Bilgi Ve Iletisim Teknolojilerinin Kentsel Sistemin Donusumune Etkileri Effects to Transformation of...

8/7/2019 Bilgi Ve Iletisim Teknolojilerinin Kentsel Sistemin Donusumune Etkileri Effects to Transformation of the Urban System…

http://slidepdf.com/reader/full/bilgi-ve-iletisim-teknolojilerinin-kentsel-sistemin-donusumune-etkileri-effects 1/170

1

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLER İNİN

KENTSEL SİSTEMİN DÖNÜŞÜMÜNE ETK İLER İ

(Yüksek Lisans Tezi)

DANIŞMAN

Doç. Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR

AYSUN BEYİT

034228001014

KONYA - 2006



2

ABSTRACT

EFFECTS TO TRANSFORMATİON OF THE URBAN SYSTEM OF

İNFORMATİON AND COMMUNİCATİON TECHNOLOGİES

Owing to continuous developing information and technological developments,

regional administrations or governments offer suitable solutions to problems by

suggesting new ideas and presenting multi directional service in the light of the

requirements.

The information and communication technologies offer to municipality about public

relations, participant management, social responsibility, e-business, e-service,e-trade, in

additon to improving e-municipality by arranging for informations about urbans for

which regional governments or administrations is responsible according to current

technology.



3

ÖZET

BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLER İNİN KENTSEL SİSTEMİN DÖNÜŞÜMÜNE

ETK İLER İ

Bilgi ve iletişim teknolojileri kentlerin çok yönlü hizmet verme

gereksinimleri doğrultusunda yeni ufuklar açmakta ve uygun çözümler

sunabilmektedir. Bilişim teknolojileri yerel yönetimlerin odak noktası olan

kentlere ilişkin verilerin güncel teknolojiye dayalı olarak yapılandırarak e-

belediye uygulamasını geliştirmiş olmakla birlikte belediyelere halkla

ilişkiler, katılımcı yönetim, sosyal sorumluluk, e-iş, e-hizmet, e-ticaret

alanlarında yeni olanaklar sunmaktadır.



4

TABLO LİSTESİ

Tablo 1............................................................................................................................ 58Tablo 2............................................................................................................................ 71

Tablo 3.......................................................................................................................... 104



5

GİRİŞ

Bilgi toplumu düzeyine ulaşabilmek, çağımız toplumlar ının en belirgin hedefidir. Bilginin

stratejik kaynak olarak kabul edildiği bilgi toplumlar ı

nda bilgi, bilgi teknolojilerinin sağladı

ğı

imkanlarla üretilmekte, sınıflandır ılmakta ve ulaşılabilir k ılınmakta; toplumsal ve kurumsalsorunlar ın çözümünde kullanılabilmektedir. Günümüzde bilgi bireylerin, organizasyonlar ın vedevletlerin sahip olabilecekleri en stratejik kaynak olarak kabul edilmektedir.

Günümüz dünyası, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişin temellerinin atıldığı,değişim ve dönüşümlerin inanılmaz bir hızla yaşandığı bir dünya olmuştur. Bilgi ve iletişimteknolojilerinin, ekonomide, toplum yaşamında ve kültürde kalıcı değişiklikler yarattığı bir süreçten geçiyoruz. Ulusal ekonomik gelişme ve rekabet stratejisini bilgi ekonomisinedayandıran ülkeler, bilim, teknoloji ve bilişim alanındaki mevcut kurumsal yapılar ını yenidendüzenlemekte ve bu ekonominin gereklerine uygun yeni kurumsal yapılar oluşturmaktadırlar.



6

İÇİNDEK İLER

ABSTRACT……………………………………………………………………………..IÖZET…………………………………………………………………………………...IITABLO LİSTESİ....................................................................................................... IIIGİR İŞ............................................................................................................................ IV

BİR İNCİ BÖLÜM

KÜRESEL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLER İ

1.1. KÜRESELLEŞMENİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ........................... 1

1.2 KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN GELİŞİMİ...................................................... 4

1.3. KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN KAPSAMI VE BOYUTLARI.................... 5

1.3.1. Ekonomik Boyutları........................................................................ 7

1.3.2. Teknolojik Boyutları....................................................................... 7

1.3.3 Siyasal Boyutları............................................................................... 8

1.3.4 Sosyo-Kültürel Boyutları................................................................. 9

1.3.5 Ekolojik Boyutları........................................................................... 10

1.4.KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN AKTÖRLER İ............................................. 11

1.5. KÜRESELLEŞME-YERELLEŞME İLİŞK İSİ...................................... 12

1.6 KÜRESEL DÖNÜŞÜMDE KENTLER İN ARTAN ÖNEMİ................ 13

1.7 KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN TEMEL DİNAMİĞİ OLARAK

BİLİŞİM TEKNOLOJİLER İ.......................................................................... 14

1.7.1. Bilişim Sistemleri Kavramsal Çerçevesi..................................... 15

1.7.1.1. Bilgi Kavramı......................................................................... 16

1.7.1.2 Bilginin Anlamı, Önemi ve Yönetimi.................................... 17

1.7.1.3 Teknoloji Kavramı................................................................. 18

1.7.1.4 Teknolojinin Önemi ve Anlamı.............................................. 19

1.7.2 Bilişim Sistemleri Tanımı............................................................... 20



7

1.7.3 Bilişim Sistemlerinin Gelişimi Ve Unsurları................................. 21

1.7.4 Bilşim Teknolojisi............................................................................ 22

1.7.5 Bilişim Teknolojisinin Gelişimi...................................................... 23

1.7.6 Bilişim Teknolojilerinin Önemi...................................................... 24

1.7.6.1 Bilgisayar Nedir?............................................................................. 25

1.7.6.1.1 Bilgisayar ın Tarihsel Gelişimi............................................. 26

1.7.6.1.2 Bilgisayar teknolojisinde yaşanan gelişmeler...................... 26

1.7.6.2 Mikro-Elektronik.............................................................................. 27

1.7.6.3 Robotlar............................................................................................ 27

1.7.6.4 Biyo-Teknoloji.................................................................................. 28

1.7.6.5 Yeni Malzemeler.............................................................................. 28

1.7.6.6 İletişim Teknolojisi.......................................................................... 28

1.7.6.6.1 İletişimin Tanımı................................................................. 29

1.7.6.6.2 İletişimin Önemi.................................................................. 29

1.7.6.7 İnternet............................................................................................ 30

1.7.6.7.1 İnternet nedir?.................................................................... 30

1.7.6.7.2 İnternetin Tarihsel Gelişimi............................................... 31

1.7.6.7.3 İnternet Uygulamalar ı Ve Etkileri..................................... 32

1.7.6.7.3.1 E-Posta(E-Mail).................................................... 33

1.7.6.7.3.2 Word Wide Web(Www)....................................... 33

1.7.6.7.3.3 Haber Gruplar ı (Usenet)....................................... 33

1.7.6.7.3.4 İntranet(Kurumsal İnternet).................................. 34

1.7.6.7.3.5 Extranet................................................................. 34



8

İKİNCİ BÖLÜM

TEKNOLOJİNİN TOPLUMSAL DÖNÜŞÜME ETKİSİ

2.1. TOPLUMUN TANIMLANMASI.............................................................35

2.2 TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM....................................................................... 36

2.3. TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN YÖNÜ.................................................... 37

2.4. TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN DİNAMİKLER İ.................................. 39

2.4.1. Bilim ve Teknoloji................................................................................ 39

2.4.2. Nüfus..................................................................................................... 40

2.4.3. Doğal Çevre.......................................................................................... 40

2.4.4. Politik Yapı........................................................................................... 40

2.4.5. Kültürel Etkenler................................................................................. 41

2.5. TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN KENTSEL MEKANA OLUMSUZYANSIMALARI...................................................................................................... 41

2.5.1 Kentleşme.............................................................................................. 43

2.5.2 Göç........................................................................................................ 43

2.5.3.Gecekondu............................................................................................. 44

2.5.4. Konut Sorunu....................................................................................... 44

2.5.5. Çevre Kirliliği...................................................................................... 45

2.6 TEKNOLOJİNİN TOPLUMSAL DÖNÜŞÜME ETK İSİ...................... 46

2.7 TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM SÜRECİ........................................................ 48

2.7.1. İlkel Toplum........................................................................................ 48

2.7.2. Tarım Toplumu................................................................................... 49

2.7.2.1. Tar ım Toplumunun Temel Özellikleri....................................... 502.7.2.2. Tar ım Toplumunun Ekonomik Yapısı....................................... 512.7.2.3. Tar ım Toplumunun Siyasal Yapısı............................................ 522.7.2.4. Tar ım Toplumun Teknolojik Yapısı.......................................... 53

2.7.3 Tarım Toplumundan Sanayi Toplumuna Geçiş.............................. 53

2.7.3.1 Sanayi Devrimi........................................................................... 542.7.3.2 Sanayi Toplumu.......................................................................... 55



9

2.7.3.3 Sanayi Toplumunun Temel Parametreleri.................................. 57 2.7.3.3.1 Kentleşme.................................................................... 572.7.3.3.2 Modernite.................................................................... 582.7.3.3.3 Modern Devlet............................................................. 592.7.3.3.4 Bürokrasi..................................................................... 61

2.7.3.3.5 Mekanik Dünya Görüşü ve Fabrika Düzeni................ 622.7.3.3.6 Kapitalizm................................................................... 642.7.3.4.Sanayi Toplumun Teknolojik Yapısı......................................... 652.7.3.5.Sanayi Toplumun Ekonomik Yapısı.......................................... 652.7.3.6.Sanayi Toplumun Siyasal Yapısı............................................... 652.7.3.7 Sanayi Toplumunun Krizi......................................................... 66

2.7.4. Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geçiş................................. 66

2.7.4.1 Bilgi Toplumu............................................................................. 692.7.4.2 Bilgi Toplumunun Doğuşu......................................................... 72

2.7.4.3 Bilgi Toplumu Kavramı.............................................................. 732.7.4.4 Bilgi Toplumunun Temel Özellikleri........................................ 73

2.7.4.4.1 Bilginin Artan Önemi................................................. 742.7.4.4.2 Bilgi Sektörü............................................................... 742.7.4.4.3.Bilişim Teknoloji........................................................ 752.7.4.4.4.Sivil Toplum............................................................... 752.7.4.4.5 Küreselleşme.............................................................. 76

2.7.4.5 Bilgi Toplumunda Önem Kazanan Kavramlar.......................... 77 2.7.4.5.1 Yönetişim................................................................... 772.7.4.5.2 .Katılım....................................................................... 772.7.4.5.3.Hesap Verebilirlik...................................................... 782.7.4.5.4.Yargı Bağımsızlığı Ve Etkililik................................. 782.7.4.5.5.Şeffaflık Ve Bilgiye Ulaşım....................................... 782.7.4.5.6 Yerel Gündem 21.................................................... 792.7.4.5.7 Sürdürülebilir Gelişme............................................... 812.7.4.5.8 Sosyal Dayanışma...................................................... 812.7.4.5.9 Ekonomik Yapabilirlik............................................... 822.7.4.5.10 Ekolojik Sorumluluk................................................ 822.7.4.5.11.Yaşanabilirlik............................................................ 832.7.4.5.12 Sürdürülebilirlik........................................................ 832.7.4.5.13. Hakçalık................................................................... 84

2.7.4.5.14. Kentli Bağlı

lı

ğı

........................................................ 84 2.7.4.5.15. Yapabilir K ılmak..................................................... 84 2.7.4.6 Bilgi Toplumunun Yönetim Yapısı........................................... 85

2.7.4.6.1 Ulus Devletin Dönüşümü........................................... 852.7.4.6.2 Kamu Yönetiminde Değişim...................................... 872.7.4.6.3. Yerel Yönetimde Değişim......................................... 892.7.4.6.4 Yönetimden Yönetişime Geçiş.................................. 912.7.4.6.5 Yönetişim................................................................... 922.7.4.6.6 Yönetişimin Gelişimi................................................. 952.7.4.6.7 Yönetişimin Boyutlar ı Ve Uygulamalar.................... 99

2.7.4.6.7.1 Küresel Yönetişim....................................... 99

2.7.4.6.7.2 . Ulusal Yönetişim..................................... 1002.7.4.6.7.3. Yerel Yönetişim........................................ 1012.7.4.6.8.E-Devlet Nedir?........................................................ 1012.7.4.6.9 E-Devletin Amacı.................................................... 103



10

2.7.4.7 Bilgi Toplumunun Ekonomik Yapısı....................................... 1042.7.4.8.Bilgi Toplumunun Siyasal Yapısı............................................ 1052.7.4.9 Bilgi Toplumunun Kültürel Yapısı........................................... 105



11

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİLİŞİM TEKNOLOJİLER İNİN KENTSEL SİSTEMİN

DÖNÜŞÜMÜNE ETK İLER İ

3.1 KENT NEDİR ?........................................................................................ 107

3.2 SİSTEM KAVRAMI................................................................................ 110

3.2.1 Sistem Yaklaşımının Özellikleri........................................................ 111

3.2.1.1 Sistem – Alt Sistem İlişkisi........................................................ 111

3.2.1.2 Açık ve Kapalı Sistemler.......................................................... 111

3.2.1.2.1 Açık Sistem Özellikleri................................................ 111

3.3 KENTSEL SİSTEM................................................................................ 112

3.4. KENTSEL SİSTEMİN PARAMETRELER İ...................................... 113

3.4.1 Kentsel Mekân................................................................................... 113

3.4.2 Kentsel Ekonomi................................................................................ 114

3.4.3 Kentsel Siyaset.................................................................................... 115

3.5 KENTSEL SİSTEMİN DÖNÜŞÜMÜ.................................................... 116

3.5.1 Bilgi Kenti............................................................................................ 117

3.5.2 Küresel Kentler................................................................................... 119

3.5.3 Yeniden Tanımlanan Kent................................................................. 121

3.5.4 Yarışan Kentler................................................................................... 122

3.6 DİJİTAL KENT KAVRAMI................................................................... 123

3.7 DİJİTAL KENTİN KAPSAMI............................................................... 125

3.7.1 Bilgilendirme amaçlı hizmetler......................................................... 125

3.7.2 İletişim amaçlı hizmetler................................................................... 125

3.7.3 Halk katılımını sağlayacak hizmetler.............................................. 125

3.8 DİJİTAL KENTTE YÖNETİM............................................................ 127

3.9 DİJİTAL KENTTE AMAÇ.................................................................... 128

3.10 DİJİTAL KENTTE YURTTAŞ............................................................ 129

3.11 DİJİTAL KENTTE KATILIM............................................................. 1293.12.DİJİTAL KENT UYGULAMALARI................................................... 130

3.12.1 Türkiye’de İnternet........................................................................ 130



12

3.12.2 Belediyelerde İnternet.................................................................... 131

3.13 DİJİTAL KENT UYGULAMALARININ AVANTAJLARI............. 135

3.14 DİJİTAL KENT UYGULAMALARININ DEZAVANTAJLARI..... 136

SONUÇ............................................................................................................ 137KAYNAKLAR................................................................................................ 139



13

BİR İNCİ BÖLÜM

KÜRESEL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLER İ

1.1. KÜRESELLEŞMENİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

“Küreselleşme; zaman, mekân, nüfus, ekonomi, siyaset, bilim, teknoloji, kültür, ideoloji

gibi birçok sürecin sorgulanması ile gündeme gelen ve bazı değişimleri yansıtan karmaşık

içerikli bir kavramdır.”1 Bu bağlamda küreselleşme her alandaki değişimi ifade etmek için

kullanılan sihirli bir sözcük haline gelmiştir. Esas itibari ile ekonomik bir olgu olarak kar şımıza

çıkan küreselleşmenin yansımalar ı çok boyutludur. Küreselleşme tarihsel süreç içersinde ortayaçıkan bir realite olduğu kadar; uluslararası ticaretin yaygınlaşması, emek ve sermaye

hareketlerinin artması, ülkeler arasındaki ideolojik kutuplaşmalar ın sona ermesi ülkelerin gerek

ekonomik, gerekse siyasal ve sosyo-kültürel açıdan birbirlerine yak ınlaşmalar ı olarak da

tanımayabiliriz.2

Küreselleşme kavramı dünya insanlar ının tek bir dünya toplumunda, global toplumda

bütünleştirilme süreçlerine gönderme yapar. Ancak aynı zamanda çoğulculuğun ve

heterojenleşmeye de vurgu yapar. Küreselleşme, global insan koşullar ının ortaya çık ışını ve3

bilinç artışını anlatan bir kavramdır.4 Küreselleşme bir başka ifadeyle, kültürün, kitlesel

pazarlamanın, genetik mühendisliğinin, çok uluslu şirket gücünün yeni uluslar arası iş

bölümün, emeğin uluslararası hareketliliğinin ulus-devletlerin azalan gücünün,

postmodernizmin veya post-fordizmin Disneyleştirilmesi’ dir.5

OECD’ye göre küreselleşme üç faktörden oluşmakta: birincisi, ulus aşır ı şirketler gibi

güçlü ve yeni aktörlerin siyasal sahneye girişi, bilgisayar teknolojisinin iletişim ve

enformasyon alanındaki hızlı yayılımı, üçüncüsü ise regülasyon politikalar ının

benimsenmesidir.6 DPT’nin bir çalışmasında küreselleşme, ülkeler arasındaki ekonomik politik

1 Servet Karabağ, Mekanın Siyasallaşması, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2002, s.1222 .http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/kavram.htm 28.09.2002, s.13 Habibul, Haque Khonder, “Globalleşme Teorisi: Eleştirel Bir Değerlendirme” (Çev. Betül Duman), TürkiyeGünlüğü, s.44, Ocak-Şubat 1997, s.674 M. Akif Çukurçayır, Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s.925 Peter Marcuse, “Küreselleşmenin Dili” (Çev.Ali Tartanoğlu), Mülkiye Dergisi, Cilt: XXV sayı: 229, Ankara,Temmuz-Ağustos 2001, s.2016 Mürteza Hasanoğlu “Küreselleşmenin Devlet Yönetimine Etkileri”, Türk İdare Dergisi, sayı: 434, Yıl:74,Ankara, 2002 s.172

http://www.canaktan.org/yeni=trendler/globalle%EE%AD%A5/






14

sosyal ilişkilerin yaygınlaşması, ideolojik ayr ımlara dayalı kutuplaşmalar ın çözülmesi ve

ülkeler arasındaki ilişkilerin yoğunlaşması olarak tanımlanmıştır.7

Anlaşıldığı gibi ekonomik ve toplumsal yazınında hemen her konu bir biçimde

küreselleşme ile ilişkilendirilmiş, küreselleşme mevcut durumu açıklanan bir olgu, eğilimleriyansıtan bir süreç ya da idealize ve paradoksal öğeler de içeren küreselleşme herkesin farklı

anlam yüklediği bir kavram haline gelmiş, böylece küreselleşmeyi ekonomik toplumsal

sorunlar ın sebebi, sonucu ya da çözüm yolu olarak gören birçok yaklaşım geliştirilmiştir.8

Günümüzde ekonomik, sosyal, siyasal yapılanmalar ın büyük bir dönüşüm ve değişim

geçirmekte olduğu herkesçe kabul edilen bir durum. Yaşanan bu dönüşümün boyutlar ını

açıklamada bir tak ım söylemeler ortaya çıkmaktadır: sanayi toplumdan bilgi topluma geçiş,

fordist üretimden post-fordist üretime geçiş, ulus-devlet dünyasından küreselleşmiş dünyayageçiş, modernist düşünceden post-modernist düşünceye geçiş sürecidir. İşte değişim ve

dönüşüm sürecinin boyutlar ını açıklamada küreselleşme kavramı “anahtar kod” olarak

görülmektedir.9 Habermas’ın belirttiği gibi küreselleşme kavramı ile sona ulaşmış bir nihai hali

değil, devam etmekte olan bir süreç yaşanmaktadır. Ve ulaşım, iletişim ve değişim ilişkilerinin

ulusal sınırlardan taşacak şekilde yoğunlaşma ve çapının büyümesini ifade etmektedir.10

Kavram bu şekilde idealize edildiğinde küreselleşme, dünya üzerindeki tüm devletleri ve

uluslar ı

kapsayan ve bunlar ı

n tümünün içinde eşit koşullarda yer aldı

ğı

bir süreç olarak sunulmaktadır. Böylece dünyada yaşayan bütün insanlar ın ortak bir kaderi paylaştığını, politik,

ekonomik, kültürel ilişkilerin tek bir dünya devleti oluşturmaya doğru gittiğini vurgular.

Sonuçta bir süreç insanlığın ulusal sınırlar ın kalktığı belirsizleştiği bir yapıya götürecektir.

Küreselleşme olgusuna bu türden bir yaklaşımın temel varsayımı, küreselleşmenin

türdeşleştirici bir süreç olduğudur.11 Ancak küreselleşme farklılığı (heterojenliği)

meşrulaştırmıştır da.12

7 Bahaettin Balçık, “Küreselleşme ve Yönetim Anlayışındaki Değişmeler” Selçuk Üniversitesi Sosyal BilimlerMeslek Yüksek Okulu Dergisi, sayı: 2, Konya, 1999 s.2 8 Gülten Demir, Küreselleşme Üzerine, A.Ü. SBF Dergisi, 56-1, Ocak-Mart 2001, s.749 Gülise Gökçe, “Küreselleşme ve Yerelleşme İlişkileri Üzerine Bir Tartışma”, (Der. M. Akif Çukurçayır ve Ayşe

Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.205-20610 Jurgen Habermas, Küreselleşme ve Milli Devletlerin Akibeti, (Çev: Medeni Beyaztaş), Bak ış Yayınlar ı,İstanbul, 2002, s.8311 Demir a.g.m., s.7512 Ali Yaşar Sar ı bay, Postmodernite Sivil Toplum ve İslam, Alfa Yayınlar ı, İstanbul, 2001, s.214



15

Bu çerçeveden bak ıldığında sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru yol alınırken,

küreselleşmeye rağmen yerelleşme eğilimleri kendin hissettirmektedir. Buna küreselleşmeyle

gelen yerellik de diyebiliriz.13

Küreselleşme farklı kültürlerin birbirlerine göre konumlar ını dikkate alan bir süreçtir.Dolaysıyla bir kültürel bütünleşme umulmamakta, farklılıklar ın göreli konumlar ı

belirtilmektedir. Dünya kendi içinde olmaktan kendisi için olma doğru farklılaşmıştır. Bu

doğrultuda Robertson küreselleşmeyi kültürel olarak homojenleştirici güçlerin diğer kültürler

üzerindeki egemenliğinin zaferi şeklinde değerlendiren bak ışlara katılmamaktadır.14

Küreselleşen dünyanın yönü demokrasi ve adem-i merkeziyetçi yapılanmalardan yanadır.

Dünyada bir yandan küreselleşme süreci yaşanırken, aynı zamanda yerelleşme süreci

yaşanmaktadır. “İlk bak ışta birbiri ile çelişir görünün bu iki yönlü gelişme süreci bağlamındaküreselleşeme eğilimi, geleneksel ulus-devlet kavramını ve ulus-devletler arasındaki

uluslararası ilişkilerin yapısını dönüştürmektedir; buna kar şılık yerelleşme süreci ise

küreselleşme eğiliminin kendi bünyesinde taşıdığı tekdüze ve merkeziyetçi anlayışlar ı yeniden

üreterek ve birbirine eklemleyerek daha insani ve yaşanabilir bir dünyanın yaratılmasına

katk ıda bulunmaktadır.15

Günümüzde gelinen noktada, yerel yönetimlere dair yeni anlayışlar ın çok farklı

içeriklere sahip olduğunu ve geleneksel uygulamalar ın artık tutunmadığını görmemek mümkün

değildir.16

Küreselleşme ile ilgili değerlendirilen konular, dünya çapındaki gelişmeleri içeren

değişim ve yeniliklerle ilgilidir. Bu bağlamda küreselleşme konusunda gündeme gelen

konular ın başında devlet, özellikle ulus-devlet gelir. Çünkü değişim ve bütünleşmeyi sağlayan

her ekonomik ve teknolojik gelişme sosyal ve politik yapılar ı da etkilemektedir.17

Küreselleşme sürecinde yapılan tartışmalar ın başında ulus-devlet gelmekte küreselleşme ile

beraber sorgulanmaktadır. Küreselleşme devlet ağırlıklı uluslararası ilişkilerden, siyasal

aktörlerin çoğullaştığı küresel ilişkilere geçici temsil etmektedir. 18Bu bağlamda küreselleşme

devlet egemenliğinin alansal niteliği içinde kurulan ulusal kültür, ulusal politikalar, ulusal

kimlik gibi millet ve devletin birliğine yönelik çözülmelere neden olabilecek gelişmeler

13 Mustafa Gökmen, “Yerel Yönetimlerde Özerklik Eğilimleri, Avrupa ve Türkiye” (Der: Bekir Parlak HüseyinÖzgür) Avrupa Birliği ve Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yöntemler, Alfa Yayınlar ı, İstanbul, 2002,s.10014 Rana A. Aslanoğlu, Kent, Kimlik ve Küreselleşme, Asa Yayınlar ı, Bursa, 1998. s.132-13315 Gökmen, agm, s. 106-10716 Bekir Parlak, “Küreselleşme Sürecinde Modern Ulus-Devlet ve Kamu Yönetimi” (Ed. Muhittin Acar & HüseyinÖzgür) Çağdaş Kamu Yönetimi I, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003, s: 37417 Karabağ, a.g.e, 12418 Gökçe, agm, s.206



16

içerir.19 Aynı zamanda sermayenin artık ulusal değil, küresel bir nitelik taşıdığını, sömürü

mekanizmalar ının değiştiğini, iletişim ve bilişim teknolojileriyle dünyanın bir “global köy” e

dönüştüğünü, cemaatler yerine hayali bir dünyanın oluştuğunu anlatan bir kavramdır. 20

1.2 KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN GELİŞİMİ

Küreselleşmenin ne zaman başladığı konusunda spesifik bir zaman belirlemek çok

zordur. Bazılar ı globalleşmenin insanlık tarihi kadar eskiye dayandığını ve başlangıç tarihi

olarak insanoğlunun sivilleşme çabalar ını göstermektedir. Bazılar ı ise küreselleşmenin ortaya

çık ışını modern çağın başlangıcı, diğer bazılar ı 1800’lü yıllar olarak göstermektedirler.21

Talcott Parsons’ın teorik yaklaşımıyla düşünüldüğünde küreselleşmenin ilk olarak

modernleşme sürecinin bir uzantısı olarak ortaya çıktığı yorumlanabilir. Hatta modernleşme

teorisinin ideolojik olarak sürüklendiği yol küreselleşme teorisinde yeniden ortaya

çıkmaktadır.22

Kronolojik bir bak ış açısından küreselleşme teorisinin modernleşme teorisinin ürünü

olarak açığa çıktığı gerçeğini inkar edemeyiz.23 Aslında küreselleşme yeni bir olgu değildir.

Özellikle devletler arasında ticari ilişkilerin sistemli biçimde gelişimi olarak 19.yy.da varlığını

hissettirmiştir. 1970’li yıllar ın başında Bretton Woods sisteminin çöküşü ve yar ı sabit döviz

kuru standardına geçilmesiyle beraber yaygınlaşan çok uluslu şirketler küreselleşmeye yeni bir

çehre kazandırmıştır.24 Bretton Woods sisteminin yık ılması, Keynesçi yaklaşım ve politikalar ın

yerlerini Neo-Liberal görüşlere bırakması, piyasa üstünlüğünün ön plana çıkar ılmasına,

deregülasyon ve özelleştirme ile ekonomide devletin küçültülmesine yol açmıştır. Neo-liberal

görüşlerin hakim olduğu bu dönemde ortaya çıkan iktisadi sorunlar ın asılmasında serbestleşme

temel olmuştur.25

Doğu Bloğunun yık ılı p, iki kutuplu dünya düzeninin sona ermesiyle “tarihin sonu” ve

“liberalizasyon”un sonsuz zaferi ilan ediliyor; yeni dünya düzeniyle küreselleşme tarihininzorunlu sonucu olarak kabul ediliyor. Doğu bloğunun dağılmasıyla birlikte kapitalizm hükmen

galip olsa da kapitalist devletin içine girdiği bunalım 1970’lerden itibaren sürekli tartışılan bir

konu olmuştur. Yeni dünya düzeniyle birlikte tüm her şey değişim sürecine girmiş, bu süreçten

19 Karabağ, age, s.12420 Gökçe, agm, s.20621 http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/ tarihsel.htm, 28.09.2002, s.322 Uğur Kömeçoğlu, “Küreselleşme, Modernleşme, Modernlik “Dünya Neyi Tartışıyor?-1” Küreselleşme, Doğu-Batı, Yıl: 5 Sayı : 18 Şubat-Mart-Nisan, 2002, s.1023 Khander, agm, s.6824 İ brahim S. Canbolat, Küreselleşen Dünya ve Türkiye, Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakf ı Yayın No: 192,Bursa, 2002, s.2625 Kuter Ataç, “Küreselleşme : Bir Değerlendirme” Hacettepe Üniversitesi iktisadi ve İdari Bilimiler FakültesiDergisi, Cilt:18, Sayı: 1 Ankara, 2000, s.95

http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalle%EE%AD%A5/






17

etkilenenlerden bir iktidar modelleri olmuştur. “Devlet toplumu yönetir” savı terk edilerek

devletin dışındaki örgütlerin de devlet yönetimine eşit şekilde katılımı öngörülmüş ve bu yeni

iktidar modeli yönetişim olmuştur.26

II. Dünya Savaşının hemen sonrasında ABD’nin himayesinde tesis edilen IMF, dünya bankası, GATT ve OECD gibi uluslararası kuruluşlar ın hayata geçirilmesiyle küreselleşme

sürecine ivme kazandırmıştır.27 Küreselleşme ideolojisi ulusal ekonomilerin ve ulusal

ekonomik yönetim stratejilerinin giderek işlevsizleştiğini, global bir ekonominin ortaya

çıktığını, ve ulus-devletlerin bu gelişmeye uyarlanması gerektiğini ileri sürer. Serbest piyasa

ekonomisinin bütün dünyaya yayılmasını küreselleşeme sürecinin temeli soyar ve ülkelerin

egemen stratejileri izlemelerini, ortak yönetsel mekanizmalara uymalar ını telkin eder.28

Küresel bilincin artması, küresel kurumlar ın ve hareketlerin sayısının artması, küresel

iletişim araçlar ındaki gelişmeler, küresel çevre hareketleri, iki kutupluluğun sona ermesi29

sorgulanması, piyasanın artan gücü, liberalizm, yeni sağ politikalar, iktisat teorileri alandaki

gelişmeler, demokrasi ve insan haklar ı konusundaki gelişmeler, üretim alanındaki büyük

değişiklikler küresel değişimin dinamikleri olarak ele alınabilir. 30

Küreselleşmeye içeri-dışar ı, ulusal-uluslar arası, Batı-Doğu, Birinci Dünya-Üçüncü

Dünya, modern-geleneksel, kimlik-fark, benlik-öteki arasında çizilmiş zamansal ve mekansal

ayr ımlar ın giderek ortadan kalktığı dünyanın global bir topluma dönüştüğü küresel bir kültürün

şekillendiği bir süreç olarak değerlendirebiliriz.31

Sonuçta küreselleşme süreci 1990’lı yıllarda farklı bir döneme girmiştir. Bu farklılığın

iki temel belirleyicisi olarak; ilki, Rusya ve Doğu Avrupa’daki rejim değişikliği ve İkinci

Dünya’nın kapitalist düzene entegrasyonu, ikincisi ise küreselleşme sürecinin medar ı iftihar ı

olarak bilinen Doğu Asya’nın krizidir.32

1.3. KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN KAPSAMI VE BOYUTLARI

“Yirminci yüzyılın sonlar ında ve yeni yüzyılda çağa damgasını vuran çok yönlü global

değişimlerle karakterize edilen küreselleşme olgusu farklı boyutlardaki değişimin yönünü,

26 Sonay Bayramoğlu, “Küreselleşmenin Yeni Siyasal İktidar Modeli : Yönetişim” Praksis, 7, 2002, s.8527 http://www.canaktan.org/yeni-rendler/globalleşme/tarihsel.htm, 28.09.2002, s.328 Yasemin Özdek, “Globalizmin İdeolojik Hegemonyası : Yanılsamalar” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 32 Sayı :3, TODAİE, Ankara, Eylül 1999, s.2629 Karabağ, a.g.e, s.12830 Al, a.g.e., s.8031 Karabağ, a.g.e., s.12532 Gökçen Coşkun Albayrak, “Globalizasyon Süreci ve Azgelişmiş Ülkeler”, (Ed, Uğur Selçuk Akalın)Globalizasyonun Yansımaları, Donkişot yayınlar ı, İstanbul, 2002, s.24







18

derinliğini ve etkilerini belirlemekte ve bu etki halesi ulusal ve uluslar arası kuram ve

uygulamalara da dalga dalga yayılarak kavramlar ı, kurallar ve kurumlar ı kuşatmaktadır.”33

Oldukça karmaşık ve çok boyutlu olan toplumsal gelişmenin temelindeki küresel değişim

dinamikleri sosyal, ekonomik, siyasal / yönetsel, kültürel yapılarda köklü değişim ve

dönüşümlere neden olmaktadır.34

Küreselleşmeyi, kimi aydınlar kapitalizmin gelişme sürecindeki bir aşama biçiminde

ekonomik boyutunu ve kutuplaşmayı öne çıkararak gelişmiş bazı ülkelerce manipüle edilen bir

olguyu anlatmak üzere üretilen bir kavram olarak değerlendirmekte ve kökleri çok eskilere

giden bir oluşuma işaret etmektedirler. Kimileri kendiliğinden gelişen dinamik bir süreç olarak

algılamakta, kimileri de küreselleşme sürecinden değil de küreselleştirme olayından söz

etmekte ve küreselleşme sürecinin ekonomik, politik ve kültürel olduğu kadar, coğrafi bir olguda olduğunu belirterek siyasal ya da kültürel boyutunu vurgulamaktadırlar.35 Modernizm,

postmodernizm, liberalizm, internet, e-devlet kavramlar ı gibi küreselleşme de siyasal, sosyal ve

ekonomik alanı tanımlayan ve dönüştüren bir boyuta sahiptir.36

Küreselleşme homojenleşme kadar heterojenleşme, evrenselleşme kadar yerelleşme,

modernleşme kadar gelenekselleşme, benlik kadar farklılığın da gündeme gelindiği, bu

oluşumlar ın kar şıtlığının değil, aksine eş zamanlılığının ve birbirleriyle çelişkili beraberliğin

yaşandığı bir süreçtir. Bu anlamda küreselleşme, toplumsal yaşamın alansal ve ulusal bir

bütünsel toplum modeliyle değil, global/ulusal/ yerel etkileşim ilişkilerinin çözümlenmesi

yoluyla anlaşılmasını içermektedir. Küreselleşme süreçlerini çözümlemek toplumsal değişimi

çerçeveleyen eş-zamanlılığa, çok boyutluluğa ve kar şılıklı etkileşime dayalı hareket eden bir

iktidar geometrisini anlamaya çalışmaktır.37 Bu mantıkla yeni yüzyıldaki en önemli iktidar

modeli yönetişim olmaktadır. Küreselleşme ve beraberinde getirdiği boyutlar ı kendisine uygun

bir iktidar tarzını, devlet anlayışını ve üslubunu geliştirmektedir.38 Daha öncede belirtildiği

gibi, küreselleşme ekonomik, teknolojik, siyasal, kültürel, ideolojik ve örgütsel boyutlar içerençok boyutlu bir süreçtir.39 Anlaşıldığı gibi küresel etkisi olmayan olay ve oluğu yok gibidir.

Küreselleşmenin boyutlar ı birbirinden ayr ı değildir, tam tersine birbirinin devamı olan ve

33 Parlak, a.g.m., s.34734 Saran, a.g.m., s.3735 Gürsel Özkan, “Küreselleşme ve Ulus Devletin Geleceği”, İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1-3, İstanbul, 2003, s.36436 Akif Çukurçayır, “Çok Boyutlu Bir Kavram Olarak Yönetişim” (Ed. Muhittin Acar-Hüseyin Özgür) Çağdaş

Kamu Yönetimi I, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003, s.25937 E. Fuat Keyman, “Globalleşme Söylemleri ve Kimlik Talepleri:” Türban Sorunu”nu Anlamak”, Global YerelEksende Türkiye, (Der.E.Fuat Keyman, Ali Yaşar Sar ı bay) Alfa yayınlar ı, İstanbul, 2000, s.2638 Bayramoğlu, a.g.m., s.8539 Aykut Polatlıoğlu Kamu Yönetimi: Genel İlkeler ve Türkiye uygulaması, Metu Press Ankara, 2001, s.52



19

etkilenen değişik parçalar ıdır. Bu bağlamda küreselleşme sürecinin en önemli özelliği çok

boyutlu olmasıdır.40

1.3.1. Ekonomik Boyutları

Sanayi devriminden beri ekonomik alanda meydana gelen değişimler, siyasi ve kültürel

alanda dönüşüme neden olmaktadır. Yeni buluşlar, yeni üretim teknikleri ve ulaşım sistemleri,

sermaye - finans alanındaki gelişmeler ekonomik küreselleşmenin içeriğini oluşturmaktadır.41

Yeni bilgi teknolojileri küresel ekonomiye zemin hazırlamaktadır. Küreselleşme sonucu

kumanda ekonomileri küçülmüş, devletin sosyal ve ekonomik işlevlerinde azalma olmuş, Pazar

dünya ölçeğinde büyümüş, ulusal sınırlar ın dışına çıkmış ve dünya hemen hemen tek pazar

haline gelmiştir. 42

1980 yılından itibaren ekonomik küreselleşme büyük bir hız kazanmış, bu dönemde

dünya ticareti hızla artmıştır. Doğu Bloğunun çökmesiyle birlikte ideolojik çatışmalar sona

ermiş, Doğu Bloğu ülkeleri batının temel felsefelerini benimsemişlerdir. Ekonomik

küreselleşmeye ivme kazandıran bir diğer faktör de çokuluslu şirketlerin yapmış olduğu

uluslararası yatır ımlar olmuştur. Küresel çıktının üçte biri çok uluslu şirketler taraf ından

üretilmiştir.43

Uluslararası şirketler küreselleşmenin en önemli ekonomi etkilerinin belirleyicisi olarak

görülmektedir. Uluslar arası şirketler küreselleşmenin getirdiği mal ve hizmet üretiminin

artmasının en önemli aracıdır. Küresel ekonominin başka önemli etkisi finans piyasalar ı

üzerinde olmuştur. Küreselleşme sayesinde sermaye hareketlerindeki ak ışkanlıkla, dünya

finans piyasalar ı birbirlerine entegre olmuşlardır.44 Bir başka konu ise Asya Krizi örneğinde

görüldüğü gibi yaşanan ekonomik krizler küresel bazda etkilerini göstermiştir.45

1.3.2. Teknolojik Boyutları

İletişim ve internet teknolojileri, biyo-teknoloji, bilgisayar ve yüksek teknolojili sanayi

alanlar ındaki hızlı gelişmeler, ekonomik, kültürel ve siyasal alanlarda büyük değişmelere neden

olmaktadır.46 Bilgi ve iletişim teknolojisinin son çeyrek asr ında gösterdiği ilerleme, 19. yy.da

40 Karabağ, a.g.e., s.14541 a.g.e., s.14642 Al, a.g.e., s.9143 Doğan Uysal, “Küreselleşme ve Gelişmekte Olan Ülkeler” “Küreselleşme Sistemde Siyaset, Yönetim

Ekonomi” (Der. M. Akif Çukurçayır) Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.30744 Şenol Baştürk, “Bir Olgu Olarak Küreselleşme, Sorunlar ve Bir Çözüm Önerisi; Küresel Yönetişim”http://www.isguc.org/senol1.htm, 04.04. 2002, s.345 Karabağ, a.g.e., s.14946 a.g.e., s.149



20

temelleri atılan sanayi toplumunu temelden sarsmış, insan ilişkilerinde zaman ve mekan

boyutunu neredeyse anlamsız k ılmıştır. Küreselleşmenin fiziki alt yapısını oluşturan bilgi ve

iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin etkisi öncelikle ekonomi alanında kendini gösterse bile

kültürel, hukuki ve siyasi alanda da yansımalar ını bulmuştur.47

Şu an küreselleşme iletişim, bilgisayar, gen teknolojisi ulaştırma vb. alanlarda

alabildiğine hızla ilerlemektedir.48 Bu bağlamda toplumsal değişimlerin küresel düzeyde bütün

toplumlar ı derinden etkilediği ve bu etkileşim süreçlerinin kitle iletişim araçlar ı ile dünya

toplumlar ının değişim dinamiklerini kolayca etkileyebileceği izlenmektedir.49 Geleneksel

dönemindeki teknolojik gelişmelerin kamu yönetimin etkilemesi gibi yeni teknolojiler de kamu

yönetimin etkilemektedir.Bugün yöneticiler artan bir şekilde “network”leştirilmiş bir dünyanın

içinde yer almaktadırlar.50

Günümüz teknolojileri bireyle yönetim arasındaki ilişkileri yenidenilişkilendirmektedir. Özellikle internet bireylerde yönetim arasında ilişkilerin gelişmesine

önemli katk ı sağlamaktadır.51 Yeni iletişim ve bilgi teknolojileri, devletlerin yetki ve

egemenliklerini de azaltıcı hatta yok edici etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. Bu

teknolojiler yüzünden devletin topraklar ı üzerinde kontrolü azaltmakta kültürel kontrol ve

homojenleştirme kapasitesi düşmektedir.52

1.3.3 Siyasal Boyutları

Küreselleşmenin siyasal boyutu ile ilgili olarak kimlik- fark ilişkisi devletin egemenliği,

devlet dışı aktörlerin siyasal özne olarak kabulü ve siyasal alanın küresel-ulusal-yerel ekseni

kapsayacak şekilde geliştiğini belirtmek mümkündür.53 Küreselleşmenin değişik ülkelerin

aktörleri arasında yarattığı kar şılıklı bağımlılık ilişkisi sonucunda ülkelerin birbirine kar şı

hassasiyetinin arttığı görülmektedir. Bu süreçte çokuluslu şirketler belirleyici rol oynamaya

başladılar. Küreselleşme modellerin dünyada ulus-devletin tek aktörlüğüne son verene uluslar arası örgütlerin ve çokuluslu şirketlerin bağımsız bir birim olarak ortaya çık ışını görürler.54

47 Birol Akgün, “Küreselleşme, Sanal Siyaset ve E-Demokrasi,” Kültürel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomisi, (Der. M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.65-6648 Mehmet Orhan, “Küreselleşme, Taraflar ının ve Kar şıtlar ının Görüşleri”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4 Sayı : 15, Maestro Yayını, İstanbul, Kasım-Ocak 2002-2003, s.2349 Semra Atabey, Fatih Bülent Yaren, “Küreselleşme-Yerelleşme Sürecine Uyum ve Ekolojik Bölge PlanlamaKavramı” Yeni Türkiye Dergisi Yıl: 1 Sayı: 5 Temmuz - Ağustos 1995, s. 27250 Al, a.g.e., s. 8651 a.g.e., s. 8752 Karabağ, a.g.e., s. 15053 a.g.e., s. 15454 H. Emre Bağce, “Küreselleşme, Devlet ve Demokrasi” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 32, Sayı : 4 TODAİE,Ankara, Aralık 1999, s. 9-10



21

Küreselleşme ulusal düzeyde birey ile devlet arasında bir “tampon” alan yaratıyor.

Devletin egemenlik alanı bir yandan küresel aktörler taraf ından paylaşılırken, birey de egemen

bir özne olarak devletin denetimsiz egemenlik anlayışını içte sınırlıyor, daraltıyor.55 Bu

bağlamda küreselleşmeyle beraber sorgulananlar ın başında ulus-devletin yetkisindeyken bu

alanlardaki yetkilerin önemli ölçüde uluslar arası kuruluşlara geçtiği gerilemektedir. 56

Siyasal küreselleşmede önem kazanan konulardan biri de demokrasi ve insan haklar ı

konusudur.57 Siyasal alanda demokrasi global bir değer olarak gittikçe önem kazanmaktadır.

Eski otoriter ve totaliter rejimlerin yerini alan demokrasi artık küresel/global/evrensel bir değer

olarak kabul edilmektedir. Bu çerçevede yönetilenler ile yöneticiler arasında etkin iletişime

dayalı katılımcı demokrasi ya da yönetişim anlaşışına daha fazla işlerlik kazandır ılması

gerektiği görüşü yaygınlık kazanıyor.58

Çünkü katılımcı demokrasiyle birlikte toplumdan dışlanan gruplar ortak bir alana

çekilebilecek, toplumsal bir konsensüs sağlanacak, belir topluluklar ın kontrol tekelini ortadan

kaldıracak ve kontrolü paylaşabilmeleri ve kendilerini gerçekleştirebilmeleri sağlanacaktır.59

Bu bağlamda küreselleşmenin toplumsal ve iletişimsel entegrasyon imkanlar ı, insanlar ın

siyasal alanlarda hapsetmeyi imkansız k ılıyor. Toplumsal alan, siyasi sınırlar taraf ından

durdurulamayarak devletler ötesi bir niteliğe dönüşüyor.60 Küreselleşme anlaşıldığı gibi

hukuksal toplumsal, iktisadi ve teknolojik düzeylerde ulus-devletlerin egemenliğini gidererek

daha fazla sınırlamaktadır.61

1.3.4 Sosyo-Kültürel Boyutları

Teknolojik gelişmeye özellikle iletişim teknolojisindeki hızlı ilerlemelere bağlı

olarak toplumlar ın sosyo kültürel yapılar ının da olumlu ya da olumsuz bir biçimde

dönüşüme uğradıklar ı görülmektedir.62Sosyo-kültürel küreselleşme demokrasi ,insan haklar ı,

çevrenin korunması, uyuşturucu , AIDS ve terörizmle mücadele gibi bütün insanlığı ilgilendiren konularda ülkelerin ortak bir anlayışa ulaşmalar ını ifade etmektedir. Öte yandan;

çevre kirliliği, uyuşturucu ticareti, AIDS, terörizm ve organize suçlar gibi sorunlar ın ülke

boyutlar ını aşması ve bütün insanlık için bir tehdit oluşturması bütün ülkeleri ortak hareket

etmeye zorlamaktadır. Sosyo kültürel küreselleşme batı kültürünü ön plana çıkarmakta ve bu

55 İhsan D, Dağı, İnsan Hakları Küresel Siyaset ve Türkiye, Boyut Kitaplar ı. İstanbul, 2000, s.756 Ataç, agm, s.10057 Karabağ, a.g.e., s.15258 Coşkun Can Aktan, Müdahaleci Devletten Sınırlı Devlete, Yeni Türkiye Yayınlar ı, Ankara, 1999, s.12059 (Çukurçayır, age, s.9360 Dağı, age, s.861 age, s.862 http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/dergi3.asp?id=379 (25.02.2005)

http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/dergi3.asp?id=379




22

kültürün diğer ülkelere yayılmasına ortam hazırlamaktadır. Mesela ingilizcenin bütün dünyada

kabul görmesi gibi. Başta demokrasi, insan haklar ı, piyasa ekonomisi gibi batılı değerler bütün

dünyaya yayılmaktadır. Bütün bunlar ın yanında batılı ülkelerin yemek zevkinden giyimine

kadar geniş yelpazedeki zevk ve tercihler giderek homojenleşmektedir.63 Fakat yerel kültürlerin

global kültüre kar şı bir reaksiyon göstermesi ihtimali de her zaman mevcuttur. Liberal bir

perspektiften bak ıldığında kültürel küreselleşme dünyada bar ış ve huzurun sağlanmasına

katk ıda bulunabilecek iken, milliyetçi muhafazkar açıdan bak ıldığında ulusal kültürlerin yok

olması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda küreselleşme yerel farklılıklar ı minimalize ederek

ortak bir kültür ortaya çıkar ırken diğer yandan da global köyün içinde alt kültürlerin ortaya

çıkmasına zemin hazırlamaktadır.64 Sosyal alanda yaşanan diğer bir değişim de giderek artan

bir şekilde insanlar ın artan bir şekilde kentlerde yaşamaya yöneldiği görülmektedir.

Kentleşmenin hızlı bir şekilde olması bir yandan göç, yoksulluk gibi kavramlar ı beraberinde

getirirken diğer yandan dünyada yaşanan ezici rekabet ortamında insanlar ın giderek geleneksel

dayanışma ve yardımlaşma duygular ın giderek azaldığını bireyselleşmenin ve bu çerçevede

yabancılaşmanın giderek artmasıdır.65 Dünyada yaşanan olumsuz yaşananlara bir çözüm olarak

İstanbul’da Habitat toplantılar ı yapılmıştır.

1.3.5 Ekolojik Boyutları

İnsan hayatındaki değişimler her konuda olduğu gibi çevre konusunda da hissedilmeye

başlamıştır. Teknolojik gelişmelerle birlikte planlamanın boyutu ve önemi de artmıştır.66Bu

bağlamda teknolojik ve endüstriyel gelişmelerin ekolojik dengede yarattığı tahribat da giderek

uluslararası bilinç ve değer oluşumuna katk ıda bulunmaktadır. Ozan tabakasının delinmesi,

doğal yaşamın tahrip edilmesi, asit yağmurlar ı, yağmur ormanlar ının yok edilmesi gibi çevre

faktörleri kar şısında uluslararası düzeyde giderek artan bir duyarlılığın geliştiği de

gözlenmektedir.67 Günümüzde gelinen noktada yerkürenin ortak iş birliği yoluyla

korunabileceği iyice gün yüzüne çıkmıştır. Sorunun küreselliği çözümünde küresel düzeyde ele

alınmasını gerektirmiştir. Bu nedenle son yıllarda çevresel sorunlar ın çözümünü sağlamak

amacıyla Birleşmiş Milletler öncülüğünde çeşitli zirveler düzenlenmiş ve küresel çevre

63 http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/ekonomik-global.htm(28.092002)64 http://canaktan.org./yenı-trendler/globalleşme/tehlike.htm(.28.07.2002)65 C.Can Aktan,’Yeni Değişim Dinamikleri ve Devletin Yeni Rolü’Yeni Türkiye Dergisi,56 Yaz 1999,s.8066 Murat Meşhur,’Çevre Duyarlı Planlama ‘Yeni Türkiye Dergisi, Yıl:1 Sayı:5,Temmuz-Ağustos,1995, s.27967 Özkan, a.g.m, s.366



23

sorunlar ının çözümü amacıyla hemen hemen bütün ülkelerin katılımıyla çeşitli uluslararası

anlaşmalar imzalanmıştır.68

1.4.KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN AKTÖRLER İ

17. yüzyılda ulus - devletlerin dünya sahnesine çık ışından itibaren devletlerarası sistem

olarak şekillenen yapı iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler ve yenilikler devlet dışı

yapılar ın gittikçe artan önemi ve ekonomik ilişkilerde sınır aşır ı gelişmeler 20. yy.’ın sonlar ına

doğru türdeş olamayan bir sistem ortaya çıkarmıştır. Küresel sistem, devletler, Devletlerarası

örgütler, devletler dışı örgütler küresel şirketler bankalar ı yasadışı örgütlerde gibi bir çok

aktörlerin kar şılıklı etkileşiminden ortaya çıkan ilişkiler bütünü haline gelmiştir.69 Artık

referans noktası olarak ulus-devletin alındığı yapılardan daha geniş uluslararası yapılardan daha

geniş uluslar arası yapılara doğru hızlı bir geçiş eğilimi yaşanmaktadır.70 Klasik, alışılagelmiş

yönetsel süreçler, yerini yerel ve ulus aşır ı hiyerar şik ilişkiler yerini network (ağ) ilişkilerine

bırakmaktadır.71

Özellikle sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru yol alan bir dünyada iletişim,

etkileşim ve gelişim kaçınılmaz bir sonuçtur. Küreselleşmenin etkisi ile ulusal yapıdan küresel

yapıya, geniş kapsamlı kamusal yükümlülüklerden sınırlı kamusal yükümlülüklere, geleneksel

sanayilerden ileri teknoloji gerektiren sanayilere doğru bir kayış olmakta bölgesel ve yerel

yönetimler ekonomik yapıdan daha fazla rol alma eğilimine girmektedir.72 IMF, Dünya

Bankası ve Dünya Ticaret örgütü gibi kuruluşlar ın faaliyet ve etki alanlar ı her geçen gün daha

da genişlemektedir. Ayr ıca çok uluslu şirketler, küresel çapta sivil toplum örgütleri ve hükümet

dışı örgütler de bir ülke ya da bölge sınırlar ına bağlı kalmaksızın faaliyet göstermektedirler.73

Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra sayılar ı ve etkinlikleri önemli ölçüde artan

uluslar arası kuruluşlar ın varlığı siyasal ve politik etkinliklerin artık sadece ulus devletlerle

sınırlandır ılamayacağını, dolayısıyla bugün ulusal ve uluslar arası düzeyde politika belirlemede, kültürel aktörleri de göz önünde bulundurmayı gerekli k ılan, çok yönlü ve

kar şılıklı ilişkiler düzeni yaşanıyor.74 Artık devletin gücü dağılmakta, yeni aktörler ortaya

68 http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/dergi3.asp?id=379 (25.02.2005) 69 Karabağ, age, s.13770 Recep K ızılcık, “21. Yüzyılda Yönetişim ve Kamu Yönetimi, Yeni Eğilimler ve Yeni Teknikler”, Türk İdareDergisi, yıl: 75 sayı: 438, Ankara, Mart 2003, s.18371 M. Akif Çukurçayır, Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı: Konya’da Katılım Eğilimleri”, S.ÜİİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi Yıl : 2, Sayı : 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s.12872 Ahmet Yatk ın, “Küreselleşme ve Türk kamu Yönetiminde Toplam Kalite Yönetimi” Yerel Yönetim veDenetim Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 2, İçişleri Bakanlığı, Mahalli İdareler Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, şubat2003, s.373 Mehmet Cangir, “Küreselleşme” Türk İdare Dergisi, Yıl: 73 Sayı: 433, Ankara, Aralık 2001, s.207-20874 Hasanoğlu, a.g.m., s.175





24

çıkmaktadır. Yeni çağ ile birlikte zorunlu bir iş bölümü ortaya çık ıyor. Bu yeni iş bölümünün

adı: yönetişim. Bu iş bölümüyle katı hiyerar şilerin yerini kar şılıklı etkileşime dayalı yönetme

geçilmekte, yönetim felsefesinde çoklu aktörlere yer verilmekte, yurttaş açısından da tek

kimlikten çok kimliliğe geçilmektedir.75 Bu süreç içerisinde yani yönetimden yönetişime

geçişte, ulus-devlet bir yandan dünya ekonomisinin bütünleşmesiyle küresel kurumlara, bir

yandan da siyasal iktidar ın dağıtılması ile yerel parçalara doğru iki yönlü parçalanmaktadır.76

1.5. KÜRESELLEŞME-YERELLEŞME İLİŞK İSİ

Günümüzde küreselleşme sürecinin zorladığı yerelleşme politikalar ı, devletlerin adem-i

merkeziyetçilik ilkesine göre örgütlenmesini teşvik etmektedir.77 Küreselleşme süreci bir

yandan uluslar üstü ve bölgesel entegrasyonlar ı

güçlendirirken, diğer yandan yerel değerleri vefarklar ı canlandırmakta yerinden yönetimin önemini artırmaktadır.78

Dünya Bankası 1999-2000 yılı raporunda hem küreselleşme hem de yerelleşmenin

kaçınılmaz olduğunu ve bir ülkenin 21.yy’da başar ılı olup olmayacağının bu ikiz güçleri ne

kadar iyi yönetebileceğine bağlı olduğunu savunmaktadır. Bu raporda, ulus devletin bir k ısım

yetkilerini bütünleşen dünya ekonomisi sürecinde küresel düze, diğer bir k ısım yetkilerini ise

siyasal iktidar ın dağıtılması ile yerel düzeye terk etmek zorunda olduğu saptanmıştır.79 Dünya

Bankası’nın şeması küreselleşme nasıl bir zorunluluk ise yerelleştirmenin de zorunluluk olduğuvarsayımına dayanmaktadır. Ulus-devletlere bölünmüş olan egemenlik olanı, bu tekelci gücün

yerel parçalar arasında dağıtılmasıyla açılmakta ve egemenlik küresel iktidar mekanizmalar ının

yönetimine hazırlanmaktadır.80

Yerel koşullar ve kimlik bağlamında küresel entegrasyon/bütünleşme olgusu,

küreselleşme ile kentteki gündelik yaşamın artan bir şekilde politika ile iç içe girdiği bu

yönüyle kentsel politik süreçlerin ulusal politik süreçlerden özerkleşmesi anlamına gelir.81

İlişkilerin gittikçe artan biçimde uluslar arası niteliğe bürünmesi, uluslar üstü kurumlar ın

oluşturulması ve devletler üzerinde etkin olmaya başlaması yerel yönetimlerin merkezi

yönetimin kontrolü ve vesayetinde olan bazı konularda etkin olabilecek yapısal oluşumlar ile

donatılmalar ı fikrini doğurmuştur. Toplumsal yapılar arasında yaşanan kültürel iletişim ve

75 Çukurçayır, a.g.e., s.9676 Birgül Ayman Güler, “Yerel Yönetmenlerde Reform Sorunu”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 10,Sayı: 3, TODAİE yayını, Ankara, Temmuz 2001, s.777 Balamir Gündoğdu, “Küreselleşme, Yerelleşme: Denetim”, Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt: 9, Sayı:

1, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, 2004, s.1078 T.C. Baş bakanlık, a.g.e., s.2579 Gündoğdu, a.g.m., s.1080 Güler, a.g.m., s.881 Atabay, Yaren, a.g.m., s.273



25

etkileşimin yerel yönetsel işleyişe yansıması olarak merkeze ait görevlerin yetkiler paylaşımı

konusu zirveye rağmen tabanı tercih etme (Subsidiyarite) yaklaşımı şeklinde belirgin

k ılınmakta ve yerelliği öne çıkarmaktadır.82

Yerel yönetim birimlerinin halka yak ın olması ve alınan kararlar ın halka yak ındüzeylerde alınması anlamında subsidiyarite (yerellik) ilkesi 1992 Maastricht Avrupa Birliği

Anlaşması ile ayr ı bir önem kazanmıştır.83 Yerelleşmeni bu kadar önemi kazanmasındaki

vurgu, küreselleşmenin olumsuzluklar ını gidermek ve daha demokratik yönetim oluşturmak

için arzu edilmektedir. Yerelleşme, küreselleşmenin sonucu ortaya çıkan tekdüzeliğe ve

merkezi yapılanmaya kar şı esneklik ve farklılık sunmaktadır. Bu bağlamda küreselleşme ile

birlikte ulus-devlet hak ve yetkilerini sadece uluslarüstü kuruluşlara değil, yerel yönetimlere de

devretmektedir.84

Sonuç olarak, Robertson’un da belirttiği gibi küreselleşme süreci bir yandan evrenseli

(küreseli) yerelleştirirken, diğer yandan tikellikleri (yerelliklerin) evrenselleştirmektedir. Bu

kar şılıklı dinamiğin sonucu olarak ortaya çıkan farklılaşmalar ile aynılaşmalar ı her birinin

diğerini mümkün k ıldığı süreçler olarak değerlendirilmektedir.85

1.6 KÜRESEL DÖNÜŞÜMDE KENTLER İN ARTAN ÖNEMİ

Küreselleşme kar şılıklı etkileşimleri içeren heterojen bir süreç olarak değerlendirilecek

olursa bu süreçte yerellikler oluşmakta, küreselleşme sürecine katılmakta, kimi zamanda kar şıt

güçlerin etkisi gündeme gelmektedir. Küreselleşme ile yerelliklerin etkileşimi, salt etki tepki ile

ele alınmaz. Özellikle küresel ile yerelin geçişliliği sürecinde odaklanmalıdır. Bu geçişliliğin,

etkileşimin yaşandığı yerler ise kentler olarak ortaya çıkmaktadır.86

Ekonomik, sosyal, kültürel ve politik alanlardaki küresel değişimler mekan, kent ve bölge kavramlar ının anlamlar ını ve algılama biçimlerini değiştirdi. Teknolojik gelişme,

kuşkusuz kentlerin her alanında büyük dönüşümleri, yenilikleri ve ilişkileri ortaya çıkar ıyor.

21. y.y. da kentlerin rolleri yeniden tanımlanırken her kent yeni bir uygarlık projesinin merkezi

82 Şerif Ôner, “Globalleşme Sürecinde Yerellik: Demokratik ve Katılımcı Yerel Yönetimin Kurumsallaştır ılması”,Avrupa Birliği ile Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Der.Bekir Parlak Hüseyin Özgür)Alfa Yayınlar ı, İstanbul, 2002, s.12583 Çukurçayır, a.g.e., s.9484 Al, a.g.e., s.19085 Sevda Alankuş, “Yerellik(ler), Yerelliğin İmkanlar ı ve Yerel Medya”, Global Yerel Eksende Türkiye,(Der.E.Fuat Keynan-Ali Yaşar Sar ı bay), Alfa yayınlar ı, İstanbul, 2000, s.30086 Aslanoğlu, a.g.e, s.152



26

olmaya hazırlanıyor. Günümüz küreselleşme sürecinde uluslar arası politika düzeyinde karar

alma mekanizmalar ındaki dönüşümün mekanda yansıması küresel kentlerdir.87

Küreselleşmeyle artan rekabet ve yar ış ortamı,gittikçe hızlanan kentleşme olgusu ile

birleşince yeni sürecin temel öznelerinden biri olan kentleri,buna uygun örgüt yapılar ı veişleyiş sistemleri geliştirme zorunluluğu ile kar şı kar şıya bırakmıştır.Yeni süreçte kentler,bir

yandan mevcut hizmetleri daha iyi ve yaygın bir biçimde sunma yükümlülüğünde

kalırken,diğer yandan da yeni ve farklılaşan kentsel hizmetlere olan talebi ve ihtiyacı

kar şılamaya çalışmaktadır.Bu açıdan kentlerde yeni değişikliklere uyarlanabilecek örgüt yapısı

ve yönetim olgusu her geçen gün daha önem kazanmakta ve ön plana çıkmaktadır.Bu

çerçevede klasik yetki ve kaynak aktar ımından çok,başar ıyı ve halk ın katılımını özendiren,bilgi

toplumu değerini ölçü alan yeni ve çağdaş yönetim tekniklerinin ve kurumsallaştır ılması gerekmektedir.( Halil İ brahim Aydınlı,Halil Akdeniz,’Küreselleşme Sürecinde yerel

yönetimlerde ortaya çıkan yeni eğilimler’ Yerel Yönetimler Kongresi Bildiriler

Kitabı,Biga/Çanakkale,3-4 Aralık 2004,S.203)

1.7 KÜRESEL DÖNÜŞÜMÜN TEMEL DİNAMİĞİ OLARAK

BİLİŞİM TEKNOLOJİLER İ

Küreselleşme olgusunun en önemli etkeni sayılabilecek bilişim teknolojileri zaman-

mekan ayr ımını ortadan kaldırmakta, bunun yanı sıra yönetim, siyaset, ekonomi, ticaret ve

eğitim biçimlerini farklı boyutlara taşımaktadır. Bir yandan bilgiye kolay ve hızlı erişim

olanağı yaratılırken, öte yandan toplumlar ın ekonomik, siyasal ve kültürel yaşamlar ı daha hızlı

ve daha kolay etkilenebilmektedir. Ayr ıca bilişim teknolojileri küreselleşmeyi hızlandırmakta

küreselleşmede bilişim teknolojilerinin ve uluslararası sermayenin gelişmesini ve yayılmasını

hızlandırmaktadır 88

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi, küreselleşmenin etkileri ve bu iki dinamiğin

bilişiminden doğan “ağ ekonomileri” toplumsal boyutta da kaçınılmaz bir paradigma

dönüşümüne yol açmıştır. Bu zamanımıza damgasını vuran ve “enformasyon devrimi”, “bilgi

toplumu” gibi nitelendirmelerde tanımlanan dönüşümdür. Uçkan’ın ifade ettiği gibi “bilgi” ve

“iletişim” ekonominin, siyasetin ve kültürün temel kavramlar ı haline gelmiştir. 89 Günümüzde

87 Gönül Tankut, “Yeniden Tanımlanan Kent, Kentleşme ve Kentlileşme”, Bilim Ve Teknik Dergisi, Sayı.2,Aralık 2002, s.2-588 Aydınlı, Akdeniz, a.g.m, s.36589 Özgür Uçkan, E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye, Literatür yayıncılık, İstanbul, 2003, s.2)



27

hızla gelişen teknoloji ile insanlar ın hayata bak ış açılar ı, beklentileri, amaçlar ı k ısaca yaşam

tarzlar ında değişiklikle olmuştur. Bilgi çağının getirilerinden mümkün olduğunca yararlanmak,

daha kaliteli yaşamak, temel gereksinimleri gidermenin yanı sıra hizmetlerin daha etkili ve

verimli bir şekilde yerine getirilmesini talep eder duruma gelmişlerdir. İnternetin gündelik

hayata girmesi ile bilgi dünyasındaki sınırlar kalkmış, bilginin paylaşımı, yeni teknolojilerden

haberdar olma durumu artmış, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki bilgi açığı ve

kaynaklardan yararlanma konusunda rekabet hızlanmıştır.90 Teknolojinin modern

toplumlar ın ayr ılmaz bir parçası ve gündelik etkinliklerin hemen her bölümünde temel öğe

haline geldiği yadsınamaz bir realitedir. Toplumsal alanın sınırlar ı içindeki hemen her türlü iş,

teknik bir araç yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Seyahat etmek, haberleşmek, mal üretmek,

eğlenmek, hizmet sağlamak için artan oranda teknolojiden yararlanılmaktadır. Teknolojinin

toplumdaki yerini anlamak yalnızca kendi içinde değil bizzat toplumu anlamanın bir parçası

olarak önemlidir.91 Bu bak ış açısına bağlı olarak bu bölümde bilgi ve teknoloji kavramlar ı

incelenip, bilgi sistemleri ve bilişim teknolojileri irdelenecektir. Bilişim teknolojilerinden

bilgisayardan başlanı p katılım, paylaşım ortamı olan internet değerlendirilecektir. Böylece bir

altyapı hazırlanı p ikinci bölümde teknolojinin toplumsal dönüşüme etkileri incelenecektir.

1.7.1. BİLİŞİM SİSTEMLER İ KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

Yirmibirinci yüzyılda bilgi kavramı değişen anlam ve içeriği ile kar şımıza çıkmaktadır.

Yeni gelişen teknolojiler değişen gereksinimler, artan nüfus bilgiye olan gereksinimi ön plana

çıkarmıştır. Küresel dünyada bilimsel araştırmalar sonucu elde edilen bilgiye bağlı olarak

büyük bir teknolojik gelişme ve rekabet yaşanmaktadır. Bu teknolojilerden gerektiği şekilde ve

amaca uygun olarak yararlanabilmek için bilgiye büyük bir gereksinim duyulmaktadır,

günümüzde kar şılaşılan değişik sorular ı çözmek amacıyla ve bilgileri etkin kullanmak için

bilişim sistemleri oluşturulmuştur.92Bilişim sistemi; yöneticinin karar vermesi için gerekli bilgiyi değişik kaynaklardan toplayan, işleyen, saklayan ve veriyi raporlayan formal bir bilgi

sistemi olarak tanımlanır.93

90Türksel, Kaya Bengshir, Aslı Akay, “Ülkemizdeki Belediyelerin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanım Düzeyleri

Üzerine Bir Araştırma”, Yapı ve Kentle Bilişim ’04 “Kentte- Dönüşüm” 3.Ulusal Kongresi, Ankara, 2-3 Aralık

2004, s.159

91

(Nilüfer Timisi, Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi, Ankara, s.3392 http://www.bilgiyönetimi.org/cm/pages/mk/-gas.php?nt=lu, Erişim Tarihi=13.04.200593 Mahmut Tekin ve Diğerleri, Değişen Dünyada Teknoloji Yönetimi, Damla ofset, Konya, 2000, s.83

http://www.xn--bilgiytimi-zk0w.org/cm/pages/mk/-gas.php?nt=lu




28

1.7.1.1. Bilgi Kavramı

Bilgi herhangi bir nesne ya da olayla ilgili ne, nerede, nasıl, niçin, neden, ne kadar, kaçı,

hangisi, kim, kimle vb. sorulardan birisinin ya da birkaçının cevabıdır. Yine bilgi, bir

kaynaktan toplanan verilerin belirli bir amaç için bir işlemden geçirilmesi ile elde edilir.

Herhangi bir nedenle bilgi söz konusu olduğunda, toplanan verilerin elde bulunanlar ile birlikte

değerlendirileceği bir bilgi işlem sisteminin ürünü anlaşılacaktır.94Bilişim denince insanlar için

faydalı ve anlamlı hale getirilmiş veri anlaşılır.95Veri, bilgi üretiminde kullanılan ve anlam

çıkarmaya elverişli işlenmemiş olgulardan oluşur. Bu olgular sayısal, alfabetik vea semboller

şeklinde oluşabileceği gibi grafik türünde de olabilir.96

Gerçek olaylar ın sonuçlar ıyla ilgili verilen bir tak ım dönüştürme sürecinden geçirilip,

kullanıcı için anlamlı hale getirilmesi durumunda bilgi oluşur. Buna benzer bir ifadeyle bilgi,

“verilerin karar alma sürecine destek sunacak şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere,

analiz edilerek işlenmesiyle ulaşılan sonuçlardır.97 Başka bir ifadeyle ise bilgi “Üzerinde kesin

yargıya var ılmış her türlü ses, görüntü ve yazlara bilgi denir ve kaynağını veriler oluşturur.”

tanımı yapılmıştır.98

Bilgi kavramı Latince “information” kökünden olup, biçim verme eylemi,

biçimlendirme ve haber verme eylemi olarak tanımlanmaktadır. Bilgi genel anlamda

“düşünme, yargılama, ak ıl yürütme, okuma, araştıma, gözlem ve deney sonucunda elde edilen

dönüşsel ürün yada öğrenilen şey olarak olarak tanımlanmıştır. Bilgi alını p satılan şey olarak

da değerlendirilmektedir. Bilgi, belirli formda işlenmiş ve elde eden için anlamlı olan, yönetsel

kararlar açısında gerekli olduğu varsayılan veya gerçek değeri olan veri demektir.99 Bu bak ış

açısıyla bilgi yaşamsal deneyimlerle deneyimlerle oluşur ve kullanılabilir hale gelir.

94 Tahsin Yamralıoğlu, Kemal Çelik, “Konumsal Bilgi Sistemi İçin Yerel Yönetimlerde Reorganizayon

İhtiyaçlar ı” www.gislab.ktu.edu.tr/ana_sayfa.htm - 38k 24.03.2005 95 Dilek Karahoca ve Adem Karahoca, İşletmeciler, Mühendisler ve Yöneticiler İçin Yönetim BilişimSistemleri ve Uygulamaları, Beta yayınevi, yayın no:829, /bask ı, Ankara, 1998, s-896 Mevlüt Karakaya, Muhasebe Bilgi Sistemi ve Teknolojisi, Ankara, 1994, s-1497 Türksel Kaya – Bengshir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, TODAİ, Yayın No:274, 1.Bask ı, Ankara,

1996, s-1498 Uğur Yozgat, Yönetim Bilişim Sistemleri, Beta Yayıevi, İstanbul, 1998, s-45

99 Adem Öğüt,Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayınlar ı, 1.Bask ı, Ankara, 2001, s-9



29

1.7.1.2 Bilginin Anlamı, Önemi ve Yönetimi

Bireyler, organizasyonlar ve toplumlar geçmişi hatırlamak, zamanı takip edebilmek ve

geleceği öngörebilmek amacıyla bilgiye gereksinim duyarlar. Günlük yaşamın vazgeçilmez

iletişim aracı olan bilgi, yönetim ve organizasyon süreçlerinin en temel sosyo-ekonomik

yaşamın en stratejik kaynağı değerlendirilmektedir. Bilginin egemen olduğu toplumsal ve

ekonomik yaşam; kapsamlı gelişim, etkin bilgi üretimi ve aktar ımı, ileri teknoloji kullanımı ve

hızlı iletişim nitelikleri ile yapılandır ılmış bir süreç olarak kar şımıza çıkmaktadır.100

Çağımız toplumlar ının en temel hedefi, bilgi tolumu düzeyine

erişebilmektir.101Günümüzde bilginin önemi anlaşıldığında çağımız “bilgi çağı” olarak

adlandır ılmaktadır. Artık bir kaynak olarak kabul edilen en iyi şekilde yararlanma yoluna

gidilmektedir. Bunu gerçekleştirmek için günümüz bilgi teknolojisinin kullanılması yeterli

olacaktır. Artan nüfusun, gelişen teknolojinin, çeşitlenen ve miktar ı artan üretimlerin, sınırlı

doğal kaynaklar ın ve özelliklede toprağın altı ve üstü ile en uygun biçimde kullanılması bilgiye

bağlıdır.102

Bilgi varmak istenen noktaya giderken yardımcı olan bir yol gösterici ve amacımıza

ulaşmakta ne kadar başar ılı olunduğunu bildiren bir geri bildirimdir.103 İnsanlığın var

oluşundan beri tüm insanlar bilgiye ihtiyaç duymuşlardır. İnsanlar ın bilgiye duyduklar ı ihtiyaç

bilginin ortaya çıkmasını ve o bilgiye ihtiyaç duyacak diğer insanlar için saklanmasını da

beraberinde getirmiştir .104 Bu bağlamda bilgi örgütleme, planlama, yöneltme ve denetleme

fonksiyonlar ının gerçekleştirilmesi, kaynaklar ın daha verimli kullanılması ve genel işletme

amaçlar ına ulaşılabilmesi için gereken sürekli bir ihtiyaçtır. Günümüzde bilişim

teknolojilerinin yaygınlaşması ile bilginin elde edilmesi, işlenmesi depolanması ve dağıtılması

kolaylıkla sağlanabilmektedir 105.

Günümüzde işletmeler çevrede hızlı değişimin neden olduğu yoğun bir belirsizlik

içindedirler. Bu belirsizliği azaltmanın yolu ise belirsizlik ortamı ile ilgili bilgi düzeyiniyükseltmektir. Özellikle stratejik yönetimden istenen başar ının elde edilebilmesi ilgili yönetim

düzeylerinde kullanılacak bilgilere bağlıdır. Bilginin yönetim açısından istenen faydayı

100 Öğüt, a.g.e, s-1101 a.g.e, s-13 102 Hüsnü Erkan, “Türkiye Koşullar ında Toprak Bilgi Sistemi Üzerine Düşünceler” I.Harita Kurultayı, Tm,

MOB, Ankara, 1987, s-60103 Edward De Bono, Rekabet Üstü, çev: Oya Özel, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1996, s-63104(Mahmut Tekin, Hasan K.Güleş ve Tom Burgess, Değişen Dünyada Teknoloji Yönetimi, Damla ofset, Konya,2000, s-67105 T.Kaya Bengshir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, TODAİ yayınlar ı, Ankara, 1996, s-14



30

sağlayabilmesi için bilgiyi kullanacak olan yöneticiler ile bu bilgilerin sağlanacağı kaynaklar

ve sahip olması gereken özellikler birbiriyle uyum içerisinde olmalıdırlar. 106

Artık bilgi, stratejik bir kaynak, potansiyel bir rekabet avantaj kaynağı olarak

görülmektedir.107 Bilginin bir kaynak olarak düşünülmesiyle birlikte bilgi yönetimi kavramı

ortaya çıkmıştır. Bilgi yönetimi, bilginin elde edilmesi, geliştirilmesi, paylaştır ılması,

korunması ve kullanılmasıyla ilgilidir. Bilgi yönetimi ile veriler enformasyonlar bilgiye

dönüştürülmektedir 108.

Başka bir ifadeyle bilgi yönetimi, işletme içi veya işletme dışı kaynaklardan elde edilen

verilerin sınıflandır ılması, depolanması ve yorumlanmak üzere ilgili yerlere doğru zamanında

dağıtılarak elde edilen bilginin güncellemek üzere sürekli gözden geçirilmesi sürecidir 109.

1.7.1.3 Teknoloji Kavramı

Teknoloji insanlar taraf ından yapılı p geliştirilen ürünlerin toplamını temsil eder

Teknoloji bir kültürün, bir düşüncenin, bilgi birikiminin ürüne yansıması yani belirli amaçlara

ulaşmak için çeşitli aşamalarda geliştirilen bilgi birikiminin üretim sürecine

uygulanmasıdır.110Teknoloji, fiziksel, sosyal ve bilgi boyutu olan bir kavramdır. Bu boyutlar ı

göz önüne alındığında teknoloji kavramı aşağıdaki, tanımlarla ifade edilebilir; 111

• Teknoloji, doğadaki işlenmemiş haldeki kaynaklar ın insan ihtiyaçlar ına cevap

verebilecek şekle getirilmesinde kullanılan yöntemler, makineler ve sistemler

bütünüdür.

• Teknoloji, insan ihtiyaçlar ını kar şılamak amacıyla ürün ve hizmetlere bilginin

uygulanmasıdır.

• Teknoloji, araştırma ve geliştirme sonucu bulunan tekniklerin üretime aktar ılması

sonucu geliştirilen süreli metot ve bilgidir.

106 Abdullah Karakaya, “İşletme Yönetiminde Stratejik Bilgi Kullanımı Üzerine Bir Araştırma; Karademir A.Ş.ve Bağlı Ortaklar” 10.Ulusal Yönetim Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 23-25 Mayıs, s-315107 http://www.yeniteknolojiler.org/yazı/yazı003s.htm, erişim tarihi: 22.03.2005108 Pınar Süral Özer, Ömür Özmen, Ömür Saatçioğlu, “Bilgi Yönetimi Modelleri: Bileşenlerin İncelenmesine

İlişkin Kavramsal Bir Çerçeve” 1,Ulusal Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildirileri, Kocaeli, 2002, s-479109 Şadi Can Saruhan, Taylan Sulaoğlu, “Değer Hedefli Yönetimde Bilgi Yönetiminin ve Yaratıcılığının Önemi”,

10.Ulusal Yönetim Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 23-25 Mayıs 2002, s-72

110 Ak ın Çakmakçı, “Türkiye’nin Teknoloji Tarihi” TUBİTAK, TTGV ve TUSİAD 2.Teknoloji KongresiBildirileri, İstanbul, 1999, s-37111 Tekin ve Diğerleri, a.g.e, s-2

http://www.yeniteknolojiler.org/yaz%EF%BF%BDaz%EF%BF%BD3s.htm








31

• Teknoloji, yeni bir mal ya da hizmet üretilmesine olanak veren üretim bilgisi ve

tekniğidir.

• Teknoloji insanın üretim araçlar ını kullanarak çevresini değiştirmek için geliştirdiği

metotlardı

r.

Bilgi teknolojisi geniş kapsamlı bir kavramdır. Çeşitli biçimlerdeki bilginin derlenmesi,

işlenmesi, saklanması, kullanılması, aktar ılması ve denetlenmesi gibi bilginin yönetimine

ilişkin süreçlerde kullanılan elektronik aksamın ve ilgili sistem ve yöntemlerin tümünü içerir.

Bilgi teknolojisi, karar alma sürecinde temel girişleri oluşturan bilgilerin hızlı, güvenilir ve

kapsamlı olmasını sağlayarak, karmaşık organizasyonlar ın etkin ve verimli bir biçimde

yönetimini kolaylaştır ır. Bilgi teknolojisi, esas olarak, insanlar ın birbirleriyle ilişki kurma

biçimleri ve insanlar ın bilgiye ulaşmasıyla ilgilidir. Teknolojiye dayalı bilginin insanlar ve

kurumlar üzerindeki en belirgin etkisi, bilgiyi kullananlara ve ondan yararlananlara sağladığı

güç olmuştur. Bilgi teknolojisinden etkin olarak yararlanmak yerel yönetimlerin başar ısı için

ön koşul olmuştur. Bilgi teknolojisindeki gelişmelere uyum sağlaması belediyelerin yönetim ve

organizasyon yapılar ında bazı önemli değişikler gerçekleşmesini zorunlu k ılmaktadır.112

1.7.1.4 Teknolojinin Önemi ve Anlamı

Küreselleşme ve buna bağlı olarak gelişen teknolojik gelişmeler özellikle bilişim ve

multi-medya teknolojik gelişmeler teknolojisinin günümüzdeki gelişimi; insanlar ın çalışma

tarzlar ından, yaşam tarzlar ına, eğlence kültüründen ticari faaliyetlerine kadar pek çok alanda

yeni uygulamalar ı gündeme getirmiştir .113 Bunun nedeni de teknolojinin kendi içsel mantığı ve

itici gücü olması anlamında bir teknolojik yeniliğin bir diğer yeniliği de beraberinde taşıyor

olmasıdır .114 İnsan tarihinden bu yana kesintisiz bilgi birikimleri sonucunda ortaya çıkan

teknoloji, insan ve toplumun gelişimini göstermektedir. İnsan yaşamını kolaylaştıran iş ve

üretimde verimliliği artıran bir güç olarak belirteceğimiz teknoloji, ancak rasyonel bir biçimde

yönetildiği zaman insanlığın refahını ve işletmelerin rekabet ve etkinlik düzeyini

arttırmaktadır.115 Teknolojinin modern toplumlar ın ayr ılmaz bir parçası ve gündelik

etkinliklerimizin hemen her bölümünde temel bir öğe haline geldiği yadsınamaz bir gerçektir.

112 Yomralıoğlu, Celik , a.g.m, S 196113 Aşk ın Keser,”Küreselleşen Dünyanın Yeni Geleceği”, Elektronik Ticaret,Der: Veysel Bozkurt Alfayayınlar ı yayın no:771, 1. Bask ı, İstanbul, 2000, S-91114 Timisi, a.g.e, S-34115 M. Şerif Şimşek, Yönetim ve Organizasyon, Damla Basımevi, 4. Bask ı, Konya, 1998, S-3



32

Toplumsal alanın sınırlar ı içindeki hemen her türlü iş, teknik bir araç yardımıyla

gerçekleştirilmektedir. Seyahat etmek, haberleşmek, mal üretmek, eğlenmek, hizmet sağlamak

için artan oranda teknolojiden yararlanılmaktadır.

Teknolojinin toplumdaki rolünü anlamak yalnızca kendi içinde değil, bizzat toplumu

anlamanın bir parçası olarak önemlidir 116 Teknoloji kavramı bilimsel araştırmalar ın artmakta

ve gelişmekte olduğu günümüz dünyasında yeni anlam ve boyutlar kazanmaktadır. Üretim

sürecinde kullanılan ortak bir dil, çok önemli bir araç haline gelen teknoloji, mekanik

boyutunun ötesinde sosyoloji boyutunda insan ve çevresi arasında ilişki kuran bir faktör haline

gelmiştir. Teknolojiye ekonomik açıdan bak ıldığında ise ; piyasa kurallar ı, sanayi kollar ının

gelişimi ve aralar ındaki ilişkiler, mikro ve makro ekonomi üzerinde belirleyici etkileri olan bir

faktör olduğu da görülmektedir 117.

Teknoloji yönetimi bir işletmenin stratejik, taktik ve operasyonel amaçlar ının belirlenmesi

ve bu amaçlara ulaşmak için ihtiyaç duyulan teknolojik kapasitenin planlanması , geliştirilmesi

ve uygulanmasıdır.118 Teknolojik sistemde meydana gelen herhangi bir değişiklik bir

işletmenin tüm birimlerini etkileyecektir. Çünkü teknoloji işletmelerin amaçlar ı ve yönetim

sistemleri üzerinde çok büyük oranda etkilidir. 119Bilgi teknolojisinin gelişimiyle birlikte iş

dünyasındaki gelişmelere paralel olarak yönetim organlar ında da değişim ihtiyacı ortaya

çıkmıştır. Bu değişim ihtiyacı en çok vatandaş, devlet ilişkilerinde yaşanmış Teknoloji bir

yönüyle yerel kültürleri tenkit ederken aynı zamanda onlara kendilerini ifade için iletişim ve

bilgi ağlar ını koyma imkanı da vermektedir. Bu yolla yerel kültürel canlanı p dinamizmlerini

artırarak dinsel ve geleneksel değerlere dönüşebilir ve hatta devrini tamamlamış marjinal etnik

kültürler bile yeniden dirilme imkanı bulabilirler böylece teknoloji sayesinde bütünleşme

sürecindeki yeni dünya toplumunun ayr ışma tohumlar ı aynı süreç içinde filizlene bilir.120

1.7.2 BİLİŞİM SİSTEMLER İ TANIMI

Bilişim sistemi bilginin toplanması, saklanması, işlenmesi, erişilmesi ve dağıtılmasına

hizmet eden teknolojiler (bilgisayar veri depolama araçlar ı, ağ ve iletişim araçlar ı, yazılım ve

geliştirme araçlar ı) uygulama ve hizmetlerin ( bilgi işlem, uygulama yazılımı geliştirme, bilgi

bankalar ı ve bilgi erişim hizmetleri v.b) bütünü ve sistem üzerindeki bilgilerin tümü

116 Timsi, a.g.e, S-33117 Tekin ve Diğerleri, a.g.e, S-9118 Öğüt, a.g.e, S-18119 a.g.e, S-182)120 Fatih Alodal, Erdal Arslan, “ Bilişim Teknolojilerinin Kamu Yönetimi Üzerindeki Etkileri”, YerelYönetimler Kongresi, Bildiriler El Kitabı, Çanakkale, 3-4 Aralık 2004, S-198



33

kastedilmektedir .121) Bilişim sistemi bilgiyi kullanıcılara sunmak üzere toplayan, depolayan,

işleyen ve raporlayan biçimsel bilgisayar sistemi olarak tanımlanmaktadır. Bilişim sistemleri

genel olarak üç fonksiyona sahiptir. İlk veriyi girdi olarak alırlar, bir tak ım işlemlerden

geçirerek ve güncelleme yaparak anlamlı bilgileri çıktı olarak sunarlar 122Bu bağlamda bilişim

sistemleri yöneticinin karar vermesi gerekli bilgiyi gerekli kaynaklardan toplayan, işleyen,

saklayan ve veriyi raporlayan formal bir bilgi sistemi olarak tanımlanır.123Formal bilgi

sistemleri bilgisayar destekli olabileceği gibi kağıt-kalem kullanarak oluşturulan manual

teknoloji şeklinde de olabilir. Bilişim sistemlerinin temel dayanağını oluşturan bilgilerin doğru

olması zamanında ve yerinde olması gerekmektedir 124.

Bilgi en üst seviyede fayda elde edebilmek için en iyi şekilde yöneltilmesi gereken önemli bir

kaynaktır. Bilişim sitemi ise yönetsel bilgiyi işleyen ve yöneticilerin karar vermede faydalana

bileceği hale getiren bir sistemdir. Bilişim insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal

alanlardaki iletişimde kullandığı ve bilim kaynağı olan bilginin özellikle elektronik makineler

aracılığıyla düzenlenmesi bilimidir .125

1.7.3 BİLİŞİM SİSTEMLER İNİN GELİŞİMİ VE UNSURLARI

Bilişim sistemleri işletmelerin yönetim anlayışlar ında meydana gelen değişikliklere

paralel, örgüt yapılar ında meydana gelen değişimlerle birlikte değişik roller üstlenerek gelişimgöstermiştir. Başlangıçta bilişim sistemleri manual teknoloji şeklinde kendini göstermişse de

zaman içinde bilgisayar temelli bilişim sistemleri olarak değişime uğramıştır 126.Özellikle

1960’ lı yıllardan sonra bilgisayar ın daha da gelişmesiyle kullanımı artan bilişim sistemleri

sayesinde verinin hızla bilgi haline gelmesi ve bilginin daha etkili kullanılması mümkün

olmuştur. Günümüzde kullanılan bilişim sistemleri, bilgisayar tabanlı veya elle tutulan

teknoloji şeklindedir.127

Bilişim sisteminde üç önemli süreç vardır. Bunlar veri, süreçler(dönüşüm) veçıktılardır. Bilişim sisteminin girdisi verilerdir. İşlenmesi istenen tüm veriler bilişim sistemi

taraf ından toplanır. Toplanan veriler el yazısı, k ısa notlar, basılı metinler şeklinde olabileceği

gibi siteme girdi yapacak kişilerin kendilerine ait bilgilerde olabilir. Bu veriler kart delicileri,

121 . Halime İnceler Sar ıhan, Rekabete Başarının Yolu- Teknoloji Yönetimi, Desnet yayınlar ı, Yayın No :002, 1.Baski, İstanbul, 1998, S-167122 H. Oğuzhan Akova,” Bilişimden Bilgi Yönetimine”, www.yeni-teknolojiler.org/yazi.htm, 25.04.2005123 Tek in ve Diğerleri, a.g.e, S-83124

T. Kaya-Bengshir,a.g.e, S-15125H.Oğuzhan Akova,” Bilişimden Bilgi Yönetimine”, www.yeni-teknolojiler.org/yazi.htm, 25.04.2005)

126 Karahoca, a.g.e,S-10127 a.g.e, S.11-12

http://www.yeni-teknolojiler.org/yazi.htm






34

optik okuyucu, disk v.b araçlara sistemin anlayabileceği şekilde kodlandıktan sonra sisteme

aktar ılır 128Bilişim sisteminde ikinci süreç ise dönüşüm sürecidir. Dönüşüm süreci girdilerin

amaçlar doğrultusunda beklenen çıktılar dönüşümünü sağlayan işlemler dizisidir.129 Bilişim

siteminde üçüncü temel aktivite “çıktı” işlemidir. Çıktı, işlenmiş bilgiyi insanlara veya

kullanılacak olan faaliyetlere aktar ır.130

1.7.4 BİLŞİM TEKNOLOJİSİ

İnsanoğlu bilgiyi keşfettiğinden beri kendilerine daha fazla yarar sağlayan bilgiyi ve bilgi

uygulamalar ıyla elde edilen teknolojiyi kullanmak ve yönetmek ister. Önemli olan bilgi ve

teknolojinin topluma ne kadar yarar sağladığıdır. Sağlanan yarar ölçüsünde teknolojinin itici

gücü başta sosyal dengeler olmak üzere, birey toplum, endüstri, ekonomi, siyaset ve kültür

alanlar ında önemli gelişmelere yol açar 131. Buhar makinesinin icadıyla insanoğlunun ulaşmaya

başladığı yenilenme, değişim ve dönüşüm süreci son yıllarda bilgi teknolojisindeki hızlı

gelişmeler ile bilgi toplumuna geçişle yaşamaktadır. Bu değişim ve dönüşüm bir çok alanda

önemli değişimlerine yol açmıştır.bir taraftan kişisel bilgisayar sahipliği ve internet kullanımı

hızla artarken diğer taraftan sosyal alışkanlıklarda değişmeye başlamıştır. Dijital yapılanma her

gün kar şımıza yeni gelişmeler ve kavramlar çıkar ırken bilginin hayatımızda bu derece yoğun

kullanımı geleneksel kavramlar ın yerine yenilerinin ikame edilmesine yol açmıştır. Bu yeni

kavramlardan başlıcalar ı e-ticaret, e-imza,e-noter, online hizmet, internet bankacılığı gibi

kavramlardır 132

Bilişim teknolojilisi, bilginin toplanması, işlenmesi, depolanması, ağlar aracılığıyla bir

yerden bir yere iletilmesinde ve kullanıcılar ın hizmete sunulmasında yararlanılan ve iletişim ve

bilgisayar teknolojilerin kapsayan bütün teknolojilerdir .133 Başka bir ifadeyle bilişim teknolojisi

kuruluşlara bilgi sağlamak için kullanılan ve hızla gelişmekte olan araçlar ın(bilgisayar, veritoplama araçlar ı, ağ ve iletişim araçlar ı) uygulamalar ve hizmetlerin tamamı

kastedilmektedir.134 Sanayi sonrası toplum bilgi ak ışının örgütlenmesi temelinde bilişim ve

bilişimin kullanılması etraf ında örgütlenmiştir. Artık büyümek için her toplum daima bilgiye

128 Yozgat, a.g.e, S-47129 Karahoca, a.g.e,S-8130 a.g.e,S-8131 Tekin Akgeyik, Stratejik üretim yöntemi, Sistem yayıncılık, yayın no:181,1. bask ı, İstanbul, 1998, S-26132

Aladalı

,Arslan, Bilişim Teknolojilerinin Türk Kamu Yönetimine…,S-392133 Yaşar Tonta, “ Bilg.Toplumu ve Bilgi Teknolojisi”, www.ayna.hun.edu.tr/rutunta/yayınlar/biltop99.htm 13.05.2004,s1)134 Orhan Güvenen, Küreselleşme Sürecinde Bilgi Teknolojileri Ve Bilgi Sistemleri Stratejileri,DPT, ÖnÇalışma raporu, İstanbul, 1998, S-2

http://www.ayna.hun.edu.tr/rutunta/yay%EF%BF%BDar/biltop99.htm






35

bağımlı hale gelmiştir. Bilişim ve bilginin temel kaynaklar ımız olarak ortaya çık ışının asıl

önemi toplum yapısının kendisinin ve üzerinde işlerlik kazandığı kurumsal önermeler ve değer

önermelerini etkileyen derin etkilerdir. Yeni bilişim teknolojileri ve bilgi bazı içinde işlerlik

gösteren ve bunlara bağımlı olan toplumlar ın aynı kendisinden önce gelen sanayi öncesi tar ım

toplumundan farklı olması gibi sanayi toplumundan farklı olucağıdır 135

1.7.5 BİLİŞİM TEKNOLOJİSİNİN GELİŞİMİ

Bilgi teknolojilerinin 1975’den sonra hayatımıza etkili olarak girmesi ve 1980’li yıllar ın

başında mikro bilgisayar ve kişisel bilgisayarlar ın yaygın olarak kullanılmaya başlanması ile

yeni alt teknolojilerde gelişmiştir 136. Son yıllarda bilgi hızla gelişen teknoloji bilginin ön plana

çık ışına neden olmuştur. Geleneksel ekonomide makinelere sahip olmak önemliyken artık

bilgiye sahip olmakla belirleyici olmaktadır. Tüm zamanlarda üretilen bilginin son yirmi yılda

üretildiğinin öne sürüldüğü bu çağda internetinde ortaya çıkmasıyla bilginin paylaşılmasındaki

duvarlar aşılmıştır. Bilgi ve onun kullanıcısı insan 21 yy en önemli kaynağı konumundadır.

Bilgi toplumu insiyatifi kullanabilen araştırmacı, katılımcı, iletişim becerisi olan, sorumluluk

sahibi ve gündemi belirleme yeteneğine sahip bireylerin oluştuğu toplumdur.137

Ülkelerin doğal kaynaklar ına ve coğrafyasına göre oluşturulan geleneksel teknolojilerin

eski önemini yitirmesi özellikle ülke ekonomilerinde yer alan yatır ımlarda ileri teknoloji-

modern dünyadaki gelişmiş sistem ve araçlardan oluşan mikro elektronik bilişim teknolojisi,

iletişim teknolojisi, yeni malzemeler, biyoteknoloji, uzay teknolojisi , nükleer enerji teknolojisi

gibi –yatır ımlar payını giderek artması teknolojilere verilen önemin artmasına yol açmıştır.138

Günümüzde teknolojiler bir alt sistem olarak kabul edildiğinden sistemde yaşanan bir

ilerlemenin başka bir ilerlemeye yol açması hiç de şaşırtıcı olmayacaktır.139Bu bak ış açısına bağlı olarak bilgisayar teknolojisinden başlayı p internete kadar bütün teknolojiler

değerlendirilecektir.

135 Emin D. Aydın,Değişen Bilgi Toplumu, Beta yayınlar ı, İstanbul,1996, S 23136 Alodalı,Arslan,a.g.m,S-391137 Murat Karaduman, Sibel Karaduman, “Yerel Yönetimlerde E-Belediyecilik Uygulamalar ı,İzmir ve Antalya

Büyük şehir Belediyesi web sitesi analizi, Yerel Yönetimler Kongresi Bildiriler Kitabı, Çanakkale, 3-4 Aralık 2004, S-371138 İnceler Sar ıhan a.g.e s.29-31139 Kemal Güleç ‘’Türkiye ‘de Ve Dünyada Teknolojik Gelişmeler’’ DTP yayını, 1994 s.82



36

1.7.6 BİLİŞİM TEKNLOJİLER İNİN ÖNEMİ

Teknoloji küreselleşme sürecinde yeterli koşul olmakla birlikte olmazsa olmaz

koşuludur. Günümüzde olağanüstü bir hızla ucuz değişim ve etkileşim sürecinde küresel

dönüşümü hızlandırmaktadır.1945 yılında beri okyanus ötesi nakliye bedelleri %80 ve

transatlantik telefon bedelleri de %99 oranında gerilemiştir. 1999 yılı BM insani kalk ınma

raporuna göre 1990 değerleriyle Newyork tan Londra ya üç dakikalık telefon görüşmesi bedeli

1930 yılında 245 dolara iken bu oran 1998 yılında 35 cent’e inmiştir.140

Veri otomasyonu elektronik iletişimde teknik ve örgütlenme açısından elde edilen

büyük ilerlemeler bilişim teknolojisi ile konu yönetimi arasında daha sık ı bir iş birliği

yapılmasını zorunlu k ılmaktadır. Yönetimde hızı çabukluğu ekonomikliği ve böylelikle maliyet

etkinliğini sağlayacak en önemli etken olan bilim teknolojisi konu yönetiminde yapısal ve

köktenci değişiklikler yapılması konusunda önemli olanaklar sunmaktadır 141.Bürokrasinin

etkinleşmesinde internet oranı her geçen gün yeni olanaklar sunmaktadır. Artık devletin temel

hizmetlerinin birçoğu internet ortamından sağlanabilir durumdadır.142 Ulaşım enformasyon

mikro –elektronik ve iletişim alanındaki teknolojik gelişmeler ülkeleri birbirine yak ınlaştır ır

bilişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu ulaşım ve iletişim maliyetleri aşır ı derecede

düşmüş ülkeleri insanlar ı ve piyasalar ı birbirinden ayıran zaman ve mekan gibi doğal engeller

büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.143 İnsan yaşamında kaçınılmaz bir şekilde yer almaya

başlayan bilişim teknolojileri yeni ekonomi yönetim modellerinin vazgeçilmez araçlar ı olarak

kar şımıza çıkmaktadır. Bu teknolojilerin ürünü olarak doğan internet etkileşim katılım ve

paylaşım ortamı yaratarak saydam ve hesap verebilen iyi yönetimlerim oluşup gelişimine

katk ıda bulunurken bu değişim devlet yönetimini ekonominin yapısını ülkenin rekabet gücünü

insan gücü profilini ve mesleklerin yapısını da değiştirmeye başlamıştır.

Bu bak ış açısından bak ıldığında bilgi toplumuna giden yolda elektronik iletişimsistemlerinin kamu hizmetleri açısından taşıdığı yeni perspektiflerin tartışılması büyük önem

taşımaktadır. Kamu hizmetinin sunumu vatandaşlarca bunun algılanması ve yeni f ırsatlar ın

keşfedilmesi klasik anlamada süregelmekte olan devlet-vatandaş ilişkilerini de yeni boyutlar

140 http:www.canaktan.org./yenı-trendler/globallesme/kavram.htm 28.09.2002) 141

Firuz Demir Yasamış ‘’Kamu Yönetimi Kurumunda Ve Uygulanmasında Yeni Gelişmeler :AdministrationDan Management ,Türk İdare Dergisi , Yıl:69 Sayı:417 Aralık 1997 S.15-16

142 Yasamış, a.g.e. s.15143 a.g.e s.17



37

taşıyacak niteliktedir. Artık klasik tek yönlü bir yönetim anlayışından uzaklaşarak kar şılıklı

etkileşimi önde tutan yeni bir konu hizmeti anlayışına doğru bir kayış söz konusudur.144

1.7.6.1 Bilgisayar Nedir?

Bilgisayarlar donanım ve yazılım bileşenlerinde oluşan ve bu bileşenleri vasıtasıyla veri

depolama aritmetik ve mantıksal işlemler yapabilen girilen verileri analiz edebilen ve anlamlı

hale getirip sonuç alma imkanı sunana makinedir. Ayr ıca bilgisayar için çok sayıda aritmetiksel

veya mantıksal işlemlerden oluşan bir işi önceden verilmiş bir programa göre yapı p

sonuçlandıran elektronik araç elektronik araç tanımlaması da yapılmaktadır.145 Sanayi

toplumuna geçişte buhar makinesinin icadı ne gibi bir etki yarattı ise bilgi çağına geçiş

aşamasında bilgisayar ın bu derece etkisi olmuştur. Ancak bilgiye ulaşım ve transferinin

sağlanması açısından tarihimizde hiçbir olay internetin ortaya çık ışı kadar etki yaratmamıştır.

Bazı çevreler internetin ortaya çık ışını matbaanın icadı ile bir tutmaktadır 146.Bilgisayarlar

aldığı komutlara bağlı olarak yüklenen verileri işleyerek problem çözen otomatik elektronik

aygıtlardır. Bilginin sistemli olarak düzenlenmesi saklanması işlenmesi iletilmesi gerektiğinde

yeniden ulaşılması ve kullanılması bilgisayar sayesinde gerçekleşmektedir. Bilgisayarlarla çok

kolay ve hızlı biçimde çok hızlı miktarda bilgiye erişme şansı doğmaktadır.en basitinden en

karmaşık işlemlere kadar birçok sorun aşır ı hızlarda çözebilmekte yazılabilmekte ve

çizilebilmektedir.147 Bu durum göz önüne alındığında bilgisayar ı diğer teknolojik araçlara göre

üstün k ılan iki özellik söz konusu olmaktadır. Birincisi bilgisayarlar belirli bir iş yapmak üzere

önceden programlanabilirler. İkincisi ise yapılacak işin gereklerine göre bilgisayara yeni girdi

ve çıktı birimleri ilave edebilirler. Bu sayede uzay araştırmalar ında uzaya gönderilen

araçlardaki bilgisayara bağlı komutlarla gök cisimlerine ait fotografik veriler derleyip

işlenmekte ,genetik araştırmalarda insan genetik yapısını oluşturan DNA dizisi büyük bir sabır

emekle veri tabanlar ına yüklenerek şifresi çözülmeye çalışılmakta ve kuantum fiziğinde

maddenin şimdilik bilinen en küçük yapıtaşlar ını oluşturan kuarklar incelenirken yüksek enerjiseviyelerine bugün ki teknolojisiyle erişebildiğinden teorinin öngördüğü şartlar bilgisayar

simülasyon metotlar ı kullanılarak oluşturulabilmektedir. Bu bağlamda bilgisayar teknolojisi

144 Asım Balcı ‘’E-Devlet: Konu Yönetiminde Yeni Perspektifler Fırsatlar Ve Zorluklar’’ Kamu YönetimindeÇağdaş Gelişmeler,(Ed:Asın Balcı Ve Diğerleri) Seçkin Yayıncılık Ankara 2003 S.266145 (Bülent Gündoğdu Ender Karagöz,Bilgi Teknolojileri ,Selçuk Üniversitesi Basım Evi Konya 2005,S.1)

146 Ramazan Altınok ‘’Bilgi Çağının Getirdikleri Ve Kanu Yönetimi Anlayışımız’’, Türk İdare Dergisi ,Yıl:69Sayı:417 İçişleri Bakanlığı Ankara 1997 S.225147 Hüsnü Erkan ,Bilgi Toplumu Ve Ekonomik Gelişme ,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar ı ,4.Bask ı İzmir,1998 S.73



38

bütün araştırmalar ın ortak zemini olma yönünde hızla gelişme kaydetmektedir. Bir istatistiğe

göre bilimsel araştırmalar ın %80 i bilgisayar temelli yapılmaktadır.148

1.7.6.1.1 BİLGİSAYARIN TAR İHSEL GELİŞİMİ

Öncelikle büyük kapsamlı bilimsel çalışmalar ulusal güvenlik ve uzay çalışmalar ı gibi

alanda kullanılan bilgisayar teknolojisi daha sora ekonomik amaçlarla yönetim alanında

büyüme ve verimliliğin arttır ılması için işletmeler taraf ından kullanılmaya başlamıştır .1970’ler

den itibaren ise reform hizmetlerinde ve bir tak ım toplumsal sorunlar ın çözümünde

kullanılmaya başlanmıştır.son dönemde de özellikle pc’lerin çıkmasıyla ve fiyatlar ın

ucuzlayarak toplumda daha kolay satın alınabilir düzeye gelmesiyle birlikte bilgisayar ın daha

çok bireysel amaçlarla entelektüel yaratıcılık için kullanılmaya başladığını görmekteyiz.149

Başka bir ifadeyle bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişme dev bilgisayarlar ın küçülmesine ve

ucuzlamasına yol açarken sınırlı kullanışından kitlevi kullanıma yani bireysel kullanıma kadar

uzanan olanaklar doğmuştur. Bilgisayarla dünyanın iki bilgi işlem merkezi arasında ilişki

kurulması ve işlem yapılması mümkün olduğu gibi uydu iletişiminde de kullanılması yollar ı

açılmıştır . günümüzde karmaşık ve yoğun veri yığınlar ı ile çalışan bankalar ve şirketler

haberleşme muhasebe stok kontrol , bask ı işleri üretim otomasyonu büro otomasyonu gibi

alanlarda yararlanmaktadırlar 150

1.7.6.1.2 Bilgisayar teknolojisinde yaşanan gelişmeler

Son 50 yılda bilgisayar yazılım ve donanım alanında yaşanan gelişmeler veri bilgi

saklama işlevlerinin daha hızlı güvenilir ve ucuz olarak yapılmasını sağlarken mikro

elektronikte yaşanan hızlı ilerlemeler bilgisayar ın boyutunu küçülterek performanslar ını

attırmış bu durumda da doğal olarak bilgisayarlar ın kullanım alanlar ının genişlemesine yolaçmıştır.

Bilgisayar ın gelişim durumu dikkate alındığında bu konu ile ilgili başlıca şu önemli

aşama söz konusudur:151 Bunla;r mekanik bilgisayarlar, eletro mekanik bilgisayarlar, elektronik

bilgisayarlardır. İlk elektronik bilgisayar A.B.D'de Pensylvania Üniversitesi taraf ından askeri

amaçlar için geliştirilen ENIAC radyo lambalar ıyla çalışan 30 ton ağırlığında dev bir

148 Ramazan Acun ‘’Bilim,Bilgi Teknolojisi Ve Türkiye ’Bilim Bilgi Yurdu Yayınlar ı Konya 1998 S.83-84)

149 (Veysel Bozyurt ,Enformasyon Toplumu Ve Türkiye .Sistem Yayıncılık İzmir 1997 S.30)150 Erkan a.g.e, s.75) 151 Mahmut tekin, Ali Osman Şahbaz, Temel Bilgisayar Bilimleri, Kuzucu Ofset Matbacılık, Konya 2000 .S.21)



39

makinedir. ilk bilgisayarlarda en önemli kesim donanımdı. Ancak bilgisayar ın temel taşının

işlem sırası denetiminin makineye geçmesi olgusu dikkate alındığında bile makinenin dışında

fakat onunla birlikte düşünülmesi gereken yeni bir öğe daha ortaya çıktı . Bunlar donanım ve

yazılımdır.152Donanım, bilgisayar ın farklı işlevlerini yürütmekle görevli çeşitli cihazlar ın

tamamının genel adına denir. K ısaca anakart, sabit disk veya yazıcı hepsi birer donanım

elemanıdır.153 yazılım ise çözümleme ce tasar ım dökümanı, programlar, ak ış ak ış şeması,

işletim yönergesi gibi makineye yapacağı işi tanımlamak için vazgeçilmez nitelikte olan fakat

mekanik hiç bir özelliği olmayan kesimdir( Aytaç, a.g.m., s.1393)

Yirmibirinci yüzyılla birlikte bilgi çağına gereken bu çağa damgasını vuran

bilgisayarlar , bilgisayar ağlar ı ve buna ilişkin teknolojiler özellikle sosyal ve ticari hayatta,

devletin işleyişine, eğitim ve sağlık sektöründe önemli değişimlere yol açmıştır 154.

1.7.6.2 Mikro-Elektronik

Bilgisayarlar ile iletişim teknolojisinin temelinde mikro-elektroniktek, gelişmeler

yatmaktadır. bilgisayar ın temelinde bir çok transistörü bir araya getiren minik "chip"(yongalar)

yer almaktadır bilgisayar ın haf ıza kapasitesi ve hızı yonga teknolojisindeki gelişime bağlıdır 155.

1.7.6.3 Robotlar

Mikroelektroniğin bir diğer alanını oluşturan robotlar,aritmetik hesaplar yapabilen

haf ızaya sahip olma, öğrenme, ayırt etme gücü çıkar ım yapma yeteneği şeklinde yapay zekaya

sahip olan, ağırlık büyüklük sıcaklık, ses vb. özellikleri algılayan; el parmak kol ayaklar ve

benzeri etkin bir mekanik elemandır.156 Robotlar mikro elektronikte yaşanan gelişmelerle

ortaya çıkmasa da endüstriyel üretimde şimdiden önemli bir yer tutan robot kullanımının

yaygınlaşması temelde gelişmiş bilgisayarlar, telekomünikasyon, elektronik kontrol aygıtlar ı ve benzeri mega teknolojilerinin hızla gelişmesi ve uygulama olanağının kolaylaşmasının bir

sonucudur.157

152 K ılıçarslan Aytaç, " Bilim Toplumu" Yeni Türkiye Dergisi , Yıllık Sayı:20 Mart-Nisan 1998, S.1392153 Gündoğdu , Karagöz, a.g.e., s.5154 Aydın Öztürk, " Bilgi Teknolojileri penceresinden geleceğe bir bak ış", Yeni Türkiye Dergisi, yıl:4, sayı:20,

Mart-Nisan 1998,s.1382155 Erkan, a.g.e, s.78156 a.g.e., s.80157 Tahir Akgeyik Stratejik Üretim Yönetimi, Sistem Yayıncılık, Yayın No:181, 1.Bask ı, İstanbul, 1998,S.25



40

1.7.6.4 Biyo-Teknoloji

İnsanlar ın yararlanabileceği ürün ve hizmetlerin mikro organizmalar,mikrobial

parçacıklar ve diğer biyolojik materyaller kullanarak endüstriyel işlem yolu ile sağlanması

biyoteknoloji olarak isimlendirilmektedir.158 başka bir ifade ile temelinde gen mühendisliği ve

moleküler biyoloji yer alan biyo teknoloji endüstriyel ürünlerin %40 nın kökeninde biyolojik

maddeler bulunduğu düşünüldüğünde canlılar aracılığıyla mal ve hizmet üretmek olarak da

tanımlanmaktadır. 159

1.7.6.5 Yeni Malzemeler

Yeni ve ileri nitelikte malzemelerin geliştirilmesi yüksek teknolojinin ilgi alanlar ından

biri olmakla birlikte; havacılık otomobil,gemi yapı ve çeşitli hassas eşya sanayinin ; hıza,ısıya

ve değişik dış etkenlere dayanıklı malzeme ihtiyacının bulunmması, diğer yndan, fizik

matematik modeller, bilgisayar bilimleri ve gelişmiş araçlarla maddelerin mikro bileşimine

doğrudan müdahale edebilir duruma gelinmesi yeni malzemelerin üretimine yol açmıştır. 160

1.7.6.6 İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ

Mikroelektronik ve yonga teknolojilerindeki gelişmeler sadece bilgisayarlar ın değil,

iletişim araç ve gereçlerinin de hız ve yetenek bak ımından değişimini ve yaygınlaşmasını

olanaklı k ılmıştır. Sayısal iletişim, fiber optik ve uydu teknolojileri rekabetçi bir sisteme

geçilmesi sonucu hızla yaygınlaşmış ucuzlamıştır. Bu yaygınlaşma sanayi toplumun demir

yolu, deniz yolu ve otoban ağlar ı altyapısı paralelindeki bilgi toplumunun iletişim alt yapısını

ortaya çokarmıştır. 161İnsanoğlu bu günedeğin geliştirdiği bilim dallar ının birer iletişim boyutu

olduğunun fark ına vardı. işletmecilikten tı bba, mühendislikten eğitime, pazarlamadan politikaya akla gelen her olguda iletişim fonksiyonu söz konusudur. bu bağlamda dijital

teknolojisindeki baş döndürücü gelişmelerle yirmibirinci yüzyılın iletişim uygarlığı olduuğ

literaturlerde yerini aldı.162

158 Erkan, a.g.e.,s.83159

İnceler, Sar ı

han, a.g.e, s.42160 Erkan, a.g.e. ,s.85161 Erol Arkun " Bilgi Toplumuna Yöneliş" , Yeni Türkiye Dergisi , Cilt:1, Yıl:4, Mart-Nisan 1998, s.1398162 Yılmaz Büyükersen "İletişim Uygarlığı" Yeni Türkiye Dergisi, Cilt:2 Yıl:4, Mart-Nisan 1998,S.1386)



41

1.7.6.6.1 İletişimin Tanımı

İletişim bilgilerin ve hesaplamalar ın yoğun ve müthiş bir hızla kar şılıklı ak ışı ile

istendiğinde renkli ve üç boyutlu görüntüye, sesli veya basılı metaryele dönüştürme olgusudur.163( Daniel Bell'e göre her toplumun bütünleştirici üç tür yapısı vardır; ulaşım, enerji şebekesi

ve iletişim. enformasyon toplumunda alt yapılar ın görece önemlerinde bir değişiklik olmuş ve

telekomunikasyon bir toplumu bir arada tutan temel bir alt yapı haline gelmiştir. 164 iletişim

teknolojilerindeki baş döndürücü gelişme her an yepyeni iletişim araçlar ının verilmesine yol

açar.Bilgi toplumunun oluşumu iletişim teknolojilerinin gelişimine çok bağlıdır. Hatta bu

gelişmenin bir sonucu olabilir. Şimdi çağdaş toplum kavramının en önemli özelliğinin, tüm

sektörlerde bilginin, iletişimin ön plana çıkması ve iletişim teknolojilerinin yaygın olarak

kullanılmasıdır. Küreselleşmenin teknik altyapısını iletişim ve haberleşme araçlar ı oluşturuyor.

İletişim ağlar ı sayesinde, iletişim ağlar ı düştü, sayısal araçlar daha ucuza üretiliyor, verimlilik

ve enformasyon miktar ında artış, coğrafi uzaklıklar ın maliyete etkisinin azalması,

telekomünikasyon ağlar ı sayesinde ayr ıca görüntü,ses, metin bilgisayar verileri ve her türlü

elektriksel ortak bir sayısal temel birleştir.165

1.7.6.6.2 İletişimin Önemi

İletişim küreselleşerek tek bir bütün haline gelen dünyamızda hızlanması,

yaygınlaşması ve vazgeçilmez bir hale gelmesinin bir sonucu olarak vatandaşın devletten ve

devletin kurum ve kuruluşlar ından beklentileri giderek artmaktadır. vatandaşın bu artan

beklentisinin klasik devlet organlar ı ve bunlar ın uygulamalar ıyla kar şılanmasını beklemek bir

hayal olacaktır. bu beklentinin klasik devlet anlayışı ile kar şelanamadığı anda devlet içinde bir

değişimin başkalaşması bir zorunluluk olarak ortaya çıkacaktır. bu değişimin günümüzdeki en

önemli şekli devletin tüm organlar ınca e-devlet anlayışının benimsenmesi olacaktır.166E-devletkavramı oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir.öncelikle E-devlet dediğimizde sadece devlet

kuruluşlar ının web sayfalar ını bu sayfalar aracılığı ile verilen bilgi ve hizmetleri böyle bir

sistem için gerekli altyapıyı ve bu sistemi işleten olarak anlamamak gerekir. bütün bunlar ın

yanısıra e-devlet kavramı aynı zamanda devlet kurumlar ının diğer devlet kurumlar ı, özel

163 Büyükersen a.g.m., s.1387164 Nurdoğan Rigel " Parmakucu Yoplumu" , Yeni Türkiye Dergisi, Cilt:2 Yıl:4 Sayı:20, Mart-Nisan 199, S.1396165

Sadi Özdemir, Medya Emperyalizmi Ve Küreselleşme, Timaş Yayı

nlar ı

, İstanbul, 1998, S.24-25-172)166 Cevdet A.Kayalı, Ayşe M.Yereli " Türkiyede Bilgi Toplumu Yaratılması ve E-devlet uygulamasına bir bak ış",

I.Ulusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, İzmit 2002, s. 120-121



42

şirketler ve en önemlisi vatandaşlarla ilişkilerinde dönüşüm yaratabilecek bir potansiyeli temsil

etmektedir.167

1.7.6.7 İNTERNET

1.7.6.7.1 İnternet nedir?

İnternet dünya çapında bilgi kaynaklar ından oluşmuş bir gruba verilen addır.168İnternet

sözcüğü çok yönlü özelliklerinden dolayı insanlara pek çok şey çağır ıştırmaktadır. Kimilerine

göre internet, bir elektronik posta, kimilerine göre sohbet, kimilerine göre ise büyük bir

kütüphanedir.Aslında internet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu dünya

çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağının adıdır. internet insanlar ın her geçen

gün gittikçe artan bilgiyi saklama, paylaşma ve ona kolayca istekleri sonrasında ortaya çıkan

bir teknolojidir. Bu teknoloji yardımıyla pek çok alandaki bilgileri kolay,ucuz,hızlı ve

güvenilirbir şekilde erişebilmektedir.169Günümüzde bütün dünya bir anlamıyla gerçekten

insanlar ın parmaklar ının ucundadır. İnternet üzerinde tanımlanan ve hatta edilebilen herhangi

bir konu hakk ında bilgi bulunabilmekte ve dünyanın ucundaki insanlarla ileitşim

kurulabilmektedir. internetle dünyanın herhangi bir yerindeki bilgisayara grip kaynaklar ından

yararlanmak, en iyi kütüphanelerde araştırma yapabilmek ve dünyanın en ilginç müzelerini

ziyaret edebilmek olanağı bulunabilmektedir. Üzerinde TV,radyo telekonferans ve videolar

izlenebilmekte herhangi bir yayına bir kaç saniye gibi k ısa zamanda ulaşabilmek olanaklıdır.

Aynı zamanda neredeyse istenilen her şey internet üzerinden satın alınabilmektedir.

Bütün bu sayılanlar ve çok daha fazla etkinlik dünyanın en büyük bilgisayar ağı olan

internete girilerek yapılabilmektedir. İnternet teknolojisi sayesinde üretilen çok miktarda

bilginin depolanması ve istenildiğinde çok kolay bir şekilde ulaşılması ve paylaşılması

mümkün olmaktadır. Bilgi ve belgelere kolay ve ucuz olarak ulaşabilme olanağı bulunmaktadır. Bu sebeptendir ki internet kullanımı giderek artan bir hızla yaygınlaşmaktadır.

Ayr ıca internet kişiler arasındaki mesafe, yaş, cinsiyet, kültür ve statü farklar ını ortadan

kaldırmaktadır.coğrafi bölge gözetmeksizin insanlar arası etkileşimi sağlayan bir araç olan

internet, bilgisayar ve iletişim dünyasını daha önce görülmemiş bir biçimde değiştirdi.telgraf,

telefon, radyo ve bilgisayar ın ortaya çık ışı internetteki bütünleşmenin aşamalar ı idi.İnternet

temel olarak merkezi olmayan bir iletişim ortamıdır, yani ne bir insanın , ne bir grubun yada bir

167 Mete Yıldız, "Elektronik(E)-Devlet Kuran Ve Uygulamısına Genel Bir Bak ış Ve Değerlendirme " Çağdaş Kamu Yönetimi, (Der. Muhittin Acar Ve Hüseyin Özgür, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003 S.305168 Erol Balevi, İnternet, Seçkin Yayınevi, Ankara,1995,s.15169www.turk.info.com. Türkiyeinternetportalı.htm 25.04.2005



43

ulusun kontrolü söz konusudur. Her kullanıcının enformasyona girme , toplama, kopyalama ve

yayınlama gücü eşittir. Dolayısıyla internet , kurumsallaşmamış, alıcı ve gönderici rollerinin

kar şılıklı değişebildiği, medyanın içeriği ve organizasyonun, merkezi bir politik veya devlet

bürokrasisi taraf ından kontrolünün olmadığı demokratik katılımcı bir araç olarak

değerlendirilmektedir.170

1.7.6.7.2 İnternetin Tarihsel Gelişimi

İnternet , 1969 yılında ARPAnet adıyla ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı

DARPA’nın(Savunma Bakanlığı İleri Araştırma Projeleri Ajansı)desteği ile olası savaş

durumunda haberleşme alternatifi olarak sadece birkaç üniversitenin Amerikan Savunma

Bakanlığı ile bilgi alışverişi yapması için kurulmuştu. Savaş için yaratılan internet bar ışın

önemli bir anahtar ı oldu.171Sistem olarak internet mantığının gelişimi ise bilgisayar

teknolojisinin ak ıl almaz gelişimiyle başlamıştır. Esas olarak bir bilgisayar şebekesi , kendine

has kapasitesi ve işlem gücü olan birden fazla bilgisayar ın çeşitli yollar vasıtasıyla birbirine

bağlanması sonucunda veri dosyalar ının paylaşılması , program kullanımının ayr ı ayr ı

yapılabilmesi gibi imkanlar ı sağlar 172

İnternet herhangi bir nükleer saldır ıda bir k ısım parçalar ı zarar gördüğü durumda bile

iletişim ağının çalışmaya devam edebileceği şekilde tasarlandı. Kullanılan hatlardan birinin

uygun olmadığı durumda trafik alternatif hatlara yönlendiriliyordu.internet ilk zamanlar

bilgisayar uzmanlar ı, mühendisler ve bilim adamlar ı taraf ından kullanılıyordu. Kullanımı kolay

olmayan internet , onu kullanan ker kim olursa olsun çok karmaşık bir sistem öğrenmek

zorunda kalıyordu.173 Günümüzde ise bilgi toplumun gerçekten oluşturabilmek bilginin

önemini kavrayarak toplumun her kesiminde bilinçli olarak bilgi teknolojisinin yaygın olarak

kullanımı ile mümkün olabilir. İnsanlar arzu ettikleri bilgilere nerede ve nasıl ulaşabileceklerini

bilmektedir. Bilgiyi kullanmak kullanmak kadar bulmak ve ona erişmekte önemlidir.174 İnternet , insanlar ın her geçen gün gittikçe aratan üretilen bilgiyi saklama, paylaşma ve ona

kolayca ulaşma istekleri sonrasında orataya çıkmış bir teknoloı jidir. İnsanlar bu teknoloji

yardımıyla pek çok alandaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şelikde erişebilmektedir.

170 Serdar Kaypakoğlu, ‘’internet:Giderek Sınırlanan Bir Özgürlük Alanı’’, M.Ü.İ.F Dergisi 1-2, 2002 s.29_31

171 Aslan İnan , İnternet El Kitabı, Sistem Yayıncılık 9.Basım,İstanbul 2001,S.9172

Mithat Uysal , Murat Tunç, internet, Beta Bası

m Yayı

n Dağı

tı

m, İstanbul, 1996, s3-7173 inan , a.g.e, s-3174 Ercan Öztemel,’ Bilgi Toplumunda Yönetim Bilişim Sistemlerinin Gelişimi’, Yeni Türkiye Dergisi, cilt:2,

yıl:4, sayı:20 , Mart-Nisan 1998- s.1175



44

İnternet herhangibir kuruluşa , gruba yada ülkyeye bağımlıolmaması nedeniyle kişilerin değişik

konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar ı bar ındıran bir demokrasi

paltformudur. Evden alışveriş , bankacılık hizmetleri, radyo televizyon yayınlar ı, günlük gazete

yayınlar ı , günlük gazete servisleri vb. uygulanmalar ı ile aslında internet bir yaşam

şeklidir.Başlangıçta Amerika’nın bilimsel beyin tak ımlar ının savunma sanayi ile ilişki

kurmasını sağlamak için deneme niteliğindeki bu bilgisayar ağı buün uluslar arası bir ağ

olmuştur. İnternet 2001 itibariyle beş yüz milyon insanın kendi arasında etkileştiği, bilgi değiş

tokuşu yapabildiği ve kendi yazısız kurallar ı olan büyük bir topluluk haline gelmiştir.175

1.7.6.7.3 İNTERNET UYGULAMALARI VE ETK İLER İ

Günümüzde internet, insanlar arasında etkileşimi ve bilgi paylaşımını sağlayarak bilgiyi

yerel boyuttan küresel boyuta taşımıştır. İnsanlığa yeni ufuklar açan internet eğitim ve yaşam

boyu öğrenmeyi sağlamak, fikir ve bilgi alışverişini kolaylaştırmak, bilim ve mühendislik

araştırmalar ı arasında iş birliğini geliştirmek , üretkenliği arttırmak , ekonomiyi geliştirmek,

Pazar yaratmakve genişletmek, demokrasiyi sevdirmek ve özendirmek gibi amaçlar ı

gerçekleştirmektedir 176. Bunlar ın yanı sıra internet siyasi platformlarda önem kazanmış

durumdadır. Sayılar ı gittikçe artan yurttaş hükümet politikalar ı ve eylemlerini öğrenmek,

birbiriyleriyle çeşitli meseleleri tartışmak , belirli görevlilerle temas kurmak ve seçmen kayıt

malzemelerini ve siyasete daha aktif katılımı kolaylaştırabilecek başka enformasyonlar ı elde

etmek amacıyla internet kullanılmaktadır. Lawrence Grossman’a göre teknoloji sayesinde

üçüncü büyük demokrasi çağına girildiğini öne sürer. Bu açıdan nasıl 18.yy’da temsili

yönetimYunanlılar ın iki bin yoılı aşk ın bir süre öncülüğünü yaptıklar ı doğrudan demokrasiyi

dönüştürmüşse , şu anda yeni,melez bir ‘elektronik cumhuriyet’ oluşmakta olduğu öne

sürülmektedir.177

175 inan , a.g.e. s.5

176 a.g.e, s.2 177 Bruce Bımber , ‘’İnternet Ve Hızlandır ılmış Çoğulculuk’’, Cogito, Sayı:30,Yapı Kredi Yayınlar ı , 2003, S.166-

167)



45

1.7.6.7.3.1 E-Posta(E-Mail)

E-posta bir internet kullanıcısının başak bir bir internet aracılığıyla

haberleşmek(yazılı,sesli veya görüntülü olarak) amacıyla kullandığı @ simgesinin yer aldığı

adrestir.178

Bir internet kullanıcısı internet üzerinde bulunan herhangi bir kullanıcıya mesaj

gönderebilir veya ondan mesaj alabilir. Bu açıdan herkes herkese iş, eğitim, şikayet vs. için

internet üzerinden mesaj gönderebilir hale gelmiştir 179.Yeni iletişim sistemiyle insan yaşamının

temel boyutlar ı olan mekan ve zaman kökten dönüşüme uğramıştır. Yerel, kültürel, tarihsel,

coğrafi anlamlar ından soyutlanmakta, işlevsel ağlar ya da görüntü kolajlar ı halinde yeniden

bütünleştirilmekte, yerlere özgü mekanın yerine geçen ak ışkan mekanı devreye sokmaktadır.

Geçmiş , şimdi ve geleceğin aynı ileti birbiriyle etkileşim içinde olacak şekilde

programlanabildiği yeni iletişim sisteminde zaman silinmektedir.180

1.7.6.7.3.2 Word Wide Web(Www)

İnternet üzerinde en çok kullanılan grafik tabanlı ve etkileşimli bir araç olan www

internette var olan çeşitli sistemlerden yararlanarak kullanıcıya her türlü bilgiyi ulaştıran ideal

bir ara birimdir. www http adı verilen protokolü kullanarak web sayfalar ını görüntüler ve bu

protokol sayesinde bir sayfa içerisindeki herhangi bir sözcük yada sözcük grubu ya da

simgenin etkileşimli olması durumunda başka sayfalara geçişi sağlanmaktadır.181

1.7.6.7.3.3 Haber Grupları (Usenet)

Usenet, insanlar ın interneti kullanmalar ını sağlayan ana sebeplerden biridir. Usenet,

kişisel makalelerin tüm dünyaya yayıldığı bir tartışma gruplar ı sistemidir.182

Başka bir ifadeyle;dünya çapında çoklu tartışma ve iletişim platformu olan Usenet , dünya üzerindeki milyonlarca

178 inan,a.g.e,s-36179 Balevi, a.g.e.s.28180 Susnstein Coss R , ‘’Günlük Gazetemiz İnternet Demokrasi İçin Gerçekten Bir Nimet Mi?’’ Çev:Kemal

ATALAY Cogito, Sayı:30,2002,S-215

181 Selçuk Burak Hasıloğlu, Enformasyon Toplumda , Elektronik Ticaret ve Stratejileri, Turkmen Kitabevi,İstanbul,1999,s-23

182 Balevi, a.g.e, s-29



46

ağ kullanıcılar ının binlerce değişik konuda yazdığı görüş ve düşüncelerini anlatan yazılar ile

haberlerden oluşan bir tartışma ortamıdır 183

1.7.6.7.3.4 İNTRANET(KURUMSAL İNTERNET)

İntranet, hizmet verdiği kişilere , çalıştıklar ı şirket veya firmaya ait bilgilere yine web

tarayıcısı aracılığıyla bulunduklar ı ortamdan bağımsız olarak ulaşmasını sağlayan bir sistemdir.

Başka bir ifadeyle internetin özel bir firma veya şirkete göre özelleştirilmiş halidir. İntranet,

tüm web özelliklerini sağlamanın yanında kullanıcılara erişim yetki seviyesini belirleyerek

hangi kullanıcının nereye ve ne oranda ve nasıl erişebileceğini kontrol edebilmektedir. İntranet

, şirket içi internet olarak adlandır ılabilir. İnternetin çok kullanışlı olması sebebiyle ofislerde

internet teknolojilerinin kullanılması düşünülmüş ve İntranet kavramı ortaya çıkmıştır. İntranet,

sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarlar ı , yerel ağlar ı , geniş alan ağlar ını birbiriyle

bağlayan bir ağdır.184

1.7.6.7.3.5 EXTRANET

Extranet , firmanın iş ortaklar ı ile elektronik bağlantılar kurarak, yeni pazarlar açma ,

maliyeti düşürme ve teknoloji karmaşıklığını giderme konular ında yardımcı olmasının yanı sıra

kullanıcılar ın iş yapma biçimlerini kolaylaştırdığından verimliliğin artmasına yardımcı olan

özellikle bağımsız çalışmayan işletmelerin ve kurumlar ın kullanılması gereken bir network

teknolojisidir.185. İnternet teknolojileri ve alt yapısını kullanarak dünyanın farklı noktalar ında

olsalarda kendi aralar ında belgelerini görüşlerini paylaşabilirler.186

183 inan ,a.g.e,s-37184 .a.g.e,s-14185 Haşıloğlu, a.g.e,s-74-75186 inan ,a.g.e,s-14



47

İK İNCİ BÖLÜM

TEKNOLOJİNİN TOPLUMSAL DÖNÜŞÜME ETK İSİ

2.1. TOPLUMUN TANIMLANMASI

Toplumsal yapılanmalar, demografik süreçlerden eğitimdeki yeniden yapılanmalara

oradan iktisadi yapı ve süreçlerin toplumsal bağlar ına, toplumsal sistemlerden toplumsal-

kültürel bütünleşmelere, toplumsal aktörlerin konum ve kimlik değişimlerine ve oradan da

gerçek yak ın ve yerel zaman-mekan bağlantılar ından uzak ve küresel ve tarihsel alanlar ına ve

oradan da siber-uzaya kadar uzanan bir alan içindeki toplumsal ilişki anlamlandırma ve

sembolleştirmeleri kapsar.187 Günlük dilde toplumlar ı çeşitli biçimlerde adlandırmaktayız.

Örneğin gelişmiş, gelişmekte olan, ilerici, gerici, bağımsız diktatör, açık, kapalı, k ırsal, kentsel,

ilkel gelişmiş gibi.188 Sanayi toplumunun adlandır ılmasında olduğu gibi yeni toplumsal aşama

ile ilgili olarak da oldukça çeşitli isimler önerilmektedir. Yeni toplumu, Post modern çağ,

Burjuva sonrası toplum, Sanayi sonrası toplum, Post Modern durum, Bilgi toplumu, Kapitalist

ötesi toplum gibi.189 Tarihsel süreç içerisinde bütün değişimler ve dönüşümler göz önüne

alındığında Mann’a göre toplum, “sınırlar ını, kendisi ve çevresi arasındaki belirli bir etkileşim

düzeyinin oluşturduğu bir sosyal etkileşim ağı”dır. Ve toplumun esnek olduğu konusuna vurguyapar.190 Giddens ise toplumu şu şekilde tanımlar:191 Zaman ve yer boyunca belirlenebilen

kavramlar kümesi, sosyal sistem ile özgül bir yer yada kaplanan alan arasındaki ilişki, yerin

meşru olarak kapladığı iddiasının desteklenmesiyle iç içe normotif öğelerin varlığı, toplumun

mensuplar ı arasında bir tür ortak kimliğe sahip olduklar ı duygusunun hakim olması. Bu

parametreleri ortaya koyan Giddens, tekrar tekrar, toplumlar ın sınırlar ını geçirgen olduğunu ve

modern dünyada bütün toplumlar ın toplumlar arası sistemler bağlamında var olduklar ını

vurgular. Sosyal ve siyasal düşünce tarihinde toplum kavramlaştırmalar ı doğal toplum vesembolik toplum şeklinde iki kategoriye ayr ılabilir. Doğal toplum, toplumsal hayatın dayandığı

ilişkiler ağının, doğal dürtü ve zorunluluklar üzerine inşa olduğunu ileri sürer. Bu bağlamda

toplum pratik ilişkilerin bir türevi olarak çözümlenir.192 Yani toplum bireye sosyal gerçekliği

187 Bahattin Ak şit, “Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılında Toplumsal Yapılanmalar”, Bilanço 1923-1998:“Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bak ış” Uluslar arası Kongresi, II. Cilt Tarih Vakf ı Yayınlar ı,İstanbul, 1999, s.1188 Enver Özkal, Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmalar ı Vakf ı

Yayınlar ı, No: 87, Eskişehir, 1993, s.10189 Al, age, s.62190 Christopher Pierson, Modern Devlet, (Çev: Dilek Hattatoğlu), Çivi Yazılar ı, İstanbul, 2000, s.107191 Pierson; age, s.108192 Ali Yaşar Sar ı bay Siyasal Sosyoloji, Der Yayınlar ı, İstanbul, 1998, s.32



48

sunmaktadır.193 Sembolik toplum kavramlaştırmasında ise toplumsal hayatı oluşturan ilkeler

ağı sembolik nitelik taşır ve toplum üyelerin eylemleri ancak sembolik bir bütünlük içinde yer

aldığı zaman anlam kazanır.194 Toplum, hukukun, adaletlerin, geleneklerin vb. gücü ile

desteklenen tarihsel gelişme içinde biçimlenmiş bulunan, belirli bir üretim biçimini temel alan

yada Porson’s’ın tanımlamasıyla uzun vadeli var olmanın temel fonksiyonel gereklerini kendi

kaynaklar ından olan bir toplumsal sistemdir. Marx’a göre toplum ise uzlaşmaz sınıflar ın

çatışmalar ı sonucunda belirlenen etkileşim süreci niteliği taşır.195 Her sosyolog toplumun

tanımlamasında faklı kavramlar ve ifadeler kullanılmıştır. Sorokin toplumu bir sosyo-kültürel

yapı, Parsons aralar ında her hangi bir etkileşim olan insan topluluğu olarak tanımlarken

Luhman da kendi kendine yeterli bağımsız ve geniş sosyal sistemler diye tanımlamıştır .196

Bunlar ın yanı sıra; Tönnies’nin Gemeinschaft-Gesellschaft ayr ımı, Durcheim’in mekanik

dayanışma-organik, dayanışma toplumu, Maire’nin statü-sözleşme toplumu, Spencer’in

militan-sınai toplum ayr ımı gibi. Pek çok şekilde toplum tanımlamalar ı yapılmıştır.197

2.2 TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM

Her toplum yapısı ister basit tar ım toplumu, ister ileri derecede sanayileşmiş toplum

olsun, kendisini oluşturan her yönün ve parçanın birbirini kar şılıklı olarak etkilediği ve

şekillendirdiği hepsinin birbirine bağlı olduğu, değişmeye hazır, dengeli ama, dinamik bir

sistem halindedir. Bu sistem, içerden yada dışardan gelen herhangi bir etkenle çözülebilir. Aynı anda bu etkene göre kendini hemen yeniden düzenlemeyi de başar ır. Toplumsal bu

özelliklerinden dolayı hemen her an değişmeye hazır, hem de denge halindedir.198

Değişme her insan toplumunun esas karakteristiğidir.199 Herakletus’un “bir ırmakta iki

kez yıkanamazsın” sözü diyalektiğin temel yasalar ından birini, yani her şeyin hareket halinde

değişmekte olduğunu ifade eder.200 Diyalektiğin amacı tarihin “zorunluluğu”nu açıklayabilecek

bir mantık aracı sağlayabilmektir. Bu bağlamda diyalektik bir toplumsal değişme kavramının

anahtar ı olarak kabul edilmektedir.201

193 Orhan Gökçe, Hakan Afacan ve Diğerleri, Toplum Bilimi Ders Notları, Konya, 2000, s.18194 Sar ı bey, age, s.32195 Emre Kangar, Toplumsal Değişme Kavramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1995, s.42-45196 Zeki Aslantürk, Tayfun Amman, Sosyoloji, Kavramları, Kurumlar, Süreçler, Teoriler, Kaknüs Yayınlar ı,İstanbul, 2000, s.210197 T. B. Battamore, Toplum Bilim, (Çev: Ünsal Aksoy), Der Yayınlar ı, İstanbul, 1998, s.124198Mübeccel K ıray, “Modernleşmenin Temel Süreçleri”, Bilanço 1923-1998: “Türkiye Cumhuriyeti’nin 75

Yılına Toplu Bak ış”, Uluslar arası Kongresi, II. Cilt, Tarih Vakf ı Yayınlar ı, İstanbul, 1999, s.161-162199 Abdullah Dinçkol, Sosyolojiye Giriş, Der Yayınlar ı, İstanbul, 2001, s.196200 Cahit Aslan, Sosyoloji Kavramlar ve Kullanımlar, Baki Kitabevi, Adana, 1997, s.166201 George Sabine, Yak ınçağ Siyasal Düşünceler Tarihi, (Çev: Özer Ozankaya), Cem Yayınevi, İstanbul, 2001,s.31-36



49

İnsanlar ın kar şılıklı ilişkileri ve etkileşimleri tarihsel süreç içinde evrimleşmiş,

toplumsal yapılarda ortaya çıkan farklılaşmalar da toplumsal değişmeyi doğurmuştur.

toplumsal değişme, geçici ve k ısa sürekli olmayan bir biçimde belirli bir toplumun toplumsal

örgütün yapısını veya işleyişini etkileyen tarihin gidişini değişikliğe yaratan zaman içinde

gözlenebilen her şekil değişimine denir. Belirli bu toplumun içinde bulunan birçok grubun

veya aktörün tarihsel eylemi sonucunda ortaya çıkan yapı değişimidir.202

Hiçbir toplum durağan olmayı p, tarihsel süreç içinde sürekli nitelik değişmesine

uğramaktadır. Değişim süreci içinde eski toplumsal dengeler bozulmakta yeni koşullara uygun

yeni denge ve uyumluluk durumlar ı ortaya çıkarak, toplumsal bütünlük sağlanmaktadır. Bu

bağlamda insanlar kar şılıklı ve sürekli etkileşimler sonucunda zamanla yeni değerler, normlar,

anlamlar, kurallar, kanunlar ve yönetim biçimleri yaratmakta, yani insanlar ın kar şılıklı ilişkilerive etkileşimleri tarihsel süreç içinde evrimleşmekte, toplumsal yapı da meydana gelen

farklılaşmalar da toplumsal değişmeyi doğurmaktadır.203

Sosyal değişme söz konusu olunca bazı sorular akla gelmektedir. Bunlar, değişen nadir,

nasıl değişir, değişmenin yönü nedir, oranı ne ölçüdedir, değişmeyi doğuran faktörler nelerdir,

değişme ne ölçüde çözülmeye veya bütünleşmeye sebep olabilir şeklinde özetlenebilir.204

2.3. TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN YÖNÜ

Evrimci yaklaşımlar insanlık tarihini genellikle kendi içinden meydana gelen birikimler

sonucunda ortaya koyduğu gelişmenin bir sonucu olarak görürler. Huney’e göre evrim, kendi

kendini devam ettiren, kendi kendine değişen ve kendi kendini aşan, zaman içinde doğrusal

olan, bu yüzden geriye dönemeyen yenilik, farklılık, daha karmaşık örgütlenme ve artan

bilinçli zihinsel etkinlik yaratan bir süreçtir. Spencer de evrimi, hareketin dağılması ve

maddenin tamamlanmasıyla beraber oluşan ve birbirini tutamayan bir cinslikten, birbirini tutan

ayr ı cinsliğe giden bir süreç olarak tanımlar.205 İlerlemeci, evrimci paradigmoya bağlı

düşünürler toplumlar ı biçimsel olarak belli bir aşama sırasına göre yani geleneksel-modern,

ilkel-uygar, tar ım-sanayi, köy-kent tiplemesiyle ayr ımlaştırmasıdır. Bu tarihsel süreç içerisinde

aşağı ve yüksek yaşam biçimleri vardır. Bu zaman ak ışı içerisine aşağı ve aşağı düzeydeki

yaşam biçiminden yüksek yaşam biçimine doğru doğrusal bir çizgi üzerinde tedrici bir sürenin

varlığına dayanır.206 Max Weber’e göre ise kültürel değişmenin yönü doğrusal, toplumsal

değişmenin ise devirsel bir süreç olduğu vurgular. Evrimci değişmeyi benimseyen düşünürler

202 Aslan, age, s.166203 Sami Güven, Toplum Bilim, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1999, s.214-216204 Erkol, age, s.227205 Kongar, age, s.49206 Mehmet Akgül, Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya, s.42



50

toplumsal gelişmeyi tekdüze ve doğrusal bir gelişme olarak görürken, diyalektik anlayışı

benimseyenler tez-antitez-sentez ilkesine dayanarak aşamalı bir gelişmeyi esas alırlar .207

Hegel’e göre evrendeki her şey her nesne kendi bünyesinde kendi kar şıtını ve çelişkisini içerir.

Bu nedenle her şey, her nesne kendisiyle çatışma ve çelişme halinde bulunur.208 Marx’a göre

ise toplumsal değişmenin yönünü, üretim biçimine ve sınıflara dayandır ır. Toplumsal

gelişmenin kaynağı toplumun kendi içinden, üretim biçimi ve güçlerine bağlı olarak meydana

gelen çatışmalardır. İnsanlık kaçınılmaz bir şekilde üretim ilişkilerine bağlı olarak sınıf

çatışmalar ını belirlediği belli aşamalardan geçmek zorundadır. Köleci, feodal, anamalcı ve

sosyalist toplum aşamalar ı insanlık tarihinin üretim güç ve biçimleriyle belirlenen kaçınılmaz

gelişme aşamalar ıdır.209 Evrimci görüşün liberal yorumu toplumsal yapıdaki karmaşıklığın

artışının uzmanlaşmayı beraberinde getirerek kan bağından kabileye, şeflikten devlete geçişi

mümkün k ıldığı yöndedir.210 Modernleşme kavramlar ının özünde de değişme olgusu yatar.

Modernleşme sosyal değişmenin özel bir türüdür. Modernleşme çağdaş toplumlar ın ileri

karmaşık bir örgütlenme eşliğinde devamlı gelişen teknolojinin çevreyi kontrol altına aldığı bir

süreçtir. Modernleşme tarihsel olarak 17. Yüzyıldan 19. Yüzyıla kadar Batı Avrupa ve Kuzey

Amerika’da geliştirilmiş toplumsal, ekonomik ve sosyal sistemlerin, diğer, Avrupa ülkelerine

ve 19. ve 20. yüzyıllarda da Güney Amerika, Asya ve Afrika k ıtalar ına yayıldığı bir değişme

sürecidir.211 Farklı toplumlar ın modernlik aşamasına doğru evrildikçe benzeşeceklerini ve

yeryüzünün global bir köye dönüşeceği varsayılmaktadır.212 Batı toplumlar ının tarihsel süreç

içerisinde özellikle Rönesans ve Reform görünümleriyle başlayan aydınlanma, Fransız İhtilali

ve endüstriyel devrim ile yönünü yeryüzü bir bütün olarak geleneksel toplumsal düzenlerden

en görülmedik bir şekilde alı p çıkarmıştır.213 Günümüzde ise sanayileşme, kentleşme, iç ve dış

güçler gibi dünya görüşlerini derinden etkilemiştir. Artık insanlar sistemi ve onu yaşatan temel

ilkeleri sorgulamaya ve eleştirmeye başlamışlardır.214

207 Güven, age, s.51208 Özkal, age, s.51209 Güven, age, s.225210 Sar ı bay, age, s.147211 Suavi Aydın, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınlar ı, Ankara, 1999, s.23212 Aydın, age, s.22213 Akgül, age, s.50214 Dinçkol, age, s.199



51

2.4. TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN DİNAMİKLER İ

Sosyo-ekonomik gelişme sürecinde toplumlar ilkel toplumdan tar ım toplumuna, tar ım

toplumundan, sanayi toplumuna, günümüzde ise sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş

şeklinde farklı gelişme aşamalar ı geçirmişlerdir. Bu gelişme aşamalar ından insanlık tarihinde iz bırakan aşamalardan birincisi insanlar ı ilkel yaşamdan toprağa ve yerleşik düzene bağlayan

tar ım toplumuna geçiş, ikincisi tar ım toplumundan kitlesel üretimin, tüketimin ve eğitimin

önemli olduğu sanayi toplumuna geçiş, üçüncüsü ise kitlesel refahın, bilgilin ve nitelikli insan

sermayesinin önem kazandığı bilgi toplumu aşamasıdır.215 Yaşanan ve yaşanmakta olan

dönüşüm sürecinde toplumlar ın değişimini, etkileyen dinamikler söz konusudur. Demografik

yapı da meydana gelen değişimler, doğal çevre faktörleri, dini etkiler, liderlik faktörü,216

bunlar ın yanı sıra, “ekonomik ve teknolojik yapıda meydana gelen değişimler, politik yapılar,kültürel etkiler”217 olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda sosyal, siyasal, yönetsel,

ekonomik, teknolojik yapıda meydana gelen bütün değişimlerin etkisi altında kalır toplum. Ve

bütün bu dinamikler birbirleriyle ilişkili ve birbirlerinin tamamlayıcısıdırlar.

2.4.1. Bilim ve Teknoloji

Temelde toplumsal değişmenin itici gücü bilim ve teknolojidir. Teknolojik devrim

toplumlarda büyük değişikliklere neden olmuştur. Kamunun ve elektrik enerjisinin

kullanılması sanayi devriminde ortaya çıkmış sonuçlar ı çok k ısa bir süre sonra toplumsal

düzeyde hissedilmeye başlanmıştır. Teknolojideki gelişmeler toplumda sanayileşmeyi ve

kentleşmeyi doğurmuş, verimliliğin yükselmesini, ulaşımının ve iletişimin artmasını

sağlamıştır.218 Hayatın her alalına nüfuz eden sanayileşme ekonomik, sosyal, politik ve kültürel

değişimlere yol açmıştır.219 Toplumsal gelişmelerin tarihin teknolojik üretim çerçevesinde

oluşan etkinliklerin yapısal olarak belirlenmesiyle ilişkili k ılınması yaygın bir analiz biçimidir.

1960’lardan sonra gerçekleşen bir dizi bilimsel ve teknolojik yenilik, yeni bir teknolojiyle

devrim çağının yaşanmaya başladığını vurgularken, bu devrimin toplumsal, ekonomik, siyasal

ve kültürel alanı yeniden yapılandırdığı ileri sürülmektedir.220

215 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-doğuşu.htm, 17.05.2004, s.1 216 Aslan, age, s.170-172217 Anthony Giddens, Sosyoloji, (Çev: Talip Kabadayı), Ayraç Yayınevi, Ankara, 2000, s.552-554 218 Aslan, age, s.169219 Al, age, s.26220 Nilüfer Timisi, Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi, Ankara, 2003, s.77



52

2.4.2. Nüfus

Nüfusun yoğunluğunda ve yapısında meydana gelen değişimler kurumlar ın politikalar ın

yapılar ında ve faaliyetlerinde değişmelere yol açar.221 Nüfus sosyal yapıyı oluşturan canlı ve

dinamik bir kütle olduğuna göre nüfusun incelenmesi aynı zamanda cemiyetin sosyal yapı şartlar ının ortaya çıkar ılması demektir.222 Toplumun bünyesine koşut olarak ortaya çıkabilecek

olan uzmanlaşma ve yönetim gereksinimleri gibi değişimlerin hepsi toplumun gelişmesine

yardımcı olacaktır.223 Durcheim’e göre iş bölümünün gelişmesi, toplumlarda köklü şekil ve

içerik değişimlerine yol açmıştır. İş bölümü sayesinde mekanik dayanışma üzerine kurulan

geleneksel toplumdan organik dayanışma üzerine kurulu sanayi toplumuna geçiş

gerçekleştirmiştir.224 Günümüzde iletişim ve iletişim olanaklar ı öylesine gelişmiştir ki,

yeryüzünün bütün genişliğine ve nüfusun bütün artışına kar şın insanlar ın görüşüp anlaşmaolanaklar ı gerek yasama alanı gerekse nüfus bak ımından en küçük boyutlu bir ilkel toplumdaki

görüşüp anlaşma olanaklar ının ötesine geçmiştir.225

2.4.3. Doğal Çevre

Doğal çevre, toplumlar ı oldukça değiştirmekte ve etkilemektedir. Örneğin doğal

zenginlikler, iklim ormanlar ın tahrip edilmesi, erozyon toplumsal değişmeye etki eder .226

Mesela, Avustralya’nın yerli nüfusu, k ıtada düzenli ekine uygun yerli bitkiler yada köy ürünleri

elde temek için evcilleştirilecek hayvanlar neredeyse hiç bulunmadığı için avcılık ve

toplayıcılığı hiç bırakmamışlardır. Dünyanın ilk uygarlıklar ı, çoğunlukla zengin tar ım

topraklar ı içeren bölgelerde ortaya çıkmışlardır. Bir yerden başka yere iletişim kolaylığı ve

deniz yollar ının hazır bulunması da önemlidir. Sıradağlar, geçit vermeyen ormanlar yada

çöllerle diğerlerinden kopar ılmış toplumlar sıkça uzun zaman dilimi, nispeten değişmeden

kalırlar.227

2.4.4. Politik Yapı

Toplumsal değişimi etkileyen diğer bir faktörde politik örgütlenme tipidir. Toplayıcı ve

avcı toplumlarda topluluğu harekete geçirecek hiçbir politik otorite bulunmadığı için bir etki en

az düzeydedir. Bununla beraber diğer toplum biçimlerinin hepsinde şefler, lordlar. Krallar ve

hükümetler bir toplumdaki gelişmenin gidişatını etkiler.228 Hem liberal, hem Marksist

221 Aslan, age, s.170222 Erkal, age, s.185223 Vehbi Hacıkadiroğlu, İnançtan Bilgiye, Cem Yayınevi, İstanbul, 2002, s.20224 Aslan, age, s.170225 Hacıkadiroğlu, age, s.22226 Aslan, age, s.171227 Giddens, age, s.552228 age, s.553



53

kuramcılara göre avcılık-toplayıcılık hayat tarzı ortadan kalktıktan sonra tar ımın keşfi ile

beraber neolitik devrim yaşamıştır. Neolitik devrimin ortaya çıkardığı önemli bir oluşum kan

bağından kabile hayatına geçişin hızlanmasıdır. Buna paralel olarak da toplumsal karmaşanın

artması gündeme gelmiş, giderek giriftleşen sosyal ilişkilerin ortaya çıkardığı problemleri

nihai karara bağlayacak siyasal bir organizasyona ihtiyaç duyulmuş, devlet böylece ortaya

çıkmıştır.229

2.4.5. Kültürel Etkenler

Toplumsal değişme üzerindeki diğer bir dinamik de liderlik, iletişim sistemleri ve dinin

etkilerini de içeren kültürel etkenlerdir. 230 Değişimin hızını ve karakterini etkileyen özellikle

en önemen önemli kültürel etki iletişimin sistemlerinin yapısıdır. Örneğin yazının icadı,

kayıtlar ın tutulmasına, maddi kaynaklar ın kontrolünün arttır ılmasına ve geniş ölçekli örgütlerin

gelişimine olanak sağlamıştır.231 Birçok toplumsal kurumlar dinin etkisiyle çeşitli yönlerden

değişme uğramıştır. Örneğin bedevi Araplar ın yerleşik hayata geçmesinde İslam dini etkili

olmuştur. Max Weber ise Protestan dinleri ile kapitalizm arasında ilişki kurmaktadır.

2.5 TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜN KENTSEL MEKANA OLUMSUZ

YANSIMALARI

1970’lere gelinceye kadar toplumsal ilerleme ve ekonomik büyümenin önemli, girdisini

oluşturan insan yerleşimleri konut, inşaat ve planlama bağlantılar ı yeterince dikkate alınmadan

sürdürülmüştür.232 Tar ım toplumundan sanayi toplumuna geçişte yaşanan dönüşümlerde

mekanistik dünya görüşü ve fabrika düzeninin hakim olması sonucu k ırsal alanlardan kentlere

göçen yığınlar ın yarattığı sorunlar, bireylerin çevreyi sınırsızca kullanabilmesi gibi pek çok

sorun bilgi toplumuna geçişle birlikte pek çok problemi gündeme getirmiştir. Süratle artan

çevre sorunlar ı, giderek büyüyen şehirler, hızlı göç ve bunlar ın getirdiği altyapı sorunlar ı, fazla büyümenin artan maliyetleri, kullanılan kaynaklar ın yetersizleşmesi ve kendini

yenileyebilmesi, merkeziyetçi yapılar ın etkin ve verimli olamayışı, insanın edilgen konumda

kalması ve yabancılaşması gibi pek çok problem Habitat toplantılar ının yapılmasını gerekli

k ılmıştır.233

229 Sar ı bay, age, s.146230 Giddens, age, s.553231 age, s.554232 Nevin Peynircioğlu, Belma Üstünışık, “Habitat II’ye Doğru Yerleşme-Konut, Altyapı-Yerel Yönetimler Veİstanbul Örneği”, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Mart-Nisan 1996, s. 125.233 Dinçer, a.g.m., s.77.



54

Her geçen gün dünya nüfusunun artması, k ısıtlı doğal kaynaklar ın tükenmesi, özellikle

gelişmekte olan ülkelerdeki kentsel ve k ırsal yerleşimlerin kalitesinin hızla kötüleşmesi ve

insanın dünya üzerindeki yaşam kalitesinin giderek düşmesi gibi234 sorunlar toplum üzerinde

çeşitli endişe ve düşünceler doğrumuştur. Dolayısıyla bugün her zamankinden daha çarpıcı

biçimde beşeri ve sosyal varlığın yaşam koşullar ını yaratma, yönlendirme ve iyileştirme gibi

eylemler büyük önem kazanmıştır. Plansız, düzensiz, çarpık kentlerin varoluşu bu kentlerde

istenen dengeli ve sürdürülebilir nitelikli sosyal ve ekonomik yapı gösteremezler.

Bahsettiğimiz koşullar kentleri tahammülsüzlük, kentleşme, toplumsal dışlanma ve patlama

noktasına getirirler. İşsizlik, konut sorunu, yoksullaşma bu kentlerde ortak bir sorun olarak

belirir. İşte bu durumlar sosyal ve ekonomik uyumun sağlanmasını ve güçlendirilmesini

zorunlu k ılar.235

Toplumlar geçmişten günümüze sürekli değişiklik içinde bulunmakta236 gittikçe artan

farklılaşma dönüşüm süreci içinde yeni nitelikler kazanmaktadır.237

Tarihin derinliklerinden günümüze kadar süregelen zaman içerisinde, toplumlar ister

ilkel ister gelişmiş olsun, sürekli değişim içerisindedir. Bu değişim toplumun her kesiminde ve

bütün kurumlar ında meydana gelmektedir.238 İnsan varoluşundan beri doğadan faydalanmış,

bilgi birikimine v teknik ilerlemeye güvenerek ona hakim olmaya çalışmıştır. Doğada üstünlük

kurmaya yönelen bir arayış insan ile içinde yaşadığı çevre arasında mevcut durumu bozmuştur.

Bilimin sağladığı imkanlarla kendisini yeterince güçlü hissettiği zaman doğayı sınırsızca

kullanmaya, hatta sömürmeye başlamıştır.239 Bu bağlamda insanın uygarlaşması ile ortaya

çıkan yerleşmeler ve buna bağlı olarak gelişen çevre olgusu küresel tehditler nedeniyle son

yıllarda gündemde önemli yer tutmaya başlamıştır.240

234

http://www.toki.gov.tr/habitat/habitat/index.html 12.05.2005235 Mehmet Çubuk, “Kent, Kültür, Toplumsal Uyum İçin Nasıl Bir Şehircilik, 4. Türkiye Şehircilik Kongresi,Kente kültür ve Toplumsal Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB şehir Plancılar ı Odası Yayını, İstanbul, 1996, s. 23-24.236 M.Kemal Öke, Sait Soy, “Türk Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma Gereksinimi”, Mülkiye Dergisi, Cilt:XXVI, Sayı: 235, Ankara, Temmuz – ağustos, 2002, s. 97.237 M. Akif Çukurçayı, Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı”: “Konya’da Katılma Eğilimleri”, S.Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s. 128.238 Levent Yarar, İclal Kaya, Pelin Gökgür, “Hukuki ve Ekonomik Yaşantının Değişimi İle Kentsel MekandaOrtaya Çıkan Sosyo Kültürel Sorunlar” (Ed: Mehmet Çubuk), 4. Türkiye Şehircilik Kongresi, Kent, Kültür veToplumsal Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası Yayını,İstanbul, 1998, s. 169.239 Burhan Kuzu, “İnsan Haklar ı Bağlamında Dünya Çevre Krizi”, Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar

arası Bilimsel Toplantılar 3-12 Haziran 1996, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı, İstanbul, 1996, s.280.240 Erdoğan Yaşlıca, Ece Tanr ıvermiş, Gül Güneş, “Kültür ve Tarihi Kentsel Bahçeler”, 4. Türkiye Şehircilik Kongresi, Kent, Kültür ve Toplumsal Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası Yayını, İstanbul, 1998, s. 164.



55

Tarihi süreç içerisinde göçebe, yar ı göçebe, yerleşik tar ım hayatı şeklinde yaşayan

insanoğlu daha sonra bol, standart ve kaliteli kitle üretimi ile makine ile tanışmıştır .241

Mekanistik dünya görüşü nüfusun kentlerde toplanmasına sebep olmuştur. Fabrikalara dayalı

kitlesi üretim kentleşmeyi ve kent yapısını değiştirmiş, aynı zamanda aile geniş aileden

çekirdek aileye dönüşmüştür.242 Sanayi toplumundaki anlayışta bir toplumun ne kadar çok

fabrikası varsa o kadar zengin olarak algılanıyordu.243 Anlaşılacağı gibi sanayileşme hareketi

ve otomasyon teknolojik gelişmeyi ve yapısal doğumlar ı çoğalmakla birlikte bir çok toplumsal

sorunu da beraberinde getirmiştir. Kentleşme olgusu ile gecekondu sorunlar ının ortaya çıkması,

beslenme sorunu, salgın hastalıklar, çevre kirliliğidir.244 Sanayi toplumundan bilgi toplumuna

geçişle birlikte uluslar arası alanda insanın refahına ve insana yatır ıma öncelik veren ve daha

kaliteli yaşam felsefesine dayanan sürdürülebilir kalk ınma ve insani kalk ınma stratejileri önem

kazanmıştır.245

2.5.1 Kentleşme

Kentleşme sanayi devrimi ile günümüze kadarki süreç içinde göç olgusu ile h ız

kazanmış olup, günümüzde kentsel yerleşmelerde sorun yaratır boyuta ulaşmıştır. Bu sorunlar

göç ile kente gelen bireylerin gerek kentsel mekanı kullanım biçiminde veya gerekse kentsel

mekandaki yapılaşma biçiminde olmaktadır. Çünkü k ırsal alandan göç eden kesimin, yaşam

tarzı ve kültürü k ırsal alan özelliklerini içerir.246

2.5.2 Göç

1950’lerden sonra k ırsal alanlardan kentlere olan göçün artmasıyla metropol kentlerde

altyapı, sosyal tesis, konut ve trafik sık ıntısı yaratmış ve şehrin kontrolden yoksun olarak

biçimlenmesine ve çevre kirliliğinin artmasına neden olmuştur.247 Kişinin mekanda yer

değiştirmesi, hem üretici hem de tüketici rolleri açısından sosyal sistemi etkilemektedir. Kişi

yer değiştirdiği zaman yalnızca bir faktör girdiği olarak yer değiştirmemekte aynı zamanda bir

tüketici olarak da yer değiştirmiş olmaktadır.248 Bu açıdan değerlendirildiği zaman İstanbulTürkiye’nin en önemli ve kültürel merkezi bak ımından ülke çapında büyük bir çekim noktası

241 Mustafa Erkal, Sosyoloji (Toplum Bilimi) Der Yayınlar ı İstanbul, 1999, s. 50.242 Hüsnü Erkan, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar ı, İzmir, 1998, s. 5.243 Deniz Taşçı, “Yeni Yönetim Anlayışlar ı” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 3, TODAİE Yayını, Ankara,Eylül 2001, s. 100.244 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi_toplumu_doğusu.html 12.05.2004, s.2.245 A.g.e., s.3.246 Yaşar Bahri Ergen, “Kentleşme Sürecinde Kültürel Yapının Kentsel mekana Yansıyışı ve Yozgat KentselYerleşmesinde Oluşturduğu Sorunlar”, 4. Türkiye Şehircilik Kongresi, Kent – Kültür ve Toplumsal Uyum ve

Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası Yayını, İstanbul, 1998, s. 176.247 Vedia Dökmeci, Seda Kundak, “İstanbul’a Gelen Göçün Değerlendirilmesi ve Sosyal Uyum”, 4. Türkiyeşehircilik Kongresi, Kent Kültür ve Toplumsal Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası Yayını, İstanbul, 1998, s. 49.248 Bal, a.g.e., s. 74.



56

oluşturmaktadır. 1950’lerden sonra metropol kentlere olan göçün hızla artması bu kadar

insanın düzenli bir şekilde yerleştirilmesi mevcut teknolojik imkanlar çerçevesinde mümkün

olmadığı için ve politikacılar taraf ından verilen tavizler nedeniyle şehir plansız olarak ve

rastgele büyümektedir. Ayr ıca dış göçün belli semtlerde yoğunlaşması, mevcut sosyal yaşamı

etkilemekte ve şehir içinde büyük bir hareketlilik yaratmaktadır.249

2.5.3.Gecekondu

Gecekondu, köylerden kentlere nüfus ak ınlar ının ve ilgili ülkelerin toplumsal,

ekonomik gelişme düzeyinin dolaysız bir ürünüdür.250 Gecekondu sahalar ında alt yapı tesisleri

genellikle yetersizdir. Gecekondular ın genellikle şehirlerin çevrelerinde ve yüzey şekilleri

bak ımından uygun olmayan yerlerde kurulmuş olmalar ı kamu hizmetlerinin buralara

götürülmesinde maliyet artacağı için sorunlar artmaktadır. Öte yandan gecekondularda

yaşayanlar genelde eğitim seviyesi düşük, devamlı iş imkanı bulamayan insanlardan

oluşmaktadır. Gecekondu bölgelerinde suç eğilimleri hızla artmakta bu da sosyal yönden

problemlere yol açmaktadır. Bunlar ın yanı sıra gecekondular ın artması şehirlerde hava

kirlenmesi, alt yapı yetersizliği, su temininin az oluşu, konut problemi gibi sorunlara yol

açmaktadır. 251 Dolayısıyla kentleşme sürecinde ekonomik nedenlerle k ırdan kente göç eden

bireylerin öncelikle mevcut kent yapısı içinde emildiği ve kapasite fazlası göçlerde ise kentin

dışına doğru taşarak gecekondulaşmayı oluşturduğu bilinmektedir.252

2.5.4. Konut Sorunu

Türkiye gibi hızla kentleşen ülkelerin kar şılaştığı en önemli sorun, k ırdan koparak kente

gelen, kentli yaşamın gerektirdiği hünerlere sahip olmayan büyük kentlere konut

sağlamaktır.253 Her toplumda konut; toplumun sağladığı teknoloji kadar hayat kazanma yollar ı,

sermaye biriktirme çabası, üretim ve çalışma düzenine bağlı olarak kendisine yer seçer, diğer

konutlarla ilişkisini düzenler.254

Gelişmekte olan ülkelerde konut sorununun çözülmesinikarmaşıklaştıran en önemli unsur, toplumun yaygın ve etkin bir sosyal güvenlik sisteminden

yoksun olması nedeniyle, konutun bir bar ınma aracı olma ötesinde, yar ın için bir güvence, bir

yatır ım aracı, hatta gereğince finansman kurumlar ına teminat olarak gösterebilen bir mal olma

249 Dökmeci, Kundak, a.g.e., s. 49.250 Keleş, a.g.e., s. 375.251 Erol Tümertekin, Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü. Yayınlar ı No: 1840, İstanbul 1973,

s. 20-21.252 Ergen, a.g.e., s.177.253 BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, Türkiye Ulusal Rapor ve Eylem Plânı, İstanbul, 1996, s. 26.254 Ziyattin Tokar, “Alternatif Şehir Çalışmalar ı” Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96, Uluslar arası BilimselToplantılar 3-12 Haziran 1996, Cilt: 1, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı, İstanbul, 1996, s. 258.



57

özelliğine sahip olmasından dolayı Habitat toplantılar ının da sıcak konusunu oluşturmuştur .255

Bu yüzden Habitat Gündeminde “İnsanın onurlu bir yaşam sürmesi insan haklar ı arasında

merkezi bir öneme sahip olacaktır. Bunun gerçekleşmesi ise, insanlar ın yeterli bir yaşam

standardına kavuşmasıyla olacaktır. Bu yeterli yaşam standardının sağlayacak öğeler sayılırken

konut üzerinde yoğunlaşılmıştır.256 Çünkü plansız gelişen gecekondu alanlar ında, sosyal ve

teknik altyapı yönünden büyük yetersizlikler mevcuttur. Gecekondulaşmanın ilk aşamalar ında

henüz gecekondular ilkel düzeyde iken müdahale edilmemiş olması, bunlar ın betonlaşmasına

ve zamanla kat artışlar ıyla bloklaşmasına ve dolayısıyla da altyapı problemlerinin son derece

ağırlaşmasına sebebiyet vermiştir.257

2.5.5. Çevre Kirliliği

Çevre insanı etkileyen ve ondan etkilenen her şey olarak tanımlanırsa çevre sorunlar ının

kökleri tarihin ilk çağlar ına kadar uzanır. Ancak ekosistemin ciddi anlamda bozulması ve

canlılar için tehlike oluşturmaya başlaması sanayi devriminden sonraya rastlar. 258 Çevresel

konular ın daha çok dikkat çeken hale gelmesi, tahribatlar ın çok büyük boyutlarda olması ve

küresel ekosistemi tehdit etmesi ile alakalıdır.259 Çevre sorunlar ı insan – doğa ilişkilerinden,

yani insanın çevresini kendi çıkarlar ına uygun duruma dönüştürme çabasından

kaynaklanmaktadır. Çevre sorunlar ı, birdenbire ortaya çıkmamış, zaman içinde birike birike

bugünkü boyutlara ulaşmıştır. İnsan etkinlikleri sonucunda çevreye verilen zararlar,

başlangıçta, doğanın kendini yenileyebilme yeteneği nedeniyle fark edilmemiş, hatta çevrenin

bu kirliliği zamanla kendiliğinden yok edebileceği sanılmıştır.260

Çevre sorunlar ıyla uğraşan bilim adamlar ı bu sorunlar ın kaynağında hızlı nüfus

artışının, kentleşmenin, ana kentleşmenin, teknolojik ilerlemelerin, sanayileşmenin ve ulaşım

araçlar ının sayı ve nitelik yönünden gelişmesinin yatmakta olduğu noktasında

birleşmektedirler.261

İlkel toplumdan günümüze kadar gelen süreçte insanlar üretim ve tüketim sürecinde

bazı yol ve yöntemler kullanmışlardır. Teknolojinin ortaya çıkmasına yardımcı olduğu bir çok

255 BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, a.g.e., s. 26.256 İlhan Tekeli, “Habitat II’nın Sıcak Konusu Konut Hakk ı”, Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Mart – Nisan1996, s. 141.257 Lütfi Altun, “Habitat II Öncesinde İstanbul Metropolitan Alanı Sosyal ve Fiziksel Ortam ve Çarpık Kentleşmeye Alternatif Çözümler (Orga Konut Sistemi)”, Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası Bilimler Toplantılar 3-12 Haziran 1996, Cilt 2, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı, İstanbul, 1996, s.

136.258 Mustafa Ökmen, Kent, Çevre ve Globalleşme, Alfa Yayınlar ı, İstanbul 2004, s.5.259 Karabağ, a.g.e., s.157260 Keleş, Ertan, a.g.e., s. 21.261 Ruşen Keleş, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara, 2000, s. 443.



58

toplumsal fayda gün geçtikçe bunlar ın kullanımıyla ortaya çıkan toplumsal sorunlarla

dengelenmektedir. Çevre sorunlar ının felsefi boyutunda mekanistik dünya görüşü vardır.

Modern dönemde teknoloji insan eyleminin hem etkisinin şiddetini hem de bu etkinin

kapsamını genişletmiştir. Her olgunun bazı sonuçlar ı olacağından hareketle teknoloji çağının

sorunlar bazındaki temel sonuçlar ından biri de çevre sorunlar ıdır. Bu gerçeği asit

yağmurlar ından, hava kirliliğine, kaynak israf ından ozon tabakasının delinmesine, küresel

ısınmadan ekolojik dengenin bozulmasına tüketmiş olmak için tüketmekten hammadde

bunalımına kadar bir çok alanda hissetmekteyiz.262 Asit yağmurlar ında olduğu gibi kirlilik

yayılması sanayi tesislerinin ve kentlerin yak ın çevresinden dünyanın en ücra köşelerine kadar

geniş alanlar ı etkilemiştir. Yirminci yüzyılın ikinci yar ısına gelindiğinde kirlilik yalnızca

dünyanın her yerine yayılmakla kalmayı p, dünyadaki yaşamı mümkün k ılan küresel ekosistem

mekanizmalar ını da etkilemeye başlamıştır.263

Nüfus artışının yüksek olması ve çok k ısa sürede iki misline ulaşması, sanayi

tesislerinin hızla yayılması, çevre sorunlar ının yerel olarak çözülmesini olanaksızlaştırmıştır.

Çevre sorunlar ının siyasi sınır tanımaması ve çözümlerinin zor olması, bu sorunlar çözmede

uluslar arası ve hatta uluslarüstü iş birliğini zorunlu k ılmaktadır.264

2.6 TEKNOLOJİNİN TOPLUMSAL DÖNÜŞÜME ETK İSİ

Toplumlar geçmişten günümüze sürekli değişik içinde bulunmakta,265 gittikçe

farklılaşma dönüşünüm süreci içinde yeni nitelikler kazanmaktadır. Bu nitelikler

çağdaşlaşmanın, uzmanlaşma, iş bölümü ve toplumsal farklılaşma biçiminde görünümüdür.266

İnsan ve onun yaşadığı toplumun gelişim ve değişimi ancak tarihi süreç içinde ve

bütünsel olarak ele alındığında anlaşılabilir.267 Bu tarihsel dönüşüm süreci içinde yaşanan

değişimler, farklılaşmalar teknoloji, bilim, kültür, siyasi sistem, ekonomik ve sosyal yapıdaki

değişimlerle çok yak ı

ndan ilişkilidir. Birçok alandaki değişim 20. Yüzyı

lı

n sonunda hı

zlanmı

ş ve değişik kanunlar ı ilişkiler sistemini ve anlayışlar ı etkilemiştir.268 Sosyal ve iktisadi hayatın

her bir dönemi, kendine has kavramlar ı ortaya çıkarmış ve müesseseleşmeye sebep olmuştur.

262 Ökmen, Kent, Çevre…, s.25.263 Karabağ, a.g.e., s. 158.264 A.g.e., s. 160.265 M. Kemal Öke, Sait Say, “Türk Kamu Yönetiminde Yeniden Yap ılanma Gereksinimi” Mülkiye Dergisi, Cilt:XXVI, Sayı: 235, Ankara, Temmuz-Ağustos 2002, s. 97266 M. Akif Çukurçayır, Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı: Konya’da Katılma Eğilimleri”, S.Ü.

İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s.128267 Atilla Güney, “Neoliberalizm Demokrasi ve Türkiye”, Kamu Yönetiminde Katile I. Ulusal Kongresi, Cilt: 2,TODAİE Yayını, Ankara, 1999, s.322268 Hamza Al, Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi, Bilimadamı Yayınlar ı, Ankara,2002, s.13



59

Bir dönemde sosyal gerçekte fark edilmeyen bir değişme ve onun kavramı bir başka dönemde

kendisini ortaya koymuştur. Feodal, şehirli, mavi yakalı, beyaz yakalı, mülkiyet, makine,

teknoloji, sanayileşme, hizmetler sektörü gibi bir çok kavram belirli bir sosyal realite ile

doğmuş ve şekillenmiştir. Toplumlar ın sosyal ve ekonomik göstergelere göre tasnifi de

zamanla değişmiştir.269

İnsanın tarihi geçmişten günümüze kadar üç önemli aşamayı kaydetmiştir. Birincisi,

ilkel toplumdan temel ihtiyaçlar ı kar şılayacak kadar üretim yaparak geçindikleri tar ım toplumu

aşaması; ikincisi, tar ım toplumundan ihtiyaç fazlası mal ve hizmet üretiminin yapıldığı sanayi

toplumu ve üçüncüsü ise, fiziki sermaye yerine beşeri sermayenin önem kazandığı bilgi

toplumu aşamasıdır. Bu üç aşamadan birincisi olan bilgi toplumunun en belirgin özelliği bilgi

ve bilgili üretim faktörlerinden birini oluşturmasıdır. İnsanlık tarihinin ulaştığı en son evre olan bilgi toplumundan ülkelerin sosyal ve ekonomik açıdan entegre olmalar ına teknoloji önemli bir

rol oynayarak globalleşmeye zemin hazırlamıştır.270 İçinde yaşadığımız yeni çağda, zenginlik

bilginin ürünüdür. Bilgi, ekonominin başlıca hammaddeleri ve en önemli ürünleri haline gelmiş

bulunuyor. Günümüzde zenginlik yaratmak için gerek duyulan sermaye varlıklar ı arazi,

bedensel emek, imalat aletleri ve fabrikalar değildir. Bunlar ın yerini bilgi almış durumdadır.271

Günümüz dünyasında toplumsal yaşamın ve düşünce biçimlerinin köklü bir dönüşüm

geçirmekte olduğu konusunda yaygın bir görüş birliği bulunuyor.272

Tüm bu değişimler sıradan bir değişim olmayı p “paradigma değişim” olarak adlandırabilecek düzeydedir.273 Tüm bu

değişim ve dönüşümleri sanayi toplumundan bilgi toplumuna fordist üretiminden pasif fordist

üretime, ulus devletler dünyasından küreselleşmiş dünyaya, modernist düşünceden post-

modernist düşünceye274 geçiş olarak değerlendirilmektedir. Bu dönüşüm sürecinde ise

küreselleşme kavramı “anahtar kod” olarak görülmektedir.275 Oldukça karmaşık ve çok boyutlu

olan toplumsal gelişmenin temelindeki küresel değişim dinamikleri tüm dünya ülkelerini

etkilemekte, düşüncelerde, inançlarda, geleneklerde, değer yargı

lar ı

nda ve kurumsaloluşumlarda yol açtıklar ı devrimlere toplumlar ın sosyo-ekonomik ve kültürel yapılar ında köklü

değişim ve dönüşümlere neden olmaktadır.276 Küreselleşme sürecinin ortaya koyduğu bu

269 Mustafa E. Erkal, Sosyoloji (Toplum Bilimi), Der Yayınlar ı, İstanbul, 1999, s.50270 Şakir Berber, “Teknoloji Transferinde Eğitimin Yeri ve Önemi”, S.Ü Sosyal Bilimler Meslek Yüksek OkuluDergisi, Sayı: 2, Konya, 1999, s.17271 http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi-toplumu-özellik.htm, (15.07.2004), s.1272 Hasan Bülent Kahraman, E. Fuat Keyman, Ali Yaşar Sar ı bey, Katılımcı Demokrasi, Kamusal Alan ve YerelYönetim, Demokrasi Kitaplığı WALD Yayınlar ı, İstanbul, 1999, s.7273 Al, age, s.62274 İlhan Tekeli, Modernite Aşılırken Siyaset, İnge Kitabevi, Ankara, 1999, s.244275 Gülise Gökçe, “Küreselleşme ve Yerelleşme İlişkileri Üzerine Bir Tartışma” (M. Akif Çukurçayır ve AyşeTekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.206276 Ulvi Saran, “Küresel Değişim Dinamiklerinin Kamu Yönetimi Alanındaki Etkileri”, Türk İdare Dergisi, Yıl:73, Sayı: 433, Ankara, Aralık 2001, s.37

http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi-toplumu-%E6%BA%A5llik.htm




60

değişim sürecinde tartışılan kavramlar ın başında ise ulusal egemenliği esas olarak örgütlenmiş

bulunan ulus-devlet gelmektedir.277

2.7 TOPLUMSAL DÖNÜŞÜM SÜRECİ

2.7.1. İLKEL TOPLUM

İnsanlık tarihine kadar bütün olarak bak ıldığında iki özellik göze çarpar. Birincisi, son

derece ağır bir toplumsal evrimin görüldüğü uzun bir zaman dilimini kapsayan “ilkel topluluk”

döneminin yananda toplumsal evrimin k ısa denilebilecek bir süre içinde baş döndürücü bir

hızla ilerlediği “uygar toplum”dur. En kaba çizgileriyle insanlık geçiminin temelini

toplayıcılığa ve avcılığa, tar ıma sanayiye dayandığı üç toplum biçiminden gelmiştir. Her

toplum biçiminin dayandığı bir geçim biçimi geliştirdiği kendine özgü bir yaşam biçimi ve bu

yaşam biçimine uyumlu bir düşün biçimi olmuştur.278 İlkel topluluklar ın en önemli

özelliklerinden biri temel fizyolojik ihtiyaçlar ın kar şılanmasına yönelik bir hayat biçimine

sahip olmalar ıdır.279 İnsanlar ın avcılık, balıkçılık ve toplayıcılıkla, uğraştıklar ı bu aşamada

yerleşik bir düzen mevcut olmamıştır.280 Bu dönemde insanlar otuz yada k ırk kişiden fazla

olmayan küçük topluluklar yada kabileler biçimindeki avcı ve toplayıcı toplumlarda

yaşamışlardır. Avcı ve toplayıcılar yaşamlar ını, avcılık, balıkçılık ve yenebilir bitkilerin

doğadan elde edilmesiyle kazanırlar. Bunlar ın gereksinim duyduklar ı maddi mallar, av

silahlar ı, kazma ve inşaat aletleri tuzaklar ve pişirme aletleriyle sınırlıdır.281 Araç yapmaya

başlamış olan böyle bir topluluğun geçim biçimi toplayıcılıktır. Üretici olmayan bir ekonomiye

“asalak ekonomi”ye sahiptirler. Savunma alanında erkeklerin topluluğun, kadınlar ın çocuklar ın

korunmasını üstlenmeleri biçiminde bir iş bölümü vardır. İlkel sürünün tüm üyeleri erkek dışı,

çoluk çocuk yaşlı genç, geçimlerini otlar, kökler, taneliler, meyveler ve belki de böcekler

toplayarak sağlamaktadırlar.282

Avcı ve toplayıcı toplumla genellikle katılımcıdırlar. Önemli kararlar alınacağında yada

bunalımlar ortaya çıktığında yetişkin tüm erkekler bir araya gelirler. Konum ve rütbe

farklılıklar ı yaş ve cinsiyetle sınırlar ına eğilimindedir.283

277 Gürsel Özkan, “Küreselleşme ve Ulus-Devletin Geleceği”, İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, Cilt: 13 Sayı: 1-3, İstanbul, 2003, s.363278 Alaeddin Şenel, İlkel Topluluktan Uygar Topluma, Bilim ve Sanat Yayınlar ı, Ankara, 1995, s.15-16279 Erol Kutlu, Bilgi Toplumunda Kalk ınma Stratejileri, T.C Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınlar ı, Eskişehir, 2000, s.4280 Cihan Dura, Hayriye Atik, Bilgi Toplumunu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür Yayınlar ı, İstanbul, 2002,s.1281 Giddens, age, s.48282 Şenel, age, s.54283 Giddens, age, s.48



61

Buraya kadar anlatılar çerçevesinde üretim öncesi dönemin geçim biçimi toplayıcılık ve

avcılık, yaşam biçimi eşitlikçi ilkel yaşam biçimi, düşün biçimi ise zihinsel dönüştür. Bu

dönemin toplum biçimi ilkel topluluktur.284 İlkel toplumun teknolojisi insan enerjisi, kullandığı

malzemeleri hayvan postu ve taşlar, ulaşım sistemi yürüme, haberleşme sistemi konuşma iken,

sosyal sistemi aşiret yaşlılar ının ve şefin kurallar ı çerçevesinde geçerken, bilim temeli ve

düşünce sistemi dünyanın tamamen doğal haliyle gözlenmesidir.285 Bu toplumlarda gruplar

organize olmamış sürüler halindedir ve hiçbir yönetim mevcut değildir. Bu tür toplumlarda

otorite tanınır ve otorite genellikle yaşlı bir erkeğe veya aile reisine verilir.286 İlkel toplumlarda

ekonomik, toplumsal, düşünsel yapılar ın birbirleriyle çak ışmış durumda olduklar ı

birbirlerinden ayr ılmadıklar ı, farklılaşmadıklar ı bir birlik söz konusudur. Bu nedenle ilkel

topluluğun ekonomik, toplumsal, düşünsel yapılar ı arasında birbirini pekiştiren uyumlu

etkileşimler vardır. Bu durum ilkel, türdes, eşitlikçi, ve durağan bir toplum biçimine yol

açar.287 Birbirinden soyutlanmış, kendi kendine yeterli, çok az veya hiçbir ticari faaliyetlere

sahip olmayan topluluklarda homojen bir yapı söz konusu olduğundan uzmanlaşma yoktur.

İlkel toplumlarda insanlar ın iş için ücretle çalıştır ılması veya kiralanması söz konusu değildir.

Temel ekonomik bir aile bağına dayalı genişlemiş geniş ailedir.288

2.7.2. TARIM TOPLUMU

Farabi’ye göre tabi ihtiyaçlar ın gereği, müşterek hayatın müşterek nimetlerindenyararlanmak ve yaşayışlar ını en ileri üst seviyeye çıkarmak için insan geniş gruplar halinde

birleşmek zorundadır.289 Bu açıdan bak ıldığında avcı ve toplayıcı gruplar yalnızca yabanda

yetişenleri toplayarak yerine tahıllar ını kendilerini yetiştirmeye başladılar.290 İlkel toplulukta

kolektif yaşam gerekli olmuştur, çünkü yaşamın güvencesi söz konusu değildir. Bunun yanında

avlanma ve doğadan toplanma sonucunda elde edilen besinlerin hemen bozulması insanlar ı

tar ıma ve yerleşik hayata geçmeyi teşvik ediyordu.291

İlk temel devrim ilkel topluluklar ı karakterize eden avcılık ve toplayıcılıktan

hayvancılık ve tar ıma geçiş olmuştur.292 Tar ım toplumuna geçiş aynı zamanda insanlığın

uygarlığa geçişi olarak da algılanmaktadır.293 İlkel topluluklardan ilk uygar topluluklara

284 İlgen Oskay, Sosyolojik Düşünce Tarihi, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1990, s.75285 Dura, Atik, age, s.56-57286 Samuel Koenig, Sosyoloji-Toplum Bilimine Giriş, (Çev: S. Sucu-O. Akkoç), Ütopya Kitabevi Yayınlar ı,İstanbul 2000, s.94287 Oskay, age, s.77288 age, s.81289 Eyyüp Sanay, Genel Sosyoloji Dersleri, Basın-Yayın Yüksekokulu Yayın No: 2, Ankara, 1991, s.13290 Giddens, age, s.53291 Oskay, age, s.81-82292 age, s.82293 Al, age, s.20



62

dönüşümün Mezopotamya vadilerinde, Nil vadisinde de İndus vadisinde ortaya çıktığı

belirtilmiştir. Toprağın işlenmesi önemli bir dönüm noktası olmuş, tar ım, yerleşik hayatı çok

çeşitli araç-gereçlerinin geliştirilmesi, iş ve çalışma hayatının başlanması gibi önemli atılımlar ı

da beraberinde getirmiştir.294 Mezopotamya’daki tar ımsal devrim şehir hayatı ile birlikte

devleti yönlendirecek olan toplumsal farklılaşmayı ve örgütlenmeyi beraberinde getirmiş ve

kamusal hayatın örgütlenmesine yol açmıştır.295 Bu açıdan ilkel topluluklara uygar toplumu

birbirinden ayıran özellik “farklılaşma”dır.296 Tar ım toplumunun egemen olduğu toprak temel

belirleyici olarak ekonomiyi, kültürü ve aile yapısını şekillendirmiştir.297

2.7.2.1. Tarım Toplumunun Temel Özellikleri

Toffler, enerji elde etme ve onu kullanabilir hale getirme noktasından, insanlığı ve

hayat tarzını şekillendiren üç önemli yapı veya sistemden birincisi olarak insanlar ın hayat

tarzlar ının devamı için gerekli olan enerjiyi topraktan sağlayan tar ıma dayalı hayat tarzını yani

tar ım dönemini “birinci dalga” olarak nitelendirmiştir.298

Tar ım toplumlar ı, köyler yada kentlerin bulunmadığı küçük k ır topluluklar ına dayanır.

Yaşamlar ını sıklıkla avcılık ve toplayıcılıkla destekler biçimde tar ımla sürdürürler. Avcı ve

toplayıcılara k ıyasla daha büyük eşitsizlikler görülür.299 Tar ım toplumunda insanlar ın bir ulus

olarak değil, kabile, aşiret, klan, dükalık, prenslik ve krallık olarak farklı şekillerde yaşadığı

görülmektedir. Ülkelerin sınırlar ı çok belirgin olmadığı gibi, yönetimin yetki ve görevleri her

yerde aynı olmamıştır.300 Topluluklar önceki dönemlere göre daha çok yerleşik bir düzen

göstermeye daha dar bir alanda yoğun bir besin toplama ve avlanma faaliyeti göstermeye

başlamışlardır. Tar ım devriminin etkinlik kazanması hiç kuşkusuz topluluk yaşamında kesin bir

yerleşikliği beraberinde getirmiştir. yerleşik yaşam ise toplumsal yaşamda önemli sonuçlar

doğurmuştur. topluluk yaşamı toplum yaşamına dönüşmeye başlamıştır. Kişi başına verimlilik

artmış.301 Yaşanan farklılaşmalar topluluklar içinde ve topluluklar arasında bazı yeni geçim

etkinliklerine yol açmıştır.302 Yerleşik düzende tar ımsal üretim toplumsal artıyı yaratmış, böyle

bir ortamın oluşması yapısal değişimi zorlamıştır. Toplumsal artı aynı zamanda Durkheimci

anlayış içinde toplumsal iş bölümünden farklılaşmaya yol açmıştır.303

294 Kutlu, age, s.4295 Al, age, s.21296 Şenel, age, s.28297 Al, age, s.21298 Selim Aydın, Bilgi Çağında İnsan, TÖV Yayınlar ı, İzmir, 1996, s.2001299 Giddens, age, s.57300 Al, age, s.23301 Oskay, age, s.83302 Şenel, age, s.200303 Oskay, age, s.84



63

Tar ıma dayalı yaşandığı, büyü ve sihrin üstüne çıkmamıştır. Avcılık ve toplayıcılık

döneminde insan doğa kar şısında güçsüzdü, doğa tüm etkinlikleriyle ona egemendi. İlkel

yasaklar yaptır ımlara topluluğun ideolojik ve hukuksal temelini oluşturmuştur.304

Tar ım toplumunu belirli kriterlere göre değerlendirdiğimizde teknolojik yapıda doğalenerji, yenilebilir kaynaklar, insan biçimi el sanatlar ına dayanan üretim, ulaşım sistemi, at, tren,

yelkenli gemi haberleşme sistemi de el yazımıdır. Sosyal sistem ise büyük aile ve ailenin

birinci dayanak olması seçkinlerle sınırlı kalan eğitim, politik yapıyı belirleyen ise

feodalizmdir. Bilim temeli ve düşünce sistemi matematik, astronomi insanlar ın üstün güçler

taraf ından kontrol edildiğine inanılmasıdır.305 Ayr ıca yoğun olarak bitki kaynaklar ını ekip

biçmek amacıyla kullanabilecek aletleri geliştirme yeteneğini attırmıştır. Yerleşik yaşam tarzı

uygulamaya konduktan sonra yiyecek üretim düzeyi de hızla artmıştır.306

2.7.2.2. Tarım Toplumunun Ekonomik Yapısı

İlkel toplumda asalak ekonominin yerini üretici ekonomi almıştır. Çünkü göçebe

topluluğun yerini yerleşik bir toplum almaktadır.307 İlkel topluluktan asalak ekonomisinden

tar ım toplumunun üretici ekonomisine geçiş yolundaki ilk adım, Yak ındoğu avcı ve toplayıcı

topluluklar ın yabanıl tahıllar ın devşiriciliğinde başlamalar ıyla atılmıştı. Yabanıl tahıl

devşiricilikten üreticiliğe, insanlığa da asalak ekonomiden üretici ekonomi dönemine

geçirmiştir.308

İnsanoğlunun hayatını sürdürebilmesi için geçimini sağladığı zaman dilimini anlatan

tar ım toplumu, enerji kaynaklar ının insan, hayvan gücü, rüzgar, güneş ve su gibi yenilebilen

kaynaklar olduğu, bu enerji kaynaklar ına göre amaçlar ının şekillendiği bir döneme kar şılık

gelmektedir. Herkesin kendi için üretim yaptığı tar ım toplumunda ekonomik güç toprak

sahiplerine yani feodaliteye aittir.309 Feodal ekonomik düzen genellikle kapalı tar ım ekonomisi

olarak tanımlamıştır. Bir yandan barbar istilalar ı diye anılan Norman ve Macar istilalar ı,

bağlantılar ı kesilen Avrupa’da kendi içinde kapalı bir ekonomik düzen gelişmiştir.310 Tar ım

toplumunda ekonomiye hemen hemen tamamıyla tar ım kesimi hakimdir. Tar ım toplumunda

304 age, s.88-90305 Dura, Atik, age, s.56-57306 Steven Mithen, Aklın Tarih Öncesi, (Çev: İrem Kutluk), Dost Kitabevi, Ankara, 1999, s.251-252307 Şenel, age, s.25308 Şenel, age, s.199

309 Mustafa Ökmen, “Ekonomik Dönüşüm Sürecinde Yönetim, Kent ve Kentleşme İlişkileri Üzerinde Bir Tartışma”, Küresel Sisteminde Siyaset Yönetim Ekonomi, (Der: M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya,2003, s.275310 Ayferi Göze, Sosyal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınlar ı, İstanbul, 2000, s.63



64

mal değişimi çok sınırlıdır ve yeterli iş bölümü bulunmamaktadır. Ekonomiye durgunluk

egemendir.311

2.7.2.3. Tarım Toplumunun Siyasal Yapısı

İnsanlık tarihinin önemli bir k ısmı devletsiz olarak geçse de tarihi süreç içinde konusal

örgütlenmenin tar ıma dayalı topluma geçiş aşamasında ortaya çıktığı görülmektedir.312 Faaliyet

ve hizmetlerin giderek karmaşıklaşması ve yoğunlaşması merkezi bir otoritenin yaratılmasını

zorunlu hale getirmiştir.313 Evrimci görüşün liberal yorumu toplumsal yandaki karmaşıklığın

artısının uzmanlaşmayı beraberinde getirerek kan bağından kabileye, şeflikten devlete geçişi

mümkün k ıldığı yönündedir.314 Tar ım toplumunda insanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen

hukuk kurallar ının genellikle tar ımsal kökenli olduğu görülmekteydi.315

Tar ım toplumunda genelde hakim olan politik sistem feodalizmdir. Hukuk, din, sosyal

sınıf ve politika doğumla kazanılan otoriteye bağlıdır.316 Feodal düzende sosyal yapıyı

belirleyen özellik kişilerin toprakla olan ilişkileridir. Toprağa sahip olan kişi aynı zamanda

iktidar sahibidir.317

Feodal zümreler, tar ıma dayalı bir toplum ürünü olarak M.S. VIII. yy’da bütünüyle

tar ım ekonomisin hakim olduğu Batı Avrupa’da ortaya çık ı p gelişti. Bu tabakalaşma tipinde

toplum hiyerar şisinin üç temel tabaka teşkil etmektedir. Bunlar soylular, rahipler ve

köylülerdir. Her tabakanın belirli sınırlar ı içindeki hak ve yükümlülükleri babadan oğula

katılım yolu ile intikal etmekteydi.318 Niteliği ve özü gereği feodal topluma vücut veren feodal

üretim tarzı, her ne kadar köleci üretim tarzı gibi çalışan çoğunluğun egemen azınlık taraf ından

sömürüleşmesine dayanıyorsa da ondan daha ileri bir sistemdir. İlkel komünal ve köleci

toplumlardaki mülkiyet gibi feodal mülkiyet biçimi de ortaklığa dayanır. Feodal toplumun

temeli toprak mülkiyetine ve toprağın mümkün olduğu kadar çok sayıda alt-feodaller arasında

bölünmesine dayanır.319

Tar ım toplumunda yönetim yapısı da Max Weber’in kavramsallaştırdığı patrimonyal

bürokrasiye dayanmaktadır. Patrimonyalizm, hukuki-rasyonel yönetim anlayışı öncesi

dönemde egemen olan bir kavramsal ilişkiler biçimiydi. Otoriteyi kullanan üst ile arasında

311 Ökmen, age, s.21312 Al, age, s.21313 Sar ı bay, age, s.148314 age, s.147315 Al, age, s.24316 Dura, Atik, age, s.56317 Göze, age, s.71318 İsmail Doğan, Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1996, s.163319 Sezgin K ızılçelik, Küreselleşme Sosyal Bilimler, Anı Yayıncılık, Ankara, 2001, s.16-17



65

ilişkilerin kişisellik gözü ağır basmaktadır. Kamusal olan ile özel olan birbirinden ayr ılmamıştı.

Sanayi toplumunda görülen geleneksel yönetim anlayışı tar ım toplumunda görülmez idi.320

Feodalite her şeyden önce toplumun egemen zümrelerini bir hiyerar şi içindi birbirinde

bağlayan kişisel ilişkiler bütünüdür. Ve bu örgütlerin temelinde devletin sahip elinde olduğu

gerçeği yatar.321

2.7.2.4. Tarım Toplumun Teknolojik Yapısı

Tar ım toplumunun itici gücü, temel kaynağı topraktır. İlkel toplumda insan enerji söz

konusu iken, tar ım toplumunda doğal enerji söz konusudur. Kullandıklar ı araçlar insan kasının

kullanılmasını sağlayan kaldırgaç ve vinçler yada doğal güçleri çalışır duruma getiren araçlar

kullanılmaktaydı.322

2.7.3 TARIM TOPLUMUNDAN SANAYİ TOPLUMUNA GEÇİŞ

Tar ım toplumundan sanayi toplumuna geçiş 18. yüzyılın sonuna doğru yaşanan sanayi

devrimi ve Fransız devriminin sonucunda oluşmuştur. Sanayi devrimi James Watt’ın 1765’de

buhar makinesini bulması ve bunun enerji kaynağı olarak kullanılması gibi yeni teknolojilerin

ekonomik alanda artan ölçüde kullanılmasına yol açmış, Fransız devrimi ise sosyal, siyasal ve

kültürel alanı etkisi altına almıştır.323 Yani buhar makinesinin bulunması ve bunun enerjikaynağı olarak kullanılması “teknolojik açıdan”, Adam Smith’in 1776’daki “Milletlerin

Serveti” adlı eseri “ekonomi bilimi açısından”, 1789 Fransız Devrimi “Politik Gelişmeler”

açısından belirleyici dönüm noktalar ı olmuştur.324 Başka bir anlatımla sanayi devrimi bir ayağı

teknolojik-ekonomik temele, diğer ayağı politik-ideolojik temele dayalı çifte devrim sonucunda

tüm sosyal ve kültürel yapıyı sararak ve dönüştürerek gerçekleşmiştir.325 18. yüzyılın

ortalar ında başlayı p bir yüzyıldan fazla süren bu sanayi devrimi sonucu yepyeni bir Avrupa ve

Amerikan toplumu doğdu. Modern makine ve gereçlerle donatılmış bu toplumun üretimkapasitesi eskisiyle kar şılaştır ılmayacak oranlarda artmıştır. Sanayi devrimi, öncelikle iş

hayatının değişmesine neden olmuş ve bu değişim üretim, ulaşım gibi diğer alanlara da

yansımıştır.326 Makinelerin insan ve hayvan gücünün yerini alması üretimde önemli artışlara

320 Al, age, s.24-25321 Ömer Say, Milli Devlet Kültürü, Kaknüs Kitabevi, İstanbul, 1998, s.25322 Dura, Atik, age, s.57323 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi_toplumu_doğusu.htm, 17.06.2004, s.1324 Hüsnü Erkan, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar ı, İzmir, 1998, s.3325 Erkan, age, s.4326 Kutlu, age, s.7

http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi_toplumu_do%E0%B5%B3u.htm






66

sebep olmuştur. Makinenin üretim sürecine girmesi hammaddeye, daha iyi bir iletişime,

eğitilmiş insan gücüne ve iş bölümüne olan talebi arttırmıştır.327

Alvin Toffler insanlığın tar ım toplumundan sanayileşmeye ardından da iletişim

devriminin gerçekleştirildiği bir evreye geçildiğini söylemektedir.328

Yani Toffler’a göre, birinci dalganın tar ım, ikinci dalganın sanayi toplumlar ını oluşturduğunu vurgulamış, bilgi

toplumuna geçişi ise üçüncü dalga olarak nitelendirmiştir. Somut bilgi yönü olmayan ürün ve

mallar üzerine kurulan tar ım toplumu ekonomisi, sanayi devriminin oluşturduğu ikinci dağla

ile yerini somut ama sembolik değerleri olan paraya bırakmıştır.329

Tar ıma dayalı geleneksel toplum yapısından sanayi toplumuna dönüşüm uzun yıllar

almıştı. 100 yılı aşk ın bir dönem içinde sanayi toplumunun yapısı kurumlaşı p oluşmuştu.330 16.

yüzyılda yer alan Rönesans hareketinin etkisiyle sanayileşme sürecinde önemli bir zihniyet

değişikliği gerçekleşmiştir. Bu değişim sürecinde öncelikle insan ve toplumun amacı

farklılaşmıştır. Sanayi öncesi toplumlarda insanlar ın sahip olduğu amaçlar önemli değişiklikler

geçirmiş, buna bağlı olarak kazancı arttırmak ve kâr etmek motive edici faktör olarak ön plana

çıkmıştır.331 Ortaçağ dünyası yık ıldığında batı insanı düşlerini ve hayallerini gerçekleştirebilme

şansını elde etmişti. Kendisini totoliter kilisenin otoritesinden, geleneksel düşünce tarzının

yükünden ve henüz yar ısı keşfedilmiş olan yerküremizdeki coğrafi sınırlamalardan kurtardı.332

Tar ım toplumundan sanayi toplumuna geçiş süreci, ortaya çıkan bütün gerilimlere, çelişkilere,çatışmalara ve bunlar ın yol açtığı beşeri açılara rağmen ilerlemeci bir harekettir. Sanayi

ekonomisi, sosyal ve kültürel sistemleri tamamen eskisinden farklı bir yeni bir toplum yapısı

oluşturmuştur. Bu yeni toplum yapısı durağan olmayı p kapsadığı teknoloji ve ortaya çıkan

yenilenmelerle birlikte hammaddeleri sağlanarak ve yeni pazarlar bulmak için sanayi devrimini

yaşayan ülkeler dış Pazar arayışlar ına girmişlerdir. Bu gelişmeler geçiş ülkelerde dışar ıda

sömürgeler edinmek için bir yar ış başlatmıştır.333

2.7.3.1 Sanayi Devrimi

Sanayi Devrimi bir dizi teknolojik yeniliğin üretim alanında kullanılmasının

ekonomik,sosyal,politik ve kültürel alanlara yansımasını kapsayan bir süreçtir.Bununla birlikte

327 Gökçe Afacan ve Diğerleri, age, s.8328 Yusuf Adıgüzel, “Kitle Toplumunun Açmazları”, Şehir Yayınlar ı, Ankara, 2001. s. 11329 Kutlu, age, s.10330 age, s. 11331 Ökmen, agm, s.277332 Erich Fromm, Çağdaş Toplumun Geleceği, (Çev: Gülnur Kaya, Kaan Ökten), Ar ıtan Yayınlar ı, İstanbul 1996,s. 13333 Hasan Çoban, Bilgi Toplumuna planlı geçiş, DPT yayınlar ı, Ankara 1996, s. 7



67

James Watt’ın 1765’te buhar makinesini bulması ve bunu enerji kaynağı olarak

kullanılması,teknolojik açıdan Adam Smith’in 1776’daki ‘ milletlerin serveti’ adlı eseri

ekonomi bilimi açısından ; 1789 Fransız Devrimi ,politik gelişmeler açısından, 1789 Fransız

Devrimi politik gelişmeler açısından belirleyici dönüm noktası olmuştur 334. Yaklaşık onbin yıl

boyunca etkisini sürdüren tar ım toplumunun özünü insan emeği oluştururken,!765’te James

Watt’ın buhar makinesini keşfetmesi ve buhar gücünü enerji kaynağı olarak kullanmasıyla

etkisini kaybetmiş ve sanayi devrimi sürecine girmiştir.Tar ım toplumundan sanayi toplumuna

geçiş esnasında 100 yılı aşk ın bir süre sanayi toplumu kurumsallaşma sürecini tamamlamış ve

tar ım toplumunun temelini oluşturan emek yerine sermayeye bırakmıştır.II.Dünya savaşından

sonra sermaye k ıtlığı ortadan kalkarak yani sermaye daha kolay ulaşılabilir hale gelince insan

en önemli üretim faktörü konumuna yükselmiştir 335.

Sanayi Devrimine kadar insanlık tarihinde ekonomik ilerleme,bir kişinin yaşam süresi

boyunca algılanmayacak kadar yavaşken ,asırlar boyunca ekonomik büyüme neredeyse

sıf ırdı.Bu dönemde el sanatlar ı ve el sanayi şeklindeki küçük ve dağınık üretim biçimleri bir

çatı altında toplanarak fabrika sisteminin temelleri atılmış,böylece kar amacı taşıyan özel

işletmelerin sayı ve büyüklükleri artmaya,bünyeleri karmaşıklaşmaya ve faaliyet alanlar ı

çeşitlenmeye başlanmıştır.Bu gelişmelerin sonucunda örgütleri toplumlar ın hakim kuruluşlar ı

yapmış toplumlar ın merkezi birimi olan insan yerini örgütlere bırakmıştır.336

2.7.3.2 Sanayi Toplumu

Sanayi Toplumu,sanayi devrimini yaratan teknolojilerin üretiminde yeni ekonomik

alanda artan ölçüde kullanılmasına ve yeni toplumsal yapılar ın doğmasına yol açtı.Oluşan yeni

yapı k ısaca sanayi toplumu olarak adlandır ıldı337.(Aktel,a.g.e,s.26)

Tarihi süreç içinde göçebe, yar ı göçebe, yerleşik tar ım hayatı şeklinde yaşayan

insanoğlu daha sonra bol, standart ve kaliteli kitle üretimi ile ve makine ile tanışmış, sanayi

toplumu dönemini yaşamıştır.338 Ortaya çıkan bu yeni toplumsal yapıyı Saint Simon “Sanayi

toplumu” olarak isimlendirmiştir.339

334 Mehmet Aktel,Küreselleşme ve Türk Kamu Yönetimi,Asil Yayın Dağıtım ,Ankara,2003,S.24

335 Arie De Gevs, Yaşayan Şirket,(Çev:Ahmet Ünver),Rota yayınlar ı,İstanbul,1999,S.36

336 Aktüel,.g.e,s.24337 Aktel,a.g.e,s.26338 Erkal, age, s.50339 Al, age, s. 27



68

Sanayi toplumu, üretimde tezgahtan fabrikaya geçişi, kitle üretimini beyaz yakalı

menajerler gerçeğini, mülkiyet ve yönetim fonksiyonlar ının farklılaşmasını, nüfusun şehirli

niteliğini, tar ım dışı faal nüfusun ve verimliliğin artışını, kitle eğitimine geçişi kast değil, fakat

statü toplumlar ını, sosyal tabakalaşmanın eğitim-meslek-statü sürecine göre şekillenmesini,

sanayi sektörünün geniş istihdam imkanlar ı yaratmasını, ortak iş bölümü ve uzmanlaşmayı ve

endüstri ilişkilerini gündeme getirmiştir.340 Sanayi devriminin kökeninde son derece güçlü bir

ekonomi motivasyonu, kâr ı gerçekleştirme ve büyütme motivasyonu vardır. Kâr ın genişleyen

ihraç pazarlar ına yönelik imalat faaliyetiyle gerçekleştirip büyütülebileceğinin görülmesi

devrimin temel dinamiğini oluşturmuştur. Bu dinamiğin başlattığı sürecin olmazsa olmaz

koşulu ise imalatın geliştirilmesi ve genişletilmesi, prodüktivitenin yükseltilebilmesiydi. Bunu

mümkün k ılan aktör teknik buluşlar ın ve teknolojik yeniliklerin üretim organizasyona, üretim

yöntem ve makinelerine uygulanabilmesi ve ekonominin bütün faaliyet alanlar ına

yayılmalar ının sağlanabilmesiydi.341

Aron’a göre sanayi toplumunun en basit soyut tanımı başlıca üç nitelikle ilgilidir.

Birincisi, iş gücünün mutlak çoğunluğunun ikincil ya da üçüncül sektörlerde yoğunlaşması,

ikincisi geleneksel toplumlar ın görece statik karakterine zıt olarak üretimi yaymak için sürekli

itici kuvvetin var olması ve son olarak hızlı teknolojik yenileşmedir.342 Marx’a göre insanlar ın

doğaya kar şı mücadele edebilmek amacıyla oluşturduklar ı toplumun devamlılığını üretime

bağlar, ona göre toprağa ve ekonomik güce sahip olanlar ın toplumdaki her şeyi yönlendirdiğini

belirtmektedir. Örneğin toprağa sahip olanlar k ırsal alanda gücü bulundururken, kentsel alanda

da endüstriye sahip olanlar ın büyük güçleri vardır.343 Giddens’e göre ister kapitalist ister

sosyalist olsun gelişmiş bir sanayi toplumunda nüfus üzerine emirle ya da zorla kendi kendisini

reddetmesi için yapılacak dayatmaya olan ihtiyaç azalır.344

Durcheim’a göre toplumlarda iki türlü dayanışma olduğundan bahseder. Organik

dayanı

şma mekanik dayanı

şmanı

n kası

tı

dı

r. Sanayi toplumunun organik dayanı

şmaya göreörgütlendiğini belirtir. Buna göre organik dayanışmada farklılaşma ve iş bölümü belirleyicidir.

Teknolojik gelişmeye paralel olarak toplumlar ilerledikçe farklılaşma önem kazanır. Ve

organik dayanışma mekanik dayanışmanın üzerinde hakimiyet kurar.345

340 Erkal, age, s. 50341 Aykut Göker, “Bilim ve Teknoloji Politikalar ına Giriş İçin “Enformasyon Toplumu” Üzerine Kavramsal Bir

Yaklaşım Denemesi,” Mülkiye Dergisi, cilt, XXV, Sayı: 230, Ankara, 2001, s. 32342 Antony Giddens, İleri Toplumların Sınıf Yapısı, (Çev: Ömer Baldık), Birey Yayıncılık, İstanbul, 1999, s.73343 Özkal, age, s. 52-53344 Giddens, İleri Toplumların Sınıf Yapısı, s. 78345 Özkal, age, s. 54-55



69

Tablo1:Tar ım ve Sanayi Toplumunu Belirleyen Özellikler

Tarım Toplumu Sanayi ToplumuEnerji İnsan,hayvan gücü,su,rüzgar

(yenilenebilen)Kömür,gaz,petrol(Fosile dayalı yenilemeyen)

Teknoloji Vinç,kaldıraç,pres(Kas gücüne dayalı)

Montaj hattı, fabrikalar (işiten,duyan,dokunan,makineler)

Aile Yapısı Toprağa bağlı geniş aile Fabrikalarda çalışan çekirdek aileEğitim Yok denecek kadar az Çok önemliKurumsallaşma Yok Tüzel kişilik,sınırlı sorumluluk

geliştirilmiştir İletişim Basit bilgi alış-verişi(söz-

işaret)Kitle iletişim araçlar ı

Kaynak:Kaya-Begshir(1996:11)

2.7.3.3 SANAYİ TOPLUMUNUN TEMEL PARAMETRELER İ

18. yüzyılın ikinci yar ısından bu yana büyük bir hızla gelişen sanayileşme hareketi

toplumlar ın ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapılar ında köklü değişimlere neden olmuş

ve sanayileşme gelişmekte olan ülkeler açısından da başlıca kalk ınma politikası amacı haline

gelmiştir.346

2.7.3.3.1 Kentleşme

Kentlerin ortaya çık ışı konusunda görüş birliği olmamasına rağmen egemen görüş ilk kentlerin Mezopotamya ve Meso Amerika’da görüldüğü şeklindedir. Nil, İndüs ve Huang Ho

kentlerin ilk görüldüğü yerler olarak bilinmektedir. Kentlerin asıl gelişmesi ve günümüz

anlamında kentlerin ortaya çık ışı sanayi devrimi sonrasında olmuştur. Sanayileşme öncelikle

İngiltere, Fransa, Almanya gibi gelişmiş ülkelerde k ırsal kesimlerden kente göçü

hızlandırmıştır.347

18. yüzyılın sonu 19. yüzyılın başlar ında endüstri devrimi kentleşmede yeni bir dönem

açmıştır. Sanayi kentli sadece tar ım dışı üretimini artması sonucu ortaya çıkmamıştır. Bununharicimde tar ımda noktalaşma, tar ımsal yapının çözülmesi, köylü kitlelerin kente göçmeye

hazır hale gelmesi kentlerin nüfusunu ve kent sayısını arttırmıştır. Sanayi devrimi ile ortaya

çıkan kentsel değerler bütün dünyaya yayılmış ve kent yaşamı egemen yaşam biçimi olmaya

doğru gitmektedir. Yani dünya giderek kentselleşmektedir.348 Sanayileşmeyle beraber kentler

bir bütün olarak toplumsal ilişkiler bağlamında yeni bir konuma geçmiştir.

346 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-doğuşu.htm (17.06.2004, s.2)347 Kemal Görmez, Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayınlar ı, Ankara, 1997, s.19-20348 Ökmen, agm, s. 290-291

http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-do%E0%B5%BEu.htm%2017.06.2004









70

Ekonomik bir olay olarak şehirleşme iş gücünün tar ım sektöründen tar ım dışı sektörlere

transferi olarak tanımlanır. Amiran Kurtkan Bilgiseven ise sosyolojik olarak şehirleşmeyi dar

mekanlı cemaat hayatından geniş mekanlı cemiyet hayata geçiş ve bu ikinci yaşama şekline

göre yeni sosyal münasebetlere ve bunun gerektirdiği yeni teşkilatlanmalara giriş tasvir

etmiştir. Raymond Willoms’a göre şehirleşme organize edilmiş bir hayata geçişi ifade

etmektedir. Bu bağlamda meslek, çevre cemaatlerin ölçek farklılıklar ı, nüfus yoğunluğu, nüfus

homojenliği sosyal farklılaşma ve tabakalaşma mobilite sosyal ilişkiler sistemi farklılıklar ı köy

ve şehri birbirinden ayıran unsurlardır.349

Sanayi devrimi sonrası başlayan kentleşme günümüzde gittikçe hızlanarak çarpık,

sağlıksız ve dengesiz kelimelerle nitelendirilen bir görünüm kazanmıştır.350

2.7.3.3.2 Modernite

Modernizm, kökü 16. Yy’a kadar giden Aydınlanma dönemi düşünürlerinin geliştirdiği

düşüncelerden derin ölçüde etkilenen bir dünya görüşüdür. Bu niteliği ile modernizm,

ideolojiyi öteleyen ve aşan bir kapsam ve içeriğe sahiptir. Böyle bir tanımla ele alındığından

modernizm insanlar ın kendi iradelerinden başka her türlü aşk ın otoriteyi reddederek

özgürlüklerin önüne yine kendilerinin koyduklar ı engelleri aşma kararlılığı ve kişisel

özgürlükle bir arada yaşamanın gereklerinin birbirlerini k ısıtladığı değil, zenginleştirdiği bir toplum daha doğrusu bir dünya yaratma hayalidir.351

Modernite genellikle Talcatt Parsons’ın çalışmalar ıyla özdeşleştirilir.352 Parsons modern

toplumlar ı ekonomi, siyaset, toplumsal ilişkiler bütünlüğü ve kültürel ideolojik koruyuculuk

gibi dört alt sistemi olan bir sistem olarak kavramlaştırmıştır.353

Modernite geleneksel-k ırsal-tar ımsal-durağan toplumdan modernleşmiş –endüstriyel-

dinamik topluma geçişi ifade etmektedir. Modern olmak düne ait olmayan ve başka

yöntemlerle ele alınması gereken bir dünyada yaşamak demektir.354 Modernleşme süreci, zihni

temellerini aydınlatma felsefesinin temel önermelerinde, siyasi temellerini ulus-devlet

yapılanmasında ekonomik temellerini sanayi devrimi ve kapitalizmde kalan modernitenin ilk

oluştuğu Batı Avrupa’dan dünyanın diğer bölgelerine yayılma, benimseme ve yerleşme süreci

349 Adıgüzel, age, s. 21-22350 Mustafa Çiçek, Mustafa Ökmen, “Küreselleşme Süreci ve Yerel Yönetimler”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 69,Sayı: 417, Ankara, 1997, s.129,351 Hasan Bülent Kahraman, Postmedernite ve Modernite Arasında Türkiye, Everest Yayınlar ı, İstanbul, 2002,

s.1352 John W. Murphy, Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Eleştiri, (Çev: Hüsamettin Arslan), EtiKitaplar ı, İstanbul, 1995, s.29353 Aksit, agm, s.1354 Al, age, s.64



71

olarak görülmüştür.355 Bu bağlamda modernliğin temel parametreleri genel olarak kapitalizm,

endüstralizm, kentlilik, demokrasi, ussallık, bürokrasi, uzmanlaşma, farklılaşma, bilimsel bilgi,

teknoloji ve ulus-devlettir. Bilimsel, endüstriyel siyasal ve kültürel devrim moderniteye geçişi

sağlamıştır.356

Modernite, 13.ve 17. Yüzyıllar boyunca Avrupa’da ortaya çıkan ve 19. Yy’da

endüstriyel kapitalizmin zaferiyle sonuçlanan ve nihayet dünyaya devlet sosyolizmini getiren

Rusya’daki Ekim Devrimiyle tamamlanan mantık, bilim ve siyasi organizasyonlar ın devletçi

yapılar ın nüfusu ile alakalıdır. Modernitenin güçlü bir özelliği bilgiyi bir önceki çağda kurtuluş

olarak görülen şeye eşit k ılan materyalist ve bilimsel gelişmelerin bir birleşiminde anlam bulan

sade laikliğidir.357 Yani modernleşmeye, laikleştirmeye, etkin bir bürokratik yapı oluşturmaya,

bireylerin devletle ilişkilerini eşitleştirmeye ve devletin nüfus alanını genişletmeye başlamıştır.

Modernleşmeyle birlikte devlet yönetimi karmaşıklaşmış ve fonksiyonlar ında çok büyük bir

genişleme olmuştur.358 Böylece modernleşmiş bir toplum burada merkezileşmiş devlet gücü ve

bürokrasiyle ittifak ı, onun Avrupa Merkezli sömürgecilik ve emperyalizme boyun eğmesi,

kapitalizmin ekonomik taleplerini yerine getirmesi ve tabi kaynaklar ın yok edilmesi gibi

eleştirilerin yanında geleneksel erdemlerin zayıflaması, bireysellik anlayışı çerçevesinde

geleneksel cemaat bağlar ın çözülmesi gibi yada modern bilim ve teknolojide ortaya çıkan

hesapçı ak ılcılık lehine geleneksel dini ve koznopolit dünya görüşlerinin yık ılması gibi

eleştirilere maruz kalmaktadır.359

2.7.3.3.3 Modern Devlet

Modern devlet yanı ulus-devlet aslında küreselleşme süreci ile eşzamanlı olarak ortaya

çıkmış ve dünya düzeni açısından önemli sayılmıştır. Ancak günümüzde hazlı ve etkili

küreselleşmeye bağlı olarak devlet sorgulanmaktadır. Bu anlamda devlet yeni görevler

üstlenmekle birlikte egemenlikleri de sorgulanı

r hale gelmiştir.

360

Modernleşme belli başlı dört aşamadan geçmiştir. Krallık çevresinde birleşen ulusal

seçkinlerin oluşturduğu koalisyonla sağlanan ulus-devlet, burjuvasının önderliğinde sağlanan

ekonomik gelişme ve ulaşım-haberleşmenin bütünleşmesi, kentleşme, sanayileşme,

rasyonelleşme, demokratlaşma (temsili kurumlar, parti ve çıkar gruplar ınca halk ın temsil

355 Ahmet Davutoğlu, “Modernleşme Sürecinde Entelektüel Dönüşüm ve Zihniyet Parametreleri”, Modernleşmeİslam Dünyası ve Türkiye, İslami İlimler Araştırma Vakf ı, İstanbul, 2001, s.361356 Al, age, s.65357 Fred Dallmayn, “Global Modernleşme: Farklı Modernitelere Doğru mu?” (Çev: Recep Şentürk), Modernleşmeİslam Dünyası ve Türkiye, İSAV Yayınlar ı, İstanbul, 2001, s.36358 Al, age, s.65359 Dallmayr, agm, s.47360 Servet Karabağ, Mekanın Siyasallaşması, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2002, s.121



72

edilmesi, siyasal katılımlar ın artması)361 Modern toplumda siyasal karar alma mekanizmalar ı

merkezileşmiş, keyfi ölçülerden uzaklaşmış, geleneksel kaynaklı otorite zayıflamıştır.362

Modern devlet olarak ifade edilen ulus-devletler de sanayi toplumunun bir ürünüdür.

Sanayi toplumu ile modern ulusal devletlerin yükselişe geçtiği görülmektedir.363

Moderndevletin kurulması aşamasına gelinceye kadar haraç alan geleneksel imparatorluklar,

feodalizm, zümreler, düzeni, mutlak ıyetçi devletlerdir.364 Modern devlet yaygın olarak

kendisini oluşturan topluluğu git gide daha fazla idare eden, biçimlendiren hatta yaratan aktif

ve pro-aktif bir devlet olarak görülür. Modern devlet kesinlikle modern öncesi devletlerin en

despot olanlar ının uyruklar ının bile kabul edemeyeceği bir şekilde yurttaşlar ının gündelik

hayatlar ının en mahrem ayr ıntılar ına müzmin bir şekilde kar ışmaktadır.365 Ulus-devletlerin güç

ve otoritesini düzenli bir şekilde arttırmasına kar şı bazı muhalefet hareketleri de olmuştur .366

En iyimser yaklaşma modern devletin büyümesi yurttaşlar ına git gide daha fazla hesap verir

oluşunu vurgular. Aynı zamanda yurttaş haklar ının güçlenmesi ve demokratikleşmesinin

artması hikayesidir. Devletin daha fazla sosyal müdahalede bulunmasını gerekçelendiren şey,

halk ın iradesinin temsil edici ifadesi olduğudur.367

Sonuç olarak devlet belli bir ülke üzerinde yerleşmiş zorlayıcı yetkiye sahip bir üstün

iktidar taraf ından yönetilen bir insan topluluğunun meydana getirdiği siyasal kuruluştur.

K ısacası, günümüzdeki anlamıyla milli devlet, ortaçağın sonlar ına ve yeni çağın başlar ında

Avrupa’da feodalitenin çöküşünü ve kilisenin siyasal nüfusunun k ır ılışı ile birlikte doğmuştur.

Milli devlet, dağınık ve çatışan otoriteler arasında bölünmüş olan insanlar ı ülke ve millet

kavramlar ı etraf ında toplayan bir kuruluştur. Böylece modern devlet 15 ve 16. Yüzyıllarda tam

benzeri olmayan yeni bir sayasal bütünleşme yeni ve değişik bir örgütlenme olarak ortaya

çıkmıştır.368 Kapitalizmin doğuşu ve gelişimi milli-devlet yapılar ının varlığıyla ve işleyişi ile

birlikte gitti.369

Batı Avrupa’ ulus-devlet modelinin ilk unsurlar ının ortaya çıkmaya başladığı dönemde

yapılan araştırmalardaki ilk bulgu, tüm Batı Avrupa genelinin yaygınlaştırabilecek bir kültürel

türdeşliktir. İkinci bulgu ise k ırsal köken ağırlıklı bir nüfus yapısının varlığıdır. Üçüncü bulgu

ise her ne kadar adem-ı merkeziyete yönelmiş olsa da her bölgede aynı özellikleri taşıyan bir

361 Esat Çam, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınlar ı, İstanbul, 1999, s.224362 Çam, age, s.225363 Al, age, s.33364 Pierson, age, s.71365 age, s.96-97366 Paul Kennedy, Yirmibirinci Yüzyıla Hazırlanırken, (Çev: Fikret Üçcan) Türkiye İş Bankası Yayınlar ı, 3.

Bask ı, Ankara, 1999, s.161367 Pierson, age, s.98368 Munci Kapani, Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, 11. Basım, Ankara, 1999, s.39-40 369 Jurgen Habermas, Küreselleşme ve Milli Devletlerin Ak ıbeti, (Çev: Medeni Beyaztaş), Bak ış Yayınlar ı,İstanbul, 2002, s.10



73

siyasi yapının mevcudiyetidir.370 Son yıllarda yaşanan değişim ve dönüşüm sürecinde güçlerin

artması, meşruiyet yitimi ve bilgi yapılar ında meydana gelen değişmeler milli devlet olgusunun

genel sistem içerisinde yapıldığını ve tahrip edildiğini gösteriyor.371

2.7.3.3.4 Bürokrasi

Bürokrasi sanayi toplumunun bir ürünüdür. Ve bürokrasi sanayi devrimi sırasında

mükemmelleştirilmiştir. Bürokrasinin artan gücü, devleti “ bürokratik devlet” olarak

adlandırmaya kadar götürmüştür.372 Bürokrasinin tarihi geçmişine bak ıldığında kapitalizm ve

patrimanyalizm kavramlar ının bürokrasinin ortaya çıkmasında önemli rol oynadıklar ı görülür.

Modern öncesi toplumlarda görülen devlet ve yönetimin temel özelliği kamusal alan ilk özel

alanın bütünleşmiş ve devletin de bazı kişilerin özel mülkü olması durumundaydı.Patrimanyalizm olarak tanımlanan bu olgu kapitalizmin gelişmesi ve demokrasinin yükselmesi

ile birlikte tarihe kar ıştı ve özel mülkiyet ilk kamusal alan arasındaki ayr ım genel kabul

gördü.373

Mosca bütün düzenli toplumlarda “hükümet” denilen bir otoritenin var olduğunu

belirterek toplumu yönetici ve yönetilen sınıf, devleti ise feodal ve bürokratik olmak üzere

ikiye ayırmıştır. Robert Michels ise bürokratikleşmeyi modern toplumlar ın oligar şik

eğilimlerine bağlayarak “Oligar şinin Tunç Kanunu” adlı teoriyi geliştirmiştir. Max Weber isegünümüzde bürokrasi kavramıyla özdeşleşmiş durumdadır.374 Veya diğer bir ifadeyle Weber

sanayi toplumu çözümleyicisidir. Weber bürokrasiyi çok sayıda işi ve görevi yerine getirmek

için verimli bir yapı olarak görmüştür. Weber’in yaklaşımı rasyonelliğe göre örgütlenmiş,

uzmanlaşmaya dayalı iş bölümünü esas alan, ayr ıntılı kurallara ve biçimselliğe dayalı, gayr ı

şahsı, katı hiyarişik, kariyeri esas alan ve merkeziyetçi bir nitelik taşıyan bir modeldir .375

Weber’e göre gelecek işçi sınıf ına değil, bürokrasiye ait olacaktır. Sanayi toplumu bürokratik

bir topluma dönüşecektir. Ona göre bürokrasi rasyonelleşmiş yönetim ile onun dayandı

ğı

memurlar ı ve yönetim kadrolar ı ifade eder.376 İkinci dalga toplumlar ında iktidar bürokratlar ın

370 Ozan Erözden, Ulus-Devlet, Dost Kitabevi, Ankara, 1997, s.25371 Habermas, age, s.19372 Al, age, s.43373 M. Akif Çukurçayır, Hülya Eşki, “Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni Yöntemler”, S.Ü İİBF Sosyal ve

Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1-2, Çizgi Kitabevi, Konya, Nisan-Ekim, 2001, s.91374 M. Kemal Öztürk, “21. Yüzyılda Yönetim ve Yönetici”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 64, Sayı: 397, Ankara, 1992,s.124-125375 Al, age, s.44376 Dura, Atik, age, s.16



74

elindedir. Bu iktidar teknisyenleri hiyeraşik bir düzen içinde teşkilatlanmışlardır. Her devlet

mekanizması içinde kendine hoş ağalar, seçkinler ortaya çıkarmıştır.377

Nüfusun kentlerde toplanması, iş bölümünün yaygınlaşması sonucu istihdamın yüksek

düzeyde ve f ı

rsat eşitliğe dayalı

olması

, toplumdaki okuma-yazma oranı

nı

n yüksek düzeyevarması, kadın-erkek kadın-toplum ilişkilerinin eşitlik yolunda yeni boyutlar kazanması,

makineleşme kol emeğinin yerini kafa emeğinin almaya başlaması, sağlık, konut ve diğer

sosyal sorunlar ın çözülmesi, haberleşmenin gelişmesi, toplumun çeşitli kademeleri arasında

gelen farklar ın azalması gibi.378 Birçok faktör tar ım toplumundan sanayi toplumuna geçişi

sağlamıştır. İş ve meslek türlerinin çoğalması, büyük işletmelerin hızla gelişmesi bürokrasiyi

modern toplumun önemli bir unsuru haline getirmiştir. devlet, sinai ve ticari teşebbüsler, finans

kurumlar ı, eğitim-öğretim ve sağlık kuruluşlar ı, sendikalar, dini kurumlar ve benzeri faaliyetler

bürokratik türden bir örgütleşme ister.

Weber’e göre teknik bilginin yayılması, sanayide yöneticinin devlette bürokratın

yükselmesi ve ön plana çıkması yeni bir otorite, yeni bir güç anlamına gelmektedir .379

Weber’in çağında bürokrasi şeklinde somutlaştır ılır. Bürokrasi, iş bölümü, uzmanlaşma,

teşkilatlanma, hiyerar şik bir yapı ve bir planlaşmış çerçevesi içinde geniş gruplar ın disiplinli

bir şekilde yönetilmesini gerektiren bir toplum safhasıdır.380

Bürokratik örgütlerde iktidar ve prestije giden yol geniş bir bütçeyle çok sayı

da insanı

nyönetilmesi gerektiğinden girdilerin azamileştirilmesi sonucunu doğurmaktadır. Sonuçta

savurganlık ortaya çıkmakta verimlilik azalmaktadır. Kamu hizmetlerinin kalitesi düşük ve

maliyeti yüksek olarak gerçekleşmektedir. Örgüt büyüdükçe eş güdüm azalmakta, k ırtasiyecilik

artmakta, işlemler yavaşlamakta, iletişim ve uzmanlaşma alanı daralmakta, biçimsel denetim

yoğunlaşmakta iş görenler arası ilişkiler azalmakta ve yenilikçilik yol almaktadır.381

2.7.3.3.5 Mekanik Dünya Görüşü ve Fabrika DüzeniSanayi toplumunun bir diğer ürünü ve başlıca simgesi “makine” ve “fabrika”dır. Bu iki

kavram her alanda olduğu gibi kamu yönetimini ve örgütlenmesini etkilemiştir. Weber’e göre

modern devlet, fabrikaya benzeyen bir teşebbüstür. Lenin’e göre bütün toplum tek bir fabrikaya

377 Ramazan Altınok, “Bilgi Çağının Getirdikleri ve Kamu Yönetimi Anlayışımız”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 69,

Sayı: 417, Ankara, 1997, s.227378 Çam, age, s.225379 Dura, Atik, age, s.22380 age, s.22381 Çukurçayır, Eşki, agm, s.93



75

ve büroya dönüşecektir. Makine üretimi, bilim anlayışını ve insan doğa ilişkilerini alt üst

etmiştir. Örgütlerin makine gibi tasavvur edilip onun gibi çalışması istendi.382

Tar ıma dayalım geleneksel toplumda üretim, evlerde, el tezgahlarda yapılıyordu.

Fabrikalara dayalı

kitlevi üretim kentleşmeyi ve kent yapı

sı

nı

değiştirmişti. Aynı

zamanda ailegeniş aileden çekirdek aileye dönüştü. Geleneksel tar ım toplumunun köylüleri serflikten

kurtularak endüstri işçisi olmuştu. Toprak sahipleri olan aristokratlar yerine sermayenin sahibi

olan burjuvazi toplumun üst ve saygın sosyal kesimi olarak ön plana çıkmıştı. Geleneksel

davranışlar giderek rasyonel davranışlara yerini bırak ıyordu.383

Genelde ikinci dalganın özelde ise ikinci dalga uygarlığının sembolü olan fabrikanın

özelliklerin Toffer altı ana başlık altında toplamaktadır.384

Bir dönem toplumlar ne kadar çok fabrikalar ı varsa o kadar zengin, o kadar güçlü ve okadar ileri idiler. Uluslar arası yar ış daha çok daha büyük fabrikalara sahip olma yar ışından

ibaretti. Fabrikalar ın sayısı ve kapasitesi toplumlar ın performansının temel göstergesiydi.385

Sanayi devrimi sonrasında makinenin ve buhar gücünün üretime koşulması sonucunda büyük

fabrika sanayi doğmuştur. Yeni buluşlarla çağdaş sanayi tekniği olağanüstü bir hızla gelişmiş

ve her yeni teknoloji eskisini çok k ısa bir süre geçersiz k ılmıştır. Makineler çoğalmış, iş bölümü

gelişmiş ve sinai üretim hızla artmıştır. Makineli üretim bu devrimi yaşayan ülkelerde

ekonominin üretme gücünü o zaman değin görülmemiş ölçü de arttı

rmı

ştı

r. Üretim de diğer alanlarda “Makinecilik Çağı” başlamıştır.386 Üretim alanındaki bir objektif koşullar ın düşünsel

alandaki yansıması taylorizm ak ımı denilen bu mekanik iş modelini öngören bir gelişimi

belirlemiştir. Taylorizm, çalışanın kişiliğini hiçe sayan ve sürekli olarak bir başka işçi ile

görülmesini olanaklı k ılan ve sorumluluk yaratıcılık ve kişilik gerektirmeyen işlerde çalışma

zorunluluğunu yükleyen bir iş örgütlenmesini içeriyordu.387

Galileo ve Newton’un temellerini attığı mekanik evren tasavvurlu bilgi yapısı yirminci

yüzyı

lı

n başlar ı

ndan itibaren dönüşe geçti. Newton evreni, bası

nç, gerilim, kuvvet, vedalgalarla işleyen bir makineye indirgemişti. Tabiatta olup biten her şeyin bu paradigmayla

izah edilebileceği kanısı yaygındı.388 Sanayi devrimiyle birlikte iş bölümü gittikçe gelişti ve

üretimin artması bak ımından Adam Smith’ın ısrarla üzerinde durduğu yeni bir etken atarak

382 Al, age, s.44-45383 Erkan, age, s.4384 Deniz Taşçı, “Yeni Yönetim Anlayışlar ı”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 3, TODAİE Yayını, Ankara,

Eylül 2001, s.100385 Taşçı, agm, s.100386 Güven, age, s.118387 age, s.138388 Habernas, age, s.16



76

ortaya konuldu. Bir malı üretmek için belirli işlerin saptanmış bulunma süreleri içine almış,

onlar ı çoğu kez robotlaştırarak bir bütünün çarklar ı durumuna gelmiştir.389

2.7.3.3.6 KapitalizmModern devletin yada kapitalist toplumun kökeni feodal toplumdur. Feodal toplum

tar ımsal üretimin ağır bastığı ve iki önemli sosyal sınıf ın var olduğu toplum olarak

tanımlamıştır. Bu sınıflardan biri üretime katılmayan fakat ekonomik ve sosyal kontrolü elinde

bulunduran ayr ıcalıklı sınıf ve diğer kendi içinde kapitalist toplumun çekirdeğini oluşturmuş ve

zamanla kapitalist topluma yada bir başka deyimle modern topluma dönüşmüştür.390

Feodal toplumun kapitalist topluma dönüşme sürecini açıklayan iki önemli yaklaşım

mevcuttur. Bunlardan ilki üretim güçlerinin değişmesine bağlayan marksist görüş, ikincisi isedeğişimi belirli toplumsal değerlere bağlayan Max Weber’in yaklaşımıdır.391 Max’a göre

kapitalizm sermaye sahibi burjuvazinin servetinin, proleterlerin, mülksüzleştirmiş çalışan

sınıf ın işgücünün sömürülmesinden tüketilen bir sosyal ve ekonomik sistem olarak

betimlemiştir.392 Egemen sınıf maddi üretim araçlar ına sahip olduğu için aynı zamanda fikri

üretimi de kontrol etmiştir.393 Weber’e göre ise kapitalistleşmeyi yaratan etken, Protestan

inancın insanlara empoze ettiği değerler olduğunu ve buna neden olarak da Protestan inancın

kapitalistleşmeyi yaratan yeni bir rasyonalizasyonu içerdiğini belirtmiştir.394

Bütün ekonomik ve sosyal düzenler belli bir düşünce ortamı içinde oluşur ve gelişirler.

Hemen hemen aynı zamanlarda doğmuş olan liberalizm ve kapitalizm birbirini tamamlamıştır.

Liberalizm kapitalist düzenin düşünce ortamını oluşturmuştur.395

Meta üretimin ve ticaretin giderek büyümeye kentlerdeki refah düzeyinin yükselmesi,

güvenlik sağlayacak ve ekonomik taleplerine yanıt verecek, öngörülebilirlik ve

hesaplanabilirlik özelliklerine sahip yeni bir rasyonel hukuk düzeninin kurulmasını zorunlu

k ılmıştır. Kapitalist ekonomik ve ticari ilişkilerin yaygınlaşı p güçlenmesiyle modern devlet ile birlikte modern hukuk da olmaya başlamıştır.396

389 Cahit Talas, Toplumsal Politika, İmge Yayınevi, Ankara, 1999, s.36390 Gencay Çaylan, Türkiye’de Kapitalizm Bürokrasi ve Sayasal İdeoloji, Sevinç Matbaası, Ankara, 1974, s.48391 Şaylan, age, s.49392 Pierson, age, s.123393 Şaylan, age, s.20394 age, s.50395 Talas, age, s.40396 Mehmet Yüksel, Modernite Posmodernite ve Hukuk, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2002, s.82



77

2.7.3.4 SANAYİ TOPLUMUN TEKNOLOJİK YAPISI

Sanayi toplumu tar ıma dayalı toplumu geride bırakarak,teknolojisi, ekonomisi,sosyal ve

kültürel sistemleri tamamen eskisinden farklı yeni bir toplum yapısını

oluşturmuştur.397Teknolojik gelişme ile doğaya egemen olma savaşı veren insanoğlu sürekli

yeni teknolojiler keşfetme ve üretme peşindedir.Bütün ekonomik olaylar ın özünde teknolojik

bir süreç vardır.Teknolojik buluşlar önce ekonomik olaylar ı etkisi altına alırken yeni üretim

süreciyle yeni bir toplum yapısı ortaya çık ıyor. Bu açıdan sanayi toplumunun mekanik güce

dayalı teknolojisi ,makinelerin oluşturduğu fabrika örgütlenmesi içinde sanayi mallar ı üretimini

sağladı.Mekanik güce dayalı teknoloji, iş bölümü,uzmanlaşma ve verimliliği artırdı.398 Sanayi

toplumunun teknolojik yapısı derken buhar makinesi,fiziksel güç,maddi üretim gücüdür.

2.7.3.5 SANAYİ TOPLUMUN EKONOMİK YAPISI

Sanayi toplumunun ekonomisi liberal ekonomidir.Sanayileşme döneminde

standartlaşma,uzmanlaşma,piyasa mekanizmasının genişlemesi,üretimin artmasına ve sermaye

yatır ımlar ın artmasına sebep olmuştur. 399Tabloda görüldüğü gibi sanayi toplumunda meta

ekonomisi vardır.Yani tar ım toplumunda üretim-tüketim aynı elde iken sanayi toplumunda

üretim ve tüketim ayr ılmış,iş bölümü ve uzmanlaşma olmuştur.Sanayi toplumunun sosyo-

ekonomik öznesi artık özel şirket ,kamu şirketi ve üçüncü sektör olmuştur.

2.7.3.6 SANAYİ TOPLUMUN SİYASAL YAPISI

Sanayi devriminin ürünü olan sanayi toplumu ile liberal düşüncenin siyasal yapılanmalar

üzerinde büyük etkisi vardır.Klasik liberalizm,sanayi toplumunun siyasal dünya görüşü olarak

ortaya çıkmış ve uzun bir evrim geçirerek ulus-devlet bağlamında sanayi toplumuyla

içselleşmiştir.Bu yeni devlet yapısıyla her bir yurttaş ülkenin egemen otoritesi ile doğruda

ilişkili hale gelirken ,vatandaşlık kavramı genelleştirilmiştir. Aynı zamanda ulus-devlet anlayışı

beraberinde milliyetçilik anlayışını getirmiştir.400

397 Çoban,a.g.e ,S.7398 Erkan,a.g.e,S.93-95399 Aktel, a.g.e ,s.27400 a.g.e,s.29-30



78

2.7.3.7 SANAYİ TOPLUMUNUN KR İZİ

1929’da ortaya çıkan bunalımın aşamasında refah devleti bir kuruluş olarak

görülmüşken, 1970’lerde ortaya çıkan bunalımda ise refah devleti anlayışı günah keçisi olarak

algı

lanmı

ştı

r.401

John Maynard Keynes’in 1929 büyük bunalı

mı

n hemen sonrası

nda ortayaattığı görüşler o zamanki krizin üstesinden gelmek için bir çık ış yolu olarak ele alını p 1970’li

yıllara kadar büyük bir coğrafyada uygulama alanı bulmuştur.402 Sanayileşme sürecinin son

aşaması olan refah toplumu yada tüketim toplumu 1960’lı yıllarda doruk noktasına ulaştı. 1967

yılında ekonomik durgunluk ve kriz baş gösterdi. Sonra 1968’lerde gençlik hareketleri başladı.

1970’li yıllar ın başında dünya para düzeninde köklü değişiklikler oldu. Sabit kur sistemine

dayalı dünya para düzeni terk edilerek esnek kur sistemine geçildi. Sonra 1973’te Dünya Petrol

krizi patlak verdi.403

Petrol krizinin yarattığı etkileri asma çabalar ı, Batı Bloku’nda yani teknolojileri

uygulamak için f ırsat yarattı. Her köklü ekonomik kriz yeni teknolojileri ve yeni organik

bilgiyi kullanmak için uygun ortamı ve f ırsatı doğurur. Bu teknolojilerin uzun dönemli

etkileriyle yeni bir çağı açacak nitelikteydi. Açılan yeni çağ bilgi toplumun çağı oldu.404

2.7.4. SANAYİ TOPLUMUNDAN BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ

Sanayi devrimi ve sanayi toplumunun insanlığa getirdiği köklü değişim ve dönüşümlere benzer bir süreç de günümüzde yaşanmaktadır. 20. Yüzyılın son çeyreği bu dönüşümün

başladığı dönem olmuştur. Ancak yeni teknolojilerin sanayi devrimine göre çok hızlı üretimin

yapılması ve yaşam biçimimizi etkilemesi bilgi toplumuna dönüşümün çok daha k ısa sürede

gerçekleşmesi yönünde bir sonuç doğurmaktadır.405

Sanayi devrimi sonrasında toplumlar artık kabileden sanayi toplumuna kimileri de

sanayi sonrası topluma dönüşmüştür. Şimdilerde ise dünyadaki topluluklar bilgisiyle

ilişkilerine göre değerlendirilmekte “bilgi yoksulu, bilgi varsılı” topluluklar olarak ayr ılmaktadır. Artık bilgi üretiliyor, bilgi tüketiliyor, bilgi isteniyor, giderek daha çok üretilen

bilgi de büyük kitlelere tüm dünyaya kitle iletişim araçlar ıyla sunuluyor.406

Sanayileşme hareketi ve otomasyon teknolojik gelişmeyi ve yapısal değişimleri

sağlamakla birlikte birçok toplumsal sorunu da beraberinde getirmiştir. bu sorunlardan

401 Al, age, s.114402 Önder Kutlu, “Kamu Yönetiminde Küreselleşme”, Küresel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi, (Der: M.

Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.171403 Erkan, age, s.9404 age, s.10405 Erkan, age, s.10-11406 Adıgüzel, age, s.40



79

başlıcalar ı üretim sürecinde yabancılaşmanın başlaması, usta-çırak ilişkilerinin giderek yerini

işçi-işveren ilişkilerine bırakması işçi-işveren ilişkilerinin yol açtığı birçok sosyal ve siyasal

sorunlar, otomasyon sonucunda mavi yakalı işçilere oranla beyaz yakalı işçilerin sayısının

artması etkinliğini azaltması, ilkel istihdam koşullar ı, kentleşme olgusu ile gecekondu

sorunlar ının ortaya çıkması, beslenme sorunu, salgın hastalıklar, çevre kirliliğidir .407

Sanayileşme hareketinin sonucunda ortaya çıkan krizin atlatılması ile birlikte ekonominin

istikrar ının sağlanması önem kazanmıştır. Bilgi teknolojilerinin gelişimiyle birlikte uluslar

arası alanda insanın refahına ve insana yatır ıma öncelik veren ve daha kaliteli yaşam

felsefesine dayanan sürdürülebilir kalk ınma ve insani kalk ınma stratejileri önem kazanmıştır .408

İnsan sürekli olarak çevresinden, içinde yaşadığı koşullardan etkilenmekte bu etki

insanı, içinde yaşadığı koşullar ı anlamaya itmektedir. Kazanılan yeni bilgiler yanındaki

yansımalar ını bulmaktadır. İnsanın yaşamına uyguladığı bilgi ve yetenek sürekli gelişmektedir.

Bugün endüstri toplumu yerini farklı karakteristiklere sahip enformasyon toplumuna

bırakmaktadır. Bu bir derece değil, nitelik fark ıdır. Farklı paradigmalara dayanan yeni

toplumda fabrika ve maddi üretim toplum temel ekseni olma özelliğini yitirmekte yerini

sembolik unsurlar ın önem kazandığı bilgi üretim merkezinde bırakmaktadır.409 Bilişim

teknolojisine dayalı olarak kullanıcının üretebildiği bilgi artmakta ve bilginin birikimi

sağlanmaktadır. Birikmiş bilgilerin sinerji ile etkisi bilgi üretimi ve bilgiden yararlanmayı daha

da hızlandır ıyor.410

Sanayi toplumunun ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel ve felsefi alt yapısını oluşturan

ulus-devlet, merkezi yönetim temsili demokrasi hiyeraşik yapılanma fardist üretim, modernite,

ak ıl, pozitivist bilim gibi geleneksel araç ve kavrama yetersiz kalmaktadır. Tüm bu değişimler

sıradan bir değişim olmayı p paradigma değişimi olarak adlandır ılabilecek düzeydedir .411

Sanayi toplumu ve bilgi toplumunun k ıyaslanmasını yapan Masuda bilgi toplumunda temsili

demokrasi yerine katılımcı demokrasiye geçileceğini katılımın gönüllü kuruluşla düzeyinden

çok farklı boyutlara taşınacağını, sanayi toplumundaki bazı örgütlenmelerin örneğin

sendikalar ın içerik ve fonksiyonunun değişeceğini öngörmektedir.412 Artık çoğu ülkelerde

toplum, siyasal erk ve ortak amaç varlığı öğelerden oluşan klasik yönetim tanımı ve yaklaşımı

yetersiz kalmaktadır.413 Yani siyasal gücün ve toplumsal iyinin oy çokluğu ile belirlendiği ve

407 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-doğusu.htm. 17.05.2004, s.2408 http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-dogusu.htm 17.06.2004, s.3409 Gencay Şaylan, Değişim Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge Kitabevi, Ankara, 1995, s.95-99410 Veysel Bozkurt, Enformasyon Toplumu ve Türkiye, Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1997, s.35411 Al, age, s.62412 Altınok, agm, s.227413 Korel Göymen, “Türkiye’de Yerel Yönetimler ve Yönetim: Gereksinimler, Önermeler, Yönelimler”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı. 2, 2000, s.5-6

http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-dogusu.htm




80

temsil esasının varlığı ortak iyi işleyen bir demokrasi için yeterli değildir.414 Bunun sebebi

Tekeli’ye göre sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçilmesi, fardist üretimden esnek üretime

geçişin olması, ulus-devletler dünyasından küreselleşmiş dünyaya geçilmesi ve postmodernist

düşüncenin modernist düşüncenin yerini almasıdır.415

Bu bağlamda sanayi toplumu ve bilgi toplumu kar şılaştırması yapıldığında ,aşağıdaki önemlinoktalar dikkat çekmektedir. ( H.çoban,a.g.e., S.32-33)

• Sanayi toplumundaki gelişmenin özünü buhar makinesi temsil ederken,bilgitoplumunda bilgisayar teknolojisi temsil edecektir.

• Sanayi toplumunda fiziksel emeğin ikamesi ile maddi üretim ön planda iken,bilgitoplumunda zihinsel emeğin ikamesi ile bilgi üretme gücünde artış olacaktır.

• Sanayi toplumunda üretim merkezlerini modern fabrikalar temsil ederken,bilgi

toplumunda esas üretim merkezleri bilgisayar merkezleri olacaktı

r.• Sanayi toplumunda pazarlar yeni yerlerin keşfi ve koloniler edinilmesi ile genişlerken, bilgi toplumunda yenilikçi bilgi, potansiyel bilgi pazar ı olacaktır.

• Sanayi toplumunda öncü endüstriler makine,kimya ve inşaat olmasına kar şılık,bilgitoplumunda bilgi tabanlı endüstriler esas endüstriler olacaktır.

• Sanayi toplumunda iş bölümü,üretim ve tüketim birbirinden ayr ılarak ferdiyetçilik ön plana çıkmışken,bilgi toplumunda bilginin birlikte üretimi ve kullanımda paylaşım8sinerjik ekonomi) sağlanacaktır.

• Sanayi toplumunda en önemli sosyo-ekonomik aktiviteler özel,kamu veya özerk devletkuruluşlar ında yürütülürken ,bilgi toplumunda gönüllü kuruluşlar en önemli faaliyetyerleri olacaktır.

• Sanayi toplumunda politik sistem parlamenter demokrasi iken,bilgi toplumunda küçük topluluklar ın da görüşünün alındığı katılımcı demokrasi politik sistem olacaktır.

• Sanayi toplumunda sosyal değişmelerde etkili olan güç işçi kuruluşlar ı olmuşken,bilgitoplumunda sosyal değişikliklerin arkasındaki güç vatandaşlık hareketleri olacaktır.

• Sanayi toplumunda işsizlik,savaşlar ve diktatörlük gibi üç ana sosyal problemvarken,bilgi toplumunda kontrollü toplum olma krizi,kişisel mahremiyetinzedelenmesi,kişisel ve toplu terör hareketlerinin artması ve hızlı sosyal değişikliklerekar şı çaresiz kalan insanlar ın içine düşeceği gelecek şoku temel problemler olacaktır.

• Sanayi toplumunun en ileri aşamasının yüksek tüketim toplumu ( Ev eşyası veotomobil tüketimindeki yaygınlaşma) olmasına kar şılık, bilgi toplumunun en ileri

aşaması

- yüksek bilgi üretme toplumu olacaktı

r.Bilgisayarlar toplumdaki herkesin bilgiüretmeye katk ı sağlamasına yardımcı olacaktır.

414 Tekeli, age, s.244



81

Tablo 2: Sanayi Toplumu ve Bilgi Toplumunun Kar şılaştır ılması

Sanayi-Toplumu Bilgi-ToplumuÖzel Buhar makinesi (Güç) Bilgisayar (bellek, hesaplama,

kontrol)Temel Fonksiyon Fiziksel emeğin ikamesi Zihinsel emeğin ikamesi

YenilikçiTeknoloji

Üretim Gücü Madde üretim gücü (kişi başınasermaye artışı)

Bilgi üretme gücü (optimum hareketseçim kapasitesinde artış)

Ürünler Faydalı mallar ve hizmetler İletişimsel bilgi, teknoloji, bilimsel bilgi

Üretim merkezi Modern fabrikalar (makine,ekipman)

Bilgi kullanımı (bilgi ağlar ı veri bankalar ı)

Piyasa Yeni dünya, koloniler, tüketicisatın alma gücü

Bilimsel bilgi sınırlar ının bilgialanının genişlemesi

Öncü endüstriler İmalat sanayileri (makine sanayi,kimya sanayi)

Entelektüel endüstriler (iletişimsel bilgi ve bilimsel bilgi endüstrileri)

Endüstriyel yapı Tar ım, sanayi ve hizmetler Sanayi yapısı matrisi (tar ım, sanayi,hizmetler ve bilgi endüstrileri)

Ekonomik yapı

Meta ekonomisi (iş bölümü,üretim ve tüketimin ayr ılması) Sinerjik ekonomi (birlikte üretim vekullanımda paylaşım)Sosyo-Ekonomik ilke Fiyat ilkesi (arz ve talebin

dengesi)Amaç ilkesi (sinerjik besleme ileri besleme prensibi)

Sosyo-ekonomik özne Şirket (özel şirket, kamuşirketi veüçüncü sektör)

Gönüllü topluluklar (yerel ve bilgitopluluklar ı)

Soyo-ekonomik sistem Sernayenin özel mülkiyeti,serbest rekabet, kar maksimizasyonu

Altyapı, sinerji prensibi, toplumsalyarar ın önmei

Toplum biçimi Sınıflı toplum (merkezi güç vesınıflar ın kontrolü)

Fonksiyonel toplum (çok merkezfonksiyon, otonomi)

Ulusal hedef Gayri safi ulusal refah Gayri safi ulusal tahminHükümet biçimi Parlamenter demokrasi Katılımcı demokrasi

Sosyal değişimin iticigücü

İşçi hareketleri ve grevler Sivil hareketler ve sorunlar

Toplumsal problemler İşsizlik, savaş, diktatörlük Gelecek şoklar ı, terör, kişiseldokunulmazlığın ihlali

Sosyo-Ekonomik yapı

En ileri aşama Yüksek kütlevi tüketim Yüksek kitlevi bilgi yaratılması Değer standartlar ı Maddi değerler (pisolojik

ihtiyaçlar ın tahmini)Zaman-değeri (hedefe yönelik başar ı ihtiyaçlar ının tatmini)

Etik standartlar ı Temel haklar ı, insalcıllık Öz-disiplin toplumsal kalıtım

Değerler

Zamanın ruhu Rönesans (bireyin özgürleşmesi) Globalizim (insan ve doğanın ortak yaşayışı)

2.7.4.1 BİLGİ TOPLUMU

Bilgi ve iletişim teknolojisinin son çeyrek asırda gösterdiği ilerleme 19. Yüzyılda

temelleri atılan sanayi toplumunu temelden sarsmış, insan ilişkilerinde zaman ve mekan

boyutunu neredeyse anlamsız k ılmıştır.416

Yeni toplumsal aşama ile ilgili olarak çeşitli adlar önerilmektedir. Toffler’in sanayi

toplumlar ın sosyal ve ekonomik yapısının değiştiğini öne sürdüğü “Üçüncü Dalga” görüşü,

416 Birol Akgün, “Küreselleşme, Sanat Siyaset ve E-Demokrasi”, Küresel Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi,(Der: M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.65



82

Drucker’in Kapitalist Ötesi Toplum, Bell’in Sanayi sonrası Toplumu417 yada Mousda’nın Bilgi

Toplumu yada Global Bilgi Toplumu418 gibi dalar verilmektedir. Yeni dönemde toplumlar

postendüstriyel, kültürler de postmodern bir yapıya bürünmüşlerdir. Üretimin esas gücü bilgi

olmuştur.419 Bilgi toplumunda nesneni üretimi yerine bilginin üretimi ön plana çıkmıştır.

Herkese bilgi, beceri ve yetenekleri oranında yaşayabileceği bir yaşam alanı vaat etmesi bilgi

toplumunun en orijinal boyutudur.420

Tar ım toplumuna geçişi saban ve yel değirmenin kullanımı gibi toprağı işlemenin ve

tar ımın mekanizasyonu simgelemiş, sanayi devriminin temel özelliğini buharlı makine, kömür,

çelik, montaj hattı ve fabrikalar iletişim teknolojisi, mikro elektrnonik, robotlar, biyo-teknoloji

ve fiber optikler gibi yeni üretim teknik ve ilişkileri sağlanmıştır. Üçüncü dalga içinde yer

aldıklar ını belirtmiştir.421

Sanayi toplumuna geçişte buhar makinesinin icadı ne gibi bir etki yarattı ise bilgi

çağında da bilgisayarlar ın bu etkisi olmuştur.422

Bilgi toplumuyla ilgili olarak dikkat çekici görüşler ileri süren Gouldner’a göre yeni

sınıf içinde iki seçkin tabaka vardır. Bunlardan ilki teknik bilgiye sahip alanda aydınlar diye

adlandır ılan teknik bilgiye sahip olan ve teknik bilgi sahibi olan ve politik aydınlar diye

adlandır ılan tabakadır. Stonier’e göre sanayi toplumda bilginin artan önemi üzerinde

durmuştur.

423

Bilindiği gibi tar ı

m toplumlar ı

nda stratejik kaynak torak ve işgücü iken, sanayitoplumunda sermaye idi, bilgi toplumunda ise stratejik kaynak bilgi haline gelmiştir.424

Bilgi toplumunda ana kurum üniversite, akademik enstitüler, araştırma kuruluşlar ı,

ekonomik alan bilime dayalı sektörler, ana kaynak beşeri sermaye, siyasal problem bilim

politikası, eğitim politikası, yapısal problem özel sektörlerle kamu sektörü arasında denge

sağlanması, tabakalaşma beceri, eğitim ve öğretim, teorik sorun yeni sınıf ın dayanışması,

sosyal tepkiler bürokratikleşmeye direnme ve rakip kültürdür.425

417 Erkal, age, s.52418 Akgün, agm, s.66419 J.F. Lyotard, Postmodern Durum, (Çev: Ahmet Çiğdem), Vadi Yayınlar ı, Ankara, 1994, s.16-20420 Doğan, age, s.308421 Ahmet Nohutçu, “Tekno-Ekonomik Paradigma Dönüşümünden Yeni Demokratik Yönetim Mekanizmalar ına,Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Devlet ve Kamu Yönetimine Etkileri”,

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php?nt=228 17.06.2004 s.2422 Altınok, agm, s.225423 Dura Atik, age, s.23424 Kutlu, age, s.23425 Dura Atik, age, s.49

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php?nt=228




83

2.7.4.2 Bilgi Toplumunun Doğuşu

Bilgi toplumunun doğuşu 1950’li yıllar ın ortalar ına kadar uzanmaktadır.Bilgi toplumuna

ilk geçen ülke olan ABD2de 1956 yılında teknik ve yönetim alanlarda çalışan ve beyaz

yakalılar diye adlandır ılan görevliler mavi yakalılar diye adlandır ılan işçilere göre sayısalüstünlüğe sahip olmuşlardır.Buradan hareketle yeni bir yapılanmaya doğru giden ABD’de

endüstri dönemi geride bırak ılarak yeni bir toplumsal yapının ortaya çıktığı

anlaşılmaktadır.426Yeni toplumsal yapı ortaya çıkmadan 1907’li yıllarda ABD ve Avrupa

ülkelerinde ekonomik durgunluk ve kriz ortaya çıktı,ardından bütün dünyayı özellikle

Fransa’yı sarsan gençlik hareketleri başladı.Yine 1970’li yıllar ın başında para düzeninde sabit

kur sisteminden esnek kur sistemine geçildi. Ardından 1973 yılında Petrol krizinin

yaşanması

yla enerji kaynaklar ı

nı

n daha dikkatli kullanmak ve daha kapsamlı

biçimdefaydalanmak için yeni teknolojiler geliştirilmesine yol açtı.Tüm toplumlarda çevre bilincinin

doğmasına yardımcı oldu. Bu yeni teknolojilerde yeni toplum olan bilgi toplumun ortaya

çıkardı.427

Sosyo-ekonomik gelişme sürecinde toplumlar ilkel toplumdan tar ım toplumuna ,tar ım

toplumundan sanayi toplumuna,günümüzde ise sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş

şeklinde farklı gelişme aşamalar ı geçirmişlerdir.Bu gelişme aşamalar ından ilki ilkel yaşamdan

toprağa ve yerleşik düzene bağlayan tar ım toplumuna geçiş,ikincisi tar ım toplumundan kitlesel

üretimin ve eğitimin önemli olduğu sanayi toplumuna geçiş,üçüncüsü ise kitlesel refahın

,bilginin ve nitelikli insan sermayesinin önem kazandığı bilgi toplumu aşamasıdır.Biraz evvel

de izah edildiği gibi bilgi toplumu 1950 ve 1960’lı yıllarda ABD,Japonya,Batı Avrupa ülkeleri

gibi gelişmiş ülkelerde bilgi teknolojilerinin giderek artan bir şekilde kullanımıyla ortaya

çıkmış bir aşamadır.Bu aşamanın en önemli özelliği bilginin ve bilgi teknolojilerinin

tar ım,sanayi,hizmetler sektörünün yanı sıra eğitim,sağlık,iletişim gibi her alanda kullanabilir

olmasıdır.428 Dolayısıyla bilgi ve iletişim teknolojilerinin yoğun bir biçimde kullanılması yeni

birl toplum,yeni kültür,yeni bir uygarlık biçimini beraberinde getirmiştir .429

426 (http://www.bilgiyönetimi.org 25.04.2006) 427Bülent Akarcalı,’Bilgi Toplumu’ Yeni Türkiye Dergisi,Cilt:1,Yıl:4,Sayı:20,Mart-Nisan 1998,S.82

428 Çoşkun Can Aktan,Mehtap Tunç,’Bilgi Toplumu ve Türkiye ; Yeni Türkiye Dergisi,cilt:1 ,Yıl.4 ,sayı: 20,Mart-Nisan 1998,s.119-127

429 Aydın Köksal,’ Bilişim Toplumu’;Yeni Türkiye Dergisi,Cilt:2,Yıl.4,Sayı:20,Mart-Nisan 1998,s.1378

http://www.xn--bilgiytimi-zk0w.org/




84

2.7.4.3 Bilgi Toplumu Kavramı

Bilgi toplumu,bilginin kullanımın yaygınlaştığı ve insanlar ın bilgiye ulaşmasının kolaylaştığı

bir toplumdur.Bilgi toplumu,bilgisayar teknolojileri sayesinde enformatik değerlerin

üretildiği,bilgi kaynaklı beşeri sermayenin kullanıldığı,üretildiği,üretim birimleri veya

toplumsal örgütlenmenin yaygın ve yatay ilişkilerle birbirini tamamlayan ünitelerden

oluştuğu,teknolojik altyapının belirleyici olduğu, geleneksel üretim metotlar ının terk edilerek

yerini elektronik tabanlı faktörlere bıraktığı,herkesin bilgi üretimine katk ıda bulunduğu

bireylerinin hem üretici hem de tüketici olduğu,üretim,tüketim ve dağıtım kanallar ının farklılık

gösterdiği, buna bağlı olarak yeni yatır ım ve üretim alanlar ının ortaya çıktığı ve günümüz

insanını her yönüyle etkileyen bir süreçtir.430

Bilgi , bilgi toplumunun yegane unsurudur.Dünyanın herhangi bir yerinde depolanmış

bilgiye erişme ve hepsinden önemlisi büyük miktardaki verileri birleştirme ve çözümleme

olanağı sayesinde başka insanlar ın sahip olmadığı ve değer içeren yeni bilgiler üretmek artık

olanaklıdır.431Endüstri toplumunda ön plana çıkan maddi ürünler yerine,bilgi toplumunda

bilişim teknolojileri sayesinde bilgi üretimi önem kazanmıştır.Bilgi toplumunun sürükleyici

430 Aktel,a.g.e,S.42 431 ( http:// www.bilgiyönetimi.org 25.04.2006)





85

gücü bilişim teknolojisinin ürünü olan bilgidir.432 D.Bell yeni toplum yapısını şu şekilde

tanımlamaktadır.433

• Endüstride çalışan i

şçi sayısında dü

şme,giderek azalan sayıda i

şçinin çalı

ştığı

işyerlerinde robotlar ın kullanılması,fabrikalarda bütünsel bir otomasyonun geçerli

olması

• Endüstriyel istihdamdaki bu düşmeye rağmen acımasız bir rasyonalizasyonla

desteklenen endüstriyel verimlilikteki artışlar

• Her derecedeki hizmetin yerine getirilmesi ve yönetilmesi durumunda insan

gereksinimleri üzerine odaklanan endüstriyel verimlilikten dönüştürülen servette

sürdürülen artışlar

• Endüstriyel mesleklerde giderek azalan insan sayısı

• Daha fazla zenginliğin yarattığı yeni gereksinimlerin yerine getirilmesinde amaçlanan

hizmetlerde sonu gelmeyen yeni mesleksel f ırsatlar ın yaratılması

2.7.4.4 BİLGİ TOPLUMUNUN TEMEL ÖZELLİKLER İ

Tüm dünyayı k ısa zamanda etkisi altına alan bilgi toplumunun temel özelliklerini sanayitoplumunun özellikleri ile kar şılaştır ıldığını da şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır:434

432 Nimet Önür,Küreselleşen Dünyada İletişim ve Toplum,Alp Yayın evi,Ankara,2002,S.105

433 Önür,a.g.e , s.109-110



86

-Sanayi toplumundaki gelişmenin özünü buhar makinesi temsil ederken bilgi

toplumunda bilgisayar teknolojisi temsil edecektir.

-Sanayi toplumunda fiziksel emeğin ikamesi ile maddi üretim ön planda iken, bilgi

toplumunda zihinsel emeğin ikamesi ile bilgi üretme gücünde artı

ş olacaktı

r.-Sanayi toplumunda üretim merkezlerinin yerini modern politikalar temsil ederken,

bilgi toplumunda esas üretim merkezleri bilgisayar merkezleri olacaktır.

-Sanayi toplumunda kol gücünün yerini, bilgi toplumunda beyin gücü almaktadır.

-Sanayi toplumunda iş bölümü, üretim ve tüketim birbirinden ayr ılarak ferdiyetçilik ön

plana çıkmışken, bilgi toplumunda bilginin birlikte üretimi ve kullanımda paylaşım

sağlanacaktır.

-Sanayi toplumunda en önemli sosyo-ekonomik faaliyetler, özel, kamu veya özerk

kuruluşlar ında yürütülürken, bilgi toplumunda gönüllü kuruluşlar en önemli faaliyet yerleri

olacaktır.

-Sanayi toplumunda küçük topluluklar ında görüşünün alındığı katılması demokrasi

politik sistem olacaktır.

-Sanayi toplumunun özü bireyin özgürleşmesi, ferdiyetçilik insan haklar ı olmuşken,

bilgi toplumunda öz disiplin, toplumsal paylaşım, insan ve tabiatın ortak yaşayışı esas

olacaktır.

-Sanayi toplumunda işsizlik, savaşlar ve diktatörlük gibi üç ana sosyal problem varken,

bilgi toplumunda kontrollü toplum olma krizi, kişisel mahremiyetin zedelenmesi, kişisel ve

toplu terör hareketlerinin artması ve hızlı sosyal değişikliklere kar şı çaresiz kalan insanlar ın

içine düşeceği gelecek şoku temel sosyal problemler olacaktır.

-Sanayi toplumunda temel bilgiyi fizik, kimya bilimleri, bilgi toplumunda ise kuantum

elektroniği, moleküler biyoloji ve çevresel bilimler gibi yeni araştırma alanlar ı oluşturmaktadır.

2.7.4.4.1 Bilginin Artan Önemi

Bilgi toplumunun en önemli girdisi olan bilgi,hem kişisel bir kaynak olarak hem de kilit

ekonomik kaynak olarak görülmektedir.Günümüzde bilgi anlamlı tek kaynak olarak

görülmektedir.Bilgi toplumu,yeni temel teknolojilerinin gelişimiyle bilgi sektörünün , bilgi

434 http://www. Canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi-toplumu-ozellik.htm. 17.06.2004, s.2-3-4,Çoban, age, s.30-31, Dura, Atik, age, s.50-57



87

üretiminin bilgi sermayesini ve nitelikli insan sermayesinin önem sermayesinin önem

kazandığı ,eğitimin sürekliliğinin ön plana çıktığı ,iletişim teknolojileri,bilgi otoyollar ı

,elektronik ticaret gibi yeni gelişmeler ile toplumu ekonomik,sosyal,kültürel ve siyasal açıdan

sanayi toplumunun ötesine taşıyan bir gelişme aşaması olarak tanımlanmaktadır.435

İnsanın yaşadığı tüm çağlarda bilgi çağlarda bilgi hep ön planda olmuştur.İnsanın bilgi

edinme uğraşısı,ilk zamanlar çevreyi tanımak,kendine korumak için olmuştur.İnsan sürekli

bilgi elde etmeye çalışmış,kesici aletler yapmış,daha sonralar ı barutun icadı ve demirin araç

olarak kulllanmasıyla çeşitli silahlar yapabilme kabiliyetine geliştirmiş ve kendi varlığı

korumak azmi ile çıktığı araştırma yolunda tabiatın kurallar ını da öğrenmeye başlamış,sonra da

ona hükmetme noktasına ulaşmıştır.Ancak insanın elde etmiş olduğu bilgi hiçbir zaman

çağımızdaki kadar hayati öneme sahip olmamştır.436

2.7.4.4.2 Bilgi Sektörü

Bilgi insan sermaye,teknoloji ve yönetim beceresi olarak ifade edilen işletme

kaynaklar ının radikal bir tarzda yönetilmesini kolaylaştıran bir unsurdur.Bu kaynakla şu

gerçekler ortaya çıkmaktadır 437.

•Rekabet avantajı yaratmak

•Finansal riskleri azaltmak

•Firma imajını yükseltmek

•Firma kimlik,kişilik ve kültürü oluşturmak

•Çevresel değişimleri sezebilmek

•Tüketici,müşteri,alıcı davranışlar ı gözlemlemek

•Değişimleri ve f ırsatlar ı yakalayabilmek

•Firma performansını arttırmak

•Reklam inandır ıcılığını arttırmak

•İşletme kararlar ına destek sağlamak gibi misyonlar üstlenmektir.

435 Aktan,Tunç,a.g.e,s.121 436

İsmail Hakk ı Yücel,’Bilim-Teknoloji Politikalar ı ve 21.Yüzyılın Toplumu ‘Yeni Türkiye

Dergisi,Cilt:2,yıl:4,sayı:20,Mart-Nisan 1998,s.1334

437 Pelin Dündar,’Bilgi,İnternet ve Toplam Kamu Yönetimi’’M.Ü. İletişim Fakültesi Dergisi,1-2,2003,s.123



88

Yeni toplumda insanlar ın çalıştıklar ı yer değil aynı zamanda yaptıklar ı işin türü de

değişmektedir.Sanayi toplumunda vasıflı işçiler yer alırken ,bilgi toplumunda teknik ve

profesyonel sınıf,Drucker’in ifadesiyle ‘bilgi işçileri’ olarak nitelendirilen bilim adamlar ı

,teknisyenler, mühendisler,öğretmenler sayıca artmıştır.Buna bağlı olarak toplumdaki güç

yapısı da değişmiştir.Tar ım toplumunda toprak sahipleri ,sanayi toplumunda sermaye sahibi

işverenler ,bilgi toplumunda ise güç bilgi sahibine ait olacaktır 438.

2.7.4.4.3.Bilişim Teknoloji

Sanayi toplumlar ının özünü buhar makinesi özünü buhar makinesi oluştururken,yeni

dönemde bilgi teknolojileri almıştır.439 Bilgi teknolojilerinin 1975’den sonra hayatımıza etkili

olarak girmesi ve 1980’li yıllar ının başında mikro bilgisayarlar ın ve kişisel bilgisayarlar ınyaygın olarak kullanılmaya başlaması ile yeni alt teknolojiler de gelişmiştir.bilgi

teknolojilerinden en yaygın olanlar ı bilgisayar teknolojisi,otomatik ve ak ıllı sistemlerde

kullanılan mikro-elektronik teknolojisi,uydu teknolojisi de dahil her türlü bilgi ak ışını sağlayan

iletişim teknolojisi ve multi-medya uygulamalar ıdır.440

2.7.4.4.4.Sivil Toplum

Bilgi toplumunun gelişiminde temel rol bilişim teknolojileri taraf ından oynanmakta

,sosyo-ekonomik sistem alt yapısının üstünlüğü ile kendisini gösteren gönüllü bir sivil

toplumdan oluşmakta ,sanayi toplumunun aksine çok merkezli,siyasal sistemi katılımcı

demokrasiyi içeren bir yapılanma gösterir.441 Sivil toplum devlet erki dışında toplumsal

yapılar ın,bireylerin denetim ve bask ı görmeden çeşitli konularda etkin olduklar ı model olarak

görülmektedir.Toplumsal yaşam alanlar ı açısından sivil toplum;siyasi,iktisadi ve toplumsal

yaşam alanlar ının ayr ışmış olduğu veya siyaset dışı kalan toplum olarak nitelendirilirken

,katılım unsuru açısından düşüncelerin kitle iletişim araçlar ıyla yayılmasının mekan birliğiolmaksızın katılım oluşturabildiği toplum biçimi olarak ele alınmaktadır 442.

2.7.4.4.5 Küreselleşme

438 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php 24.04.2004439 önür,a.g.e.,s.108440 Aktel,a.g.e.,s.42-43441 a.g.e.,s.42

442 Şerif Öner,’’Sivil Toplum Kuruluşlar ının Yerel Demokrasi ve Katılım Algılamalar ı’’,Çağdaş YerelYönetimler,Cilt:10,2 Nisan 2001,s.59

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php



89

Küreselleşme modernleşme ve postmodernleşmeyle ilinti bir olgu olup dünyanın bir

bütün şeklinde somut yapılaşmasını ifade eder. Küreselleşme bireysel kimliklerin patlaması ve

siyasallaşması, merkezi kurum ve yapılar ın etkisinin azalmasıyla yerel kurum ve yapılar ın

etkisinin artmasının ihtiyaç duyduğu yeni sosyal bağlama cevaben tüketim siyasetinin hakim

konum kazanmasını, bireyin davranış kalı bını küresel bir perspektif ve kültürel duruma göre

ayarlamasına yönelik dayatma olarak değerlendirilmektedir.443

Günümüzde ekonomik, sosyal, siyasal yapılanmalar ın bir dönüşüm ve değişim

geçirmekte olduğu herkesçe kabul edilen bir durum. Yaşanan bu dönüşümün boyutlar ını

açıklamada bir tak ım söylemler ortaya çıkmaktadır. Sanayi toplumunda bilgi toplumuna geçiş,

fordist üretimden post fordist üretime geçiş, ulus-devletler dünyasından küreselleşmiş dünyaya

geçiş, modernist düşünceden post modernist düşünceye geçiş sürecidir. İşte değişim ve

dönüşüm sürecinin boyutlar ını açıklamada küreselleşme kavramı “anahtar kod” olarak

görülmektedir.444

Küresel bilincin artması, küresel kurumlar ın ve hareketlerin sayısının artması, küresel

iletişim araçlar ındaki gelişmeler, küresel çevre hareketleri iki kutupluluğun sona ermesi445

ulus-devletin sorgulanması piyasanın artan gücü, liberalizm, yeni sağ politikalar, iktisat

teorileri alanındaki gelişmeler, demokrasi ve insan haklar ı konusundaki gelişmeler, üretim

alanındaki büyük değişiklikler küresel değişimin dinamikleri olarak ek alınabilir.446 Sanayi

devriminden beri ekonomik alanda meydana gelen değişmeler, siyasi ve kültürel alanda

dönüşüme neden olmaktadır. Yeni buluşlar, yeni üretim teknikleri ve ulaşım sistemleri

sermaye-finans alanındaki gelişmeler ekonomik küreselleşmenin içeriğini oluşturmaktadır .447

Uluslararası şirketler küreselleşmenin getirdiği mal ve hizmet üretiminin artmasının en önemli

aracıdır. Küresel ekonominin başka önemli etkisi finans piyasalar, üzerinde olmuştur.

Küreselleşme sayesinde sermaye hareketlerindeki ak ışkanlıkla dünya finans piyasalar ı birbirine

entegre olmuşlardır.448 Küreselleşmenin fiziki alt yapısını oluşturan bilgi ve iletişim

teknolojilerindeki gelişmelerin etkisi öncelikle ekonomi alanında kendini gösterse bile kültürel

hukuki ve siyasi alanda da yansımalar ını bulmuştur.449

443 Ali Yaşar Sar ı bay, Küreselleşme. Postmodern Uluslaşma ve İslam, (Der: E. Fuat Keynan, A. Yaşar Sar ı bay)Vadi Yayınlar ı, Ankara, 1997, s. 17444 Gökçe, age, s.205-206445 Karabağ, age, s. 128446 Al, age, s.80447 Karabağ, age, s. 146448 Şenol Baştürk, “Bir Olgu Olarak Küreselleşme, Sorunlar ve Bir Çözüm Önerisi : Küresel Yönetişim”,http://www.isgüc.org/senol1.htm 04.04.2002, s.3449 Akgün, age, s.66

http://www.xn--isgorg-dh70a/senol1.htm%2004.04.2002




90

2.7.4.5 BİLGİ TOPLUMUNDA ÖNEM KAZANAN KAVRAMLAR

2.7.4.5.1 Yönetişim

Yapabilir k ılınan aktörlerin eylemlerinin yaşanabilir sürdürülebilir, hakça bir kent ve

kentsel yaşam yaratabilmesi için çok aktörlü bir yönlendirme sistemine gereksinimi vardır. Bu

işlev günümüzde yönetim olarak adlandır ılıyor. Bu kavram ikinci bölümde aktar ıldığı gibi

toplumda yönetimin yeni bir ilişki kurma biçimini göstermek için kullanılmaktadır. Yani,

toplumu yönlendirmekte sorumluluk dengesinin devletten sivil topluma doğru kaymasına işaret

ediyor. Çok aktörlü bir sistemin birlikte yönlendirme sürecini yönlendiriyor.450 Yönetişim

sürecinde ortaklık kavramı ön plana çıkmakta, demokratik, açıklık, hesap verme, çoğulculuk,

karar ın ilgililere en yak ın yerden üretilmesi gibi öncelikler taşımaktadır. Merkezi bir yönetimyerine, yerinden ve o yerde yaşayanlar ın katılımcılığını ön görmektedir.451

Yönetimde tek öznenin hâkimiyetini aramak yerine yerel, ulusal, uluslar arası ölçekte aramak

özellikle önem kazanacaktır. Buraya kadar verilen ilkeler de yani yaşanabilirlik, kentli

bağlılığı, adalet, yapabilirlik ve yönetişim bireylerin yaşam çevrelerinin oluşumuna farklı bir

biçimde katılmalar ını ön görüyor. Çözümü başkalar ında bekleyen kendi sorumluluğunu

düşünmeden doyumunu başkalar ını eleştirmekte bulan pasif birey yerine aktif bir kentli

tanımlanıyor.452

2.7.4.5.2 .Katılım

Yönetişimde hedeflenen aktif katılımdır. Aktörler arası fikir alış verişinde bulunma,

öncelik sıralar ını belirleme, program yapma ve eşgüdümlü şeklindeki katılım önemlidir.

Katılım, genellikle karar alımına katılım olarak değil, ilgili projenin bundan etkilenecek

insanlara anlatılması şeklinde algılanır. Dolayısıyla buradaki algılanış şekliyle katılımın amacı,

konsensus sağlanarak ilgili projenin uygulanabilmesini sağlamaktadır. Yapılan işten etkilenen

insanlar ın karar alımına katılmalar ı ilgili kurumun yaptığı işten anlamlı pay almalar ını

sağlar.453 Bu paralelde yönetişim sorun çözme boyutuyla değerlendirilirse yönetişimin temel

unsurlar ından olan vatandaşın ihtiyaçlar ına cevap verebilmesi, etkinliğin sağlanması, hesap

verilebilir ve şeffaf bir yönetimin var olmasının yanında, sorunlar ın bilincinde ve fark ında olan

450 Tekeli, a.g.m., s. 71-72.451 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005452 Tekeli,agm,s.72453 Öztürk, Bürokratik Devlette..., s.34-36



91

yurttaşlar ın etkin katılımının sağlanması yoluyla yönetsel kalitenin talepleri kar şılayabilmesini

ve yurttaş memnuniyetini sağlayabilmesi sonucunu doğuracaktır.454

2.7.4.5.3.Hesap Verebilirlik

Hesap verebilirlik, kamu politikalar ının belirlendiği karar süreçlerinde ilgili

prosedürlerin çıktı ve sonuçlar ının halk ın bilgi ve incelemesine, k ısaca geri beslemeye olanak

tanıyan bir süreçte gerçekleştirilmesidir.455 Vatandaşlar ın sadece yönetilen olarak görülmediği,

yönetsel ve siyasal sorunlardan etkilendiklerine göre, kaybedecek değerli varlıklar olan, taraf

olarak algılandıklar ı bir ortamda iyi yönetişim gerçekleşecektir. Bu anlayışta vatandaş,

yönetilen değil, “paydaş” olarak temel karar alıcı konumdadır.456 Yönetilenlerin oluşturduklar ı

çeşitli bask ı gruplar ı aracılığıyla yönetimin kararlar ı üzerinde etkin ve belirleyici olmaya

çalışmalar ı, yönetenlerin ise bu talepleri dikkate almalar ı günümüz çoğulcu demokratik

yönetimlerinin özünü oluşturmaktadır.457

2.7.4.5.4.Yargı Bağımsızlığı Ve Etkililik

Yasama ve yürütmenin hesap verebilmesini sağlayabilmek için yargının bağımsız

olması ve aynı zamanda aldığı kararlar ı uygulayabilmesi gerekmektedir.458 Yargı

bağımsızlığının sağlanması, etkin bir yargı sisteminin kurulması ve saygın bir hukuk sisteminin

ülkede ortaya çıkaracak sosyo-ekonomik çatışmalar ı çözmesi bu yönetim üslubunun öğeleri

olarak kabul edilmelidir.459

2.7.4.5.5.Şeffaflık Ve Bilgiye Ulaşım

Şeffaflık kamuoyunun, sivil toplum örgütlerinin yardımıyla her düzeydeki yönetim

süreciyle ilgili bilgilenmeyi sağlar. Devlet ve sivil toplum arasındaki iletişim, bilgi ak ışının

sağlanarak güvence altına alınmasıyla gerçekleşir. Halk ın erk sahiplerinin, otoriteleri ve

bürokrasiyi denetlemesi ancak bilgiye ulaşma kabiliyetinin varlığına ve onu kullanmada

aktörlerin etkin olmasıyla mümkündür.460 Bilişim teknolojisine dayalı olarak kullanıcının

üretebildiği bilgi artmakta ve bilginin birikimi sağlanabilmektedir. Birikmiş bilginin sinerjik

454 Çukurçayır, Sipahi, a.g.m., s.108455 Palabıyık, a.g.m., s.234456 Çukurçayır, Sipahi, a.g.m., s.107457 Şerif Öner, “Sivil Toplum Kuruluşlar ının Yerel Demokrasi ve Katılım Algılamalar ı”, Çağdaş YerelYönetimler Dergisi, Cilt.10, Sayı.2, Nisan 2001, s.54458 Zapcı, a.g.m., s.165459 http:// www.cevko.org.tr/surdur/rapor_turk/5%20%20yonetisim.enson.pdf (25.02.2005)460 Palabıyık, a.g.m., s.236

http://www.cevko.org.tr/surdur/rapor_turk/5%20%20yonetisim.enson.pdf




92

etkisi, bilgi üretimi ve bilgiden yararlanmayı da hızlandırmakta461 vatandaşlar ın bilgiye daha

kolay ulaşımını sağlamaktadır. Genel temsil, katılma ve destek teminine yarayan kurum, süreç

ve gelenekleri oluşturabilen siyasal yönetimler iyi yönetişim örnekleri sergileyebileceklerdir .462

Sonuç olarak iyi yönetişim, toplumlar ın yerel, ulusal, uluslar arası ve uluslar üstü düzeyde daha

etkin ve daha demokratik yönetilmesi için sivil toplumun politika süreçlerine etkin kat ılımı,

açık, şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim, hukuk devleti, basın menfaat özgürlüğü gibi ilkeler

çerçevesinde kabul edilmektedir.463

2.7.4.5.6 Yerel Gündem 21

1992 yılında Rio de Janerio’da yapılan BM Çevre ve Kalk ınma Konferansı’nın bir ürünü olan G21 Kalk ınma ve çevre arasında denge kurulmasını hedefleyen “Sürdürülebilir

Gelişme” kavramını yaşama geçirilmesine yönelik küresel uzlaşmanın politik taahhütlerin en

üst düzeydeki ifadesi olan bir eylem planı olarak ortaya çıkmaktadır.464 Yerel Gündem 21 ise

yerel düzeyde G21’in hedeflerine ulaşmasını amaçlayan ve temel hedefin yine yerel

sürdürülebilir gelişme sorunlar ının çözümüne yönelik uzun dönemli, stratejik bir planın

hazırlanması ve uygulanması olan katılımcı, çok sektörlü bir süreç olarak tanımlanmaktadır .465

Yerel Gündem 21 dünya ölçeğinde 1600 ‘den fazla belediyede uygulanmakta olup bu süreç

1996 yılında İstanbul’da yapılan Habitat II Kent Zirvesi’nden sonra ülkemizde ivme

kazanmıştır.466

Rio zirvesi ve onun ardından gelişen Gündem 21’de insan yerleşimleri ve sorunlar ele

alınmış, sorunlar ın çözümüne yönelik adımlar atılmıştır. 1992 Çevre ve ekonomik kalk ınma

Dünya Zirvesi yerel yönetimlerin güncel kaygılar ının ötesinde bir perspektif açarak yerel

taleplere kendilerini hazırlamalar ı için yeni boyut getirilmiş YEREL GÜNDEM 21.

Belediyeler yerel Gündem 21 hazırlana yükümlülüğünü üzerlerine almışlardır. Çevre, ekonomive toplum arasında bir denge kurulması için “Sürdürülebilirlik” kavramı çerçevesinde

belediyeler yerel gündemlerini oluşturmak üzere çabalara girişmişlerdir.467 Bu bağlamda

461 Veysel Bozkurt, Enformasyon Toplumu ve Türkiye, Sistem Yayıncılık,İstanbul,1997,s.35462 http:// www.cevko.org.tr/surdur/rapor_turk/5%20%20yonetisim.enson.pdf (25.02.2005)463 Çoşkun, a.g.m., s.46464 Göktürk, Kavili, a.g.m., s.239465 a.g.m. , s.240466 Nizam Üzan, “Belediyeler ve Yerel Gündem 21”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt.8, Sayı.2, TODAİE,Ankara, 1999, s.98467 Ludmila Denisenko “Hibatat ve Yönetişim” Sivil Toplum İçin Kent Yerel Siyaset ve DemokrasiSeminerleri, Demokrasi Kitaplığı WALD Yayınlar ı İstanbul, 1997, s.251-252





93

Habitat II’nin felsefesine uygun olarak ilk yerel Habitat Bodrum’da gerçekleştirildi,468 Yerel

Gündem 21 uygulamalar ında pilot kentleri; Bursa, İzmir, Antalya, Adıyaman, Ağr ı Çanakkale,

Gölbaşı, Harran, Trabzon Belediyeleri İlk başta söyleyebiliriz.469

Katılım örgütlenmesi çabalar ını gruplarsak birinci grubu belediye meclislerine alternatif gelişen yapılar oluşturur. Bu yapılar kent meclisi, kent kurultayı, kent parlamentosu gibi isimler

altında benzer özelliklere sahiptirler. İkinci grubu da Gündem 21 Programı kapsamında bazı

yerel yönetimlerce gerçekleştirilen deneyimler oluşturmakta, üçüncü grupta ise, proje

demokrasisi” kapsamında katılımcı stratejik planlama uygulamalar ı bulunmaktadır.470 Yerel

Gündem 21 çerçevesinde oluşturulan Sivil İnsiyatiflerin yerel meclis ve STK’lar ı bir araya

getiren aktif eylem gruplar ı, yerel katılımcı demokratik yönetim kavramının yaygınlaşmasına

katk ıda bulunmuştur. Katılım, sivil katk ılar ın teşviki kapsamında yerel Gündem 21 kapsamındaoluşturulan Kent Konseyleri örnek teşkil etmektedir.471K atılımcı örgütlenmelerle ilgili ilk

olarak 1989 yılında Ankara’da ilk kez düzenlenen Ankara kurultayı ile başlayan sivil toplum

örgütlerinin kentsel yönetim süreçlerine katılış sürecinin örgütlenmesi çalışmalar ı Ket Konseyi

Girişimi ile devam etmiş, kentsel yönetim sürecine ilişkin öneri oluşturmanın yanında

kamuoyunun bilgilendirilmesi çalışmalar ı da yapılmıştır.472

Bir başka deneyim 1994’te oluşturulan Aliağa Kent parlamentosu’dur. I.Girne Kent

Kurultayı (1996) ve II. Girne Kent Kurultayı (1897) ise kent düzeyinde her yıl tekrarlanarak

bütün kesimleri kucaklayacak şekilde oluşturulmuştur. İzmir Büyük şehir Belediye’sinde yerel

yönetimlerin organize olması doğrultusunda Kent Kurultayı Proje başlatmıştı. Muğla

Belediyesi taraf ından da “Muğla Demokrasi Platformu” oluşturulmuştur.473

Bir Başka deneyim ise Bolu il kurultayıdır. Depremden sonra Bolu’nun terk edilmesini

önleyebilmek ve daha yaşanabilir bir kent için çok farklı aktörlerden ve ortaklardan oluşan bir

kurultay oluşturulmuştur.474

468 a.g.e., s.254469 Yücetürk, a.g.m., s.230470 Yücetürk, a.g.m., s.229471 http://un .org.tr/undp/governance-tr.htm. (25.12.2005).472 Hasan Küçük, “Dündan Bugüne Kent Konseyi Girişimi”, Ankara’da Kentleşme ve Yerel YönetimlerSempozyum Bildirileri, TBMMOB Yayını, Ankara, 2001, s.260473 Yücetürk, a.g.m., s.229-230474 Çukurçayır, a.g.m.., s.270



94

2.7.4.5.7 Sürdürülebilir Gelişme

Kentbilim Terimleri Sözlüğü’nde sürekli ve dengeli gelişme olarak adlandır ılan

sürdürülebilir gelişme, “Çevre değerlerinin ve doğal kaynaklar ın savurganlığa yol açmayacak

biçimde ak ılcı yöntemlerle, bu günkü ve gelecek kuşaklar ın hak ve yararlar ı da göz önünde bulundurularak kullanılması ilkesinden özveride bulunmaksızın ekonomik gelişmenin

sağlanmasını amaçlayan çevreci dünya görüşü” biçiminde tanımlanmaktadır.475 Tarih boyunca

insanlar doğal kaynaklar ın sınırsız olarak bulunabileceğini düşünmüşlerdir, bu ise

ekonomistlerin uzun yıllar çevre sorunlar ını görmezlikten gelmelerine yol açmıştır. İnsanlar ın

mutluluk hırsı, tüketimle ilişkili olarak doğa ve ekonomi arasındaki dengeyi doğanın aleyhine

bozmuş, doğal tahribatının yanı sıra açlık ve fakirlik hızla ilerlemiştir. Ekonomik politikalar ın

gündemi; ekonomik kalk ınmanın hızlandır ılması, işsizliğin önlenmesi veya enflasyonunkontrol altına alınmasıydı. Daha sonra bu politikalar ın doğal çevre üzerinde yaptığı tahribat

gözlenmiş, gelecek nesillerin yararlanabileceği doğal çevre ve imkanlar ın azalabileceği

mesajlar almaya başlamıştır. Sürdürülebilir gelişmenin sağlanabilmesi için ekolojiyi genel

ekonomik çerçeve içinde bir bileşen olarak görmek yerine, konuya tam ters yönden yaklaşarak

ekonomiyi ekolojik çerçeveler içinde yerleştirmekle mümkün olacaktır.476 Bu paralelde,

sürdürülebilir kalk ınma,insan sağlığını ve doğal dengeyi koruyarak sürekli bir ekonomik

kalk ı

nmaya imkan verecek şekilde doğal kaynaklar ı

n ak ı

lcı

bir şekilde yönetimini sağlamak vegelecek nesillere yak ışır bir doğal, fiziki ve sosyal çevre bırakmak yaklaşımıdır. Sürdürülebilir

kalk ınma, toplum için düşünüldüğünde sosyal, ekonomik, kültürel ve doğal kaynaklar

kapsamında düşünüldüğünde ise ekolojik açıdan önem kazanmaktadır.

2.7.4.5.8 Sosyal Dayanışma

Sürdürülebilir gelişmenin en önemli hedeflerinden biri olan sosyal dayanışma,

toplumun her üyesinin insan onuruna yaraşır bir yaşamı sürmek ve kişiliğini geliştirmek

hakk ına sahip olduğunu kabul etmek ve ettirmektir. İnsan onuruna yaraşır bir ortam tarzında

yoksulluk olamaz, bu nedenle toplumda, muhtaçlar için dayanışma sağlanmalıdır.477 Bu

bağlamda 21. yüzyılda bina yerleşimi ve sayısı, tarih, çevre ve kültürün korunması ve insanın

eğitim ve iletişimi ile yaşanabilir bir kent ortamının oluşturulmasında, sahipsiz ve bak ımsız

çocuklar ın topluma kazandır ılmasının da önemi büyüktür. Yaşanabilir kent ortamının

475 Ruşen Keleş, Kentbilim Terimleri Sözlüğü, İmge Kitabevi, Ankara, 1998, s. 112.476 http://www.caginpolisi.com.tr/21/45-49-50.html, (12.03.2005)477 Ayşegül Mengi, Nesrin Algan, Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme, ABve Türkiye Örneği, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2003, s. 7



95

oluşturulmasında, önemli unsurlardan biri olan sahipsiz ve bak ımsız çocuklar ın topluma

kazandır ılması için ciddi çalışmalar yapılmalıdır.478 Rezende, şehirsel siyaset formülasyonunda

sosyal sürdürülebilirliğin, halk kalıtımı ve adem-i merkezi demokrasi türünden siyasi

sürdürülebilirliği de gerektirdiğini iddia etmektedir.479

2.7.4.5.9 Ekonomik Yapabilirlik

Çevresel kaynaklar olmadan ekonomik etkinliklerin süremeyeceği dikkate alındığında,

çevre ve ekonomi arasında yak ın bir ilişki kurulması gereği ortaya çıkar. Üretim ve tüketime

dönük insan etkinlikleri sınırlanamayacağına göre ekonomi ve çevre koruma etkinlikleri

beraber yürümek zorundadır.480 Ekonomik yapabilirlik için serbest piyasa sisteminin

uygulanması önerilmektedir. Ekonomik yapabilirlikle çevre koruma çabalar ını birleştirebilmek

için piyasa mekanizmasının olumsuz etkileri kar şısında kamu yarar ı düşüncesine ağırlık

verilerek önlemler alınması, fiyatlar ın doğal kaynaklar ın k ıtlığı göz önünde bulundurularak

belirlenmesi ve dışsallıklar ın fiyatlara dahil edilmesi beklenmektedir. Kirleten öder ilkesinin

mutlaka uygulanması ve piyasa mekanizmasına mutlaka piyasa mekanizması araçlar ı ile

müdahale edilmesi gerektiği kabul edilmektedir.481 Ayr ıca gerçekleştirilmesi düşünülen

etkinliğin çevreye olası etkilerini öngörmek, olasılıklar ı saptamak ve önlemleri belirlemek

biçiminde daha kapsamlı bir yaklaşım olan çevresel etki değerlendirmesi, çevresel yaşam

kalitesinin korunmasını ve geliştirilmesini içeren, doğal ve toplumsal çevre üzerinde insan

etkinliklerinin etkisini belirlemek ve değerlendirmek açısından oldukça önemlidir.482

2.7.4.5.10 Ekolojik Sorumluluk

Ekolojik sorumlulukta hedef, yenilenemeyen kaynaklar ın kullanımının asgariye

indirilmesi, yenilenebilen kaynaklar ın sürdürülebilir kullanımıdır. Sürdürülebilir bir toplum,

Meadaos’a göre nesiller boyu ayakta kalan, uzağı yeterince görebilen, yeterince esnek vemaddi ya da sosyal destek sistemlerini yok etmeyecek kadar aklı başında bir toplumdur .483

Dünya Sağlık Komisyonunun “Gezegenimiz, sağlığımız” başlıklı sağlık ve çevre raporu,

478 Saim Açıkgözoğlu, “Yaşanabilir Kent Ortamı İçin Bak ımsız ve Kimsesiz Çocuklar ın Haklar ını Korumada‘Çocuk ve Dost Aile Merkezi’ (ÇODAM) Önerisi” Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası BilimselToplantılar 3-12 Haziran 1996, İstanbul Büyük şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı No: 44,Cilt 2, İstanbul, 1997, s. 40.479 Teslim Şekur, “Sürdürülebilir Kalk ınma ve Kalk ınmakta Olan Ülkelerin Şehirleri”, Habistat II Kent Zirvesiİstanbul 96 Uluslar arası Bilimsel Toplantılar, 3-12 Haziran 116, İstanbul Büyük şehir Belediyesi Kültür İşleri

Daire başkanlığı Yayınlar ı No: 44, Cilt 3, İstanbul, 1997, s. 99.480 Keleş, Ertan, a.g.e., s. 249.481 Mengi, Algan, a.g.e., s. 8-9.482 Keleş, Hamamcı, a.g.e., s. 171.483 Şekur, a.g.m., s. 98, 99.



96

yüzmilyonlarca insanın sağlığının bozulmasında ve milyonlarca insanın özellikle de bebeklerin

ve çocuklar ın yetişkinliğe ulaşmadan ölmesindeki nedenlerden veya katk ıda bulunan

faktörlerden birisinin çevresel faktörler olduğunu belirtmektedir. Şehirleşme önemli çevresel

sağlık hizmetleri için f ırsat temin etmekte; su arzı, hıfzısıhha kanalizasyon ve sağlık hizmetleri

gibi temel alt yapı ve hizmetleri temin etmenin birim maliyeti k ırsal bölgelerden oldukça düşük

kalmaktadır. Etkins’e göre sefalet ve açlık, silahlanma yar ışı çevre kirlenmesi, ekosistemin

tahribi, insanın bask ısının yoğunlaşması tabi kaynak tabanını yok etmektedir. Ekolojik

sürdürülebilirliğe yapılan vurgu şehirsel problemleri hedef almaktadır.484

2.7.4.5.11.Yaşanabilirlik

“Halk ın yaşam kalitesi, diğer toplumsal ve ekonomik faktörlerin yanı sıra köy, kasaba

ve kentlerimizin mekansal ve fiziksel özelliklerine bağlıdır. Kentlerin planlar ı ve estetiğinin,

arazi kullanma biçimlerinin, nüfus ve bina yoğunluklar ının yeterli kamu hizmetlerine

erişebilme kolaylıklar ının tümünün bir leşleşmenin yaşanabilirliği üzerinde çok önemli etkisi

vardır. Bundan dolayı halk ın sağlığının korunduğu, emniyetin ve güvenlik koşullar ının

sağlandığı toplumsal bütünleşme, çeşitlilik ve kültürel kimliğin geliştirildiği ve dini, tarihi ve

kültürel bak ımdan anlamlı yapı ve bölgelerin uygun biçimde korunduğu insan yerleşimlerinin,

tasar ımı, yönetim ve bak ım süreçlerinin halk ın daha yaşanabilir mahalle ve yerleşmeler için

olan gereksinimleri ve beklentileri yönlendirilmelidir.”485 Yaşanabilirlik ilkesi, sürdürülebilirlik

ve insan haklar ı ilkeleri ile kardeş hareketler olarak algılanmalı ve bu bağlamda

zenginleştirilmelidir.486

Çevre hareketinin arkasında nasıl sürdürülebilirlik ilkesi varsa Habitat II’yle birlikte

geliştirilebilecek bir yerleşme hareketi de dayanağını yaşanabilirlik ilkesinde bulabilir.487

2.7.4.5.12 Sürdürülebilirlik

Günün gereksinimlerini gelecek kuşaklar ın kendi gereksinimlerini kar şılama

olanaklar ını azaltmada kar şılama biçimidir. Sürdürülebilirlik çevre hareketinin söylemi içinde

bir kavramdır.488 Habitat II söylemi içinde sürdürülebilirlik, gelecek nesillerde

sürdürülebilirliğin nesnesi kalk ınma değil yaşanabilir yerleşimler olacaktır. Sürdürülebilirlik

484 Şekur, a.g.m., ss.98-103.485 Tekeli, Habitat II … , s. 70.486 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005487 Tekili, a.g.em., s.70.488 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005



97

gerçekleştirilmesi gereken bir koşuldur. Yerleşimin nasıl olması gerektiği konusuna

bağlayıcılık getirmez. Sürdürülebilirlik çok farklı yerleşmeler taraf ından sağlanabilir bir

koşuldur.489

2.7.4.5.13. Hakçalık

Hakçalık kentlerde yaşayan bireylerin dinsel ve siyasal inançlar ı ile etnik

kökenlerindeki farklılıklara bak ılmaksızın temel gereksinimlerini kar şılamada, kendini

geliştirmede ve karar verme süreçlerine katılmada eşit f ırsatlara sahip olmasıdır.490 Günümüzde

sivil toplum hareketlerinin geliştirdiği değerlerle, yaşanabilirlik, sürdürülebilirlik ve hakçalığın

öne çıktığı bir sistemin gerçekleşebilmesi için, gelinen noktada Yurttaş Bağlılığı, yapabilir

olma ve yönetişim kavramlar ının iyi anlaşılması ve hayata geçirilmesi gereklidir.491

2.7.4.5.14. Kentli Bağlılığı

Bütün insanlar temel özgürlüklerden yararlanma hakk ına sahiptirler, fakat aynı

zamanda diğer insanlar ın ve gelecek nesillerin haklar ını koruma sorumluluğunu da üstlenmeli

ve genel kamuoyunun iyiliğine yönelik aktif katk ı sağlamalıdırlar.492 Bir toplumda bireyler tek

tek veya organize bir şekilde sadece kenti çıkarlar ını düşünüyorlarsa o toplumda yurttaş

bağlılığından söz edilemeyeceğinden yaşanabilir bir yerleşme veya sistemden de söz edilemez.

Bu bağlılık sivil toplum hareketinin özverili ve çıkarsız çalışmalar ının ürünü olarak toplumda

yükselen değer olarak kabul görmekte ve giderek oluşmaktadır.493

2.7.4.5.15. Yapabilir K ılmak

İyi bir yerleşmenin ve yaşamın oluşturulmasını ister merkezi, ister yerel olsun

yönetimden bekleyen yaklaşımlar ın başar ılı olmadığını yaşanan deneyimler göstermiştir.

Yaşam kalitesinin geliştirilebilmesi, toplumda değişik faktörlerin tümünün yaratıcı güçlerinin,

potansiyellerinin harekete geçirmesinde ve sorumluluklar ını yerine getirmesinde aramaya

başlayınca bu strateji gündeme gelmiştir.494

489 Tekeli, a.g.m., s.70.490 Özer, a.g.e., s. 148.491 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005492 Habitat II Küresel Raporu (Habitat Ajandası), Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Mart – Nisan 1996, s. 30.493 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005494 tekeli, a.g.m., s.71.



98

Yapabilir k ılma bir yandan aktörlerin genelleştirilmiş kapasitesinin geliştirilmesi, öte

yandan ortamın izin verici hale gelmesiyle sağlanabilir. Bir olayı yapmaya talip olan veya

görevli k ılınan birim, o konu ile ilgili bilgi, kültür, birikim, deneyim ve en önemlisi para

açısından yeterli olmalıdır. Ortamın izin verici hale getirilmesi, aşır ı kural ve düzenlemelerin

engel olmaktan çıkar ılması, f ırsatlar hakk ında bilgiye ulaşabilmenin sağlanması, siyasi güce

ulaşabilirlik ile sağlanabilir. Bu da gerçek anlamda çoğulcu demokrasiyi gerçekleştirme

çabasıdır diye özetlenebilir. Bu gerçekte bizi yönetişim – beraber yönetim biçimine götürür.495

2.7.4.6 BİLGİ TOPLUMUNUN YÖNETİM YAPISI

2.7.4.6.1 Ulus Devletin Dönüşümü

Sosyal bir varlık olan ve sosyal yaşamın en üst düzeyde siyasi örgütlenme biçimi olan

ulus-devletin496k urucu unsurlar ı belirli bir toprak parçası ile merkezileşmiş yönetim biçimidir.

Tarihsel süreçte feodal karakterdeki bir siyasal düzenden merkeziyetçi özellikleri ağır basan bir

siyasal düzene geçişi temsil etmiş, aynı dili konuşan aynı soydan gelen, aynı dine mensup, aynı

kültüre sahip, aynı tarihi geçmişi paylaşan insan topluluğu olarak milletin siyasal örgütlenmiş

biçimi şeklinde algılanmıştır.497

Kapitalist sistem bu tür bir düzenleme olmadan yaşayamaz.Ortak bir para birimi, ortak bir mal ve emek pazar ı yönetmek özel mülkiyeti güvence altına

alacak hukuksal yapılar ı belli bir ölçekte yaratmak kapitalizm için gereklidir. Bu bağlamda

tarihsel süreç içerisinde ulus-devlet siyasal mücadelelerin sonucunda başat aktör olarak

çıkmıştır.498Yeniden yapılanmaya çalışan yeni dünya düzeni olarak düşünülen küreselleşme

süreci üstlendiği fonksiyonlar gereği hem ekonomik hem siyasi bir içerik taşımaktadır. Bu

sürecin işlemesinde içsel (ulusal) aktörler kadar uluslar arası (dışsal) aktörlerin uzlaştığı bir

ortam gereklidir.

499

Bugün ekonomik, sosyal ve teknolojik güçler ve etkiler, uluslar arası

ilişkileri, politikanın doğasını, kamu politikalar ını, kamu yönetiminin işleyişini olduğu kadar

ulus-devletin yapısını ve kurumsal ilişkilerini de dramatik bir biçimde dönüştürmektedir.500 Bu

bağlamda küreselleşme ile yapılan tartışmalar ın odak noktasını ulus-devlet oluşturmakta, ulus-

devlet anlayışı gittikçe sorgulanır hale gelmektedir.

495 http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005496 Parlak, a.g.e., s.348497 Özkan, a.g.m., s.367-368498 Tar ık Şengül, “Siyaset ve Mekansal ölçek sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir Eleştirisi” (Der.E.Ahmet Tonak)“Küreselleşme, Emperyalizm, Yerelcilik İşçi Sınıf ı, İmge Kitabevi, Ankara, 2000, s.127499 Hasanoğlu, a.g.m., s.177-178500 Mustafa Ökmen, “Globalleşme-Yerelleşme Dinamikleri ve Bir İnsan Hakk ı Olarak Yerel Haklar”, (Der.M.Akif Çukurçayır-Ayşe Teker) Yerel ve Kentsel Politikalar Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.23



99

Küreselleşme sürecinin ulus-devleti etkilemesi iki yönlüdür:501 “Ulusun” mahiyetinin

değişmiş olması ve buna bağlı olarak “devletin” mahiyetinin değişmiş olmasıdır. Bu iki sebep

ulus-devletin krizinin de belirleyicileridir. Bu bağlamda ulus-devletin krizinin belirleyicisi

küreselleşmedir. Bu doğrultuda küreselleşme olgusu ulus-devlet bütünlüğün parçalamakta, hem

ulus-devletin dayandığı siyasal topluluğun sosyolojik mahiyetini hem de bu topluluğun meşru

k ıldığı egemenliği dönüştürmektedir. Bu sebeple küreselleşme ulusu post modernleştirmekte ve

devlet meşruluğunu dayandıracağı yeni topluluğu belirlemeye çalışmaktadır.502 Küreselleşme

devlet egemenliğinin artık bölünmez olmadığını ve uluslar arası organlarla paylaşılabileceğini

savunuyor. Egemenlik kavramı yeniden yapılandır ılırken, egemenliğin yalnız bağımsız bir

devletteki merkezi otoriteye ait olduğu yaklaşımı terk ediliyor ve monolitik egemenlik

kavramının altı oyuluyor.503 Anlaşılacağı gibi küreselleşme ulusal devleti tanımlayan unsurlar ı

sarsmakta ve dönüştürmektedir.504 Düz mantıkla doğru görünen süreçte sorulması gereken soru

devletin egemenlik hakk ını kime devrettiği bu yetkinin nasıl ve kimin için kullanılacağı

sorular ıdır. Küreselleşme olgusunun yönetim tekniği olan yönetişim modelinde görüleceği gibi

egemenlik yetkisinin ulusal ve uluslar arası aktörlere devri ve bu aktörlerin sermaye ile bir

şekilde eklemlenmiş olması dolaylı olarak küreselleşme olgusunun piyasa demokrasisinin

sonuçta kimin işine geldiğini açıkça ortaya koymaktadır. Sonuçta küreselleşme ile demokrasiye

ve ulusal bağımsızlığa büyük bir darbe vurulmaktadır.505 Geleneksel devlet yapısından modern

devlete geçişte birlikte devletin belli başlı işlevleri; iç ve dış güvenliği sağlamak, hukuk ve

yargı düzeni kurmak ve ekonomi politikalar ını geliştirmek olmuştur. Ancak günümüzde ulus-

devletin ulusal sınırlar içindeki yönetim ve düzenleme işlevleri yoğun şekilde tartışılmakta,

devletin ulusaltı ve uluslarüstü birimlerle daha sık ı ilişkiye girmesi ve iş birliği yapması

önerilmektedir. Aksi halde ulus-devletin sorun çözme kapasitesini giderek kaybedebileceği

belirtilmektedir.506 Artık günümüzün devleti mutlak değil sınırlı bir devlettir.507

501 Cangir, a.g.m., s.208502 Ali Yaşar Sar ı bay, “Küreselleşme, Postmodern, Uluslaşma ve İslam”, (Der.E.Fuat Keyman-Ali Yaşar Sar ı bay),Global Yerel Eksende Türkiye, Alfa Yayınlar ı, İstanbul, 2000, s.214-215503 Hasanoğlu, a.g.m., s.178504 Cangir, a.g.m., s.208505 Hasanoğlu, a.g.m., s.179506 Özkan, a.g.m., s.370507 Dağı, a.g.e., s.8



100

2.7.4.6.2 Kamu Yönetiminde Değişim

Dünyada yaşanan hızlı ve çok yönlü değişim özellikle yönetim anlayışında ve klasik

bürokratik yapılarda köklü bir yeniden yapılanmayı gündeme getirmiştir. Sanayi toplumundan

bilgi toplumuna geçiş süreci ile de birleşen bir gelişme içinde şekillenen yönetim teorileri de

dönüşme uğramıştır. Bu çerçevede prosedürlerden çok sonuçlara odaklı, tek biçimlilikten çok

farklılıklara dayalı, katı yapılardan çok esnek organizasyonlara vurgu yapan bir yaklaşım ön

plana çıkmıştır.508 Çünkü Pazar mekanizmasının etkili işleyebilmesi, sistemin çökmesini

önleyecek ve kapitalizmin gelişmesini sağlayacak güvenlik ağının kurulması için güçlü bir

devlete ve bürokratik yapıya ihtiyaç vardır. Kamu yönetimi kendisini küreselleşmenin getirdiği

koşullara uyarlamak için gerekli önlemleri almak zorundadır. Kamu özel sektör ayr ımında

küreselleşme özel sektör lehine bir değişim yaşanmaktadır.509 Gerek işletme yönetimi, gerek

kamu yönetimi alanında küreselleşme ile birlikte demokratikleşmeye, esnekliğe, katılımcılığa,

bireyin etkinliğine ve yeteneklerinin ön plana çıkar ılmasına yönelik değişim hareketinin

etkisini en çok geleneksel bürokratik örgütlenme alanında ve hiyerar şi üzerinde hissettirdiği

açıktır. Öte yandan bürokrasinin esas olarak biçimselliğe, katı ve yazılı kurallara, merkeziyetçi

bir yönetim ve denetim yapısına dayalı olması ve katılım yer vermemesi, demokratik ilkelere

ve küresel gelişmenin yönetim alanına hakim k ıldığı esneklik yaklaşımlar ına ters düşmekte,

dolayısıyla bürokratik yapılanmanın özünü oluşturan hiyerar şi ile yükselen küresel yönetimdeğerleri arasında temel bir çelişki ve uzlaşmazlığın varlığı dikkat çekmektedir.510 Türk kamu

Yönetiminin güncel sorunlar ına bak ıldığında merkeziyetçi ve statükocu yapısı, k ırtasiyecilik,

örgütsel büyüme ve hantallaşma, gizlilik ve dışa kapalılık, kuralcılık ve sorumluluktan

kaçma511 bu sorunlardan ötürü kamu yönetimi değişime zorlanmakta, yeni model arayışlar ı

geliştirmek zorundadır. Yönetimin genel değişim iklimi içinde ortaya çıkan ve dolaylı ve

dolaysız olarak kamu yönetimi sistemlerine de yansıyan yeni yönetim yaklaşım ve teknikleri şu

şekilde sıralanabilir:512

Değişim Yönetimi, Sürekli Geliştirme Stratejisi, Stratejik Yönetim,Sinerjik Yönetim, Performans Değerlendirilmesi ve Ölçümü, İnsan Kaynaklar ının

Geliştirilmesi ve Ölçümü, Toplam Katılım Yöntemi, Personel güçlendirme, Toplam Kalite

Yönetimi, Örgüt Kültürünün Gelişimi, Öğrenen Örgütler, Bilgi Teknolojilerinin Yönetime

Uygulanması, Şebeke Örgütlenmeler, Benchmarking.

508 T.C. Baş bakanlık, Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma: 1 Değişimin Yönetimi İçin YönetimdeDeğişim, Ankara, Ekim 2003, s.21-22509 Polatlıoğlu, a.g.e., s.53510 Saran, a.g.m., s.43511 M. Akif Çukurçayır, Esra B.Sipahi, “Yönetişim Yaklaşımının Kalite Uygulamalar ına Olası Katk ılar ı” Kamuyönetiminde Kalite 3. Ulusal Kongresi, TODAİE Yayın No: 319, Ankara, 2003, s.98-99512 Parlak, a.g.m., s.369-370



101

Son olarak küreselleşmenin kamu yönetimindeki etkilerini Farozmand’ın yapmış

olduğu çalışmadan yararlanarak şu şekilde özetleyebiliriz:513

1) Küreselleşen özel kesim lehine kamu ve özel kesim alanlar ının görünüşünde ciddi

dönüşümlerin olmaktadır. Devlet ve kamusal kesimin kaynaklar ın dağılımı, refahın adil paylaşımı, ekonominin istikrari ve ekonomik gelişme gibi alanlardaki öncü rolü küreselleşen

şirket her taraf ından geçersiz k ılınmaktadır. Kamusal alan ve yurttaşlık alanı küreselleşme ve

devletin yeniden yapılanması sonucunda daralmaktadır.

2) Kamu yönetimi sermaye birikimini kolaylaştıracak biçimde sivil yönetimden

“kamu”nun sivil olmayan yönetimine dönüşmektedir.

3) Küreselleşen devlet kamu yönetimini az şeyle çok iş yapmaya zorlamaktadır.

4) Küreselleşmeye beraber kamu yönetimi profesyonelleşmektedir. Profesyonelleşme

küresel düzeyde kamusal hizmet alanına hem kurumsal hem de moral ve ahlaksal ölçütler

getirmektedir.

5) Küreselleşmenin özelleştirme yanlısı olması rüşvet ve yolsuzluklara çok sayıda f ırsat

vermektedir.

6) Küreselleşme elitizmi yüceltmekte ve bunlar ı zenginleştirmektedir.

7) Küreselleşme parodoksal bir biçimde bir yandan birleşik bir güç ve örgütsel

yapılanmayı gerçekleştirirken bir yandan da yönetsel açıdan tüm dünya da bir adem-i

merkezileşmeye yol açmaktadır.

8) Küreselleşme yurttaşlar ın katılımcı rollerini ve kamu yöneticilerini dışar ıda bırakmak

yoluyla yerel topluluk yaşamını tehdit etmektedir.

9) Küreselleşme kamu yönetimi topluluğunda insan bilincine yönelik bir kar şı çık ıştır.

Küresel topluluğun profesyonel yurttaşlar ı, küresel topluluğun her köşesinde neler olup

bittiğini gözlemlemek ve araştırmak sorumluluğuna sahiptir.

Son olarak ülkemizde yapılan Kamu yönetimi Reform Tasar ısı da küresel değişimlerin

kamu yönetimi üzerindeki etkisi üzerinde yoğunlaşarak “yönetişim” anlayışı çerçevesinde

yazılmıştır. Bu bağlamda 21.yy’daki kamu yönetiminin, Saydam, katılımcı, hesap verilebilir,

513 Farazmand, a.g.m, s.264-269



102

etkili ve verimli, insan hak ve özgürlüklerine saygılı, öngörülebilir, esnek ve süratli olması

gerektiği belirtilmiştir.514

2.7.4.6.3. Yerel Yönetimde Değişim

Günümüzde küreselleşme sürecinin zorladığı yerelleşme politikalar ı, devletlerin adem-i

merkeziyetçilik ilkesine göre örgütlenmesini teşvik etmektedir.515 Küreselleşme süreci bir

yandan uluslar üstü ve bölgesel entegrasyonlar ı güçlendirirken, diğer yandan yerel değerleri ve

farklar ı canlandırmakta yerinden yönetimin önemini artırmaktadır.516

Dünya Bankası 1999-2000 yılı raporunda hem küreselleşme hem de yerelleşmenin

kaçınılmaz olduğunu ve bir ülkenin 21.yy’da başar ılı olup olmayacağının bu ikiz güçleri ne

kadar iyi yönetebileceğine bağlı olduğunu savunmaktadır. Bu raporda, ulus devletin bir k ısım

yetkilerini bütünleşen dünya ekonomisi sürecinde küresel düze, diğer bir k ısım yetkilerini ise

siyasal iktidar ın dağıtılması ile yerel düzeye terk etmek zorunda olduğu saptanmıştır.517 Dünya

Bankası’nın şeması küreselleşme nasıl bir zorunluluk ise yerelleştirmenin de zorunluluk olduğu

varsayımına dayanmaktadır. Ulus-devletlere bölünmüş olan egemenlik olanı, bu tekelci gücün

yerel parçalar arasında dağıtılmasıyla açılmakta ve egemenlik küresel iktidar mekanizmalar ının

yönetimine hazırlanmaktadır.518

Yerel koşullar ve kimlik bağlamında küresel entegrasyon/bütünleşme olgusu,

küreselleşme ile kentteki gündelik yaşamın artan bir şekilde politika ile iç içe girdiği bu

yönüyle kentsel politik süreçlerin ulusal politik süreçlerden özerkleşmesi anlamına gelir .519

İlişkilerin gittikçe artan biçimde uluslar arası niteliğe bürünmesi, uluslar üstü kurumlar ın

oluşturulması ve devletler üzerinde etkin olmaya başlaması yerel yönetimlerin merkezi

yönetimin kontrolü ve vesayetinde olan bazı

konularda etkin olabilecek yapı

sal oluşumlar iledonatılmalar ı fikrini doğurmuştur. Toplumsal yapılar arasında yaşanan kültürel iletişim ve

etkileşimin yerel yönetsel işleyişe yansıması olarak merkeze ait görevlerin yetkiler paylaşımı

514 T.C. Baş bakanlık, a.g.e., s.29-30515 Balamir Gündoğdu, “Küreselleşme, Yerelleşme: Denetim”, Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt: 9, Sayı:

1, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, 2004, s.10516 T.C. Baş bakanlık, a.g.e., s.25517 Gündoğdu, a.g.m., s.10518 Güler, a.g.m., s.8519 Atabay, Yaren, a.g.m., s.273



103

konusu zirveye rağmen tabanı tercih etme (Subsidiyarite) yaklaşımı şeklinde belirgin

k ılınmakta ve yerelliği öne çıkarmaktadır.520

Yerel yönetim birimlerinin halka yak ın olması ve alınan kararlar ın halka yak ın

düzeylerde alınması anlamında subsidiyarite (yerellik) ilkesi 1992 Maastricht Avrupa BirliğiAnlaşması ile ayr ı bir önem kazanmıştır.521 Yerelleşmeni bu kadar önemi kazanmasındaki

vurgu, küreselleşmenin olumsuzluklar ını gidermek ve daha demokratik yönetim oluşturmak

için arzu edilmektedir. Yerelleşme, küreselleşmenin sonucu ortaya çıkan tekdüzeliğe ve

merkezi yapılanmaya kar şı esneklik ve farklılık sunmaktadır. Bu bağlamda küreselleşme ile

birlikte ulus-devlet hak ve yetkilerini sadece uluslarüstü kuruluşlara değil, yerel yönetimlere de

devretmektedir.522

Sonuç olarak, Robertson’un da belirttiği gibi küreselleşme süreci bir yandan evrenseli

(küreseli) yerelleştirirken, diğer yandan tikellikleri (yerelliklerin) evrenselleştirmektedir. Bu

kar şılıklı dinamiğin sonucu olarak ortaya çıkan farklılaşmalar ile aynılaşmalar ı her birinin

diğerini mümkün k ıldığı süreçler olarak değerlendirilmektedir.523

Ekonomik,sosyal,kültürel ve politik alanlardaki küresel değişimler mekan,kent ve bölge

kavramlar ının anlamlar ını ve algılama biçimlerini değiştirdi.teknolojik gelişme kuşkusuz

kentlerin her alanında büyük dönüşümleri,yenilikleri ve ilişkileri ortaya çıkar ıyor.21.yy’da

kentlerin rolleri yeniden tanımlanırken her kent yeni bir uygarlık projesinin merkezi olmaya

hazırlanıyor.Günümüz küreselleşme sürecinde uluslar arası politika düzeyinde karar alma

mekanizmalar ındaki dönüşümün mekandaki yansıması küresel kentlerdir.524

Küreselleşme kar şılıklı etkileşimleri içeren heterojen bir süreç olarak değerlendirilecek olursa

bu süreçte yerellikler oluşmakta,küreselleşme sürecine katılmakta,kimi zamanda kar şıt güçlerin

etkisi gündeme gelmektedir.Küreselleşme ile yerelliklerin etkileşimi salt etki tepki etkileşimi

ile ele alınmaz,özellikle küresel ile yerelliğin geçişliliği sürecinde odaklanmalıdır.Bu

geçişliliğin etkileşimin yaşandığı yerler ise kentler olarak ortaya çıkmaktadır.525

520 Şerif Ôner, “Globalleşme Sürecinde Yerellik: Demokratik ve Katılımcı Yerel YönetiminKurumsallaştır ılması”, Avrupa Birliği ile Bütünleşme Sürecinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Der.Bekir Parlak Hüseyin Özgür) Alfa Yayınlar ı, İstanbul, 2002, s.125521 Çukurçayır, a.g.e., s.94522 Al, a.g.e., s.190523 Sevda Alankuş, “Yerellik(ler), Yerelliğin İmkanlar ı ve Yerel Medya”, Global Yerel Eksende Türkiye,(Der.E.Fuat Keynan-Ali Yaşar Sar ı bay), Alfa yayınlar ı, İstanbul, 2000, s.300524 Tankut, a.g.e,s.2-5525 Aslanoğlu,a.g.e ,S.152



104

2.7.4.6.4 YÖNETİMDEN YÖNETİŞİME GEÇİŞ

Son on yılda en çok konuşulan,526 yurttaş-devlet ve uluslar arası ilişkileri açıklamak

üzere oldukça yaygın kullanılan kavramlardan birisidir yönetişim527 artık çoğu ülkede toplum,

siyasal erk ve ortak amaç varlığı öğelerden oluşan klasik yönetim tanımı ve yaklaşımı yetersiz

kalmaktadır.528 Yani siyasal gücün ve toplumsal iyinin oy çokluğu ile belirlendiği ve temsil

esasının varlığı ortak iyi işleyen bir demokrasi için yeterli olmamaktadır.529 Bunun sebebi

Tekeli’ye göre Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçilmesi, fordist üretimden esnek üretime

geçişin olması, ulus-devletler dünyasından küreselleşmiş dünyaya geçilmesi, postmodernist

düşüncenin modernist düşüncenin yerini almasıdır.530 Bu gelişmelere paralel olarak ve bu

olgularla etkileşim halinde klasik siyasal, soysal ve ekonomik kurumlar ın aşınması söz

konusudur. Siyasal gücü kimin kullanılacağının belli aralıklarla yapılması temsili demokrasiyi

yı pratmış,531 artık katılımcı ve doğrudan demokrasi yollar ı aranmaya başlanmıştır. Özellikle

teknolojik gelişmeler, küreselleşme, ulus-devlet anlayışındaki değişmeler, bireyle ilgili yeni

yaklaşımlar ve sektörlere olan güvenin artışı yeni yaklaşımlar ın benimsenmesine yol

açmıştır.532 Ulus-devletlerin tayin edici mekansal rollerine kar şın bu süreçte uluslar arası ve

uluslar ötesi bir siyasal kültür gelişmeye başlamıştır.533 Yeni toplumda çok çeşitli ilişki ağlar ın

içindeki insanlar tek kimlikli olmaktan çıkmakta çok kimlikli hale gelmektedir.534 Bir ulusun

üyeleri ulusal ve yerel ödev ve yükümlülüklerle sınırlı kalmayı p, uluslar arası yükümlülükler üstlenmektedirler.535

Günümüzde kamu sektörünün büyümesi ile birlikte devletin kamu politikalar ında büyük

bir aktör haline gelmesi, ekonomiye ve topluma aşır ı nüfus etmesi gibi nedenlerden ötürü artık

geri çekilmesi ve bu işlevleri kendi dışındaki aktörlerle paylaşması gerektiği konusunda yaygın

bir görüş birliği bulunuyor.536 Küreselleşme sadece uluslar arasındaki bağlar ın yak ınlaşması

değil, aynı zamanda uluslar ın sınırlar ını aşan küresel sivil toplum örgütlerinin de ortaya çık ışı

gibi süreçleri içerir. Devletin temel görevlerinin uluslar-üstü ve ulus-altı aktörlerce

526 M.Akif Çukurçayır. M. Hülya Eşki, “Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni Yöntemler”, S.Ü. İİBF Sosyal veEkonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl.1, Sayı: 1-2, Çizgi Kitabevi, Konya, Nisan-Ekim 2001, s.101527 Çukurçayır, a.g.e., s.95528 Karel Göymen, “Türkiye’de yerel Yönetimler ve Yönetişim: Gereksinmeler, Önermeler, Yönelimler” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, CİLT: 9, Sayı: 2, 2000, s.5-6529 Tekeli, a.g.e., s.244530 a.g.e., s.244531 Göymen, a.g.m., s.5-6532 Al, a.g.e., s.234533 Kahraman, Keyman, Sar ı bay, a.g.e., s.16534 Tekeli, a.g.e., s.246535 Çukurçayır, a.g.e., s.96536 Al, a.g.e., s.234



105

paylaşılması süreci bu aktörlerin de yönetim ve karar alma süreçlerine dahil edilmesini

gerektirmektedir.537

2.7.4.6.5 YÖNETİŞİM

Katılımcı demokrasinin gelişmiş bir aşaması olarak nitelendirilebilecek yönetişim

kavramı bir çok farklı biçimlerde kavramsallaştır ılmıştır. Yeni Yürütüm, İyi Yönetişim,

Kurumsal Yönetim, Demokratik Kurumsal Yönetim, İyi Kurumsal Yönetim Hükümetsiz

Yönetim gibi. Anlamsal olarak da “kar şılıklı yönetim”, “etkileşim içinde yönetim” şeklinde

değerlendirilmekte ve özyönetim ve sivil toplum kavramlar ıyla ilişkilendirilmektedir.538 Bu

anlayışta devlet uluslar arası yönetimin bir parçası iken özel sektör ve sivil toplumda devletyönetiminin önemli bir parçası olmaktadır. Devlet “yapmaktan” çok yönlendirme işlevini

üstlenmektedir.539 Devlet bir anlamda “katalizör” rolü yüklenmektedir.540

Yönetişim kavramı hem özel sektör, hem de kamu sektörü için hem yerel hem de

küresel düzenlemeler için kullanılmaktadır. Ekonomi, uluslar arası ilişkiler, örgüt çalışmalar ı,

gelişme çalışmalar ı, siyaset bilimi, yönetim biliminin yanı sıra sağlıktan eğitime, çevreye kadar

pek çok disiplin yönetişim kavramını kullanmaktadır.541 Yani hem küresel ve yerel boyutlar ı,

hem de ekonomik, yönetsel, siyasal ve kültürel boyutlar ı olan “çok boyutlu” bir kavramdır.542

Yönetişim kavramı ile çoklu aktörlerin yer aldığı ve hiyerar şilerin yerine kar şılıklı

etkileşim belirlediği bir yönetim süreci kastedilmektedir. Devletin bu süreçteki işlevi ise büyük

ölçüde düzenleyicilik ve çoklu aktörlerin birbirlerini bastırmadan iletişimde olabilmelerinin

şartlar ını hazırlamaktır.543 Yönetişim olgusunu belirleyen süreç, bir yandan yerellik kavramıyla

bütünleşmiş, diğer yandan demokrasinin ulus ötesi bir boyut kazanmasına da olanak

sağlamıştır. Yeni demokrasi modeli desantralize ve yerelliğe önem veren bir sistem

olacaktır.544 Yönetişim kavramı, devlet dışı aktörleri de içeren yönetim kavramından daha

geniş bir kavramdır. Kamu, özel ve gönüllü sektör arasındaki sınırlar kalkmakta, etkileşimli bir

537 Gökçe, a.g.m., s.215538 Çukurçayır, Sipahi, a.g.m., s.105539 Çukurçayır, Eşki, a.g.m., s.101540 Selime Güzelsar ı, “Neo-Liberal Politikalar ve Yönetişim modeli” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 36, Sayı: 2,2000, s.30541 Selim Coşkun, “Kamu Yönetiminde Yönetişim Yaklaşımı”, (Ed.Asım Balcı, Ahmet Nohutçu, N.K.Öztürk,B.Çoşkun). Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar, Seçkin Yayınlar ı, Ankara, 2003, s.40542 Çukurçayır, a.g.m., s.260543 H.Tar ık Şengül, “Yerel Yönetim Kuramlar ı: Yönetimden Yönetişime”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi,Cilt: 8, Sayı: 3, Temmuz 1979, s.12544 E. Elif Yücetürk, “Yönetişim, Kavramı ve Katılımı Örgütlemede Bir Örnek: Bolu İl Kurultayı, YerelYönetimler Sempozyumu Bildirileri, TODAİE Yayını, Ankara, 2000, s.227



106

yapı oluşmaktadır. Üyeler arasında sürdürülen etkileşim, amaçlar üzerinde anlaşılmasını ve

değişik araştırmalar yapılmasını zorunlu k ılmaktadır. Ayr ıca yönetişimde hiçbir güç egemen

değildir.545

Birleşmiş Milletlerin hazırladığı Ajanda 21’de yönetişim, hükümet etme vevatandaşlar ın kendi işlerini yönetme yollar ını ifade etmek için kullanılmıştır. TESEV

raporunda yönetişim, bir ülkede kaynaklar üzerinde kontrolü elinde bulunduran otoritenin bu

kaynaklar ı ekonomik ve toplumsal gelişme için nasıl kullandığını belirleyen gelenekler ve

kurumsal yapı olarak nitelendiriyor.546

Birleşmiş milletler Kalk ınma programı’nın Türkiye yönetişim programında “yönetişim,

bir ülkenin idaresinde tüm düzeylerde politik, ekonomik ve idari otoritenin kullanımıdır”

deniyor.547 Küresel yönetişim Beyanı komisyonunda ise yönetişim şu şekilde ifade ediliyor:

“Ortak meselelerin çözümünde kamu ve özel, bireyler ve kurumlar ile yöntemlerin pek

çoğunun toplamıdır”

TODAİE’nin Kamu yönetimi sözlüğü yönetişimi, “bir toplumsal-politik sistemdeki

ilgili bütün aktörlerin ortak çabalar ıyla elde edilen sonuçlar ın oluşturduğu yapı ya da düzen

“olarak ifade etmektedir yönetişimin amacını da, hem toplumsal sorunlarla hem de çağdaş

toplumlar ın karmaşıklığını dinamiklerini ve çeşitliliğini yaratan olgularla baş edilebilmek

olarak değerlendirmektedir.548

Bu bağlamda yönetişin aslında küreselleşme sürecinin siyasal yanını düzene sokmak ve

biçimlendirmek amacıyla geliştirilen bir kavram olduğunu belirtmek gerekiyor.549 Bu açıdan

Kamu yönetimi bağlamında yönetişim kavramı en az altı değişik anlamda kullanılmaktadır :550

Minimal devlet olarak yönetişim, şirket yönetişimi, yeni kamu işletmeciliği olarak yönetişim,

iyi yönetişim, sosyo-sibernetik sistem olarak yönetişim, kendiliğinden organize ağlar olarak

yönetişim.

Yeni yönetim anlayışı olarak ifade edilen yönetişim kavramı devlet merkezli yönetim

yerine toplum merkezli ve yapabilir k ılma stratejisini esas almaktadır. Yönetişim, kamu-özel ve

sivil toplum iş birliğinde yönetime katılmak anlamında ideolojik temelleri aynı ancak katılımı

545 Çukurçayır, Eşki, a.g.m., s.101546 Ertuğrul Gündoğan, “Yönetişim” Yönetişim Siyaset ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, Yıl:1, FatihÜniversitesi Yönetişim Kulübü Yayını, İstanbul, Aralık 2002, s.4547 Çukurçayır, Sipahi, a.g.m., s.106548 TODAİE, Kamu Yönetimi Sözlüğü (Ed.Ömer Bozkurt, T.Ergun S.Sezen,) TODAİE Yayını, Ankara, 1998,s.274549 Çukurçayır, a.g.m., s.261550 Coşkun, a.g.e., s.40



107

mekansal boyutlar ına göre yerel, ulusal ve küresel alanda gerçekleşmektedir.551 Kooiman

yönetişimi, toplumsal siyasal ve yönetsel aktörlerin toplumlara yol göstermek, onlar ı

yönlendirmek denetlemek ya da yönetmek için yapılmış amaçlı faaliyetler olarak

tanımlamaktadır. Metropol yönetişim Dünya konferansı ise yönetişim kavramının devlet

kurumlar ı arasındaki ilişkileri kapsayan çeşitli fikirleri bar ındırdığını ve devlet kurumlar ında

olsun sivil toplum örgütlerin de olsun her düzeydeki tüm ilgili kişilerin katılımını sağlayarak

aşağıdan yukar ı karar alma sürecini ifade ettiğini belirterek yönetişimin katılımcı yönü

vurgulanmıştır.552

Yönetim kavramı genelde örgütün amaçlar ını gerçekleştirmek için başlıca planlama,

örgütleme, yöneltme ve denetim süreçleri yoluyla kaynaklar ın eşgüdülenmesi biçiminde

tanımlanmaktadır.553

Yönetimin üç unsuru, bu topluluğun bulunması, bir biçimde meşruiyetioluşturulmuş bir siyasal gücün varlığı ve bu topluluğun birlikteliğini sürükleyen ortak bir

amacı bulunmasıdır.554 Kavramın geleneksel kullanımı ve sözlük anlamı yönetim-İdare ile eş

anlamlıdır. Ancak yönetişim mevcut kullanımıyla yönetim anlamında kullanılmamaktadır .555

İdare, binalar ıyla, personeliye, sembolik anlamıyla, hem soyut hem de somut, sabit ve yekpare

bir varlığı içine bürokrasiyi de katarak anlatmakta, yönettiği kitle den ayr ı, biraz da üstün bir

yapıyı göstermektedir. Yönetişim ise, temelde idarenin de yönetimin de aslı fonksiyonlar ını

göz ardı

etmeden, yönetilenleri de işin içine katarak kar şı

lı

klı

lı

ğı

ön plana olan bir yaklaşı

mı

temsil ediyor.556 Yani yönetişim yönetime katılma kavramına bir alternatif ortaya koyar.557 Bir

başka deyişle yönetişim hizmet verenle hizmet alanı, yönetenle yönetileni aynı anda sorumlu

k ılan, her iki tarafa söz hakk ı tanıyan, katılımı somut ölçütlerle mümkün k ılan, sosyal ve

ekonomik yapıyı böyle bir anlayışla ele alan bir kavramdır.558

Bu görüşleri göre yönetim kavramı devlet merkezli yönetim yapısını betimlemekte,

yönetişim kavramı ise yönetim kelimesinden daha kapsamlı olup bir dizi aktörler, süreçler ve

merkezi yönetimin birincil olmaktan çı

k ı

p diğer aktörlerle görece eşit olduğu bir durumu

551 Hamit Palabıyık, “Yönetimden Yönetisine, Yönetişim, Kentsel Yönetişim ve Uygulamalar ı İle YönetişimdeÖlçülebilirlik Üzerine Açıklamalar”, (Der.M.Akif Çukurçayır, Ayşe Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, ÇizgiKitabevi, Konya, 2003, s.227552 Korel Göymen, “Türk Yerel Yönetiminde Katılımcılığın Evremi: Merkeziyetçi Bir Devlette yönetişimDinamikleri, Amme İdaresi Dergisi, 32/4, TODAİE Yayını, Ankara, Aralık 1999, s.74553 a.g.e., s.229554 Zerrin, Toprak Karaman, “Yönetim Stratejilerindeki Gelişmeler”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 72, Sayı: 426,Ankara, Mart 2000, s.38555 Coşkun, a.g.m., s.40556 Gündoğan, a.g.m., s.3557 Atilla Göktürk, Sultan Kavili, “Yerel Günden 21 ve Katılım…!” Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri,TODAİE Yayını, Ankara, Kasım 2000, s.239558 Gündoğan, a.g.m, s.3



108

tanımlamaktadır.559 Hiyerar şide üst kademede alanın tek yönlü kararlar ıyla yönetilme yerine,

atanan çok sayıda aktörün kendi aralar ında uyumlu ve koordinasyonuyla sağlanacaktır. Pasif

bireylerden oluşan bir toplum yerine, aktif ve katılımcı kapasitesine sahip bireylerden oluşan

bir toplum kabulüne geçildiğinde devlete düşen rol onlara servis üretmekten çok toplumdaki

bireyleri güçlendirmek yetkilendirmek ve yapabilir k ılmak olacaktır.560 Sonuçta etkin bir kamu

yönetimi için merkezi yönetim, yerel yönetim veya diğer kamu kurumlar ı faaliyetlerini

yaparken adalet, şeffaf, dürüstlük ve fayda-maliyet ilkelerine riayet etmeli, iyi yönetişimi

sağlamalıdır.561

Yönetişim kavramı ile bin süreç kastedilmekte yani çoklu aktörlerin yer aldığı ve

hiyerar şilerin yerine kar şılıklı etkileşimin belirlediği bir yönetim süreci kastedilmektedir.

Devletin bu süreçteki işlevi ise büyük ölçüde düzenleyicilik ve çoklu aktörlerin birbirlerini bastırmadan iletişimde olabilmelerinin şartlar ını hazırlamaktır.562 Esas olarak kavram

“yönetim”le çak ışan, bir tür yönlendirme, rehberlik ve yönetme tarzı ya da eylemidir. Buna

göre yönetişim (governance) yönetme tarzı ve biçimleri, yönetim (government) yönetmekle

yükümlü kurum ve kuruluşlar, yönetmek governing) yönetmekle yükümlü kurum ve

kuruluşlar, yönetme (govarning) ise yönetme eyleminin kendisidir.563

2.7.4.6.6 YÖNETİŞİMİN GELİŞİMİ

Terim ilk olarak Dünya Bankası taraf ından 1989 yılında Afrika üzerine hazırlanan bir

raporda yaşanan kalk ınma sorunlar ının nedeninin “governance krizi” olarak belirlenmesinde

kullanılmıştır.564

Dünya Bankası, yönetişim kavramını demokratik süreç ve kurumlarla tanımlamaktadır.

Buna göre yönetimin temel varsayımı politik olan her şeye ve yönetme özgürce duyulan

güvensizliğe dayanmaktadır. Governance kurumlar, kurullar, işlemler ve süreçler olarak anlaşılan devlet yönetimiyle eklenmemiştir. Buna göre governance ya da yönetişim ile

siyasetin karmaşık ve türbülansı, dünyası dışında devletin işlevleri ile ilintisiz, bağımsız ya da

otonom bir yönetsel kapasite oluşturulacaktır.565

559 Coşkun, a.g.m., s.40560 Tekeli, a.g.e., s.250561 Namık Kemal Öztürk “Bürokratik Devletten Etkin Yönetime Geçiş: İyi Yönetişim” Türk İdare Dergisi, yıl:

74, Sayı: 437, Ankara, 2002, s.34562 Şengül, a.g.m., s.12563 Güzelsar ı, a.g.m., s.18564 Birgül Ayman Güler,” yönetişim, Tüm İktidar Sermayeye, Praksis Dergisi, 9. Ankara, K ıs-Bahar 2003, s.102)565 Yücetürk, a.g.m., s.226



109

Dünya Bankası büyüme ve kalk ınma söylemine iyi yönetim söylemini ekleyerek

gelişmekte olan ülkelerle yeni bir ilişki türü geliştirmiştir. Dünya Bankası’nın bu yaklaşımı

“siyasal iktisat” ya da küreselleşme sürecinin bir gereği olarak yapısal uyarlanma politikalar ı

ile tanımlanırken, gelişmekte olan ülkelerin siyasal-yönetsel yapılar ının da ekonomik yardımlar

çerçevesin de Dünya Bankası’nın etki alanına girmiştir. Good Governance (iyi yönetişim) “iyi

yönetme ya da doğru ve açık yönetim olarak” anlamlandır ılmıştır.566

Dünya Bankası Afrika için devlet ya da kamu yönetiminden değil, bir iyi yönetim (good

governance) gerekliliğinden söz etmektedir. Bu iyi yönetimin kuvvetler ayr ılığı yargı

bağımsızlığı, hukukun üstünlüğü gibi ilkeler üzerine oturtulmaktadır. Dünya Bankası yönetim

kavramını ileri bir siyasal sistemin normlar ı üzerine oturtmakla beraber farklı bir

anlamlandırmayı gündeme getirmiştir. Afrika ülkelerinin kalk ınması ve yönetimi devleti ya dakamu yönetimini aşan bir fenomen olarak düşünülmektedir.567

İyi yönetişim kavramı Clinton ve Al Gore taraf ından ilk kez 1992 seçim kampanyasında

gündeme gelmiştir. Yönetişim kavramı Birleşmiş milletler belgelerinde “bir ülkenin her

düzeydeki işlerinin yönetiminde iktisadi, siyasi ve idari otoritenin kullanımı şeklinde

kullanılmıştır.568 İyi yönetişimin unsurlar ı şu şekilde sıralanabilir.569 Meşruiyet, hesap

verebilirlik, etkin yönetim, bilginin kullanılabilirliği, yönetim katmanlar ı arasında uyum.

Dünya Bankası’nın bu kullanımından sonra değişik ulusal ve uluslar arası kuruluşlar iyi

yönetişim kavramını adapte edip uygulama yoluna gitmişlerdir. Örnek olarak, uluslar arası

gelişme için Avustralya kurumu iyi yönetişimi bir ülkenin sosyo-ekonomik kaynaklar ının

açıklık, şeffaflık, hesap verilebilirlik ve hakkaniyet ilkeleri doğrultusunda etkili bir şekilde

yönetilmesi olarak tanımlamaktadır. İyi yönetişim kavramlar ı bazı ortak ilkeleri içermektedir.

Bu ilkeler, sivil toplumun ekonomik ve sosyal hayata katılımı, hukuk devleti, basın ve ifade

özgürlüğü, yönetimde açıklık ve şeffaflık, hesap verebilirlik vb. gibi ilkelerdir.570 Yönetişimin

aktörler bazındaki üç boyutu devlet, özel sektör ve sivil toplumdur. Her birinin kendine özgü

rolleri vardır. İyi yönetimin özellikleri, katılım, hukuk devleti, olabildiğince şeffaflık,

duyarlılık, adil yetki ve sorumluluk paylaşımı, etkinlik ve verimlilik, sorumluluk ve stratejik

vizyon olarak sıralanabilir.571

566 Çukurçayır, a.g.m., s.261567 Gencay Şaylan, “Kamu Yönetimi, Disiplininde Bunalım ve Yeni Açılımlar Üzerine Düşünceler”, Ammeİdaresi Dergisi, 32/2, TODAİE Yayını, Ankara, Haziran 2000, s.20568 Senay Hökelek, “Katılımcı Yönetim ile yeni Arayışlar, Ankara’da Kentleşme ve Yerel Yönetimlersempozyumu Bildirileri, TMMOB Yayını, Ankara, 2001, s.206569 Palabıyık, a.g.m., s.233-236570 Coşkun, a.g.m., s.43571 Gündoğan, a.g.m., s.5



110

Hem yönetişim de hem de iyi yönetişim de sivil topluma verilen önem

değerlendirilmelidir. Teorik ve pratik olarak sivil toplum siyasi, ekonomik ve kültürel

boyutuyla, toplum hayatımıza kazandır ıldığı ölçüde, hızlı devlet ve güçlü toplum dengesi

sağlanarak başta devlet olmak üzere ülkedeki bütün toplumsal katmanlar ve gruplar

üzerlerindeki yavaşlığı ve hantallığı atarak, daha üretken ve verimli bir toplumsal atmosfer

yaratılmış olacaktır. Günümüzün devleti birçok konuda sadece kural koyan ve kurallara

uyulmasını sağlayan bir mekanizma olmak durumundadır.572

Dünya Bankası raporlar ına göre yönetişimin gelişimini üç evre de incelemek

mümkündür. Birinci evre, Afrika ülkelerindeki krizin yönetişim krizi olduğunu ortaya koyan

1989 raporu ki bu raporda iyi yönetişim ve minimal devlet vurgusu ön plana çıkar. İkinci evre,

1994 yönetişim Raporu’dur. Bu raporda ise yönetişimin yeşermesi ve canlanması için siviltoplunun gelişmesi gerektiği vurgulanır. Üçüncü evre ise 1997 raporunda devletin yeniden

güçlendirilmesi vurgusu ile yönetişim bir kez daha raporda revize edilmiştir.573 1980’lerin

başlar ındaki borç krizinden beri gelişmekte olan ülkelere yapısal uyum programının bir parçası

olan “yapısal reform”lar ın bir an önce gerçekleştirilmesi gerektiği söylenmektedir. Bu

reformlar ın geciktirilmesi ya da gerçekleştirilmesinde isteksiz davranılması durumunda ise

büyük bir tehdit devreye girmektedir. Dünya Bankası ve IMF’nin vereceği borçlar ın

kesilmesi.

574

Banka’nı

n yönetişim kavramı

nı

geliştirmesi ve iyi yönetişim biçiminde formüleetmesinin temelinde yapısal uyum programının başar ıyla gerçekleşmesi için gerekli kurumsal

yapılar üzerinde odaklanmaya başlamasının etkisi vardır. Kurumlaşmaya yönelik çerçevenin

belirlenmesi ve bu çerçevenin gerçekleştirilmesinin gelişmekte olan ülkelere borç vermenin

gerekli şartı olarak sunulması, Banka’nın bu ülkelerdeki etki alanının gittikçe arttığı bir

döneme denk düşmektedir.575

Dünya Bankası kredi açacağı zaman bazı koşullar ileri sürmektedir. Borç alan bu

koşullar ı kabul ettiği taktirde kredi açılmakta Banka koşullar ın yerine getirilip getirilmediğiniizlemekte koşullar yerine getirilmemişse, krediyi kesebilmektedir. Örneğin 1983 yılında

imzalanan Dördüncü Yapısal Uyum Kredisi’nin koşullar ından birisi 1984 yılı Kalk ınma

Programı hedef ve stratejileri’nin anlaşma uygun hazırlanmasıdır.576 Dünya Bankası son onbeş

yıldan beri “yapısal uyarlama kredileri” adı altında politika üreten krediler sistemine

572 Feyzullah Eroğlu, “Toplam Kalite Yönetimi Bağlamında Toplum-Devlet İlişkisi ve Sivil Toplum” Kamuyönetiminde Kalite I.Ulusal Kongresi Bildirileri-2, TODAİE Yayını, Yayın No: 289, Ankara, 1999, s.319573 Bayramoğlu, a.g.e., s.89574 Filiz Çulha Zabcı, “Dünya Bankası’nın Küresel Pazar için Yeni Stratejisi” A.Ü.SBF Dergisi, 57/3, Temmuz /Eylül 2002 s.152575 Zabcı, a.g.m., s.159-160576 Birgül Ayman Güler, “Kamu yönetimi ve Dünya Bankası” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 28, sayı: 3, Eylül1995, s.20



111

geçmesinde ilgi alanını belirleyen tek tek faaliyetler yerine bir ülkenin iktisadi, toplumsal ve

yönetsel yapı ve dengeleri değiştirmeye ve yeniden yapılandırmaya yönelmesidir.577

Bu bağlamda ABD ve kuruluşlar ı dünyanın diğer ülkelerine model olma anlayışı

çerçevesinde578 yapısal uyarlama politikalar ı çerçevesinde yönetişim örnekliği yapmaktadır.

Yönetişimin ikinci evresi olan DB’nin 1934’te hazırlamış olduğu “yönetişim

raporu”nda yönetişim “bir ülkenin iktisadi ve toplumsal kaynaklar ının kalk ınma amacına

yönelik olarak yönetilmesinde iktidar ın uygulanma tarzı”dır denilmektedir. Kuruluş anlaşması

gereği üyesi olan ülkelerin sayısı şişlerine kar ışması yasaklanmış olan DB, yönetim kavramının

bu tanımının yetki alanına uygun olduğunu ileri sürmektedir. Banka yönetişimde vurguyu

devletin siyasal ile ilişkileri yapmaktadır. Yetkili ve etkili bir devlet piyasanın güvence altına

alınabilmesi için gerekli görülmektedir ve sivil topluma vurgu yapılmaktadır. Yani yönetimin

sağlam temeller üzerine oturabilmesi için devletin piyasa dostu etkili bir devlet olması

gerekmektedir.579

Yönetişimin üçüncü evresi 1997 DB raporunda devletin rolü yeniden tanımlanarak

küresel ekonominin gereklerine cevap verebilecek, teknolojik değişimlere hızla uyum

sağlayabilecek daha etkin ve güçlendirilmiş devlet hedeflenir.580 1997 raporunda DB’nin

yönetişim programı iki hat üzerinde gelişmektedir. Bunlardan birincisi sermayenin uzun

dönemli çıkarlar ını korumaya yönelik yasal ve siyasal düzenlemelerin yerine getirilmesi, bu

düzenlemeler sayesinde piyasa ekonomisine uygun piyasa demokrasisi modeli yaratma

girişimi, ikincisi ise yoksulun ve çevrenin korunması konular ı etraf ında sivil toplum unsurlar ını

devreye sokarak yapısal uyum programlar ının sosyal risklerinin azaltılması, bu programa bir

siyasal meşruluk zemininin sağlanmasıdır.581

577 a.g.m., s.19578 N.Kemal Öztürk, “21.Yüzyılda Yönetim ve Yönetici” Türk İdare Dergisi Yıl: 64, Sayı: 397, Ankara, 1992 s.8579 Bayramoğlu, a.g.m., s.90-91580 a.g.m., s.92581 Zabcı, a.g.m., s.161-162



112

2.7.4.6.7 YÖNETİŞİMİN BOYUTLARI VE UYGULAMALAR

Yönetişimi kamu, özel ve sivil toplum iş birliğinde yönetime katılmak anlamında ve

ideolojik temelleri aynı ancak mekansal farklılıklara göre katılımın boyutlar ında oraya

çıkabilecek değişiklikler dikkate alınarak mekan ölçeğine göre uluslar-üstü, ulusal ve yerelölçek olmak üzere üç k ısımda incelemek mümkündür.582

2.7.4.6.7.1 Küresel Yönetişim

Bu modelde, belirlenen hedeflere ulaşılmasında, uzlaşmacı bir ortamın yaratılmasında,

Yeni Dünya Düzeni altında ve Neo-Liberal politikalar çerçevesinde ulusal aktörler kadar

uluslar arası aktörlerin de katılımının olması söz konusudur.583

“Oluşan yeni politik sistem,ulusal hükümetlerin yanı sıra, uluslararası örgütleri, hükümetlere bağlı, bürokratik birimleri,

ulus-altı düzeydeki hükümet birimlerini ve uluslar-ötesi şirketlerden bireylere dek sosyal ve

sınıfsal güçler kadar ulus-ötesi bask ı gruplar ını ve örgütü çıkar gruplar ını kapsar hale

gelmiştir.”584

Yeni Dünya Düzeninde IMF, Dünya Bankası, Dünya Ticaret örgütü gibi uluslar arası

ekonomik örgütler, AB, NAFTA gibi ulus-üstü ekonomik bloklar ulus-devlet kar şısında

güçlenen yerel yönetimler ve ulusal sınırlara bağımlı olmadan hareket edebilen küresel şirketler

ile ulus-aşır ı sivil toplum örgütleri yeni dünya düzeninin aktörleri sıfatıyla birer küresel güç

olarak ortaya çıkmışlardır.585

Küreselleşmeyle beraber 1990’lı yıllarda serbest piyasa mekanizmalar ı bir yandan,

gelişmiş ülkelere zenginlik ve refah getirirken öte yandan gelişmekte olan ülkelere fakirlik,

sefalet ve eşitsizlik getirmektedir.586 Küreselleşmeyle birlikte şüpheler ve korkular ı artarken,

kuzey ve güney ülkeleri arasındaki fark marjinalleşmeyi arttırmaktadır. Küreselleşmeyle

beraber gelen sorunlar küresel yönetim anlayışı çerçevesinde küresel otoriteler taraf ından

yapılabileceğidir. Küresel yönetim öncelikle ortaya çıkan yeni aktörleri içine almak zorundadır.

Bununla birlikte küresel yönetim katılım temeline de dayanmalıdır. Ancak bu katılım sadece

bilinen aktörleriyle değil yerel yönetimler, alt gruplar marjinal gruplar, daha çok direkt

katılımın sağlandığı gönüllü organizasyonlar ve sivil toplum örgütlerini de kapsamalıdır.

Küresel yönetim anlayışı çerçevesinde bir çok faaliyet gerçekleştirilebilir. Küresel sermayenin

582 Toprak Karaman, a.g.m., s.42583 a.g.m., s.43584 Parlak, a.g.m., s.363585 a.g.m., s.363586 Çukurçayır, Sipahi, a.g.m., s.106



113

aşır ı hareketliliğine kar şın bu izleyebilecek bilgi ikisinin sağlanması ve gerekli teknolojik

yatır ımlar ın yapılması ve bu amaçla 3.dünya ülkelerine yönelik yardımlar sağlanması,

teknolojik gelişmelere paralel olarak artan çevre kirliliğini önlemek için gerekli hukuksal

düzenlemelerin yanı sıra gerekli yapılması duyarlılıklar ın ve etik değerlerin oluşturulması ve

yaygınlaştır ılması gibi.587

Küresel yönetişim çerçevesinde yapılan uygulamalar ı şu şekilde belirtebiliriz.588 1992

Rio de Janeiro Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalk ınma Yeryüzü Zirvesi, 1993 Viyana 2.Dünya

İnsan Haklar ı Konferansı, 1994 Kahire 3.Dünya Nüfus ve Kalk ınma Konferansı, 1985

Kopenhag Dünya Sosyal Kalk ınma Zirvesi, 1995 Pekin 4.Dünya Kadınlar Konferansı 1996

İstanbul 2.Dünya Bar ınma ve yerleşim sorunlar ı Konferansı (Habitat II), 1996 Roma Dünya

Beslenme Sorunlar ı Zirvesi.

1992 Rio Konferansı’nı çevresel sorunlar ın masaya yatır ıldığı ilk toplantı olan 1972

Stocholm Konferansından ayıran en belirgin özellik Rio’da Stocholm’un aksine sivil toplumun

geniş düzeyde katılımının sağlanmış olmasıdır. Stocholm konferansı sadece hükümet ve devlet

düzeyinde gerçekleşirken, Rio konferansı’nda devletin yanı sıra iş dünyası temsilcilerinden

sivil toplum kuruluşlara, bilim dünyasından basın mensuplar ına kadar onbinlerce katılıma yer

almıştır. Rio Konferansında 108’i devlet ve hükümet başkanı olmak üzere 179 ülke katılım

sağlamıştır.589

2.7.4.6.7.2 . Ulusal Yönetişim

Liberalizm, iletişim ve çevre ideolojisinin tartışma alanına getirdiği küreselleşe

sürecindeki yapılanmalarda ulus-devletlerin kar şısına giderek önem kazanan yerel dinamikler

yer almaktadır. Bu tartışmalarda ekonomik ilişkilerin paralel olarak özellikle de metropol

kentlerin diğer kentlerle olan ilişkilerinde nasıl bir eklemlenme olacağı konusunda

odaklanmaktadır. İkinci olarak siyaset ve kültürel boyutlar ıyla küreselleşme sürecinde

yerelliklerin yerel demokrasinin güçlendirilmesi, sivil toplum örgütlerinin ön plana çıkar ılması

tartışılmaktadır. Küreselleşmeyle beraber ulus-devletin sonunun geldiğinde dair görüşler ya da

senaryolar gerektirilmekle birlikte ulus-devlet sorgulanmakta, kamu, özel ve sivil iş birliği öne

çıkar ılmakta ve ulus-devlet hala başat aktör olmaktadır.590

587 Şenol Baştürk, Bir Olgu Olarak Küreselleşme Sorunlar ve Bir Çözüm Önerisi; Küresel Yönetişim,

http://www.isguc.org/senol1.htm, s.7-8, (04.04.2002)588 Nuran Talu, “Parlamenterlerin Habitat II deki Rolü”, Yeni Türkiye, Yıl: 2. Sayı: 8, Mart-Nisan 1996, s.19.589 Kayhan Kavas, Sibel Sezer, “Johannesburg Dünya Südürülebilir Kalk ınma Zirvesi’nin Ardından” Türk İdareDergisi, Yıl: 74, Sayı: 437, Ankara, Aralık 2002, s.2590 Toprak Karaman, agm, s.43

http://www.isguc.org/senol1.htm




114

2.7.4.6.7.3. Yerel Yönetişim

Küreleşme süreci ile özdeşleştirilen demokratikleşme, ülkelerin dünya ile

bütünleşmeleri için toplumsal yasanın piyasa mekanizmalar ının emrine verilmesinin önünün

açılmasını şart koşmakta ve kurgusunu bu yönde geliştirmektedir. Bu anlamıyla

demokratikleşmenin araçlar ı, devletin küçültülmesi ve yerelleştirme olmaktadır.

Küreselleştirmeye koşut olarak yerelleşme kavramı yeni bir anlam kazanmış yoğun

özelleştirme politikalar ı ile devletin küçültülmesi çerçevesinde öne çıkar ılması gereken bir

unsur olarak görülmeye başlanmıştır. 1970’lerden sonra bu yeni anlamıyla gündemde yer

tutmaya başlayan yerelleşeme kavramı 1992’de Rio’da yapılan BM çevre ve kalk ınma

konferansında karara bağlanan gündem 21 ile yerel işlerin halk ın katılımıyla ulusal düzeyde bir

hedef haline dönüştürülmüştür.591

2.7.4.6.8.E-DEVLET NEDİR?

E-Devlet yönetimde bilişim teknolojilerinin stratejik kullanı

mı

sayesinde ,bilgitoplumunun ihtiyaçlar ına cevap verebilecek ,vatandaşı ve kurumlar ı ile elektronik ortamda

iletişimde bulunarak verimliliği ,şeffaflığı ve kalk ınmayı sağlayacak bir yapılanma

modelidir.592Varlığını bilişim teknolojilerinin gelişimine borçlu olan ve bu sayede ayakta duran

bir kamu yönetim mekanizması ,bileşimindeki unsurlara bağlı olarak elektronik devlet ya da e-

devlet kavramıyla ifade edilmektedir 593.E-Devlet ,temel olarak kamu bilgi ve hizmetlerine

erişimin ve bu bilgi ve hizmeiği ile tlerin dağıtımının bilgi ve iletişim teknolojileri ve internet

yoluyla yapılması olarak tanımlanır.Söz konusu bilgi ve hizmetlerin ak ış yönü kamu

kurumundan vatandaşa olduğu kadar ,kamu kurumlar ı arasında ,kamu kurumundan özel sektör

kurumlar ına veya sivil toplum örgütlerine veya vatandaştan vatandaşa olabilir.594 Bilgi ve

iletişim teknolojileri söz konusu alındığında devletin genellikle altyapı sağlamak olarak

591 Göktürk, Kavili, agm., s.238592 N.Hüseyin Kuran,Devlet Babadan E-Devlete Türkiye İçin E-Devlet Modeli Analiz Ve ModelÖnerisi.İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlar ı,İstanbul,2005,S.12593 Aktel,a.g.e.,s.103

594 Mete Yıldız ,’’Yerel Yönetimlerde İnternet Uygulamalar ı Ve E-Devlet’’Avrupa Birliği İle BütünleşmeSürecinde Yerel Yönetimler ,(Der.Bekir Parlak,Hüseyin Özgür)Alfa,İstanbul,2002,S.238



115

belirlenen görevi maliyet indirimi ve verimlilik artışıyla kaliteli bir hizmet sağlanmasına doğru

evrilmiştir.E-Devlet uygulamalar ındaki hızlı yaygınlaşmanın öncelikli nedeni ,kamu

yönetimlerinin hantallaşmış,karmaşık,etkisiz ve verimsiz bir yapı sunması ,bu nitelikleriyle

kendisini finanse eden yurttaşlar ın gözünde bir meşruiyet krizi yaşamaya başlamış

olmasıdır.Kamu yönetiminde bilişim ve iletişim teknolojilerinin kullanılması ,yönetim

açısından küçük bir maliyet ve yurttaşlara yönelik daha kaliteli hizmet ve sürdürülebilir bir

kaynak yönetimi sağlarken ,yurttaşlar açısından da daha az yurttaşlık maliyeti

(zaman,emek,para),daha yüksek memnuniyet,daha etkin katılım ve daha fazla güven anlamına

gelmektedir.595

Uçkan Geleneksel Devlet ile E-Devlet aşağıdaki tabloda belirtmektedir.596

GELENEKSEL DEVLET E-DEVLET

• Pasif Yurttaş Aktif Müşteri Yurttaş

• Kağıt Temelli İletişim Elektronik İletişim

• Dikey/Hiyerar şik Yapılanma Yatay/Koordineli Ağ Yapısı

• Yönetimin Veri Yüklemesi Yurttaşın Veri Yüklemesi

• Eleman Yanıtı Çağr ı Merkezi

• Eleman Yardımı Kendi Kendine Yardım/Uzman Yardımı

• Nakit Ak ışı/Çek EFT

• Tek Tip Hizmet Farklılaştır ılmış Hizmet

• Kesintili Hizmet Sürekli Hizmet

• Yüksek Hizmet Maliyetleri Düşük Hizmet Maliyetleri

• Verimsiz Büyüme Verimlilik Yönetimi

• Tek Yönlü İletişim Etkileşim

• Uyruk İlişkisi Katılım İlişkisi

• Kapalı Devlet Açık Devlet

Birleşmiş milletlerin 2001 yılında yapmış olduğu bir araştırmaya göre 169 ülkeden

%89’u internet ve bilişim teknolojilerini kullanarak kamu hizmetlerini internet ve web üzerinde

hızla kendilerini göstermelerine rağmen birçok ülkenin e-devlet uygulamalar ının bilgi verme

düzeyinden pek fazla ileriye gitmediği görülmektedir.Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi sadece

595 Uçkan,a.g.e.s.46596 a.g.e.s.47



117

• Vatandaşına daha etkin ulaşan devlet insanlara daha güvenli ve emin bir yaşam biçimi

sağlayabilecektir.

• Bireylerin devletle ilgili yapısal ve güncel bilgilere erişmesi kolaylaşacaktır.Böylelikle

vatandaşlar,gündemden ve sayesinde fikirlerini özgürce beyan etme f ı

rsatı

bulacaklardır.Yani e-devlet bir anlamda elektronik ortam üzerinde fikir alışverişi

sağlayarak daha katılımcı bir demokratik ortam yaratacaktır.

• Devlet ve vatandaş arasında coğrafi k ısıtlamalar yüzünden sağlanamayan iletişim ve

etkileşim farklı kanallar üzerinde son derece etkili bir biçimde kurulabilecektir.

• Uygulanacak e-devlet modeli sonucunda konuda şeffaflığın ve güvenirliğin çok daha

üst seviyelerde tesisi sağlanacak ve bunu sonucunda da devlet içersinde rüşvet ve diğer

yolsuzluklar ın oluşma riski azalacaktır.

• E-Devlet sayesinde sağlık,eğitim,altyapı gibi temel hizmetlerin ülkenin her yerine eşit

bir şekilde ve daha kolay ulaştır ılması mümkün olacaktır.

• Birçok kanaldan daha ucuz ve daha etkili hizmet sunumun yapılabilmesi

• Bürokrasinin azalması

• Vergi alan devletten vatandaşına kaliteli hizmet veren devlete geçiş

• Merkezi devlet anlayışı terk edilerek ,vatandaş odaklı bir yapılanma

•

Sabah 8 Ak şam 5 olarak bilinen kamu çalı

şma anlayı

şı

değiştirilerek 7/24 çalı

şan e-memurlar ın yetiştirilmesi

2.7.4.7 BİLGİ TOPLUMUNUN EKONOMİK YAPISI

Enformasyon toplumu kapitalist ve sanayi üretimiyle gelen merkezileşmenin

yayılımcılığının, standartlaşmasının eş zamanlı yığınsal üretimin ve sömürünün sona ermesine

tanıklık edecektir. Sanayi anlayışının egemen olduğu bir yapıya doğru değişim yaşayacaktır .598

Yeni ekonomide bilgi başlı başına bir üretim faktörü gibi işlev görmektedir. Görsel, yazılı,işitsel medyanın ve internet teknolojisinin hızlı gelişimi, yeni ürün, yeni mal, yeni piyasa

oluşturmada büyük kolaylıklar getirmiştir. yeni teknolojiler bilgi ve ile tüm maliyetlerini büyük

ölçüde düşürmüştür. Hızlı haberleşme ve iletişim uluslar arası piyasalar ın birbirine olan

duyarlılığını ve esnekliğini arttırmıştır. Bizatihi bilginin kendisi üretilen alını p satılan bir

ekonomik faaliyete dönüşmüştür.599 Sanayi sonrası ekonomi ulusal bir ekonomi olmakta çok

uluslar arası bir ekonomidir. Sanayi toplumunda üretim ve istihdam bak ımından ekonomide

önemli bir paya sahiptir. Bilgi toplumunda sanayi sektörünün ekonomideki payı azalmakta

598 Adıgüzel, age, s.45599 Ömer Demir, Küresel Rekabette Etkin Devlet, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003, s.72-73



118

hizmet sektörünün payı artmaktadır. Beşeri sermaye de bilgi toplumunun temel ekonomik

kaynağı haline gelmiştir.600Başka bir ifadeyle,bilişim teknolojisindeki gelişmelerle birlikte

,sanayi ekonomisi yerini bilgi ekonomisine bırak ırken ,ekonominin üçlü saç ayağı olarak

nitelendirdiğimiz üretim,tüketim,dağıtım ilişkileri ve ekonomik yapının tümü,bilgi temeli

üzerine yeniden yapılanmış ve bilgi rekabetin temel faktörü durumuna gelmiştir.601

2.7.4.8.BİLGİ TOPLUMUNUN SİYASAL YAPISI

Klasik temsili demokratik mekanizmalar yerini katılımcı, sivil toplum, gönüllü

kuruluşlar ve kamusal kurumlar ın, iş birliğine hatta ortaklığına dayanan yeni yapısal

dinamiklere bırakmıştır. Bu bağlamda bilgi iletişim teknolojileri ve yeni tekno-ekonomik

paradigmanın kamu yönetiminde ne devlete etkileri e-devlet ve yönetişim olarak belirlenmekte

ve bu dönüşümün yüzyıllık kamu yönetimi/siyaset bilimi ve demokrasi/bürokrasi ayr ımını

nasıl silikleştirdiği tartışılmaktadır.602 Bilgi toplumunun politik sistemi ortadan kalkacaktır.

Sanayi toplumundaki temsili hükümet sistemi ortan kalkacaktır. Sanayi toplumlar ında

sermayenin mülkiyeti ve kontrolü önemliyken bilgi toplumlar ında bilginin kontrolü ve

sahipliği önemli olacaktır.603 Enformasyon toplumunda karar verme mekanizmasının

merkezleştirmekten uzak bir niteliği olacaktır. Enformasyon toplumu böylece tüm yurttaşlar ın

daha fazla oranda bilgiye sahip olmasını ve daha fazla katılımını öngörür.604 Bu bağlamda bilgi

toplumu merkeziyetçilikten adem-ı merkeziyetçiliğe temsili demokrasiden katılımcı

demokrasiye geçmektedir.

Sanayi toplumunda sosyal sistem çekirdek aile iken bilgi toplumunda bireyin merkezi

kanuna yerleştiği değişik aile tipleri alacaktır. Bilgi toplumunda sosyal değerler değişime

uğramakta, bilgi toplumunda yalnızca iş görenlerin nitelikleri değil, çalışan nüfusun

çoğunluğunu oluşturan yar ı vasıflı iş görenlerin yerini teknik ve profesyonel iş gören sınıf ı

almıştır. Drucker bu yeni sınıfta “bilgi işçisi” adını vermektedir.605

2.7.4.9 BİLGİ TOPLUMUNUN KÜLTÜREL YAPISI

Toplumsal değişimler endüstri sonrası toplum ve bilgi toplumu kavramıyla ifade

edilirken, kültürdeki değişiklikler postmodern kavramıyla açıklanmaktadır. Bu anlamda

postmodern dönüşüm daha çok zihinsel ve düşünsel olgulara vurgu yapmakta ve toplumun

600 Dura, Atik, age, s.40601 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos-php 24.09.2006602 Nohutçu, agm, s.1603 Dura, Atik, age, s.55604 Adıgüzel, age, s.46605 Ersin Barutçu, Ayten Akatay, “Bilgi Toplumu ve Transformasyonel Liderlik” S.Ü Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, Sayı: 4, Konya, 2000, s.191

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos-php

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos-php



119

temelinde bir k ır ılma olduğuna işaret etmektedir.606 Postmodernizm sözcüğü genellikle çağdaş

kültürün bir biçimine göndermede bulunur, buna kar şılık postmodernlik terimi özgül bir

tarihsel dönemi çağr ıştır ır. Postmodernlik klasik hakikat, ak ıl, kimlik ve nesnellik

nosyonlar ından evrensel ilerleme yada kurtuluş fikrinden bilimsel açıklamanın

başvurulabileceği tekil çerçeveler, büyük anlatılar ya da nihal zeminlerden kuşku duyan bir

düşünce biçimidir. Postmodernlik Aydınlanma’nın bu normlar ına kar şı dünyanın olumsal,

temelsiz, çeşitli, iktidarsız, belirlenmemiş nitelikte ve bir dizi dağınık kültürlerden ya da

yorumlardan ibaret olduğunu belirtir, bu da hakikat, tarih ve normlar ın nesnelliği, doğanın

verili oluşu ve kimliklerin tutarlılığı hakk ında belli ölçüde bir kuşkuculuğu besler .607

Postmodernizm, bir çağ değişikliği yer alan değişimi yüksek kültür ile popüler kültür arasında

sınırlar ın yanı sıra sanat ile günlük yaşam arasındaki sınırlar ı da bulanıklaştıran derinlikten

yoksun, merkezsiz, temelsiz özdüşünümsel, oyuncul, türevsel, eklektik, çoğulcu bir sanatta az

ya da çok yansıtan bir kültürel üsluptur.608 Postmodernistler toplumsal hayatın en iyi “kar şıtı

olmayan bir dünya” olarak anlaşılabileceğini öne sürerler.609

Postmodernizm genel olarak modernizmin, modernizmin temel kavramlar ından biri

olan rasyonelliğin ve bilimsel temsil felsefesinin yadsınması olarak düşünülebilmektedir.610

606 Al, age, s.67607 Terry Eagleton, Postmodernizmin Yanılsamaları, (Çev: Mehmet Küçük), Ayr ıntı Yayınlar ı, İstanbul, 1999,s.9608 Eagleton, age, s.10609 Murphy, age, s.41610 Gencay Şaylan, Postmodernizm, İmge Kitabevi, Ankara, 1999, s.21



120

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİLİŞİM TEKNOLOJİLER İNİN KENTSEL SİSTEMİN

DÖNÜŞÜMÜNE ETK İLER İ

3.1 KENT NEDİR ?

İçinde bulunulan 21. yy’da hiçbir dönemde görülmemiş hızda toplumsal ,ekonomik , siyasal düzlemler başta olmak üzere hayatın tüm alanlar ında değişimlere tanık olunmaktadır;

sanayi toplumundan bilgi toplumuna ,moderniteden post moderniteye , fordist üretimden

postfordist üretime ,sanayi toplumundan bilgi toplumuna , ulus-devletler dünyasından ulusüstü

– ulusötesi dünyaya doğru oranlı dönüşümler yaşanmaktadır . Bu dönüşümde küreselleşme

söylemleri yükselirken, iletişim ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte dünya

homojenleşmektedir. Dünya bir yandan küreselleşirken yanı zamanda da yerelleşmektedir.Söz

konusu teknolojik gelişmelerle birlikte farklı kültürler yüz üstüne çıkarken , kendilerinitanıtırlarken ,aynı zamanda parçalanmaktadır.Yani yaşanan dönüşümde farklılıklar ın altı

çizilirken parçalanmakta aynı zamanda dünyanın tek bir yer haline geldiği söylemlerle

birleşmektedir.

Küresel ile yerelin geçişliliği ve etkileşiminin en yoğun yaşandığı mekânlar ise

kentlerdir. Kentler küreselleşme süreçlerinin en yoğun olarak yaşandığı yenidünya düzeninde

ulus-devletlerin modern dönemlere ait anlamlar ını ve fonksiyonlar ını yitirmeleriyle birlikte

ekonomik açıdan ana birimler olarak ortaya çıkmaya başlamışlardır. Çünkü özellikle 20.yy

başından itibaren dünya hızlı bir biçimde kentleşmekte ve dünya nüfusunun önemli bir bölümü

kentlerde yaşamaya başlamaktadır.611

Kent olgusu tarihin hemen her döneminde değişik anlama sahip olan dinamik bir

kavram niteliğindedir.Tarihsel gelişim içinde kentler sürekli olarak uygarlıkla eş anlamlı olarak

kullanılmış ,bu anlamda uygarlığın kentleşme ile geldiği ve var olduğu genel bir söylem haline

gelmiştir.İnsanlık tarihi boyunca,uygarlık kentlerle ilişkili bir kavram olarak gelişmiş ; kentler

çok belirgin hak ve hukuk kurallar ınca düzenlenmiş , korunan ortamında boy veren yeni bir

gelişme süreci olmuştur.Latince kökenli dillerde ’’ civilization ’’ kent anlamına gelen

611 http:// www.isguc.org/arc-viev.php?ex=210 24.04.2006

http://www.isguc.org/arc-viev.php?ex=210

http://www.isguc.org/arc-viev.php?ex=210



121

’’civitas’’ tan türemiştir.Arap kültüründe de yine uygarlık anlamına gelen medeniyet

kavramının kökenide ’’ Medine’’ dir 612

Bumin ‘ in ’’Demokrasi Arayışında Kent ’’ adlı eserinde belirttiği gibi kente pek çok

açıdan yaklaşılabilir.Kentin nüfus , üretim araçlar ı , sermaye , zevkler ve gereksinimler alanı

olduğunu belirtirken , k ır ın ise dağınıklık ve yalnızlık alanı olduğunu anlatır 613.Bumin’e göre

kentin kent olabilmesi için ’’mükemmel ’’ olmaması gerektiğini belirtir.Çünkü ’’ söz ’’ ün ,

diyaloğun ,farklılığın olduğu yer gerçek kenttir.Kusursuz bir uyum alanı değil , bir çatışma

alanıdır .Aynı şeyi düşünüp benzer işleri yapan insanlar ın değil , farklı düşünüp farklı işler

yapan farklı şeylerden mutlu olanlar ın bir araya gelmesiyle oluşur.614 Çukurçayır’ında ifade

ettiği gibi kent yaşam alanıdır, kültürdür , bilgidir , felsefedir , siyasettir , tarihtir , ekonomidir ,

insanın kendisini geliştireceği ve gerçekleştirebileceği biricik mekandır 615.Louis Wirth ‘e göre

kent , toplumsal bak ımdan benzerlik göstermeyen bireylerin oluşturduğu , göreceli olarak geniş

, yoğun nüfuslu ve mekanda süreklilik niteliği olan yerleşmedir.616

Keleş’e göre kent ise, sürekli toplumsal gelişme içinde bulunan ve toplumun yerleşme,

bar ınma, gidiş –geliş, çalışma, dinlenme ve eğlenme gereksinimlerinin kar şılandığı, pek az

kimsenin tar ımsal uğraşlarda bulunduğu köylere oranla nüfus yönünden daha yoğun olan ve

küçük komşuluk birimlerinden oluşan yerleşme birimidir 617.Bal ‘ a göre kent ise, sanayi ,

ticaret ve hizmet gibi ekonomik etkinliği olan tar ımsal ürünlerde dahil olmak üzere her türlü

ürünün dağıtıldığı , sınırlar ı belirlenmiş bir alanda yoğunlaşmış nüfusun sosyal bak ımdan

tabaka lastiği , mesleksel rollerin artarak farklılaştığı , dikey ve yatay hareketliliğin yaygın

olduğu , çeşitli sosyal gruplar ı bar ındıran , sivil toplum örgütlerinin etkinliklerinin gittikçe

arttığı , merkezi ve yerel yönetimi temsil eden , yönetsel kurumlar ın bulunduğu yerel ,

bölgesel yada uluslararası ilişki ağlar ına sahip ,heterojen bir toplumdur. Bunlar ın yanı sıra kent

ulusal olduğu kadar, uluslararası sosyo- ekonomik değişmelerin yaşandığı merkez olma

yönünün bulunmasıdır 618.

Murray Bookchın’e göre kent , en iyimser tanımla , bir eko – topluluktur. Bu gerçek görülmediği zaman modern çağın en ciddi fenomenlerinden biri olan gezegenimizin birçok

doğal özelliğinin yanısıra kentleride silip süpüren muazzam kentleşme fenomeni görmezden

gelinecektir.Kentleşme yalnızca tarihsel boyutu olan bir toplumsal ve kültürel olgu değil , aynı

612 A.Kadir TOPAL , ’’ Kavramsal Olarak Kent Nedir Ve Türkiye’de Kent Neresidir ’’ Dokuz Eylül Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , Cilt : 6 , Sayı :1 İzmir , 2004 , S .277

613 Kür şat Bumin , Demokrasi Arayışında Kent , İz Yayıncılık , İstanbul 1998 , S .112614 a.g.e , S . 60615 M .Akif Çukurçayır , Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi ,Yargı Yayınevi , Ankara , 2000 , S . 128616 Ruşen Keleş , Kentleşme Politikası , İmge Kitapevi 5. bask ı , Ankara , 1990 , S .75617 Topal , a.g.m , 286618 Hüseyin BAL , Kent Sosyolojisi , Turhan Kitabevi , Ankara , 1999 , S . 286



122

zamanda çok geniş kapsamlı bir ekolojik olgudur.Kentleşmenin topluma ve doğal dünyaya

kar şı duyarlılığımızda meydana getirdiği değişiklikleri inceleyebilmek bugünlerde daha büyük

anlam kazanmıştır.Bugün ekolojik düşüncenin modern insanlık durumunu kucaklayabilmesi

için kente ilişkin toplumsal bir ekolojiye ihtiyaç vardır , son tahlilde kent adı verilen eko –

topluluğun üyelerinin bir çeşit ’’ İkinci Doğa ’’ ( Bizim genellikte doğal devre olarak

canlandırdığımız ’’ Birinci Doğayla’’ uyum içinde varlık göstermiş olan insan yapısı bir doğa

) üretmek için birbirleriyle nasıl bir etkileşimde bulunmuş olduklar ının kavranması gerekir.

Çünkü kent sonuçta en gelişmiş durumuyla etik bir insan birliğidir ; etik ve toplumsal

nitelikteki bir eko –topluluk tur.Yoksa kent , yalnızca isimsiz sakinlerine mal ve hizmet

sağlamak için tasarlanmış yoğun yapıt bütünü değildir.Ona göre kentler , çevre için bir tehdit

olarak değil , çoğu kez doğayla denge içinde yaşamış , insanın doğal ve toplumsal mekan

duyusuna ilişkin bilincini keskinleştiren kurumlar oluşturmuş , ak ılcılığı korumuş , seküler bir

kültür yaratmış , bireyselciliği geliştirmiş ve kurumsal özgürlük şekilleri yaratmış ,görülmemiş

derecede insani , etik ve ekolojik bir topluluktur.619 K ılıçbay’a göre kent , birçok açıdan

tanımlanabilir , ana tarihsel ve toplumsal çık ış noktası olarak kendi kendini yöneten ve birarada

oturan bir topluluğun işgal ettiği ve bu işgalden ötürü iskan ettiği ve buna bağlı olarak

örgütlediği mekan demektir.620 Kentlerin hızla değişmesi ve gelişmesine paralel olarak

kentlerle ilgili ’’ yenilikçi –düşünen kent ’’ , ’’ sürdürülebilir kent ’’ gibi yeni kavramlar ın

ortaya çıktığı görülmektedir.Bu bağlamda yenilikçi ve düşünen kent , geri dönülemez ve

başıkonulamaz büyümesiyle , günümüzün sorunlar ı yumağı haline gelen kentlerden beklenen ;

sürekli öğrenen ve bilgiyi kullanabilen yaratıcı ve yar ışmacı kent olmasıdır.Bir bak ıma

geleceğin kenti olabilmesi için de ekonomik değer yaratma ve bu süreçte ahlaki değer ve

kurallar ı dikkate alma ,örgütlenme ve yönetim ilişkilerinde bizzat merkezde ve karar verici

olmayarak yönetimle birlikte karar alma , kaynaklar ı verimli kullanma , sektörel iş birliğini

sağlama ve sürdürebilme , kentte çok kültürlülüğün yarattığı tehtid ve f ırsatlar ı saptayarak

bunlar ı çeşitli projelerle iş birliğine çevirme , kentte bilgi toplumunu oluşturma , geçmişin ve bugünün bilgi ve tecrübelerini hedeflere ulaşmada kullanabilme ve son olarak sonucu alınmış

programlardaki başar ı ya da başar ısızlığın sorumluluğunu taşıyabilme ve yeniden

programlayabilme gibi özelliklere sahip olmalıdır.Ayr ıca , kentin canlılığı ve sürdürebilirliği

için yapılabilirlik için uygun sayısallık , çeşitlilik , kabul edilebilirlik , emniyet ve güven ,

ayır ıcı ve belirleyici olma , yenilikçilik , birliktelik ve sinerji , rekabetçilik ve örgütsel kapasite

619 Murray Bookchın , Kentsiz Kentleşme , ( çev : B , Özyalçın ) , Ayr ıntı Yayınlar ı , İstanbul , 1999 , S .10

620 Mehmet Ali K ılıçbay , Şehirler ve Kentler , İmge Kitabevi , Ankara , 2000 , S . 41



123

gibi 9 kriterin yardımcı olmakta , bu kriterler içinse ekonomik , sosyal , kültürel ve çevresel

olmak üzere genelde dört farklılaşma sistemi bulunmaktadır.621

3.2 SİSTEM KAVRAMI

Sistem , her biri doğrudan doğruya veya dolaylı olarak bir diğerine bağlı ve hiçbir alt

grubu diğerinden bağımsız olmayan , birbiriyle ilişkili elemanlardan oluşan bir gruptur. Buna

göre bir sistem , en az iki elemandan ve her eleman ile en az ayn ı dizindeki bir başka eleman

arasındaki mevcut bir ilişkiden oluşan mevcut bir bütündür.Sistemin elemanlar ı bağımsız alt

gruplara ayr ılması mümkün olmayan ve tamamen birbirine bağlı bir grup oluştururar.Bu

nedenle bir sistem her ne kadar büyük bir sistemin parçası olabilirsede bağımsız alt sistemler

halinde parçalara ayr ılamazlar. 622Başka bir ifade ile sistem kendisini oluşturan alt sistemler ve

parçalar arasındaki karmaşık etkileşim ve bağımlılık ilişkiler setidir.Sistemler ise , zaman

içerisinde kar şılıklı hareket eden birbirine bağımlı süreçlerin bir araya gelmesidir.623

Sistemci dünya görüşü , dünyayı üzerinde ve yak ınında olan her şeyin birbiriyle ilgili

bulunduğu bir organizma olarak görmektedir.Bu nedenle sistem teori ve yaklaşımı açısından

bütünü oluşturan parçalar ın sıradan bir şekilde bir araya toplanması değil , fonksiyonel bir

bütünlük oluşturacak şekilde birlikte çalışan parçalar ın bir araya getirilmesi önemlidir.Başka

bir ifadeyle sistem teorisi temelde nesnelerin durağan özellikleriyle değil , birbirleriyle ilgili

yapı ve kar şılıklı bağımlılık ilişkilerinin oluşumu ve bu ilişkilerden doğan sorunlarla ve

çözümlerle ilgilidir.Sistem teori ve yaklaşımının temelindeki bu düşünce bütünün kendisini

oluşturan parçalar ın toplamından farklı olduğu ve sadece parçalar ın değil ,parçalar arasındaki

ilişkilerin önemli olduğu , bu ilişkilerin olumlu veya olumsuz ilişkiye neden olduğu

varsayımına dayanır 624.

3.2.1 Sistem Yaklaşımının Özellikleri

Sistem yaklaşımı bir sistemi oluşturan öğelerin gerek birbirleriyle gerekse bu öğelerin

çevre ile ilişkilerini açıklayan kurumsal bir yaklaşımdır.Sistem gerek kendi içinde gerekse

değişen çevresiyle devamlı ilişkileri olan ve aralar ında güçlü bir etkileşim bulunan öğelerin

621 Topal , a.g.e , S . 287622 Emin D. Aydın , Değişen Bilgi Toplumu , Beta Yayınları , İstanbul , 1996 , S. 87623 Osman Bayri , ’’Konu Yönetim ve Örgütlenmesine Sistemsel Bir Yaklaşım ’’ , Çağdaş Konu Yönetimi I , (Ed .Muhuttin Acar , Hüseyin Özgür ) , Nobel Yayın Dağıtım , Ankara , 2003 , S .152624 a.g.e , S .151



124

birleşmesiyle oluşan ve belirli bir kimliği bulunan ir bütün olarak tanımlanır.Bir sistemde

önemli olan bütünü oluşturan öğelerin kendine özgü işleyişleri olması , fakat her birinin

etkinliğininde bir diğerine bağlı olmasıdır.625

3.2.1.1 Sistem – Alt Sistem İlişkisi

Sistem tanımından anlaşılabileceği gibi her sistem kendisini oluşturan alt sistemlerden

oluşur ve ondan etkilenir.Sistem yaklaşımı bir örgütün birbirini ve tüm sistemi etkileyen alt

sistemlerden oluştuğunu ve sadece bütüncül ve sinerjik bir çerçeve göz önünde bulundurularak

değerlendirilmesi gerektiğini ileri sürmektedir.Örgüt sistemi içinde birbiriyle en iyi şekilde

uyuşabilen alt sistemler , çeşitli k ıstaslara göre değerlendirilir ve seçilir , seçilen alt sistemler

tüm örgüt sisteminin optimal çalışmasını ve örgüt amaçlar ının gerçekleşmesini sağlayacak

şekilde sentez edilir.626

3.2.1.2 Açık ve Kapalı Sistemler

Her sistem belirli bir çevrede faaliyet gösterir.Eğer sistem ile sistemin içinde faaliyet

gösterdiği çevre arasında enerji , malzeme ve bilgi alışverişi varsa butür sistemler açık sistem

olarakadlandır ılır.Buna kar şılık sistem ile çevresi arasında yukar ıda ifade edildiği gibi bir ilişki

yoksa , sistem kapalı bir sistemdir. Biyolojik ve toplumsal sistemler açık sistem olmalar ına

kar şılık , mekanik sistemler kapalı sistemlerdir.627

3.2.1.2.1 Açık Sistem Özellikleri

Açık sistemin özellikleri şu şeklinde ifade edilmektedir.628

Girdi: Açık sistemle çevrelerinden ve bilgi alırlar. Örgütler çevrelerinden ham madde insan

gücü ve bilgi alırlar. Bunlar girdi adı verilir.

625 Orhan Gökçe ve Diğerleri , Kamuu Yönetimi Ders Notları ,Dizgi Ofset Matbaacılık , Konya , 2004 , S . 127

626 Bayri ,a.g.m , S .168627 Gökçe ve Diğerleri , a.g.e , S . 128628 Gökçe ve diğerleri,a.g.e, ss.128-130, Bayri, ,a.g.e, s. 166



125

Dönüşüm: Örgütler çevreden almış olduklar ı bilgileri bir araya getirerek ve işleyerek

dönüşüme uğratır. Bu dönüşüm sürecinde yeni ürün, hizmet ve bilgi vb. elde edilir.

Çıktı: Açık sistemler dönüştürme süreci sonucunda oluşturduklar ı ürünleri içinde

bulunduklar ı çevreye verirler.

Döngüsel Özellik : Açık sistemlerdeki madde, enerji ve bilgi alışverişi döngüsel bir nitelik

gösterir. Yani çevreye verilen ürünler ile sistemin etkinliği sona ermez. Kar şılığında yeni

madde ve enerji sağlayarak sistem etkinliğini sürdürür.

Negatif Entropi: Açık sistemler yaşamlar ın sürdürebilmek için entropiye kar şı durmak

zorundadır. Entropi herhangi bir sistemin evrenle birlikte düzensizlik ve bozulmaya olan

eğilimidir.

Feedback ( Geri Bildirim ): Herhangi bir sistemin uzmanlaşmış parçalar ı bilgi ve enerji,

yoluyla birbiri ile bağlantılıdırlar. Bu bağlantılar ya girdiden çıktıya doğru, ileri dönük

bağlantılı ya da sistemin veya bileşimin çıktılar ının yeni girdiler için kullanılmasıdır. Bu ikinci

bağlantı şekline geri bildirim denilmektedir. Geri besleme sayesinde sistem, faaliyetleri

değerleme ve gerekirse ayarlama olanağı bulur.

3.3 KENTSEL SİSTEM

Kentin bir sistem olarak ele alınması; bir yandan genel sistem kuramı ile onun yak ını

olan yöneylem araştırması, sistem çözümlemesi ve otomasyon gibi konularda son yıllarda

gelişmelere ve bu gelişimleri kentlere ve planlamaya uygulama çabalar ına boyut olmuştur.Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler bu gelişmeyi hızlandırmıştır. Kentler önceleri toprak

kulluma biçimleri ile ulaşım ağından oluşan belli bir anda durağan nitelik taşıyan sistemler

olarak ele alınmasından sonra her iki öğenin birbirini etkilemesinin kenti zamanla oluşan ve

gelişen bir sistem olarak görmeye zorlamıştır. Bu bağlamda kentin makineye benzer bir sistem

olarak görülmesinden vazgeçilmiştir. Bilişim teknolojilerindeki baş döndürücü gelişmeler

kentin şeklini, girdileri, dönüşüm sürecini ve çıktılar ı etkilemektedir.

20. yy. son çeyreğinden itibaren ortaya çıkan hızlı teknolojik gelişmelerin beraberindeyüksek düzeyde sosyo-ekonomik yenilenme sürecini tanımasıyla insanoğlu yeni bir çağın bilgi

çağının oluşmakta olduğunun fark ına varmıştır.



126

Nasıl ki; ortaçağ feodal tar ım toplumunu, sanayi çağı sanayi toplumunu ve sosyal sınıf

kavramının ortaya çıkar ırken bilgi çağı da kendi toplumunu oluşturmaya başlamıştır. Bu yeni

topluma bilgi toplumu denilmiştir 629. Kent bir işlemler bütünü olarak bir işlemler bütünüdür.

Birçok öğelerden oluşur. Sistemin parametreleri niteliğinde olan bu öğeler, girdiler, süreç ve

feedbacklerdir. Kent sisteminin siyasal, ekonomik ile ilgili alt sistemleri vardır.630 Nasıl ki

sanayi toplumuna geçişin önderliğini buharlı makineler oluşturmuşsa, bilişim teknolojisine

geçişi de bilişim teknolojisinin temelindeki bilgisayar gerçekleştirmiştir. Veriler aldığı

komutlara bağlı olarak yüklenen ve bunlar ı işleyerek problemleri çözen bilgisayarlar, çok kolay

ve hızlı biçimde, çok miktarda bilgiye ulaşılmasını olanaklı k ılmış, bu özelliğiyle de boyutlar ı

küçülerek toplumsal yaşamın her anına girmiştir. Bilgisayar destekli eğitim, bilgisayarlı

tasar ım ve saat gibi pek çok olan bilişim teknolojisinin sunduğu sınırsız olanaklardan yoğun bir

biçimde yararlanmaktadır.631

Etkileşerek sistem oluşturan öğeler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde ve burada gidecek

sistemin işleyiş yasalar ının soyutlanmasında en kolay, kestirme ve sağlıklı sonuç veren yöntem

sistemler arası ve sistem içi bilgi dolaşımının izlenmesidir.632

3.4. KENTSEL SİSTEMİN PARAMETRELER İ

3.4.1 KENTSEL MEKÂN

Kentler yol, köprü, elektrik jenaratörü, telekomünikasyon, bilgi sistemleri, konut ve

fabrika gibi fiziksel alt yapının en çok yoğunlaştığı yerler olarak kar şımıza çıkmaktadır. Bu

fiziksel altyapı insanlık evriminin ve tarihsel gelişmesinin bir yansıması olup, gelişmesinin

altındaki inisiyatif, kamusal ve ekonomik refahın sağlanmasıdır. Bir başka ifade ile altyapı sistemleri mal ve hizmetlerin etkili bir şekilde üretilip dağıtılmasında k ısaca insanın hayatı

üzerindeki kontrolünün yaygınlaştır ılmasında önemli bir role sahiptir. Kentin büyümesi ve

formu ile telekomünikasyon ve ulaşım sistemi gibi fiziksel altyapı teknolojilerindeki gelişmeler

629 Halil İ brahim Aydınlı, “Sosyo- ekonomik Sürecinde Belediyeler” Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2004, s.51630 Keleş, a.g.e. , s.112631 Aydınlı, a.g.e. , s.52632 Kuthan Fişek, Yönetim, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınlar ı No:437, Sevinç Matbaası, Ankara, 1979,

s.11



127

arasında tarihsel olarak çok yak ın bir ilişki bulunmaktadır. 633 Post-fordist dönüşüm kentin

mekânsal yapısı üzerinde etkin olmuştur. Bu süreç içinde bilişim ve iletişim teknolojilerinin de

etkisi ile endüstriyel bir kültürün ürünü olan ve fordis toplumda görülen optimal kuruluş ve

yerleşim yeri değişmeye başlamıştır. Sürecin gerektirdiği evde üretim, tele-coluna ve bilişim alt

yapısı aracı ile kentin mekânsal yapısı, kitlesel üretimin sembolü olan fabrikalar çevresinden,

üniversiteler, çeşitli akademik birimler ve erge kuruluşlar ına doğru değişmiştir.634

Küreselleşmeyle birlikte merkez ülkelerde dağılmış olan sermaye dünya ölçeğinde

hareket etme sürecine girmiş ve temel üretim birimleri bazı mekânlarda yoğunlaşmak yerine

dünya ölçeğinde uygun mekânlara kaydır ılmaya başlamıştır. Kentlerin küresel anlamda önem

kazanmasına neden olan hizmetler sektörün yapısındaki değişimle birlikte ekonomik ve sosyal

alanın yanı sıra kentsel mekânı da etkilemiştir. Küresel kentin üretici hizmetlerini meydana

getiren firmalar ın kendi ofis ve yer seçiminde daha esnek ve bağımsız hareket etme süreci

başlamıştır. Fiziksel açıdan ekonomik faaliyetler başlangıçta kent merkezlerinde yer seçmeye

özen gösterirken, üretim sistemlerinin, teknoloji ve ulaşım olanaklar ının gelişmesiyle birlikte

daha iyi ekonomik şartlar ın ve daha iyi yaşam koşullar ının olduğu çevreye doğru

yayılmaktadır. 635

3.4.2 KENTSEL EKONOMİ

Bilgi toplumu yeni meslek yapılar ı, yani üretim ilişkileri ve yeni sosyal yapılar ı ile

yoğun olarak bilginin üretildiği bir üretim sistem olarak kar şımıza çakmaktadır. Bilgi çağı

bilgiye dayalı sanayi, ihtisas emeği yoğun, bilgi yoğun, üretim biçimlerinin üstünlüğü dönemi

olacaktır. Bilgi toplumun ve bireyin bilgi üretmeye yönelten temel motivasyon kendini

gerçekleştirmeye yönelik başar ı olacaktır. Söz konusu başar ı yar ışı, başar ı rekabeti şeklinde

yerel seviyede değil, global seviyede gerçekleşecektir.636

633 Mehmet Marin, ‘Globalleşme Sürecinde Kent Ve Bölgeleri Mekansı Ekonomilerde Ki Rolü Ve Ekonomik

Coğrafya Eşitsizliği: Bir Yerleşim Kuramı Yaklaşımı’, Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu Cilt 2,

Mart 2004, S.21

634 Aydınlı, agm, s.67635 Nihal Seslier, Seniha Sultan Eryılmaz, ‘Kentler Arası Rekabette İstanbul’un Yeri ‘, Kentsel Ekonomik

Araştırmalar Sempozyumu, Cilt 2, Dpt, Mart 2004, S.237636Mustafa Kurt,‘Bilgi Toplumuna Geçiş ve Bilgi Toplumunun Ekonomik Yönü’ ,

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php.?nt=186 24.04.2006)

http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php.?nt=186




128

Bilgi çağında organizasyonlar arası rekabet keskinleşmekte değişim ve belirsizlik ivme

kazanarak baş döndürücü bir nitelik arz etmektedir. Bilgi çağı ile birlikte yaygınlaşan

küreselleşme ve uluslar arası rekabete açılma, yönetim ve insan faktörünü, çalışma normlar ını,

yani kurumsal hedef ve stratejilere doğru yönlendirmekte ve organizasyon içinde en tepe

yöneticiden en alt düzeyde çalışana kadar bireyi, çalışmayı, çalışma yaşamı ve ortamını

etkilemekte ve organizasyonlarda çalışan insan kaynaklar ından yeni çalışma profilleri

istenmektedir.637Sanayi toplumunda ekonomik yapı pazara yönelik mal üretimi, sermaye

birikimi, iş bölümü üretim ve tüketimin fabrika ve konut olarak ayr ıldığı, uzmanlaşma, arz-

talep ilkesi ve rekabet gibi unsurlarca belirlenmekteydi. Bilgi toplumunda maddi mallar ın

üretimi yerine bilgiye dayalı üretim, insani sermayenin esas kaynak olacağı, birlikte üretim ve

tüketimde paylaşımın olacağı, toplumsal yarar ı gözetmenin önemli olduğu ekonomik sistemi

oluşturacaktır. Ekonomik sistem, sanayi toplumunun mübadele ekonomisinden, bilgi

toplumunun sinerjik ekonomisine dönüşecektir. Bu durumda sanayi toplumunda üretim ve

fiyatlar ın değişmesi ilkesi yerini gerçekleştirilecek amaçlar ilkesine bırakacaktır. Amaçlar

ilkesi ortak amaç şeklinde toplumsal düzenin korunmasını sağlayacaktır 638.

3.4.3 KENTSEL SİYASET

Kişisel amaçlar ın önem kazanması gibi belli amaçlar için bir araya gelmiş sosyal

guruplar, politikadan doğrudan veya dolaylı belirleyici olacaktır. Şimdiden yaşanan birlikler

(dernekler, sendikalar, odalar v.b) şeklindeki örgütlenmeler bilgi toplumunda politik gücün

kullanımının yerleşerek katılımcılığa yönelmesine neden olacaktır. Geleneksel toplumun

mutlak ıyetçi kurallar ı sanayi toplumunda yerini ulusal meclisler ile yasama, yürütme ve yargı

şeklindeki şeklinde ki kuvvetler ayr ılığına dayalı parlamenter temsili- demokrasiye bırakmıştı.

Sanayi toplumunun bu yapısı yerel birim ve örgütlerin katılımı ile katılımcı demokrasiye

dönüşecektir. Parlamenter temsili demokraside katılım daha çok merkezi-ulusal düzeydegerçekleşirken, bilgi toplumunda katılım yerel düzeyde gerçekleşecektir. Ayr ıca katılım kitle

örgütleri ve birliklerin katılımı ile yaygınlaşacaktır.639

Keleş’e göre kentsel siyaset dar anlamda yerel düzeyde karar alma süreçlerini etkileyen

tüm etmenlerin incelenmesi konu edilmiş bir bilim dalı, geniş anlamda ise kentleşme sürecini

637 Adem Öğüt, ‘ Bilgi Çağında İnsan Kaynaklar ı Yönetimi’ Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek

Okulu Dergisi, Sayı: 2, Konya, 1999, s.157–158

638 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php.?nt=186. 24.04.2006) 639 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-gos.php.?nt=197. 24.04.2006)





129

ve yerel birimleri ilgilendiren bütün etkinlikler ve politikalardır.640Birçok düşünür kente

uygarlığın ve demokrasinin beşiği gözüyle bakmışlardır. Kent havasının insanlar ı özgür

k ıldığına ilişkin alman atasözü bu açıdan önemlidir.641 Günümüzde tüm dünya toplumlar ı

bulunduklar ı evrim sürecindeki noktadan çok hızlı dönüşüm ve değişim sürecine girmektedir.

Bu sürecin en önemli devindirici gücü bilgi ve bilgi teknolojileri almaktadır. Endüstri

toplumundaki bilimin yerini alan bu iki değişken yeni bir dönemin başlamasının en önemli

nedenidir. Süreç, her alanda meydana gelen hızlı değişmelerin stratejisi kaynağı

oluşturmaktadır. Yeni toplum hem bir endüstri toplumunun hem modern hem kapitalist

toplumun birçok özelliklerini bu teknolojilerin gücüyle birleştirmiştir. Yeni toplumla birlikte

siyaset de dönüşüm geçirmektedir. 642

3.5 KENTSEL SİSTEMİN DÖNÜŞÜMÜ

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kentin arazi kullanım planlamasına, ekonomik

gelişmesine ve çevre politika ve planlar ına entegrasyonu giderek önem kazanan bir konudur.

Kentsel yönetim ve gelişim taleplerini şekillendirme bağlamında bilgi ve iletişim teknolojileri

dünyanın çeşitli yerlerinde önemli bir strateji geliştirme aracı haline dönüşmeye

başlamıştır.Dünya hızla kentleşmekte ve giderek gelişmiş telekomünikasyonda medya ve

bilgisayar teknolojilerine bağımlı hale gelmektedir.Küresel telekomünikasyon ve ulaşım

ağlar ına parelel olarak dünya kentleri ekonomik,kültürel ve alt yapı alanlar ında birbirine daha

fazla entegre olmaktadır.Bugünde kentler modern toplumlar ın ekonomik,kültürel ve sosyal

dinamiklerini şekillendirmede hakim rol oynamaya devam etmektedirler.643

Yeni Teknolojileri ilk olarak üretim sürecinde yani ekonomide kullanılır.Bu dönüşüm

yeni iş bölümü ve uzlaşmalara neden olur,yeni meslekler doğar.Teknolojinin sosyal alandaki

yansımasıyla ortaya çıkan meslekler ve sosyal tabakalar örgütlenerek toplumda kendiağırlıklar ını hissettirmeye başlar ve yeni gelişen siyasal gruplar ın siyasal mücadelesi ortaya

640 Ruşen Keleş, Yerinden Yönetim ve siyaset, Cem Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 131

641 a.g.e, s. 102642 Nimet Ömür, ‘ Bilgiye Dayalı Toplumsal Yapılara dönüşüm Sürecinde İletişim Fakülteleri’, M.Ü. İletişim

Fakültesi Yayınları, 1, 2001, s. 23

643 Koray Velibeyoğlu,’Bilgi Teknolojileri Destekli Kentsel Gelişme Stratejileri’ Yapı Ve Kentte Bilişim’ 04

‘Kentte Dönüşüm’3. Ulusal Kongresi , Dumat ofset Matbaacılık,Ankara,2-3 Aralık 2004,S.53



çıkar.Sosyal alanda özgür ve eşitlikçi bireyler ortaya çıkmış,ulus-devlet parlamenter yapı ve

demokrasinin doğmasına yol açmıştır.Teknolojik dönüşümün en son yaşandığı alan ise kültürel

alandır.Bireyler sahip olduklar ı değer,kuram ve davranış kalı plar ını korumak isterler.Bu

nedenle teknolojik yenilenmeler kültürel alanda gecikmeli olarak yansır.Teknolojik yenileme

ile ortaya çıkan değişim süreçleri her toplumda toplumun yapısal özelliklerine bağlı olarak

farklı sonuçlar ortaya koyar.Örneğin yeniliğe,değişime açık toplumlarda teknolojik yeniliğin

etkileri daha hızlı ve daha etkin bir biçimde görülebilir.644

3.5.1 BİLGİ KENTİ

Kent bir bilgidir, kültürdür, felsefedir, tarihtir, ekonomidir yasam alanıdır. İnsanın

kendini geliştirebileceği ve gerçekleştirebileceği biricik mekânlardır.645 Gelişen teknoloji ve

üretim sisteminin etkisiyle dünyanın bütün yüzeyi kent haline gelmiştir. Dolayısıyla dünya

tümüyle kentleşmektedir.646 Dünyadaki yeni yapılanmada kentlerin \ değişen rolleri ve kültür

örüntüleri çerçevesinde. önemli olan kentteki f ırsatlardan / yararlanmayı, uzlaşma ve yaşayarak

öğrenmeyi sağlayacak mekanizmalar ın kurulmasıdır.647 İnsan sürekli olarak çevresinden,

içinde yaşadığı koşullardan etkilenmekte bu etki insanı içinde yaşadığı koşullar ı anlamaya

itmektedir. Bunun sonucunda da bilgi düzeyi gelişmektedir. Kazanılan yeni bilgiler yaşamdaki

yansımalar ını bulmaktadır. İnsanın yaşamına uyguladığı bilgi ve yetenek sürekli gelişmektedir.

Bugün endüstri toplumu yerini farklı karakteristiklere sahip enformasyon itine

bırakmaktadır. Bu bir derece değil, nitelik fark ıdır. Farklı değerler dizisi dayanan yeni

toplumda fabrika ve maddi üretim, toplumun temel ekseni olma özelliğini yitirmekte yerini

sembolik unsurlar ın önem kazandığı bilgi üretim merkezi önem kazanmaktadır.648

Bilişim teknolojisine dayalı olarak kullanıcının üretebildiği bilgi artmakta

ve bilginin birikimi sağlanmaktadır. Birikmiş bilginin sinerjik etkisi bilgi üretimi ve

bilgiden yararlanmayı daha da hızlandır ıyor.649

Hızlı bilgi artışı günümüzde hızlı değişme ve gelişmelerin tüm boyutlar ıyla 644 Faruk Kocacık,’ Bilgi Toplumu ve Türkiye’ C.Ü Sosyal Bilimler Dergisi,Cilt:27, No:1, Mayıs 2003,s.3

645 Çukurçayır,a.g.e.,s.118646 Rana A.Aslanoğlu,Kent,Kimlik ve Küreselleşme,Asa Kitabevi,Bursa,s.99647 Aslanoğlu,a.g.e,s.98648 Şaylan,a.g.e,ss.95-99

130

649 Bozkurt,a.g.e,s.35



yaşam yansımasına yol açmıştır.650ToffIer'in Üçüncü Dalga. Bell'in " sanayi - ötesi

toplum", masuda'nın "bilgi toplum" ya da "Global Bilgi Toplum"" olarak adlandırdığı

bireysel ve toplumsal ilişkilerin yeniden tanımlandığı bu yeni dönemde 651 tüm

paradigmalar değişimi, sürekli ve hızlı değişimin egemen olduğu toplum biçimi var

olmuştur.652 Bilgi toplumu bilginin kullanımının yaygınlaştığı ya da bilgiye ulaşmasının

kolaylaştığı bir toplumdur.653 Bilgi toplumu, bilgisayar teknolojileri sayesinde

enformatik değerlerin üretildiği, bilgi kaynaklı beşeri sermayenin kullanıldığı teknolojik

alt yapının belirleyici olduğu, geleneksel metotlar ın terk edilerek yerini elektronik

tabanlı faktörlere bıraktığı herkesin bilgi üretimine katk ıda bulunduğu, bireylerin hem

üretici hem de tüketici olduğu günümüz insanını her yönüyle etkileyen bir süreçtir.

Dolayısıyla bilgi toplumunda değişmeler çok hızlı olmaktadır.654

Kültürün değişmesinden, tele-kent. tele-ev ve bilgisayar esaslı mübadeleye kadar

pek çok yeniliğin ortaya çıkmasına yol açan yeni teknolojilerin etkilemediği alan

kalmamıştır.655 Bu bağlamda kent tiplerini belirleyen en önemli etken

teknolojinin gelişme düzeyidir.656

Bilgi toplumunun itici gücü bilgi ve bilgiyi işleyen bilgisayarlar oluyordu.657

Önce savunma amaçlı olarak geliştirilen bilgisayarlar, daha sonra akademik alanda bilgi

üretimi ve saklanması amacıyla kullanılmış. 1980'lerden sonra ise yaygınlaşan ve

ucuzlayan bilgisayarlar ın üretimi ve dünya çapındaki iletişim ağlar ı (www) ile de

dünyada milyarca insanın hayatını derinden etkilemiştir. 1998 yılı itibariyle dünya

genelinde 200 milyon kadar olan PC sayısının 2005 yılına dek bir milyar ı geçeceği

tahmin edilmektedir. 2001 yılı itibariyle de dünyada internete bağlı bilgisayar sayısı 109

milyonu, kullanıcı sayısı da 410 milyonu bulmuştur.658

650 Lyortord,a.g.e,s.20651 Akgün,a.g.e,s.66652 Kutlu,a.g.e,s.s.29653 Ökmen.a.g.e,s.281654 A.g.e,s.260655 www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)656 Ökmen,a.g.e,s.260657www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)

658 Akgün,a.g.e,s.65

131

http://www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html






21 y.y'da yeni elektronik dünya varlığını kanıtlamıştır. Bu elektronik dünyada

işlemler hızlı, ucuz ve daha iyidir. Artık bilgi parmaklar ın ucundadır.659Bilgiye ulaşmak

ve paylaşmak hiçbir bu kadar kolay olmamıştır. Artık "çevrimiçi" ansiklopediler,

elektronik sözlükler, bilgi kanallar ı ve günlük siyasal gelişmeler elimizin altında ve

sadece bir klik ötemizdedir.660 Sanayileşmeyle birlikte kentler bir bütün olarak

toplumsal ilişkiler bağlamında yeni bir konuma geçmiştir.661 Çağdaş kentleşmenin en

önemli özelliklerinden biri nüfusun belli merkezlerde yoğunlaşmasıdır. Kentsel

nüfusun büyük bir çoğunluğu nüfusu 10 binin üzerindeki kentlerde yaşamaktadır. Eş

zamanlı olarak hızlı bir metropolitenleşme söz konusudur. Kent yaşamı egemen yaşam

biçimi olmaya doğru gitmektedir.662

Günümüz dünyasında network ağına dâhil olmuş topluluklar hızla

genişlemektedir. Fiber-optik ve kablosuz networklar dünya ticaretinde yeni ufuklar

açmakta, Çin hükümeti milyarlarca dolarlık yatır ımlarla 2010 yılında 12 ayr ı kentte

faaliyete geçmesi öngörülen teknoloji haritası bölgelerin inşasına yönelmektedir.

Bireysel ticari zeminler ortadan kalkarak yerlerini 24 saat 365 gün durmaksızın çalışan

küresel piyasalar bırak ıyor. Bu bağlamda dünyayı tümüyle değiştiren başkalaşımın

çekirdeği bilgidir ve giderek daha şeffaf hale gelmektedir.663

3.5.2 KÜRESEL KENTLER

Kentler bilim ve teknolojinin ilerlemesi ,küresel ekonomik güçlerin

kuvvetlenmesi, üretimin globalleşmesi,uzmanlaşma ve bilginin paylaşımı ile büyük

ölçüde değişmektedir.Küreselleşen dünyada sermayenin yoğunlaştığı belirli kentler

dünya çapında ekonominin örgütlenmesinde çok önemli rolü olan ‘küresel kentler’

olarak adlandır ılmaktadır.Castells’a göre finansal pazarlar ın ve kuruluşlar ın yeniden

yapılanmalar ı,altyapının varlığı sermaye ak ışında bilgilenme ve karar verme sürecinde

rol oynayan organizasyonlar ın oluşumu sermeyenin hareketliliği ve buna bağlı olarak

659 Kutlu,a.g.e.,s.28660 Akgün,a.g.e.,s.65661 www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)

662

Ökmen,a.g.e.,s.65663 Kutlu,a.g.e.,s.31-32

132





sosyo-ekonomik yönden kentlerin yapısını etkilemiştir.Küresel kentler olgusu bu

oluşuma bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.664

Küreselleşme ile birlikte artan rekabet ve yar ış ortamı gittikçe hızlanankentleşme olgusu ile birleşince yeni sürecin temel öznelerinden biri olan yerel

yönetimleri buna uygun örgüt yapılar ı ve işleyiş sistemleri geliştirme zorunluluğu ile

kar şı kar şıya bırakmıştır.Yeni süreçte yerel yönetimler bir yandan mevcut hizmetleri

daha iyi ve yaygın biçimde sunma yükümlülüğünde kalırken,diğer yandan da yeni ve

farklılaşan kentsel hizmetlere olan talebi ve ihtiyacı kar şılamaya çalışmaktadır.665

Yüzyıllar boyunca kent için en önemli altyapı kent duvarlar ıydı. Duvarlar ticaret,

kapısına ve yönetim gibi işler için güvenilir bir çevre yaratıyordu. Kentler evrim

geçirdikçe teknoloji daha erişilir hale geldikçe yeni etkinlikler doğdu. Tarihte kentler

ticaret merkezleri olarak gelişmiştir. Yeterli ulaşım, servis ve üretilebilenlerin dağıtımı

için insanlar ın bir arada olmalar ı gerekiyordu ama yaşananlar ve gelişmeler kentlerin

fiziksel olarak ayr ı olmalar ına olanak sağladı. Bugün yeni bilgi ve iletişim teknolojileri,

ekonomik etkinlikler arasında daha yak ın ve kolay bağlantılar yaratarak artık fiziksel

olarak birbirinden uzakta olmalar ına olanak sağlıyor. Yeni iletişim sistemleri bütün

kurallar ı değiştiriyor. Yani kent içinde olmak yeterlilik için gerekli değildir.666Bilgi ve

iletişim teknolojileri küreselleşmenin de fiziki alt yapısını oluşturmuştur.667 Günümüzde

ileri teknoloji kullanımı ve küresel yeniden yapılanma kentlerin önemli dönüşümler

geçirmesine yol açmıştır.668 Yeniden yapılanmada göze çarpan küreselleşme sürecinin

hız kazanmasıdır.669

Küreselleşme süreci ve buna paralel olarak gelişen küresel bilgi ve iletişim ağlar ı

yerelin yeniden tanımlanmasını gerektirmektedir.670 Küreselleşme sürecinde bilgi

664 Şenlier,Eryılmaz,a.g.m.,s.233665 Aydınlı,Akdeniz,a.g.m.,s.203666 http://www.tubitak.gov.tr/dergi/98/ocak/gelecegin.html.(12.12.2003)667 Akgün,a.g.e.,s.66668 www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)

669

Akgün,a.g.e.,s.66670 http://www.woldacademy.org/meetings/index.html (10.11.2003)

133


http://www.woldacademy.org/meetings/index.html

http://www.woldacademy.org/meetings/index.html




üretim sürecine yardımcı bir faktör olmaktan çıkmış, bilgi üretimin kendisi bir endüstri

haline gelmiştir. Küreselleşme, uluslararası iletişim ağlar ı, ekonomilerin bütünleşmesi

ve kültürlerin bağlantısı ile alakalıdır. Yerelin içinde küreselin fark edilmesi ve yerelin

küresel düzeyde inşasıdır. Giderek küreselleşmeyi uzak yerleşimlerin birbiriyle

ilişkilendirdiği. yerel oluşumlar ın millerce öteki olaylarla biçimlendirildiği dünya

çapındaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması olarak tanımlıyor. Yani küresel süreçte

yerel inşa edilmektedir.671 Kentsel tasar ımlar ın yeni projelere dahil edilmeye başlanması

21 yy'da kent tasar ımını küresel bir resmiyet kazandığını gösteriyor. Bugün

küreselleşmeyle dünyada ne oluyorsa bunun izdüşümlerini yerel düzeylerde de görmek

mümkündür.672 Çok boyutlu ve son derece hızla değişen küreselleşme sürecinde dünya

küçülürken bir yandan parçalanmakta farklılıklar ın altı çizilmektedir. Yerel dönüşümküreselleşmenin bir parçasıdır.673 Gelişen ülkelerde bazı kentlerin nüfusu her sayıda bir

ikiye katlanmaktadır. Yapılan tahminlere göre dünyanın en büyük on kentinden çoğu

gelişen ülkelerde olacaktır. Küresel ekonomi içinde ulusal ekonominin sınırlar ının

geçirgenliğinin artması, yeniden tanımlanması kentlerin önemli ekonomik ve politik

aktör haline gelmelerine yol açmaktadır. İletişim teknolojileri, bilgisayar ve uydu esaslı

iletişim ağlar ı kentsel dönüşümü hızlandırmaktadır.674 21 yy'da kendilik küresel bir

süreçtir.675

Küreselleşme kar şıt bir etki olarak fakat yine küreselleşmenin bir parçası

olarak yerelliği dolayısıyla da kentleri odak noktasına dönüştürmektedir. Bu süreçte

küresel olanla yerel olanının geçişliliğin den söz edilmektedir.676

3.5.3 YENİDEN TANIMLANAN KENT

Dünya, çok hızlı ve çok kolay kavramsallaştır ılamayan bir gelişim ve dönüşüm

sürecine girmiş olduğunu belirtmiştik.20 yy’ın başlamasıyla ilerleme insanlar ın

alışkanlıklar ını ve kafalar ını değiştirirken, kentlerde de büyük değişimlere yol açtı.

671 http://www.kutuphane_uludag.edu.tr/pdf/html (10.11.2003)672 http://www.uzaklar.dc/html/bır_synfsol.mevzilenme_mekan.html(10.11.2003)673 Aslanoğlu,a.g.e.,ss.124-126674 www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)

675

www.geocities.com/dersnotları/sosyoloji/kent/html(10.11.2003)676 Çukurçayır,a.g.e.,s.92

134

http://www.kutuphane_uludag.edu.tr/pdf/html



http://www.kutuphane_uludag.edu.tr/pdf/html



Coğrafya ve mekân kalı plar ının değişmesi yönetim kavramının yeniden tanımlanmasını

ve yeni örgütlenme nedenleri aranmasını, gerektirdi. 21 yy'da kentlerin planlanması

teknoloji-çevre-birey-toplum ilişkilerinin yeniden tanımlanmalar ına ve bu ilişkileri

kapsayan yeni mekân kurgular ına dayanıyor. Kentlerin rolleri de yeniden tanımlanırken

her kent yeni bir uygarlık projesi merkezi olmaya hazırlanıyor.677 Birleşmiş milletlerin

"Kentsel Binyıl" (urban millenevm) olarak tanımladığı yeni binyıl kentleşme konusunda

yeni dinamikleri beraberinde getirecektir.678 Hızlı bir kentleşme süreciyle yak ın bir

gelecekte nüfusun yar ısı kentlerde bar ınacaktır.679

Topluma kazandır ılan her yeni buluş ve ilerlemeyle toplumsal yaşam değişik

düzeylerde kolaylaşıyor. Bu süreçler içinde daha önce hayal edilemeyen birçok yeni

araç yapı kente kazandır ılmaktadır. Böylece bireylerin günlük rutin işlere ayırdıklar ı

zaman azalırken özel yaşamlar ına zaman ayırma olanaklar ı artıyor. Yaşam pratikleri bu

şekilde değişirken hem kentte mekânın yeni kullanış biçimlerini Ortaya çıkar ıyor. Hem

de mevcut arazi kullanış biçimlerinin yeni önceliklere göre değiştiriyor.680

Teknolojinin ekonomik, politik ve toplumsal hayatı bu şekilde dönüştürme

potansiyeli olumlu- olumsuz yönleriyle yaygın bir biçimde tartışılmasını da beraberinde

getirmektedir.681

3.5.4 YARIŞAN KENTLER

Günümüz küreselleşme sürecinde karar alma mekanizmalar ındaki dönüşümün

mekândaki yansıması, küresel kentlerdir.682 Günümüz post modern kentinde dikkat

çekici vurgu küresel ağ tanımı içerisinde yar ışmacı kentlerdir.683

677 http://biltek.tubitak.gov.tr/dergi/98/ocak/gelecegin/html(10.11.2003)678 Gönül Tankut,Yeniden Tanımlanan Kent,Bilim ve Teknik Dergisi Eki,Aralık,2002,s.1115679 http://www.aydınlanma.1923.org/sayi/34/34_03.html.(10.11.2003)680 Tankut,a.g.m.,s.6681 Mete Yıldız,’’Yerel Yönetimlerde Yeni Bir Katılım Kanalı Olarak İnternet’’Çağdaş YerelYönetimler Dergisi,Cilt:8,Sayı:4,1999,ss.144-156682

Tankut,a.g.m,ss.1-15683 http://www.aydınlanma.1923.org/sayı/34/34_03.html(10.11.2003)

135



Bu bağlamda piyasa mekanizması içerisinde yar ışan ekonomik aktörler gibi.

Kentler de uluslar arası ekonomik sistem içerisinde öncelikli konuma gelmek için

yar ışırlar. Bu yar ışın sebebi ise, küresel metropoller arasında ekonomik, politik ve

kültürel anlamda belirleyici ve karar verici konuma gelmek içindir. Bu yar ışta

kazananlar arasında Londra. Newyork, Paris, Tokyo, Sydney gibi metropoller vardır. Bu

metropoller değişen taleplerde hızlı yanıtlar verebildikleri oranda Lider — kent

oluyorlar.684

Kentlerin küresel metropol olmasını sağlayan nedenler şunlardır:685

• Sermaye ve üretimin kontrol edildiği merkezle olmalar ı

• Üretme ilişkin buluş ve teknolojilerin geliştirildiği merkezler olmalar ı

• Bilgi çık ış sisteminde uzmanlaşmış organizasyonel yapıya sahip merkezler

olmalar ı

• Ulaşım açısından önemli üstünlüklere sahip merkezler olmalar ı

• Dünya ölçeğinde iş yapan firmalar ın, dünya ekonomisine etki eden borsalar ın,

haberleşme, emlak, pazarlama ve sigorta şirketlerinin aldığı merkezler olmalar ı

• Finans kurumlar ını uluslar arası organizasyonlar ın önemli üretim faaliyetlerininve çok uluslu şirketlerin yönetim birimlerinin yoğunlaştığı merkezler olması.

• Bütünsel kapitalist güç ilişkilerinin ve buna bağlı olarak ekonomik, politik ve

kültürel ilişkilerin kontrol edildiği merkezler olmalar ı. Sonuç olarak

modernizmin makine imgesiyle özdeşleştirdiği kent yeni binyılda bilgi kente

dönüşmüştür.686

684 Tankut,a.g.m.,s.7685 www.bilgiyonetimi.org/bt_istanbul.html (10.11.2003)

686 Tankut,a.g.e.,s.6

136





Dijital kenti tanımlayan iki özellik var.693

1) Bir kentin bir baştan bir başa dijital teknoloji ile biçimlendirilmesi alt yapının

dijital teknoloji uygulamalar ıyla yeniden yapılandınlmasıdır.

2) Kentin ekonomik iletişim, telekomünikasyon yönetim ve siyaset gibi işlevlerinin

dijital teknoloji taraf ından biçimlenmesidir.

Dijital kent uygulamalar ı

internet üzerinden sadece bir web sitesinin faaliyetegeçmesi değil bütünsel bir dönüşüm hareketidir.694 Toplumu yönlendirme eğitim, kent

planlama iş olanaklar ı, afet ve kriz yönetimi, sosyal devlet çalışmalar ı gibi alanlarda

dijital kentten faydalanılmaktadır.695 Daha da genişletecek olursak haritacılık, tar ım,

çevre, sigorta, medya, savunma, telekominikasyon, yerel yönetimler, ormancılık, petrol,

enerji ve alt yapı. ulaştırma, doğal kaynaklar, emniyet, emlakçilik gibi olanaklarda

faydalanılmaktadır.696

Dijital kente dünya yüzeyinde herhangi bir noktaya bağlı olmayan kent de

denilmektedir. Yerleşimler fiziksel olarak betondan, çelikten değil, sanal olarak

yazılımlarla inşa edilecek ve kapılar, caddeler yerine internette birbirine

bağlanacaktır.697

Dünyadaki bilgi toplumuna geçişte yalnızca yaşantımızı değiştirmekle kalmıyor,

yak ı

n çevremizin devletini, yerel yönetimleri de kendi alanlar ı

nda kolaycaşeffaflaştır ıyor, demokratikleştiriyoruz.Ak ıllı kentlerin oluşumu için tüm dünyada

olduğu gibi özellikle yerel yönetimlerin integral, yatay yaklaşıma zorunlu görünüyor.

Dijital kent imajının pekiştirilmesi, kent sakinleriyle iletişim ve katılımcılığın

yükseltilmesi, e-demokrasi yolunda, e-referandum yolunda geniş tabanlı bir e-yerel

693 Çukurçayır,a.g.e.,s.124694 http:/www.digitaldevlet.com/haber_gorus/php(10.11.2003)695 Çukurçayır,a.g.e.,s.125696

http://www.sieurasio.com.tr/c_imp(12.12.2003)697 http:/www.biltek.tubitak.gov.t/dergi/98/ocak/gelecegın.html(10.11.2003)

138



yönetimin izlenmesi gerekecektir. Kentler düzeyinde fizik ve sanal buluşma

platformlar ını kent yönetimleri taraf ından eş güdümlenmesi gerekliliği bilgi kentlerinin

özünü açan bir çalışmadır.698 Dolayısıyla bir kenti düşündüğümüzde o kenti yöneten

kurumlar ve ilişkiler göz önüne alınacaktır.699

3.7 DİJİTAL KENTİN KAPSAMI

Dijital Kent kapsamındaki konular ı Çukurçayır şu şekilde tasnif etmiştir.700

3.7.1 Bilgilendirme amaçlı hizmetler

• Kentsel Bilgiler ( Tarih, istatistik, kent planı vb)

• Güncel Bilgiler (Hava Durumu, güncel haberler)

• Bulvar Türü Bilgilendirmeler ( sinema, tiyatro, restaurant, turizm)

• Ekonomik Sektörle ilgili Bilgiler (istatistik, ilgili kamu kurumlar ı)

• Kamu kurumlar ıyla ilgili Bilgiler (adresler, çalışma saatleri, telefon, faks..)

• Kamuoyu açıklamalar ı (meclis çalışmalar ıyla ilgili bilgiler, bütçe, seçim

sonuçlar ı, demokrasinin bağlantısı, geliştirilmesi ile ilgili çalışma)

• Kentdaşlar ın internet bağlantısı ve kullanıcıyla ilgili çalışmalar ı ( internet-

cafelerin ve internet kullanımının yaygınlaştır ılması)

3.7.2 İletişim Amaçlı Hizmetler

• Arama motorlar ına yer verilmesi (Bilgilere anahtar sözcüklerle ulaşılması)

• Elektronik etkileşim ve iletişim olanaklar ını sunulması (e-posta), şikâyetlerin

ulaştır ılabilmesi. Başkana mesaj)

• Elektronik Başvuru ve taleplerin gerçekleştirilmesi (Dilek verebilme,

rezervasyonlar, inşaat, ehliyet başvurular ı)

• Çeşitli kentsel ve yönetsel konularla ilgili anketlerin oluşturulması

698 http://www.tbd.org.tr/sayi83/dosya10.html(10.11.2003)699

Cs.comu.edu.tr/tainn03/conference_program.html.(12.12.2003) 700 Çukurçayır,a.g.m,s.125

139



3.7.3 Halk Katılımını Sağlayacak Hizmetler

• Katılım (Kentdaşlar için tartışma forumlar ı, kentle ilgili bütün sorunlar ın

çözümüne ve tartışılmasına katılabilmek olanaklar ı)61

• Mannheim Belediyesi’nin hazırladığı dijital ortamda yer alan konular şöyledir.

• İnternet Belediye ile ilgili bilgiler

• Online kütüphane hizmetleri ile ilgili bilgiler

• Kimlik Pasaport Başvurusu

• Kayı p haberleri

• Özel oto sahiplerine park yeri için başvuru olanağı

• Kente yeni taşınanlar için bilgiler

• Ev değiştirme ile ilgili bilgiler

• Belediye meclisi ile ilgili bilgiler

• Danışma merkezi

• Partilerin meclisteki çalışmalar ıyla ilgili bilgiler

• Belediye birimleriyle ilgi li bilgiler

Hiedelberg kentinde de yurttaş boyutlu birçok konu internete taşınmıştır. Bunlar

çevre, toplum, farklı toplumsal kesimler, kentsel gelişme, sürdürülebilir kent

yönetimleri, sürdürülebilir kalk ınma, kadınlar ın kentsel alanlardan yararlanma,

kar şılaştıklar ı sorunlar ın üstesinden gelmeleri gibi birçok konu internete taşınmıştır.701

Gelsenkirchen kentinde 1997"de başlatılan projede dijital kentin kapsadığı konular ise

şöyledir:

• Arama kataloglar ıyla kamu kurumlan k ılavuzu

• Kamu kurumlar ının çalışma saatleri

701 a.g.m.,s.142

140



Kamu hizmetlerinin haftanın 7 günü günde 24 saat boyunca kesintisiz daha kolay

ucuz ve etkin bilgi verme olanağı amaçlanıyor.Ortaya çıkan sanal topluluklar

aracılığıyla hak ve özgürlükler, kalk ınma projeleri, yönetim platformlar ı, yolsuzluk

denetimi gibi sayısız konuda, etkili ve ses getirici faaliyetler gösteren yeni sivil toplum

örgütlenmeleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.707

Dijital kent uygulamalar ından beklentiler iki türlüdür. İyimser beklentileri

paylaşanlar daha etkin, şeffaf bir yönetim sistemi oluşacağını, demokratik katılımın

artacağını ummaktadırlar. Kötümser olanlar ise internetin birer denetim aracı olmasının

ve özel hayat müdahalesinin önüne geçimlesin talep etmektedirler.708

3.10 DİJİTAL KENTTE YURTTAŞ

Artık modern kentli e-belediyecilik sayesinde imar planlar ı, encümen

toplantılar ı, yol, su, telefon, elektrik, sinema, konser, maç biletleri araba park yerlerini

her türlü ruhsat bilgilerini artık oturduklar ı yerden öğrenebilmektedirler. Daha önce

vatandaşın zamanını harcayarak yapmak zorunda olduğu işleri artık oturduğu yerden

yapabilecektir. Böylece kendisine ve de işine daha çok zaman ayırabilecektir.Bilgisayar ın başında emlak ve çöp vergisi borcunuzu öğrenebilir hatta borçlar ını

internet üzerinden ödeyebilecektir. İhaleler hakk ında bilgi edinebilir yerel yönetimlerin

işleyişini daha yak ından ve hızlı takip edilebilmektedir.709 Kent içinde olmak yeterlilik

için artık şart göstermemektedir.

3.11 DİJİTAL KENTTE KATILIM

İnternet üzerinden mümkün olduğunca çok sayıda vatandaşın yerel yönetim

bilgilerine ve çalışanlar ına doğrudan ulaşmalar ı istenmektedir. Yerel yönetim sınırlar ı

içinde oturan, çalışan ya da okuyan insanlar ın kendi bilgisayarlar ından veya kamu

terminallerinden her türlü bilgiye ulaşabilmesi yerel yönetim çalışanlar ı ile diğer

707 Mete Yıldız’’Yerel Yönetimde Yeni Bir Katılım Kanalı Olarak İnternet:ABD’de ve Türkiye’deElektronik Kamu Bilgi Ağlar ı’’Çağdaş Yerel Yönetimler,Cilt:8 Sayı:4,TODAİE,Ankara,ss.144-156708 Özgür Uçkan,’’E-Devlet,E-Demokrasi ve E-Yönetim Modeli:Bir İlkesel Öncelik Olarak Bilgiye

Erişim Özgürlüğü,www.stradigma.com/turkce/haziran2003/makale.09.html(12.12.2003)709 http://www.yalova_bld.gov.tr(12.12.2004)

143



vatandaşlarla iletişim kurması sanal ortamdaki konferanslar ve sohbet kanallar ı

aracılığıyla yerel yönetim sınırlar ı içinde yaşayan vatandaşlar ın giderek artan bir oranda

yerel olaylara sanal ortamda aktif katılımcı olmalar ı sağlanmaktadır.710 Bu bağlamda

siyasal düzlemde de artık elektronik demokrasiden söz edilmekte ve internet

demokrasiye ne gibi katk ılar yapılabileceği üzerinde araştırmalar ve çözümlemeler

yapılmaktadır.711 Hükümetler de vatandaşlar ın internete katılımın birçok nedenden

ötürü teşvik ederler. 712 Birinci neden, sosyo-ekonomiktir. Kaliteli insan gücü

yetiştirmek ve muhafaza etmek, rekabet gücünü önemli bir parçasıdır. Bilgi ve iletişim

teknolojilerine katılım kaliteli insan gücü yetiştirmek açısından önemlidir. İkinci neden,

ekonomiktir. İnternet üzerindeki ekonomik işlemler küresel ekonomi inde daha fazla yer

tutmaya başlamıştır. Vatandaşlar ın katılmasını artırmak ekonomik faaliyetlerinartmasını sağlayacaktır. İnternetin şirketler arası işlemlerde kullanılması ekonomiye ek

dinamizm getirecektir.Üçüncü neden siyasidir. Bilgi ve iletişime katılım vatandaş ve

devlet arasında kopuklu ve iletişimsizliği önleyeceği düşünülmektir. İnternet yardımıyla

kamu hizmetleri daha kaliteli, daha çabuk, daha yoğun katılma ve 24 saat boyunca

ulaşılabilir olması teknolojiyi cazip k ılmaktadır. Dördüncü neden, yönetseldir. İnternet

kullanımını vatandaşlar ın yönetime katılımı artırma potansiyeli vardır. Örneğin internet

vatandaşa kamu örgütleri arasındaki iletişimi, artırabilir. Kamu örgütleri diğer kamuörgütleriyle ve diğer yönetimin aktörleriyle internet yardımıyla etkileşebilir. Vatandaş

diğer vatandaşla internet yoluyla bağlantı kurabilirler.

3.12.DİJİTAL KENT UYGULAMALARI

3.12.1 Türkiye’de İnternet

Türkiye internetle 1993 yılında tanışmıştır.713 2003 rakamlar ıyla yaklaşık 3.5

milyon internet kullanıcısı vardır.714Türkiye'de internetin yeterince gelişmemesinin

başlıca nedenleri yasal düzenlemelerin yetersizliği, internet ile ilgili sorunlara muhatap

710 Yıldız,a.g.m.,s.148711 Çukurçayır,a.g.e,s.141712 Yıldız,a.g.m.,s.147713 Mete Yıldız,Yerel Yönetimlerde Yeni Bir Katılım Kanalı Olarak İnternet,Çağdaş Yerel Yönetimler

Dergisi,Cilt:8 sayı:4,TODAİE,Ankara,1998,ss.144-156714 Çukurçayır,a.g.e.,s.132

144



olacak bir örgütsel yapının olmayışı, erişim güçlüğü ve yetişmiş insan altyapısı

yetersizliği olarak belirtilebilir.715 Türkiye'de e-devlet kullanma oranı %3 iken bu oran

Norveçte %53"tür. Araştırma yapılan 27 ülke içerisinde e-devlet uygulamalar ı

bak ımından Türkiye son sırada yer almaktadır.716

İnternet merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında doğru ve güncel veri-bilgi

hattı kurulmasını mümkün hale getirerek devlet örgütlenmesini ve işleyişinin bu kriter

ekseninde yaşanan boşluklar ı ortadan kaldırma olanağı vermektedir. Böyle bir eksenin

ideal insanı için en alttaki birimlerden en üst birimlere kadar örümcek ağı sistemi gibi

birbirine bağlanmak gerekmektedir. Yerel yönetim sistemi içinde en ağırlıklı tür tüm

yerel yönetim türleri bak ımında önem taşımakla birlikte köy ve il özel idarelerinden çok belediyeler dünyasında daha fazla ön plana çıkmıştır.717

Yerele yönetim dünyası çalışanlar ının birikimlerini birbiriyle ve halkla

paylaşmalar ı yerel yönetim ile ilgili mevzuat vb. kaynaklara ulaşmalar ı, birbiriyle ile

tüm kavramlar ı ve altyapı yetersizliği nedeni ile kendi web sitesine kavuşturulması

amacıyla yerel ret projesi başlatılmıştır.718

Yerelnet ve Yerelbilgi Kapsamında dijitalleşme süreci beş aşamada oluşmaktadır.719

1. Bilgisayarlaşma

2. Otomasyon

3. İnternet Kullanıcılığı

4. Web site kurma

5. Yönetim internete taşma

715 Yıldız,a.g.m.,s.144716 Çukurçayır,a.g.e.,s.32717 Birgül A.Güler,’’Yerel Yönetim veİnternet’’www.intertr.org/inetconf7/sunum/yerelyonetım.doc(10.12.2003)718

www.teclinn.com(12.12.2003)719 Çukurçayır,a.g.e.,s.133

145



3.12.2 Belediyelerde İnternet

Belediyelerdeki dijitalleşme süreci şu şekilde ifade edilmektedir.720

Bilgisayarlaşma: Toplam 3064 belediye (%95) ait veriler üzerinde yapılan çalışmaya

göre Türkiye'de 2100 (%69) bilgisayara sahiptir.

Otomasyon düzeyi: Otomasyon terimi ile mali işler, su ücretleri vergi tahsilatı gibi

işlerin belli yazılımlar temelinde bilgisayar ortamına geçirildiği ve bu işlerin bu ortam

da yürütüldüğü sistem kastediliyor. Belediyeler 903'e (%30r u) otomasyon sahiptir.

Bilgisayar da belediyeler içinde otomasyonu oranı %43 düzeyindedir.

İnternet Kullanımı: Ülke genelinde tüm belediyelerin 467'si (%15'i) internet bağlantısı

yapmış internete erişim sağlamıştır. Bilgisayarlaşma, otomasyon, şirket desteği ve

internet kullanımı bölgelere göre değerlendirildiğinde, en yüksek oranlar ın Marmara

Bölgesinde, en düşük oranlar ında Güney Doğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde olduğu

belirlenmiştir. Sosyo-ekonomik bak ımdan gelişmiş olan bölgelerde bilgisayar altyapısı

gelişmiştir. Bilgisayara sahip belediyeler toplamında otomasyon %54 internet kullanımı

%26'dır.100

.Büyük nüfusa sahip yerlerini belediyeleri, az nüfuslu yerlerin belediyelerinden üstün durumdadır. En küçük belediyelerde bilgisayarlaşma %55

düzeyindedir, nüfus arttıkça oran da artmaktadır. Ülkemizde, Kent Bilgi Sistemleri

uygulamalar ı geç kalmış olmakla birlikte son zamanlarda bazı Büyük şehir belediyeleri,

il ve ilçelerde çeşitli uygulamalar başlatılmıştır. Bunlar arasında İstanbul, Bursa,

Ankara, Alanya ilkler olarak adlandır ılabilir.

Web Site Kurma: 447 belediyenin internet ortamı

ndan tanı

tı

m ve hizmet sunduğugörülmektedir.721

Yönetimi İnternete Taşıma:Belediye düzleminde yönetimi internete taşıma süreci 3

boyuttan oluşur.722

720 Birgül A.Güler,’’Yerel Yönetim ve İnternet ‘’www.inet-tr/inetcon7/sunum/yerelyonetım.doc(10.12.2003)721

Çukurçayır,a.g.e.,s.133722 Güler,a.g.e.,s.6

146



• Belediye içi mali personel, yazı işleri, imar planlar ı vb. yönetim süreçlerini

otomasyonu

• Kentte yaşayanlar ın şikâyet,istek ve görüş bildirimlerinin belediye yetki

alanındaki iş ve işlemler konusunda bilgi alma etkinliklerini, belediyeden işyeri

açma, proje onaylatma gibi ruhsat-izin alma. onay başvurular ının belediye

taraf ından, temsil edilen ödemelerin internet üzerinden yapılması

• Yerel yönetme ilişkin temel veri ve bilgilerin diğer kamu kurum ve kuruluşlar ı

ile bağlanarak paylaşılması.

Türkiye'de pekiştirilen dijital kent uygulamalar ı tek yönlü bilgi ak ışı ile halk ı belediye

hizmet ve çalışmalar ıyla ilgili bilgilendirmek olduğu belirlenmiştir. Belediye web

siteleri temel olarak bir tür "tanıtma broşürü" özelliği taşımaktadır. Etkileşimli web

hizmetlerinin verildiği belediye web’ler oldukça sınırlıdır.723

Web sitelerinin bir başka özelliği insansız olmasıdır. Sitelerde ne kentliler, ne

personel, ne de seçilmişler vardır. İnsan figürü olarak görülen tek unsur belediye

başkanının kürsü üzerindeki yükselen seslenişleridir." Diğer bir özellik ise web sitelerini

halk ın doğru denetimine olanak verecek biçimde belediye meclis ve encümen konu

metinlerine yer vermemesidir. Karar süreci web sitelerinden oldukça uzaktatutulmaktadır.724

3.13 DİJİTAL KENT UYGULAMALARININ AVANTAJLARI

1. Bilginin dolaşımını hızlandıran bu sistemler, kamuoyunun bilgilenme hakk ı

açısından büyük olanaklar sağlamaktadır.

2. Hizmet kalitesini artırmakta ve iş süreçlerini etkin hale getirmektedir. Katılımolanaklar ı artmakta daha kaliteli etkileşim sağlanmaktadır.725

3. Demokrasinin gelişmesine yardımcı olma halka hızlı kolay online hizmet ve

daha şeffaf bir yönetimin gerçekleşmesini sağlayacaktır.726

723 Türksel K.Bengshir,’’Web’deki Belediyelerimiz:Ankara Büyük şehir Belediyesi’’Çağdaş YerelYönetimler Dergisi,Cilt:9 Sayı:2 ,TODAİE,Ankara,2000,s.80724 Güler,a.g.e.,s.7725 http://www.digitaldevlet.com/haber_gorus/php(10.11.2003)726

Türksel K.Bengshir,’’Web’deki Belediyelerimiz:Konya Büyük şehir Belediyesi’’, Belediyesi’’Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi,Cilt:19 Sayı:4 ,TODAİE,Ankara,2000,s.80

147



4. İnternet siyasi propagandanın alanı olacaktır. Tüm partilerin ve

milletvekillerinin web sayfalar ı olacak yaptıklar ı çalışmalarda bu sayfalarda bize

bilgi vereceklerdir.727

5. Kurumlarda bekleme ve çalışma sürelerini azaltılması ya da işlemlerin otomatik

olarak yapılması ve daha ucuza nakledilmesi konusunda önemli etkiler söz

konusudur.

6. Sivil toplum örgütlerinin gücü ve etkinliği giderek artacaktır. Yeni iletişim

olanaklar ıyla çok daha fazla üyeyle çok daha rahat biçimde

haberleşebileceklerdir.

7. Yurttaşlar ın katılımı artacaktır. Dolayısıyla yeni katılım mekanizmalar ı

oluşturulacaktır. Yurttaşlar böylece kendi yaşadıklar ı yerlerle ilgili sorunlar konusunda çözüm öğreneceklerdir. Yani evimizden dünyaya yaşam ve

demokrasiye katılacağız.

3.14 DİJİTAL KENT UYGULAMALARININ DEZAVANTAJLARI

1. Gelişen bilişim teknolojileri bilgisayar ın ak ışını kolaylaştır ırken özel yaşamıngizliliği tehdit ediyor. Bir yandan demokratik sürecin "sivil gözetim" altına

alınmasından söz edilirken" bizi sürekli gözleyen büyük birader" ifadeleri de

yerini buluyor. Hareketlerimiz, sokak köşelerinden, dükkânlar ın soyunma

odalar ına kadar milyonlarca kamerayla izleniyor. Kullandığımız kredi kartlar ıyla

merkez veri bankalar ıyla hatta internet gezilerimiz aracılığıyla da izlenmeye

başladık. "Elektronik Göz" ile kar şı kar şı kar şıyayız. Elektronik ortamda Susman

ve kendimizi sürekli incelemeye doğru ilerliyoruz. Kameralar o denli çoğaldı

ki bütün Britonyalılar ın sokaktaki hareketlerinin gözetlendiğini bilmesi gerekiyor.

Geçen yıl Londra'da çift katlı otobüslerde "Gözleyen Gözlerin Altında

Güvendesiniz" yazılı ilan yer aldı.

2. Uluslar arası bağlamda gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında bilgiyi

üretme, kullanma ve bilgiye erişim alanlar ındaki farklılıklar bulunmaktadır. Bu

727 http://www.digitaldevlet.com/haber_gorus/php(10.11.2003)

148



teknolojiler zengin ve fakir ülkeler arasındaki uçurumun (digital divide) zengin

ve daha da açılmasına yol açıyor. İnternet konusundaki gelişmelerin bir yönüyle

f ırsat bir yönüyle tehdit olarak algılanmasını nedeni budur. Bugün yaklaşık 300

milyon insan internette sörf ederken 1 milyar insan yani dünya nüfusunun

bırak ın bilgisayar ı kullanı p internete bağlanmayı, bilmiyor. Sözcüğünü henüz

yazamıyoruz. Çünkü okuma yazma bilmiyor. Dolayısıyla okuma-yazma ve

geçim sorunlar ının oldukça derin olduğu toplumsal yapıda, dijital kentlerden

beklenen yarar ın topluma bütüncül bir kazanç olarak yansıtılabilmesi de bir

ütopya kalacağını düşünenler vardır. Özelikle Türkiye gibi az gelişmiş ülkelerde

insanlar ın ekonomik, kayı plar ının ilk ve öncelikli olduğu toplumlarda bir lüks

olduğu konusunda eleştirilere uğramaktadır. Sınırsız bir özgürlük sağlayaninternet, aynı zamanda sosyal izolasyonu da artırdığı belirtilmektedir.

3. Her şey dijitalleştirdiğimiz anda bu bezde bu sistemleri koruma konusu

gündeme gelecektir. Suç örgütleri uluslarası boyutlarda, uzman hackerler

sayesinde her istediklerinin yapabileceklerdir. Hızlı değişimlerin yarattığı

belirsizlik duygusundan kurtulamıyoruz ne yazık ki. Güven gereksinim

içindeyiz. Vatandaşlar resmi işlerini internet üzerinden yaparken tam bir güveniçinde olmak istiyorlar, (dijital kimlik, dijital imza)

4. Gerekli nitelikli personel bulmama, akçal konularda belirsizlik ve gerekli

altyapının kurulmamış olması da dijital kent kapsamındaki sorunlar arasındadır.

Ayr ıca gelişmekte olan ülkelerdeki yoksulluk, gelir dağılımındaki eşitsizlik ve

eğitimsizlik sorunlar ını getirdiği teknolojik olanaklardan uzak durmaktadırlar.

149



SONUÇ

Toplumlar çevrelerinden sürekli etkileşim halindedirler. Sürekli değişir, gelişir

ve büyürler. İnsan sürekli olarak çevresinden içinde yaşadığı koşullarda etkilenmekte bu

etki insanı içinde yaşadığı koşullar ı anlamaya itmektedir. Kazanılan yeni bilgiler

yaşamdaki yansımalar ını bulmakta ve insanın yaşamına uyguladığı bilgi ve yetenek

sürekli gelişmektedir. Hızlı bilgi artışı günümüzde değişim ve gelişimlerin tüm

boyutlar ıyla yaşama yansımasına yol açmıştır. Bugün sanayi toplumu kendini farklı

karakteristiklere sahip enformasyon toplumuna bırakmaktadır. Her toplum kendine özgü

teknolojisi, siyasal yapısı, ekonomisi olmuştur. Toplumlar ı dönüştüren değiştiren temel

faktör de teknoloji olmuştur. Tar ım toplumunda temel stratejik kaynak toprak, sanayi

toplumunda sermaye günümüzde ise bilgidir. Günümüzde bilginin sürekli önemi sürekli

artmaktadır.

Tar ım toplumundan sanayi toplumuna geçiş politik ve teknolojik açıdan

meydana gelen devrimler bir önceki dönemden yani tar ım toplumundan tamamen

kopmuştur. Sanayi toplumunda bilgi toplumuna geçişte ise bir k ır ılmadan ziyade sanayi

toplumun temel parametreleri dönüşüme uğrayarak bilgi toplumunda var olmaktır.

Devrimler toplumu şekillendirmiş, tar ım devrini tar ım toplumunu, sanayi

devrimi sanayi toplumunu, bilgi devrimi ise bilgi toplumunu yaratmıştır. Sanayi

toplumuyla belli değerler, parametreler özdeşleşmiştir. Buna göre merkeziyetçilik,

hiyerar şi, disiplin, makine, fabrika, temsili demokrasi modernite gibi. Ancak

günümüzde ise merkeziyetçilikten adem-ı merkeziyetçiliğe doğru bir geçiş yer almakta

temsili demokratik artık yeterli olmakta, yeni katılım yöntemleri arayı p girilmektedir.

Artık temel faktör bilgidir ve insanlar “bilgi işçisi” olarak nitelendirilmektedir. Artık

yönetimden iş bölümü, uzmanlaşma, katı hiyerar şi, gizlilik ve kapalılıktan esnek, şeffaf

yönetim talep edilmektedir. Her toplum kendi yaşayış uygun sosyal, siyasal ekonomik

yapısını yansıtırken düşünsel yapısını da oluşturur. Sanayi toplumuyla özdeşleyen

modernite bilgi toplumuna geçişle post-moderniteye geçecektir.

Bilgi toplumunun itici güçlerinden biri küreselleşmedir. Küreselleşmeyle

beraber diye tüm faktörler (bilgi-iletişim teknolojileri gibi) etkilenmektedir.

Küreselleşmenin teknik alt yapısını iletişim ve haberleşme araçlar ı

oluşturmaktadır. Ancak küreselleşmenin bütün ayaklar ı önemsenmek zorunda. Çünkü

küreselleşme benimsenecek politik sistem, demokrasi insan haklar ı, din ve laiklik,

150



çevrecilik gibi birçok değerin güncelleşmesini ve yerleşmesini dayatıyor. Küreselleşme

aynı zamanda milli ekonomilerin dünya ile bütünleşmesini, teknolojinin, üretimin

tüketimin ve finansmanın önündeki surlar ın kalk ınmasını istiyor.

Küreselleşmeyle beraber bilgi sürekli artmakta ve önem kazanmaktadır. Bilişim

ve bilginin temel kaynaklar ımız olarak ortaya çık ışının asıl önemi toplum yapısının

kendisini ve üzerindeki işlerlik kazandığı kurumsal önermeler ve değer önermelerini

etkileyen derin etkileridir. Kilit bir toplumsal olay olarak birleşme giderek artan şekilde

bağımlı hale gelme toplumu sanayi temelli türlerden olası kurum, yönetim ve değer

sistemlerinin oluşum şekilleri hala konjonktüre açık olan sanayi sonrası toplumlara

dönüştürecektir.

151



KAYNAKÇA

1) ACUN Ramazan ‘’Bilim, Bilgi Teknolojisi Ve Türkiye ’Bilim Bilgi Yurdu

Yayınlar ı Konya 1998

2) AÇIKGÖZOĞLU, Saim “Yaşanabilir Kent Ortamı İçin Bak ımsız ve Kimsesiz

Çocuklar ın Haklar ını Korumada ‘Çocuk ve Dost Aile Merkezi’ (ÇODAM)

Önerisi” Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası Bilimsel

Toplantılar 3-12 Haziran 1996, İstanbul Büyük şehir Belediyesi Kültür İşleri

Daire Başkanlığı Yayınlar ı No: 44, Cilt 2, İstanbul, 1997

3) Adem Öğüt,Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayınlar ı, 1.Bask ı, Ankara, 2001

4) ADIGÜZEL, “Yusuf Kitle Toplumunun Açmazları”, Şehir Yayınlar ı, Ankara,2001.

5) AKARCALI Bülent,’Bilgi Toplumu’ Yeni Türkiye

Dergisi,Cilt:1,Yıl:4,Sayı:20,Mart-Nisan 1998,

6) AKGEYİK, Tekin Stratejik üretim yöntemi, Sistem yayıncılık, yayın no:181,1.

bask ı, İstanbul, 1998, S-26

7) AKGÜL, Mehmet Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya

8) AKGÜN, Birol “Küreselleşme, Sanal Siyaset ve E-Demokrasi,” KültürelSistemde Siyaset Yönetim Ekonomisi, (Der. M. Akif Çukurçayır), Çizgi

Kitabevi, Konya, 2003,

9) AKGÜN, Birol “Küreselleşme, Sanat Siyaset ve E-Demokrasi”, Küresel

Sistemde Siyaset Yönetim Ekonomi, (Der: M. Akif Çukurçayır), Çizgi


10) AKOVA H. Oğuzhan,” Bilişimden Bilgi Yönetimine”, www.yeni-

teknolojiler.org/yazi.htm, 25.04.200511) AK ŞİT Bahattin, “Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılında Toplumsal

Yapılanmalar”, Bilanço 1923-1998: “Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına

Toplu Bak ış” Uluslar arası Kongresi, II. Cilt Tarih Vakf ı Yayınlar ı, İstanbul,

1999

12) AKTAN Çoşkun Can,Mehtap Tunç,’Bilgi Toplumu ve Türkiye ; Yeni Türkiye

Dergisi,cilt:1 ,Yıl.4 ,sayı: 20 ,Mart-Nisan 1998

152







13) AKTAN, Coşkun Can Müdahaleci Devletten Sınırlı Devlete, Yeni Türkiye

Yayınlar ı, Ankara, 1999, s.120

14) AKTAN,C.Can’Yeni Değişim Dinamikleri ve Devletin Yeni Rolü’Yeni Türkiye

Dergisi,56 Yaz 1999,s.80

15) AKTEL Mehmet,Küreselleşme ve Türk Kamu Yönetimi,Asil Yayın Dağıtım

,Ankara,2003

16) AL, Hamza Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi,

Bilimadamı Yayınlar ı, Ankara, 2002

17) ALANKUŞ, Sevda “Yerellik(ler), Yerelliğin İmkanlar ı ve Yerel Medya”, Global

Yerel Eksende Türkiye, (Der.E.Fuat Keynan-Ali Yaşar Sar ı bay), Alfa yayınlar ı,

İstanbul, 2000,18) ALANKUŞ, Sevda “Yerellik(ler), Yerelliğin İmkanlar ı ve Yerel Medya”, Global

Yerel Eksende Türkiye, (Der.E.Fuat Keynan-Ali Yaşar Sar ı bay), Alfa yayınlar ı,

İstanbul, 2000,

19) ALBAYRAK, Gökçen Coşkun “Globalizasyon Süreci ve Azgelişmiş Ülkeler”,

(Ed, Uğur Selçuk Akalın) Globalizasyonun Yansımaları, Donkişot yayınlar ı,

İstanbul, 2002, s.24

20) ALODAL, Fatih Erdal Arslan, “ Bilişim Teknolojilerinin Kamu YönetimiÜzerindeki Etkileri”, Yerel Yönetimler Kongresi, Bildiriler El Kitabı,

Çanakkale, 3-4 Aralık 2004

21) ALTINOK Ramazan ‘’Bilgi Çağının Getirdikleri Ve Kanu Yönetimi

Anlayışımız’’, Türk İdare Dergisi ,Yıl:69 Sayı:417 İçişleri Bakanlığı Ankara

1997

22) ALTINOK Ramazan, “Bilgi Çağının Getirdikleri ve Kamu Yönetimi

Anlayı

şı

mı

z”, Türk İdare Dergisi, Yı

l: 69, Sayı

: 417, Ankara, 199723) ALTUN, Lütfi “Habitat II Öncesinde İstanbul Metropolitan Alanı Sosyal ve

Fiziksel Ortam ve Çarpık Kentleşmeye Alternatif Çözümler (Orga Konut

Sistemi)”, Habitat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası Bilimler

Toplantılar 3-12 Haziran 1996, Cilt 2, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı

Yayınlar ı, İstanbul, 1996

24) ARKUN " Erol Bilgi Toplumuna Yöneliş" , Yeni Türkiye Dergisi , Cilt:1,

Yıl:4, Mart-Nisan 1998

153



25) ASLAN, Cahit Sosyoloji Kavramlar ve Kullanımlar, Baki Kitabevi, Adana,

1997

26) ATABEY, Semra Fatih Bülent Yaren, “Küreselleşme-Yerelleşme Sürecine

Uyum ve Ekolojik Bölge Planlama Kavramı” Yeni Türkiye Dergisi Yıl: 1 Sayı:

5 Temmuz - Ağustos 1995

27) ATAÇ, Kuter “Küreselleşme : Bir Değerlendirme” Hacettepe Üniversitesi

iktisadi ve İdari Bilimiler Fakültesi Dergisi, Cilt:18, Sayı: 1 Ankara, 2000

28) AYDIN Emin D.,Değişen Bilgi Toplumu, Beta yayınlar ı, İstanbul,1996

29) AYDIN, Selim Bilgi Çağında İnsan, TÖV Yayınlar ı, İzmir, 1996, s.2001

30) AYDIN, Suavi Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınlar ı, Ankara,

199931) AYTAÇ K ılıçarslan, " Bilim Toplumu" Yeni Türkiye Dergisi , Yıllık Sayı:20

Mart-Nisan 1998

32) BAĞCE H. Emre, “Küreselleşme, Devlet ve Demokrasi” Amme İdaresi

Dergisi, Cilt: 32, Sayı : 4 TODAİE, Ankara, Aralık 1999

33) BALCI ‘Asım’E-Devlet: Konu Yönetiminde Yeni Perspektifler Fırsatlar Ve

Zorluklar’’ Kamu Yönetiminde Çağdaş Gelişmeler,(Ed:Asın Balcı Ve

Diğerleri) Seçkin Yayıncılık Ankara 200334) BALÇIK Bahaettin, “Küreselleşme ve Yönetim Anlayışındaki Değişmeler”

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, sayı: 2,

Konya, 1999

35) BALÇIK , Bahaettin “Küreselleşme ve Yönetim Anlayışındaki Değişmeler”

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, sayı: 2,

Konya, 1999

36) BALEVİ Erol, İnternet, Seçkin Yayı

nevi, Ankara,1995,37) BAŞTÜRK, Şenol “Bir Olgu Olarak Küreselleşme, Sorunlar ve Bir Çözüm

Önerisi : Küresel Yönetişim”, http://www.isgüc.org/senol1.htm 04.04.2002

38) BAŞTÜRK , Şenol “Bir Olgu Olarak Küreselleşme, Sorunlar ve Bir Çözüm

Önerisi; Küresel Yönetişim” http://www.isguc.org/senol1.htm, 04.04. 2002, s.3

39) BAŞTÜRK , Şenol Bir Olgu Olarak Küreselleşme Sorunlar ve Bir Çözüm

Önerisi; Küresel Yönetişim, http://www.isguc.org/senol1.htm, , (04.04.2002)

154







40) BATTAMORE T. B., Toplum Bilim, (Çev: Ünsal Aksoy), Der Yayınlar ı,

İstanbul, 1998

41) BAYRAMOĞLU Sonay, “Küreselleşmenin Yeni Siyasal İktidar Modeli :

Yönetişim” Praksis, 7, 2002, s.85

42) BENGSHİR Türksel, Kaya, Aslı Akay, “Ülkemizdeki Belediyelerin Coğrafi

Bilgi Sistemleri Kullanım Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma”, Yapı ve Kentle

Bilişim ’04 “Kentte- Dönüşüm” 3.Ulusal Kongresi, Ankara, 2-3 Aralık 2004

43) BENGSHİR, T.Kaya Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, TODAİ

yayınlar ı, Ankara, 1996

44) BERBER, Şakir “Teknoloji Transferinde Eğitimin Yeri ve Önemi”, S.Ü Sosyal

Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, Sayı: 2, Konya, 199945) BIMBER Bruce, ‘’İnternet Ve Hızlandır ılmış Çoğulculuk’’, Cogito,

Sayı:30,Yapı Kredi Yayınlar ı , 2003

46) BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, Türkiye Ulusal Rapor ve Eylem

Plânı, İstanbul, 1996

47) BOZKURT, Veysel Enformasyon Toplumu ve Türkiye, Sistem Yayıncılık,

İstanbul, 1997

48) BOZKURT, Veysel Enformasyon Toplumu ve Türkiye, SistemYayıncılık,İstanbul,1997,s.35

49) BOZYURT Veysel ,Enformasyon Toplumu Ve Türkiye .Sistem Yayıncılık

İzmir 1997

50) BÜYÜKERSEN Yılmaz "İletişim Uygarlığı" Yeni Türkiye Dergisi, Cilt:2

Yıl:4, Mart-Nisan 1998

51) CANBOLAT İ brahim S., Küreselleşen Dünya ve Türkiye, Uludağ Üniversitesi

Güçlendirme Vakf ı

Yayı

n No: 192, Bursa, 200252) CANGİR Mehmet, “Küreselleşme” Türk İdare Dergisi, Yıl: 73 Sayı: 433,

Ankara, Aralık 2001

53) COŞKUN Selim, “Kamu Yönetiminde Yönetişim Yaklaşımı”, (Ed.Asım Balcı,

Ahmet Nohutçu, N.K.Öztürk, B.Çoşkun). Kamu Yönetiminde Çağdaş

Yaklaşımlar, Seçkin Yayınlar ı, Ankara, 2003

54) ÇAKMAKÇI, Ak ın “Türkiye’nin Teknoloji Tarihi” TUBİTAK, TTGV ve

TUSİAD 2.Teknoloji Kongresi Bildirileri, İstanbul, 1999

155



55) ÇAM Esat, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınlar ı, İstanbul, 1999

56) ÇAYLAN, Gencay Türkiye’de Kapitalizm Bürokrasi ve Sayasal İdeoloji,

Sevinç Matbaası, Ankara, 1974

57) ÇİÇEK, Mustafa Mustafa Ökmen, “Küreselleşme Süreci ve Yerel Yönetimler”,

Türk İdare Dergisi, Yıl: 69, Sayı: 417, Ankara, 1997, s.129,

58) ÇOBAN, Hasan Bilgi Toplumuna planlı geçiş, DPT yayınlar ı, Ankara 1996, s.

59) ÇUBUK, Mehmet “Kent, Kültür, Toplumsal Uyum İçin Nasıl Bir Şehircilik, 4.

Türkiye Şehircilik Kongresi, Kente kültür ve Toplumsal Uyum ve Habitat II

Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB şehir Plancılar ı Odası Yayını,

İstanbul, 1996

60) ÇUKURÇAYIR M. Akif, Esra B.Sipahi, “Yönetişim Yaklaşımının KaliteUygulamalar ına Olası Katk ılar ı” Kamu yönetiminde Kalite 3. Ulusal Kongresi,

TODAİE Yayın No: 319, Ankara, 2003

61) ÇUKURÇAYIR M. Akif, Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı:

Konya’da Katılım Eğilimleri”, S.Ü İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar

Dergisi Yıl : 2, Sayı : 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002,

62) ÇUKURÇAYIR M. Akif, Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı:

Konya’da Katılma Eğilimleri”, S.Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik AraştırmalarDergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002

63) ÇUKURÇAYIR M.Akif. M. Hülya Eşki, “Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni

Yöntemler”, S.Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl.1, Sayı:

1-2, Çizgi Kitabevi, Konya, Nisan-Ekim 2001

64) ÇUKURÇAYIR , Akif “Çok Boyutlu Bir Kavram Olarak Yönetişim” (Ed.

Muhittin Acar-Hüseyin Özgür) Çağdaş Kamu Yönetimi I, Nobel Yayın

Dağı

tı

m, Ankara, 2003, s.25965) ÇUKURÇAYIR, M. Akif Gülise Gökçe, “Yerel Siyaset ve Katılma Davranışı”:

“Konya’da Katılma Eğilimleri”, S. Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar

Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002

66) ÇUKURÇAYIR, M. Akif Hülya Eşki, “Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni

Yöntemler”, S.Ü İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yıl: 1, Sayı:

1-2, Çizgi Kitabevi, Konya, Nisan-Ekim, 2001

156



67) ÇUKURÇAYIR, M. Akif Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, Çizgi


68) DAĞI İhsan D, , İnsan Hakları Küresel Siyaset ve Türkiye, Boyut Kitaplar ı.

İstanbul, 2000

69) DALLMAYN, Fred “Global Modernleşme: Farklı Modernitelere Doğru mu?”

(Çev: Recep Şentürk), Modernleşme İslam Dünyası ve Türkiye, İSAV

Yayınlar ı, İstanbul, 2001,

70) DAVUTOĞLU, Ahmet “Modernleşme Sürecinde Entelektüel Dönüşüm ve

Zihniyet Parametreleri”, Modernleşme İslam Dünyası ve Türkiye, İslami

İlimler Araştırma Vakf ı, İstanbul, 2001

71) DE BONO Edward, Rekabet Üstü, çev: Oya Özel, Remzi Kitabevi, İstanbul,1996

72) DE GEVS, Arie Yaşayan Şirket,(Çev:Ahmet Ünver),Rota

yayınlar ı,İstanbul,1999,S.36

73) DEMİR Gülten, Küreselleşme Üzerine, A.Ü. SBF Dergisi, 56-1, Ocak-Mart

2001, s.74

74) DEMİR , Gülten Küreselleşme Üzerine, A.Ü. SBF Dergisi, 56-1, Ocak-Mart

200175) DENİSENKO Ludmila “Hibatat ve Yönetişim” Sivil Toplum İçin Kent Yerel

Siyaset ve Demokrasi Seminerleri, Demokrasi Kitaplığı WALD Yayınlar ı

İstanbul, 1997

76) DİNÇKOL, Abdullah Sosyolojiye Giriş, Der Yayınlar ı, İstanbul, 2001

77) DOĞAN, İsmail Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yayıncılık,

İstanbul, 1996, s.163

78) DÖKMECİ, Vedia Seda Kundak, “İstanbul’a Gelen Göçün Değerlendirilmesi veSosyal Uyum”, 4. Türkiye şehircilik Kongresi, Kent Kültür ve Toplumsal

Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı

Odası Yayını, İstanbul, 1998

79) DURA, Cihan Hayriye Atik, Bilgi Toplumunu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye,

Literatür Yayınlar ı, İstanbul, 2002

80) DÜNDAR Pelin,’Bilgi,İnternet ve Toplam Kamu Yönetimi’’M.Ü. İletişim

Fakültesi Dergisi,1-2,2003

157



81) ERGEN, Yaşar Bahri “Kentleşme Sürecinde Kültürel Yapının Kentsel mekana

Yansıyışı ve Yozgat Kentsel Yerleşmesinde Oluşturduğu Sorunlar”, 4. Türkiye

Şehircilik Kongresi, Kent – Kültür ve Toplumsal Uyum ve Habitat II

Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası Yayını,

İstanbul, 1998

82) ERKAL Mustafa E., Sosyoloji (Toplum Bilimi), Der Yayınlar ı, İstanbul, 1999,

s.50

83) ERKAL, Mustafa Sosyoloji (Toplum Bilimi) Der Yayınlar ı İstanbul, 1999

84) ERKAN Hüsnü ,Bilgi Toplumu Ve Ekonomik Gelişme ,Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınlar ı ,4.Bask ı İzmir,1998

85) ERKAN Hüsnü, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar ı, İzmir, 1998, s.3

86) ERKAN, Hüsnü “Türkiye Koşullar ında Toprak Bilgi Sistemi Üzerine

Düşünceler” I.Harita Kurultayı, Tm, MOB, Ankara, 1987

87) ERKAN, Hüsnü Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınlar ı, İzmir, 1998

88) EROĞLU, Feyzullah “Toplam Kalite Yönetimi Bağlamında Toplum-Devlet

İlişkisi ve Sivil Toplum” Kamu yönetiminde Kalite I.Ulusal KongresiBildirileri-2, TODAİE Yayını, Yayın No: 289, Ankara, 1999

89) ERÖZDEN, Ozan Ulus-Devlet, Dost Kitabevi, Ankara, 1997

90) FROMM, Erich Çağdaş Toplumun Geleceği, (Çev: Gülnur Kaya, Kaan Ökten),

Ar ıtan Yayınlar ı, İstanbul 1996

91) GİDDENS, Anthony Sosyoloji, (Çev: Talip Kabadayı), Ayraç Yayınevi, Ankara,

2000,

92) GİDDENS, Antony İleri Toplumları

n Sı

nı

f Yapı

sı

, (Çev: Ömer Baldı

k), BireyYayıncılık, İstanbul, 1999

93) GÖKÇE Orhan, Hakan Afacan ve Diğerleri, Toplum Bilimi Ders Notları,

Konya, 2000, KANGAR, Emre Toplumsal Değişme Kavramları ve Türkiye

Gerçeği, Remzi Kitabevi, Zeki Aslantürk, Tayfun Amman, Sosyoloji,

Kavramları, Kurumlar, Süreçler, Teoriler, Kaknüs Yayınlar ı, İstanbul, 2000,

158



94) GÖKÇE, Gülise “Küreselleşme ve Yerelleşme İlişkileri Üzerine Bir Tartışma”,

(Der. M. Akif Çukurçayır ve Ayşe Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, Çizgi

Kitabevi, Konya, 2003, s.205-206

95) GÖKÇE, Gülise “Küreselleşme ve Yerelleşme İlişkileri Üzerine Bir Tartışma”,

(Der. M. ÇUKURÇAYIR Akif ve Ayşe Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar,

Çizgi Kitabevi, Konya, 2003

96) GÖKÇE, Gülise “Küreselleşme ve Yerelleşme İlişkileri Üzerine Bir Tartışma”

(M. Akif Çukurçayır ve Ayşe Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, Çizgi


97) GÖKER, Aykut “Bilim ve Teknoloji Politikalar ına Giriş İçin “Enformasyon

Toplumu” Üzerine Kavramsal Bir Yaklaşım Denemesi,” Mülkiye Dergisi, cilt,XXV, Sayı: 230, Ankara, 2001

98) GÖKTÜRK Atilla, Sultan Kavili, “Yerel Günden 21 ve Katılım…!” Yerel

Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, TODAİE Yayını, Ankara, Kasım 2000

99) GÖRMEZ, Kemal Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayınlar ı, Ankara, 1997,

100) GÖYMEN, Karel “Türkiye’de yerel Yönetimler ve Yönetişim: Gereksinmeler,

Önermeler, Yönelimler” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, CİLT: 9, Sayı: 2,

2000101) GÖYMEN, Korel “Türkiye’de Yerel Yönetimler ve Yönetim: Gereksinimler,

Önermeler, Yönelimler”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı. 2,

2000, s.5-6

102) GÖZE, Ayferi Sosyal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınlar ı, İstanbul,

2000, s.63

103) GÜLEÇ ‘Kemal’Türkiye ‘de Ve Dünyada Teknolojik Gelişmeler’’ DTP

yayı

nı

, 1994 http:www.canaktan.org./yenı

-trendler/globallesme/kavram.htm28.09.2002)

104) GÜLER , Birgül Ayman “Kamu yönetimi ve Dünya Bankası” Amme İdaresi

Dergisi, Cilt: 28, sayı: 3, Eylül 1995,

105) GÜLER , Birgül Ayman “Yerel Yönetmenlerde Reform Sorunu”, Çağdaş Yerel

Yönetimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 3, TODAİE yayını, Ankara, Temmuz 2001

106) GÜLER,” Birgül Ayman yönetişim, Tüm İktidar Sermayeye, Praksis Dergisi, 9.

Ankara, K ıs-Bahar 2003

159



107) GÜNDOĞAN, Ertuğrul “Yönetişim” Yönetişim Siyaset ve Sosyal Bilimler

Dergisi, Sayı: 1 Yıl:1, Fatih Üniversitesi Yönetişim Kulübü Yayını, İstanbul,

Aralık 2002

108) GÜNDOĞDU Bülent Ender Karagöz,Bilgi Teknolojileri ,Selçuk Üniversitesi

Basım Evi Konya 2005

109) GÜNDOĞDU, Balamir “Küreselleşme, Yerelleşme: Denetim”, Yerel Yönetim

ve Denetim Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler

Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, 2004

110) GÜNDOĞDU, Balamir “Küreselleşme, Yerelleşme: Denetim”, Yerel Yönetim

ve Denetim Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler

Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, 2004111) GÜNEY, Atilla “Neoliberalizm Demokrasi ve Türkiye”, Kamu Yönetiminde

Katile I. Ulusal Kongresi, Cilt: 2, TODAİE Yayını, Ankara, 1999

112) Gürsel Özkan, “Küreselleşme ve Ulus-Devletin Geleceği”, İdare Hukuku ve

İlimler Dergisi, Cilt: 13 Sayı: 1-3, İstanbul, 2003

113) GÜVEN Sami, Toplum Bilim, Ezgi Kitabevi, Bursa, 1999

114) GÜVENEN Orhan, Küreselleşme Sürecinde Bilgi Teknolojileri Ve Bilgi

Sistemleri Stratejileri,DPT, Ön Çalışma raporu, İstanbul, 1998115) GÜZELSARI, Selime “Neo-Liberal Politikalar ve Yönetişim modeli” Amme

İdaresi Dergisi, Cilt: 36, Sayı: 2, 2000

116) HABERMAS Jurgen, Küreselleşme ve Milli Devletlerin Ak ıbeti, (Çev: Medeni

Beyaztaş), Bak ış Yayınlar ı, İstanbul, 2002

117) HABERMAS Jurgen, Küreselleşme ve Milli Devletlerin Akibeti, (Çev: Medeni

Beyaztaş), Bak ış Yayınlar ı, İstanbul, 2002, s.83

118) HABERMAS

Jurgen, Küreselleşme ve Milli Devletlerin Akibeti, (Çev: MedeniBeyaztaş), Bak ış Yayınlar ı, İstanbul, 2002, s.83

119) HABİTAT II KÜRESEL RAPORU (Habitat Ajandası), Yeni Türkiye

Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Mart – Nisan 1996

120) HACIKADİROĞLU Vehbi, İnançtan Bilgiye, Cem Yayınevi, İstanbul, 2002

121) HASANOĞLU Mürteza “Küreselleşmenin Devlet Yönetimine Etkileri”, Türk

İdare Dergisi, sayı: 434, Yıl:74, Ankara, 2002

160



122) HASANOĞLU Mürteza “Küreselleşmenin Devlet Yönetimine Etkileri”, Türk

İdare Dergisi, sayı: 434, Yıl:74, Ankara, 2002 s.172

123) HASILOĞLU Selçuk Burak, Enformasyon Toplumda , Elektronik Ticaret ve

Stratejileri, Turkmen Kitabevi, İstanbul,1999

124) HÖKELEK Senay, “Katılımcı Yönetim ile yeni Arayışlar, Ankara’da

Kentleşme ve Yerel Yönetimler sempozyumu Bildirileri, TMMOB Yayını,

Ankara, 2001

125) http:// www.cevko.org.tr/surdur/rapor_turk/5%20%20yonetisim.enson.pdf

(25.02.2005)

126) http://canaktan.org./yenı-trendler/globalleşme/tehlike.htm(.28.07.2002)

127) http://un .org.tr/undp/governance-tr.htm. (25.12.2005).128) http://www. Canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi-toplumu-

ozellik.htm. 17.06.2004,

129) http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php 24.04.2004

130) http://www.bilgiyönetimi.org/cm/pages/mk/-gas.php?nt=lu, Erişim

Tarihi=13.04.2005

131) http://www.caginpolisi.com.tr/21/45-49-50.html, (12.03.2005)

132) http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi_toplumu_doğusu.html12.05.2004

133) 1http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-toplumu/bilgi-toplumu-özellik.htm,

(15.07.2004)

134) http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-dogusu.htm 17.06.2004

135) http://www.canaktan.org/yenitrendler/bilgi-toplumu-doğusu.htm. 17.05.2004

136) http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/ tarihsel.htm,

28.09.2002, s.3137) http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/ekonomik-

global.htm(28.092002)

138) http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globalleşme/kavram.htm 28.09.2002,

139) http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html 12.05.2005

140) http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/dergi3.asp?id=379(25.02.2005)

141) http://www.toki.gov.tr/habitat/habitat/index.html 12.05.2005

142) http://www.yeniteknolojiler.org/yazı/yazı003s.htm, erişim tarihi: 22.03.2005

161


http://canaktan.org./yen%EF%BF%BDrendler/globalle%EE%AD%A5/tehlike.htm(.28.07.2002






http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php%2024.04.2004











http://www.dogailebaris.org.tr/TGN21.html%2012.05.2005





















143) İNAN Aslan, İnternet El Kitabı, Sistem Yayıncılık 9.Basım,İstanbul 2001,

144) KAHRAMAN Hasan Bülent, Postmedernite ve Modernite Arasında Türkiye,

Everest Yayınlar ı, İstanbul, 2002

145) KAHRAMAN, 1 Hasan Bülent E. Fuat Keyman, Ali Yaşar Sar ı bey, Katılımcı

Demokrasi, Kamusal Alan ve Yerel Yönetim, Demokrasi Kitaplığı WALD

Yayınlar ı, İstanbul, 1999,

146) KAPANİ Munci , Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, 11. Basım, Ankara,

1999,

147) KARABAĞ, Servet Mekanın Siyasallaşması, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara,

2002,

148) KARABAĞ,Servet Mekanın Siyasallaşması, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara,2002,

149) KARADUMAN, Murat Sibel Karaduman, “Yerel Yönetimlerde E-Belediyecilik

Uygulamalar ı,İzmir ve Antalya Büyük şehir Belediyesi web sitesi analizi, Yerel

Yönetimler Kongresi Bildiriler Kitabı, Çanakkale, 3-4 Aralık 2004

150) KARAHOCA Dilek ve Adem Karahoca, İşletmeciler, Mühendisler ve

Yöneticiler İçin Yönetim Bilişim Sistemleri ve Uygulamaları, Beta yayınevi,

yayın no:829, /bask ı, Ankara, 1998151) KARAKAYA, Abdullah “İşletme Yönetiminde Stratejik Bilgi Kullanımı Üzerine

Bir Araştırma; Karademir A.Ş. ve Bağlı Ortaklar” 10.Ulusal Yönetim

Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 23-25 Mayıs

152) KARAKAYA, Mevlüt Muhasebe Bilgi Sistemi ve Teknolojisi, Ankara, 1994

153) KARAMAN, Zerrin, Toprak “Yönetim Stratejilerindeki Gelişmeler”, Türk

İdare Dergisi, Yıl: 72, Sayı: 426, Ankara, Mart 2000

154) KAVAS Kayhan, Sibel Sezer, “Johannesburg Dünya Südürülebilir Kalk ı

nmaZirvesi’nin Ardından” Türk İdare Dergisi, Yıl: 74, Sayı: 437, Ankara, Aralık

2002

155) KAYPAKOĞLU, Serdar ‘’internet:Giderek Sınırlanan Bir Özgürlük Alanı’’,

M.Ü.İ.F Dergisi 1-2, 2002

156) KELEŞ Ruşen, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara, 2000

157) KELEŞ, Ruşen Kentbilim Terimleri Sözlüğü, İmge Kitabevi, Ankara, 1998, s.

112.

162



158) KENNEDY Paul, Yirmibirinci Yüzyıla Hazırlanırken, (Çev: Fikret Üçcan)

Türkiye İş Bankası Yayınlar ı, 3. Bask ı, Ankara, 1999

159) KESER Aşk ın,”Küreselleşen Dünyanın Yeni Geleceği”, Elektronik

Ticaret,Der: Veysel Bozkurt Alfa yayınlar ı yayın no:771, 1. Bask ı, İstanbul,

2000

160) KEYMAN E. Fuat, “Globalleşme Söylemleri ve Kimlik Talepleri:” Türban

Sorunu”nu Anlamak”, Global Yerel Eksende Türkiye, (Der.E.Fuat Keyman,

Ali Yaşar Sar ı bay) Alfa yayınlar ı, İstanbul, 2000

161) KHONDER , Habibul, Haque “Globalleşme Teorisi: Eleştirel Bir

Değerlendirme” (Çev. Betül Duman), Türkiye Günlüğü, s.44, Ocak-Şubat

1997162) KIRAY, Mübeccel “Modernleşmenin Temel Süreçleri”, Bilanço 1923-1998:

“Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bak ış”, Uluslar arası Kongresi,

II. Cilt, Tarih Vakf ı Yayınlar ı, İstanbul, 1999

163) KIZILCIK , Recep “21. Yüzyılda Yönetişim ve Kamu Yönetimi, Yeni Eğilimler

ve Yeni Teknikler”, Türk İdare Dergisi, yıl: 75 sayı: 438, Ankara, Mart 2003

164) KIZILÇELİK, Sezgin Küreselleşme Sosyal Bilimler, Anı Yayıncılık, Ankara,

2001, s.16-17165) KOENİG, Samuel Sosyoloji-Toplum Bilimine Giriş, (Çev: S. Sucu-O. Akkoç),

Ütopya

166) KOREL Göymen, “Türk Yerel Yönetiminde Katılımcılığın Evremi:

Merkeziyetçi Bir Devlette yönetişim Dinamikleri, Amme İdaresi Dergisi, 32/4,

TODAİE Yayını, Ankara, Aralık 1999

167) KÖKSAL,’ Aydın Bilişim Toplumu’;Yeni Türkiye

Dergisi,Cilt:2,Yı

l.4,Sayı

:20,Mart-Nisan 1998168) KÖMEÇOĞLU, Uğur “Küreselleşme, Modernleşme, Modernlik “Dünya Neyi

Tartışıyor?-1” Küreselleşme, Doğu-Batı, Yıl: 5 Sayı : 18 Şubat-Mart-Nisan, 2002

169) KURAN, N.Hüseyin Devlet Babadan E-Devlete Türkiye İçin E-Devlet Modeli

Analiz Ve Model Önerisi.İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlar ı,İstanbul,2005

170) KUTLU, Erol Bilgi Toplumunda Kalk ınma Stratejileri, T.C Anadolu

Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınlar ı, Eskişehir, 2000

163



171) KUTLU, Önder “Kamu Yönetiminde Küreselleşme”, Küresel Sistemde Siyaset

Yönetim Ekonomi, (Der: M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2003

172) KUZU, Burhan “İnsan Haklar ı Bağlamında Dünya Çevre Krizi”, Habitat II

Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası Bilimsel Toplantılar 3-12 Haziran

1996, İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı, İstanbul, 1996.

173) KÜÇÜK Hasan, “Dündan Bugüne Kent Konseyi Girişimi”, Ankara’da

Kentleşme ve Yerel Yönetimler Sempozyum Bildirileri, TBMMOB Yayını,

Ankara, 2001, s.260

174) LYOTARD J.F., Postmodern Durum, (Çev: Ahmet Çiğdem), Vadi Yayınlar ı,

Ankara, 1994

175) MARCUSE, Peter “Küreselleşmenin Dili” (Çev.Ali Tartanoğlu), MülkiyeDergisi, Cilt: XXV sayı: 229, Ankara, Temmuz-Ağustos 2001,

176) MENGİ, Ayşegül Nesrin Algan, Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında

Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme, AB ve Türkiye Örneği, Siyasal Kitabevi,

Ankara, 2003

177) MEŞHUR ,Murat’Çevre Duyarlı Planlama ‘Yeni Türkiye Dergisi, Yıl:1

Sayı:5,Temmuz-Ağustos,1995, s.279

178) MİTHEN, Steven Aklın Tarih Öncesi, (Çev: İrem Kutluk), Dost Kitabevi,Ankara, 1999

179) MURPHY, John W. Postmodern Toplumsal Analiz ve Postmodern Eleştiri,

(Çev: Hüsamettin Arslan), Eti Kitaplar ı, İstanbul, 1995

180) NOHUTÇU Ahmet, “Tekno-Ekonomik Paradigma Dönüşümünden Yeni

Demokratik Yönetim Mekanizmalar ına, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Devlet

ve Kamu Yönetimine Etkileri”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl-

gos.php?nt=228 17.06.2004181) ÔNER , Şerif “Globalleşme Sürecinde Yerellik: Demokratik ve Katılımcı Yerel

Yönetimin Kurumsallaştır ılması”, Avrupa Birliği ile Bütünleşme Sürecinde

Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Der.Bekir Parlak Hüseyin Özgür) Alfa


182) ÔNER, Şerif “Globalleşme Sürecinde Yerellik: Demokratik ve Katılımcı Yerel

Yönetimin Kurumsallaştır ılması”, Avrupa Birliği ile Bütünleşme Sürecinde

164







Türkiye’de Yerel Yönetimler, (Der.Bekir Parlak Hüseyin Özgür) Alfa


183) ORHAN Mehmet, “Küreselleşme, Taraflar ının ve Kar şıtlar ının Görüşleri”,

Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl : 4 Sayı : 15, Maestro Yayını, İstanbul,

Kasım-Ocak 2002-2003

184) OSKAY İlgen, Sosyolojik Düşünce Tarihi, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir,

1990, s.75

185) ÖKE, M. Kemal Sait Say, “Türk Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma

Gereksinimi” ÇUKURÇAYIR, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 235,

Ankara, Temmuz-Ağustos 2002

186) ÖKE, M.Kemal Sait Soy, “Türk Kamu Yönetiminde Yeniden YapılanmaGereksinimi”, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXVI, Sayı: 235, Ankara, Temmuz –

ağustos, 2002

187) ÖKMEN Mustafa, “Ekonomik Dönüşüm Sürecinde Yönetim, Kent ve Kentleşme

İlişkileri Üzerinde Bir Tartışma”, Küresel Sisteminde Siyaset Yönetim

Ekonomi, (Der: M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2003, s.275

188) ÖKMEN Mustafa, Kent, Çevre ve Globalleşme, Alfa Yayınlar ı, İstanbul 2004,

s.5.189) ÖKMEN, “Mustafa Globalleşme-Yerelleşme Dinamikleri ve Bir İnsan Hakk ı

Olarak Yerel Haklar”, (Der.M.Akif Çukurçayır-Ayşe Teker) Yerel ve Kentsel

Politikalar Çizgi

190) ÖNER Şerif, “Sivil Toplum Kuruluşlar ının Yerel Demokrasi ve Katılım

Algılamalar ı”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt.10, Sayı.2, Nisan

2001http://

www.cevko.org.tr/surdur/rapor_turk/5%20%20yonetisim.enson.pdf (25.02.2005)

191) ÖNER Şerif,’’Sivil Toplum Kuruluşlar ının Yerel Demokrasi ve Katılım

Algılamalar ı’’,Çağdaş Yerel Yönetimler,Cilt:10,2 Nisan 2001

192) ÖNÜR Nimet,Küreselleşen Dünyada İletişim ve Toplum,Alp Yayın

evi,Ankara,2002

193) ÖZDEK , Yasemin “Globalizmin İdeolojik Hegemonyası : Yanılsamalar” Amme

İdaresi Dergisi, Cilt: 32 Sayı : 3, TODAİE, Ankara, Eylül 1999

165





194) ÖZDEMİR Sadi, Medya Emperyalizmi Ve Küreselleşme, Timaş Yayınlar ı,

İstanbul, 1998, Cevdet A.Kayalı, Ayşe M.Yereli " Türkiyede Bilgi Toplumu

Yaratılması ve E-devlet uygulamasına bir bak ış", I.Ulusal Bilgi Ekonomi ve

Yönetim Kongresi, İzmit 2002

195) ÖZER, Pınar Süral Ömür Özmen, Ömür Saatçioğlu, “Bilgi Yönetimi Modelleri:

Bileşenlerin İncelenmesine İlişkin Kavramsal Bir Çerçeve” 1,Ulusal Ekonomi

ve Yönetim Kongresi Bildirileri, Kocaeli, 2002

196) ÖZKAL, Enver Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve

Bilimsel Araştırma Çalışmalar ı Vakf ı Yayınlar ı, No: 87, Eskişehir, 1993

197) ÖZKAN, Gürsel “Küreselleşme ve Ulus Devletin Geleceği”, İdare Hukuku ve

İlimler Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1-3, İstanbul, 2003198) ÖZTÜRK M. Kemal, “21. Yüzyılda Yönetim ve Yönetici”, Türk İdare Dergisi,

Yıl: 64, Sayı: 397, Ankara, 1992

199) ÖZTÜRK Namık Kemal “Bürokratik Devletten Etkin Yönetime Geçiş: İyi

Yönetişim” Türk İdare Dergisi, yıl: 74, Sayı: 437, Ankara, 2002

200) ÖZTÜRK, Aydın " Bilgi Teknolojileri penceresinden geleceğe bir bak ış", Yeni

Türkiye AKGEYİK Tahir Stratejik Üretim Yönetimi, Sistem Yayıncılık,

Yayın No:181, 1.Bask ı, İstanbul, 1998201) ÖZTÜRK, N.Kemal “21.Yüzyılda Yönetim ve Yönetici” Türk İdare Dergisi

Yıl: 64, Sayı: 397, Ankara, 1992

202) PALABIYIK, Hamit “Yönetimden Yönetisine, Yönetişim, Kentsel Yönetişim ve

Uygulamalar ı İle Yönetişimde Ölçülebilirlik Üzerine Açıklamalar”, (Der.M.Akif

Çukurçayır, Ayşe Tekel) Yerel ve Kentsel Politikalar, Çizgi Kitabevi, Konya,

2003,

203) PARLAK

Bekir, “Küreselleşme Sürecinde Modern Ulus-Devlet ve KamuYönetimi” (Ed. Muhittin Acar & Hüseyin Özgür) Çağdaş Kamu Yönetimi I,

Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2003

204) PEYNİRCİOĞLU Nevin, Belma Üstünışık, “Habitat II’ye Doğru Yerleşme-

Konut, Altyapı-Yerel Yönetimler Ve İstanbul Örneği”, Yeni Türkiye Dergisi,

Yıl: 2, Sayı: 8, Mart-Nisan 1996

205) PİERSON, Christopher Modern Devlet, (Çev: Dilek Hattatoğlu), Çivi Yazılar ı,

İstanbul, 2000,

166



206) POLATLIOĞLU Aykut Kamu Yönetimi: Genel İlkeler ve Türkiye

uygulaması, Metu Press Ankara, 2001, s.52

207) R İGEL Nurdoğan " Parmakucu Yoplumu" , Yeni Türkiye Dergisi, Cilt:2 Yıl:4

Sayı:20, Mart-Nisan 199

208) SABİNE George, Yak ınçağ Siyasal Düşünceler Tarihi, (Çev: Özer Ozankaya),

Cem Yayınevi, İstanbul, 2001

209) SANAY, Eyyüp Genel Sosyoloji Dersleri, Basın-Yayın Yüksekokulu Yayın No:

2, Ankara, 1991

210) SARIBAY Ali Yaşar Siyasal Sosyoloji, Der Yayınlar ı, İstanbul, 1998

211) SARIBAY Ali Yaşar, “Küreselleşme, Postmodern, Uluslaşma ve İslam”,

(Der.E.Fuat Keyman-Ali Yaşar Sar ı bay), Global Yerel Eksende Türkiye, AlfaYayınlar ı, İstanbul, 2000,

212) SARIBAY Ali Yaşar, Küreselleşme. Postmodern Uluslaşma ve İslam, (Der: E.

Fuat Keynan, A. Yaşar Sar ı bay) Vadi Yayınlar ı, Ankara, 1997

213) SARIHAN, Halime İnceler Rekabete Başarının Yolu- Teknoloji Yönetimi,

Desnet yayınlar ı, Yayın No :002, 1. Baski, İstanbul, 1998, S-167

214) SARUHAN, Şadi Can Taylan Sulaoğlu, “Değer Hedefli Yönetimde Bilgi

Yönetiminin ve Yaratıcılığının Önemi”, 10.Ulusal Yönetim OrganizasyonKongresi Bildiri Kitabı, 23-25 Mayıs 2002

215) SAY, Ömer A Milli Devlet Kültürü, Kaknüs Kitabevi, İstanbul, 1998, s.25

216) SUSNSTEİN Coss R , ‘’Günlük Gazetemiz İnternet Demokrasi İçin Gerçekten

Bir Nimet Mi?’’ Çev:Kemal ATALAY Cogito, Sayı:30,2002

217) ŞAYLAN, Gencay “Kamu Yönetimi, Disiplininde Bunalım ve Yeni Açılımlar

Üzerine Düşünceler”, Amme İdaresi Dergisi, 32/2, TODAİE Yayını, Ankara,

Haziran 2000, s.20218) ŞAYLAN, Gencay Değişim Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge

Kitabevi, Ankara, 1995

219) ŞEKUR, Teslim “Sürdürülebilir Kalk ınma ve Kalk ınmakta Olan Ülkelerin

Şehirleri”, Habistat II Kent Zirvesi İstanbul 96 Uluslar arası Bilimsel

Toplantılar, 3-12 Haziran 116, İstanbul Büyük şehir Belediyesi Kültür İşleri

Daire başkanlığı Yayınlar ı No: 44, Cilt

167



220) ŞENEL Alaeddin, İlkel Topluluktan Uygar Topluma, Bilim ve Sanat

Yayınlar ı, Ankara, 1995

221) ŞENGÜL Tar ık, “Siyaset ve Mekansal ölçek sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir

Eleştirisi” (Der.E.Ahmet Tonak) “Küreselleşme, Emperyalizm, Yerelcilik İşçi

Sınıf ı, İmge Kitabevi, Ankara, 2000

222) ŞENGÜL, H.Tar ık “Yerel Yönetim Kuramlar ı: Yönetimden Yönetişime”,

Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 3, Temmuz 1979

223) ŞİMŞEK, M. Şerif Yönetim ve Organizasyon, Damla Basımevi, 4. Bask ı,

Konya, 1998,

224) T.C. BAŞBAKANLIK, Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma: 1 Değişimin

Yönetimi İçin Yönetimde Değişim, Ankara, Ekim 2003225) TALAS, Cahit Toplumsal Politika, İmge Yayınevi, Ankara, 1999

226) TALU, Nuran “Parlamenterlerin Habitat II deki Rolü”, Yeni Türkiye, Yıl: 2.

Sayı: 8, Mart-Nisan 1996

227) TANKUT, Gönül “Yeniden Tanımlanan Kent, Kentleşme ve Kentlileşme”, Bilim

Ve Teknik Dergisi, Sayı.2, Aralık 2002

228) TAŞÇI, Deniz “Yeni Yönetim Anlayışlar ı” Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 34,

Sayı: 3, TODAİE Yayını, Ankara, Eylül 2001229) TAŞÇI, Deniz “Yeni Yönetim Anlayışlar ı”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 34,

Sayı: 3, TODAİE Yayını, Ankara, Eylül 2001

230) TEKELİ İlhan, Modernite Aşılırken Siyaset, İnge Kitabevi, Ankara, 1999

231) TEKELİ, İlhan “Habitat II’nın Sıcak Konusu Konut Hakk ı”, Yeni Türkiye

Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Mart – Nisan 1996

232) TEK İ N Mahmut ve Diğerleri, Değişen Dünyada Teknoloji Yönetimi, Damla

ofset, Konya, 2000233) TEK İN Mahmut, Ali Osman Şahbaz, Temel Bilgisayar Bilimleri, Kuzucu Ofset

Matbacılık, Konya 2000

234) TEK İN, Mahmut Hasan K.Güleş ve Tom Burgess, Değişen Dünyada Teknoloji

235) TİMİSİ, Nilüfer Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi,

Ankara, s.33

236) TİMİSİ, Nilüfer Yeni İletişim Teknolojileri ve Demokrasi, Dost Kitabevi,

Ankara, 2003

168



237) TODAİE, Kamu Yönetimi Sözlüğü (Ed.Ömer Bozkurt, T.Ergun S.Sezen,)

TODAİE Yayını, Ankara, 1998

238) TOKAR, Ziyattin “Alternatif Şehir Çalışmalar ı” Habitat II Kent Zirvesi

İstanbul 96, Uluslar arası Bilimsel Toplantılar 3-12 Haziran 1996, Cilt: 1,

İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınlar ı, İstanbul, 1996

239) TONTA, Yaşar “ Bilg.Toplumu ve Bilgi Teknolojisi”,

www.ayna.hun.edu.tr/rutunta/yayınlar/biltop99.htm 13.05.2004

240) TÜMERTEK İN, Erol Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İ.Ü.

Yayınlar ı No: 1840, İstanbul 1973

241) TÜRKSELl Kaya – Bengshir, Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim,

TODAİ, Yayın No:274, 1.Bask ı, Ankara, 1996242) UÇKAN, Özgür E-Devlet, E-Demokrasi ve Türkiye, Literatür yayıncılık,

İstanbul, 2003, s.2)

243) ULVİ Saran, “Küresel Değişim Dinamiklerinin Kamu Yönetimi Alanındaki

Etkileri”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 73, Sayı: 433, Ankara, Aralık 2001

244) UYSAL Doğan, “Küreselleşme ve Gelişmekte Olan Ülkeler” “Küreselleşme

Sistemde Siyaset, Yönetim Ekonomi” (Der. M. Akif Çukurçayır) Çizgi

Kitabevi, Konya, 2003,245) UYSAL Mithat, Murat Tunç, internet, Beta Basım Yayın Dağıtım, İstanbul,

1996

246) ÜZAN, 1 Nizam “Belediyeler ve Yerel Gündem 21”, Çağdaş Yerel Yönetimler

Dergisi, Cilt.8, Sayı.2, TODAİE, Ankara, 1999

247) www.turk.info.com. Türkiyeinternetportalı.htm 25.04.2005

248) YAMRALIOĞLU Tahsin, Kemal Çelik, “Konumsal Bilgi Sistemi İçin Yerel

Yönetimlerde Reorganizayon İhtiyaçlar ı

”www.gislab.ktu.edu.tr/ana_sayfa.htm - 38k 24.03.2005

249) YARAR Levent, İclal Kaya, Pelin Gökgür, “Hukuki ve Ekonomik Yaşantının

Değişimi İle Kentsel Mekanda Ortaya Çıkan Sosyo Kültürel Sorunlar” (Ed:

Mehmet Çubuk), 4. Türkiye Şehircilik Kongresi, Kent, Kültür ve Toplumsal

Uyum ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı

Odası Yayını, İstanbul, 1998

169







250) YASAMIŞ Firuz Demir ‘’Kamu Yönetimi Kurumunda Ve Uygulanmasında Yeni

Gelişmeler :Administration Dan Management ,Türk İdare Dergisi , Yıl:69

Sayı:417 Aralık 1997

251) YAŞLICA, Erdoğan Ece Tanr ıvermiş, Gül Güneş, “Kültür ve Tarihi Kentsel

Bahçeler”, 4. Türkiye Şehircilik Kongresi, Kent, Kültür ve Toplumsal Uyum

ve Habitat II Sonuçlarının Değerlendirilmesi, TMMOB Şehir Plancılar ı Odası

Yayını, İstanbul, 1998

252) YATKIN, Ahmet “Küreselleşme ve Türk kamu Yönetiminde Toplam Kalite

Yönetimi” Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 2, İçişleri Bakanlığı,

Mahalli İdareler Kontrolörleri Derneği Yayını, Ankara, şubat 2003, s.3

253) YILDIZ Mete,’’Yerel Yönetimlerde İnternet Uygulamalar ı Ve E-

Devlet’’Avrupa Birliği İle Bütünleşme Sürecinde Yerel Yönetimler

,(Der.Bekir Parlak,Hüseyin Özgür)Alfa,İstanbul,2002,

254) YILDIZ, Mete "Elektronik(E)-Devlet Kuran Ve Uygulamısına Genel Bir Bak ış

V D ğ l di " Ç ğd K Yö ti i (D M hitti A V Hü i

Bilgi Ve Iletisim Teknolojilerinin Kentsel Sistemin Donusumune Etkileri Effects to Transformation of...

Documents

Transcript of Bilgi Ve Iletisim Teknolojilerinin Kentsel Sistemin Donusumune Etkileri Effects to Transformation of...