô$sp R>¡. Ap D‘fp„s b„^pfZ“u buÆ L$C rhriô$sp R>¡ s¡ Ap‘Z¡ Ap ‘pW$dp„ kdS>hp“p R>uA¡.

k„OfpÄe : k„OfpÄe ìehõ’p A¡ Ap‘Zp b„^pfZ“u A¡L$ dlÒh“u rhi¡jsp R>¡. dp¡V$p¡ c|âv$¡i A“¡ h^pf¡ gp¡L$k„¿ep (hksu) ^fphsp v$¡idp„ fpÄe L$fhp dpV¡$ k„OfpÄe A¡L$ ‘Ùrs R>¡. dp¡V$p¡ c|âv$¡i lp¡hp’u A¡L$ S> õ’m¡’u fpÄeL$pfcpf L$fhp¡ dyíL¡$g b“¡ R>¡, v|$f“p âv$¡ip¡ sfa vy$g®n k¡hpe R>¡. Ðep„“p gp¡L$p¡“¡ fpÄeL$pfcpfdp„ klcpNu ’hp“u sL$ dmsu “’u. dpV¡$ k„OfpÄedp„ b¡ õsf“u kfL$pf lp¡e R>¡. ApMp v$¡i“y„ k„fnZ L$fhy„, AÞe fpô²$p¡ kp’¡ ìehlpf L$fhp¡, ip„rs õ’p‘hu hN¡f¡ L$pdp¡ dÝehs} kfL$pf ‘pf ‘pX¡$ R>¡. s¡“¡ "L¢$Ö kfL$pf' A’hp "k„OkfL$pf' ‘Z L$l¡ R>¡. k„OkfL$pf ApMp v$¡i“p¡ fpÄeL$pfcpf Qgph¡ R>¡.

Ap‘Z¡ S>¡ âv$¡idp„ fluA¡ R>uA¡ s¡ âv$¡i“p¡ L$pfcpf L$f“pfu kfL$pf“¡ "fpÄekfL$pf' L$l¡hpe R>¡. fpÄekfL$pf A¡L$ dep®qv$s âv$¡i“p¡ fpÄeL$pfcpf k„cpm¡ R>¡. v$p.s. dlpfpô²$ fpÄe kfL$pf.

b¡ õsf¡ Sy>v$pSy>v$p rhjep¡ D‘f L$pev$p b“phu“¡ Afk‘fk klL$pf’u fpÄeL$pfcpf L$fhp“u Ap ‘Ùrs“¡ "k„OfpÄe' L$l¡hpe R>¡.

Ar^L$pf hl¢QZu : k„OkfL$pf A“¡ fpÄekfL$pf hÃQ¡ b„^pfZ¡ Ar^L$pfp¡ hl¢Qu v$u^p R>¡. s¡ âdpZ¡ ¼ep rhje“p Ar^L$pf L$p¡“u ‘pk¡ R>¡, s¡ Å¡CA¡. Ap‘Zp b„^pfZ¡ ÓZ epv$u s¥epf L$fu A“¡ s¡dp„ Sy>v$pSy>v$p rhjep¡ v$ip®ìep R>¡.

‘l¡gu epv$u“¡ "k„Oepv$u' L$l¡hpe R>¡. s¡dp„ 97 rhje lp¡e R>¡. Ap rhjep¡ D‘f k„OkfL$pf (L¢$ÖkfL$pf) L$pev$p L$f¡ R>¡. fpÄekfL$pf dpV¡$ "fpÄeepv$u' lp¡e R>¡. s¡dp„ 66 rhjep¡ lp¡e R>¡. s¡ rhjep¡ D‘f fpÄekfL$pf L$pev$p L$f¡ R>¡. Ap b¡ epv$u D‘fp„s ÓuÆ A¡L$ "k„ey¼s epv$u' (kdhs} epv$u) lp¡e R>¡. s¡dp„ 47 rhjep¡ lp¡e R>¡. bß¡ kfL$pf Ap epv$u“p rhjep¡ D‘f L$pev$p L$fu iL¡$ R>¡. Ap ÓZ epv$udp„“p rhjep¡ D‘fp„s L$p¡C “hp¡ rhje Dv¹$ch¡ sp¡ s¡“p D‘f L$pev$p¡ L$fhp“p¡ Ar^L$pf k„O (L¢$Ö) kfL$pf“¡ lp¡e R>¡. Ap Ar^L$pf "rhi¡jpr^L$pf' sfuL¡$ Ap¡mMpe R>¡.

¼ep rhje L$p¡“u ‘pk¡ R>¡ -

(1) k„OkfL$pf ‘pk¡“p rhje : k„fnZ,

rhv$¡i kp’¡ ìehlpf, eyÙ A“¡ ip„rs, QgZ ìehõ’p, Ap„sffpô²$ue h¡‘pf hN¡f¡.

(2) fpÄekfL$pf ‘pk¡“p rhje : M¡su, L$pev$p A“¡ kyìehõ’p, õ’pr“L$ ipk“, Apfp¡Áe, S>¡g ìehõ’p hN¡f¡.

(3) b„“¡ kfL$pf“p k„ey¼s rhje : fp¡S>Npf, ‘ep®hfZ, Apr’®L$ A“¡ kpdprS>L$ r“ep¡S>“, ìe[¼sNs L$pev$p, rinZ hN¡f¡.

L¢$Öiprks âv$¡i / k„Oiprks âv$¡i : cpfsdp„ A¡L$ k„OkfL$pf, 29 fpÄekfL$pf A’hp OV$L$fpÄep¡ A“¡ 7 k„Oiprks âv$¡i R>¡. k„Oiprks âv$¡ip¡ D‘f k„OkfL$pf“y„ r“e„ÓZ lp¡e R>¡.

cpfsue k„OfpÄe“p Ar^L$pfp¡“u hl¢QZu A’hp rhcpS>“ rhi¡jspkcf R>¡. k„OkfL$pf A“¡ fpÄekfL$pf A¡L$buÅ kp’¡ klL$pf’u v$¡i“p¡ rhL$pk kp^u iL¡$ s¡ i¼e b“¡ R>¡. fpÄe L$pfcpfdp„ “pNqfL$p¡“p klcpN“¡ Ap ‘Ùrsdp„ âp¡Ðkpl“ dm¡ R>¡.


73

d„Óud„X$m gp¡L$kcpdp„’u b“¡ R>¡ A“¡ s¡ ‘p¡sp“u L$pdNufu dpV¡$ gp¡L$kcp“¡ S>hpbv$pf lp¡e R>¡. k„kv$ue ipk“‘Ùrsdp„ k„kv$dp„ ’sp„ QQp®, rhQpf-rhr“de“y„ dlÒh lp¡e R>¡.

õhs„Ó Þepeìehõ’p : cpfs“p b„^pfZ¡ õhs„Ó Þepeìehõ’p“u Np¡W$hZ (fQ“p) L$f¡gu R>¡. rhhpv$põ‘v$ âí“p¡“p¡ Äepf¡ Ap‘kdp„ DL¡$g Aphu iL$sp¡ “’u Ðepf¡ s¡“p¡ DL¡$g Av$pgsdp„ L$fpe R>¡.

Av$pgs b„“¡ ‘n“u hps kp„cmu“¡, s¡dp„ AÞepe ’ep¡ lp¡e sp¡ s¡ v|$f L$fu“¡ r“hpfZ L$f¡ R>¡. Ap L$pd sV$õ’p‘|h®L$ ’hy„ S>ê$fu lp¡e R>¡.

k„kv$ue ipk“‘Ùrs : cpfs“p b„^pfZ¡ k„kv$ue ipk“‘Ùrs bpbs“u Å¡NhpC L$f¡gu R>¡. k„kv$ue ipk“‘Ùrs A¡V$g¡ fpÄeL$pfcpf“u A¡hu A¡L$ ‘Ùrs L¡$ S>¡dp„ k„kv$“¡ A¡V$g¡ L¡$ L$pev$pd„X$m“¡ r“Z®e g¡hp“p¡ kh®î¡›$ Ar^L$pf lp¡e R>¡. cpfs“u k„kv$dp„ fpô²$‘rs, gp¡L$kcp A“¡ fpÄekcp“p¡ kdph¡i lp¡e R>¡. âÐen fpÄeL$pfcpf L$f“pfy„

sd¡ QgZu “p¡V$p¡ Å¡C R>¡ “¡? s¡“p ‘f "cpfs L¡$ÞÖue kfL$pf' gM¡gy„ lp¡e R>¡.

‘p¡guk“p Mcp D‘f“p¡ rbëgp¡ sd¡ Å¡ep¡ lp¡e sp¡ s¡“p D‘f "dlpfpô²$ ‘p¡guk' gM¡gy„ v$¡Mpe R>¡.

"cpfsue f¡g' A“¡ "dlpfpô²$ fpÄe

‘qfhl“ dlpd„X$m' A¡hy„ gM¡gy„ ‘Z sd¡ hp„Ãey„ li¡.

Ap“p¡ A’® Ap‘Zp v$¡idp„ b¡ õsf“u kfL$pf R>¡. A¡L$ cpfs kfL$pf A“¡ buÆ fpÄekfL$pf. v$p.s. dlpfpô²$ kfL$pf, L$Zp®V$L$ kfL$pf hN¡f¡.

QgZu “p¡V$

cpfsue f¡g bp¡^rQŒ (âsuL$)dlpfpô²$ ‘p¡guk bp¡^rQŒ dlpfpô²$ fpÄe ‘qfhl“ dlpd„X$m bp¡^rQŒ

Bip“ sfa“p„ fpÄep¡“u epv$u b“php¡. Ðep„“p„ fpÄep¡“u fpS>^p“u“p„ il¡f ¼ep„?

L$fu“¡ Sy>Ap¡.


74

r“ó‘nsp’u Av$pgs D‘f L$p¡C ‘Z v$bpZ “ Aph¡ s¡ dpV¡$ b„^pfZ¡ Þeped„X$m“¡ h^pf¡dp„ h^pf¡ õhs„Ó fpMhp dpV¡$ A“¡L$ Å¡NhpC L$fu R>¡. v$p.s. Þepe^ui“u r“dZ|„L$ kfL$pf sfa’u ’su “’u ‘Z fpô²$‘rs L$f¡ R>¡. Þepep^ui“¡ kl¡gpC’u s¡d“p ‘v$¡’u v|$f L$fu iL$psp “’u.

A¡L$ S> v$¡i“y„ “pNqfL$Ðh : cpfs“p b„^pfZ¡ cpfs“p b^p “pNqfL$p¡“¡ A¡L$ S> “pNqfL$Ðh blpg, d„S|>f L$ey¯ R>¡. s¡ A¡V$g¡ "cpfsue' “pNqfL$Ðh.

b„^pfZdp„ a¡fapf“u ‘Ùrs : b„^pfZdp„ v$ip®h¡g Å¡NhpCdp„ ‘qf[õ’rs âdpZ¡ a¡fapf A’hp ky^pfp L$fhp ‘X¡$ R>¡. ‘f„sy b„^pfZdp„ hpf„hpf ky^pfp L$fhp’u A[õ’fsp Dv¹$chu iL¡$ R>¡. dpV¡$ L$p¡C ‘Z a¡fapf L$fsu hMs¡ s¡ ‘|Z® rhQpf L$ep® ‘R>u ’pe s¡ dpV¡$ cpfs“p b„^pfZdp„ S> b„^pfZ“p a¡fapf“u k„‘|Z® âq¾$ep õ‘ô$ L$f¡gu R>¡. b„^pfZdp„ L$p¡C ‘Z a¡fapf L$fhp¡ lp¡e sp¡ Ap S> âq¾$ep Üpfp L$fhp¡ ‘X¡$. b„^pfZ“p a¡fapf“u Ap

75

Dd¡v$hpf“¡ Q|„V$u iL¡$ R>¡. kfL$pf Q|„V$ZuAp¡ ep¡S>¡ sp¡ Aphy„ dy¼s A“¡ Þepeu hpsphfZ dmu iL¡$ s¡hu Mpsfu fl¡su “’u. dpV¡$ Ap‘Zp b„^pfZ¡ Q|„V$ZuAp¡ ep¡S>hp“u S>hpbv$pfu A¡L$ õhs„Ó ìehõ’ps„Ó“¡ (e„ÓZp“¡) kp¢‘¡gu R>¡. s¡ e„ÓZp A¡V$g¡ "Q|„V$Zu Apep¡N'. cpfs“u b^u dlÒh“u Q„|V$ZuAp¡ ep¡S>hp“u S>hpbv$pfu Q|„V$Zu Apep¡N D‘f lp¡e R>¡.

cpfsue b„^pfZ“u A“¡L$ rhriô$sp R>¡. Ap ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ s¡dp„“u L¡$V$guL$ dlÒh“u rhriô$spAp¡“p¡ S> Aæepk L$ep£ R>¡. d|mc|s l½$p¡ rhi¡“u rhõs©s Å¡NhpC A¡ Ap‘Zp b„^pfZ“u h^y A¡L$ dlÒh“u rhriô$sp R>¡. s¡“p¡ Aæepk Ap‘Z¡ lh¡ ‘R>u“p ‘pW$dp„ L$fhp“p R>uA¡.

lpg“p dy¿e Q|„V$Zu L$rdí“f L$p¡Z ?Q|„V$Zu ApQpf k„rlsp A¡V$g¡ iy„?

dsv$pf k„O A¡V$g¡ iy„?

ip¡^p¡ !AÐepf ky^udp„ cpfsue b„^pfZdp„

L¡$V$gu hMs ky^pfp ’ep R>¡?

âq¾$ep M|b S> rhriô$ R>¡. s¡ blº dyíL¡$g ‘Z “’u A“¡ blº kfm ‘Z “’u. dlÒh“p ky^pfp dpV¡$ s¡dp„ rhQpf-rhr“de“¡ ‘ep®á AhL$pi Ap‘hpdp„ Apìep¡ R>¡. kh®kp^pfZ ky^pfp kl¡gpC’u ’C iL¡$ s¡V$gu [õ’rsõ’p‘L$sp ‘Z Ap âq¾$epdp„ R>¡.

1. k„OfpÄe ipk“‘Ùrs A“yê$‘ Ar^L$pfp¡“u hl¢QZu L¡$hu fus¡ L$fu R>¡ s¡“u epv$u “uQ¡“p s¼spdp„ b“php¡.

3. gMsp ’pAp¡. (1) k„OfpÄedp„ b¡ õsf“u kfL$pf lp¡e R>¡. (2) rhi¡jpr^L$pf A¡V$g¡ iy„? (3) b„^pfZ¡ Þeped„X$m“¡ õhs„Ó fp¿ey„ R>¡.

4. õhs„Ó Þepeìehõ’p“p apev$p A“¡ “yL$kp“ Ap rhje ‘f hN®dp„ S|>’QQp®“y„ Apep¡S>“ L$fp¡.

5. Bg¡¼V²$p¡r“L$ dsv$p“e„Ó (EVM) hp‘fhp“¡ gu^¡ ¼ep apev$p ’pe R>¡, s¡“u dprlsu d¡mhp¡.

D‘¾$d : hN®dp„ Q„|V$Zu Apep¡N“u õ’p‘“p L$fp¡. s¡

Q|„V$Zu Apep¡N“p dpN®v$i®“ l¡W$m hN®“u Q|„V$Zu ep¡Å¡.

k„OfpÄe kfL$pf fpÄekfL$pf

(1)

(2)

(3)

(1)

(2)

(3)

b„“¡ kfL$pf ‘pk¡“p k„eyL$s rhje

(1)

(2)

(3)

2. ep¡Áe iåv$ gMp¡. (1) ApMp v$¡i“p¡ fpÄeL$pfcpf L$fsu e„ÓZp - (2) Q|„V$ZuAp¡“y„ Apep¡S>“ L$fsu e„ÓZp - (3) b„“¡ epv$u D‘fp„s“u epv$u -

Q|„V$Zu Apep¡N : Q|„V$Zu Apep¡N rhi¡ hs®dp“‘Ódp„ Aphsp g¡Mp¡ sd¡ l„d¡ip„ hp„Qsp lip¡. cpfs¡ gp¡L$iplu ipk“ìehõ’p õhuL$pfu lp¡hp’u âÅA¡ Qp¡½$k dyv$s ‘R>u ‘p¡sp“p ârsr“r^ afu “h¡kf’u Q„|V$hp“p lp¡e R>¡. s¡ dpV¡$ Q|„V$ZuAp¡ ep¡S>hu ‘X¡$ R>¡. Ap Q|„V$ZuAp¡ dy¼s A“¡ Þepeu hpsphfZdp„ ’hu S>ê$fu lp¡e R>¡. Ðepf¡ S> “pNqfL$p¡ L$p¡C ‘Z v$bpZ hNf ‘p¡sp“¡ ep¡Áe gpN¡ s¡

L$fp¡ Å¡BA¡ !

õhpÝepe

76

4. d|mc|s l½$ cpN-1

hs®dp“‘Ódp„ A’hp buS>¡ ¼ep„e sd¡ Aphp õhê$‘“p„ ‘pqV$ep„ Å¡ep„ li¡. A¡L$pv$p dp¡fQpdp„ L$p¡C dp„NZu L$fu lp¡e A“¡ s¡ s¡“p¡ l½$ lp¡hp“y„ L$l¡hpe R>¡.

Ap‘Z“¡ S>ÞdÅs l½$ dm¡ R>¡. S>Þd¡gp v$f¡L$ bpmL$“¡ Æhhp“p¡ l½$ R>¡. s¡“¡ DÑd Apfp¡Áe dm¡ dpV¡$ ApMp¡ kdpS> A“¡ kfL$pf âeÐ“ L$f¡ R>¡. AÞepe, ip¡jZ, c¡v$cph A“¡ h„rQssp’u Å¡ v$f¡L$ ìe[¼s“¡ k„fnZ dm¡ sp¡ S> ìe[¼s ‘p¡sp“pdp„ fl¡gp NyZp¡“p¡ A“¡ L$p¥iëep¡“p¡ rhL$pk L$fu iL¡$. ‘p¡sp“p A“¡ k„‘|Z® gp¡L$kd|l“p rhL$pk dpV¡$ ‘p¡jL$-A“yL|$m hpsphfZ“u dpNZu L$fhu, s¡ dpV¡$ ApN°l fpMhp¡ A¡V$g¡ l½$ dp„Nhp¡.

b„^pfZ¡ Aphp ‘p¡jL$ hpsphfZ r“dp®Z L$fhp dpV¡$ cpfs“p v$f¡L$ “pNqfL$p¡“¡ kdp“ l½$ Apàep R>¡. Ap l½$ d|mc|s R>¡. s¡ b„^pfZdp„ v$ip®ìep

* bpmL$p¡“p l½$ sd¡ ÅZsp lip¡. s¡d“p dlÒh“p b¡ l½$ sd¡ L$lu iL$ip¡ L¡$?

* drlgp“p l½$, Apqv$hpku“p l½$, M¡X|$sp¡“p l½$ S>¡hp„ “pdp¡ ‘Z Ap‘Z¡ ÅZuA¡ R>uA¡. Ap l½$p¡“p k„v$c®dp„ Ap‘Z“¡ b^p„“¡ S> L¡$V$gpL$ âí“p¡ ’pe R>¡.

* l½$“p¡ D‘ep¡N ip¡? s¡ L$p¡Z¡ v$¡hp“p lp¡e?

* l½$ fv$ L$fu iL$pe L¡$?

* s¡d ’pe sp¡ s¡“u rhfyÙ ¼ep„ S>C“¡ v$pv$ dpNhu?

Qpgp¡, ip¡^uA¡.

rinZ Adpfp¡ l½$ R>¡.

S>„Ngp¡ A“¡ hÞe k„‘rÑ D‘f Adpfp¡

l½$ R>¡.

gOysd ‘Npf“u Mpsfu dmhu S> Å¡CA¡. s¡

Adpfp¡ l½$ R>¡.

77

L$ë‘“p L$fp¡ A“¡ gMp¡.

L|$sfp¡, rbgpX$u, Npe, c¢k, bL$fu S>¡hp„ âpZu sd¡ ‘pmsp„ lip¡. sd¡ s¡d“u M|b L$pmÆ fpMp¡ R>p¡, s¡d“¡ M|b â¡d L$fp¡ R>p¡.

Ap âpZuAp¡“¡ bp¡gsp„ AphX$sy„ lp¡s, sp¡ s¡dZ¡ sdpfu ‘pk¡ ¼ep l½$ dp„Áep lp¡s?

lp¡hp’u s¡“¡ L$pev$p“p¡ v$fÄÅ¡ R>¡. Ap l½$p¡“y„ ‘pg“ b^p dpV¡$ b„^“L$pfL$ R>¡.

L$pev$p kdn v$f¡L$“¡ kfMp S> NZhp A“¡ v$f¡L$“¡ L$pev$p“y„ kfMy„ S> k„fnZ Ap‘hy„ s¡hp L$pev$p ¼ep?

b„^pfZdp„ v$ip®h¡gp Ap‘Zp l½$ :

b„^pfZdp„ cpfsue “pNqfL$p¡“p l½$p¡“u “p¢^ R>¡. s¡ l½$ ¼ep R>¡ s¡ Å¡CA¡.

kdp“sp“p¡ l½$ : kdp“sp“p l½$ A“ykpf fpÄe cpfsue “pNqfL$p¡dp„ KQ-“uQ, î¡›$-L$r“›$, õÓu-‘yfyj S>¡hp¡ c¡v$ fpMu“¡ L$p¡C“u ‘Z kp’¡ Sy>vy$„ Sy>vy$„ hs®“ L$fu iL$su “’u. L$pev$p¡ b^p dpV¡$ kfMp¡ S> lp¡e R>¡. A“¡L$ L$pev$pAp¡ A¡hp lp¡e R>¡, L¡$ S>¡ Ap‘Z“¡ k„fnZ Ap‘¡ R>¡. v$p.s. s‘pk L$ep® hNf ^f‘L$X$ L$fhpdp„’u Ap‘Z“¡ k„fnZ dm¡ R>¡. Aphy„ k„fnZ Ap‘su hMs¡ ‘Z kfL$pf c¡v$cph L$fu iL$su “’u.

b„^pfZ¡ d“pC afdphu R>¡. v$p.s., fpÅ, dlpfpÅ, fphblpvy$f hN¡f¡.

kdp“sp“p l½$dp„ buÆ L$C bpbsp¡ Aph¡? kfL$pfu “p¡L$fu Ap‘su hMs¡ kfL$pf Års, ^d®, tgN, S>Þdõ’p“ D‘f Ap^pqfs c¡v$cph L$fu iL¡$ “rl. Ap‘Zp v$¡i“u Aõ‘©íesp ‘pmhp“u Adp“hu â’p“¡ L$pev$p Üpfp “pb|v$ L$fhpdp„ Aphu R>¡. Aõ‘©íesp“y„ ‘pg“ A¡ v$Mg‘pÓ Ny“p¡ dp“hpdp„ Aph¡ R>¡. cpfsue kdpS>dp„ kdp“sp r“dp®Z L$fhp dpV¡$ Ap â’p“y„ r“d|®g“ L$ey¯ R>¡. gp¡L$p¡dp„ î¡›$ A“¡ L$r“›$ S>¡hp¡ c¡v$ v$ip®hsu ‘v$huAp¡ Ap‘hp dpV¡$

õhps„Ôe“p¡ l½$ : b„^pfZ¡ Ap‘¡gp¡ Ap A¡L$ AÐe„s dlÒh“p¡ l½$ lp¡hp’u s¡dp„ ìe[¼s“u ×rô$A¡ S>ê$fu A¡hu v$f¡L$ âL$pf“u õhs„Ósp“u Mpsfu Ap‘¡gu R>¡.

“pNqfL$ sfuL¡$ Ap‘Z“¡ -

* cpjZ A“¡ Arcìe[¼s“u õhs„Ósp R>¡.* ip„rs‘|h®L$ k„NqW$s ’hp“u A“¡ kcp ep¡S>hp“u

õhs„Ósp R>¡.* k„õ’p A“¡ k„NW$““u õ’p‘“p L$fhp“y„ õhps„Ôe

R>¡.

* cpfs“p âv$¡ip¡dp„ ¼ep„e ‘Z afhp“y„ õhps„Ôe R>¡.

* cpfs“p âv$¡ip¡dp„ ¼ep„e ‘Z hkhpV$ L$fhp“y„ õhps„Ôe R>¡.

* Ap‘Zp¡ d“‘k„v$ DÛp¡N, ìehkpe L$fhp“y„ õhps„Ôe R>¡.

rhjdsp ‘p¡j“pfu, kdpS>dp„ apV$aŸV$ ‘pX$“pfu A“¡ “pNqfL$p¡dp„ c¡v$ L$f“pfu ‘v$huAp¡ fpÄe Ap‘u iL$su “’u, ‘f„sy kdpS>“p rhrcÞ“ n¡Óp¡dp„ Np¥fhâv$ L$pdNufu bÅh“pfp“¡ kfL$pf ‘Úîu, ‘Úc|jZ, ‘Úrhc|jZ S>¡hu ‘v$huAp¡ Ap‘¡ R>¡. cpfsfÐ“ A¡ Ap‘Zp v$¡i“u khp£ÃQ “pNfu ‘v$hu A’hp kÞdp“ R>¡.

k„fnZv$mdp„ î¡›$ L$pdNufu dpV¡$ ‘fdhufQ¾$, Aip¡L$ Q¾$, ip¥e® Q¾$ A“¡ kÞdp““p„ ‘v$L$p¡ Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.

Aphu ‘ÙrsAp¡“¡ gu^¡ AÞe “pNqfL$p¡“¡ “ dmsp lp¡e s¡hp L$p¡C ‘Z Mpk Ar^L$pf A’hp rhi¡jpr^L$pf s¡ ìe[¼s“¡ dmsp¡ “’u, ‘f„sy s¡“u L$pdNufu“y„ Np¥fh Aphu ‘v$huAp¡ Ap‘u“¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.


Qpgp¡, QQp® L$fuA¡.

78

b„^pfZ¡ Ap‘Z“¡ A“¡L$ l½$p¡ Apàep R>¡, ‘f„sy s¡“p¡ Ap‘Z¡ b¡S>hpbv$pfu‘Z¡ D‘ep¡N L$fu iL$uA¡ “rl. s¡d L$fhp’u buÅ“¡ “yL$kp“ “ ’pe s¡“y„ cp“ Ap‘Z¡ fpMhy„ Å¡CA¡. Ap‘Z“¡ bp¡ghp“p¡ l½$ R>¡, ‘f„sy DíL¡$fZuS>“L$ gMpZ A’hp cpjZ L$fu iL$pe “rl.

rinZ“p l½$“p¡ kdph¡i L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. 6 ’u 14 hep¡NV$“p b^p„ R>p¡L$fp-R>p¡L$fuAp¡“¡ rinZ g¡hp“p¡ d|mc|s l½$ R>¡. Ap l½$“¡ gu^¡ L$p¡C ‘Z rinZ’u h„rQs “rl fl¡.

b„^pfZ“p õhps„Ôe“p l½¡$ a¼s lfhp-afhp“p¡ A’hp bp¡ghp“p¡ S> “rl ‘Z Ap‘Z¡ kyfrns fluA¡ A¡V$gp dpV¡$ Ap‘Z“¡ k„fnZ D‘gå^ L$fu Apàey„ R>¡. L$pev$p“y„ Ap k„fnZ v$f¡L$“¡ kdp“ fus¡ Ap‘¡gy„ R>¡. s¡“¡ L$p¡C ‘Z “L$pfu iL¡$ “rl. v$p.s., Ap‘Z“¡ b^p“¡ Æhhp“p¡ l½$ R>¡. D‘fR>ëgu fus¡ Ap l½$ kfm gpN¡ R>¡ ‘f„sy s¡dp„ OZp¡ KX$p¡ A’® Ry>‘pe¡gp¡ R>¡. Æhhp“u Mpsfu dmhu, Æhhp dpV¡$ ‘p¡jL$ hpsphfZ lp¡hy„ A¡hp¡ s¡“p¡ A’® R>¡. L$p¡C ‘Z ìe[¼s“y„ Æh“ L$p¡C ‘Z R>u“hu iL¡$ “rl. L$pfZ hNf L$p¡C ‘Z ìe[¼s“u ^f‘L$X$ L$fu“¡ “S>fL¡$v$ L$fu iL$pe “rl. õhps„Ôe“p l½$dp„ lh¡

L$fu“¡ Sy>Ap¡.


Æh“ “ R>u“hu g¡hp“p l½$“¡ ‘|fL$ buÅ L¡$V$gpL$ l½$ R>¡. v$p.s., A¡L$ S> Ny“p dpV¡$ b¡ hMs kÅ ’su “’u. L$p¡C‘Z ìe[¼s“¡ kÅ Ap‘sp ‘l¡gp„ s¡“p ‘f“p Apfp¡‘ kprbs ’hp Å¡CA¡ A’p®s¹ ‘yfhpf L$fhp ‘X¡$ R>¡. Ap L$pd Av$pgs L$f¡ R>¡. Apfp¡‘ k„b„^u ‘yfphp c¡Np L$fhp“y„ A“¡ MV$gp¡ iê$ L$fhp“y„ L$pd ‘p¡guk L$f¡ R>¡. "d¢ Ny“p¡ L$ep£ R>¡', Aphy„ L$l¡“pf ìe[¼s“¡ ‘Z spbX$sp¡b kÅ ’su “’u. s¡ ìe[¼s“p Apfp¡‘ ‘Z L$pev$p Üpfp kprbs L$fhp ‘X¡$ R>¡. Ap b^u Av$pgsu âq¾$ep“¡ kde gpN¡ R>¡, ‘f„sy L$p¡C ‘Z r“v$p£j A’hp Ny“p¡ “ L$f¡gu ìe[¼s“¡ kÅ “ ’pe s¡ dpV¡$ Ap S>ê$fu R>¡.

rhQpf L$fp¡.

ip¡jZ rhfyÙ“p¡ l½$ : ip¡jZ ’sy„ AV$L$phhp dpV$¡ ip¡jZ“p¡ cp¡N “ b“hp“y„, Ap‘Ï„ ip¡jZ A’hp akpdZu “ ’hp v$¡hp“p¡ l½$ A¡V$g¡ ip¡jZ rhfyÙ“p¡ l½$.

b„^pfZ¡ A¡L$ sfa ip¡jZ rhfyÙ“p l½$ Üpfp akpdZu“p v$f¡L$ âL$pfp¡ D‘f d“pC afdphu R>¡, sp¡ s¡ hMs¡ S> buÆ sfa bpmL$p¡“y„ ip¡jZ AV$L$phhp dpV¡$ rhi¡j Å¡NhpC L$fu R>¡. s¡ âdpZ¡ 14 hj®“u “uQ¡“p„ bpmL$p¡“¡ Å¡MdL$pfL$ S>ÁepA¡ L$pd D‘f fpMhp„ dpV¡$ d“pC L$f¡gu R>¡. L$pfMp“p„, MpZ S>¡hp„ õ’m¡ bpmL$p¡“u r“dZ|„L$ L$fu“¡ s¡d“u ‘pk¡ L$pd L$fphu iL$psy„ “’u.

h¡W$dS|>fu A’hp kMspC’u L$p¡C ìe[¼s ‘pk¡ s¡“u BÃR>p rhfyÙ L$pd L$fphhy„, L$p¡C ìe[¼s“u kp’¡ Nygpd S>¡hy„ hs®“ L$fhy„, s¡d“¡ L$pd“y„ ep¡Áe hmsf

"A', "b' A“¡ "L$' A¡ L$f¡gu L¡$V$guL$ L©$rs Al] Ap‘¡gu R>¡. D‘f v$ip®h¡gp õhps„Ôe“p ¼ep âL$pf kp’¡ sd¡ s¡“¡ Å¡X$ip¡?

"A' A¡ Apqv$hpkuAp¡“p âí“p¡ DL¡$ghp dpV¡$ "Apqv$hpku klL$pe® d„Q'“u õ’p‘“p L$fu.

"b' A¡ r‘sp“p¡ b¡L$fu“p¡ DÐ‘pv$“ ìehkpe Np¡hpdp„’u dlpfpô²$dp„ gphhp“y„ “½$u L$ey¯.

"L$' ìe[¼s“¡ kfL$pf“p “hp L$f bpbs“p ^p¡fZdp„ (hgZdp„) Mpdu S>ZpC. s¡ bpbs“p¡ A¡L$ g¡M gMu“¡ s¡Z¡ hs®dp“‘Ó“u L$Q¡fudp„ dp¡L$ëep¡.

79

ip¡jZ “ ’pe A“¡ âÐe¡L$ ìe[¼s ‘p¡sp“p õhps„Ôe“p¡ D‘cp¡N L$fu iL¡$ dpV¡$ kfL$pf¡ A“¡L$ L$pev$p L$ep® R>¡. L¡$V$gpL$ L$pev$pAp¡“p¡ Al] Dëg¡M L$f¡gp¡ R>¡. Aphp buÅ ¼ep L$pev$p R>¡ s¡ ip¡^p¡ A“¡ s¡“u QQp® L$fp¡.

gOysd h¡s“ L$pev$p¡ - L$pfMp“pdp„ L$pd“p L$gpL$, rhîp„rs“p¡ kde hN¡f¡ k„b„^u Å¡NhpC.

drlgpAp¡“¡ Ofdp„ ’su tlkp’u k„fnZ Ap‘sp¡ L$pev$p¡ -

“ Ap‘hy„, s¡“u ‘pk¡ Arsie L$ô$v$peL$ L$pd L$fphhy„, s¡“¡ c|¿ep¡ fpMhp¡ A’hp s¡“p ‘f Sy>gd S>bfv$õsu L$fhu A¡ ip¡jZ“p âL$pf R>¡. kpdpÞe fus¡ drlgp, bpmL$p¡, kdpS>“p vy$b®m OV$L$ A“¡ kÑplu“ gp¡L$p¡“y„ ip¡jZ ’pe R>¡. L$p¡C ‘Z âL$pf“y„ ip¡jZ lp¡e, s¡“u rhfyÙ ‘X$L$pf a¢L$hp“p¡ Ap l½$ R>¡.

1. “uQ¡“p âí“p¡“p V|„$L$dp„ S>hpb gMp¡.

(1) d|mc|s l½$ A¡V$g¡ iy„?

(2) rhrh^ n¡Óp¡dp„ Np¥fhâv$ L$pdNufu bÅh“pfp“¡ kfL$pf Üpfp ¼ep ¼ep ‘v$L$p¡/‘v$huAp¡ Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡?

(3) Qp¥v$ hj®’u “uQ¡“p„ bpmL$p¡“¡ Å¡Mdu S>ÁepA¡ L$pd D‘f fpMhp ip dpV¡$ d“pC afdphu R>¡?

(4) b„^pfZ¡ cpfs“p b^p “pNqfL$p¡“¡ kdp“ l½$ ip dpV¡$ Apàep R>¡?

2. "õhs„Ósp“p¡ l½$' rhje D‘f rQÓ‘Ë$u b“php¡.

3. “uQ¡“p„ hp¼ep¡ ky^pfu“¡ afu gMp¡. (1) L$p¡C ‘Z ìe[¼s“¡ l½$ S>ÞdÅs âpá ’sp

“’u.

(2) kfL$pfu “p¡L$fu Ap‘su hMs¡ kfL$pf

4. “uQ¡“y„ k„L$ë‘“prQÓ ‘|Z® L$fp¡.

õhps„Ôe“p¡ l½$

cpjZ k„Qpf ìehkpe õhps„Ôe õhps„Ôe õhps„Ôe

^d®, tgN, S>Þdõ’p“ D‘f Ap^pqfs c¡v$cph L$fu“¡ sd“¡ “p¡L$fu’u v|$f fpMu iL¡$ R>¡.

D‘¾$d : (1) dprlsu“p¡ Ar^L$pf, rinZ“p¡ Ar^L$pf S>¡hp

L¡$V$gpL$ dlÒh“p Ar^L$pfp¡ rhi¡ hs®dp“‘Óp¡dp„ Aph¡gp kdpQpfp¡“p¡ k„N°l L$fp¡.

(1) sdpfp ‘qfkf“u Cdpfs“y„ bp„^L$pd Qpgy lp¡e Ðepf¡ Å¡ “p“p„ bpmL$p¡ L$pd L$fsp„ Å¡hp dm¡, sp¡ s¡d“u kp’¡ A“¡ s¡d“p hpguAp¡ kp’¡ hpsQus L$fu“¡ s¡d“u kdõep ÅZp¡ A“¡ s¡ kdõep“u hN®dp„ fS|>Aps L$fp¡.

õhpÝepe

ip dpV¡$? Al]ep bpmdS|>fp¡ L$pd L$fsp “’u. Al] L$pdNpfp¡“¡ fp¡S>¡fp¡S>“p¡ ‘Npf Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.

Aphp„ ‘pqV$ep„ A“¡L$ vy$L$p“p¡dp„ A“¡ lp¸V¡$gdp„ sd¡ Sy>Ap¡ R>p¡. s¡“p¡ A“¡ b„^pfZ“p Ap l½$“p¡ ip¡ k„b„^ li¡?



cpfs“p b„^pfZ“p kdp“sp“p¡, õhps„Ôe“p¡ A“¡ ip¡jZ rhfyÙ“p l½$“p¡ Ap‘Z¡ Al]ep Aæepk L$ep¤. lh¡ ‘R>u“p ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ buÅ L¡$V$gpL$ d|mc|s l½$p¡“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡.

80

5. d|mc|s l½$ cpN - 2

ApNm“p ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ cpfsue b„^pfZ¡

Ap‘¡gp L¡$V$gpL$ d|mc|s l½$p¡“p¡ Aæepk L$ep£.

õhps„Ôe, kdp“sp kp’¡ S> ip¡jZ rhfyÙ“p¡ l½$

Ap‘Z¡ iu¿ep. Ap ‘pW$dp„ Ap‘Z¡ ^prd®L$

õhps„Ôe“p¡ l½$, kp„õL©$rsL$ A“¡ i¥nrZL$ l½$

kdS>hp“p R>uA¡. s¡dS> d|mc|s l½$p¡“¡ dmsp

Av$pgsu k„fnZ“u ‘Z Ap‘Z¡ dprlsu d¡mhhp“u

R>¡.

^prd®L$ õhps„Ôe“p¡ l½$ : cpfs rhð“y„ A¡L$

dlÒh“y„ ^d®r“f‘¡n fpô²$ R>¡, s¡ Ap‘Z¡ ÅZuA¡

R>uA¡. ApNm“p ^p¡fZdp„ ‘Z Ap‘Z¡ iu¿ep

R>uA¡, ‘f„sy s¡ k„b„^u b„^pfZdp„ iy„ g¿ey„ R>¡ s¡

ÅZhp“u sd“¡ DÐkyL$sp R>¡ “¡? sp¡ s¡“p¡ Dëg¡M

^prd®L$ õhps„Ôe“p l½$dp„ R>¡. s¡ A“ykpf cpfs“p

âÐe¡L$ “pNqfL$“¡ L$p¡C ‘Z ^d®“u D‘pk“p L$fhp“p¡

A“¡ ^prd®L$ L$pfZ dpV¡$ k„õ’p õ’p‘hp“p¡ l½$ R>¡.

^prd®L$ õhps„Ôe“p¡ l½$ h^pf¡ ìep‘L$ L$fhp

dpV¡$ b„^pfZ¡ ^prd®L$ bpbsdp„ b¡ bpbsp¡“¡

‘fhp“Nu Ap‘u “’u. (1) S>¡ L$f“p¡ D‘ep¡N

Qp¡½$k ^d®“¡ âp¡Ðkpl“ Ap‘hp dpV¡$ L$fhpdp„ Aph¡

A¡hp¡ L$f kfL$pf gpv$u iL¡$ “rl. V|„$L$dp„, ^prd®L$

L$f gpv$hp dpV¡$ b„^pfZ ârsb„^ d|L¡$ R>¡. (2)

kfL$pf“u Apr’®L$ dv$v$ d¡mhsu i¥nrZL$ k„õ’pdp„

^prd®L$ rinZ afrS>eps L$fu iL$pe “rl.

kp„õL©$rsL$ A“¡ i¥nrZL$ l½$ : sl¡hpf, DÐkh,

Aplpf A“¡ Æh“‘Ùrs bpbsdp„ Ap‘Zp v$¡idp„

M|b rhrh^sp R>¡, s¡ Ap‘Z¡ Å¡CA¡ R>uA¡. sd¡

gÁ“kdpf„cp¡ Å¡ep li¡, s¡dp„ sd“¡ Sy>v$p‘Ï„ v$¡Mpey„

li¡. Ap b^u bpbsp¡ s¡ s¡ gp¡L$kd|lp¡“u k„õL©$rs“p¡

cpN R>¡. Ap‘Zp b„^pfZ¡ rhrh^ gp¡L$kd|lp¡“¡

‘p¡s‘p¡sp“u kp„õL©$rsL$ rhrh^sp“y„ S>s“ L$fhp“p¡

l½$ Apàep¡ R>¡. s¡ A“ykpf ‘p¡sp“u cpjp, rgr‘,

kprlÐe“y„ S>s“ sp¡ L$fu iL$pe S> R>¡, ‘Z s¡“u

kp’¡ s¡“p rhL$pk dpV¡$ âeÐ“ ‘Z L$fu iL$pe R>¡. cpjp“p k„h^®“ dpV¡$ k„õ’p“u õ’p‘“p L$fu iL$pe R>¡.

ip¡^p¡ A“¡ QQp® L$fp¡.

b„^pfZ¡ L¡$V$gu cpjp“¡ dpÞesp Ap‘u R>¡?

NyS>fpsu cpjp“p k„h^®“ dpV¡$ dlpfpô²$ kfL$pf¡ L$C k„õ’p õ’p‘u R>¡?

b„^pfZpÐdL$ D‘peep¡S>“p“p¡ l½$ : l½$“p¡ c„N L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ Av$pgs ‘pk¡ v$pv$ dpNhp“p¡ l½$ ‘Z A¡L$ d|mc|s l½$ R>¡. s¡“¡ b„^pfZpÐdL$ D‘peep¡S>“p“p¡ l½$ L$l¡hpe R>¡. Ap“p¡ A’® A¡hp¡, L¡$ l½$c„N“u rhfyÙ Av$pgs ‘pk¡ v$pv$ dpNhp bpbs“u Å¡NhpC b„^pfZ¡ S> L$fu R>¡. s¡ A“ykpf Av$pgs¡ ‘Z l½$“y„ k„fnZ L$fhy„ b„^“L$pfL$ W$f¡ R>¡.

b„^pfZ¡ Ap‘¡gp l½$ D‘f L¡$V$guL$ hMs Ars¾$dZ ’C iL¡$ R>¡ A“¡ Ap‘Z¡ l½$“p¡ D‘ep¡N L$fu iL$sp “’u. Ap“¡ S> Ap‘Z¡ Ap‘Zp l½$“p¡ c„N ’ep¡ A¡d L$luA¡ R>uA¡. l½$c„N rhi¡“u Ap‘Zu aqfepv$ rhi¡ Av$pgs rhQpfZp L$f¡ R>¡. s¡“u MfpMp¡V$p“u s‘pk L$f¡ R>¡. Mf¡Mf S> l½$c„N ’ep¡ R>¡ L¡$ ‘R>u k„b„r^s ìe[¼s“¡ AÞepe ’ep¡ R>¡ A¡hy„ Av$pgs“¡ gpN¡ sp¡ Av$pgs ep¡Áe s¡ r“Z®e Ap‘¡ R>¡.

dlpfpô²$dp„ kfL$pf“y„ A“¡ Av$pgs“y„ b^y„ L$pe® dfpW$udp„ L$fhpdp„ Aph¡ A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡ L¡$? s¡ dpV¡$ iy„ L$fhy„ ‘X$i¡?


81

l½$c„N v|$f L$fhp dpV¡$ Av$pgs“p¡ Apv$¡i :

“pNqfL$p¡“p l½$p¡“y„ k„fnZ L$fhp dpV¡$ Av$pgs“¡ rhrh^ Apv$¡i Ap‘hp“p¡ Ar^L$pf R>¡.

(1) L¡$v$u“u âÐen D‘[õ’rs L¡$v$u âÐenuL$fZ: (Habeas Corpus) : N¡fL$pev$¡kf ^f‘L$X$ A“¡ “S>fL¡$v$’u k„fnZ

(2) ‘fd Apv$¡i (Mandamus) gp¡L$rls dpV¡$ kfL$pf“¡ A¡L$pvy$„ L$pe® L$fhp dpV¡$ Ap‘hpdp„ Aphsp¡ Av$pgs“p¡ Apv$¡i.

(3) d“pC lºL$d/ârsb„^ (Prohibition) : “uQgu Av$pgs“p¡ ‘p¡sp“p Ar^L$pf n¡Ó“u blpf

kfL$pfu Ar^L$pfu“u Ap ârsq¾$ep ep¡Áe L¡$ Aep¡Áe?

r“fp^pfp¡ dpV¡$“u A¡L$ ep¡S>“p“p¡ Ap‘Z“¡ gpc dm¡ dpV¡$ S>ê$fu v$f¡L$ L$pNmp¡ fS|> L$f“pfu drlgp“¡, "sy„ r“fp^pf v$¡Mpsu “’u.' A¡d L$lu“¡ gpc Ap‘hp“p¡ “L$pf L$f“pf kfL$pfu Ar^L$pfu“y„ L$pe® ep¡Áe L¡$ Aep¡Áe?

D‘f“p âk„Ndp„ drlgp“p l½$“p¡ c„N ’ep¡ R>¡ A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡ L¡$? s¡Z¡ v$pv$ dpNhu lp¡e sp¡ s¡Z¡ ¼ep„ S>hy„ Å¡CA¡?

Av$pgs“y„ L$pdL$pS>

l½$c„N“p L¡$V$gpL$ âL$pf : L$pfZ hNf L$p¡C ìe[¼s“u ^f‘L$X$

L$fhu. ep¡Áe L$pfZ hNf L$p¡C ìe[¼s“¡ il¡f/

Npd R>p¡X$hp dpV¡$ d“pC L$fhu. S>¡g“p L¡$v$uAp¡“¡ Mp¡fpL$‘pZu A“¡

Ap¥j^p¡‘Qpf“u d“pC L$fhu.

“ S>hp bpbs“p¡ Apv$¡i. (4) Ar^L$pf‘©ÃR>p (Quo Warranto) :

L$ep Ar^L$pf’u Ap L$pe® L$ey¯, A¡hp¡ kfL$pfu Ar^L$pfu ‘pk¡ S>hpb dpNhp“p¡ Av$pgs“p¡ Apv$¡i.

(5) DÐâ¡nZ (Certiorari) : “uQgu Av$pgs¡ Ap‘¡gp¡ r“Z®e fv$ L$fu“¡ D‘gu Av$pgsdp„ MV$gp¡ v$pMg L$fhp dpV¡$“p¡ Apv$¡i.

82

1. gMsp„ ’pAp¡.

(1) ^prd®L$ L$f gpv$hp dpV¡$ b„^pfZ d“pC L$f¡ R>¡.

(2) b„^pfZpÐdL$ D‘peep¡S>“p“p¡ l½$ A¡V$g¡ iy„?

2. ep¡Áe iåv$ gMp¡.

(1) N¡fL$pev$¡kf ^f‘L$X$ A“¡ “S>fL¡$v$’u k„fnZ ..........

(2) ¼ep Ar^L$pf’u Ap L$pe® L$ey¯, A¡hp¡ kfL$pfu Ar^L$pfu ‘pk¡ S>hpb dpNhp“p¡ Av$pgs“p¡ Apv$¡i............

(3) gp¡L$rls dpV¡$ kfL$pf“¡ L$p¡C A¡L$ L$pe® L$fhp dpV¡$ Ap‘hpdp„ Aphsp¡ Av$pgs“p¡ Apv$¡i..........

(4) “uQgu Av$pgs“p¡ ‘p¡sp“p Ar^L$pf n¡Ó“u blpf “ S>hp bpbs“p¡ Apv$¡i.........

3. Ap‘Z¡ Ap L$fu iL$uA¡, s¡“y„ L$pfZ fS|> L$fp¡.

(1) v$f¡L$ cpfsue “pNqfL$ b^$p sl¡hpf Ap“„v$’u ES>hu iL¡$ R>¡. L$pfZ.....

(2) lº„ NyS>fpsu cpjpdp„ rinZ gC iLy„$ Ry>„. L$pfZ......

4. Mpgu S>Áepdp„ ¼ep¡ iåv$ gMhp¡ Å¡CA¡?

(1) l½$c„N k„b„^u Ap‘Zu aqfepv$ rhi¡..........rhQpf L$f¡ R>¡.

(1) kfL$pf ‘pk¡’u Apr’®L$ dv$v$ d¡mhsu ipmpdp„ ...............rinZ afrS>eps L$fu iL$pe “rl.

D‘¾$d : sdpfu ipmpdp„ Þepep^ui, hL$ug, ‘p¡guk

Ar^L$pfu“u dygpL$ps“y„ Apep¡S>“ L$fp¡.

d|mc|s l½$p¡“¡ Aphu fus¡ Av$pgs“y„ k„fnZ lp¡hp’u “pNqfL$p¡ ‘p¡sp“p l½$“p¡ D‘ep¡N ep¡Áe fus¡ L$fu iL¡$ R>¡. s¡ h^pf¡ ÅN©s, S>hpbv$pf A“¡ kq¾$e “pNqfL$ sfuL¡$ ‘p¡sp“u c|rdL$p kpfu

fus¡ bÅhu iL¡$ R>¡. d|mc|s l½$p¡“p¡ rhQpf L$fsu hMs¡ Ap‘Z¡ L$s®ìe“y„ ‘Z cp“ fpMhy„ ‘X¡$ R>¡. s¡“p¡ Aæepk Ap‘Z¡ lh¡ ‘R>u“p ‘pW$dp„ L$fhp“p R>uA¡.

õhpÝepe

83

6. dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A“¡ d|mc|s afÅ¡ (L$s®ìep¡) ApNm“p ‘pW$dp„ b„^pfZ¡ Ap‘¡gp l½$p¡“p¡ Ap‘Z¡ Aæepk L$ep£. s¡dp„’u cpfsue “pNqfL$p¡“¡ ¼ep l½$p¡ lp¡e R>¡ s¡ kdÅey„. A¡V$gy„ S> “rl ‘Z l½$p¡“¡ Av$pgs“y„ k„fnZ lp¡e R>¡, s¡ ‘Z Ap‘Z¡ iu¿ep. Ap‘Zp ìe[¼sNs A“¡ kph®S>r“L$ Æh“dp„ d|mc|s l½$p¡“y„ dlÒh ‘Z Ap‘Zp Ýep“dp„ Apìey„. Ap ‘píh®c|rd D‘f Ap‘Z¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A¡V$g¡ iy„ s¡ kdÆA¡.

d|mc|s l½$ kfL$pf“p Ar^L$pf D‘f A„Ly$i fpM¡ R>¡. “uQ¡“u epv$u hp„Qp¡ A¡V$g¡ kfL$pf D‘f ¼ep A„Ly$i lp¡e R>¡ s¡ Ýep“dp„ Aphi¡. v$p.s.,

kfL$pf¡ “pNqfL$p¡dp„ Års, ^d®, h„i, cpjp A“¡ tgN ‘f Ap^pqfs c¡v$cph L$fhp “rl.

L$p¡C“¡ ‘Z L$pev$p kdn kdp“sp A“¡ L$pev$p“y„ kdp“ k„fnZ “L$pfhy„ “rl.

L$p¡C ‘Z ìe[¼s“y„ Æh“ R>u“hu g¡hy„ “rl.

^prd®L$ L$f gpv$hp “rl.

kfL$pf¡ iy„ L$fh„y A¡ bpbs“u L¡$V$guL$ k|Q“p b„^pfZ¡ õ‘ô$ L$fu R>¡. Ap k|Q“p“p¡ l¡sy A¡V$g¡ b„^pfZ“u DØ¡riL$pdp„ S>¡ DØ¡ip¡ õ‘ô$ L$f¡gp R>¡ s¡ d¡mhhp / âpá L$fhp dpV¡$“y„ dpN®v$i®“. A¡V$g¡ S> Ap k|Q“p“¡ "dpN®v$i®L$ sÒhp¡' L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡.

dpN®v$i®L$ sÒhp¡“p¡ kdph¡i ip dpV¡$ L$ep£?

$ cpfs“¡ õhs„Ósp dmu Ðepf¡ Ap v$¡idp„ kyìehõ’p õ’p‘hp“p¡, kfmsp’u fpÄeL$pfcpf L$fhp“p¡ dp¡V$p¡ ‘X$L$pf Ap‘Zu kpd¡ lsp¡. v$pqfÖe, ‘R>ps‘Ï„, r“fnfsp v|$f L$fu“¡ v$¡i“y„ ìeh[õ’s r“dp®Z L$fhp“y„ lsy„. fpô²$“u fQ“p“y„ L$pe® L$fhp“y„ lsy„. s¡ dpV¡$ “hp„“hp„ ^pfp^p¡fZ-“ursr“edp¡ b“phhp„, s¡“u AdgbÅhZu L$fhu S>ê$fu lsy„. gp¡L$p¡“p L$ëepZ“p¡ Dv¹$$¡i kpÝe L$fhp“p¡ lsp¡. V|„$L$dp„, cpfs“y„ A¡L$ “hp rhL$rks A“¡ âNrsiug v$¡idp„ ê$‘p„sf L$fhp“y„ lsy„. s¡ dpV¡$ L¢$ÖkfL$pf A“¡

fpÄekfL$pf¡ ¼ep rhjep¡“¡ âp^pÞe Ap‘hy„, gp¡L$L$ëepZ dpV¡$ L$C L$C D‘peep¡S>“p L$fhu s¡ b„^pfZ¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ Üpfp õ‘ô$ L$ey¯ R>¡. fpÄe“p “ursr“edp¡“p¡ s¡“¡ Ap^pf dp“hpdp„ Apìep¡. v$f¡L$ dpN®v$i®L$ sÒhdp„ fpÄe“p “ursr“edp¡ dpV¡$ A¡L$ rhje R>¡. s¡ rhje“p A“yj„N¡ “hp “ursr“edp¡ b“phhp s¡hu A‘¡np b„^pfZ“p fQ“pL$pfp¡A¡ ìe¼s L$fu R>¡. Ap b^p “ursr“edp¡ A¡L$kp’¡ A“¡ A¡L$ S> kde¡ Adgdp„ d|L$hp dpV¡$ M|b S> Apr’®L$ ‘uW$bm“u S>ê$f ‘X¡$, s¡“u b„^pfZ“p fQ“pL$pfp¡“¡ ÅZ lsu. dpV¡$ S> s¡dZ¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ kfL$pf D‘f d|mc|s l½$p¡“u S>¡d b„^“L$sp® L$ep¯ “’u. fpÄe¡ ^uf¡^uf¡ ‘Z Qp¡½$k‘Z¡ s¡“u AdgbÅhZu L$fhu A¡hu A‘¡np s¡dZ¡ ìe¼s L$fu R>¡.

L¡$V$gp„L$ dlÒh“p„ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ :

kfL$pf¡ v$f¡L$“¡ ApÆrhL$p“y„ kp^“ D‘gå^ L$fu Ap‘hy„. ”u A“¡ ‘yfyj“p¡ c¡v$cph s¡ bpbsdp„ L$fhp¡ “rl.

õÓu A“¡ ‘yfyjp¡“¡ kdp“ L$pd dpV¡$ kdp“ h¡s“ Ap‘hy„.

gp¡L$p¡“p Apfp¡Áe“u ky^pfZp dpV¡$ D‘peep¡S>“pAp¡ L$fhu.

‘ep®hfZ“y„ fnZ L$fhy„.

fpô²$“u ×rô$A¡ dlÒh“p„ õ’mp¡“y„ A¡V$g¡ L¡$ õdpfL$p¡, Cdpfsp¡“y„ k„fnZ L$fhy„.

kdpS>“p vy$b®m OV$L$p¡“¡ rhi¡j k„fnZ Ap‘u“¡ s¡d“¡ rhL$pk“u sL$ ‘|fu ‘pX$hu.

h©Ùphõ’p, A‘„NÒh, b¡L$pfu’u “pNqfL$p¡“y„ k„fnZ L$fhy„.

cpfs“p v$f¡L$ “pNqfL$p¡ dpV¡$ kdp“ “pNfu (il¡fu) L$pev$p L$fhp.

84

kfL$pf¡ rhÛp’}Ap¡ dpV¡$ lÆ iy„ L$fhy„ Å¡CA¡ A¡d sd“¡ gpN¡ R>¡? sdpfu dpNZu“u A¡L$ epv$u b“php¡. sdpfu dpNZuAp¡ ep¡Áe R>¡ s¡ L¡$hu fus¡ kdÅhip¡?

kfL$pf“u Ap kyrh^p“¡ gu^¡ ¼ep ky^pfp ’i¡ A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡?

(A) kph®S>r“L$ õhÃR>spN©lp¡

(b) õhÃR> ‘pZu‘yfhW$p¡

(L$) bpmL$p¡“p gkuL$fZ

S>hpbv$pfu lp¡e R>¡. A¡L$ sfa s¡d“¡ b„^pfZ¡ Ap‘¡gp l½$p¡ bpbs ÅN©s fl¡hy„ ‘X¡$ R>¡. l½$ D‘f Aep¡Áe dep®v$p “ Aph¡ s¡ bpbsdp„ kÅN fl¡hy„ ‘X¡$ R>¡, sp¡ buÆ sfa L¡$V$guL$ afÅ¡ A“¡ S>hpbv$pfuAp¡ ‘Z r“cphhu ‘X¡$ R>¡. v$f¡L$ cpfsuep¡“y„ L$ëepZ ’pe dpV¡$ b„^pfZ¡ d|mc|s l½$ A“¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ Üpfp A“¡L$ Å¡NhpC L$fu R>¡, ‘f„sy “pNqfL$ s¡d“u d|mc|s afÅ¡ Äep„ ky^u bÅhsp “’u, Ðep„ ky^u kfL$pf¡ L$f¡gp ky^pfp“p gpc v$f¡L$“¡ dmsp “’u. v$p.s., "õhÃR> cpfs' Arcep“ l¡W$m kfL$pf¡ õhÃR>sp“p A“¡L$ D‘¾$dp¡ ep¡Äep, ‘f„sy kph®S>r“L$ õ’m¡ AõhÃR>sp L$fhp“u Apv$s gp¡L$p¡A¡ bv$ghu Å¡CA¡. cpfsue “pNqfL$p¡“¡ ‘p¡sp“u S>hpbv$pfuAp¡ kdÅe s¡ dpV¡$ b„^pfZdp„ d|mc|s afÅ¡“p¡ kdph¡i L$fhpdp„ Apìep¡. cpfsue “pNqfL$p¡“u d|mc|s afÅ¡ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.

âÐe¡L$ “pNqfL¡$ k„rh^p““y„ ‘pg“ L$fhy„. k„rh^p““p Apv$ip£, fpô²$ÝhS> A“¡ fpô²$Nus“¡ dp“ Ap‘hy„.

õhps„Ôe“u Qmhm“¡ â¡fZp Ap‘“pfp Apv$ip£“y„ ‘pg“ L$fhy„.

dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A“¡ d|mc|s l½$ A¡ A¡L$ S> rk½$p“u b¡ bpSy> R>¡. d|mc|s l½$“¡ gu^¡ “pNqfL$p¡“¡ Ars AphíeL$ A¡hy„ õhps„Ôe dm¡ R>¡, sp¡ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ gp¡L$iplu“p k„h^®“ dpV¡$ ‘p¡jL$ hpsphfZ r“dp®Z L$f¡ R>¡. A’p®s¹ A¡L$pv$ dpN®v$i®L$ sÒh kfL$pf Adgdp„ “ gph¡¡ sp¡ s¡“u rhfyÙ Ap‘Z¡ Av$pgsdp„ S>C iL$sp “’u, ‘f„sy Sy>v$p Sy>v$p dpN£ kfL$pf D‘f v$bpZ gphu“¡ “ursr“edp¡“p ‘pg“ dpV¡$ ApN°l fpMu iL$uA¡ R>uA¡.

d|mc|s afÅ¡ (L$s®ìep¡)

gp¡L$ipludp„ “pNqfL$p¡ D‘f bdZu

D‘f“p„ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ D‘fp„s AÞe dpN®v$i®L$ sÒhp¡ kfL$pf¡ gp¡L$L$ëepZ dpV¡$ iy„ L$fhy„ s¡ õ‘ô$ L$f¡ R>¡. “uQ¡ L¡$V$gpL$ rhje Ap‘¡gp R>¡ s¡ k„v$c®dp„ ¼ep dpN®v$i®L$ sÒh R>¡ s¡ rinL$“u dv$v$’u ip¡^p¡.

v$p.s. rhv$¡i“urs : h¥rðL$ ip„rs A“¡ kyg¡l“¡ âp^pÞe.

(A) L$Þep“y„ rinZ :......................

(b) s„vy$fõs A“¡ Ap“„v$u hpsphfZdp„ bpmL$p¡“p¡ DR>¡f :.....................

(L$) M¡su ky^pfZp :......................

h¡s““p k„v$c®dp„ "kdp“ L$pd dpV¡$ kdp“> h¡s“' Aphy„ dpN®v$i®L$ sÒh R>¡. Ap“p Üpfp b„^pfZ“p ¼ep Dv¹$$¡ip¡ kpÝe ’i¡ A¡d sd“¡ gpN¡ R>¡? ”u-‘yyfyjp¡A¡ kfMp S> L$pd L$fhp R>sp„ ‘yfyj L$fsp„ ”uAp¡“¡ Ap¡Ry>„ h¡s“ Ap‘hp“p qL$õkp ip dpV¡$ Å¡hp dm¡ R>¡?

L$fu“¡ Sy>Ap¡.

L$lp¡ Å¡CA¡.

85

v$¡i“y„ kph®cp¥dÐh, A¡L$sp A“¡ AM„X$sp kyfrns fpMhp âeÐ“iug fl¡hy„.

Ap‘Zp v$¡i“y„ fnZ L$fhy„, v$¡i“u k¡hp L$fhu.

b^p âL$pf“p c¡v$cph c|gu A¡L$sp h^pfhu A“¡ b„^yÒh“u cph“p rhL$kphhu. ”uAp¡“u ârs›$p Ap¡R>u L$f¡ s¡hu â’pAp¡“p¡ ÐepN L$fhp¡.

Ap‘Zu k„rdî k„õL©$rs“p hpfkp“y„ S>s“ L$fhy„.

“¥krN®L$ ‘ep®hfZ“y„ S>s“ L$fhy„. kÆh âpZuAp¡ âÐe¡ v$ep fpMhu.

h¥opr“L$ ×rô$, dp“hsphpv$ A“¡ Æopkph©rÑ rhL$rks L$fhu.

kph®S>r“L$ dpgdÑp“y„ fnZ L$fhy„. tlkp“p¡ ÐepN L$fhp¡.

v$¡i“u DÑfp¡Ñf âNrs ’pe s¡ dpV¡$ ìe[¼sNs A“¡ kpd|rlL$ L$pe®dp„ DÃQ õsf âpá L$fhp“p¡ âeÐ“ L$fhp¡.

6 ’u 14 hep¡NV$“p„ ‘p¡sp“p„ k„sp“p¡“¡ ‘pgL$p¡A¡ rinZ“u sL$ D‘gå^ L$fu Ap‘hu.

Bdpfs D‘f “pd gMsp¡ R>p¡L$fp¡gV$L$ph¡gp„ g]by-dfQp„

bk“u sp¡X$ap¡X$

Ap rQÓp¡dp„ L$C afÅ¡“y„ ‘pg“ ’sy„ “’u A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡?

epv$u b“php¡. Ofdp„ sd¡ ¼ep l½$ dpNp¡ R>p¡ A“¡ L$C

afS> bÅhp¡ R>p¡ ?

ipmpdp„ sd¡ L$C S>hpbv$pfuAp¡ r“cphp¡ R>p¡? Ðep„“u L$C S>hpbv$pfu sd“¡ “L$pfhp S>¡hu gpN¡ R>¡?

fõsp ‘f L$Qfp¡ “p„Msu drlgp

86

D‘f“p k„hpv$dp„’u Ap‘Z“¡ L$C afÅ¡“y„ op“ ’pe R>¡? l½$ A“¡ afÅ¡“p¡ L$p¡C k„b„^ lp¡e R>¡ L¡$? afS>“y„ ‘pg“ L$fhp’u iy„ ’pe A¡hy„ sd“¡ gpN¡ R>¡?

Ap‘Zp Npd“u “v$u A¡ “v$u gpNsu S> “’u. L¡$V$gp¡ b^p¡ àgp[õV$L$“p¡ L$Qfp¡! d“¡ L$p¡C L$l¡i¡ sp¡ ‘Z lh¡ lº„ “v$udp„

L$Qfp¡ “p„Mui “rl.

s¡ kpfy„ R>¡, ‘Z L$p“dp„ ^pL$ b¡ku Åe s¡hp AhpS>“y„

iy„ L$fhp“y„?

sl¡hpf-DÐkh ES>hsu hMs¡ s¡“y„ cp“ S> fl¡sy„

“’u gp¡L$p¡“¡ !

“pNqfL$ sfuL¡$ Ap‘Zu S>hpbv$pfuAp¡ rhi¡ ‘Z Ap‘Z¡ ApN°l

fpMhp¡ Å¡CA¡.

Ap‘Zp v$¡i“u kp^“k„‘rÑ“y„ A“¡ kph®S>r“L$ k„‘rÑ“y„ fnZ L$fhy„ s¡ Ap‘Ï„ L$s®ìe R>¡.

Ap‘Z¡ ^ud¡^ud¡ iê$Aps sp¡ L$fuA¡... L¡$V$gpL$ r“òe L$fuA¡. R>p¡L$fp-R>p¡L$fu“¡ ipmpdp„ S>hp L$luA¡. ipmpdp„ dmsu kyrh^p“p¡ S>hpbv$pfu‘|h®L$

D‘ep¡N L$fuA¡. Ap‘Zp v$¡i dpV¡$ Arcdp“ L¡$mhuA¡. v$f¡L$ ^d®“p sl¡hpf-DÐkhp¡dp„ klcpNu

’CA¡. ‘ep®hfZ v|$rjs L$ep® hNf s¡ sl¡hpfp¡ ES>huA¡.

kph®S>r“L$ kyrh^p“p¡ ep¡Áe D‘ep¡N A“¡ L$pmÆ fpMuA¡.

lp’dp„ gu^¡gp„ v$f¡L$ L$pep®¡ âpdprZL$ fus¡ A“¡ DÑd âL$pf¡ L$fuA¡..

87

1. kfL$pf D‘f ¼ep ârsb„^ lp¡e R>¡, s¡“p¡ “uQ¡“p s¼spdp„ Dëg¡M L$fp¡.

2. “uQ¡“p„ rh^p“p¡ hp„Qp¡ A“¡ lp/“p dp„ S>hpb gMp¡. (1) hs®dp“‘Ódp„ Ap‘¡gu “p¡L$fu“u Ål¡fpsdp„ drlgp,

‘yfyj v$f¡L$ dpV¡$ S>Áep lp¡e R>¡...... (2) A¡L$ S> L$pfMp“pdp„ A¡L$ S> L$pd L$f“pfp

”u-‘yfyj“¡ Sy>vy$„Sy>vy$„ h¡s“ dm¡ R>¡........ (3) kfL$pf Üpfp Apfp¡Áe ky^pfZp dpV¡$ rhrh^

D‘peep¡S>“p Adgdp„ dyL$pe R>¡.......... (4) fpô²$“u ×rô$A¡ dlÒh“p„ dL$p“p¡, õdpfL$p¡“y„ k„fnZ

L$fhy„.........3. ip dpV¡$ s¡ L$lp¡. (1) A¥rslprkL$ dL$p“, Cdpfs, õdpfL$p¡“y„ k„fnZ

L$fhy„.

(2) h©Ùp¡ dpV¡$ ‘¡Þi“ ep¡S>“p Adgdp„ dyL$pe R>¡.

(3) 6 ’u 14 hep¡S|>’“p„ bpmL$p¡“¡ rinZ“u sL$ ‘|fu ‘pX$hpdp„ Aphu R>¡.

4. ep¡Áe L¡$ Aep¡Áe s¡ L$lp¡. Aep¡Áe rh^p“ ky^pfp¡. (1) fpô²$ÝhS> S>du“ D‘f ‘X$hp v$¡hp¡ “rl. (2) fpô²$Nus Qpgy lp¡e Ðepf¡ kph^p“ [õ’rsdp„

Ecp fl¡hy„.

1) ................................................

2) ................................................

3) ................................................

4) ................................................

(3) Ap‘Zp„ A¥rslprkL$ dL$p“p¡ D‘f Ap‘Ï„ “pd gMhy„ / L$p¡sfhy„.

(4) kfMp S> L$pd dpV¡$ ‘yfyj L$fsp„ ”uAp¡“¡ Ap¡Ry>„ h¡s“ Ap‘hy„.

(5) kph®S>r“L$ õ’mp¡ õhÃR> fpMhp„.5. gMsp ’CA¡. (1) b„^pfZ“p„ L¡$V$gp„L$ dpN®v$i®L$ sÒhp¡ ‘pW$é‘yõsL$dp„

Ap‘¡gp„ R>¡, s¡ ¼ep? (2) cpfsue b„^pfZ“p„ dpN®v$i®L$ sÒhp¡dp„ b^p„

“pNqfL$p¡ dpV¡$ kdp“ “pNfu L$pev$p“u Å¡NhpC ip dpV¡$ L$fu li¡?

(3) dpN®v$i®L$ sÒhp¡ A“¡ d|mc|s l½$ A¡L$ S> rk½$p“u b¡ bpSy> R>¡, A¡hy„ L¡$d L$l¡hpe R>¡?

6. ‘ep®hfZ“y„ S>s“ A“¡ k„fnZ “pNqfL$ L¡$hu fus¡ L$fu iL¡$, s¡ Dv$plfZ kp’¡ gMp¡.

D‘¾$d : (1) rinZ Ap‘Zp¡ l½$ R>¡, ‘Z s¡ k„v$c£ Ap‘Zu

afS> L$C, s¡“p ‘f S|>’ QQp® L$fp¡. (2) fpô²$“u ×rô$A¡ dlÒh“p„ dL$p“p¡, õdpfL$p¡“y„ S>s“

L$fhp fpÄep¡A¡ D‘peep¡S>“pAp¡ L$fhu, A¡hy„ dpN®v$i®L$ sÒh R>¡. qL$ëgp“p k„fnZ dpV¡$ fpÄe¡ iy„ L$ey¯ R>¡, s¡ ip¡^p¡ A“¡ epv$u b“php¡.

(3) bpmL$p¡“p Apfp¡Áe dpV¡$ kfL$pf L$C ep¡S>“p Adgdp„ d|L¡$ R>¡, s¡ rhi¡“u dprlsu d¡mhp¡.

sd“¡ iy„ gpN¡ R>¡?

6 ’u 14 hep¡S|>’“p„ R>p¡L$fp-R>p¡L$fu“¡ âp’rdL$ rinZ“p¡ Ar^L$pf dm¡gp¡ R>¡. Ap hep¡S|>’“p„ v$f¡L$ R>p¡L$fp-R>p¡L$fu ipmpdp„ lp¡hp„ S>ê$fu R>¡. s¡d R>sp„ A“¡L$ L$pfZp¡kf R>p¡L$fp-R>p¡L$fu ipmpdp„ S>C iL$sp„ “’u. dpsp-r‘sp“¡ Apr’®L$ dv$v$ L$fhp s¡d“¡ L$pd L$fhy„ ‘X¡$ R>¡. Aphp„ bpmL$p¡“¡ ipmpdp„ gphhp“p¡ ApN°l fpMhp¡ A¡ s¡d“p ‘f AÞepe L$fhp bfpbf R>¡ A¡hy„ sd¡ dp“p¡ R>p¡ L¡$?

cpfsue b„^pfZ“p DØ¡ip¡“u A“¡ rhriô$sp“u Ap¡mM Ap‘Z“¡ Ap ‘pW$é‘yõsL$“p iê$Aps“p âL$fZdp„ ’C. cpfsue “pNqfL$p¡“p l½$, s¡ l½$p¡“¡ dm¡gp k„fnZ“p¡ ‘Z rhQpf Ap‘Z¡ L$ep£. Ap‘Zu d|mc|s afÅ¡ L$C R>¡, s¡ Ap‘Z“¡ kdÅC. Aphsp hj£ Ap‘Z¡ Ap‘Zp v$¡i“p¡ fpÄeL$pfcpf L¡$hu fus¡ Qpg¡ R>¡, s¡“p¡ Aæepk L$fhp“p R>uA¡.

õhpÝepe

88

8dy„ i

sL$

9dy„

isL$

10dy„

isL$

11dy„

isL$

12dy„

isL

13dy„

isL

14dy„

isL

15dy„

isL

16dy„

isL

17dy„

isL

18dy„

isL

19dy„

isL

dylçd

v$ rb

“ L$pkud

“u t

k^

‘f k

hpfu

fpS>

‘|s

NY$hp

g,

‘fdp

f h„i

NyS>®f

ârsl

pf

kÑp

‘pg

h„i

fpô²$L

|$V$ h„i

(L

|$m)

‘p„X$é

h„i

fpÅ

S>

e‘pg

kb¼s

Nu“

k„Oj

®

NT“u

“p

dld|v

$“u

cpfs

‘f k

hpfu

syL$p£“

p„ c

pfs

‘f A

p¾$dZ

p¡

dylçd

v$ Op

¡fu“y„

cpfs

‘f

Ap¾$dZ

A“¡

‘©Õhu

fpS>

Qp

¥lpZ

“u

L$pfqL$v

$}“p¡

A„s

dlp“

ycph

‘„’

bld

“u

fpÄe“

u õ’

p‘“p

hpfL

$fu ‘

„’

rhS>

e“Nf

fpÄe“

u õ’

p‘“p

Apqv

$gip

lu,

r“Tpd

iplu

, Ly$s

ybip

lu,

bfuv$i

plu

Bdpd

iplu

“u

fpS>

kÑp

qv$ël

u“u

kygs

p“ip

lu“u

kÑp“

p¡ A

„s

dp¡Ng

kÑp

iê$,

bpb

f,

lºdpe

y“u

L$pfqL$v

$}

dlpfpZ

u sp

fpbpC

“u

L$pfqL$v

$}

R>Ó‘

rs r

ihpÆ

dl

pfpÅ

“p¡

fpÄep

rcj¡L

$

õhfpÄe

õ’p‘

“p

dp¡Ng

-iuM

k„Oj

®

dfpW$pA

p¡ Üp

fp

‘p¡Vy®$N

uTp¡“

p¡ ‘f

pS>e

‘l¡gp

bpÆ

fph

‘¡ihp

“uL$pfqL$v

$}

R>Ó‘

rs i

plº

dlpfpÅ

“uL$pfqL$v

$}

A„N°¡Å

¡ Üpfp

dfpW$pA

p¡“p¡

‘fpS

>ekde

-

8 dp

is

L$’u

19dy„

isL$

dy¿e

OV$“pA

p¡“y„

kfh

¥ey„ (s

pfZ

)

Qp¡m h

„i

lp¡ek

m h

„iri

gplp

f h„i

epv$h

h„i

bëb

“,

kygs

p“ f

rTep

, A

ësdi

“u

L$pfqL$v

$},

Ly$syb

yØu“

A¥b

L$ qv$ël

u“p¡

kygs

p“

rMëÆ

h„i“

u fpS>

hV$

qv$ël

u ‘f

sO

gM k

Ñp,

qv$ël

u’u

v$¡hrN

fu

fpS>

^p“u

A“¡

afu

qv$ël

udp„.

s¥d|fg

„N“u

cpfs

D‘f

khp

fuS>

lp„Nu

f

ilpS

>lp“

Ap¥f„NT

¡b

dlpfpô

²$dp„

vy$óL$pm

R>Ó‘

rs r

ihpÆ

dl

pfpS

>“u

L$pfqL$v

$}

R>Ó‘

rs k

„cpÆ

dl

pfpS

>

R>Ó‘

rs

fpÅ

fpd

dlpfpS

>

“p“p

kpl

¡b

‘¡ihp

‘prZ

‘s“y„

eyÙ

dlp“

dp

^hfph

“pfpeZ

fph

khp

B dp

^hfph

buÅ

bpÆ

fph

‘¡ihp

“u L

$pfqL$v$}

õhfpÄe’

u kpd

°pÄe

kd°p

V$ A

L$bf“

p¡ dl

pfpZ

p âs

p‘,

Qp„v$

bub

u, fpZ

u vy$N

p®hsu

kp’

¡“p¡ k

„Oj®

OV$“p¾$

d “u

Q¡’u

D‘

f hp

„Qsp

S>

hy„.

Brslpk A“¡ “pNqfL$ip” - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/705000584.pdf ·...

Documents

Transcript of Brslpk A“¡ “pNqfL$ip” - e-balbharaticart.ebalbharati.in/BalBooks/pdfs/705000584.pdf ·...