ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ

ΚΑΪΜΑΚΑΜΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣΓεωπόνος Α.Π.Θ.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 27/01/10

Τι είναι Βιοκαύσιμα;

• Τα καύσιμα που προέρχονται από Βιομάζα• Βιομάζα οποιοδήποτε υλικό παράγεται από

ζωντανούς οργανισμούς • Υγρά- Στερεά- Αέρια• Ανανεώσιμα καύσιμα• Χαμηλές εκπομπές CO2

• Βιοντίζελ- Βιοαιθανόλη

Από ποια προϊόντα παράγονται;

• ΗΠΑ: Καλαμπόκι, Σόγια• Ε.Ε.: Λιναρόσπορος, Ελαιοκράμβη, Ηλίανθος• Βραζιλία: Ζαχαροκάλαμο• Ασία: Κυρίως Φοινικέλαιο• Βιοδιασπώμενα απόβλητα

Ιστορικά

• Τα πρώτα καύσιμα που χρησιμοποιήθηκαν από τον άνθρωπο ανήκαν στην κατηγορία των βιοκαυσίμων.

• Ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία έτη• Χρήση στις οδικές μεταφορές κατά τα τελευταία 15 έτη.• Φιλοπεριβαλλοντικές Πολιτικές

Κριτικές για τα Βιοκαύσιμα• Ως πρόσφατα οι υποστηρικτές των βιοκαυσιμων δεν είχαν

συναντήσει μεγάλα εμπόδια• Σήμερα παρατηρούνται αμφισβητήσεις από πολλούς

ορίζοντες• Αναλυτές αναφέρονται σε επερχόμενη οικολογική και

ανθρώπινη καταστροφή• «biofuelwatch», Ζητάει την εγκατάλειψη των στόχων της Ε.Ε. για τα βιοκαύσιμα

Χώρες με την μεγαλύτερη παραγωγήΧώρα 2004 2005 2006USA 3.54 4.26 4.85BRAZIL 3.99 4.23 4.49PRC 0.96 1.00 1.02

INDIA 0.46 0.45 0.50FRANCE 0.22 0.24 0.25GERMANY 0.07 0.11 0.20

RUSSIA 0.20 0.20 0.17CANADA 0.06 0.06 0.15

SOUTH AFRICA

0.11 0.10 0.10

THAILAND 0.07 0.08 0.09

(****Δισεκατομμύρια gallons)

Οικονομική προσέγγιση• Καταρχήν η ενεργειακή απόδοση των βιοκαυσίμων συγκριτικά με τα

χρησιμοποιούμενα ορυκτά καύσιμα είναι άνιση. • Τα φυτά τα οποία είναι πραγματικά αποδοτικά ζουν μόνο σε τροπικές

περιοχές: όπως είναι το ζαχαροκάλαμο για την αιθανόλη και τα φοινικόδεντρα για πετρέλαια. Η απόδοση του ζαχαροκάλαμου είναι διπλάσια του καλαμποκιού.

• Οι μέθοδοι καλλιέργειας αμφισβητούνται• Θα ήταν οικονομικά παρανοϊκό να αφιερωθεί πολλή ενέργεια μέσω της εντατικής χρήσης λιπασμάτων για να παραχθεί ενέργεια, λένε ειδικοί• Ανταγωνισμός εδαφών για τα 4 F: food (τρόφιμα), feed (ζωοτροφές), fiber (υφάσματα), fuel (καύσιμα)

Παρόλα αυτά πρέπει να τονιστεί ότι η παραγωγή βιοκαυσίμων ενδεχομένως να συνεισφέρει θετικά στην ανάπτυξη μιας οικονομίας με :

• αύξηση των εξαγωγών, • δημιουργία ενός περιβάλλοντος ενεργειακής σταθερότητας,

ανάπτυξη του αγροτικού τομέα ,• του τομέα μεταποίησης και εμπορίας,• μείωση της ανεργίας , • αύξηση των επενδύσεων, • κοινωνικοοικονομική ευημερία γενικότερα. • Επιπλέον η χρήση νέων τεχνολογικών καινοτομιών έχει οπωσδήποτε θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη της οικονομίας.

Αποδόσεις • Μεγάλο εύρος (εποχή σποράς, είδος, ποικιλία)• Όσο αφορά την ελαιοκράμβη η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη

και χρησιμοποιείται για την παραγωγή βιοντίζελ έχουν αναφερθεί αποδόσεις περίπου 350 κιλά/στρ. στην Ε.Ε. κατά μέσο όρο, στον Καναδά 320 κιλά/στρ., στην Χιλή 140 κιλά/στρ.

• Ισοζύγιο μάζας για την παραγωγή μεθυλεστέρα ελαιοκράμβης: 1 τόνος σπόρου ελαιοκράμβης 0,41 τόνοι ακατέργαστο λάδι 0,40 τόνοι καθαρό λάδι 432 λίτρα περίπου Βιοντίζελ.

Τιμές

• Ακαθάριστη Πρόσοδος για την παραγωγή α’ ύλης + Επιδότηση

Σχετικά με το θέμα της τιμής της παραγόμενης ποσότητας παρατηρείται μεγάλο εύρος διακυμάνσεων μεταξύ κρατών όπως και της επιδότησης Ενδεικτικά όσο αφορά τον σπόρο της ελαιοκράμβης στην Ε.Ε. οι τιμές κινούνται κατά μέσο όρο στα 30 ευρώ/ 100 κιλά, χωρίς την επιδότηση

• Τα στοιχεία επί των οποίων βασίστηκε η προσέγγιση του κόστους παραγωγής προέρχονται από διάφορες πηγές, είναι αποσπασματικά , δεν καλύπτουν ενιαία χρονική περίοδο και πρέπει να θεωρούνται ενδεικτικά.

• Κόστος Α’ ύλης= 75-80% του συνολικού κόστους• Κόστος μεταποίησης= 0.20 Ευρώ ανά παραγόμενο λίτρο• Συνολικό κόστος= 0.70- 0.90 Ευρώ ανά λίτρο στην Ε.Ε.Το κόστος παραγωγής είναι δυνατό να μειωθεί με εισαγωγή νέων ποικιλιών, χρήση τεχνολογικών καινοτομιών κτλόμως έρευνες δείχνουν ότι αυτό δεν είναι εφικτόστην παρούσα φάση. Το κόστος παραγωγής περιλαμβάνει:Δαπάνες για αγορά λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων,Καύσιμα, Εργασία

Κόστος Παραγωγής

Μελέτη για το βιοντίζελ της Ε.Ε. για την προώθηση των ελαιούχων σπόρων και των πρωτεϊνούχων φυτών». Γερμανία 2002

Κατηγορία Δαπάνης Κόστος, Ευρώ/στρέμμα

Μεταβλητό κόστος 58,9

-Αξία Σπόρου 3,68

-Λιπάσματα 18,41

-Φυτοπροστασία 14,32

-Δαπάνες Ιδιόκτητων Μηχανημάτων

16,36

-Λοιπές Δαπάνες 6,14

Σταθερό Κόστος 65,45

-Κόστος Μηχανημάτων 16,36

-Αμειβόμενη εργασία 14,32

-Ενοίκιο Εδάφους 15,34

-Λοιπές Σταθερές Δαπάνες 10,23

-Τόκοι 9,20

Συνολικό Κόστος (Μεταβλητό και Σταθερό)

124,35

Το συνολικό κόστος παραγωγής του σπόρου της ελαιοκράμβης με παραγωγή 400 κιλά/στρέμμα, έχει ως ακολούθως:

Με συνολικά έσοδα 109,4 ευρώ/στρ. (Αξία παραγωγής 81,8 ευρώ/ στρ. και επιδότηση27,6 ευρώ/στρ.) προκύπτει ζημία 14,95 ευρώ/στρ.

Ανταγωνιστικότητα• Εκτιμήσεις από πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα

βιοκαύσιμα γίνονται ανταγωνιστικά όταν η τιμές των ορυκτών καυσίμων και μάλιστα του αργού πετρελαίου φτάσουν στην Ε.Ε. περίπου στα 85 ευρώ/ βαρέλι, ενώ στις ΗΠΑ περίπου 50-60 δολάρια/ βαρέλι. Για την Βραζιλία έρευνες δείχνουν ότι τα βιοκαύσιμα συναγωνίζονται τα ορυκτά καύσιμα όταν οι διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου κυμαίνονται μεταξύ 25- 30 δολάρια/ βαρέλι!

Γενική Διαπιστωτική Άποψη• Όπως προκύπτει από την διεθνή βιβλιογραφία και κυρίως την Ευρωπαϊκή

εμπειρία, όλες οι χώρες πιστεύουν ότι είναι οικονομικά βιώσιμες οι

εκμεταλλεύσεις που προσανατολίζονται στην παραγωγή βιοκαυσίμων μόνο με

την χορήγησης οικονομικών κινήτρων, όπως είναι : φοροαπαλλαγές, επιβολή

μεγαλύτερης φορολογίας στα ορυκτά καύσιμα,, χορήγηση επιδοτήσεων στους

παραγωγούς που

παράγουν πρώτη ύλη, άλλα δημοσιονομικά μέτρα

και πάνω από όλα πολιτική βούληση για εφαρμογή

φιλοπεριβαλλοντικών πρακτικών οι οποίες

ανταποκρίνονται στην γενικευμένη κοινωνικά απαίτηση.

• Αναφορικά με τα γεωργικά εισοδήματα , πιστεύεται ότι η παραγωγή βιοκαυσίμων στα πλαίσια ενός στρατηγικού και επιχειρησιακού «στοχευόμενου» συστήματος, που να υποστηρίζεται ανταποδοτικά από την πολιτεία μπορεί να υποκαταστήσει ορισμένες καλλιέργειες και ειδικότερα στην χώρα μας, των οποίων η βιωσιμότητα αμφισβητείται με τις υφιστάμενες αποδόσεις και τις διεθνής τιμές. Η άποψη αυτή ενισχύεται περισσότερο όσο:

1. Αυξάνονται οι τιμές του αργού πετρελαίου2. Γίνετε πληρέστερη αξιοποίηση των παραπροϊόντων που προκύπτουν από

την παραγωγική διαδικασία των βιοκαυσίμων3. Παρατηρείται έντονη εναρμόνιση της γεωργικής παραγωγής με το περιβάλλον μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές και οδηγίες• Σήμερα ως συμφέρουσα λύση για την παραγωγήΒιοκαυσίμων προβάλει η χρήση προιόντων ζωικήςΠροέλευσης με το συνολικό κόστος παραγωγής στιςΔιεθνής αγορές να κυμαίνεται μεταξύ 0.5-0.6$/ λίτρο

Περιβαλλοντική Διάσταση

• Θετικές και αρνητικές επιπτώσεις• Έχουν εκπονηθεί αρκετές μελέτες έως και σήμερα που επιχειρούν

συγκρίσεις όσο αφορά τα περιβαλλοντικά οφέλη και πιο συγκριμένα πόσο μειώνονται οι εκπομπές επιβλαβών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα από την χρήση βιοκαυσίμων, ορυκτών καυσίμων και φυσικού αερίου. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία τα βιοκαύσιμα οδηγούν σε μείωση των αερίων που συνδέονται άμεσα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

• Περιεκτικότητα σε οξυγόνο 30%• Τέλειες Καύσης

• Έχουν εκπονηθεί αρκετές μελέτες έως και σήμερα που επιχειρούν συγκρίσεις όσο αφορά τα περιβαλλοντικά οφέλη και πιο συγκριμένα πόσο μειώνονται οι εκπομπές επιβλαβών σωματιδίων στην ατμόσφαιρα από την χρήση βιοκαυσίμων, ορυκτών καυσίμων και φυσικού αερίου. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία τα βιοκαύσιμα οδηγούν σε μείωση των αερίων που συνδέονται άμεσα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

• Τα βιοκαύσιμα χρησιμοποιούνται ως μείγμα

ΕΒ10 ΕΒ85

CO -16% Μη σημαντική στατιστικά

Ακετααλδεϋδη +108%

Βενζόλιο +15% -76%

1,3 Βουταδιένιο +16% -77%

Οξείδιο του Αζώτου Μη σημαντική στατιστικά -45%

Μεθάνιο Μη σημαντική στατιστικά

Εκπομπές Φορμαλδεΰδης Μη σημαντική στατιστικά +73%

Διοξείδιο του άνθρακα Μη σημαντική στατιστικά Μη σημαντική στατιστικά

Καύσιμο βιοαιθανόλης σε ανάμειξη 10% και 85% αντίστοιχα με το συμβατικό καύσιμο παρατηρούμε μεταβολές στην εκπομπή επιβλαβών αερίων και σωματιδίων όπως φαίνονται παρακάτω:

ΒΒ100 ΒΒ20HC -67% -20%Carbon Monoxide

-48% -12%

Particulate matter

-47% +2%

NO +10% -20%Sulfates -100% -13%Polycyclic aromatic HC

-80% -10%

Βιοντίζελ στους κινητήρες τύπου ντίζελ, σε αναλογία 20% και 100% αντίστοιχα.

Αρνητικές Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις

• Καταστροφή Δασών για γεωργική χρήση• Διάβρωση εδάφους από εισροές• Υποβάθμιση ποιότητας των υδάτων• Ένταση φαινομένου λειψυδρίαςΟπωσδήποτε τα παραπάνω είναι δυνατό να μετριαστούν με

εφαρμογή καλών γεωργικών πρακτικών σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία

• Ως συμπέρασμα προκύπτει ότι ναι μεν η ενέργεια από την χρήση βιοκαυσίμων είναι καθαρή και τα περιβαλλοντικά οφέλη θεωρούνται σημαντικά όταν όμως προχωρήσουμε στην ανάλυση του κύκλου ζωής των βιοκαυσίμων προκύπτει ότι για την παραγωγή του χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού και ενέργειας με τα πλεονεκτήματα από την χρήση τους να σταθμίζονται.

Βιοκαύσιμα αντί για Τρόφιμα;

• Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ η τάση χρήσης βιοκαυσίμων έχει οδηγήσει σε αύξηση των τιμών των τροφίμων λόγω μείωσης της προσφοράς χωρίς ωστόσο να παρατηρηθεί μείωση στην συνολική εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου

• Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) εκτιμά ότι η κρατική εύνοια στην παραγωγή και χρήση βιοκαυσίμων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, απειλεί να διατηρήσει σε υψηλά επίπεδα τις τιμές των τροφίμων. Όπως αναφέρει η έκθεση του FAO ενώ τα βιοκαύσιμα θα περιορίσουν κατ' ελάχιστο την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων μέσα στην ερχόμενη δεκαετία, από την άλλη θα έχουν δεινές συνέπειες στις τιμές ων τροφίμων και τη διατροφική ασφάλεια».

• Αν, για παράδειγμα, η ζήτηση για βιοκαύσιμα αυξηθεί κατά 30% το 2010, η τιμή των ζαχαρότευτλων θα ανέλθει κατά 26%, του καλαμποκιού κατά 11% και των μαγειρικών ελαίων κατά 6%, σύμφωνα με το FAO. Τα μέλη περιβαλλοντικών και ανθρωπιστικών οργανώσεων κατηγορούν τα βιοκαύσιμα για την αύξηση στις διεθνείς τιμές τροφίμων. Οι παγκόσμιες δαπάνες για εισαγωγές τροφίμων αναμένεται να αυξηθούν κατά 26%.

Μήπως υπάρχει άλλη λύση;• Η Mercedes έχει ήδη ένα προχωρημένο πρόγραμμα που

συνίσταται στην καλλιέργεια ενός θάμνου που φύεται σε άγονη γη και δεν ανταγωνίζεται τα φυτά που χρησιμοποιούνται για διατροφή. Μάλιστα δεν αποκλείεται να καταστεί δυνατόν να χρησιμοποιούνται για την κίνηση των αυτοκινήτων γεωργικά απόβλητα ή τα άχρηστα τμήματα ενός φυτού.

Τα βιοκαύσιμα στην Ελλάδα• Μόνο εφόσον δοθούν τα αναγκαία οικονομικά κίνητρα θα

αναπτυχθούν οι καλλιέργειες ενεργειακών φυτών στην Ελλάδα, έδειξε μια πρόσφατη μελέτη που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Αγροτικής και Συνεταιριστικής Οικονομίας της ΠΑΣΕΓΕΣ. Και οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μάλλον υπερβολικές είναι οι προσδοκίες που καλλιεργούνται σε σχέση με τα ενεργειακά φυτά στην Ελλάδα, εφόσον, για να είναι βιώσιμη η ενεργειακή καλλιέργεια, χρειάζεται ισχυρή επιδότηση, μεγαλύτερη των 4,5 ευρώ

το στρέμμα που δίδεται τώρα.

• Περίπου 6 εκατομμύρια στρέμματα σε 21 νομούς της Ελλάδας θα αδρανοποιηθούν, τονίζουν οι επιστήμονες, αφού μετά την εφαρμογή της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) πολλοί αγρότες που καλλιεργούσαν τεύτλα, καπνό, βαμβάκι, μαλακό και σκληρό στάρι και καλαμπόκι εγκαταλείπουν την καλλιέργεια. Από αυτά τα στρέμματα υπολογίστηκε ότι τουλάχιστον το 60%, περίπου 3,7 εκατ. στρέμματα, πρέπει να καλλιεργηθούν με ενεργειακά φυτά, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της χώρας που απορρέουν από την εφαρμογή των Κοινοτικών Οδηγιών.

• Πρόκειται για την οδηγία 2003/30 για τα βιοκαύσιμα που ορίζει ότι έως το 2010 το 5,75% των καυσίμων που χρησιμοποιούνται στις μεταφορές πρέπει να προέρχεται από βιοκαύσιμα, και την οδηγία 2001/77 για την ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ, που καθορίζει ότι έως το 2010 η βιομάζα πρέπει να συμμετέχει σε ποσοστό 1,2% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.

• Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, προκειμένου οι αγρότες να διατηρήσουν το ίδιο καθαρό εισόδημα με αυτό που έχουν σήμερα καλλιεργώντας βαμβάκι, καλαμπόκι καπνό, τεύτλα ή σιτηρά αλλά και οι μονάδες επεξεργασίας που θα δημιουργηθούν να είναι βιώσιμες, θα πρέπει οι παραγωγοί να λάβουν σημαντικά υψηλότερη επιδότηση από αυτή που δίδεται σήμερα από την Ε. Ε. για την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, δηλαδή 4,5 ευρώ το στρέμμα.

• Ωστόσο η απαιτούμενη επιδότηση θα είναι χαμηλότερη των ποσών που δίδονται για τις «συμβατικές» καλλιέργειες

που προαναφέρθηκαν. Ασφαλώς υπάρχει πάντα η «λύση» της εισαγωγής φθηνής πρώτης ύλης για βιομάζα από τρίτες χώρες, προκειμένου να παρασκευαστούν εγχώρια τα αναγκαία από τις κοινοτικές οδηγίες βιοκαύσιμα.

Συμπεράσματα

• Τα βιοκαύσιμα προβάλλουν ως λύση λόγω των ωφελειών ως προς το περιβάλλον γενικότερα και ειδικότερα της διατήρησης των φυσικών ανανεώσιμων πόρων. Οι χημικές ιδιότητες των βιοκαυσίμων είναι πολύ διαφορετικές από τις ιδιότητες των ορυκτών καυσίμων λόγω κυρίως της παρουσίας οξυγόνου το οποίο απαντάται σε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά. Ωστόσο η αποδοτική καλλιέργεια ενεργειακών φυτών προϋποθέτει την χρήση ποιοτικών εδαφών υψηλής παραγωγικότητας, οπότε προκύπτει το ερώτημα βιοκαύσιμα ή τρόφιμα.

• Μειονεκτήματα 1. Αύξηση των τιμών των αγροτικών προϊόντων

2. Καταστροφή των τροπικών δασών3. Υποσιτισμός και πείνα σε φτωχές χώρες από την έλλειψη βασικών αγαθών4. Ενδεχόμενη παγκόσμια οικονομική αστάθεια5. Νέες πηγές πληθωριστικών πιέσεων7. Διατάραξη του οικοσυστήματος

• Πλεονεκτήματα1. Τα σημαντικότερα οφέλη είναι περιβαλλοντικά, οικονομικά και

γεωπολιτικά.2. Μείωση των εκπομπών κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα και του

διοξειδίου του θείου. 3. Παράλληλα παρέχεται μία σημαντική νέα πηγή εισοδήματος στους

αγρότες που καταφεύγουν στις ενεργειακές καλλιέργειες. Κατ' αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται δραστικά η γεωργική οικονομία, ως κλάδος πλέον της λεγόμενης πράσινης οικονομίας, ανοίγοντας καινούριους ορίζοντες για οικονομολόγους, μηχανικούς γεωπόνους, χημικούς και περιβαλλοντολόγους.

4. Μείωση της εξάρτησης της από το πετρέλαιο5. Ταυτόχρονα, σε τοπικό επίπεδο δημιουργούνται νέες επιχειρηματικές

ευκαιρίες, με την κατασκευή μονάδων παραγωγής, τη διαχείριση των logistics αλλά και με τη δημιουργία σύγχρονων καθετοποιημένων μονάδων, των λεγόμενων βιο-διυλιστηρίων

…….Ευχαριστώ!!