book40_001-016

7/29/2019 book40_001-016

1/16

7/29/2019 book40_001-016

2/16

Naslov originaladr Ahmed TamimdariTarih-e Adab-e Parsi

Centar za meunarodno-kulturna izuavanja Organizacije

za islamsku kulturu i komunikacije Teheran, 2000. god

IzdavaKulturni centar I.R. Irana u Beogradu;Drutvo srpskocrnogorsko-iranskog prijateljstva

Za izdavaaGholam Vafaei

Lektura i korekturaMirjana Abdoli

Tehniko ureenje i likovna opremaAleksandar Dragovi

PredgovorProf. dr Rade Boovi

tampaBatAtisak

Tira

1.000Beograd 2004.

e-mail: [email protected],yu

CIP - Katalogizacija u publikacijiNarodna biblioteka Srbije, Beograd821.222.1(091)

141.33(55)(091)TAMIMDARI, AhmedIstorija persijske knjievnosti : kole, razdoblja, stilovi i knjievne vrste/ Ahmed Tamimdari ; s persijskog preveo Seid Halilovi. - Beograd :Kulturni centar I.R. Irana : Drutvo srpskocrnogorsko-iranskog pri-jateljstva, 2004 (Beograd : Batatisak). -320 str. ; 21cmPrevod dela: Tarih-e Adab-e Parsi. - Tira 1.000. - Str. 9-12: Istorija kaosvedoanstvo / Rade Boovi. Str. 297-320:Nebeski napev persijske knjievnosti naoj dananjici / Seid Halilovi.

- Napomene i bibliografske reference uz tekst.ISBN 86-7356-013-6a) Persijska knjievnost - Istorija b) Filozofija - Istorija - PersijaCOBISS. SR-ID 116440844

7/29/2019 book40_001-016

3/16

Dr Ahmed Tamimdari

ISTORIJA PERSIJSKEKNJIEVNOSTI

kole, razdoblja, stilovi i knjievne vrste

s persijskog preveoMr Seid Halilovi

Beograd, 2004.

7/29/2019 book40_001-016

4/16

7/29/2019 book40_001-016

5/16

7/29/2019 book40_001-016

6/16

7/29/2019 book40_001-016

7/16

Uvod 7

SADRAJ

Istorija kao svedoanstvo 9Uvod 11

Poglavlje 1.Intelektualne i filosofske kole 171. Filosofska kola peripatetiara 172. Iluminativno gnostika kola 262.1. Filosofska kola iluminacije 27

2.2. kola misticizma i gnoze 333. Islamska teologija (kalam) 544. kola Transcendentne filosofije 605. Nove filosofske kole nae doba 67

Poglavlje 2.Knjievna razdoblja;periodizacija persijske knjievnosti 69

1. Prvo razdoblje 702. Drugo razdoblje 743. Tree razdoblje 824. etvrto razdoblje 935. Peto razdoblje 96

Poglavlje 3.

Persijski poetski stilovi 1031. Horasanski stil 1042. Posredni stil 1123. Iraki stil 1184. Stil hipotipoze 1295. Indijski stil 1316. Stil iz razdoblja povratka 1367. Razdoblje konstitucionalnog sistema 137

8. Novo doba 138

Poglavlje 4.Persijski prozni stilovi 141

7/29/2019 book40_001-016

8/16

8 Istorija persijske knjievnosti

1. Persijski prozni stil u prvom razdoblju 1412. Persijski prozni stil u drugom razdoblju 1433. Persijski prozni stil u treem razdoblju 1464. Persijski prozni stil u etvrtom razdoblju 1505. Persijski prozni stil u petom razdoblju 1546. Persijski prozni stil u estom razdoblju 155

Poglavlje 5.Knjievne vrste u persijskoj knjievnosti 1571. Epika 158

2. Lirska knjievnost 1872.1. etvorostih (rubaija) 1892.2. Dupli distihon (do-bejti) 2032.3. Oda (kasida) 2092.4. Gazel 2352.5.Mesnevija 2702.6. Tarkib-band 2752.7. Tardi'-band 277

2.8. Fragmentarna pesma (ket'e) 2782.9.Mosamat 2792.10. Monostihon (mofrad) 2802.11. Poveana pesma (mostazad) 2813. Didaktina knjievnost 2824. Dramska knjievnost 286Prie u Iranu 292

7/29/2019 book40_001-016

9/16

Uvod 9

ISTORIJA KAO SVEDOANSTVO

Persijska knjievnost predstavlja jednu od najzanimljivijih,najstarijih i najomiljenijih knjievnosti ne samo na azijskom konti-nentu, ve i ire. Evropski romantizam, taj poneseni knjievniizraz najplemenitijih namera i najprefinjenijih estetikih poriva,ne moe se zamisliti bez plodotvornog uticaja Istoka, posebnopersijske knjievnosti. Pesnici iz Evrope 19. veka su hitali da uirokim, pomalo utim vodama Nila, pronau dubinu Istoka anjegov miris i ukus u iraskim jabukama u Persiji.

Duga je istorija persijskoga knjievnog iskustava: oduzbudljive Aveste (verovatno 4. vek) do dananjih vremena. Utim drevnim vremenima Aveste stvaralo se na staropersijskom,potom na srednjeperijskom koji je poznat pod imenom pehleviili pahlavi jezik i, na kraju, na osavremenjenom persijskomjeziku. Samo u srednjem dobu, posle brzog usvajanja islama,najtalentovaniji i najobrazovaniji Persijanci koristie, umestomaternjeg jezika, arapski jezik koji je za mnoge muslimane

izmeu 8. i 12. veka bio lingua franca. Tako su persijski stvaraoci,kao nekada nai zemljaci sa prostora jadranske obale koji sustvarali na latinskom jeziku, koristili arapski jezik da seknjievnoumetniki, teoloki ili filosofski izraze. Veliki arapsko-persijski, islamski pesnik Abu Nuvas (9. vek) pevao je naarapskom, ali mislio i oseao na persijski nain. Veliki intelektu-alac Persijanac Ibn Mukafaa prevee sa pahlavi jezika uveno

didaktiko delo s elementima basne na arapski jezik polovinom8. veka. Ovaj zbornik pria o ivotinjama postae poznat pod

imenom Kalila i Dimna, a sa arapskog izmeu 11. i 13. vekaprevee se na latinski, grki i hebrejski a potom, vremenom, ina druge evropske jezike, pa tako sa grkog i na slovenske,odnosno srpsko-slovenski jezik (1200). Onima kojima je grkiprevod bio izvornik, taj zbornik udnih i pounih pria biepoznat pod imenom Stefanit i Ihnilat. U nas e se, ponovo, pojav-

ljivati u epizodama u vreme prosveenosti (kod Dositeja) a celodelo e biti prevedeno sa arapskog, blagodarei B. Korkutu,pedesetih godina prologa veka i biti objavljeno pod original-nim naslovom Kelila i Dimna. Meutim, Persijanci, svesni svoje

7/29/2019 book40_001-016

10/16


velike kulturne i civlizacijske prolosti ve krajem 9. i poetkom10. veka vratie se svom materinjem jeziku, a meu prvimapesnici Rudaki, Dakiki i Firdusi.

Dakle, kako se vidi, Persijanci su, uglavnom, u vremearapskih osvajanja prestali da stvaraju na svom jeziku, ali su bilizasluni za prevode na arapski, osim Kallile i Dimne, i drugihznaajnih persijskih ili indijskih dela srednjega perioda, kao naprimer Hudaj name (Knjiga o kraljevima koja je nadahnula iuvenog Firdusija), a docnije i Hilajdu i jednu no koja je kodPersijanaca bila poznata pod imenom Hezar efsane (Hiljadu

pria). Persijanci, prihvativi islam izmenili su, u prilinoj meri,i svoj duhovni ivot, izuzev manjih grupa koje su se ispredislama, a uvajui staru zoroastrijansku veru, iselile u Indiju ukojoj su sve do skoro uvali svoje kulturne i jezike odlike, ali susvuda ostvarivali znaajan kulturni uticaj na novu monoteis-tiku religiju i knjievnost muslimanskih naroda. Ipak, njihovastara vera se esto mogla prepoznati u persijskoj sklonosti kaspecifinom duhovnom ivotu i negovanju mudrosti.

I upravo sa tih razloga, zanimljivo je i korisno to ovogaputa, zahvaljujui trudu Iranskog kulturnog centra i njegovogdirektora mr Gholama Vafaija i plemenitom naporu mladogprevodioca g. S. Hallilovia, imamo pred sobom jednu novuistoriju te bogate knjievnosti. Njen autor je dr Ahmed Temim-dari, profesor na Fakultetu pesisjke knjievnosti i stranih jezikau Teheranu i pisac nekoliko znaajnih knjiga iz oblasti

knjievnosti. Prvo to se moe zapaziti u njegovoj istoriji da jeona, ipak, jedan brz ali, ipak, koristan kroki, odnosno pregledpersijske knjievnosti i da je ta istorija obuhvatila i oblast filos-fije, delimino obraujui istoriju istone islamske filosofijekako bi se bolje razumele neke knjievne kole i anrovi. Akoliko je teko neke pojave i autore izdvojiti iz zajednikog kor-pusa srednjevekovne islamske kulture pokazuje, upravo,poglvalje ove knjige koje se bavi islamskom filosofjiom (pre-

vodilac je esto naziva teozofijom!) i islamskim misticizmom.Stoga ovu Istoriju valja paljivo itati, naroito to je njen pre-vodilac g. S. Halilovi na zemljak iz Srbije, talentovani mladi,islamski, iitski bogoslov, odlinog obrazovanja, koje je u

7/29/2019 book40_001-016

11/16

Uvod 11

glavnom stekao u uvenom Komu i samostalnim radom, rela-tivno uspeno prebrodio, kao teozof, prepreke koje pruaprenoenje poetikih i knjievnih termina iz jedne u drugu, sas-vim razliitu, knjievnu sredinu. Uz, u glavnom, lep jezik i jasanstil, g. Halilovi nam je pruio priliku da ovu knjievnostvidimo iznutra. Sve ostalo mora italac sam proveriti, ali senadam da nee biti razoaran, mada se radi o jednom pristupufenomenu knjievne istorije koji je razliit od naeg tzv.estetikog horizonta.

Meutim, valja istai da na obrazovani italac ve ima

neka predznanja o persijskoj knjievnosti i njenoj istoriografiji.Ipak, nije na odmet pomenuti da je na prostoru do skora jed-nog, zajednikog jezika veine Junih Slovena, koji se nazivaosrpskohrvatskim jezikom, osmiljeno upoznavanje sa per-sijskom knjievnou otpoelo je u treoj deceniji prolog veka,kada je uvedena nastava iz ove knjievnosti na Filozofskomfakultetu u Beogradu na kojem je, kao beki ak, skoro polastolea, pionirski delovao zanaajni evropski orijentalilsta profe-

sor Fehim Bajraktarevi. Ali, preko nemakog romantizma, bla-godarei ponajpre Jovi Jovanoviu-Zmaju, znali smo jo u 19.veku ta je rubaija, a porodica Ili je dala ne mali prilog u koristobjektivnog upoznavanje islama i istonjake poezije, posebnopersijske. Prva istorija ove knjievnosti pojavie se u Mostaru1924. god. pod naslovom Kratak pregled persijske knjievnostiiz pera vrednog muslimanskog intelektualca i prevodioca

Huseina Gjoge. Nadahnuta predavanja prof. Bajraktarevia teksu posthumno objavljena pod naslovom Pregled istorije per-

sijske knjevnosti (1979). Vredno je ovde istai da je prof. Bajr-katarevi odravao veze sa jednim od najveih iranista prologaveka, Rusom E.E. Berteljsom. Najzad, krajem prologa vekapojavila se do sada najozbiljnija i najiscrpnija istorija persijskeknjievnosti na tzv. srpskohrvatskom, bonjakom jeziku JunihSlovena. Njen autor je na najpoznatiji iranista, prof. Beir

Daka iz Sarajeva (Historija persijske knjievnosti /od nastankado 15. veka/, Sarajevo, 1997).Naravno, u Evropi gde je orijenatilstika kao disciplina bila

i ostala vrlo razvijena, iranistika je imala mnogo vie pregalaca

7/29/2019 book40_001-016

12/16


koji su se rano potrudili da ponude prve istorije te knjievnosti,mnogo ranije nego to su i sami Persijanci pokuali da tako touine. Od vie znaajnih autora pomenuu ovde samo one kojisu, ini mi se, dali najiscrpnije prikaze istorije te sjajneknjievnosti, ili su se istakli svojom izuzetnom erudicijom. To suBritanci Arberi i Braun, eh Jan Ripka, Nemac Horn, ItalijanPici, Rusi A.E. Krimski, Braginskij i ve pomenuti Berteljs.

U Beogradu, 11. maja 2004.Rade BOOVI

7/29/2019 book40_001-016

13/16

Uvod 13

UVOD

Sabiranje istorije persijske knjievnosti je izuzetno teakposao; ispisivanje istorije kulture i knjievnosti, koja se protee,u najmanju ruku, kroz tri hiljade godina, za sobom povlaimnotvo planova, teorija, putovanja, izuavanja, razgovora isavetovanja. Na tom polju su nekoliko istaknutih autoriteta, ve,odvano koraali i donekle prokrili put. Izuzevi one zbirke oivotu knjievnika, kao to su Lubab al-albab (Probrano meuprobranim odlomcima) i Madma' al-fusaha' (Skup kras-

noreivih), u prolosti se i u optim istorijama, poput one Ravzatas-safa i 'Alam-e ara-je 'Abasi ('Alam-e ara-ye 'Abbasi), uodreenim delovima, osvrtalo na biografije umetnika i pesnika,gde su i njihova dela bila predstavljena. U novije vreme su se,na jedan inovativan na in , pojavi le i razne istori jeknjievnosti. Edvard Braun (Edward Browne), prof. Badi'uza-man Foruzanfar, dr afak, Herman Ete (Hermann Ethe), JanRipka (Rypka) i dr Zabihulah Safa, spadaju u najuglednije

autoritete to se ispisivanja istorije u persijskoj knjievnosti tie.Prema tvrdnjama dananjih uenjaka iz ove oblasti, metodepisanja istorije persijske knjievnosti delimo u nekoliko kategor-ija:

1. sakupljanje istorije persijske knjievnosti na osnovuistorijskih podataka o raznim politikim dinastijama koje suvladale u naunim krugovima persijskog jezika i knjievnosti;

2. sakupljanje istorije persijske knjievnosti na temeljuknjievno filosofskih kola;3. prikupljanje istorije persijske knjievnosti na temelju

raznih knjievnih stilova, koji su nastajali tokom istorije;4. prikupljanje istorije knjievnosti na osnovu knjevnih

vrsta;5. prikupljanje istorije knjievnosti zasnovano na svim

pomenutim metodama u gore etiri take.

Kada bi jedan istraiva politike istorije, prilikom razvi-janja svoga rada, stavio glavni akcenat na dinastije koje su bilena vlasti, pri emu bi samo sekundarno razmotrio pitanje kul-ture, civilizacije i knjievnosti, on bi, ustvari, uinio ono to je

7/29/2019 book40_001-016

14/16


prirodno i oekivati od njega. No, jedan pisac istorije kulture,knjievnosti i umetnosti e moi da, umesto politikih dinastija,za temelj svoga rada odredi kulturna razdoblja, te da nekolikovelikih mislilaca, koji su imali svoj vlastiti stil, predstavi kao uti-cajne izvore knjievnog duha. S kakvom bi se potekoomsuoili kada bi npr. umesto da kaemo gaznovidsko, selduko,harazmahidsko, mongolsko ili tejmuridsko razdoblje, kazali inapisali Ferdosijeva, Sana'ijeva, Nezamijeva, Sa'dijeva, Mevlan-ina, Sa'ibova ili... epoha? Potrebno je da razjasnimo da li, usvojim istraivanjima o kulturi, tvrdimo da je politika primarna

i od kljune vanosti ili su nam, pak, knjievni i kulturni temeljinajvaniji. Moemo li, dakle, kulturu svakog naroda i nacijezamisliti kao nepregledan okean, u kome plove brodovi poli-tike?

Naravno, kultura i politika uzajamno utiu jedno nadrugo, no, na istraivau je da pojasni koje od to dvoje, ipak,dominira nad onim drugim. Stoga, nipoto se za ozbiljnoistraivanje ne moe prihvatiti jednostrano sagledavanje uticaja

jednog na ono drugo. Istraiva knjievnosti, u svemu tome,prirodno je, bez osvrtanja na to koji je od ova dva elementa kul-ture i politike, u odreenom razdoblju, bio dominantniji, mora,udovoljavajui zahtevu svog osobenog kulturnog obzira, da senajvie okrene svojoj struci i da jo vie doara bletanje obzorjakulture i knjievnosti, klonei se, pritom, prekomernih ili zane-marujuih iskaza o ovoj politikoj dinastiji ili onom ratnom

vojskovo

i. ta ako za jednog osvajaa kaemo da je bio eljanubistava i krvoprolia, a ono istoga, drugi narodi i narodnosti

koji govore persijski jezik, nazivaju velikim spasiteljem? Tako bijednostrani iskazi te vrste umanjili kulturnu vanost naegarada i same nas uvukli u politike i meunarodne netrpelji-vosti. Po miljenju pisca ovih redaka, istoriju knjievnosti trebaispisivati u svetlu razvoja i usavravanja pesme, prie, drame imedija. Ukoliko se jo tome pridodaju druge teme iz raznih

nauka, odnosno iz istorije, politke, geografije, alhemije, magijeula vida, onda emo pred sobom imati delo koje lii na enciklo-pediju. Teme koje su razvijane u ovoj knjiici, samo su poreanepo jednoj inovativnoj skici, i pri tome smo se, kao pisanim

7/29/2019 book40_001-016

15/16

Uvod 15

izvorom u polju istorije persijske knjievnosti, posluilipomenutim knjievnim delima istaknutih iranskih i neiranskihpisaca.

U poetku su razmatrane odreene filosofske i teolokekole koje su, u ulozi kulturnih uporita, uzdigle knjievna dela.U sledeim delovima se govori o knjievnim stilovima i o tomekoji pojedinaan stil odgovara kojoj filosofskoj koli. U zadnjemdelu se govori o knjievnim vrstama. Prema tome, pri ispisi-vanju ovog dela se insistiralo na koli, stilu, razdobljima iknjievnim vrstama.

Na kraju se iskreno zahvaljujem Ahmedu Rasuliju i M.Akbariju koji su mi pomogli u ispisivanju, pribavljanju izvora iu pripremi za tampu ove sadrine.

Ahmed Tamimdari

7/29/2019 book40_001-016

16/16


book40_001-016

Documents

Transcript of book40_001-016