Angelina Markus - Aristotel Makedoncot

ANGELINA MARKUS

AARRIISSTTOOTTEELLMMAAKKEEDDOONNEECCOOTT

Skopje, Makedonija, 2007

E D I C I J AK L E A

Izdava~:

Angelina Markus

Za izdava~ot:

“MAKFORM” - Skopje

Kompjuterska obrabotkai podgotovka za pe~at:

Bojan Simovski

Pe~at:

“Bims kompani” - Skopje

AANNGGEELLIINNAA MMAARRKKUUSS

ARISTOTELMAKEDONECOT

ristotel pretstavuva olicetvorenie

na naslednosta vo Makedonija. Nasled-

nost na dinastiite, obi~aite, imoti-

te... se povrzuvaat so carskite lu|e ka-

ko del od carskite lekari, filozofi,

umetnici, oratori i zanaeti vo tajfi,

{koli, biblioteki. Aristotel e presek na taa nas-

lednost so site va`ni li~nosti od Makedonija.

@ivotot go spodeluval so carevite, carskite drugari,

so u~enicite i u~itelite, so familijata i prijate-

lite, so celiot narod. Celta mi e da gi sogledame tie

silni vrski na negovite sorabotnici so koi se sozdade-

ni i so~uvani najgolemite postignuvawa vo naukite i

filozofijata so makedonsko avtorstvo (nasledstvo)

na generacii od Makedonija.

A

TESTAMENTOT NA ARISTOTEL

Aristotel e Makedonec, filozof, nau~nik i najgolemmislitel, proizlezen od cel red vredni i mo}ni lu|e na ma-kedonskiot rod.

Ne moème da gi nabroime site avtori koi pi{uvaleza Aristotel. Bezbrojni redakcii i prepi{uva~i samo jareduciraat negovata originalna misla. Prepravki ima i vonegovite originalni spisi a ne samo vo komentarite. Dve-ipol iljadi godini site se napregaat da go nakalemat kako dabil „Grk“. „Fr~at“ sprotivnite argumenti za negovite neu-ni{tlivi koreni so poteklo od Makedonija. Diogen, Laer-cie i Milo{ \uri} vo svoite dela najdobro nè naso~uvaatkon tie argumenti za vnimatelno koristewe.

Testamentot na Aristotel ni razotkriva mnogu argu-menti, za toa kakov ìvot, obi~ai i zakoni imale Makedonci-te toga{, zadràni i sega, glavno vo praven nasleden sistem.

„Interesen e testamentot na Aristotel od kogo zra-~i direktna grià za najbliskite so ne`na, re~isi sentimen-talna toplina i ~ove~nost“, }e pi{uva \uri} i vedna{ vonarednata re~enica pravi gre{ka velej}i deka kako i sitetestamenti od ona vreme taka be{e si bil pi{uvan i Aris-toteloviot. Toa ne e taka zatoa {to voobi~aeno vo Antika-ta i sega, testamentot ima li~en karakter za semejno nasled-stvo. Testamentot na Aristotel, isto kako i testamentotna Aleksandar imaat dràvni~ki karakter. Toa }e go vidi-me citiraj}i go spored Laercie:

•• „Sè }e bide dobro; ako ne{to se slu~i, Aristotelodlu~i vaka. Izvr{itel vo sè da bide Antipatar. DodekaNikanor stasa, da se griàt Aristomen, Timarh, Hiparh,Diotel i Teofrast (ako saka i ako za toa ima mo`nost)za decata i za Herpilida i za sè {to zad sebe ostavam.

Koga devojkata }e porasne da se omaì za Nikanor;no ako na deteto ne{to mu se slu~i - ne dal Bog, i nema da se slu-~i pred nejziniot brak ili od koga }e se omaì, a deca ne-ma rodeno, toga{ Nikanor neka bide staratel i za dete-to i za sè ostanato i neka upravuva so dostoinstvo koeprilega i na nego samiot i na nas. Nikanor neka se griì,(da se stara) i za devojkata i za sinot Nikomah, taka kako{to e najarno za niv vo sekoj pogled, kako tatko i brat.Ako na Nikanor ne{to mu se slu~i - da ne dade Bog - ilipred da ja omaì devojkata ili otkako e omaèna pred dadojdat deca neka vaì sè ona kako {to e naredeno. AkoTeofrast saka da ìvee so nea, negovite prava }e bidatisti kako onie na Nikanor. Vo podrug slu~aj staratelite}e upravuvaat spogodbeno so Antipatar, {to se odnesuvado }erkata i mom~eto, da bide sè onaka kako {to e najdo-bro. Staratelite i Nikanor se}avaj}i se na mene i Herpi-lida, kako sekoga{ mi bila verna i odana vo sekoj pogled,da se pogriàt ako posaka da se omaì da ne bide za nekojnedostoen ~ovek. Osven toa {to go ima primeno da i sedade eden talant srebro od nasledstvoto i tri sluginki{to }e gi zadrì, devojkata {to ja ima i slugata Pirej.Ako saka da se naseli vo Halkida da dobie stan vo gradi-nata, a ako saka da ìvee vo Stagira da i se dade ku}ata

Angelina Markus6

na mojot tatko. Koja bilo ku}a od moite da izbere, stara-telite da ja opremat so name{taj po svoj izbor i kako {tona samata Herpilida i odgovara.

Nikanor da se pogriì za mom~eto Mirmeks, da seodvede kaj negovite onaka kako {to mi dolikuva mene, zaed-no so sè ona {to od nego sme go primile. Ambrakida da seoslobodi i na denot na svadbata na mojata }erka da i sedadat 500 drahmi i devojkata koja i sega ja ima. Na Talipokraj devojkata {to ja ima da i se dadat 1000 drahmi iu{te edna devojka. Na Simon, osven onie pari koi poranomu bea dodeleni, da dobie u{te eden sluga ili da mu se do-dade u{te nekoja suma pari. Tihon, Filon i Olimpie da seotpu{tat koga mojata }erka }e se omaì. Site moi slugi{to me sluèle da se zadràt i koga }e dojdat vo soodvet-ni godini da se otpu{tat, ako toa go sakaat. Moite sta-rateli, isto taka, }e se pogriàt slikite (bisti) koimu bea dovereni na Grilion da gi dovr{i i da se izloàti toa taa na Nikanor, Proksen koi jas sam imav namera dagi izvr{am i slika na Nikanorovata majka. Tie }e go izlo-àt dovr{eniot kip na Arimnest kako spomenik, po{toumre bez deca; isto taka da i posvetat statua na mojatamajka na Demetra vo Nemeja ili kade {to tie sami }e odlu-~at. Bilo kade da mi podignat grob tamu da gi stavat ikoskite na Pitijada kako {to taa sama }e odredi. Vo spo-men na sre}noto vra}awe na Nikanor, kako {to vo negovoime se zavetuvav, da se postavi vo Stagira statua na spa-sitelot Yevs i Atina i toa vo prirodna golemina, viso-ki ~etiri lakta“. ••

ARISTOTEL – MAKEDONECOT 7

Angelina Markus8

Aristotel - rezba izrabotena od

Aleksandar Batkovski od Ohrid

I vo testamentot na Teofrast, Aristoteloviot u~e-nik, sorabotnik i naslednik, ima zna~ajni podatoci i za Aris-totel, i za {kolite i za samite filozofi.

•• Hiparh i drugite filozofi {to gi odredil Aris-totel prodolìle i natamu da se griàt za imotot i fi-lozofskite {koli niz Makedonija. Taka i Teofrast go za-dolùva Hiparh so poseben fond, da gi isplati tro{ocitespored testamentot (V51, 52 po Laercie). Prvo da se dovr-{i Muzejot so statui na boginki i da se dodade sè {to eza razubavuvawe. Potoa, vo hramot da se postavi Aristo-telova statua-bista, zaedno so ostanatite zavetni da-rovi koi {to porano bile smesteni vo hramot. Potoa pov-torno da se podigne mal hodnik so stolbovi pokraj Muzejotza da bide ubav kako porano, i na dolgiot hodnik da se pos-tavat tabli so mapi na zemjata. Natamu, da se popravioltarot, da bide sovr{en i otmen. Sakal i da se dovr{iNikomahovata statua za da odgovara na prirodnata gole-mina. Nagrada za izrabotka na statuata dadena mu e naPraksitel, a eventualni tro{oci da se dopolnat od spomna-tite sredstva. Statuata da se postavi na pogodno mestoza toa. Taka da se izvr{i sè okolu hramot i zavetnite da-rovi. Imaweto (imotot) {to go imam vo Stagira go osta-vam i go podaruvam na Kalin. Celokupnata biblioteka muja ostavam na Nelej. Gradinata, {etali{teto i zgraditeokolu gradinata, sè zaedno, im gi poklonuvam na onie moiprijateli {to i ponatamu }e se zanimavaat so filozofi-ja i }e ìveat vo drugarstvo kako {to im dolikuva i dane prodavaat ni{to. Taa zaednica da bide sostavena od


Hiparh, Nelej, Straton, Kalin, Demotin, Demarat,Kalisten, Melant, Pankreoen, Nikip. Neka sinot naMetrodor i Pitijada – Aristotel, ako saka, da mu se doz-voli da se zanimava so filozofija a vo toa da go podu~u-vaat najstarite, so najgolemo vnimanie, za da napreduva{to podobro vo filozofijata.

… Mene da me sohranat vo gradinata… i potoa sè{to e vo testamentot od koga }e se ispolni, na Pamfilda mu se predade na uprava, otkako Hiparh gi podmiri sitetro{oci. ••

Testamentot vo tri primeroci bil zape~aten so pe-~atniot prsten na Teofrast.

Ete, tie se dvata, dovedeni do perfekcionizam, testa-mentite od koi{to moème da go sogledame makedonskotoimotnopravno zakonodavstvo na dràvata, obrazovanieto ifamiliite. Od testamentite se gleda dràvniot karakterna imotite na filozofite. Aristotel, Teofrast i drugitefilozofi se griàt ne samo za familijata, u~enicite, tukui za slugite. Tie drugi filozofi se mnogu poznati imiwa:Proksen so sinot Nikanor, Korisko so sinot Hiparh, Nelej,Straton, Kalin, Kalisten, Demarat,… Metrodor – zet naAristotel, i tie {to filozofijata ja prenele vo Aleksan-drija i ja prodolìle nau~nata rabota vo Aleksandriskatabiblioteka. Nikade ne se spomnuva Atina i Peripati~katafilozofija na Aristotel tamu {to e potvrda deka Aristotele vo Makedonija a ne vo Atina.

Od testamentot se gleda deka Liceumot i Gimnaziumotse podigale na mesta na starite Apolonovi svetili{ta i za-toa gi ima vo Dion, Ege, Pela, Olint, Amfipol, Tas(os),

Angelina Markus10

Stagira, Abdera, Troja, Hefes, Milet, Aleksandrija i Sto-bi, Herakleja, Stibera i t.n. Liceumot vo Atina isto takae Apolonovo svetili{te podignat otkako Atina e okupira-na od Makedonija. Site gradovi i reki vo Makedonija nosatimiwa na Bogovi i kralevi. Vo site niv ima razni {koli.Vo Atina oratorite, stranci, predavawata gi drèle po uli-ci i na plo{tadite sèdodeka ne do{le Makedoncite da im giizgradat instituciite. Za niv filozofijata bila bez tatko-vina i barala prestoj za vdomuvawe, nadvor od yidovite naAtina. Toa e pri~ina za da gi ubivaat, za da ne im platat.Duri i Aristotelovata {kola ja narekle Peripatakos {tozna~i svet pat po koj {to se dvièle Makedonci, {to, vsu{-nost bile makedonski {koli i svetili{ta zaedno.

Tamu kade {to ima teatar i svetili{te so stadion voblizina se znae deka tie gradovi se makedonski ili se grade-ni po makedonski planovi.

Toa se ve`bali{ta i sobiri na falangata i narodot,za proslavi. Vo istite gradovi ima Liceumi kako {koli zacarskite deca i idnite voeni i politi~ki upraviteli podgot-veni da upravuvaat i da ja ~uvaat vlasta i dràvata na Make-doncite. Toa se {koli za posvetenite.

Od spisocite na tie {koli Aleksandar ja postavuvavalupravnata posada vo site gradovi do kade {to vladeele Make-doncite. Gimnazionot go daval po{irokoto obrazovanie, aSimpozionot kako institucija gi sobirala naju~enite lu|e,site ramni na sebe po znaewa. Pokraj seto toa {to go sretnu-vame vo opisite i arheolo{kite nao|ali{ta za Makedonijaneodr`livo e misleweto deka bila nepismena i varvarskazemja. Ako Filip II sobral ov~ari od planinite i gi pu{tilpo svetot da vojuvaat, neka ni objasnat kako taa ista falangagi izgradila site svetski ~uda so pati{ta, gradovi i so gra-


ditelski ~uda kako Mavzolejot, Artemidiniot hram, Faros,nasipot na Tir, Aleksandriite i podocna Carigrad so Sv. So-fija, tvrdinite, crkvite so freski i mozaici. Seto toa gosozdale carevite so svoite u~eni filozofi, so Makedoncite.

Od testamentite se gleda kakov bil toj famozen gradStagira, grad na makedonskite {koli i filozofi, ne samona Aristotel i Teofrast, tuku na site imiwa {to se spomnu-vaat toga{ i {to podocna u~estvuvale vo sreduvawe na Aris-totelovite spisi. Toa {to Filip II go ka`uva za Stagira aTeofrast go opi{uva vo testamentot, li~i na grad so sli~noime Stibera, so site tie svetili{ta, statui, {koli. Voz-mo`no li e da postoele pove}e gradovi so isto ime kako {tose Aleksandriite? Vozmo`no li e vo centarot na Pelagoni-ja da postoel toj filozofski grad, tolku bogato ukrasen sostatui i svetili{ta?

Angelina Markus12

Gimnazionot vo Stibera

Ako e Stibera rodnoto mesto na Aristotel poznat ka-ko Stagira normalno e grad so tolku oltari i {koli da bi-de opkolen so prsten od strate{ki gradovi, nekoi bliski do

Rotonda ili Tolos, go ima vo site gradovi niz Makedonijakako makedonsko svetili{te.


niv kako Pelagonija, Alkomena, Link a drugite na 17 kilo-metri kako Herakleja, Keramide, Hiskana. Taa rotonda odpelagoniskite gradovi ja {titela celata generacija na Alek-sandar i negovite carski drugari za vreme na nivnata obukai steknuvawe na znaewa vo periodot dodeka Filip II ja obez-beduval i zajaknuval Makedonija podgotvuvaj}i se za ona{to potoa sledelo. U~enik na Aristotel ne bil samo Alek-sandar tuku bile Linkestidskite princovi, Pejton, od Alko-mena, Kasandar-sinot na Antipatar, Filota sinot na Par-menion, Atalovite sinovi, Ptolomeite. Familijarnatavrska na Filipovite generali postoi i kaj nivnite sinovikoi se generali na Aleksandar so isto makedonsko poteklo iobrazovanie. Tie podocna stanale carevi na makedonskitedr`avi i po 300 godini vladeewe ja prenesuvale Aristote-lovata filozofija od Aleksandrija nasekade po svetot. BezAristotelovoto znaewe lesno i dolgo, so stoletija, ne }e mo-`ele da vladeat Makedoncite. Svetot bil trajno osvoen soAristotel u{te pred da trgne Aleksandar vo pohodot nizaziskite zemji. Toa bilo {irewe na makedonskata kulturai ostavawe na makedonskite obi~ai po svetot.

Sè{to se spomnuva vo testamentot ne go izmislil Aris-totel tuku go nasledil od svoite pretci. Na primer imiwa-ta na svoite deca Makedoncite gi davale po imiwata nasvoite roditeli. Taka tatkoto i sinot na Aristotel se vi-kaat Nikomah. I Aristotel dobil vnuk, so isto ime Aris-totel, - sinot na }erka mu Pitijada i isto taka stanal filo-zof vo istata {kola vo Liceumot na dedo mu, slavniotAristotel. Nasledniot red na imiwa, imoti i profesii goima kaj site makedonski familii, a najizrazen kaj carskitefamilii. Nivnite imiwa se povtoruvaat niz mnogu genera-cii kako Filip II, Kleopatra VII, Konstantin XIV i mnogu

Angelina Markus14

carevi so ime Aleksandar, Perdika, Aminta. Nikoj od niv,nitu od dinastijata, nitu od filozofijata, nemaat vrska soatinskata demokratija i nema zo{to da vojuvaat za Atina ilida {irat elinizam. Naukite, carevite, narodot... se boreleza sebe so dlaboki koreni od minatoto za idninata na Make-donija, za nas sega. Nivnite nameri gi ostvarija Filip II iAristotel. Site nau~nici i filozofi gi finansirala ma-kedonskata dràva. Golem broj od filozofiite vo Makedo-nija bile so carsko poteklo od prvosve{tenici. Takov eprimerot so Aristotel ~ii pretci bile carski lekari, car-ski filozofi, carski umetnici. Ne e ni ~udo {to Teofrastgo zape~atil svojot testament so svoj prsten kako {to e prs-tenot pe~at vo pismata na makedonskite dinastii ili prste-not na Aleksandar so {to Filip II go ovlastil sinot da vla-dee u{te kako mlad princ na 16 godini.

Toa {to go gledame od testamentot e opisot na make-donskoto pogrebuvawe sli~no kako vo grobnicata na Filip IIso zasvoduvawe, so hodnik, so zavetni predmeti i so statui naBogovi i site ~lenovi vo familiite na Proksen, Nikanor,ènata Herpilida, majkata na Aristotel - Festijada, sinotNikomah. Od pogrebuvaweto i ukrasuvaweto se gledal sta-tusot na Aristotel, negovata familija i negovite sorabot-nici. Vo Stibera se otkopani bisti i statui kako {to seveli vo testamentot: ne pogolemi od ~etiri lakti. Samostatuite na Bogovi moèle da bidat povisoki od statuitenare~eni „Herkulanki“ od Stibera, namesto Makedonki.

Merniot i broj~aniot sistem vo Makedonija nasekadedoa|a do izraz kako odnos na zlaten presek, osobeno vo grad-bite na rotondi, vo svetili{tata na Apolon i teatrite, ko-lonadite, bistite. Na Praksitel mu bile pora~ani i plate-ni bisti; toa e toj, skulptorot na Aleksandar kako i Leohar,


Skopas i Lisip, carskiot portretist. Praksitel trebalo daja dovr{i statuata na Nikomah, sinot na Aristotela, mo`ebitatko mu Nikomah; - nè izvestuva Teofrast vo testamentot.Praksitel so sinovite Timarh i Kofisodot, Lisip, Leohari Skopas, site carski skulptori na Aleksandar, ostavile traj-ni tragi i vlijanija vrz bogatite skulpturi otkopani vo Sto-

Angelina Markus16

Aristotel kako ideja na Roden za „Golemiot mislitel“

bi, Stibera, Herakleja, Lihnida, Skupi... Toj prototip sluèlpodocna vo istorijata od nego da se pravat kopii vo Atina iRim. Originalot e makedonski, potvrduva Aristotel vo tes-tamentot isto kako i proporciite na bistite i skulpturite.

Makedoncite imale svoj meren sistem spored propor-ciite na teloto. Tie merki u{te se zadràni kaj Makedonci-te terzii, trgovci i drugi zanaet~ii. Toa se eden prst, ~eti-ri prsti, ~eparok, peda, stapalo, lakt, ~ekor, ~elo (tretina odliceto) za glava povisoko, boj ili osten, za rast. Vsu{nosttoa se merni vrednosti na dvièwe vo golemini i odredeno vre-me. Koga Aristotel ostava amanet pora~uvaj}i da se podignestatua na Yevs od ~etiri lakti, ja naglasuva goleminata na Bo-got nad dva metra viso~ina i vo isto vreme go naglasuva sre}-noto vra}awe na Nikanor vo Muzejot vo Stagira. Vo Stiberae otkrieno postolje so natpis Nikanor kako Gimnazijarh kakoi svetili{te na Yevs i Asklepio pokraj svetili{teto naTiha, so mnogu ènski statui kako {to s opi{ano za vreme nagradeweto na Muzejot. Verojatno imiwata na Nemeja i Demet-ra podocna se prepraveni i dodadeni vo testamentot namestoTiha i Artemida, pa taka imame Nemeja-Tiha, Izida-Tiha voDion. Toa ne se Herkulanki tuku makedonski boginki, izra-zeni so makedonski proporcii, so ist makedonski stil.

Potekloto na Aristotel se utvrduva i so soznanietodeka i Proksen bil od Stagira, bil filozof i bil stara-tel na Aristotel, bil rodnina {to se grièl za obrazova-nieto na Aristotel isto onaka kako {to site se grièle zaNikanor, sinot na Proksen, posinet od Aristotel. Filo-zofski familii.

Deka site rodnini i prijateli bile bliski do carsko-to semejstvo ni zboruva za va`nosta na Aristotel i na lu|e-to na koi im se podigaat statuite. Na obi~nite lu|e ne im se


posvetuvalo takvo vnimanie, kako na decata i roditelite naAristotel: Nikanor, Nikomah, Pitijada. Najgolema griài qubov Aristotel pokaàl za }erkata Pitijada, za koja na-redil posebno obezbeduvawe, a koskite na nejzinata majka giposakal vo zaedni~ka grobnica. Toa se rodnini na Hermija odAtarneja, kade {to na filozofite im go podaril mestoto Asi kade {to Aristotel i Teofrast imale filozofski {kolia potoa oti{le vo Mitilena isto taka vo filozofska {kola,od kade {to zaminale za Pela kaj Filip II, da go u~at Alek-sandar so makedonski principi na obrazovanie. Kaj Hermijabil zatoa {to Filip prethodno sklu~il dogovor za sorabot-ka i Atarneja se pretvorila vo pretstraà i baza za napadikon Persija. Koga Hermija bil ubien od Persijcite, Aris-totel àlel i mu posvetil himna i obele`je vo Delfi, bi-dej}i pokraj drugoto so Hermija preku Pitijada bil i vokrvna rodninska vrska. Filipovata strategija kon Persijabila trasirana so stari kulturni i filozofski vrski krajBelomorskoto krajbre`je ne samo so Atarneja tuku i Hali-karnas, Mavzol i drugi vladeteli ja poddrùvale politikatana Filip II. Tie gradovi {iroko gi otvorile vratite preddoa|aweto na Aleksandar, zatoa {to prethodnica bile filo-zofite i generalite na Filip II. Logistikata e ista i za Alek-sandar. Taka postapile i Vavilon i Memfis.

Deka bil mnogu golem brojot na onie {to go sledelei {to se {koluvale vo golemite Gimnazioni na Aristotelima i drugi podatoci vo Testamentot. Na primer toj go za-dolùva Nikanor da go odvede mom~eto Mirmeks kaj nego-vite so sè ona {to imale primeno od nego. Ako toa bogatomom~e do{lo da se obrazuva kaj Aristotel moème samo dapretpostavuvame {to sè Filip II dal za da mu se obrazuvasinot Aleksandar i u{te kolku davale drugite za obrazova-

Angelina Markus18

nie na carskite i generalski deca, za da se sozdadat celigradovi so {koli za u~ewe, ìveewe i praktika vo labora-torii, svetili{ta i palati so parkovi, carski uredeni, ka-ko sovr{eni obrazovni centri, bogato ukraseni so dela odsite umetnosti.

Za uslovite na idnite vladeteli Makedonci od prid-ru`bata na Aleksandar ni{to ne se {tedelo. Na primerTeofrast vo Gimnazionite drèl predavawa pred 2000 u~e-nici. Zatoa vo testamentot naglasuva deka i ne moèle da sesoberat site na edno mesto i zatoa vo sekoj makedonski gradotkopuvame tolku {koli i drugi gradbi vo funkcija nacvrstite principi vo obrazovanieto na Makedoncite, za-toa i falangata tolku bila izdr`liva i sposobna da gradii da {iri makedonska kultura. Zatoa Filip II mu pora~al naAristotel sinot da mu go vospita spored makedonskite prin-cipi vo {koluvaweto. Aristotel drèl predavawa dvapatina den, za posvetenite stru~ni i nau~ni, kako i za obi~nitelu|e. Toj princip bil zastapen mnogu porano kaj Pitagorej-cite i vo dvorot na makedonskite dinastii od Arhelaj doAleksandar pa i potoa. Na tradicijata na pokolenija {ko-luvani nau~nici im pripa|a Aristotel koj {to sistemot nanaukite i obrazovanieto go dovel do sovr{enstvo so poddr{-ka na makedonskite dinastii, Aminta, Filip II i Aleksandar.

Site predavawa na Aristotel vo site {koli i grado-vi, vo sredena sostojba, se so~uvani zaedno so celokupnatasistematizacija na naukite. So~uvani se i site dela {to japrodolìle istraùva~kata dejnost i na drugite filozofi.

Od testamentot gledame kolku imot i bogatstvo imalna raspolagawe Aristotel, a sepak, neprocenlivoto bogat-stvo se bibliotekite so ~ii spisi sè u{te se sluìme. Dion,Pela, Stagira, Stibera, Mitilena, As i mnogu drugi grado-


vi kade {to `iveel i rabotel Aristotel, so familijata ifilozofite, ne se vo Atina. Aminta, Filip i Aleksandarod carskata blagajna go finansirale Aristotela a posledniod 335 do 323 godina toa go pravele Antipatar i Olimpija.Vo Testamentot ne se spomenuva nitu Atina nitu Platon.Deka toj testament e od postaro vreme se gleda i po imenuva-weto na vnukot Kalisten od Olint, ubien vo pohodot. Pisma-ta do Filip II, do Aleksandar i do Antipatar zboruvaat zatesnata povrzanost na Aristotel so kralevite na nau~no, fi-lozofsko i politi~ko pole. Aristotel e skoro vrsnik soFilip II, umrel so Aleksandar Makedonski a `iveel za vremena vladeeweto na Aminta, Argej, Aleksandar II, Perdika III,Filip II i Aleksandar III Makedonski.

Angelina Markus20

Bista na Aristotel

@IVOTOPISOT NA ARISTOTEL

Za Aristotel, kako za Makedonec, retko se spomnuvanegovoto poteklo za da ne se utvrdat site argumenti na nego-vite makedonski koreni. Nekomu ne mu e draga nitu vistina-ta nitu prijatelstvoto.

Aristotel roden od tatko Nikomah od Stagira, car-ski lekar vo Pela i majka Festijada, od Olint ili Halkida,vo sekoj slu~aj od makedonskoto plemstvo i so samoto toa {toìveela vo carskite palati vo Pela kade {to i maòt, sve-korot i pretcite do petto koleno bile carski lekari na ma-kedonskite dinastii.

Imotite na roditelite Aristotel gi spomnuva vo tes-tamentot vo Stagira i Halkida. Festijada ne bila razvedenaod Nikomah za da bide ispratena na nekoe drugo mesto za dago rodi Aristotela i pak da se vrati vo Pela za da ìveat sitezaedno. Toa zna~i deka i Aristotel kako i Filip II, vrsni-ci, vo isto vreme ìveele vo Pela i ja delele istata sudbinaso site Makedonci. Aminta i Nikomah niz cela Makedoni-ja gradele gradovi i {koli za idnite generacii, za svoitesinovi, za Filip i Aristotel, za svoite vnuci. Od make-donskoto krajbre`je gradovite sè pove}e se gradele ponase-ver. Pristani{tata vo Abdera, Amfipol, Olint, Potideja,Ege, Pind, Dion bile napa|ani od piratski floti na sto-godi{nata vojna na grad-dràvi~kite so cel da ja zagrozatmakedonskata monarhija, dràva i narod koi stanuvale sèposilni. Vo toj period, se udreni temelite na novi gradoviniz Pelagonija, po~nuvaj}i od Pela, Ber, Voden, Stobi, Hera-

Angelina Markus22

Filip II vo pomladite godini

kleja, Stibera, Lihnida sè do Filipi, Skupi i u{te mnogudrugi gradovi.

Filip II e najgolemiot graditel i za{tinik na Make-doncite. Aristotel, negoviot vrsnik e idejniot kreator namakedonskata politika vo sklad so filozofijata, blesnal sonaukite vo eden totalitaren sistem na kosmopolitski svet.Vo toj IV v. p. Hr. blesna Makedonija kako edinstvena svetskasila i dràva, prva Imperija {to podocna posluìla kakoterk za site ostanati dràvi.

Od ra|aweto do smrtta na Aristotel se slu~ile naj-va`ni nastani za Makedonija. Se obedinile site plemiwa inarodi vo Filipovata dràva me|u vodite na Jadransko, Egej-sko i Crno More do Dunav kako prirodni granici. Potoa sesozdade Aleksandrovata imperija. Takva dràva so falangai Makedonci go konsolidira svetot so pomo{ na filozofija-ta i naukite na Aristotel, za da moè da se sfati prirodatakako hrana na narodite, kako resursi i kako mesto za ubavoìveewe, pottik za umetni~ko tvore{tvo i graditelstvo, sousoglasenost i primena na univerzalni zakoni na logikata.Taka kralevite i filozofite od Makedonija go vovedoa nap-redokot vo cel svet do koj {to stignale pod zakrila na Alo-vata Hlamida i zlatnite zraci na sonceto. Atina ne ja sfati-la ulogata na filozofijata, zatoa gi ubivala filozofite,umetnicite i nau~nicite, stranci metoci vo Atina. Makedo-nija se dvièla vo druga pohumana progresivna nasoka. ZatoaAristotel Makedonecot moè da se razbere so analiza na ì-votot na Filip II Makedonecot ili najsilniot ma` od Evropa,kako {to za nego }e napi{e negoviot carski istori~ar Teo-pomp vo svojata makedonska istorija, pi{uvana vo Pela.

Za Filip II se znae ìvotot; car naslednik na dolgaloza vladeteli na makedonskata monarhija, silen voin so


èstok karakter koj{to diplomatijata ja pu{tal da vrvipred kopjata na falangata i potoa da gi ras~isti urnatini-te na gradovite za da niknat novi makedonski gradbi so poz-natite {koli Liceumi, Gimnaziumi, Stadiumi, Megaroni,palati kade {to Aristotel gi realiziral site nau~ni iobrazovni celi. Predispozicijata i na Filip i na Aristo-tel se pokaàa vo detstvoto i makedonskoto nasledstvo.Nasledstvoto ne e samo testamentot tuku toa e riznica od kul-tura, istorija, tvore{tvo... na site poliwa.

Nikomah, tatkoto na Aristotel poteknuva od staralekarska loza ~ija profesija pominuvala od koleno na ko-leno, ~ie nasledstvo se vle~e od Mahaon, sinot na Asklepio,opean vo Ilijada. Isto i Hipokrat, carski lekar na Amintai Perdika vo Pela, poteknuva od asklepijadska familija isluì na pokolenija makedonski carski dinasti~ki lozi,kako i dedo mu Hipokrat, kako i sinovite Tesal i Drakon,zetot Tesal. Site Makedonci vo slu`ba na makedonskata nauka.

Aristotel i Filip II od najrano detstvo vo Pela bile{koluvani vo {kolite, vo carskite palati so drugite carskidrugari. Prvi u~iteli im bile carskite lekari, oratori ifilozofi {to e prastara tradicija vo Makedonija u{te odneolitot. Prv u~itel na Aristotel bil tatko mu Nikomahkoj go vovel vo prirodnite nauki preku medicinata.

Toa se gleda od „Nikomahova etika“ od Aristotel,delo posveteno na site doblesti {to gi poseduvale site Ma-kedonci, od carevi, lekari i filozofi do narodot. Taka Aris-totel navlegol vo eti~ka metoda i materijalisti~ka ori-entacija vo filozofijata, kako i Asklepijadskite principivo medicinata u{te od detstvoto doma. Od isti familii secarskite lekari i filozofi od Arhelaj, Aminta, Filip iAleksandar do Kleopatra. Normalno e sinot na Hipokrat,

Angelina Markus24

Tesal, da bide lekar na Aleksandar i sinot na NikomahAristotel da bide negov carski filozof so site svoi tajfina lekarskite i filozofski familii {to so vekovi opsto-juvale zaedno so carskite dinastii vo {kolite po site make-donski gradovi. Naukite i dinastiite vo Makedonija me|u-sebno se usloveni so povratno dejstvo za napredok ponudenokako politika vo kosmopolitizam.

Na Aristotel i negovite filozofi sorabotnici imbila dostapna jonskata, elejskata i sofisti~kata filozo-fija. Se gleda bliskost i kontinuitet so celata taa plejadana filozofi {to za prv pat Aristotel gi sredil, imenu-

Aristotel od tatko si Nikomah i majka Festijada,

`ena Herpilida, sin Nikomah, }erka Pitijada, posinok

Nikanor (gimnazijarh na Gimnazionot) vnuk na Aris-

totel i Kalisten, mnogu pretci i potomci od fami-

lijata, u~itelite, u~enicite, filozofite i oratori-

te, site tie go so~inuvale inteligentnoto jadro na

Makedonscite, zaslu`ni kolku za nas tolku za celiot

~ove~ki rod i rodoslovie vo nasleden gen.

Aristotel vernosta kon naukite, narodot i svetot

gi steknal vo makedonskata familija i dr`ava za da gi

pro{iri vo idninata.

Sekoja godina od makedonskite familii desetina ilja-

di {koluvani mladi regruti se priklu~uvale kon falan-

gata na Filip II i Aleksandar. Niv so znaewa gi podgot-

vuval Aristotel pa vo nasledstvo na mnogu narodi im

go ostavil makedonskiot jazik, obi~aite, kulturata...


val, gi obrazloìl, sobrani kakoistorija na filozofijata i razvi-tok na filozofskata misla nado-polneta so celosen sistem na fi-lozofskite problemi od samiotAristotel. Seto toa mu go ovozmo-ìl Filip II so priklu~uvawe namakedonskite gradovi od Egejsko-to krajbre`je i ostrovite kon ma-kedonskata dràva. So napredu-vaweto na Filip II napreduvalenaukite i spisite na Aristotel istanuvale sè podostapni na sitefilozofi i nau~nici vo slu`bana Makedonija. Toa e pri~inata{to tie spisi tolku mnogu se umno-ùvale i se prepi{uvale.

Angelina Markus26

Heraklit

Pitagora

Demokrit

Pitagora od Sam prebegnal vo

Tarent na Sicilija kade {to

e ubien so 40-te u~enici.

Kral, filozof, matemati~ar,

kako i mnogu drugi Jonski fi-

lozofi (Heraklit, Demokrit,

Anaksagora, Empedokle), se pos-

vetile na filozofijata.

Nivnite u~ewa gi prodolù-

va Aristotel.

Eden drug moment od `ivo-tot na Aristotel povrzan e so fi-lozofijata, {to ni e poznato odtesamentot e toa {to po smrtta natatko mu Nikomah na Aristotel mubil odreden staratelot Proksen odAtarneja pod uprava na Hermija,prijatel na Filip. Tie zaedno soFilip od Atarneja napravile make-donska predstra`a i baza kade {topodocna Parmenion odvel 10.000od makedonskata falanga, podgot-veni za napad na Persija. Tamu, kajHermija, oti{ol Aristotel i so Teo-frast, Erasto i Karisko i nivnitesinovi go dobile As kako mesto zafilozofska {kola, pod uprava na


Empedokle

Hiparh

Diogen

Statuata posvetena na eden

gimnazijarh po ime Nikanor,

pronajdena e vo Gimnazionot

vo Stibera. Dali e toa sta-

tuata za Nikanor {to ja

spomnuva Aristotel vo tes-

tamentot, ili e samo slu~aj-

no sovpa|awe, ne znaeme. Sepak,

nikoj dosega ne gi prou~il imi-

wata i pripadnosta na site

gimnazijarsi otkopuvani vo

Gimnaziumite niz Makedonija.

vladetel filozof, kakvi {to bile vo su{tina site u~enimakedonski vladeteli. Za vreme na prestojot kaj HermijaAristotel se oènil so negova rodnina i povtorno se povrzalso plemstvo od koj brak e rodena }erkata Pitijada, koja {torodila sin Aristotel, isto taka posveten vo filozofijata.

Koga Persijci go ubile Hermija, Aristotel àlel ka-ko za rodnina i prijatel. Hermija umrel i ne go predal Fi-lipa. Aristotel mu posvetil himna i obele`je vo Delfi.Toa Atina ne mu go prostila i mu ponudile kukuta kako namakedonski filozof, dojden vo Atina so okupatorskata fa-langa na Aleksandar, po uni{tuvaweto na Teba i vosposta-vuvaweto makedonski garnizoni za uprava na Atina i sitedrugi gradovi pod hegemonija na Makedoncite.

Pomo{ta za istraùvawe vo naukite i posebno vo fi-lozofijata {to ja primal Aristotel od tatko mu Nikomah,Hipokrat, Aminta, Filip II i Aleksandar, od Proksen, Her-mija, Teofrast, Hiparh, Nelej, Eshin i drugite filozofispomnati vo testamentite ne se od Atina, tuku od Makedo-nija, so svoi {koli, u~enici i u~iteli vo site gradovi od dam-nina. Vidovme kako vo tie {koli se odvivalo obrazovanietoso me|usebni obvrski so u~enite lu|e od Makedonija.

Po smrtta na Proksen, Aristotel stanal staratel nanegoviot sin Nikanor i go posinil, go odredil kako nasled-nik na bibliotekata i kako upravnik gimnazijarh na Gim-nazionot.

Toa zna~i od svojata 17-ta godina od 366 do 346 g. pr.Hr. do smrtta na Platon, Aristotel ne moèl da bide voAtina od pove}e pri~ini. Vo tie dvaeset godini Filip IIgi proteruval atinskite doselenici od site gradovi na ma-kedonskoto krajbre`je, a kakvi bile odnosite me|u Atinai Makedonija najdobro ni posvedo~uvaat Demostenovite

Angelina Markus28

„Filipiki“. Vo tie nemirni vremiwa nitu Atina nitu Pla-ton ne moèle da mu obezbedat na Aristotel takvi Gimna-zioni i drugi {koli za da moè Aristotel da gi sozdavanaukite i da gi pi{uva filozofskite dela. Ako Atina bilasposobna i bogata kako Makedonija i ako navistina Aris-totel bil tamu da u~i od Platon, u{te toga{ }e imalo Li-cej vo Atina, a ne po trieset godini koga Atina potpadnapod hegemonija na Makedoncite. Platon bil siromav do tol-ku {to koga patuval so la|i do Egipet i Sirakuza {vercu-val smokvi, a koga Dionisie mu otkaàl gostoprimstvo i goprodal kako rob go otkupil u~enikot Anikeris. Vo toa vre-me vo Atina nemalo filozofi kako Aristotel za da moèod nekoj tamu ne{to da u~i. Kompelacijata na Platon odSokratovite i sofisti~ki filozofii podocna e filuvana,potkraduvaj}i po ne{to i od Aristotelovite nauki. Aris-totel nemal ni{to zaedni~ko so Platon.

Zatoa na vreme go iskritikuval i go otfrlil.Toa {to vlijaelo vrz Aristotela, toa bile jonskite i

elejskite filozofi. Pred sè Heraklit, Miletskite i Pita-gorejskite u~ewa, Sofistite i Demokrit, a site tie bilebliski do makedonskiot dvor i go dale pravoto nau~no i fi-lozofsko orientirawe. Eden Makedonec, eden nau~nik kakoAristotel ne moèl da ìvee i da raboti vo Atina bez za{-tita na Filip i Aleksandar i falangata, prisutna vo Ati-na po Heroneja, {to izgradile i {koli i teatar kako uslovza preispituvawe ne samo na ustav i zakoni na grad dràvi-te tuku i za preispituvawe na site filozofski u~ewa. Taka,so {irok i dlabok um Aristotel, tatko na site nauki, ne za-sluìl tu`ba od Atiwanite za „bezbo`nost“, kako i na dru-gite filozofi, ne bil metok vo makedonskata Atina tukucarski ~ovek so makedonska misija.


Angelina Markus30

Kukuta (comium maculatua) e mnogu rasprostraneta bil-

ka vo Makedonija. Raste kraj buni{tata. Ima krupni

listovi, inkasti kremovi cvetovi, so {uplivi ~etvr-

tasti stebla, so miris na amonijak i kafeno-crveni

pegi. Pretstavuva silen otrov od listot, cvetot i

korenot. Ekstrakt na otrovot vo gusta `oltenika-

va te~nost ima brzo dejstvo kako i zmiski otrov. U~e-

nicite na Sokrat prisutni na usmrtuvaweto go opi-

{ale dejstvoto na kukutata na tragi~niot nastan.

Ksenofon i drugite gi opi{ale toa vaka: Prvo na Sok-

rat po ispivaweto na otrovot mu se zdrvile nozete i

racete, pa mu se zdebelil i zdrvil jazikot i na krajot

mu otka`al mozokot. Sokrat celo vreme zboruval i

na kraj pora~al da se `rtvuva petel na Asklepio za

zdravje na drugite. Vo Stibera, vo eden od oltarite,

najdena e pepel i koski od petel. @rtvata bila upate-

na kon Makedoncite.

Aristotel so pismo go izvestil Antipatar deka mu bi-la nudena kukuta kako i na Sokrat. Svoj ~ovek ne se ubiva taka.

Otrovot so kukuta Atina go praktikuvala mnogu dolgovrz intelektualniot svet, strancite, metocite, Makedonci-te. Toj otrov brzo ja zgusnuval krvta kako piftija i go bloki-ral krvotokot so sigurna smrt. Ete toa e ona {to Atina mu gopodgotvi i na Aristotel. Ajde naivno da poveruvame i dekaAristotel e „Grk“ samo zatoa {to vo poslednite godini bilvo Atina no, zo{to Filip II da bide „Grk“ koga ne stapnal voAtina, zastanal na Heroneja i ja upatil falangata da ja spro-vedat voljata na Hegemonot. Samo za toa li {to gi pokori gooboùvaat, go prisvojuvaat, go pravat „Elin“, iako ìvototgo pominal vo borba protiv Elinite, {to se imenuvani kako„Grci“, za da izgleda deka Atina bila pogolema, a ne samo graddràvi~ka. Aristotel so ni{to ne pripa|a vo taa sredina nitoga{ ni sega. Aristotel vo Makedonija imal od kogo da u~ii kako da gi nau~i idnite generacii. Kukutata trebalo da bidesimbolot na Atina a ne utot. Kukutata e prvata inkvizicija.

Za ̀ ivotot na Aristotel mnogu e va`na disciplinatana umot {to ja gledal vo Carskiot dvor i falangata pa japrimenil vo istraùva~kiot sistem na naukite.

Toa {to najrano vo detstvoto go sretnal Aristotel ise soo~il bil specijalniot na~in na ìvot na Makedonska-ta monarhija. Toa bilo rasko{ot na paradnoto oru`je, kru-na, skiptar, purpurni nametki i Hlamida na carot, prstenpe~at. Toa e kral so prezime Makedonec i dogovori potpi-{uvani so kralot i Makedoncite, so kralot i falangata, so-vetnici na kralot i drugari, sovet na starci poznati u{tekaj Homer i Herodot i kral {to upravuva spored zakonite ipovik na carot „Makedonci moi“. Toa se Makedoncite. Nim impripa|a Aristotel.


Zakoni za nasledstvo i starateli, grià na genera-ciite za obrazovanieto i postoewe na razni {koli vo sitemakedonski gradovi. Kralot vo obredi, obra}awe kon kral-ot, insignaciite, simbolite, paradno oru`je, ukrasi so sim-boli na sonce, lav za {titot, na {lemot, na gradnik, likotna kralot, i imeto na kralot na monetite odbeleàni soMakedonon i Vasilevs, so lenta na glava. Vasilevs e titu-la na car {to vo makedonska varijanta se sretnuva i vo pis-mata i na parite okolu iljada godini i pretstavuva car nadcarevite, titula {to od Aleksandar pominale vo makedon-skata dinastija od makedonska Vizantija i predadena e voRusija kako makedonsko nasledstvo. Vasilevs ili Golemknez se odnesuva i na Vladika kako funkcija od najvisokrang vo religijata. Koga se zboruva za kral toa pove}e seodnesuva na plemenski voda~ od nasleden red. Vo Makedo-nija kralot se proglasuval so udari so kopje po {titovitekako fanfari, isto kako i pobedata na bojnoto pole. Caroti Vladikata se edinstveni i priznati od site drugi krale-vi i narodi. Unikatnosta na kralot i narodot, zakonite,upravata, pogrebuvaweto i fresko dekoracijata na mogilitekako i makedonskite megaroni vo carskite palati, seto toamu bilo dostapno na Aristotel kako naslednik na pravatavo makedonskite familii. Zatoa i Aristotel go imalpravoto na ~lenovi na celata svoja familija da podignatstatui vo hramovite carski prava na filozofite carevi nanaukite, kakvo {to bilo pravoto na carskite familii. Nastatutata {to Teofrast ja podignal za Aristotel rasko{nobil pretstaven i ukrasen kako kral. Taa sega e vo Minhen.Toa se pri~ini zaradi koi{to Aristotel ne moèl da ì-vee vo Atina pred tamu da stignat Makedoncite i da vospos-tavat red. Aristotel toa go storil tri godini po Heroneja

Angelina Markus32

vo 335 godina koga bil izgraden Gimnazion za da go vospos-tavi vo Atina makedonskiot obrazoven sistem, i site usloviza rabota kakvi {to gi imal vo Makedonija, vo golemi imoti,kade {to se {koluvale carskite deca, idnite vladeteli nasvetot so makedonsko poteklo.

@ivotot na Filip i ìvotot na Aristotel na istopodra~je, se odvivale ostvaruvaj}i zaedni~ki celi za afir-mirawe na Makedonija vo svetot. Deneska sekoj znae dekanajumnite i najslavnite imiwa doa|aat od Makedonija vopolitikata, naukite, religijata na koi im prethodi mito-logijata i gi prati umetnosta, kako tvore{tvo na site pod-


Primitivnite vladeewa sozdavaat primitivna reli-

gija i mitologija. Makedonskata carska dràva sozda-

la napredna nauka, filozofija, i umetnost vo slu`ba

na nova, ponapredna op{testvena ideologija, potkrepe-

na so ideite, etikata i zakonite na Aristotelovite

nauki. Toa e voved vo Hristijanstvoto ~ii teolo{ki

koreni vodat (poteknuvaat) od filozofijata na Aris-

totel i Stoicizmot. Taka i carskite proslavi na po-

bedite se preto~uvaat vo slavewe na hristijanskite

narodni praznici. Makedonskite carevi se proglasuvani

za ìvi bogovi so pravo da kovaat pari so svojot lik i

pravo da podigaat bisti po svetili{tata kako fres-

kite vo crkvite {to prodolìle da gi neguvaat site

obi~ai so koi se veli~aat svetcite, drevnina do denes.

Seto toa e makedonsko istorisko nasledstvo kako pod-

loga, fundament za svetskata kultura.

ra~ja. Rasko{niot carski `ivot na Aristotel bil uslov,od filozofijata da napravi carica na naukite i potoa dase izdifenciraat site znaewa vo nauki kakvi {to se sega.Zatoa so pravo se veli deka Aristotel so naukite go osvoisvetot pred Aleksandar.

Angelina Markus34

Aristotel

ARISTOTEL I PLATON

Ima ne{to zaedni~ko i voop{teno pome|u medici-nata i filozofijata. Toa ne e samo po mestoto kade {to nas-tanale, po makedonskite carski ku}i. Nitu po lu|eto odMakedonija {to gi sozdavale i zbogatuvale naukite. Vrska-ta na sè postoe~ko od kosmosot do ~ovekot i od materijalno-to do duhovnoto, kako princip i zakon, e taa dlaboka vrskavo filozofijata na Aristotel i medicinata na Hipokrat.Carskata makedosnka dinastija e pokrovitel davaj}i giuslovite za rabota vo neprekinat dolg period na sevkupnos-ta na napredokot na nau~nosta. Se pro{iruva dràvata, sepro{iruva dinasti~koto vladeewe, se pro{iruva i make-donskoto vlijanie, se ovozmoùvaat nau~ni otkritija, nap-redok vo se. Mnogu narodi {to ja prifatile makedonskatakultura se odlu~ile na prisvojuvawe, grabawe, kradewe ifalsifikuvawe na sè {to Makedoncite go pokaàle kakounikatno. Sega te{ko }e go iskorenime i }e go is~istimemakedonskoto blagorodno tkivo od site virusni napadi.Moèbi e dovolno samo da ukaème {to ni pravat ne so ve-kovi tuku so mileniumi, ama ako treba i }e se borime daopstaneme kako Makedonci.

Na primer neodr`livo e li~nosta na Aristotel da sepodreduva pod Platon. Se znae deka Platon begal od Atina,nesiguren za svojot ìvot, da deluva kako da ne ‹ pripa|a natajfata na Sokrat. Se znae deka site dela pod negovo imenosat ime na: Sofist, \or|ija, Fedar, Fedon, Protagora,Timej i t.n. [tom }e go snema filozofot nastapuva Atina

so Platonovi plagijati.Toj po delata na Pitagoratri pati odel na Sicilijadodeka ne bil prodaden ka-ko rob. Sokrat bil negovu~itel, pa kako ostanalìv po ubistvata i pro-gonot na tolku Sokratov-ci vo Atina. Toj na drà-vata ‹ podaril stranskafilozofija distanciraj}ise od plagijatot, vo boèm-ni dijalozi so filozofite.Em gi prisvoil nivniteu~ewa, em si sozdal ime sotu|a slava. Nedorasnat doAristoteloviot um go pro-glasuvaat za u~itel i duripotoa po~nuva preprava-weto na Aristotelovatafilozofija. „Mil mi ePlaton, pomila mi e vis-tinata“ - e taa pro~uena ne-postoe~ka re~enica {topretstavuva voved vo vov-lekuvaweto na Platon voAristotelovata logika i metodologija. Nikomah,tatko mu na Aristotel, enegoviot prv u~itel. Aris-totel vo svoeto delo „Ni-

Angelina Markus36

Platon (428-348 g. pr, Hr.)

Kompilacija na Sofisti~-

kite u~ewa i ideolog na grad

-dràvi~kata Atina.

Se druèl so Sokrat i meto-

cite, zboruval pelazgski ja-

zik kako i drugite metoci.

Po smrtta na Sokrat bega

od Atina.

Naj~esto go povrzuvaat so

Aristotel iako nema nikak-

vi dopirni to~ki so nego i ne-

govoto u~ewe.

Platon

komahova etika“ go iska`al svojot stav {to pogre{no separafrazira. Toj glasi vaka: „…Tie {to gi sozdale ideite semoi prijateli. Sekako treba da se smeta poispravno, kakodol`nost, koga e vo pra{awe da se so~uva vistinata, da seotfrli prijatelstvoto ako treba, a toa pred sèva`i za filo-zofite: zatoa {to i ednoto i drugoto (vistinata i prijate-lite) ni se dragoceni, sveta dol`nost }e bide da ‹ se dade pred-nost na vistinata“- spored M. \uri}. Vo Nikomahovata etika,vo citiranata re~enica, Aristotel ne ni spomnuva „idei“ –tie se dodadeni vo zagrada namesto zborovite za poimot „naj-op{to dobro“. Taka Platon se dovede do Aristotela iako, nituprostorno, nitu generaciski, nitu idejno ne se bliski.


Sokrat (470-399 g. pr. Hr.), eden od u~itelite na Platon.Toj i mnogu drugifilozofi,nau~nici i umetnici se ubieni so kukutavo Atina kade {to bil centarot na makedonskitekrugovi, metoci,strancite.

Prepravaweto na Aristotelovite sfa}awa e o~igledno.Ovaa re~enica ne se odnesuva na Platon nitu se spomnuva tojtuku so nea se saka da se ublaì, da se omekne Aristotelovataargumentirana kritika na sè {to Platon zastapuval. Aris-totel se sprotivstavil na site sferi na filozofskotozastapuvawe, ne samo ideite kaj Platon.

Toa {to Aristotel vo mnoìna se obra}al kon filo-zofite za poimite (ideite), se odnesuva kon Heraklit, Anak-sagora, Demokrit, i drugite filozofi, od koi Aristotel u~eli gi nasledil. Aristotel tatkoto na logikata ne pravel logi~kigre{ki, tuku gi ispraval. Platon ne mu e prijatel na Aristotelni po status ni po disparantno gledi{te kon filozofskiteproblemi. Aristotel prv kaàl deka delata na raznite filo-zofi ne se Platonovi dela. Toa se gleda i od tamu {to nemadela od Protagora, Sokrat, Diogen, Antisten, Heraklit. Sèeizgubeno, samo po nekoi fragmenti se so~uvani {to Platonne moèl da gi iskoristi. Toa e ona {to Aristotel go citi-ral vo sistematizacijata na filozofijata. Kaj Platon se zgo-lemuvale delata otkako spisite na pove}e filozofi gi sne-muvalo. Se dokaùva deka Sokrat zboruval, a Platon zapi{uval,kako {to Demosten pi{uval Filipiki a Filip II mol~el; (pane bil pismen ne moèl da odgovori)! Se gleda kako se sozda-valo „gr~ko pismo“, ili „gr~ka filozofija“. Aristotel, koj{to ìveel za filozofijata i so nea, go vle~ka Platona pri-ka~en preku sporedbeni interpretacii niz seta sovremena li-teratura. Pogre{no se citira, pogre{no se tolkuva, pogre{-no se sporeduva Platon so Aristotela. Aristotel blesnuva sosvojata originalnost i raznovidnost baraj}i ne{to zaedni~kovo filozofskata problematika. Platon se prika~uva kon lo-gikata, kon etikata, kon politikata na Aristotela iako nemanieden validen filozofski stav. Aristotel gi uvidel i gi

Angelina Markus38

prevozijdel site negovi nedostatoci kako stavot za „ideite“ i„prijateli“. I gi otfrlil. I pokraj toa, sovremenive Grci sipravat filozofija od Aristotelovite {koli pripi{uvaj}imu gi na Platona, edinstveniot „atinski filozof“. Dali etokmu taka, u{te treba da se ispita negovoto poteklo. Atinanemala carevi, nemala prava da kova pari, nemala lozi na na-u~nici pod za{tita na dràvata kako {to toa go imala Make-donija. Taa, navidum demokratija, vo vremeto na Perikle sesovpa|a vo postojani vojni so Persija, Teba, Arg, Sparta.

Makedonija e pri~inata za Peloponeskite triesetgo-di{ni vojni, za Maraton, za Delfi i za Heroneja. Vo site tieslu~ai Atina za porazite razviva tezi kako za pobeda. Nemaj-}i svoe, tu|oto go prisvojuvaat. Atina nemala voda za pie-we. Aristotel kaùva deka najdobro bil platen ~uvarot naedinstveniot bunar vo Atina. Upotrebata na voda bilokontrolirano, brojot na gra|anite isto taka, prekubrojnitene smeele da ìveat vo Atina tuku vo logori vo Pirej. Etezo{to tolku ~esto stradale od kolera. Imale heteri, homo-seksualci, kukuta i nasilie ostvaruvano preku kolonizacijana jonskite i makedonskite krajbre`ja, do Sicilija,dopolnitelno narekuvaj}i ja „Golema Grcija“.

Ako ne bilo prisutno piratstvoto nemale {to da jadat,a vo takvi uslovi ne moèla da se razviva naukata i filo-zofijata. [to e najinteresno, nemale svoi istori~ari pazatoa prisvojuvaweto se {iri na mnogu po{iroki podra~ja,na sè makedonsko.

Me|u Aristotel i Platon nema nikakvi dopirni to~-ki, nema ni neutralna zona na sprotivstavenite filozof-ski u~ewa za svetogled.

Vaka izgleda idejata za bitie kaj Platon: prirodatae kopie, senka na sovr{enata ideja kako osnova na sè. Ne pos-


toi ubavo, samo ubava moè da bide mislata za ubavina. Dob-roto e ideja za dobrina. Na dràvata ne ‹ se potrebni umetni-ci, da se proteraat nadvor od yidinite na dràvata, da nepravat kopirawe na kopijata.

Idealnata qubov e na homoseksualcite, opi{ana odPlaton vo „Gozba“. Spoznavaweto e mo`no kaj filozofitekoga mislat se se}avaat i so toa ‹ se dobliùvaat na idejatavo carstvoto na postoewe.

Platon realniot svet go zamenil so mislovna apstrak-cija, za da ja opravda dràvi~kata Atina so site amoralnipostapki. Zatoa vo praktikata dobroto, ubavoto, vistinata nese dostapni za site, tie se samo senki na nedosti`nata ideja.Do vistinata se dobliùva samo filozofot, zatoa toj, filo-zofot car, treba da upravuva so dràvata. Taka Platon nes-vesno prizna deka samo Makedonija e idealna dràva so kojarakovodi car filozof – Filip i Aristotel. Vo isto vreme japotvrdi politikata na Atina zo{to gi proteruvala umetni-cite nadvor od yidinite na dràvata i gi ubivala. Site tiesilni lu|e kako Fidie, Sokrat, Protagora, Agaton, Evripid,Tukidit i mnogu drugi, bea metoci, stranci i protivnici najalovata filozofija za dràva, {to pod demokratija ja prak-tikuva{e Atina. Toa Platon go pi{uva vo „Dràva“. Takvatatu|a ideologija, pokraj Filip II i Aristotel, ne moè{e dase nametne vo Makedonija koja {to ima{e svoja vitalna fi-lozofska misla, mo}na monarhija, oratori, umetnici na mno-gu {iroki prostori, okolu site moriwa. Aristotel mora{eda go pobie Platona i da go otfrli so mnogu razlo`nata kri-tika na idealizmot. Mladiot Aristotel, kako da mu bil u~i-tel na stariot Platon, mu ja odràl najlogi~kata lekcija igo nagovestil golemiot nastap na Makedonija na svetskatascena, so edna kosmopolitska, a totalitarna vizija na nauki-

Angelina Markus40

te i filozofijata, lekarite, oratorite i vrvni dinastii.Kako {to se razlikuva Atina od makedonskata dràva takase razlikuva Platon od filozofijata na Aristotel. Aris-totel mu ukaà na slabostite na Platona, go iskritkuva, gopobi i go otfrli. Zatoa Platon, sovremenik na Arhelaj iFilip II vo najgolemiot nejzin uspon, nikade ne ja spomnuvaMakedonija iako li~no go poznavale makedonskite filozofii oratori, sofistite ~ii dela gi prisvojuval. Toj se pritaju-val pokraj nivnite misli i gi prikaùval kako svoi. Zatoatri pati patuval vo Sicilija i li~no ne moèl da go vidiAristotela vo Atina, duri i da bil tamu vo toa vreme.

Aristotel temelno go iskritikuval Platona, velej}ideka Platon vr{i podvostru~uvawe na svetot na idei i naprirodata kako senki, na nesovr{eni kopii.

- Platon ne go razbral dvièweto i go isklu~il vokorist na umrtvenata ideja, za da ne se nakrni ako se dviì.Ne sfatil deka idejata e odraz na prirodata a ne obratno,pa taka sozdal naopa~ka slika za svetot.

- Spoznavaweto ne moè da bide se}avawe na du{atana carstvoto na idei kade {to se vra}a po smrtta. So toanajavuva gnoseolo{ki nihilizam, nasproti Aristoteloviotracionalizam.

- Ako osnova na sèpostoe~ko e sovr{enata ideja, toga{kade se ideite za lo{o, grdo, zlo. Zarem postojat lo{i i grdiidei? Ako e taka, ukaùva Aristotel, mora ne{to da ne-dostasuva kaj idealnosta na ideite ili kaj idejata za senkite.

- Ako nadvor od ~ovekot i negovata svest, postoi ubavoi dobro, samo vo ideja, kako toa moè da bide ubavo i dobroza site lu|e i site vremiwa, bez realen dopir za samite lu|e.

So idejata za dràva Platon go opravda proteruvawena umetnicite od Atina za da gi pribira Arhelaj i Aminta.


Angelina Markus42

Bista na Aristotel del od postavkata vo muzejot vo Luvr - Francija

Aristotel vo „Poetika“ go istakna zna~eweto na site umet-nosti primeneti vo Makedonija, so {to pokaà kolku e Ma-kedonija na sigurniot izvor na tvore{tvoto na site pod-ra~ja. Prilog – bogatstvo na artefakti.

Pod to~kata razno }e napomeneme deka ovaa kritika{to ja napravil Aristotel e navestuvawe na negoviot sistemi klasifikacija na naukite {to ‹ ovozmoì na Makedonija,so novata vizija za dràva, nauka i filozofija da prospe-rira vo svetski razmeri. Poznavaweto na Aristotel pret-stavuva poznavawe na Makedoncite, {to ostvaruvale po-litika, vo sklad so filozofijata. Odvoenoto razgleduvawena Filip II i Aristotel i nivnoto vzaemno nadopolnuvaweima za cel da se nanesuva {teta na uspehot na Makedoncitei {teta na nau~nata vistina. Povrzuvaweto na Platon soAristotel e nevozmo`no, neodr`livo vo sprotivstaveno-sta. Progresot i idninata ostana na makedonska strana.Atina ima{e takva dràva kakva {to ima{e filozofija.I dvete zaedno propadnaa. Za toa e mnogu zasluèn i Demo-sten. Odej}i po toj princip treba da se razjasni zo{to Pla-ton koj zboruval pelazgiski, deminutivno, kitnesto i sedvièl vo makedonskite krugovi vo Atina se proglasuva za„Grk“ vo Elada. U{te toga{ Atina grabala lu|e so se filo-zofija, adaptivni na nejzinite demokratski uslovi. Se znaeza potekloto na filozofite od plemstvoto. Koj nema plem-stvo nema filozofi. Pra{aweto e zo{to Platon od Make-donec stana atinski gra|anin. Atina preku Platon pravelademokratska ideologija za da se dopre do makedonskata kral-ska filozofija.


Angelina Markus44

Aristotel poseduval o{tra i brza misla, dlabok um

i memorativnost vo gradeweto na nau~nata metodo-

logija za da moè da gi sogleda i povrze zakonite za sve-

tot vo celina. Taka, im sluèl za edinstvo me|u carot,

falangata i narodot, naukite i umetnostite, na toj

svet, kade {to pripa|al, kako Makedonec. Makedonci-

te od site strani na svetot sobirale podatoci za

Aristotela, za negovoto nau~no istraùvawe.

Aristotel i Aleksandar ostavile vo nasledstvo baza

za da prodolì da se razviva filozofijata, naukata

i obrazovanieto. Site makedonski filozofski {koli

se povrzani so makedonskite carevi od Aleksandar, Pto-

lomej, Seleuk, Antigon Gonat, Demetrie, Kasandar do

Marko Avrelie, samiot car „mecena i filozof“.

Istata tradicija prodolùva kaj Persej, Justinijan

i pravoslavnite makedonski carski ku}i vo srednove-

kovieto. Site tie se del od Aristotelovata nau~na

misla.

Slavata na Makedonija se temelela na Aristotelo-

vata nauka, filozofija i {kolite. Aristotel e svrz-

noto tkivo od minatoto kon idninata. Toj vo make-

donskata dràva trajno vtemelil model na obrazoven

proces i sistem i go naso~il kon site idni carstva, da

go sproveduvaat na ist na~in. Toj makedonski model e

zastapen i kaj Persej i kaj Antioh i kaj Kleopatra a i

ponatamu kaj vernite prodolùva~i na makedonskite

tradicii vo naukata, umetnosta, filozofijata...

ISTORI^ARITE NE SE OD ATINA

Herodot, Ksenofon, Tukidid,Teopomp, Plutarh, Polibie, ne se„Grci“, ni Elini, ni atinski gra|a-ni. Herodot go pravat „grk od Ati-na“ zatoa {to edna{ patot go vodelnatamu i samo edna{ ja spomnuvaAtina. Dovolno e da se vidat nas-lovite vo sodr`inata na dvotom-nata istorija i da se sfati istatapostapka kako i kon filozofite.Ako atinski brodovi pominat po-kraj nekoi gradovi i ostrovi ved-na{ toa e nivno, so naznaka za siteu~eni lu|e ako pominale kraj Ati-na deka tie bile Atiwani, verojat-no i „rodeni“ vo Atina, velat.

Ksenofon napi{al kniga„Kirovoto vospitanie“ i poznat e{to im priteknal na pomo{ naPersijcite so 10.000 vojska, pora-di {to bil proteran vo Sparta bezpravo da stapne vo Atina. Mu se pri-govara deka pristrasno gi opi{alPeloponeskite vojni zastanuvaj}ina stranata na Sparta i Persija.

Herodot

Ksenofon

Plutarh

Ksenofon e onoj filozof {to ja napi{al Odbrana na Sok-rat koga Atina go otrula Sokrata. Atina, pa Elada, pa Grci-ja, pa sèmakedonsko kako gr~ko. Sega, Makedonija bila gr~ka.Navika za prisvojuvawe.

Tukidid isto taka bil progonuvan i mal smrtni zaka-ni ako stapne vo Atina poradi grevot {to mu se pripi{uvavo vrska so Amfipol. Tukidid samo gi soprel atinskite bro-dovi pokraj Amfipol za da ne gi ograbat i Pangajskite zlat-ni rudnici vo sopstvenost na Tukidid, nasledeni od negovi-ot rod. Zaedno so Evripid i drugi lica od makedonskitekrugovi vo Atina dojden e vo Pela kaj Arhelaj, da rabotat ida pi{uvaat vo mnogu posigurnata makedonska sredina.

Tuka vo Pela, vo Makedonija `iveele i umrele: Evri-pid, Tukidid, Hipokrat, Agaton, i mnogu generali od make-donskata falanga i zaedno so svoite vladeteli se pogrebanivo carskite grobnici. Popusto i se pripi{uvaat na Atina.Istorijata na Herodot, na Kseonofon, na Tukidid. Posebnoistorijata na Teopomp i Polibie tie se istorii za Makedon-cite. Vo tie istorii se spomnuvaat makedonskite lu|e, dr`a-va, gradovi i vojski. Ni po bilo koj osnov ne ‹ pripa|aat naElinizacijata ili na sega{nive Grci. Se elinizira ne{to{to ne bilo elinsko. Makedonskoto bilo, makedonsko e i ne-ma potreba da se makedonizira kako {to ne nabeduvaat.

Da gi vidime i drugite takanare~eni gr~ki istori~ari.Polibie kako komandant na gardata na Persej bil za-

roben i so celo plemstvo i umetni~ki plen bil odveden voRim. Celi 12 godini bil rob staven pod staratelstvo naScipion samo da ostane poblisku do makedonskata istori-ja vo arhivite ograbena od Rimjanite, na ist na~in kako iograbuvaweto na bibliotekata vo Aleksandrija so knigitena Aristotel. Polibie kako nov gra|anin vo Rim od Make-

Angelina Markus46

donija nemal prava isto kako me-tocite vo Atina. Vo tie dva tomaod istorijata na Polibie otstra-neti se spisite za Makedoncite zada mo`e sè drugo da se preprava.


Tukidid

Tukidid, proteran od Atina vo

Pela kaj Arhelaj, pi{uva isto-

rija vo krajot na V vek pr. Hr.

vo sorabotka so kralot Mece-

na, Evripid, \or|ija, Hipokrit

i drugi so familiite {to ̀ i-

veele i tvorele na makedonski-

ot carski dvor.

Polibie

Polibie (200-118 g. pr. Hr.)

Zaroben so Persej i celoto ma-

kedonsko plemstvo vo 168 g. pr.

Hr. po poslednata makedonsko

-rimska vojna. Bil rob 12 go-

dini (Novum civitae) kako meto-

cite, strancite vo Atina.

Pod staratelstvo na Scipi-

on pi{uval istorija od make-

donska carska arhiva vo 40 to-

ma vo Rim.

Taka Polibie stana „rimski istori~ar“ {to na „gr~ki“ japi{uval makedonskata istorija. Toa {to go ima kaj Plu-tarh bara pogolemo razgrani~uvawe i }e go prikaèmeposebno i poop{irno.

Taka Makedoncite bile prisvojuvani i vo filozofi-jata i vo istoriskite nauki, a Platon pogre{no se citirado deneska, dodavaj}i mu po ne{to od Aristotelovata filo-zofija. Zo{to Platon ne go spomnuva Filipa kako negovsovremenik? Pa Filip II ja ostvaril negovata idealna dr-àva vo Makedonija kako spoj na vlast i filozofija.

Mnogu e citirana pismenata komunikacija na Filip IIi Aristotel. Po carskiot protokol Filip ispratil pokanado Aristotel da mu bide u~itel na Aleksandra. I Aristo-tel mu odgovoril deka e sre}en {to ìvee vo Filipovo vre-me i so zadovolstvo }e go podu~uva Aleksandar po makedon-ski na~in. Toa e doa|awe od Mitilena na Lezb, zaedno soTeofrast, Menon i drugite sorabotnici kako vospituva~ina site carski deca vo Pela. Vo Pela, Mieza, Stagira iliStibera se odvival najdobriot obrazoven sistem {to car-skite drugari podocna go prenele po cel svet.

Aristotel ne do{ol vo Pela od Atina zotoa {to si bilvo Makedonija kade {to se odvivala najplodnata nau~na is-traùva~ka rabota vo negovata zrela vozrast, so viden uspeh.Koga Aristotel ja zavr{il obrazovno-vospitnata dejnostvo Makedonija bil ispraten vo Atina da im ja podobri sostoj-bata so makedonski {koli i u~iteli, izgradeni na prestari-te Apolonovi svetili{ta, po~ituvani od prastarite make-donski pretci-Pelazgite.

Spomnavme samo nekoi argumenti za Aristotel Make-donecot {to ‹ pripa|a na makedonskata kultura, narod iistorija. Za Platon doprva treba da se utvrdi dokolku bi

Angelina Markus48

bil Atiwanin i dali grad-dràvi~kata storila ne{to zanego kako {to makedonskata dràva toa go pravela za svoiteu~eni lu|e. Kolku pove}e go sogleduvame ìvotot na Filipi Aristotel me|usebno povrzani, tolku pove}e stanuva ap-surdna taa vrska so Platon. Po smrtta na Platon vo 347 g.pr. Hr. mu se pripi{uvaat idei, misli i dela {to Aristo-tel gi pi{uval podocna i toj ne moèl da znae za niv za dagi vklopuva kako svoi, kako {to go napravil toa so Prota-gora, Sokrat i drugite Sofisti. Zabludite vneseni od Ati-na od porano vo pi{uvawe na istorijata se potkrepuvaat idenes so isti arguemnti. Posegnuvaj}i po filozofijatasakale da se napravat poumni. Posegnuvaj}i po Aristotelsakale da skinat kotelec za da se rasplete lanecot od naj-dolgata lista na li~nosti {to Makedonija im gi dava nasvetot. Ta ne se samo Filip II i Aristotel Makedonci odAntikata, tuku i Aleksandar Makedonski, carot so prezi-me na Bogot Makedon i zemjata Makedonija. Ne ni prili~ini Bog Grk, ni car, ni zemjata gr~ka. Nie si imame iden-titet i ime Makedonija {to i vo tu|ite granici, bleska sosvojata ve~nost. Aristotel taka ìveel i rabotel so svoja-ta mudrost a i mrtov si obezbedil odbrana. „Tie {to laàt,pravat da ne im se veruva i koga }e kaàt nekoja vistina“,kako da sakal Aristotel so toa da kaè da ne im veruvamena gr~ki podaroci so trojanski kowi. Tie se Danajski. Inajmnogu od sè da gi razobli~ime istori~arite {to ne znaatvistinito da gi iskaàt faktite za Makedonija i da goodredat nejzinoto mesto vo istorijata so makedonski na~inna mislewe i pi{uvawe. Treba sami, nie Makedoncite, dasi ja napi{eme svojata istorija. Toa ne e ni smelo ni ludotuku potreba da gi spomnuvame i da gi povikame pretcitedoma, vo makedonskata istorija, vo nivnoto vistinsko mesto.


Angelina Markus50

Filozofot Aristotel mu be{e kako vtor tatko

na Aleksandar Makedonski i celiot `ivot

go podu~uva{e vo sè.

ARISTOTEL VO NAUKITE I FILOZOFIJATA

Aristotel e ~ovekot {to vladeel so site nauki vo ne-govoto vreme. Pretstaven ni e kako filozof, nau~nik, poetna odi, besednik, istoriograf so golema snaga na izrazuvawe,so jasnost, u~enost, stil.

Predaval retorika vo svoite {koli. Toa mu e naslede-no od dijalo{kite razgovori na sofistite i dramite naEvripid. Govorite i predavawata mu bile sovr{eni. Go inte-resirala politikata, a teatrologijata, umetnosta, pravoto izakonite, sèvo smisla na enciklopedisko znaewe obrabotenovo univerzalen sistem. Naukata i filozofijata ne bile izd-iferencirani i mu ovozmo`ile na Aristotel izobilstvo odpoedine~ni predmeti i pojavi od fizika, meterologija, bio-logija, poetika, u~ewe za dr`avata, za moralot, za ekonomija-ta, vo korelacijata so filozofskite u~ewa i filozofskitedisciplini kako logika, etika, estetika. Tuka Aristotel jazavr{il najgolemata sistematizacija na celokupnoto ~oveko-vo soznanie so {to stana tatko na naukite. Gi izdvoi srod-nite gradiva i gi podredi pod stepen na va`nost i samostoj-nost. Potoa ‹ se posveti na filozofijata da go sredi tojraznoviden materijal kaj prethodnite filozofi. Gi siste-matizira po srodnost na problemi a ne po toa {to pominalekraj Atina ili begale od otrovot kukuta.

Aristotel se potrudil na sekoj filozof da mu go odre-di mestoto i pripadnosta na filozofskata {kola i prido-nesot za razvojot na filozofskite u~ewa za svetot, ~ove-

kot i misleweto. Po sistematizacijata sledi sinteza vorazvojnosta na filozofskite problemi. Vo taa obemnarabota Aristotel e prv od filozofite {to gi tolkuva raz-li~nite u~ewa i so toa stavi temel na istorija na filozo-fijata. Ukaà i kakvi se vlijanijata, na razli~nite filo-zofski u~ewa, za{to filozofijata e izraz i odraz navremeto i uslovite vo koi{to filozofite ìveat. Dalifilozofski u~ewa }e se izloàt problematski ili sis-tematski, tie mora da bidat povrzani so vremeto vo koe sepojavile. Toa ne vaì za izloùvawe na zakoni vo prirod-nite nauki. Ne e potreben redosled na nekoj zakon odfizikata, toj si vaì avtonomno; vo filozofijata ne e taka.Aristotel najde ne{to zaedni~ko vo raznovrsnosta na sve-tot, a toa e bitie kako praosnova na svetot kaj miletskite,elejskite filozofi, kaj Heraklit i Demokrit, Empedoklei Anaksagora. Toa e vodata, vozduhot i apejronot (neodre-denost) kaj Tales, Anaksimen i Anaksimandar, oganot kajHeraklit, homemeriite (gi imenuval Aristotel) kaj Anak-sagora, a bile objasneti kako semina na stvarite {to kajDemokrit preminale vo atomi. Taka materijata kako bitie,su{tina, osnova na svetot vo raznovidnost se konsolidirakako entelehija kaj Aristotel. Toa e po~etna, prva, prostafaza na materijata prisutna kako zemja, voda, vozduh i oganso pettiot element eter, – dviè~kata sila ili duhovnost.Aristotel vo filozofijata go vovel materijalnoto i dvi-è~koto pod dejstvo na sila {to se oformuva bez da mu {te-ti na materijalnoto postoewe na pojavnosta. Idejata zaeterot kaj Aristotel doa|a od dvièweto na bitieto kakosprotivnost, kako wus kaj Anaksagora, {to bila sila da gitlasa materijalnite ~esti~ki vo prvo pridviùvawe ilimo}ta na privlekuvawe i odbivawe, na sli~no i razli~no,

Angelina Markus52

zastapeno kaj Empedokle. Materijalisti~kata linija nabitieto {to se dviì kaj site spomnati filozofi od pros-torite na makedonskata dràva ni pretstavuvaat edinstvona svetot vo Aristotelovata seopfatna filozofija, otelo-tvorena vo makedonskata dràva. Vo taa smisla Aristotelso filozofijata i naukite pretstavuva idejno osvojuvawe nasvetot pred Aleksandar. Kako {to Aristotel gi sozdava{eknigite, spisite, bibliotekite, taka Aleksandar gi sozda-va{e gradovite Aleksandrii i se {ire{e makedonskiot duhi kultura kako osnova za novi civilizacii vo svetot. Sepaki Aristotel i Aleksandar pred sè, bile i se Makedonci,naslednici na svojot narod i pretci na nas Makedoncite.Aleksandar ne samo {to se grièl za naukite i samiot bilnau~nik. Aristotel bil nau~nik i car na filozofijatakakvi {to se i pove}eto filozofi so carsko poteklo na ~e-lo na narod kako prvosve{tenici, kralevi, duhovni voda~i.

Koga vo raka }e se zemat originalnite dela na Aris-totel, sosema e ne{to drugo otkolku {to se pi{uva, komen-tira ili se sporeduva so Platon vo u~ebnicite. Izvornitedela na Aristotel, so toa {to se kaùva za nego, mnogu se raz-likuvaat od interpretaciite. Taka se gubi i smislata i ja-~inata na stilot i su{tinskata sodrìna na mislovnosta.Toa {to se nudi vo skratena forma, nepovrzano so uslovitei mo`nostite na tvore{tvoto za genijalnite razjasnuvawa,sogleduvawe i vosostavuvawe na zakonite vo site nauki, jaobezvrednuva Aristotelovata misla. Sega se sveduva Aristo-tel na toa dali bil Makedonec, a ne dali Aleksandar impripa|a na site narodi {to gi pokoril i so samoto toa givozdignal ponatamu vo istorijata. Samo toa e zaslugata naGrcive – so obezvrednuvaweto i zapostavuvaweto na nivnitedela za da se istisne istoriskoto mesto na Makedoncite.


Ako sakame da gi nabroimesite spisi od Aristotel vo milionredovi, ili knigi pove}e od 450.000primeroci, treba da napi{eme no-va kniga samo za toa i povtorno dadokaùvame deka i arapskata i ev-ropskata nauka sozdadeni se i raz-neseni po svetot od Makedonija, odAristotelovite spisi.

Bibliotekite goreni i kra-deni od site makedonski gradovi, nesamo od Aleksandrija, svedo~at zavistinskoto varvarstvo na „kultur-nite narodi“. Prvata inkvizicijanapravena e vo Atina so gorewe naknigite na filozofot Protagora,a toj sofist – u~itel po filozofija,do{ol da gi opismeni demokratite,èlni za vlast i vladeewe so naukii znaewe vo nasoka na ograbuvawe iozakonuvawe na tu|oto. Sudirot nafilozofite vo Atina ima golemo zna~ewe kako sudir na raz-li~ni ideologii. Prezirot kon Atina go iskaàl i Heraklit,vo eden fragment: „vlasta na demokratite li~i na detska igra sokam~ina“. Se otkaàl od upravata kako kral na Efes i go za-dràl prvosve{tenstvoto posvetuvaj}i ‹ se na filozofijata.

Aristotel, pou~en od sudbinite na filozofite konkrajot na V vek vo Atina, se ~uval da ne posegnat i po negoviotìvot. Sepak, na kraj i posegnale. Blagodarenie na siste-mot, pomo{ta i organiziranosta na makedonskata dràva,Aristotel pravilno go odredil mestoto i ulogata na pret-

Angelina Markus54

Antisten

Protagora

hodnite i sovremenicite filozofi. Od site niv u~el, samood Platon nemalo {to da nau~i, edinstveno nego go kriti-kuval. Aristotelovata kritika na Platonovite idei se kri-tika na neodr`livosta na idealizmot voop{to, }e primetiLenin vo knigata „Filozofskite tetratki“. Taa kritika eedinstvenata vrska, a moèbi i poradi nea Platon ne gospomnuva nitu Aristotela nitu Filipa.

Atina i deneska go vozdiga i go saka Aristotel so si-te nauki i celoto makedonsko carstvo.

Vo devetnaesettiot vek, vo Egipet, vo grobot so edna mu-mija, vo papirusi, najdeno e deloto na Aristotel za „Ustavi-

te na dràvite“. Toj e papirus kako onie drugi 840.000 vo Alek-sandriskite biblioteki. Vedna{ pogre{no e prevedeno kakoda e delo za atinski ustav. Aristotel gi istraùval ustavitena 46 gradovi dràvi za da gi sporedi so zakonite na Makedon-skata dràva. Od toa delo „Atinski ustav“ (?) moè da se na-pi{e vistinskata istorija za Makedonija, pi{uvana vo vremekoga Aristotel so falangata i neograni~enata vlast na Anti-patar, prv pat prestojuvale vo Atina. Vo Egipet, vo makedon-skite grobovi na Ptolomeite se nao|aat papirusi od make-donski filozofi, po tradicii vo pogrebuvaweto, kako {tose pronajdeni i paradnoto oru`je, aplikaciite na sonce, mo-netite i sè drugo {to mu pripa|alo na Filip II i carskataloza vo grobnicite vo Ege i Pela. Stelite, obeliskot, grad-bite i celata arheologija so kamenot Rozeta i pismoto impripa|aat na Makedoncite, filozofite i carot.

Ako zememe vo raka koe bilo drugo delo od Aristotelpo pro~ituvaweto ne iznenaduva mislovnosta i sodrìnata,kolku e razli~na od izvornoto zna~ewe. Na primer, deloto„Nikomahova Etika“ izobiluva so analiza na site moralninormi {to vaàt za carot i narodot. Tie moralni normi,


Aristotel tatko na etika i estetika, taka gi izloìl {todobile op{to~ove~ko zna~ewe so neograni~na primena vo no-viot zavet i buròaskiot moral. Prijatelstvoto, dobroto,pravednosta, vistinitosta, hrabrosta i site drugi doblesti,ne samo teoretski, tuku vo i od praktika se crpeni od makedon-skata realnost. Grcite denes se lepat za Makedonci i pakostanuvaat bez doblest. Agresivno se zakanuvaat, navreduva-at i na site amoralni na~ini gi ru{at principite na me|u-narodnoto pravo, vospostaveno od Filip II niz makedonsko-to iskustvo i nau~no obrazloèno od Aristotel, vo Etika iBiblijata, kako priznanie za Makedonija - bibliska zemja.

Ako se zeme vo race i se pro~ita „Poetika“ }e se vidikolku Aristotel mislel i pi{uval na makedonski na~in.Poetika ne e apstraktno filozofsko delo, tolku jasno Aris-totel ne naso~uva na ~uvawe na kontinuitet na drevnosta dosega{noto ìveewe i ne e vo nas ni{to tu|o da go prifatimenegovoto vlijanie i eve, da go izrazuvame vo pi{uvawe.

Vo „Poetika“ za prv pat do{lo do izraz estetskoto ka-ko teoretsko obrazloùvawe vo umetni~koto izrazuvawe nadelata od bilo koja granka na tvore{tvoto. Aristotel nap-ravil najopse`na analiza na Ilijada i Odiseja i gi naso~uvaEvripida, Eshila, Aristofana da se izveduvaat dramite pomakedonskite teatri, podostapni za site sloevi na narodot,ne samo za Aleksandar, da zaspiva vrz Ilijadata kako vrz per-nica, {to go potsetuvalo na Makedonstvoto do Indija. Odite,ritamot, celokupniot folklor, peeweto, proslavite, od to-ga{, od Aristotel opi{ani, gi vle~at korenite na make-donskite umetnosti. Poetika e najrasprostraneta i najizu-~uvana od bilo koi drugi traktati za umetnosta, - pi{uva voLiteraturnaja enciklopedija tom I, Moskva 1930 g. vidi podAristotel. Najgolem broj raspravi {to se pi{uvani ne samo

Angelina Markus56

vo Rusija tuku i vo cela Ev-ropa se odnesuvaat za tra-gedijata, onaka kako {to givnel Aristotel vo teorijatai vo prakti~nata izvedba. Sotoa „Poetika“ na Aristotelpretstavuva sovremen u~eb-nik po dramaturgija.

Vo deloto na Aristotel „Politika“ se zboruva za si-te vidovi na vladeewe i ja akcentira monarhijata od Make-donija proslavena vo cel svet. Vo nea, vo makedonskoto car-stvo pripa|a Aristotel kako ideen voda~ i predhodnica naAleksandrovata makedonska dràva.


Homer

Homer vo poemite „Ili-

jada“ i „Odiseja“ go

preslika ìvotot na

istite prostori,

zemji i pati{ta kade

{to Aristotel gi

postigna site

dostreli vo naukite

i filozofijata

odbeleùvaj}i go

makedonskiot slaven

IV vek. pr. Hr. kako vek

na progres na svetot.

Delata: „Ustavi“, „Nikomahova etika“, „Poetika“ i „Po-litika dostapni“ se za ~itatelite vo izvorna forma. Drugitedela od oblasta na logikata, prirodnite nauki, ekonomijata,psihologijata, sociologijata… pretstavuvaat sostaven del nau~ebnicite vo site tri obrazovni kruga na obrazovanieto {togi vospostavil u{te Aristotel vo svoite {koli, kako koncen-tri~ni krugovi, {to se pro{iruvaat do vrvot na nau~noto tvo-re{tvo na teoretskite nauki i nivnata prakti~na primena.

Golem e obemot na Aristotelovite spisi. ]e nabroimenekoi naslovi klasificirani vo ~etiri grupi: Organon-logi-ka, za prirodata - Fizika, Metafizika za filozofija ispisi eti~ki, politi~ki, ekonomski i esteti~ki.

„Logi~kite spisi“ poznati kako „Organon“, kako oru-die za mislewe. Aristotel gi smetal za najva`ni, gi obrabo-til vo {est dela so 16 spisi. Logikata od Aristotel se izu-~uva vo celost duri so istite primeri od negovo vreme sodve premisi i konkluzno. (Site lu|e se smrtni, Sokrat e ~o-vek, Sokrat e smrten). Gi obrazloìl kategoriite, re~eni-cite, zaklu~uvaweto, za dokazot i definicijata, indukci-jata i sofizmite i paralogizmite kako gre{ki od pogre{nopretstavenite premisi. Vo logi~kiot kvadrat ukaùva dekanema vistinitost ako se trgne od univerzalno pozitivenkon partikularno negativen sud. Ukaùva na kontrarnost, dis-junktivnost i hipoteti~nost na postavenite sudovi i stavoviod koi odnapred se znae kakvo }e bide dvièweto na misle-weto. Dali od poimot moè da se izvede sud i dali zaklu~o-kot }e pretstavuva nov poim, vistina, novo soznanie.

Kategoriite kako najop{ti poimi ne moè da se de-finiraat kako drugite poimi so podreduvawe pod obem isodrìna. Aristotel gi nabroil desette kategorii i gi de-finiral doveduvaj}i gi do me|usebni vrski.

Angelina Markus58

Materija e postoewe vo prostor i dvièwe vo vreme.Nema dvièwe bez materija i nema materija {to ne

se dviì, kako apsolutnost na postoeweto i relativnost namiruvaweto.I toa na ovoj na~in:

Ajn{tajn, zapra{an kako bi ja definiral materija-ta, odgovoril deka nema ni formula ni definicija za materi-jata i deka toa treba da go storat filozofi. I Ajn{tajn bilsvesen za kontemplativnoto ponirawe na Aristotel konapstrakciite isto kako kon ~ulnata realnost.

Vo „Fizika“ ili „Priroda“ vo osum knigi Aristotelja napravil najdobrata klasifikacija. Poimot za fizikakaj Aristotel e mnogu po{irok od moderniot poim i sodr-ì drugi 14 podra~ja so u{te pogolem broj na knigi vo sekojdel od niv vklopuvaj}i ja i kosmologijata. Pi{uva za nebotoi astronomijata, hemijata, meteorologijata (kometite, vet-rovite, zemjotresite, morskite pojavi).

Za Aristotelovite spisi za vselenata se misli deka seod Posidonie (Posejdon) od I-ot v. pr. Hr. od stoi~kata filo-zofija vo vreme koga se preklasificirale i prepi{uvaledelata na Aristotel za bibliotekite. Kosmosot bil vo cen-tarot na site filozofi u{te pred Aristotel.

Vo delot za zoologija vo 10 knigi pi{uva za anatomi-ja i fiziologija, oblast dobro poznata od medicinata na tat-ko mu vo Pela koga Nikomah bil li~en lekar na Aminta iprv u~itel na Aristotela. Vo delata za ìvotnite i bilki-te vo 13 knigi, Aristotel napravil sistematizacija na 800ìvotni i mnogu bilki za koi se znae deka is~eznale, giznaeme spored toa kako gi opi{uval Aristotel. Vo spisiteza du{ata spa|aat razni raspravi od oblasta na psihologija-ta so ista terminologija vo upotreba i vo dene{nite naukikako percepcija, inervacija i karakteri, sangvinik, kolerik,


flegmatik, melanholik. Fiziolo{kata podloga na karakterja doveduva vo vrska so psiholo{kata sostojba na karakterotna glumcite vo tragediite, igrani vo makedonskite teatri.Maskata za Aristotel e li~nost {to go izrazuva ~uvstvotokaj glumecot, simbol za doìvuvawe na karakterite.

Posebni knigi ima za pameteweto i se}avaweto, sonoti drugo. Spisi za fizionomiite, za boite, vestite, govoritei site gi povrzuva so teatrite.

Vo zbornikot za razni pra{awa ima 38 knigi so raznitemi: prirodonau~ni, matemati~ki, literaturni, muzi~ki,spisi za mehanika, za geometrija, za sè{to se manifestira kakopriroda. Aristotel go nabrojal i obrazloìl seto toa {to pret-stavuva sodrìna vo mnogu nauki vo sovremenite u~ebnici.

Vo tretata grupa spisi, kaj Aristotel imenuvani kakoPrva filozofija, Andronik vo zbornikot gi narekol Meta-fizika, toa {to doa|a po fizikata, vo nea se izloèni filo-zofskite principi vo sklad i so logi~ki i so spisite od pri-rodata, eti~kite, estetskite, politi~kite spisi. Celokupnatapovrzanost na svetot kaj Aristotel doa|a vo filozofijata zada pokaì deka zaedni~ki se zakonite i vo prirodata i za pri-rodata i ~ovekot. Sèse dviì kon vistinata obrazloèna vologikata kako nauka za misleweto. Vo ovaa grupa na spisiAristotel gi sredil u~ewata na site prethodni filozofi ipobivaweto na Platonovite idei. (kritikata)

Vo celata taa obemnost na istraùva~kata dejnost,Aristotel vo spisite za filozofijata, nai{ol na najte{-kiot del zaradi mnogubrojnite aporii, nere{livi protiv-re~nosti, {to gi zatapuvale i negovite prethodnici.

Tie 12 knigi od oblasta na filozofijata gi ras~isti-le site problemi i ne ostavile ni{to {to ne bilo opfatenood Aristotel. Tuka, so Aristotel, zavr{uva originalnoto

Angelina Markus60

filozofsko sfa}awe na svetot i prodolùva ekletika,svojstvena na op{testva vo propa|awe. Progresot na make-donskata dràva go odbeleà napredokot so golemi siste-mi zastapeni vo naukite i filozofijata. Niv gi sozdadeAristotel so Makedoncite.

Vo ~etvrtata grupa na Aristotelovite knigi spa|aat„Eti~kite spisi“, voglavno deset knigi za Nikomahova eti-ka i sedum knigi na etika na Evrem koj {to bil Aristotel-ov u~enik i gi izdaval knigite na Aristotela. Toa go rabo-tele vo Gimnazionite i mnogu drugi negovi u~enici kakoTeofrast, Menon, Nelej; site tie rabotele pod rakovodst-vo na svojot u~itel Aristotel {to go naso~uval i obrazova-nieto i nau~noto istraùvawe vo Makedonija i svetot.

Spisite od „Politika“ vo osum knigi ve}e ni se dobropoznati. Vo testamentot Aristotel go iskaàl makedon-skoto familijarno i nasledno pravo kako osnova za drà-vata, prethodnite dràvi, ustavite, zakonite i politi~katasigurnost i za{tita na op{testveniot ìvot na site sloe-vi vo Makedonija, kako „zemja bez robovi“, kako {to ja nare-kol Demosten vo ogor~enite govori - „Filipiki“.

Spisite za ekonomijata ni davaat osnovni poimi zastoka, trgovija, monetite, cenej}i go ~ove~kiot trud kakozaedni~ka mera za razli~nite upotrebni vrednosti i nivnoizedna~uvawe vo razmenata. Koga Filip II napravil moneta-ren udar od svetski srazmeri Aristotel toa najdbro go raz-bral i vo dvete knigi za makedonskata ekonomija gi dal teo-retskite potkrepi, prvi od takov vid vo anti~kiot svet, zazna~eweto na ekonomijata vo ostvaruvaweto na politikatana dràva {to brzo i silno zajaknuva, kakva {to bila Make-donija. Kako moèlo da se obezedi hrana za tolku narod, ka-ko moèlo da se proizveduva tolku kopja i {titovi, kako


moèlo da se izgradat tolku gradovi bez ekonomija i nauki-te na Aristotela? Nezamislivo, neostvarlivo. Lesno mubilo na Aleksandar da go osvojuva svetot so podgotvenostai sre}ata {to mu ja dale Filip i Aristotel.

Bogatstvata vo Makedonija se dolàt na proizvod-stvoto na sekoj ~ovek, familiite i dràvata, koristej}i goizobilnoto na prirodnoto bogatstvo. Aristotelovata zaslu-ga se sostoi vo toa {to go sovetuval Filipa so parite da gozgolemuva bogatstvoto. Tie zlatni stateri na Filip II iAleksandar gi pokrile potrebite za razmena vo svetski ramki.Marks mu oddava priznanie na genijalnosta na Aristotel

Angelina Markus62

ZenonParmenid

Elejcite Ksenofon, Parmenid, Zenon so Protagora i

\or|ija ja {irele materijalisti~kata filozofska

misla od Sicilija do site makedonski gradovi so Gim-

naziumi. Ja neguvale retorikata, govorni{tvoto, bese-

dite so ubedlivost.

{to prv ja sogledal ednakvosta na vrednosta na razli~niteproizvodi. Na taa genijalnost na Aristotel e izgradena eko-nomskata i politi~kata mo} na site makedonski dràvi, voprodolènoto egzistirawe na mileniumskoto Makedonstvo.

„ôvekot po priroda e politi~ko bitie“. Aristotel sotoa ja naglasil potrebata na edinkata da ìvee vo zaednicaso dràvata i ne vo bilo koja dràva tuku na Aleksandrovatamakedonska ikumenska dràva.

So Esteti~ki spisi }e ja zaokruìme celinata napozna~ajnite dela na Aristotel spored popisite ostanati odnegovite sledbenici Teofrast, Nelej, Ptolomej, Andronik,Hermip, Evrebie i mnogu drugi filozofi.

Tuka spa|aat tri knigi od Retorika, dve od Pesni~kataumetnost i sè {to se odnesuva na deloto Poetika, site estet-ski normi i maksimi kako i pogovorkite rasprostraneti kakopogovorki sobrani od Marko Cepenko, narodnoto tvore{tvo.Toa se izdanoci od Aristotelovite koreni na celokupnotosvesno tvore{tvo vo Makedonija, so umot na Makedonicte.

Pogr~uvaweto na Aristotel nevozmo`no e da go doka-ùvaat celosno ili etapno, zatoa izbrale najlesen prazenna~in so prisvojuvawe na imeto. Toa ne zna~i deka }e gi pri-grabat site makedonski pridobivki {to ni gi ostavil namso site argumenti {to ni pripa|aat. Logikata ni ja dal Aris-totel i ne potsetil deka e sveta dol`nost da se dade pred-nost na vistinata. Nie ja zastapuvame i logikata i vistina-ta kako svoe makedonsko nasledstvo.

Za da se afirmira makedonskata filozofija potrebnoe da se is~isti Aristotel od site tu|i naslagi, tiwa. Zara-di obemnosta na rabotata treba da se angaìraat pove}elu|e od site podra~ja do kaj{to se prostira nau~nata ak-tivnost na Aristotel i prostiraweto na makedonskata drà-


va na Aleksandar. Samo taka}e si go odbranime imeto,znameto, dr`avata, narodot,sega koga najmnogu sakaat dane izbri{at so site zna~aj-ni nastani vo svetskata is-torija so se poimot Makedo-nija.

Mnogu filozofi, is-tori~ari i nau~nici od raz-ni zemji se zanimavaat so pro-u~uvawe i preveduvawe nadelata na Aristotel.

Spored testamentot,Aristotel bibliotekata muja zavetuva na Teofrast, ovojna Nelej, (sinot na Korisko)i dolgo ja kriele no, sepak,knigite na Aristotel stig-nale vo Atina. Tamu, kako {to naveduva \uri}, bile prepi-{uvani i popolnuvani na pogre{en na~in. Toga{ i Platonprv pat se doveduva vo vrska so Aristotel.

Od Atina Aristotelovite dela vo Rim gi odnel Sulakade {to pretrpele nova „redakcija„ na prepravawe {to nee zaprena sè u{te do denes.

Drugata, poverojatna verzija e deka od Nelej site Aris-totelovi spisi gi otkupil Ptolomej Filadelf, osnova~ naAleksandriskata biblioteka i gi smestil tamu. Po Straboni Plutarh (Sula 26) osnova za Aristotelovite dela {to gipublikuval Andronik od Rod, bile tie dela na Aristotel sokoi se slu`ele site Peripatei~ari i filozofite Stoi~ari,

Angelina Markus64

Teofrast, izvr{itel na testamentot

na Aristotel i naslednik na{kolite i bibliotekite.

do Lukrecie Kar i Marko Avrelie preku Epiktet, koj {to odAleksandrija vo Rim, gi odnel spisite vo original.

Vo sekoj slu~aj sudbinata na Aristotelovite spisi eda se najdat vo katalogot {to go izrabotil Hermip vo Alek-sandriskata biblioteka i kako pripadnik i sledbenik naAristotelovata filozofija da gi {iri negovite dela po si-te biblioteki vo Aleksandriite i drugite makedonski gra-dovi. Do ~ist, izvoren Aristotel treba da se traga so kri-ti~en stav. Kratok e ~ove~kiot `ivot da go posvetime samona prou~uvawe na Aristotel, potrebni se generacii da pro-


Gravura na bibliotekatavo Aleksandrija

dolùvaat vo takvo istraùvawe. Makedonci da go pravattoa, da se pokrene lavina so uni{tuva~ka energija naso~e-na kon samoza{tita. Najzborlivi se samite dela na Aristo-tel koi gi polnele svetskite biblioteki i se u{te pretsta-vuvaat baza za bilo koe nau~no istrauvawe vo bilo kojasovremena nau~na disciplina.

Angelina Markus66

Vistinskoto nasledstvo na Aristotelovata filo-

zofija i nauka ja stekna Aleksandrija, makedonskata

prestolnina i svetskiot obrazoven centar. Site gran-

ki na naukata, {kolite, umetnostite, filozofija-

ta... si najdoa mesto vo Aleksandriskata biblioteka.

Vo Aleksandrija e pi{uvan Noviot zavet od Biblija-

ta. Tuka i Evreite na „koine“ jazikot-slu`ben jazik

na Makedoncite, si napi{ale Solomonovi psalmi i mud-

rosti pod vlijanie na Aristotelovata aleksandri-

ska filozofija. Tuka i Rimjanite se {koluvaat za da

sozdadat latinski jazik. Pod makedonsko vlijanie i

Arapite si sozdadoa religija i Koran (sveta kniga ka-

ko Biblijata). Pod pokrovitelstvo na Ptolomeite

prodolìla da se razviva Aristotelovata filozo-

fija so idei za Stoi~kata hristijanska izdr`livost,

se pojavile i novi imiwa, vo novata hristijanska fi-

lozofija. Toa se Origen, Evsebie, Polidonas, Plotin,

Amonis, Porfirie, Epiktet i carot Marko Avrelie

ako ne i samiot Avrelie Avgust koj vo „Bo`jata drà-

va“ ja opi{uva makedonskat dràva so site drevni

tradicii na car bogotvoren u{te vo tekot na ìvo-

tot kako {to bile site carstva vo Makedonija.

\OR\IJA I NEGOVITE UÊNICI PO ORATORSTVO

Na retorikata i besedni{tvoto treba da im posvetimeposebno vnimanie kako na Aristotel i site filozofi {to goopkruùvale. Tie se obnoveni rapsodi od Ilijada i Odiseja.Tie moèle da ja izloàt filozofijata kako predavawa, mo-èle da gi nau~at carskite drugari kako da dràt govoripred falangata i narodot, pred bitki i pred sve~enost so go-vori i besedi. Makedoncite trgnuvale so svojot car ako umeelda gi ubedi vo svoite argumenti so ubavo odràni govori. NaHidasp vo Indija Aleksandar ne ja ubedil vojskata da go pro-dolì patot po sonceto tuku generalot Krater go ubedilAleksandra za da se vrati falangata vo Makedonija. Darbiteza govorni{tvo im pripa|ala na kralevite prvosve{tenici,na u~itelite, na filozofite, Sofistite, sve{tenstvoto.Od tamu taa dolga tradicija na besedni{tvo vo Makedonija.

Aristotel, samiot bil retor, mnogu nau~il za stilot,za celta, za na~inot kako da se iskaàt problemite so jas-nost i vistinitost. Potoa, toa soznanie go prenel na site{to filozofijata ja izloùvale so govorni{tvo. Napi{ali kniga za Retorika.

Vo Makedonija otsekoga{ bil prisuten sistem nanaselbi i gradovi so narod, vojska, pravo, nauka, religija,umetnost, filozofija. Toj organiziran sistem na ìvot voMakedonija go nasledil, go ìveel i go predal na idnitegeneracii Aristotel vo organizacija na samata makedons-ka dràva. Prviot ~ekor {to Aristotel go storil e vo re-

torskata {kola vo Larisa i Pela, zaedno so Filip i gene-racijata idndi Filipovi generali.

Aristotel trgnal po tragite na najpro~ueniot govor-nik \or|ija koj {to ìveel 108 godini i gi u~el vo govorni{-tvo site sofisti, filozofi, kralevi i generali, gi u~elglumcite kako da gi iskaùvaat ~uvstvata na scena.

\or|ija zastapuval teza deka ne e va`no {to tuku kakotreba da se kaè tezata za da ima ubeditelna mo}, da ostavivpe~atok i da deluva. Zatoa tolku bil omilen \or|ija i sitebrzale da go slu{aat i da u~at od nego, da gi izloùvaat mis-lite najdboro {to moàt. Negovi u~enici bile Isokrat,Eshin, Proksen, Menon i mnogu drugi promakedonci i voAtina, vo Sicilija, Belomorieto, vo cela Makedonija.

Isokrat, isto stogodi{nik, kako Demokrit e istiottoj govornik {to go povikuva{e Filipa da dojde vo Atinai docna gi sfati namerite na Makedoncite, umre na denotna Heroneja, ispla{en od mo}ta na Filipa.

Govornikot Eshin igra{e golema uloga vo misijata namakedonskoto politi~ko krilo vo Atina. Eshin be{e voda~na politi~kata partija na Makedoncite vo Atina koja mu sesprotivstavu{e na Demosten za nevistinite vo negovite govo-ri i obvinuvawa kon Makedoncite. Koga Filoksen, Eshin iDemosten, kako delegacija vo Pela do{le da odràt laèn mirza Atina, Eshin, voodu{even od Filipa ostanal vo Makedoni-ja. Demosten podnel tu`ba, obvinuvaj}i go i Eshina i Filok-sena, za predavstvo na Atina kaj Makedoncite, za zlato. Od toavreme ostanala bista, bistata na Eshin od Herakleja, otkopanavo Bitola po Prvata svetska vojna {to ja odnel konzulot voLondon. Tamo{nite arheolozi utvrdile deka bistata na Eshine od Filipovoto vreme. Na{ite arheolozi vr{at antidatira-we i sèmu pripi{uvaat na rimskiot period. Eshin e zna~ajna

Angelina Markus68

li~nost od makedonskata politika,ne samo od retorikata toj mu bilu~itel na Aristotel.

Proksen, staratelot na Ari-stotel isto taka bil u~enik na \or-|ija, bil u~itel po filozofija iretorika na Aristotel u{te od vre-meto koga tatkoto Nikomah go podu-~uval sinot Aristotela od oblastana prirodnite nauki i medicinata.


Isokrat

Lisie

Eshin

Bistata na Eshin (389-315 g.

pr. Hr.) od Heraklea, sega vo

London, ja odnel konzulot od

Bitola vo 1928 godina. M. Ba-

ber ja datira me|u 340 i 330 g.

pr. Hr. a mo`ebi i porano ko-

ga se gradel teatarot.

Eshin bil glumec, orator, dip-

lomat, protivnik na Demos-

ten i voda~ na Makedonskata

politi~ka partija vo Ati-

na, prijatel na Filip II i u~i-

tel na Aristotel.

Doa|al vo Pela so Filokrato-

vata delegacija. Po dogovor-

ot so Filokrat ostanal kaj

Filip II.

Isokrat, Eshin, Proksen se zaslu`ni za retorskoto obrazo-vanie na Aristotel, tie se generaciski i metodolo{ki povr-zani. Se znae deka Eshin imal eden u~enik, po primerot na\or|ija. Toa bil Aristotel, nare~en mit. Na talentiraniteu~enici vo Makedonija mu se posvetuvalo pogolemo i poseb-no vnimanie vo podu~uvaweto i toa pominuvalo vo nasledstvoisto kako i imotot i pravoto na golemite lu|e i familii dapodigaat statui vo svetili{tata. Testamentot na Aristotelni ovozmoùva da napravime rekonstrukcija na drevniotna~in na ìveewe vo Makedonija. Nasledniot red se odrùvali vo filozofijata. Nikomah i Proksen na svoite imoti gou~ele Aristotela, a toj go u~el sinot na Proksen, Nikanor.Mo`ni se rodninski vrski me|u dvete familii i dinastijata,posebno so Hermija od Atarneja kaj Troja. Generalite na Filip,zaedno so sinovite, prodolìle da sluàt i kaj Aleksandar.Parmeninon, Atal, Antipatar, Molosite i Linkestidite sosvoite sinovi go pridruùvale Aleksandar kako drugari irodnini i site se povrzani preku filozofijata na Aristotel,site bile Aristotelovi u~enici. Kasandar isto taka bilu~enik na Aristotel, otkako se oènil so Filipovata }erkaTesalonika, sestra na Aleksandar, tie, Antipatar i Kasandarse vklu~ile vo nasledniot red na makedonskite vladeteli.Kasandar vo ~est na Filipovata }erka Tesalka go izgradilgardot Solun - Tesalonika kako prestolnina na Makedonci-te. Nasledstvoto vo naukite i filozofijata brzo se odvivalekako {to se gleda i vo Aleksandrija. Naukata prva go osvoi iobedini svetot.

Vlijanieto na \or|ija e isto kako ona {to go napravilAristotel. Govorni{tvoto ja unapredi filozofijata, ja na-pravi podostapna. So besprekornata retorika Aristotel giodrà predavawata zapi{ani, kako osnova na site nauki.

Angelina Markus70

\or|ija iako e prisvoen od Platona, ostanuva kakonenadminat u~itel i orator.

\or|ija gi u~el i Menon od Larisa i Antistena, kako{to kaùva Ksenofon, i Diogena, {to moral da ìvee vobureto i od sonceto. Kaj Sofistite {to gi povrzuval \or-|ija postoi filozofska genetska vrska so temel vo obrazo-vanieto, etikata, politikata, retorikata.

Se `lebele kanali so {irina na vizija za svetot doprostorite na izgrejsonceto po site makedonski gradovi so{koli. Toa e vizijata za svetot na \or|ija, prodolèna kajAristotel, ostvarena kaj Aristotelovite u~enici, kralski-te drugari na Aleksandar. Makedoncite ja sozdale istorija-ta na filozofijata – Isus na istite prostori ja sozdalreligijata. \or|ija bil prviot apostol, go propovedal govor-ni{tvoto, razgovorite, dijalozite. U~enicite na Aristotelvr{ele ista misija kako apostolite. Toa im uspevalo soretorikata {to ja dobile od \or|ija kako i so brojnosta nanegovite u~enici, koi gi imalo mnogu. Prvo be{e zborot,glagoleweto, filozofiraweto za spoznavawe na svetot, po-toa kosmpolitizmot vo makedonskata politika. Nedoverba-ta kon strancite vo Atina proizleguvala od toa {to nim neim bilo do mudrosta i vistinite tuku pove}e do praktikataza sproveduvawe na laèn moral i pridobivawe korista {toja steknuvale so grabeì. Taka oratorstvoto vo Atina{iroko se primenuvalo kako parni~ewe na logopeti. Nimim pripa|a i Demosten. Ne im bila mila ni vistinata ni pri-jatelite. Vo toa predni~el Demosten so obvinuvawa i tu`bi,celiot ìvot nagovaraj}i ja Atina na vojna so Makedonija.Filip II }e re~e: ne se boram so Atina tuku so Demosten.

\or|ija be{e ne{to drugo. Fidanka od makedonski soj,so purpurna nametka, silen na zbor i ubeduvawe, stigna edna{


vo Atina na pregovori so Sicilija i po~na \or|ieweto na ne-govite govori. Iako samiot kralski bogat, so dve zlatni bistiod masivno zlato vo svetili{eto na Apolon vo Delfi i Olim-pija, toj vo Atina skapo go naplati sekoj zbor od oratorskitegovori. Toa se slu~ilo vo vremeto na Perikle koga gi sobiralu~enite lu|e za da gi koristat vo obrazovanieto i da prespi-vaat nadvor od yidinite na Atina. \or|ija ne bil metok, bil sodiplomatski imunitet, uspe{en i vlijatelen me|u Makedonci-te vo Atina. Tamu, vo logori, ìveele i sinovite na Periklerodeni od heteri. Perikle stanal svesen za potrebite od naukaotkako so svoite priprosti mornari se sudril so brodovite nafilozfot Melis koj {to upravuval so ostrovot Sam, rodnomesto na Pitagora. Melis bil u~enik na Protagora i u~en so-fist. Perikle bil u~esnik vo taa bitka 442 g. pr. Hr. i bil v~u-doviden od taktikata na Melis, od spremnosta i znaewata naMelisovite mornari. Tie gi vratile zarobenite, ìgosani soutka kako pirati. Toj ìg, utkata, e simbol na Atina. PotoaPerikle se zdal vo sobirawe na Sofistite vo Atina da ja nap-ravi u~ena i uspe{na, da ja ukrasi i da izgleda kako makedonskigrad prestolnina. Vodej}i gi Persiskite i Peloponeskitevojni ne uspea vo toa i ne gi za{titi filozofite i umetnici-te, gi pogubija vo Atina. Mecenstvoto se neguva{e vo Make-donija. Od kolera umre Perikle i celata negova familija.Hipokrat ne im pritekna na pomo{. „Gr~kiot lekar“ kratkoim pora~a da go izgorat gradot i da odrùvaat higiena a ne e jas-no kako go moèle toa koga vo Atina postoel samo eden bunar. Vomakedonskite carski palati ima{e izobilie na topla i ladnavoda, ima{e mnogu lekari pa zatoa nema{e zarazni bolesti.

Taka \or|ija se dviè{e niz Makedonija siguren zasvojot dolg ìvot od vremeto na Perikle, Arhelaj, do Amin-ta, vo tie 108 godini ìveewe.

Angelina Markus72

\or|ija rabotel i go {irel oratorstvoto so filozo-fija nasekade po gradovite so makedonski {koli. Vo Pela,Larisa, Arg, Delfi, Olimpija, Halkidik, vo Sicilija, vomakedonskata naselba od Halkidik, Leontina na Sicilija.Imal brat Herodik, lekar, prijatel na Empedokle i Pita-gorejcite so purpurni nametki. Taka filozofijata i medi-cinata odele pak zaedno i so \or|ija i brat mu Herodik kakokaj Aristotela, kako prvosve{tenstvo vo vrska i so Elejciteod Kolofon, pro~uenite Ksenofon, Parmenid i Zenon. Niv~esto gi parafraziral \or|ija za nivnoto bitie {to ne pos-toi i ne se dviì, a dvièweto e kako nebitie. Vo vrska so toae pra{aweto na \or|ija: „Kako moè da postoi toa {to go ne-ma, a da ne postoi toa {to e“? I Diogen go poddrùval \or-|ija so nemi dokazi protiv nedvièwe. Ednostavno Diogense dvièl okolu bureto. Skipele argumentite vo filozof-skite u~ewa od razni sprotivstavuvawa, za da re~e Sokratdeka majeutika e porodilna bolka na vistinata. Vo takva sos-tojba Aristotel ja prezel filozofskata problematika, ed-nostavno ja nasledil filozofijata, taka ubavo da ja sredi ida ja predade na pokolenijata vo naj~ista forma na sevkupnaraznovidnost. Tuka se izvr{eni site prevozijduvawa, kriti-ki i otfrlawe na {tetni vlijanija za da se obezbedi razvo-jnosta i usovr{uvanosta na Aristotelovata misla.

\or|ija bil vo postojani vrski i so filozofite i sonajslavnite lu|e na vekot vo koj ìveel vo V i IV vek. Vo Pe-la se sretnuval so Arhelaj, so Hipokrat, Nikomah, Evripid,Tukidid, Proksen, Antisten i mnogu drugi negovi u~enici,vo {kolite za govorni{tvo i preku site niv izvr{il vli-janie na Aristotel. Mnogu patuval da drì govori i da gipodu~uva lu|eto so najdobrto i najlo{o oru`je – zboruvawe-to. „Zborot e vlastodrèc so najmal organ - jazikot, so koj se


postignuvaat ~udesni dela“, velel oratorot, filozofot, sokralsko poteklo od Makedonija, \or|ija.Toj, \or|ija e svrzu-va~koto filozofsko tkivo na koe {to se nadovrza Aristotel,prvo so govorni{tvo, pa so medicina i filozofija.

\or|ija pretstavuva predhodnica na Aristotelovitenauki i filozofija pove}e od 100 godini kontaktiral so is-taknatite lu|e od Makedonija. Toa bile kralevite, filozofi-te, lekarite {to gi sobiral da gi u~i na oratorstvo od najodda-le~eni kraevi. Od nego se voodu{evuvale Teofrast od Lezb,Evrem od Rod, Aristoksen od Tarent, Dilearh od Mesenija,Straton od Lampsak, Demetrie Falereon i mnogu poznatiteSofisti, oratori, logopedi, koi{to i samite se poznati kakogovornici. Za site {to }e gi spomneme postojat dokazi dekatie vo Atina bile stranci, metoci u~iteli po retorika, progo-neti i ubavini i vmesto prezime po rod ka`uvale od koj grad odMakedonija proizlegle za da gi osprovuvaat, razedinuvaat, pro-gonuvaat i ubivaat. Takov bil odnosot na Atina kon naukata.

- Isokrat (436-338 g.) – ostanale pisma i poslanie(poraka) do Filip II. U~iteli mu bile Prodik i Protagora,\or|ija, Arhin, Sokrat i dr. U~enici mu bile Efor, Eshin,Teopomp, Timotej i dr. Teopomp drugar na Filip II i negovcarski istori~ar go povrzuval Isokrat so Filip II.

Isokrat - Filipovoto poslanie (poraka) od 346 g. pr. Hr.ja ispratil po Filokratovata delegacija kako pokana do Filipda dojde vo Atina, da se smirat Arg, Teba i Sparta i toj da im bi-de voda~ na site. Filip II toa ve}e go pravel na site frontovi.

- Protagora – ubien e vo Atina koga sakal da pobegnevo Sicilija kako toa {to go storil Eshil, dramskiot pisa-tel. Imal mnogu u~enici me|u koi i Melis, vladetelot naSam. Spisite na Protagora se izgoreni vo Atina, kako {togorele eretici vo inkvizacijata.

Angelina Markus74

- Lisie bil metok, nemal pravo na politika i javni nas-tapi, podu~uval mladi demokrati kako da u~estvuvaat vo vlasta.

- Isej – poznat u~itel na Demosten, drèl besedi zanasledstvo. Metok vo Atina.

- Antisten, u~enik na Sokrat i Agaton, u~itel na Diogen.- Diogen od Sinops se poznaval i se sretnuval so Fi-

lip II i Aleksandar i Aristotel.- Antifon – (go ceni Tukidid) – stranec, ubien vo Spar-

ta so delegacija za pregovori, privrzanik na \or|ija.- Kalikle, Hipija, Prodik, Trazimah poznati Sofis-

ti i oratori so svoite {koli i u~enici kako i Andokid poprimerot na \or|ija se dvièle po Pelopones, Tesalija, Si-cilija, Helespont, Jonija i Egejskite ostrovi kade {to podoc-na i Filip II pra}al oratori i filozofi kako prethodnicana makedonskiot streme` za obedinuvawe na svoite plemiwa.

- Kritija – vujko na Platon, vodi~ na triesetminatatirani vo Atina, ja sproveduval filozofijata na \or|ija.Vo Atina postoela silna makedonska politi~ka partija,preku nea Filip II ja sproveduval svojata politika. Voda~ibile Eshin, Filokrat i znaten broj filozofi i oratori.

- Proksen – bil u~enik na \or|ija, Sofist i staratelna Aristotel vo Pela i Stagira, poznato od testamentot.

\or|ija ni gi komentira i site premol~eni vrski sodrugite filozofi ~ii dela mu se pripi{uvaat na Platonza da moàt da go povrzuvaat i Aristotela so Platona.

Postoi, vnatre{na i dlaboka nasledna vrska pome|uAristotel i filozofite {to gi poznaval, gi prou~uval, girazbiral i go sredil nivnoto mesto vo naukite.

Se premol~uva deka u~enikot na \or|ija, Proksen, re-tor i sofist, mu bil odreden za staratel i za u~itel na Aris-totel od dvorot na makedonskite vladeteli.


Se premol~uva isto taka, deka, u~enikot na \or|ija,Eshin, mu bil u~itel na Aristotela po retorika i deka Aris-totel go predaval toj predmet so svoj u~ebnik pred carskitedeca, drugari i {irum po Gimnazionite niz Makedonija.

Se premol~uva deka Filip II go ispratil Aristotela soMisija vo Atarneja kaj kralot Hermija, za da otvori filo-zofski {koli vo As kaj Troja, Mitilena na Lezb i drugi mesta.

Se premol~uva deka Teofrast, Nelej i drugite od tes-tamentot, so Aristotel se poznavale i rabotele vo Makedo-nija od mnogu porano, pred da stignat vo makedonska misijavo Atina, posle Heroneja.

Ne se znae od {to se pogolemi {tetite, od premol~u-vaweto ili od prepravaweto. ]e navedeme samo eden primerkako se pravelo i se pravi sèu{te da se prepravaat podatocivo vrska so Platon. Toj se rodil 427 godina i ve}e kako bebevo 426 g. se borel za Atina vo Tanagra i 424 g. i vo Delion kogaimal 3 godini. Celata la`na biografija na Platon se pre-raskaùva i se doteruva vmetnuvaj}i se i vo makedonskataistorija. \uri} raskaùva deka Perdika koga do{ol na vlast365-360 g. pr. Hr. bil nagovoren od Platon, na Filipa da muse dade da rakovodi so nekoja pokraina. Izgleda deka Platondo{ol od Sirakuza, ili kako prodaden rob, vo kontakt somakedonskite kralevi, da vr{i vlijanie, da se dobliì doFilip II i Aristotel. Platon kako da ne znael za Demostenai „filipikite“. Vo toa vreme Filip II ve}e upravuval so Pe-lagonija vo rodnoto mesto na Evridika, majka mu na Filip IIi baba na Aleksandar, pa nikakvi preporaki ne moèl Pla-ton da upatuva ni za Pelagonija, ni za Hermija i drugite ma-kedonski bazi kade {to Filip II go pra}al Aristotela za dago organizira makedonskoto obrazovanie. Vakvi sitnici nidavaat nepobitni argumenti za vistinskata sostojba vo anti-

Angelina Markus76

kata. Taka Kritija, vujko na Platon, filozof i u~enik na\or|ija bil voda~ na triesetminata tirani {to izvr{ilekole` vo Atina. Ksenofon op{irno go opi{uva nastanot voistorijata. Platon go kritikuval Kritija deka primenil„pravo na posilniot“ od filozofijata na \or|ija. Kogo segabrani Platon i kade pripa|a? Ako se saka da se prikaè soplemstvo od kade {to poteknuvaat site filozofi, ne se znaezo{to zastanuva na strana na demokratite, {to go ubijaSokrata i navodno ispla{en za sebe Platon ja napu{til Ati-na. Mnogu kolebliva politika i filozofija. Ja kr{i svoja-ta pripadnost za da se upotrebi kako ideolog na grad-drà-vi~ata Atina od kade {to se izbrkani umetnicite i drugiteumni lu|e kako {to se pi{uva vo negovata idealna dràva.

Treba da go pretstavime Aristotel vo centar na svet-skata nauka i filozofija, izgleda }e mora da go simneme Pla-tona od la`niot piedestal, na koj{to go izdigaat Grcivedeneska, sakaj}i od Atina da napravat makedonska imperija,{to e nevozmo`no, nemaat takvi lu|e kako Makedoncite.

Preku ìvotot naAristotel ja otkrivame istorija-ta na Makedonija. Silnata li~nost na Aristotel mu ovoz-moìla pravilno da gi opfati i naso~i prethodnite i id-nite nauki. Gi povrzal po srodnost i naslednost {kolitei filozofite. Taka pravoto na posilniot kaj \or|ija ne gosfatil kako nasilie tuku kako kosmpolitizam ili slobo-da na narodite, primeneta od Aleksandar Makedonski.

U{te pove}e {to i Antisten i Diogen bile u~enicii privrzanici na \or|ija i tie neposredno vr{ele vlijaniena Aristotel i Aleksandar so etika, humanost i kosmopoli-tizam vo filozofijata, da go obedinat svetot do granici nasonceto vo izgrev, na istok do kaj{to pristignale Makedon-cite so falangata, carot i filozofijata.


Angelina Markus78

Ovaa fotografija na bistata na Aristotel kako da e pro-

totip za likot na carevite, filozofite, istori~arite,

dramskite pisateli, site lu|e od Makedonija.

So blag izraz na liceto, so ubavo uredena brada i kosa

rasturena po ~eloto kako listovi od perunika.

Taka se modelirani genetskite predispozicii

kaj Makedoncite od tajfite majstori.

ARISTOTEL I ORATORSTVOTO, FILOZOFIJATA I NEGOVI VLIJANIJA

Oratorstvoto vo Makedonija e tradicija prodolènaod Ilijada. Toa e podgotovka na vladetelot preku govor dago ubedi narodot i falangata vo svoite nameri. Zatoa Aris-totel go u~el Aleksandar i carskite drugari i site svoi u~e-nici, prvo na govorni{tvo potoa na sè drugo. Aleksandarpred sekoja bitka ja hrabrel falangata so ubeduvawe vo pobe-da. Na toa go u~el Aristotel ubavi govori da se slu{ale naproslavi i na obra}aweto na makedonskiot car kon narodot.

Makedonski izum se dijalozite, razgovornata metoda,pra{awa i odgovori vo Dioniziskite pohodi, vo dramite, voobrazloùvaweto na temite kaj Aristotel i Sofistite, koija imale mo}ta daja dokaùvaat vistinata niz oratorstvo.Semeto na retorika vo monolog, dijalog, drama i dijalektikabilo raseano od Sicilija do jonskite krajbre`ja i najmnoguvo centarot na Makedonija, vo Pela i Pelagonija, kade {topostojat svetili{tata, rotondite, teatrite, kade {to u~ele,rabotele i propovedale podednakvo carot, oratorot i nau~-nikot filozofot. I apostolite podocna ja vr{ele istatarabota kako {to toa go pravele Aristotelovite u~enici ina istite mesta niz Makedonija.

\or|ija so svoite sve~eni govori vr{el golemo vlija-nie vrz dramite na Evripid, Agaton, govorite na oratorite,pi{uvaweto na Tukidit i celata elita od Makedonija. Toa e ja-zikot na Aristotel i Aleksandar kako koine na koj{to zboru-vala falangata i ja razbirale site narodi po svetot. Atina se

navrtela na oratorite i filozofite, i eden dijalekt se namet-nuva i pusto{i so „gr~ki“ nasilstva i so jazikot. \or|ija imalgolem broj {koli i u~enici nasekade niz Makedonija, kako iAristotel podocna, {to go usovr{il toj sistem na obrazova-nie so site makedonski karakteristiki. Golem e spisokot navidnite lu|e i u~enici so koj se gledal \or|ija vo vremeto naArhelaj i Aminta. Istite \or|iini u~enici se Aristotelo-vite u~iteli a pogolem e brojot na u~enicite na Aristotelniz Makedonija me|u kralevite od Egipet do Ermenija i Sici-lija. Me|u niv nema nieden u~enik od Platon, ni od Atina.Samata Sicilija bila del od makedonskoto carstvo i tradici-ja so Dion i Dionisie, nare~en tiranin od Atina zaradi, Pla-ton {to ne moèl da vr{i propaganda na dvorot i \or|iiniteu~enici i Elejcite tamu. Sicilija i Pela bila sobirali{tena filozofi progoneti od Atina kao stranci, metoci.

Nikoj ne se pra{uva zo{to Atina go protera Alki-bijad i zo{to negoviot pohod vo Sicilija propadna i tojisto kako Tukidid, dojde vo Makedonija i go prodolì dru-èweto so makedonskite filozofi i politi~ari. Toj tukapripa|a{e i vo vremeto na Sokratovata smrt koga Atinaposega{e po site inteligentni metoci. Alkibijad prodol-ì da se druì i so Tukidid i so Evripid. Za toa moèmeda najdeme potvrda vo ìvotopisite kaj Plutarh. Raskaù-vaj}i za ìvotot na politi~arite toj ne moè da gi zaobi-koli ìvotite na filozofite i govornicite. Celata taagra|a vo Rim proizleguva od arhivite vo Makedonija i Alek-sandrija, zatoa me|u redovite blesnuva po nekoj fakt socelata vistinitost kako {to e toa i kaj Plutarh, Polibie,Laercie, Ruf, Ciceron i drugite. Takvite odblesoci gikoristam ovde za da se objasni slikata na makedonskiot mo-zaik so Aristotel i negovite sovremenici.

Angelina Markus80

Vremeto vo Antikata go odbeleùva Makedonskoto car-stvo, oratorite, filozofite i najslavnite lu|e so enciklo-pedisko znaewe kako \or|ija, Demokrit, Aristotel vosorabotka so Arhelaj, Filip i Aleksandar. Site drugi fi-lozofski {koli samo ja prodolùvaat istata tradicija vopro{irenoto vladeewe na Makedoncite vo Aleksandrija,Pergam, Antiohija i niz Evropa. Celiot sreden vek vo sholas-ti~kata, teorijata ili teologijata vo crkovnite {koli, gotretira Aristotela kako avtoritet zo{to nema popriklad-na argumentacija da ja obrazloì religijata. Gi prezema govo-rite, propovedite na \or|ija, kako peewe na sve{tenstvotovo crkvite, novi megaroni od makedonskite carski gradovi.

Renesansata bila vozobnovuvawe. Na {to? Na make-donskoto prosvetitelstvo, Sofistite oratori, Aristotelo-vite nauki za fizika ili priroda, potsetuvawe na katego-riite, posebno supstancijata od Aristotel, razrabotuvawei kaj empiristite i kaj racionalistite. Kako u~eweto zasupstancija e razraboteno od Dekart, Spinoza Lajbnic, toani ja dava potrebata za razvoj na naukite i tehnologijata vorazvojot na kapitalizmot. Buròazijata se nadovrza naAristotelovite metodi za da go razbere stokovoto proiz-vodstvo. Na logikata i metodite se najdoa novi tolkuva~ina toa {to Aristotel vo svoite spisi go vospostavi. Se is-kopaa originali od zagubenata biblioteka na Aristotel.Koj znae po koj pat delata bea goreni. Se vrati i inkvizaci-jata od Atina za tie {to gi baraa dokazite, vistinite, ana-lizite, sintezite, indukcijata i dedukcijata, duri i analo-gijata i intuicijata od Aristotel. Tie vo ~ista forma im giostavi Aristotel za da se posluàt site op{testva, vo sitevremiwa koga baraat pat kon progresot vo politikata iekonomijata.


Aristotel ni go pretstavi makedonskoto orignalnou~ewe vo site oblasti i toa ne zastaruva. Renesansa e sekoenavra}awe kon izvornoto tolkuvawe za svetot vo celina{to niz naukite go pretstavi Aristotel, toj „AleksandarMakedonski vo naukite“, kako {to go narekol Marks.

Aristotelovata logika, do Lajbnic i Kant, stignalanepromeneta i Kant rekol: Od Aristotel ne smee da se na-pravi ni ~ekor nazad ni ~ekor napred. Sepak ~ekor naprede napraven vo informatikata deneska, koga se iskoristenizakonite na mislewe od Aristotel vo formalnata logikakako identitet, neprotivre~nost i isklu~uvawe na treto-to. Ovie Aristotelovi zakoni se koristat za da se pokaèdeka vo dvièweto na misleweto postoi relativna kons-tantnost na poimite za da moàt da se izrazat niz kompju-terskoto programirawe.

Hegel rekol: Najdboroto sè do najnovo vreme – toa eona {to go imame od Aristotela. Metodata na trijadi Hegelja prezel od Makedoncite i ja vnel kako teza, antiteza i sin-teza. Toa e dijalektika na dijalozite.

Engels vo Anti-Diring rekol: Aristotel e najuni-verzalnata glava, gi prou~il najbitnite formi na dija-lekti~koto mislewe. Formata na dijalozi postoe{e kajSokrat, Sofistite, dramite na Evripid i se zdobi so sovr-{enstvo vo tezite i govorite na Aristotel pred filozof-ite, kralevite, generalite i site u~enici. Golem e brojoti na u~itelite i na u~enicite na Aristotel. Tie go pokri-vaat mnogu pogolemoto podra~je i vremenski i teritori-jalno od etni~kite granici na Makedonija. Zatoa ne trebada se razgleduva odvoeno toa {to go postignaa zaedno make-donskite kralevi, oratori, filozofi, tuku zaedno so Filipi Aristotel.

Angelina Markus82

ARISTOTEL I FILIP II

Vo sovremenata istorija i filozofija i enciklope-diska literatura ne se namaluva interesot za dvajcata Ma-kedonci, za Filipa II i Aristotela. Filip II ja kreiralmakedonskata dràvnost, a Aristotel logikata kako orudiena umot za da se sfatat naukite.

Dvajcata vrsnici, drugari, sorabotnici ja afirmi-rale Makedonija na site poliwa. Vo isto vreme se pravatobidi da se bri{e nivnata uloga i zasluga za svetot istis-nuvaj}i ja Makedonija od nejzinata rodna zemja.

Vo sredinata na dvaesettiot vek branot egzistenci-jalisti~ka filozofija ja zafati Evropa so odek vo cel svet.Toa se izrazi so edna rezigniranost, pasivnost, bezidejnostkaj mladiot svet, za podocna da eruptira vo protesti, mili-tarizam, samozapaluvawe i samoraznesuvawe kaj musliman-skiot svet. Toa predizvikuva mnogu teror i `rtvi. Ja nemamakedonskata eti~ka i kosmopolitska filozifija na Aris-totela da gi obzeme site sloevi na op{testvoto. Egzisten-cijalisti~ka filozofija na pasivna bezidejnost i prifa}a-weto na odmazni~ki terorizam gi dezintegrira mladite lu|ea `rtvi bea kako poedinci taka i celi narodi. Namesto vra-}awe kon etikata, logikata i naukite na Aristotel naidov-me na zapostavuvawe. Duri i eden @an Pol Sartr gi ubeduva-{e studentite deka Aristotel bil „administrator“ kojdrèl predavawa vo Atina. To~no e deka Aristotel do{olvo Atina so makedonska administracija da sprovede obrazo-vanie i da formira Liceum vo Atina, koga Atina stanaladel od makedonskata dràva. Administrator be{e Antipatar

so neograni~eni prava na vladeewe dobieni od Aleksandar.Aristotel vo Atina, kako {to rabote{e i vo Makedonija,go primenuva{e nau~niot sistem. Toj odli~no ja odigra svo-jata uloga sproveduvaj}i a makedonskata politika vo Atina.

Angelina Markus84

Van~e Stoj~ev, „Voena istorija na Makedonija“, prikaz nabitkata kaj Gaugamela.

Makedonskata imperija vo vremeto na Aleksandar Makedonski

Navra}aweto kon imeto na Aristotel e otvorawe porti nanau~en progres od minatoto kon idninata. Svetot odsekoga{bil zavisen od Makedoncite. Sovremenoto pi{uvawe za FilipII i Aristotel pokaùva tendencioznost i vmetnuvawe naneto~ni tolkuvawa. Toa go pravat pove}e avtori.

]e se zadràm na Juxin Borza vo knigata „Vo senka-ta na Olimp pojavata na Makedon“. Samiot naslov na kniga-ta ja vra}a Makedonija na mitolo{ki sferi a se odnesuvana period na vladeewe na Filip. Moite zabele{ki na nego-voto pi{uvawe se mnogu poseriozni.

Borza ja poddrùva „gr~kata“ politika na dràva kak-va {to toga{ ja nemalo.

- Se obiduva Aristotel preku Stagira da go prikaèkako Trakiec.

- Se naprega od sega okupiraniot del na Makedonijada pravi „gr~ki“ granici na oblasti.

- Od lista na {eesetina vladeteli na makedonski di-nastii pravi ograni~uvawe na samo pet od niv, od Aleksan-dar I do Filip II - bile Argeadi so „gr~ko“ pedigre.


Spored knigata na Van~o Stoj~ev „Voenata istorija

na Makedonija“ i pi{uvawata za taa kniga na Spase

[uplinoski, hronolo{ki se prosledeni vo traewe od 28

vekovi site vojni, vostanija, bitki i drugi operacii

{to gi vodel makedonskiot narod. Samo od edna skica

vo taa kniga se gleda kolku nauka od Aristotelovoto

{koluvawe na falangata e primeneto. To se matemati-

~ki presmetki na prostorot, konfiguracijata na te-

renot, silite i dvièwata kako taktika za vojnite

{to i denes se vodat po istiot makedonski princip.

- Ne gi spomnuva Heraklidite so lavot apliciran nanametkata, parite, mozaicite...

- Makedoncite se doselile bez staro plemensko ime.Trakijcite, Ilirite, Molosite bile kolonizirani od Grci-te - od Halkidik do Bosfor. Makedonci nemalo.

- Gi zaborava plemiwata od Aksij i Erigon {to se bo-rele vo Troja, a koi gi opeal Homer.

- Makedonskata prestolnina (Ege) bila slabo naselena.Ne ni ka`uva od kade doa|aa tolku silni makedonski kral-ski semejstva so falanga, ovekove~eni vo skulpturite, moza-icite, {titovite, palatite, grobnicite.

- Borza nè upatuva na izvori od Herodot i Tukidid zavoved na Elinizam pred elinizacijata. Pomaga za nau~en ma-sakar vrz makedonskata istorija.

- Vnesuvaj}i go imeto Balkan, namesto Makedonija, goprovira imeto Grcija namesto Atina. U{te pove}e, vnesuvapoim „atinska imperija“ na grad-dr`avi~kata, namesto Make-donska prva svetska imperija na cel ikumen.

- Zboruva za gr~ki plemiwa na Zapad od primitven vid,pa gr~ka Tesalija, pa gr~ki glavni gradovi na jugot. Ne gi

Moneti

Angelina Markus86

spomnuva Sparta, Arg i Teba, dràvi~ki vo postojan sudir ivojni so Atina, ve~ni neprijateli i nivnite povremeni soju-zi so Makedonija.

- Site materijalni dokazi od kralskite grobnici zbo-ruvaat za sosema podruga civilizacija od gr~kata, re~eAndronikos i umre. Borza u~estvuval pri otkopuvaweto naFilipovata grobnica so nau~na aparatura, da zabeleì, ka-ko go ukrale kopjeto dolgo dva metra, dinasti~kiot èzol,makedonskite kruni... a carskite koski se rasturaat po sve-tot kako gr~ki.

- Zboruva za gr~ki dobra so estetski standardi vo Make-donija ili gr~ko kulturno ramni{te. [to li si zamisluva?

- Nema gr~ki carevi, ni carski grobnici ni gr~ki pa-ri - tie se makedonski.

- Nema gr~ko pismo vo grobnicite na Makedonskotoblagorodni{tvo toa e unicijalnoto pismo pi{uvano na kar-pite, stelite, parite, kamenot Rozeta. Neka nau~i ne{to odDu{ko Aleksovski, Vasil Iqov, Odisej Bel~evski, akade-mik Tome Bo{evski i profesor Aristotel Tentov koi goobjasnuvaat makedonskiot jazik i pismo. Neka prestane dase pravi sme{en pred Makedoncite pravej}i plagijat od ma-kedonski originali. Neka ne im pomaga na Grcite doprva dase prikaùvaat Anti~ki Makedonci so na{i artefakti.

- Neka ne gi podlaùva svetskite eksperti so pogrebu-vaweto na Argeadite od V i IV vek. Makedonskata dinastija-ta se smeta od Karan do Persej, Kleopatra, Filip VI Alek-sandar VI i ima dolg kontinuitet do denes, kaj site evropskiku}i kako {to toa go dokaà Aleksandar Donski. Anglis-kata kralica Elizabeta II mu se zablagodari za ukaùvawetona makedonskiot koren na svoite pretci i potomci. Toa Bor-za treba da go znae ili da go nau~i ako ne go znae.


Pismoto od kamenot Rozeta, drevno makedonsko pismo,vtisnato i na drugi kamewa,

isto i na makedonskite pari-moneti.

Angelina Markus88


Na mermernite stolbovi, obeliscite, po kamewata i

karpite, izdlabeni se zapisi za pova`nite nastani od

ìvotot na Makedoncite, krunisuvaweto na carevite,

pobedite, proslavite... a seto toa pak e eden voved vo

Olimpiskite igri i vo slaveweto na svetcite vo Hris-

tijanstvoto. Preku tie odbeleàni nastani se dviì

naukata niz Bibijata i go osvedo~uva obrazovnoto vli-

janie na Aristotel. Taka e i so kamenot Rozeta i u{-

te podaleku vo istorijata do zapisite od Neolitot

kako makedonska pismenost.

Vo Makedonskoto pismo, na kamenot Rozeta makedon-

skite nau~nici go pro~itaa bogot na obrazovanieto

Ho koj {to e vedna{ do vrhovnite boèstva. I u{te

pro~itaa deka postoi danok za obrazovanie, nezavisen

od dràvniot danok za drugi nameni. Zatoa Aristo-

teel go posvetil ̀ ivotot vo u~ewe na u~enici i vo na-

u~ni istraùvawa, upravuval so biblioteki i podigal

bisti na bogovite, iu~itelite i familiite. Aris-

totel bil obvrzan od bogot Ho i danokot, nezavisno i

namenski da go organizira u~eweto na site lu|e vo Make-

donija, za mladite princovi, za falangata, za narodot.

Od tamu e toa sovr{enstvo i na naukite i na {koli-

te i na uspehot na drevnite Makedonci.

Toj tvrd zapis na kamenot Rozeta za Bog na pismenosta

i danokot za pismenost ni objasnuva sè za mo}ta na

nau~nite i filozofskite dostreli na Aristotel i

rezultatite vo obrazovanieto na Makedoncite.

- Kako moè da pi{uva za Makedonija kako za primi-tivno gr~ko pleme koga samiot kaùva kolku Makedonija bilabogata so {umi, metali, hrana za da izvezuva vo zavisnite grad-dràvi~ki. Site okolni narodi se grabale i se u{te se grabaatda prigrabat {to pogolem del od bogatstvata na Makedonija.

- I ne e samo Borza vo proteìraweto na gr~kite lo-bi-interesi, toa go pravat Hamond, Lemb, Sartr i site poli-ti~ari {to go ostavale da se odmori makedonskoto etni~kopra{awe vmesto da se re{i, ili da metamorfozira od gr~kicrv vo makedonskata filigranska peperutka.

- Analiziraj}i ja Makedonija, vo sega{na Grcija i seodzema postoeweto, kontinuitetot, naslednosta, vo skapi kni-gi {to Grcija gi finansira da i se napi{e istorija, {to ni-koga{ ja nemala, na {teta na makedonskite dinastii i na na-rodot. Principot kako priod kon Makedonija bil razdeli,vladej, ograbuvaj, uni{tuvaj. Toa trae do denes.

Transkripcija od kamenot Rozeta kade {to se spomenuvabogot na obrazovanieto Ho.

Angelina Markus90

IZVORI

Postojat mnogu izvori za makedonskata istorija. Edenod najzna~ajnite e Plutarh. Toj imal sre}a da ja koristi make-donskata arhiva vo Rim. Taka, ponekade se drì do original-nite dokazi vo biografiite na golemite lu|e od Antikata.Vo ìvopisot za Aleksandar ima to~ni navodi za istoriskitenastani, makedonskata kultura, filozofite, skulptorite.

Ponekoga{ izgleda deka nekoi izvori ne se mnogu va`ni.Dovolno e toa {to ne teraat na razmisluvawe, kako

ovie primeri:- Vo Faselida Aleksandar mu oddal po~it so venec na

spomenikot na Teodent. So nego se zapoznal preku Aristo-tel i filozofijata.

Ako se znae deka Aleksandar go sovetuvale i filozofi-te Anaksarh, Onesikrit, Kalisten, Kalan, od nego doznavameznaeme deka i filozofot Teodent i u{te mnogu drugi, kakoDiogen, prviot kosmopolit, ~ija filozofija (da se bide gra-|anin na svetot) ja sproveduval Aleksandar, isto taka bile ne-govi sovetnici. Kako filozofite i generalite Nearh, Ptolo-mej, Evmen ostavile dovolen kvantum na dokumenti {to muposluìle na Arijan, Ruf, Strabon, Livie, Polibie i Plutarh.

Za filozofot Kalisten, besednik i istori~ar na Alek-sandar, Plutarh kaùva kako go opi{al patot niz pustinatado Siva Amonovoto svetili{te, vodeni od gavranite i osve-èni so do`d nasrede pustina.

Festijada, majkata na Aristotel imala sestra vo Olint,kade Heroja go rodila Kalistena, ~ij vujko Aristotel rano

go vklu~il vo {kolite so Aleksandar i carskite drugari.Vrskata so filozofite Aleksandar ja odrùval preku Aris-totel so generaciska naslednost.

Za àl Kalisten, Klito, Filota i Parmenion idejnose oddale~ile i mu se sprotivstavile na Aleksandar poradiprimenata na persiskite obi~ai vneseni me|u qubomornitemakedonci. Obvineti za predavstvo ili zavera bile ubieniovie najbliskite lu|e na carot, edniot filozof, telohrani-telot, Filipoviot general i negovite sinovi. Bezbednostana carot i dràvata barala brzi merki i brzi presudi. Da gospomeneme i Harpal, rizni~arot vo Vavilon koj ukral 500talanti ili 15.000 kg. vo zlato i so trieset brodovi pobeg-nal vo Atina. Tamu makedonskoto bogatstvo go razdaval kakomito. Toj i Demostena go napravil „~ovek so zlaten pehar” –pa i dvajcata bea ubieni. Iako Aleksandar àlel za zaguba-ta na Makedonci, Hefestiona ne moèl da go preàli ipokraj veli~estveniot pogreb vo Vavilon, so natprevarikako vo Ilijada opeani od Homer za sli~ni povodi. Glauk,li~niot lekar na Hefestion ne uspeal da mu go so~uva ìvo-tot. Perdika mu ostanal najsilnata potkrepa, zatoa {to Kra-ter gi vratil vo Makedonija ostarenite voini. Aleksandarso pismo mu naredil na Antipatar da se griì za borcite i daodredi starateli za siracite so site beneficii.

Aristotel kako {to gi povrzuval naukite vo {irokorasprostranetata mreà na obrazovanie taka gi prifa}alMakedoncite vo makedonskiot na~in na {koluvawe, vo siteoblasti, za da se so~uva makedonskata tradicija vo vojuvawe,proslavuvawe i umetni~ko profilirawe na lu|eto od nauka-ta, bliski do carot. Iako Aleksandar imal i mnogu drugiu~iteli kako Leonid, Lizimah, sovetnici i carevi drugari,pove}e od stotina, Aristotel bil najvaèn ne samo za carot

Angelina Markus92

tuku i za site Makedonci. Nasekade go ima silnoto Aristo-telovo vlijanie.

Pokraj site izvori koga se pi{uva za Makedonija i Ma-kedoncite treba da se zemat vo predvid pismata od Aristoteldo Filip II, Aleksandar, Antipatar, pismata na Aleksandardo Olimpija, Antipatar, Darie kako i {irokata komunikacijaso raznite institucii, gradovi, naredbite i dogovorite.

Iako nasledstvoto se protega niz celiov tekst u{teedna{ }e go naglasime nasledstvoto na profesiite od tatkona sin, genetski istaknat vo Makedonija kako izvor koga senasleduva carot, lekarot, filozofot, umetnikot... niz idnitegeneracii.

- Filip i sinot Aleksandar- Aristotel so tatko i sin Nikomah- Hipokrat so sinot Tesal i Drakon, zetot Polib, le-

karite Glauk, Filip i drugi.- Proksen so sinot Nikanor- Korisko so sinot Nelej- Onesikrit so sinot Filisko i Andrasten- Praksitel so sinovite Timarh i Kofisodot- Parmenion so trite sina vo falangata- Antipatar i Kasandar, zet na Filip koj gi obnovil

gradovite Teba i Potideja i go izgradil Solun, bil u~enikkaj Aristotel.

Za site niv Aristotel e sto`erot na familijarnatai nau~na naslednost vo Makedonija. Site niv gi {koluval igi povrzuval Aristotel, seto toa nadopolneto so najmo}niotizvor na skulptura na carevite, filozofite, bogovite imuzite. Plutarh ni dava podatoci pove}e da go svrti vni-manieto kako atraktivnost, nesvesen za toa {to nie kakoMakedonci si go prepoznavame svoeto.


Praksitel, Skopas, Lisip pravele skulpturi na Fi-lip II, Aristotel i Aleksandar kako i na nivnite rodnini isorabotnici. Samo Lisip izrabotil 1500 umetni~ki dela.Lisip bil carskiot skulptor na Aleksandar {to mo`el da jaizrazi vo bronza i mermer silnata li~nost na carot.

Apel stanal carski slikar so pravo da go slika Alek-sandar. Toj so u~itelot Efor i sorabotnikot Pamfil do{-le vo Pela na dvorot kaj Filipa i ostanale so svojata tajfada slikaat kako {to Zavskid od Herakleja do{ol kaj Arhelaji izrabotil freski kakvi {to se tie od grobnicata na Filipi od drugite arheolo{ki nao|ali{ta.

Angelina Markus94

Dioskurid od Sam, voen lekar, gi prou~uvalbilkite okolu100-ta g. pr. Hr.Vo Pompeja go izrabotilmozaikot so likot na AleksandarMakedonski na yidot navilata - Paun,so pretstavana bitkata so Darie.

Apel go naslikal Aleksandra so molwa vo raka i za toadobil 524 kg. zlato. Go slikal Klito, Antigon, Menander i dru-gi od carskite drugari na Aleksandar.

Leohar i Lisip vo bronza ja prikaàle borbata naAleksandar so lavot i Krater od strana kako mu pomaga votaa borba. Toj bronzen zaveten podarok bil postaven vo Del-fi kade {to stoele zlatnite bisti na \or|ija, Filip II idrugi Makedonci.

Makedonskata dràva so danokot za obrazovanie muovozmoùvala na Aristotel da gi razviva i {kolite za umet-ni~ko tvore{tvo isto kako {kolite za filozofija, medi-


Mermerna statua na Potos izrabotena od

skulptorot Skopas.

Bista na Aleksandarizrabotena od skulptorot

Lisip.

cina, oratorstvo i voenite {koli. Aristotel e zasluèn zakoordinirawe na site obrazovni aktivnosti so evidentnirezultati. Umetni~kite postignuvawa na Makedoncite,Aristotel gi obrazloìl vo knigata Poetika. Toa e edin-stveno delo so teoriska analiza za teatrite, glumcite, mask-ite, muzikata, poemite.

Izvori od Aristotel vo izobilstvo, od negovite kni-gi, predavawa, besedi, pisma. Izvori od iskopanite Gimna-zioni, od skulpturite, od samite istoriski nastani. Toa ematerija {to ne is~eznuva, kako zlatoto neuni{tivo se javu-va vo oblik na nakit, pari, sadovi, bisti, i sekoga{ „sjaat“.Takva e Makedonija, ako ja trgneme pepelta pak }e zasjaiizvorno so svojata svetost.

Postoeweto na raznovidnite Aristotelovi {koli muovozmoìle na Aleksandar da obezbedi i trgne vo pohodotso visoko-obrazovni Makedonci od oblasta na matematika-ta, fizikata i geodezijata. Geometrite go merele patot irastojanijata i so svoite prou~uvawa ja izmenile slikata nasvetot. Tie zaedno izmerile kolkavo e rastojanieto me|uPela i Aleksandrija {to so Vavilon pravat dve kateti kade{to kako hipotenuza se pojavuva rastojanieto od Vavilon doPela i nad toa rastojanie novi kateti i novi temiwa natriagolnici, vo strate{ki postavenite gradovi {to gigradele Makedoncite na presek na triagolnici, kvadrati idijametri na krugovi niz zemjinata topka.

Vrz tie geometriski figuri zasnovani se pati{tatai samata struktura na falangata. Gradovite povrzani so pa-ti{ta kako da se povrzani so son~evi zraci, podolgi i pok-ratki, spored rastojanieto od naselbata. Taa karakteristi-ka go so~inuva careviot pat Apolonija do Troja i do krajotna svetot. Toa e primena na postari nau~ni soznanija prime-

Angelina Markus96


Ostatoci na edna od mnogute {koli organizirani ivodeni od Aristotel a finansirani so poseben danok.

Site makedonski {koli na Aristotel, povrzani se so

makedonskite carevi i go prenesuvaat vo nasledstvo

obrazovanieto vo vladeeweto na Aleksandar, Ptolo-

meite, Seleucite i Antigonite. Posebno Stoi~kata

filozofija izrazena vo mecenstvoto kako zakon od

Antigon Gonat i drugite, Antigon I do Antigon Epi-

fan IV koj go neguva oratorstvoto, vozobnoveno kako

„vtora sofistika“. Nim isto kako na Aristotela im

bila potrebna {kola za govori za da se {koluvaat idni-

te makedonski carevi i kako oratori koi }e se obra}a-

at kon narodot. Na taa tradicija se nadovrzuvaat i

sve{tenicite vo Pravoslavieto so svoite propovedi

i molitvite.

nuvani i od Persej. Zatoa i Polibie vo svojata geografija nepotsetuva na principite {to prodolìle niz vremiwata namakedonskite carstva.

Ni{to nema deneska vo nau~niot svet {to ne mu bilopoznato na Aristotel i Makedoncite. Na toa, na naukite, sedolì makedonskata slava kako zaokruèna celina.

Nikoj dosega ne gi razgleduval povrzano ìvotot naFilip II i Aristotel kako povrzanost na kralevite, nau~ni-cite, filozofite, za da ne se sogleda nivnata pripadnostkon makedonskiot na~in na ìveewe i mislewe.

Makedonskata dràva ne bila predizvikuva~ na vojniza hrana i resursi. Makedonskata monarhija uspe{no go or-ganizirala narodot i dràvata za da gradi gradovi podOlimp kako {to se Dion, Ege, Pidna, Metona, Olint, Alek-sandrija, Antigona, Ber, Pela, Atos, Stagira, Amfipol,Abdera, Krenida, Filipi, Kavala. Za pogolema sigurnost odograbuvawata gradovite se povlekuvale podlaboko vo vna-tre{nosta vrz neolitski gradbi i svetili{ta kako Voden,Ptolomeida, Apolonija, Dodona, Kilkis, Stobi, Lihnida,Herakleja, Stibera, Alkomena, Link, Hiskana, Keramide,Pelagonija, Perseida, Skupi, Vilazora. Golem broj od make-donskite carski gradovi se pogr~uvaat sega so asimilacija.Toa te{ko se ostvaruva zo{to imiwata na gradovite, rekite,planinite gi nosat imiwata na makedonskite bogovi i krale-vi. Grobovite dlaboko od pod zemja ja pi{uvaat so koskiteistorijata na makedonskiot narod. Samite imiwa izgledaatvaka imenuvani po bogovi i imiwa od kralevi:

Makedonija od MakedonPelagonija od PelagonPersija od PersejDardanija od Dardan

Angelina Markus98

Ilirijada od IlijTesalija od TesalPierija od Pier itn.Ili imiwa na re~nite bogovi:Aksij, Erigon, Asterion, Egej...

Gradovite kolku da se preimenuvani ne mo`at da is~ez-nat imiwata na bogovi i makedonski kralevi. Taka imame:

Apolonija od ApolonAratemizija od ArtemidaFilipi od Filip IIAleksandrija od AleksandarPtolomeida od PtolomejAntigona od Antigon

Makedonskite gradovi, sega na teritorija na Grcija,vo 1926 godina so zakon se preimenuvani so asimilatorska celna makedonskiot narod od tie prostori. Toa se Filipovitegradovi me|u koi se Kutle{ i Postol, (Prestol). Nare~e-nata „gr~ka Vergina“ so otkopanite makedonski carski grob-nici ne im dava pravo na prisvojuvawe da go narekuvaat toanepregledno bogatstvo „gr~ko po tradicija“ samo zatoa {tosega se nao|a na novoimenuvanata gr~ka dr`ava od 1830 godi-na. Anti~kata tradicija i vistinsko ime so seta istorija itoponimija e makedonska, svrzana so imeto na Filip II iAristotel, zatoa i niv gi prisvojuvaat.

Sè pove}e se gubat originalnite zapisi od opisite naEvmen, Ptolomej, Kalisten, Nearh i drugite negovi sovre-menici {to pi{uvale za pohodot na Aleksandar.

Tie fakti delumno se preto~uvaat vo podocna pi{u-vanite knigi na drevnite avtori Ruf, Arijan, Diodor, Jus-tin, Plutarh. Vo tie stari izvori ne se spomnuvaat „Grci“.


Vo tie knigi se zboruva za visokoobrazovani lu|e, Ma-kedonci. Toa e potvrda deka na makedonskiot dvor tvorelenau~nici, pisateli, umetnici, lekari, filozofi pod vodst-vo na prvosve{tenici od makedonskata dinastija. Tie vero-dostojni avtori pi{uvaat za makedonskata kultura - obi~ai,nosii, pravo, naslednost, pismo, govor, gradovi. Kvant KurcieRuf (VIII-6,2) pi{uva za makedonskoto blagorodni{tvo deka„...imale obi~aj svoite sinovi da gi ispra}aat so nivnitekralevi kako negova pridru`ba vo lov, bitki, i pokraj sè beavisokoobrazovani...“ za toa go prikaùvame zaedno Filip IIi Aristotel, zaradi toa visoko obrazovanie na Makedoncitevo nivnoto vreme podignato do sovr{enstvo.

Vo sega{na Grcija site arheolo{ki iskopini na te-atrite, skulpturite, arhitekturata, grobovite, monetite,hramovite i svetili{tata... sè e od vremeto koga tie terito-rii bile makedonski.

Vo Kutle{ se najdeni dokazite za visokoobrazovanatacivilizacija na Makedoncite, za koi pi{uvale drevnite av-tori. Vo Kutle{ se dokazite za avtenti~noto umetni~ko tvo-re{tvo, arhitektura, skulpturi, makedonsko pogrebuvawe,oru`je, orudija i predmeti so koi se sluèle Makedoncite.

Drugo e pra{aweto {to nagolemo se naplastuvaat gr-~ki, rimski, turski, vizantiski sloevi i od ponovo srpsko,bugarsko i albansko prigrabuvawe i raspar~uvawe na make-donskoto ìvo tkivo. Niv gi interesira plenot a ne kakvai kolkava bila Makedonija pred toa i sega. I strancite sta-vaat usviten ìg na prisvojuvawe preku svoi lovxii so „na-u~na aparatura“. Se zariva dlabok rez na izmislena sudbi-na za samouni{tuvawe na Makedoncite. Dinasti~kata borbaza prevlast ne e toa. Ako moè brzo i lesno da se izbri{e sè{to e makedonsko, prigrabenoto }e go legaliziraat kako

Angelina Markus100

svoe. Vo Wujork ~ekaat za prikaùvawe 5.200 „rimski“ i"gr~ki“ umetni~ki predmeti. Mnogu pove}e se vo Anglija,Germanija, Francija, Srbija, Bugarija i kade u{te ne.

Se rastura i prisvojuva makedonskoto kulturno nas-ledstvo od tie {to ne moàt da bidat naslednici po nied-na osnova, so izgovor deka go so~uvale.

Duri bez nikakvi skrupuli na Atina i se vra}aat:makedonska carska kruna, makedonska bronza, makedonskipari, kako da se nivni a ne na{i makedonski. Sprotivno naistoriskite i arheolo{ki dokazi deka i po ime kotiraatkako makedonski.

Nie svoeto so pravo go iznesuvame na videlina kako lo-gi~no vistinito mislewe i samo da se potsetime za Filip IIi Aristotel na depoa polni so argumenti. Tie dvajca drugari,vrsnici, sorabotnici, rodeni vo Pela so sre}no detstvo tiese pravi pretstaviteli na visokoobrazovnite Gimnazioni voMakedonija. Zaedno se {koluvaa so bra}ata na Filip II, Alek-sandar II i Perdika III, so carskite drugari Antipatar, Perdi-ka, Evmen, Atal, Krater, Parmenion. Tie podocna stanalegenerali na Filip II i Aristotel, zaedno so svoite sinovi.Filip II predvodel armija na {koluvano plemstvo. Aristotelrakovodel generacii. Armija na {koluvani oratori, filo-zofi, nau~nici, umetnici, so koi se obnovuvala falangata,za da se sozdade noviot svet so isti nameri na site dinasti~kivladeteli od Arhelaj, do Filip II, Persej i Kleopatra.

Vo vrska so Arhelaj, Borza zboruva, deka se kupuvalegr~ki nau~nici vo Pela da se razviel „makedonski elini-zam“. Perikle kupuval makedonski nau~nici i im pla}al soprogon i smrt. Toa bile uvezenite metoci {to Arhelaj givra}al doma, vo Pela, za da moè Evripid da gi pi{uva dra-mite i Tukidid istorijata, \or|ija govorite. Aleksandar I,


Arhelaj, Aminta i Perdika ja turkale Atina i drugite grad-dràvi~ki vo vojna so Persija so namera da ja uni{tat itaka ja zajaknuvale Makedonija. Taa namera ja ostvarile Fi-lip II i Aleksandar. Pobedata nad neprijatelskite dràvi~-ki, Atina i persiskoto carstvo sozdade kosmopolitsko carst-vo na Makedoncite. Toa {to Filip II go sozdade so falangatai carskite drugari Aristotel go postigna so u~itelite iu~enicite vo nau~noto soznanie.

Namerite i ideite na oratorite: \or|ija, Isokrat,Eshin, Proksen i sofistite: Protagora, Hiparh, Kalikle,Hipija, Prodik, Trazimah, Kalisten... kone~no gi realizi-ral Aristotel. Nau~niot tim {to go predvodel Aristotelbil celosno povrzan, finansiran i na site mo`ni na~inipotpomagan od makedonskite dinastii.

Site tie zaedno gi jaknele poziciite na Makedonijavodej}i ja kon siguren uspeh kako gospodarka na svetot.

Vremeto vo koe {to rastele i Filip II i Aristotelbilo nemirno. Site makedonski kralevi se borele za opsta-nok na Makedonija. Sekoga{ Atina pokaùvala agresijavklu~uvaj}i i drugi grad dràvi~ki. Toa se slu~uvalo i zavreme na vladeeweto na Aminta. Atina sakala da gi kolo-nizira Pind, Potideja i Olint na Halkidik. Aminta ja po-vikal Sparta (sojuznik na Persija protiv Atina). Se vklu~ilai Teba. Site ja sakale Makedonija kako plodno zemji{te soraznovidni resursi. Od toa vreme Aminta im ostavil na si-te sinovi te{ko nasledstvo za ras~istuvawe na statusot voMakedonija. Filip II ostanal vo zalo`ni{tvo kaj Epami-nonda vo Teba. Mladiot princ bil cvrsto re{en da ‹ vratina Makedonija sè {to ‹ pripa|a, so sè Atina. Sozrevala ide-jata za obedinuvawe na Makedonija so vizija za silna dràva{to }e gi re{i site nataloèni promlemi me|u plemiwa-

Angelina Markus102

ta i grad dràvi~kite. Ve}e Aminta so sinovite Aleksandari Perdika taktizirale so Teba zaradi Filip II. Ja snabduva-le so drvo za gradba na brodovi protiv Atina. Atina bila di-rektno zagrozena od Perdika so pomo{ta {to ja daval naAmfipol. Vo 360 g. Filip II na vozrast od 18 godini, od bratmu Perdika ja dobil na upravuvawe Linkestida. Koga po ednagodina Filip II se iska~il na makedonskiot prestol po~nalda ja sreduva Makedonija i voeno i kulturno.

Vo toa vreme i Aristotel imal zagubi. Po smrtta natatko mu Nikomah za staratel go dobil filozofot Proksenkoj se grièl za obrazovanieto i imotot na Aristotel. Lin-kestida i Pelagonija bile oblasti daleku od primorskitegradovi kade {to se zasolnuvalo makedonskoto plemstvo. Votie godini Atina bila najnesigurnoto mesto za ìveewe naAristotel, u{te pove}e koga neprijatelstvata i sudirite gizgolemi Filip II. Vo tie dvaeset godini Filip kako car musozdal najpogodni uslovi za rabota na Aristotela. I dvajca-ta prvin se osposobile vo oratorstvo. Filip u~el kako da dr-ì govori pred falangata i diplomatijata. Aristotel prekuoratorstvoto nau~il kako da gi drì predavawata vo Gimna-zionite i Liceumite pred carskite drugari i u~enicite,makedonski filozofi. Spored Plutarh, Teokrit od Hij goprekoruval Aristotela {to ne sakal da ìvee vo Atina tukuvo Barbaros, kraj reka i kal. Se bara mestoto okolu Pela atoa e vo Pelagonija so gradovi okolu Erigon. Barbaros i segase vika taka vo Makedonija i se povrzuva so vodi vo Prilep.

Filip II u~el oratorstvo od Aristotel, Aristotelod Eshin, Eshin od Isokrat, Isokrat od \or|ija... site vle-~ele koreni od Adamot od Govrlevo kaj Skopje od pred 6000godini pr. Hr. U{te toga{ si upatuvale poraki i zborovipreku pe~atite od glina. Tradicijata si e makedonska, na{a,


Filipova i Aristotelova, so govor i pismo, jasno da se upa-ti mislata kako generaciska poraka od pretcite do potom-cite. Toa se testamentite. Nasledstvoto.

Li~nosta na Filip II, div, poln so energija i idei,`estok vo borbi gi primal od Aristotel znaewata, etikata,mera vo sè, za da bide voda~ na Makedoncite kakov {to bil.Umno sproveduval taktika i strategija kako {to go sove-tuval Aristotel.

Aristotel dominira{e so logikata i naukite. KajFilip II doa|a{e do izraz fizikata. Vo toj del od naukataAristotel go podu~il Filipa II kako da pravi katapulti,da opsaduva yidini, da gi koristi metalite za pravewe naorudija, oru`je i kovawe pari so site makedonski simboli.Istata taa fizika mu pomogna na Filip II da gradi pati{ta,teatri, palati, {koli kako makedonski primer za gradewe.

Bez Aristotelovite nauki ne mo`elo da se postigneuspeh. Filip II prv ja imal taa sre}a da raspolaga i da giprimenuva Aristotelovite znaewa vo tehnolo{ki novini.

Angelina Markus104

Falangata

Filip II ja koristel Aristotelovata etika koga piel, se ve-selel ili ~ekal sre}a vo kriti~ni situacii.

Sreduvaweto na ekonomijata, proizvodstvoto, koris-teweto na resursi, praveweto na dogovori so nasledna va`nostisto taka se dela na primeneta nauka vo Filipovoto vlade-ewe vo sorabotka so Aristotel.

Vo makedonskata dràva vladeel red, zakon, plan i so-rabotka na sekoe pole. Vo tie godini tie bile nerazdelni.

Vo Atina od golema va`nost e deluvaweto na partija-ta na Makedoncite predvodena od Eshin orator, glumec fi-lozof i prijatel na Filip II i Aristotel. Toj zaedno soIsokrat, Filokrat, Zemed, Piteja, Hegemon, Stratokle Aris-togiton, Fokion, Evbul i mnogu drugi vodel borba so Demos-ten. Politi~kata struja (partija) na Makedoncite vo Atinabila mnogu mo}na. Po filokratoviot dogovor Filip II boga-to gi nagradil Eshina i Filokrata, a Demosten podneltu`ba protiv niv. Filipikite bile u{te poèstoki kogaFilip II gi zaprel korabite so ìto i po~nal da ja kontro-lira atinskata flota.

Mnogu krugovi na lu|e se vrzuvale vo jazli okolu FilipII i Aristotel niz mnogu mesta. Od Atina, Delfi, Larisa, Mo-losite, Tesalcite, Pelagoncite do Hermija od Atarneja iMavzol od Halikarnas, site tie go po~ituvale i go pomagaleFilipa so rasteweto na negovata mo}. Za toa vreme Aristo-tel so pomo{ na Filip II i celoto makedonsko blagorod-ni{tvo gradel Gimnazioni, drèl predavawa i gi pi{uvalfilozofskite knigi. So~uvani se site negovi predavawa odsite oblasti vo toj najploden period od negoviot ìvot.

Obedinuvaweto na makedonskata dràva, se odviva sosistematizacijata na naukite kako zaedni~ka rabota naFilip II i Aristotel i kako filozofska ideologija na kos-


mopolitizam. Toa e vizija na makedonski kralevi {to jarealizira Aleksandar Makedonski.

Aristotel go ostvaruval obrazovniot proces niz Ma-kedonija.Toa ni go poka`uvaat otkopite na Gimnazioni so istagolemina i namena. So svoite sorabotnici Teofrast, Korisko,Hiparh, sozdal takvi {koli vo As kaj Troja, Mitilena na Lezb idrugi mesta. Od tamu vo 348 g. pr. Hr. se vratil vo Pela da go u~iAleksandar so celata carska pridru`ba. Taa godina Filip giizgradi teatrite vo Epidaur i Herakleja kako i Gimnaziumoti teatarot vo Stibera. Deset godini podocna Aristotel stignaza prv pat vo Atina koga taa za Hegemon go dobi Filip II prekuHeroneja i Korintskata liga. Aleksandar otide po svoite nas-

Angelina Markus106

Olimpija, majkata na

Aleksandar.

ledni prava da ‹ pokaè na Atina kako }e pomine ako ne gi po-~ituva zaedni~kite interesi. Na Aristotel mu be{e ovoz-moèno da ja prodolì misijata na obrazovanie so otvorawe-to na liceum voAtina vo 334 g. pr. Hr.

Site dopirni to~ki vo ìvotot na Filip II i Aristo-tel ovozmoùvale primena na makedonskoto testamentalnopravo na site podra~ja, na dràven i li~en plan. Toa e pra-voto na nasleduvawe na prvorodeniot sin, pravo na nasled-stvo na imot, semejstvo, obrazovanie, tituli, voeni po~esti,po~ituvawe na zakonite i dogovorite itn.

- Filip II, se ènel sedum pati so cel preku brakovida gi zacvrsti plemenskite vrski vo edinstvena makedons-ka dràva. Drugi dràvi na kralevi nemalo kako vo Make-donija. So Filip II makedonskata dinastija stanala univer-zalna. Poznati se zakonskite brakovi i deca na Filip II odpove}e izvori, kaj Satir tie se so pocelosno izloùvawe.

- Filip II se oènil so Audata-Ilirka, im se rodila }erka Kina.

- Fila bila sestra na Derda.- Nikesipola od Fera ja rodila Tesalonika. - Filina od Larisa go rodila Aridej. - Olimpija od Epir go rodila Aleksandar. - Meda od Trakija ja donel so miraz tatko ‹ Kotela.- Kleopatra, Atalova vnuka, rodi }erka Evropa.Taka so carsko posvatuvawe, rodninski vrski i porod

Filip II gradel mir. Vo Atina ne moèlo da se najde ènadostojna da se vnese vo makedonskata carska ku}a. Filip IIza Atina imal plan za dolgotrajna eliminacija. Ne sakal dase èni so hetera kako Perikle ~ii nezakonski sinovi neìveele so nego vo Atina tuku vo logorite vo Pireja, sosite {to gi smetale za stranci.


Aristotel se oènil so Herpilida od ugledno semej-stvo vo Olint. taa mu go rodila sinot Nikomah. Vo testamen-tot Aristotel i ja namenil tatkovata ku}a vo Stagira pora-di nejzinata vernost i poddr{ka.

Se oènil i so Pitijada, rodnina na vladetelot Her-mija od Atarneja, prijatel na Filip II rodila }erka so istoime Pitijada, a taa mu rodila vnuk naslednik na Aristote-la koj isto taka se vikal Aristotel.

Familijarnite vrski, naslednosta i prijatelstvotoi kaj filozofite bilo kako kaj kralevite i drugite pro-fesionalni tajfi. Griàta me|u filozofite se gleda ipreku staratelstvo kaj Proksen kon Aristotel, Aristotelkon Nikanor, Teofrast, Hiparh, Nelej {to testamentalnogi zastapuval. êsto e mecenstvo kon oratorite, filozofi-te, umetnicite, graditelite i drugi slavni lu|e od siteoblasti vo okruùvaweto na carot i sostavot na falanga-ta. Taa naslednost e potvrdena i vo Hipokratovata zaklet-va kako familijaren testament.

Vo kamenot Rozeta se opi{uvaat naslednite imiwana kralevi niz carska testamentalnost so ceremonija naìvi bogovi, makedonskite carevi vo Egipet. Toa e ve}emakedonska tradicija nasekade potvrdena. Aristotel, tat-koto na site nauki so Filip II sakale da modeliraat Make-donec kako silna eti~ka li~nost i uspeale vo toa. Tie dvaj-cata ja modelirale kolektivnata svest za zaedni~ki ìvotna Makedoncite vo falangata i vo {kolite.

Filip II ìveel i se hranel vo falangata na zaedni~katrpeza. Sve~enostite so cel narod vo teatrite i palatite tra-ele cela nedela. Se slavele praznici, pobedi, svadbi i so toase odrùvala bliska vrska so narodot, vojskata i plemstvoto.Zatoa sluèle tolkavi teatri i palati so tolku raznovidni

Angelina Markus108

sadovi za hrana i vino.Taka se slavel praznikKsantika i Dionisii-te, Daisija, (Zadu{ni-ca) i drugi.

Aristotel istotaka `iveel i se hra-nel na zaedni~ka trpe-za so u~enicite i sora-botnicite. Postojatspisoci vo Gimnazio-nite od 200 u~enici voStibera do 2000 po Teo-frastovo uka`uvawe.Ako se znae za carska-ta pridru`ba dekabroela 100 u~enici sopredavawa za posvete-nite na tajnite knigi,


Aristotel ja sledelfilozofijata i ja

prenel za izu~uvawena idnite generacii

zaedno so naukite.Toa e najgolemoto i

nenadminatodostignuvawe vo

makedonskite nau~nisferi {to mu e

dadeno na svetot vo obrazovanieto.

brojkata za popularnite predavawa sigurno bila pove}e od2000 slu{ateli na generacija vo sekoj makedonski grad.Predavawata bile vo smeni i nivniot broj dvojno se zgole-muval. Toa se brojki na u~enite Makedonci {to kako regru-ti zaminuvale vo falangata. Aristotel sozdal stepeni naobrazovanie na generaciite {to nalikuvaat na dene{niotobrazoven sistem.

Laercie, opi{uvaj}i go ìvotot na filozofite, zaAristotel kaùva deka toj li~no pravel lista za ishranatai go nadgleduval podgotvuvaweto. Toa go pravel ne samo kogago u~el i hranel Aleksandar so carskite drugari tuku i zasite Makedonci vo utvrden sistem i merka. Filip II i Aris-totel vrz nau~na osnova ja organizirale ishranata, da bidelesna i energetska, za da bidat podgotveni Makedoncitelesno da podnesat napori koga trebalo da se izloàt na te{-ko u~ewe, sport i ve`bi vo falangata.

Makedonskata trpeza ima dolga tradicija. Taa e semej-na, trpeza za proslavi, carska i narodna, trpeza za aposto-lite i manastirska trpeza, posna ili bogata za praznici,slavi, svadbi i trpeza za pomeni i zadu{nici.

[to e toa {vedska masa vo sporedba so makedonskatatrpeza, gostoprimstvo i veselewe so filozofsko kosmopo-litsko zna~ewe vo ishranata i pri~esta so leb i vino.

Ni{to ne ostanalo neodbeleàno od naukite na Ari-stotel vo ìveeweto na Makedoncite, nivnoto umetni~kotvorewe, gradewe kako izraz na znaewe i darba na unikat-na drevna civilizacija. Carskite grobnici vo Kutle{ goostavija bez zdiv igo v~udonevidoa celiot svet potvrduvaj}igo golemoto bogatstvoto i izobilstvoto vo koe ìveel ibil pogreban Filip II. Takov bogat i rasko{en ìvot ì-veel i Aristotel. Za toa zboruvaat carski ukrasuvanite

Angelina Markus110

bisti. Vrz korenite na lu|eto od makedonskata civilizacijase kalemat istorii na site novi narodi. Originalot opsta-nuva i se potvrduva vo makedonskata testamentalnost.

Filip II se falel so svojata besedni~ka ve{tina kakoda bil sofist – u~itel po filozofija iako bil talentiranvoda~ kako car na Makedoncite. Se falel so pobedata naolimpijadata, pa duri ja stavil na moneta pobedni~kata kolaovekove~ena kako remek delo na slavniot serijal na make-donskata numizmatika. Sepak najmnogu se falel so svojot sin,naslednikot Aleksandar Makedonski kogo cel ìvot go pod-gotvuval kako svoja dostojna zamena na prestolot.

Sprotivno od Filipa, Aristotel bil skromen, smiren,so sitni o~i, so slabi noze i poslaba fizi~ka kondicija. Mubil drugar, sovetnik i u~itel na Filipa. Odli~no go osposo-bil za besedni{tvo, so {to Filip se falel, a imal i zo{to.Toj so taa ve{tina odli~no komanduval so falangata i nar-odot za da go sledat vo site potfati, ubedeni vo toa {to gozboruval. Samiot Aristotel bil poslab govornik od Filipazatoa {to imal pote{kotii so izgovor na bukvata „r“. Dentakoga Aristotel se rodil nare~nicite tolku go obdarile pazaboravile da ja spre~at taa mala maana pokriena so sitedrugi sposobnosti izrazeni vo naukata.

Filip jadel lubenici so falangata za da ja spre~i èdtai zamorenosta od sekojdnevnite ve`bi. Aristotel bil umerenvo sî za da ja kontrolira energijata, naso~ena kon istraùvawe,duri i ne piel vino kako drugite Makedonici. Aristotel osta-nal nedostièn vo naukite, vo najdobrata trka po koja se zdalesite nau~nici, vo natprevar so Makedonecot za negoviot modelvo metodot i logi~nosta, nepostoe~ki dotoga{ vo svetot.


Angelina Markus112

AleksandarMakedonski.

ARISTOTEL I ALEKSANDAR

Filip II ja zavr{i najgolemata rabota za Makedonija.Zamina samo kako eden od Makedoncite. Aleksandar vedna{mu pokaà na svetot deka e takov sinot kakov {to e tatkoto.Aleksandar ja izvr{i istata rabota vo svetski razmeri ka-ko {to toa go prave{e Filip II vo Makedonija.

Aristotel, Teofrast i Eshin mu podgotvija na Alek-sandar lista na filozofi, umetnici, glumci, nau~nici odrazni oblasti {to treba{e da go pridruùvaat vo pohodotkako patuva~ka nau~na laboratorija za istraùvawe na sve-tot. Taa lista se pravela od spisocite vo Gimnazionite nizMakedonija. Takvi listi pronajdeni se i vo Stibera. Sovre-meni maturanti.

Filozofite {to patuvaa so falangata bea: Kalisten,Onesikrit, Anaksarh, Pirho i vo Indija im se pridruìKalan. Skulptorite Lisip, Leohar, Skopas, Praksitel sosinovite i mnogu drugi koi zaedno so Dinokrat i inèneri-te go izgradija i ukrasija hramot na Artemida vo Efes,grobnicata na Mavzol, Aleksandriite i mnogu drugi svet-ski ~uda. Nivniot prethodnik be{e Fidie kogo go ubija voAtina. Lekari bea Filota, Tesal, Drakon i drugi. Aristo-tel so site niv se poznaval i sorabotuval kako so Aleksan-dar i princevite. Site tie pominale niz Aristotelovovospituvawe i obrazovanie.

Sekoja prolet Aristotel zaedno so Antipatar od Make-donija ispra}ale novi {koluvani i obu~eni kadri i regru-ti za falangata.

Aleksandar gi rasporeduval i Makedoncite vo upra-vata na gradovite i Aristotelovite knigi vo bibliotekitena Aleksandriite, deka site se gradele kako tip na makedon-ski grad so palati, {koli, biblioteki, teatri i stadioni zave`bawe na falangata. Obrazovanieto i istra`uvaweto somakedonskite timovi ja menuvale slikata za svetot. Se soz-davaa strate{ki makedonski gradovi po granicata na svetot.

So najbrza po{ta Aleksandar ispra}al do Aristotelsè{to bilo nepoznato kako bilki, `ivotni, minerali, semi-

Angelina Markus114

Skulpturiteod Stibera,

Stobi,Herakleja,

Pela, Dion,Aleksandrija,

nasekade seisti,

poteknuvaatod Makedonci.

wa za prou~uvawe. Taka nau~nite otkritija se pro{iruvaleso novi soznanija me|u Aristotel i Aleksandar, me|u Make-donija i svetot. Legendite za Heraklo, Dionis, Ilijada dra-mite na Evripid i najmnogu Aristotelovata filozfijatana se {irele po svetot. Aleksandar ja {irel makedonska-ta kultura so makedonskite timovi i mu pra}al na Aristo-tel nov nau~en materijal za sistematizirawe.

Aristotel nao|al vreme vo umnoùvawe na spisite dagi objavi i knigite za posvetenite vo tajni izu~uvawa.Aleksandar reagiral na toa i Aristotel mu odgovoril dekai bez toa niv ne moè da gi razberat neposvetenite vo taj-nite. Tie tajni predanija se odnesuvale na misteriite, nakosmi~koto i kosmopolitsko u~ewe kaj Makedoncite. Sora-botkata me|u Aristotel i Aleksandar traela cel ìvot, natoa se dolì makedonskiot uspeh. Preku niv se odrùvalavrskata na site nau~nici i umetnici vo Aleksandrija i sitegradovi po svetot.

Ako Filip II bil sre}en deka Aristotel go u~el Alek-sandra, ako Aristotel bil sre}en {to ìveel vo Filipovovreme, Aleksandar bil najsre}en so tatkoto Filip II i u~i-telot Aristotel. Toa e period vo koj{to Makedonija pos-tignala najgolem uspeh vo svetot.

So Aristotel se oformuva avtenti~noto logi~nomislewe i potoa prodolùva interpretacija i eklektikana poznatoto. Od toga{ mnogu narodi se turkaat da gi istis-nat rezultatite {to Makedoncite gi sozdale.

So Aleksandar zavladea kosmopolitizmot vo svetot,potoa se javuvaat plagijati na imperii so porobuva~ki na-meri. Makedoncite ostanaa nedosti`ni vo sè {to sozdadoa.

Bukvata „A“ vo imeto na Aristotel i Aleksandarkako da e retka funkcija na voda~, prvenec, glaven prv vo-


da~. Taka po~nuvaat i imiwata na Ahil, Apolon, Artemida,Alkomena, Arhelaj, Aminta, Agesilaj, Agaton, Anaksagora,Anaksimen, Anaksimandar, Aristokle, Andronik, Angel...Site imiwa na bogovi, kralevi, gradovi, filozofi vo svoe-to ime nosat ne{to sveto, slavno, Makedonsko kako Aris-totel i Aleksandar.

Angelina Markus116

Diogen go sovetuva Aleksandar Makedonski. Eksponat na Muzejot vo Luvr-Francija

BIBLIOTEKITE SO KNIGI OD ARISTOTEL

Nau~nata rabota na Aristotel vklu~uvala golem brojlu|e vo prepi{uvawe na knigite i nivno smestuvawe vo bib-liotekite po svetot. I Filip II i Aleksandar pomagale vo iz-gradba na gradovi so bibliteki, go pomagale vo obrazovniotproces vo Makedonija i vo Svetot.

Familijata na Aristotel, so u~iteli i u~enici, so gene-racii bila prisutna vo carski palati kade {to se planiralaizgradbata na {kolite i bibliotekite vo niv. Ne postojatbiblioteki od makedonski tip samo tamu kade {to ne oti{leMakedoncite. Vo Aleksandrija bila najgolemata biblitoeka nasvetot, kade {to se ~uvale preku 800.000 knigi, papirusi, per-gami, plo~i... Od toa kulturno `ari{te patuvale knigite naAristotel do Pergam, Efes, Carigrad, po Pravoslavnite mana-stiri na Atos, Meteori, Ohrid, Kiev, Rim... Vatikan stanatrezor na knigite od makedonskite biblioteki po rimskotoograbuvawe od Aleksandrija. Atina se pretvori vo skrivali{-te na umetni~kite dela od Makedonija, posebno so raskopuva-weto na makedonskite carski grobnici. Site gi prekrojuvaaAristotelovite knigi koj za Kanon, koj za jazik i pismo i naj-mnogu za teolo{ki potrebi na Katoli~kata crkva. Samo edna{Vatikan gi podotvori vratite za da bukne Renesansata i inkvi-zacijata vo Italija i vo svetot. Pri~ina za inkvizacijata ivo Atina i dve iljadi godini podocna, vo Rim, bea makedonski-te knigi i progresot kako pottik za smena na op{testvoto.Taka propadnalo i ropstvoto i srednovekovieto. Pokraj sè

toa, Aristotelovite dela, so klasificirani nau~ni sodrìni,preìveale vo bibliotekite vo original.Tolku pati goreni,zabranuvani, uni{tuvani, preìveale zo{to se raznesuvale ise ~uvale vo makedonskite gradovi i pred Aleksandar i potoa.

Ako Makedonija ja pi{uvala i prekrojuvala svetskataistorija i kultura so najslavnite imiwa od Antikata, so svoisimboli, falanga, gradbi, se postavuva pra{aweto kako toago postignala bez svoe pismo.

Vo Makedonija postojat opservatorii, karpesti poraki ipisma, pe~ati od neolit, koine jazik, unicijalnoto pismo,Aristotelovite knigi pi{uvani na papirusi, pergamenti,glineni plo~ki, festoskiot disk od Krit, Velesovata kniga,steli, obelisk, pari so imiwa i monogrami na makedonskitecarevi, obeleàni pati{ta, kamenot Rozeta i mnogu drugiartefakti koi smisleno i pogre{no se de{ifriraat kako„gr~ko pismo“.

Angelina Markus118

Sv. Kliment Sv. Naum

Sepak Ilijadata, Biblijata, crkovnite knigi se znaedeka bile pi{uvani na makedonski jazik i zatoa tolku sepro{irile kako jazik i pismo kaj Pravoslavniot svet. Gr~ki-ot jazik nema srodnost so nieden drug jazik. Zatoa ne uspealda se pro{iri? Sakaat da nè zakovaat so „slovenstvoto“ ka-ko Prometeja, so svetlinata na oganot kako pismo, za kazna{to go prosvetil ~ove~kiot rod.

Kiril i Metodij, Kliment, Gorazd, Naum... so u~eni-cite ja prodolùvaat istata metoda na opismenuvawe na sve-tot kako {to toa go prave{e Aristotel. Na{ata kirilicaopsluùva golem del od svetot. Srodnosta na jazicite proi-zleguva od srodnosta na rodovskite zaednici i plemiwa {topo srodnost gi obedinuval Filip II vo edna dràva so cvrstietni~ki vrski. So logikata na Aristotel, kako metod, filo-zofijata ja zacrta globalata na svetot, na Makedoncite so


Vo Biblijata rodoslovieto se prenesuva zaedno so nastaniteosobeno Noviot zavet.

Makedonskoto rodoslovie e postaro, toa po~nuva odmitologijata preku cela lista na carevi i familii.

edna dràva na eden narod, so eden car, edna religija i edenjazik, primer za formirawe i na buròaskata dràva po-docna. Toa e istiot jazik i pismo na koj {to zboruvale Fi-lip II i Aristotel pred stotina razli~ni narodi kako {totoa se slu~uvalo vo Trojanskata vojna, opi{ana vo Ilijada.

Jazikot i pismoto kako ìva materija se menuva, uso-vr{uva i vo ne{to su{tinsko ostanuva isto, za da se razbe-reme so drugite jazici od drugi srodni grupi.

Profesorot Aristotel Tentov re~e deka moè da go razbe-re jazikot na Aleksandar ispi{an na Kamenot Rozeta. Toj e is-tiot jazik na koj{to zboruvaat dene{nite Makedonci. I jas mo-àm da go razberam svetot objasnet so zakoni na misleweto voAristotelovata nauka i filozofijata kako nauka voditelka.

Makedoncite vo Atina vr{ele silno vlijanie so svojLiceum, teatar, umetnost, malku e ~udno, kako toa Makedon-cite so tolku nauki i u~eni lu|e da nemaat jazik i pismo, da{irat elinizacija. Po sè izgleda gr~kiot jazik so sufiks„os“ divergiral od makedonskata pismenost vo sega{no, zanikogo nerazbirlivo govorewe, i zatvorenost vo sebe. Seforsira „gr~ki“ i od makedonskite nau~nici. Na spomenici somakedonski natpis vo zagrada dodavaat „os“ za da bilo origi-nal gr~ko, taka trebalo. Za sre}a golem e brojot na Makedonci{to imaat pravilen pristap kon Makedonistikata.

Na{eto prirodno nasledno pravo so site makedonskikarakteristiki ako pravilno se primeni }e se ispraznat evrop-skite muzei, Vatikanskite trezori, gr~kite riznici, pogre{noetiketirani. Treba da se sogleda vo nova makedonska svetlinatoa {to go sozdade Aristotel vo naukite, Filip II so falangatai site makedonski kralevi i carevi na kowi {to nosele slo-boda kultura i pismo po svetot. I ne e samo pismoto vopra{awe, tuku kontinuitet na site vidovi umetni~ko tvore{-

Angelina Markus120

tvo, {to go otslikuva `ivotot i li~nostite od Makedonija,spomnati so Filip II i Aristotel pred i po niv. Makedonskikoreni vo umetnosta i monetokovawe se original i samo seprisvojuvaat, ne se falsifikuvaat. Da se potsetime na bis-tite na bogovite, carevite i ostanatite Makedonci.

Statui i bisti na Zevs, Apolon, Muzite, Tiha, Afrodi-ta, Artemida, Dionis, Heraklo.

Bisti na Filip II vo Delfi, vo Atina, vo Ege i Pela.Najubavite i naj~esto modelirani se skulpturite i

mozaicite na Aleksandar. Cel tim na carski umetnici sezanimale so otslikuvawe na najslavniot ~ovek na Svetot.Lisip i Praksitel so dvata sina skulptori bile zadol`eniza carskite umetni~ki dela. Lisip gi napravil i statutitena site zaginati borci vo bitkata kaj Granik postaveni voDion. Poznati se zlatnite bisti na \or|ija vo Delfi iOlimpija. Skopas izrabotil bista na Aristotel vo alabas-ter so ~udesen sjaj isto kako i bistata na Aleksandar.

Aristotel bil ovekove~en so pove}e bisti. Vo testa-mentot opfatena e celata Aristotelova familija na koiimoti i svetili{ta bile postaveni spomenici na rodite-lite, decata, filozofite i prijatelite na Aritotel. Pos-tojat dve bisti od Eshin, Filipoviot drugar. Ednata e odHeraklea odnesena vo London, drugata vo Vatikan.

Se iskopuvaat skulpturi na poeti, filozofi, zaslu`-ni gra|ani na po{irok prostor od Sicilija, Dion, Stiberado Pergam, Efes i Aleksandrija so ista fizionomija i bogatinabori na obleka vo mermer. Mnogubrojnite statui se bezglavi i race za da ne se otkrie rodot i svitokot so pismo {togo nosele po svetot li~nostite od Makedonija.

Postoi ne{to zaedni~ko vo skulpturite i svetcite vofreskite. Toa e pismoto. Aleksandar na kowot i site makedon-


ski carevi nalikuvaat na Arhan|el, Sv. Dimitrija, Sv. \or-|ija i drugite angeli. Se odràl kontinuitet na umetni~ko-to tovre{tvo so sli~ni likovi i imiwa na Makedoncite odIlijada, dramite, Biblijata, ìtijata i istoriskite nastani.Najmnogu od sè vo memorijata na Makedoncite se zadràleFilip i Aristotel vo centarot na makedonsko rodoslovie.

Angelina Markus122

Evangelija na drevnomakedonski crkoven jazik vo upotrebavo celiot pravoslaven svet.

LISTA NA KRALEVI, ORATORI I FILOZOFI VO MAKEDONIJAPOVRZANI SO ARISTOTEL

To~nata godina na ra|aweto na mnogu li~nosti ne seznae. êsto se napomenuva deka zrelo vreme na ìveewe bilona olimpiskata godina, a toa moè da bide ~etiri godinipodocna ili porano. Zatoa ima otstapuvawe vo godinite nara|awe kaj nekoi lica. I za mestoto na smrtta na proteranitei osudenite filozofi, umetnici i nau~nici {to Atina gitamanela ne se znae so pregolema to~nost. Prezimiwata i fa-miliite se gubat za da se skrie potekloto. Naj~esto tie se opre-deluvaat po gradovi kade {to ìveat, kako na pr. Pitagoraod ostrovot Sam ili Pitagora od Tarent, Sicilija. Duri iimeto na Aleksandar Makedonski se preprava kako Veliki.

Listata na Makedonci vladeteli cvrsto e utvrdena,pa zatoa spored nea treba da se odreduva koi sovremeniciìveele vo nivnoto vladeewe.

Se znae deka vo Pela kaj Arhelaj okolu 400 g. pr. hr. se sob-rale golem broj slavni li~nosti Ako se trgne samo od toj faktmnogu poto~no }e se napi{e makedonskata istorija. Site zagro-zeni li~nosti prodolìle da ìveat i rabotat kaj Arhelaj.

ARHELAJ I NEGOVITE SOVREMENICI

Tukidid – proteran od Atina ja napi{al istorijatavo Makedonija.

Evripid – po smrtta na Sokrat prodolìl da tvori kajArhelaj vo Makedonija

Agaton – glumec i tragi~ar, prijatel na Alkibijad iSokrat, do{ol so Evripid vo Pela.

Hipokrat – carski lekar so cela familija sozdavalasklepijadi vo gradovite, gi le~el site Makedonci, kakoDemokrit, Perdika i dr.

\or|ija – orator, politi~ar, filozof, ostvaruval so-rabotka so site od Sicilija, do Jonija, podu~uvaj}i gi Sofis-tite od Makedonija.

Zevskid – od Herakleja gi ukrasuval palatite i grob-nicite so akvareli, so~uvani vo carskata grobnica od Kut-le{, Palatica, Ege. Patuva~kite u~iteli i lekari, umetnicii nau~nici zavr{ile vo Pela kaj Arhelaj. Tamu se nivnite gro-bovi i statui so bogovi zaedno. Prou~uvaweto na najgolemotomakedonsko svetili{te pod Olimp vo gradot Dion najdobro}e ni raska`e zo{to bile tolku palati, teatri, sali so moza-ici, hramovi so bisti i statui i najmnogu gradbi i aktivno-

Angelina Markus124

Evripid Hipokrat

sti za samite makedonski dinastii. Site makedonski krale-vi i carevi bile meceni za bilo koe tvore{tvo i sè zaedno.

Aminta – so site tri sinovi: Aleksandar II, PerdikaIII i Filip II pokraj postojanite vojni vo borba za makedon-skata dràva, kako i Arhelaj, nao|ale vreme za gradewe,pravewe pati{ta, obezbeduvawe napredok vo naukite, filo-zofijata i umetnosta. Kralevite u~ele vo {kolite, se ve`-bale so falangata po stadionite i ostanuvale prijateli isorabotnici celiot ìvot so naju~enite lu|e na svojot narod.

Toa se potvrduva i so ìvotot na Filip II, Aristoteli golem broj carski drugari na princevite i nivnite u~ite-li i u~enici. Dolga e listata na nasledenata vrska vo obra-zovanieto vo Makedonija koe {to ne niknalo so pojava naAristotel. Stotina godini nanazad bile oratori i filozo-fi {to vr{ele vlijanie vrz Aristotel nekoj posredno, nekojdirektno, kako negovi u~iteli. Kako {to imotite vo Make-donija se prenesuvaat so testament, kako {to vladeeweto senasleduvalo taka naukite, filozofijata i umetnosta se od-vivala vo familijarni nasledni tajfi. Toa se gleda vo tes-tamentot na Aristotel i Hipokratovata zakletva i najmnoguvo vrskite na mnogubrojnite u~iteli i u~enici {to go odredu-vale obrazovaniot sistem na najvisoko nivo vo Makedonija.

UÎTELI I UÊNICI NA ARISTOTEL

Lu|eto {to go opkruùvale Aristotel cel ìvot bilecarski lu|e od dvorot na makedonskata dinastija i lu|e odnajvisokite nau~ni krugovi. Kako Filip II ja {irel make-donskata dràva obedinuvaj}i gi srodnite narodi taka kru-got na {kolite i naukite gi {irel i gi gradel Aristotel.Prvi u~iteli mu bile nau~nicite od Pela:


Nikomah – tatkoto na Aristotela mu gi prenel siteznaewa od prirodnite nauki i medicinata vo trajno nasled-stvo. Vo negova ~est Aristotel ja napi{al Nikomahova etika.

Hipokrat – so sinovite Drakon, Tesal, isto taka car-ski lekari, pokraj medicinata mu gi prenele u~ewata naDemokrit od Jonskoto podra~je so materijalisti~ka orien-tacija od filozofijata na Tales i Heraklit.

\or|ija – preku svoite u~enici mu ovozmoìl dopirso site filozofi i oratori od Sicilija, od Elejcite i Empe-dokle i Anaksagora (carski filozofi).

Eshin – samiot rekol deka po primerot na svojot u~i-tel \or|ija podu~uval pokraj {kolite i eden u~enik. Toabil Aristotel, nare~en Mit.

Proksen – filozof i orator go zgriìl Aristotelakako staratel po smrtta na tatko mu Nikomah. Aristotelna Proksen, ènata i sinot Nikanor im postavil statui vosvetili{tata vo Stagira i vo Stibera.

Aminta – so site svoi sinovi, gi obezbeduval {kolu-vaweto i ìvotot na Aristotela, obezbeduvaj}i mu rasko-{en ìvot vo imotite niz Makedonija.

Filip II go pra}al Aristotela vo razni misii so obra-zovni celi vo bazite, vo blizina na strate{kite gradovi ka-de {to ima Gimnazioni i stadioni za obuka na falangata.Proksen go pridruùval vo Atarneja kaj Troja, Mitilena,As, Mieza, Stagira i drugi mesta.

Aristotel imal golem broj u~enici so koi odrùvalvrski. Toa se Filipovite generali Antipatar, Atal, Par-menion, Krater i nivnite sinovi.

Aleksandar Makedonski e najslavniot Aristotelovu~enik so site dvanaeset carski drugari. Toa se: Ptolomej,Nearh, Perdika, Klito, Filota, Hefestion, Evmen, Krater,Lizimah... site se Aristotelovi u~enici. Tie zastanale na

Angelina Markus126

~elo na makedonskite dràvi vo Egipet, Ahaja, Antiohijai gi vospostavile makedonskite tradicii vo novite centriAleksandrii, so istite u~iteli Gimnazioni i Aristotelo-vite spisi. Site drugi u~enici, filozofi, sorabotnici goprodolìle i go pro{irile Aristotelovoto u~ewe.

Kalisten, Menen, Korisko so sinot Nelej, Nikanor,Ksenokrat, Erast, posebno Evrem gi izdaval Aristotelovi-te spisi. Site tie u{te mnogu drugi negovi u~enici sorabot-nici i sledbenici imaat zasluga za naukite i filozofijatana Aristotel. Hermil izrabotil katalog na knigite odAristotel. Toj katalog ne dozvolil izmeni i zagubi na kni-gite i pokraj toa {to bile paleni, kradeni, prepravani...Najzaslu`ni od site niv bile Teofrast i Menon. Niv Aris-totel gi imenuval za naslednici na Gimnazionite i biblio-tekata so site knigi. Tie bile dolgogodi{ni sorabotnicina Aristotel i ja prodolìle istraùva~kata dejnost pre-nesuvaj}i ja preku Hiparh i Nelej vo bibliotekata vo Alek-sandrija i od tamu po cel svet.

Teofrast (372-287g.) bil najomileniot u~enik i so-rabotnik na Aristotela koj vo testamentot go imenuval za


Filip II Makedonecot Moneta so likot na Persej

upravnik na {kolite so site imoti i biblioteki. Teofrastuspe{no go zamenil i upravuval celi 44 godini. Drèl pre-davawa isto kako Aristotel i na istite mesta vo gradoviteniz Makedonija, gi razvival naukite i gi polnel biblio-tekite so prepisi na Aristotelovite spisi. Teofrast giodrùval vrskite so istite lu|e od Aristotelovoto okru-ùvawe i na ist na~in se grièl za idnite generacii filo-zofi i carski naslednici.

Kalisten – rodnina na Aristotel go pridruùvalAleksandra kako istori~ar na pohodot i uspesite na falan-gata i Makedoncite. Rodninskite vrski na filozofi semnogu ~esto zastapeni.

Korisko so Teofrast, Ksenokrat i Aristotel ja for-mirale filozofskata {kola vo As pod za{tita na Hermi-ja. Tamu Aristotel se oènil, se srodil so vladetelot Her-mija i mu se rodila }erkata Pitijada. I Korisko go vnelsinot Nelej vo Aristotelovata filozofija, za podocna daja so~uva nasledenata biblioteka {to ja otkupil Ptolomejvo Aleksandrija. Ima u{te mnogu u~enici i sorabotnicina Aristotel familijarno povrzani rodnini. Proksen sosinot Nikanor, Aristotel so sinot - Nikomah, Korisko sosinot Nelej i mnogu drugi povrzani so makedonskiot nasle-den gen i vo carskite i vo filozofskite familii.

Filozofijata na Aristotel i vo teorijata i vo prak-sata e racionalna. Tie koreni se izvle~eni u{te od mitolo-gijata vo Makedonija. Bogovite se simnuvale na zemja da japokaàt i prakti~nata strana. Taka Zevs so molwa im godava oganot na narodot. Sonceto dava plodorodie i se obo-àva od Makedoncite. Artemida lovi. Dionis pravi vino.Hermes kova orudija. Orfej sviri i pee. Muzite igraat oro.Seto toa go pravi makedonskiot narod. Pravi orudija, sesluì so ogan, lovi, pravi vino i leb i se veseli. Toa se na-

Angelina Markus128

sledenite makedonski koreni {to Aristotel gi razvil vonauki i Aleksandar gi raznel po svetot. Da se potsetimesamo na imiwata {to Aristotel gi spomnuva vo testamen-tot: Proksen, Nikanor, Nikomah, Hipar, Grilion, Nelej,Teofrast, Antipatar, Praksitel, Straton, Kalin, Kalis-ten, Nakip, Metrodor i dr. Testamentot e pi{uvan vo Fi-lipovo vreme koga vnukot Kalisten u{te bil u~enik kajAristotel. Testamentot na Teofrast e pi{uvan vo Alek-sandrovo vreme koga Aleksandar gi obnovuval razru{eniteod Filip gradovi pa Muzeumot, se veli, trebalo da bide ob-noven isto kako {to bil porano.


Aristotel

Zna~eweto na Makedonija so fenomenalna pojava nasite nejzini trajni vrednosti proizleguva od:

- Makedonskoto plemstvo so nasleden red vo cvrstamonarhija so Filip II.

- Naslednosta so profesiite i naukata izrazeni kajAristotel.

- Povrzanost na {kolite (Gimnazioni, liceiumi,simpoziumi) i bibliotekite od Makedonija so vlijanie voobrazovniot sistem vo svetot.

- Plejada (yvezdi) na slavni li~nosti me|u kralevite,nau~nicite, umetnicite, svetcite od Biblijata site Makedonci.

- Artefaktite od arheolo{kite nao|ali{ta ja davaatpotvrdata za makedonskite gradovi so mnogu dokazi za make-donskata istorija i ìvotot na Makedoncite vo mileni-umski kontinuitet.

- Makedonskiot neolit, makedonskata bronza, make-donskite teatri, makedonskite moneti, makedonskata fa-langa sostaven del se od Filip II,Aristotel i Aleksandarovekove~eni vo makedonskata pismenost i isklu~itelnaumetnost.

- ûdno e kako na apsurden na~in se negira ili prisvo-juva sè makedonsko. Makedonskite dokazi se aksiomatski ipokraj toa {to svetot se zalaùva deka zaradi kosmopolit-skata politika Makedoncite im pripa|aat na site. Makedon-cite se prvo Makedonci si pripa|aat prvo na sebe samite.

- Velika e Makedonija, nasekade dopre, Aristotel iAleksandar Makedonski se na{i po karakter i po nasled-stvo. Makedoncite nema zo{to da se borat i da dokaùvaatbilo {to za sebe. Toa so logikata go stori Aristotel najum-niot Makedonec na site vremiwa.

Angelina Markus130

PREDBIBLISKO RODOSLOVIE NA MAKEDONCITE

Zevs go rodi Makedon, Magnet, Skit. Makedon, go ro-dil Apolon, Orfej, Lin. Apolon go rodi Asklepie. Askle-pio go rodi Mahaon, Polidajron, Higija.. Od Mahaon potek-nuva Hipokrat so sin Nebrid i vnuk Hipokrat. Hipokratgo rodi Tesal i Drakon. Nikomah go rodi Aristotel. Aris-totel go rodi Nikomah i Pitijada. Pitijada go rodi Aris-totela, vnukot.

Rodoslovieto od toa vreme vo Makedonija se nasledu-va od tatko na sin kaj pove}e vidni filozofski familii.

Proksen go rodi Nikanor. Korisko go rodi Nelej. Ni-kanor, Nelej i Teofrast gi nasledija Aristotelovite {ko-li i biblioteki. Nelej ja odnese bibliotekata kaj Ptolomej.Ptolomej I do Ptolomej XIV i Kleopatra VII se makedonskocarsko rodoslovie vo Aleksandrija. Rodoslovie na make-donskata carska dinastija so nasledno vladeewe po~na soKaran vo 9 v. pr. Hr.

Koin go nasledi Karana. Pirim go nasledi Koina, po-toa Perdika I, pa Argej I. Filip vladee po niv. Evrop I go na-sledi Filipa. Alketa I, Aleksandar I po nego vladee PerdikaII pa Arhelaj I, potoa Orest, Evrop II, Pavzanie, Aminta II,Aminta III, Argej II, Perdika III, Filip II i Aleksandar II poz-nati od Biblijata. Pred Filip II vladee{e Aminta IV. Alek-sandar II go nasledi Filip III i Aleksandar IV. Kasandarvladee{e preku Tesalonika, Filipovata }erka. Filip IV,Antipatar I, Aleksandar V, Dimitrija I, Pir, Simon, Ptolo-

mej, Melan, Antipatar II, Osten, Gone II, Dimitrija II, Gone III,Filip V go nasledi Persej, Filip VI i Aleksandar VI od 142 g.

Vo rodoslovieto na makedonskata dinastija isti imi-wa na kralevi se povtoruvaat do {estto i ~etirinaesettokoleno. Vo Aleksandrija kaj Ptolomej do petnaesettokoleno na kralsko faraonsko vladeewe.

Isto taka od Konstantin I lozata na nasleduvawe sedviì do Konstantin XIV.

Angelina Markus132

VO MAKEDONIJA NAJDOLGO VLADEELE

NAJSTARITE KRALEVI.

Vo dolgogodi{nata istorija na anti~kata makedon-

ska dràva najdolgo vladeel nejziniot osnova~, kral-

ot Perdika I.Listata na kralevite koi najdolgo bile na prestolot

izgleda vaka (site pred na{ata era):

Perdika I (707-645) 62 godini

Aleksandar I (498-454) 44 godini

Aminta I (540-498) 42 godini

Perdika II (454-413) 41 godini

Aminta III (393-369) 24 godini

Filip II Makedonski (359-336) 23 godini

Aleksandar III Makedonski (336-323) 13 godini

Vo tie trinaeset godini Aleksandar Makedonski soz-

dal dràva {to i denes spa|a me|u najgolemite vo

istorijata na ~ove{tvoto.

Potoa se rodi Isus Hristos i gi sobra apostolite kakocarska pridru`ba kaj makedonskite carevi i na sli~en na-~in se preto~ija makedonskite tradicii vo Pravoslavietovo pro{iruvaweto na gradbite na crkvite i umetnosta nakopani~arite i freskopiscite.


Kleopatra VII

Vo noviot zavet evangelijata potsetuvaat na Aristo-telovite spisi. Vo Biblijata prodol`uva rodot na Make-doncite kako svetci i ma~enici od Ermenija do Egipet iCarigrad - grad prestolnina na Konstantin i Justinijan,kralevi imperatori od makedonskata dinastija. Potoa Lavi Marija gi rodija Kiril i Metodija vo Solun i gi pratijavo misija na opismenuvawe vo Evropa so Kliment, Naum, Go-razd i golem broj u~enici kako vo Aristotelovite {koli.

Vasil II vo Carigrad, car od makedonskata dinastijana brat mu Nikola mu dade na uprava oblasti vo Solun, Oh-rid, Prilep, Serdika, Nais, Skopje Larisa kade {to se ob-novi makedonskoto carstvo.

Nikola go rodi Samoil, Aron, Mojsej, David. Samoil gorodi Gavril, Gavril go rodi Deljan. Trista godini podocnaVolka{in so Evrosima rodi ~etiri sina Marko, Jovan Andrejai Dimitrija i }erkite Olivera, Deva... Toa e poznatiot KraleMarko so gradba na manastiri i tvrdini niz cela Makedonija.

Sekoj Makedonec go znae svoeto rodoslovie i rodo-slovieto na carstvoto postaro od Biblijata i pobogato sonastani vo istorijata, umetnosta, religijata i pismenosta.

Ubavinata, goleminata, ve~nosta sekoj Makedonec sija nosi vo sebe i ja ~uva kako tajna na potekloto i `iveewe-to na Makedoncite, so najslavniot Makedonec Aristotel.Toj e prviot osnovopolo`nik na naukite, enciklopedist,univerzalen um, filozof od Makedonija.

Angelina Markus134

ZNAÊWE

Govorni{tvoto, logikata, naukite, medicinata, filo-zofijata, obrazovnite institucii, metodite i bogatata umnamislovnost e na{e nasledstvo, nasledeno od Aristotel, koe{to e nasledeno od najslavnite lu|e Makedonci {to ìveeleso Aristotel, pred nego i po nego. Vrskata na lu|eto vo naukatae istata nasledna vrska na kralevite povrzani so narodot is-kaàni kako nasledstvo so testament i ednostavno po srodnost.

Makedonskite carevi imale imiwa {to po iljada go-dini se povtoruvale na prestol. Imale i prezime – Make-donski, kako Aleksandar Makedonski. So udirawe po {ti-tot so kopje se proglasuval vladetelot od dinastijata. Naist na~in se proglasuvala i pobedata. Kralot vo Makedonijaupravuva spored zakoni. Kralskite drugari, sovetnicite isovetot na starcite kaj Makedoncite isti se kako {to gisretnuvame kaj Homer i Herodot. Kralot kako prvosve{te-nik rakovodi so svetili{tata kako Filip so Anfiktioni-te vo Delfi. Toj e naju~eniot ~ovek i najdobriot govornik,orator za da moè da go ubedi narodot za pravilna prime-na na vlasta, vo zakonite i obi~aite. Zatoa filozofijatana Aristotel se dela na posveteni, tajni u~ewa, za kralski-te drugari i obi~nite {koli, za narodot i falangata kakoosnovno i visoko obrazovanie. Toa makedonstvo go {irelAleksandar i zatoa vo sekoj grad za upravnik ostaval Make-donec i makedonska uprava, ostaval knigi od Aristotel.

Kralot Makedonec dogovorite gi potpi{uval so svoeime, na primer:

- Kralot i Makedoncite.- Kralot i falangata.

Koga se izrekuvala smrtna kazna po makedonski na~intoa bilo kamenuvawe. Sudeweto bilo na kralot so Makedon-cite. Narodot imal pravo da mu se obrati direktno na kraloti preku sovetnicite, carskite drugari, u~itelite gardata.

Dvorskata ceremonija imala svoi pravila vo sve~enos-tite, proslavite, lovot, prosledeni so site makedonski insig-nacii, simboli na sonceto, purpurot, dijademite, krunite, pa-radnoto oru`je i sepak, site makedonski kralevi i carevi,ìveele vo falangata obeleàni so lenta na glavata. Mnogusloèna organizacija primenuvale Makedoncite za da se odrìvisok stepen na obrazovanie i uve`banost na falangata. Toani ja otslikuva povrzanosta na carskite lu|e so lu|eto od nau-kata i makedonskite {koli za sekoja namena. Toa e povrzanos-ta na Filip II i Aristotel. Toa e caruvaweto povrzano so fi-lozofijata i naukite {to obezbedilo visoka tehnologija naoru`jeto, monetite so likot na carot, statui na carevite ifilozofite po svetili{tata na Apolon i Artemida, vo gra-dovite so teatri, parkovi, {koli, site bogato ukraseni so stol-bovi, mozaici, freski. Makedonskite gradbi, pati{ta, gradovisami zboruvaa za svojot rasko{ i go pretstavuvaat makedon-skiot tvore~ki um vo site oblasti. Makedonskoto pogrebuvawevo arheolo{kite iskopini go potvrduva istoto, so site arte-fakti na pokojnikot so zlatni maski, oru`je, sadovi, monetii kov~eè so sonce, {esnaesetkrakoto makedonsko sonce.

Rasko{nite imoti opi{ani vo testamentot na Aris-totel i lu|eto, familijata, gradovite i dràvata ni ja pot-vrduvaat povrzanosta na filozfite so carevite i vo obra-zovanieto i vo ekonomskoto obezbeduvawe. Arhelaj, Aminta,Filip II, Aleksandar, znaele deka investicijata vo obrazo-vanieto dava trajni rezultati. Makedonija toa go pravelaza sebe i za idnite generacii vo svetot. Za da ne priznavaatdeka Filip II e Makedonec i Aristotel e Makedonec, deka

Angelina Markus136

makedonskata istorija e Makedonska. Treba da potsetimena specijalnata metoda da se bri{e prezimeto na makedon-skite filozofi, so toa {to se obeleùvaat po gradovi.Taka Aristotel e od Stagira, Heraklit od Efes, Demokritod Abdera… i ako site gradovi zaedno so Atina bile Make-donija, podocna svetska imperija na Makedoncite, od koi{to proizlegle site drevni koreni za svetskite dràvi icivilizacii so makedonska naslednost.

Grcite sega bile mnogu ~uvstvitelni na imeto Make-donija i maka ma~at da go pretstavat toa ime kako „gr~ko“.

Aristotel na vreme toa go srabotil. Kolku e plitkoi kolku sme{no koga sakaat da ja ubedat Evropa so surogatina ne{to koga taa raspolaga so originalite od Makedonijano gi prikaùva.

Vo edna prilika Diogen rekol: „Vidi, vidi, golemitekradci fatile mal kradec“.

Evropa raspolaga so pismoto na makedonskite carevi,Ptolomei, so rozetata, stelite, obeliscite, so makedonskatabronza, monetite, nakitot, so seto neprocenlivo bogatstvo odMakedonija. Ikonite, freskite, evangelijata, kirilicatapretvorena vo latinica, hristijanstvoto vo katolicizam, sorazni sekti, seto toa e ograbeno od Makedonija. Site argu-menti na Atina se da i se dade legitimet od onie {to ja po-delija Makedonija i ‹ dadoa gradovi i zemja da i potvrdatdeka i lu|eto Makedonci i celoto kulturno nasledstvo voMakedonija da i se priznae kako nejzino. Kako ne sfa}a dekaFrancija, Anglija i Germanija nemaat kolonii kako nekoga{.Sega se na red makedonskite resursi vo ograbuvawe, pod izgovor,deka nekoga{ }e ne primat i }e ne priznaat vo svoite insti-tucii po drevno makedonski na~in uredeni. Evropa e vo Make-donija, dojdena so Grcija zaedno i so site na{i neprijateli dasoberat u{te ne{to {to ostanalo. Du{ite i gor~inata ne ni


ja gibaat, taa e {iroko rasprostraneta po svetot do kade {toima Makedonci. Na{eto duhovno bogatstvo i gordosta {tootpove}e ja imame ne krepi za ve~nost.Toa se dolì na dol-gata istorija, makedonskite dinastii, umnite lu|e i neuni{-tlivosta na narodot, na Makedonecot, reprezentativniotprimerok od ~ove~kiot rod, Aristotel i Filip II.

Vlijanieto {to Makedonija go izvr{ila vo svetotkako sveta misija ostanala do denes. Prvi vo svetot, Make-doncite go povrzaa kosmosot so mitologijata, so materijatai duhovnoto umetni~ko tvore{tvo, so dràvata i narodot,so son~eviot simbol, so sè postoe~ko, so makedonski koreni.[kolite od Makedonija, opservatoriite, mermernite pala-ti, pati{tata, simbolite, svetili{tata, slavnite lu|e odnaukite i filozofijata so pismoto, makedonskite carevi,seto toa ja dalo nadgradbata vo sovremenite nauki kako ato-misti~kata i kompjuterizacijata. Aristotel go ovozmoìlrazvitokot na naukite so metodite obrazloèni vo logika-ta. Aristotel najumniot ~ovek na site vremiwa, bil i osta-nal Makedonec, izdanok od bogatata genetska naslednost nakralevi, filozofi, plemiwa i narodi srodni so Makedon-cite od Makedonija i od svetot. Vo ovaa kniga se opfatenisite poznati li~nosti od Makedonija bliski do Aristotel,povrzani so prijatelstvo i rodninski vrski na plemstvotoi nau~nata elita. So site niv ìvee{e i rabote{e Aristo-tel za da go prenese kulturnoto nasledstvo od svoite pretcina potomcite - Makedonci. So niv Aristotel ja izgradi make-donskata nau~na imperija sodràna vo testamentot irodoslovieto na Aristotel i Makedoncite. Ne e samo testa-mentot nasledstvo. Makedonskoto nasledstvo e vo site seg-menti na ìvotot od istorijata do sega{nosta, a na krajottoa e najgolemoto istoriskoto i kosmopolitsko dostignuva-we {to go sozdadoa i mu go podarija na svetot Makedoncite.

Angelina Markus138

POLIBIE ZA MAKEDONSKITE KRALEVI

Koj e Polibie?Vo Enciklopedija Britanika pi{uva deka e toj gr~ki

dr`avnik i istori~ar. Roden 200 g. pr. hr. do 118 g. Zaradinelojalnost kon Rim bil deportiran vo 168 g., bil vospituva~na Scipion. Napi{al istorija vo 40 toma, ostanale pet.

Vo Hrvatskata enciklopedija se veli deka bil gr~kiistori~ar, vo Rim bil ispraten so 1000 zalo`nici zaradisimpatii za Makedoncite. Vo 149 g. Scipion go vodel vo Kar-tagina pri razurnuvaweto. Vo 146 g. Rimjanite go razurna-le Korint i go razbile Ahajskiot Sojuz, Polibie ja ubla-`uva sostojbata na svojot narod.

Od dvete knigi Istorija od Polibie, prevedena nasrpski vo 1988 g. so redakcija na d-r Gavela dobivame drugipodatoci. Polibie bil komandant na kowicata na Perseji bil zaroben vo poslednata rimsko-makedonska vojna. Bilodnesen vo Rim so Persej i celoto makedonsko plemstvo.Polibie 12 godini bil rob ili kako {to gi vikale novumcivitas, isto kako metocite vo Atina. Taka Polibie so siteMakedonci kako visokoobrazovani lu|e stanale robovi, u~i-teli kaj nepismenite Rimjani, bez gra|anski prava i imot.

Polibie ostanal pod staratelstvo na Scipion Afri-kanecot, podocna i prijatel, samo da ostane poblisku do ma-kedonskata bogata arhiva za pi{uvawe na istoriskite nas-tani od 220-146 g. {to ja ograbile Rimjanite. Zna~i, Polibiene bil ni Grk ni Rimjanin, zatoa knigite mu se izgubeni a

pi{uvaweto mu go interpretiraat Strabon, Plutarh, Api-jan i dr. Polibie ni dava odli~ni podatoci za Makedon-cite i pokraj site razli~ni tolkuvawa.

Za nas e va`no {to Polibie pravej}i sporedbeni iska-ùvawa uspeva da vmetne avtenti~ni karakteristiki zavojuvawata na Makedoncite, za falangata, za pregovoriteso kralevite, imiwata na gradovite i mnogu ~esto spomnu-vawe na Tiha vrz sudbinata na makedonskiot narod kakobogiwa, za{titnica, so rogot na izobilie vo raka. Vo Sti-bera otkrieno e bogato svetili{te na Tiha kraj Gimnazio-not so golem broj statui. Tiha ~esto se zamenuva i so drugiimiwa kako Izida, Fortuna, Nemeza, Demetra. Polibie po-kaà deka taa e samo makedonsko boèstvo.

Za makedonskite kralevi, se znae u{te od Aminta iFilip deka sklu~uvale dogovori so nasledno pravo. Filipvo Korint sklu~il takov dogovor i Aleksandar trgnal dasi go ostvari toa pravo. Po pat ja kazni Teba, kako {to Filipgo kaznil Olint kako opomena da ne se „pipka“ vo make-donskoto nasledstvo.

Polibie toa go znael i go istaknuval kaùvaj}i vovtorata kniga za sli~nosti. Filip II planiral kako da jasovlada Persija i Aleksandar go realiziral toa. Filip Vimal ista namera kon Rimjanite a Persej gi vodel vojnite.Potoa veli deka Tiha im pomognala na Makedoncite pri ra-zurnuvaweto na persiskite gradovi. „...Nitu Persija nituMakedondija nitu nivnite carevi ne veruvale deka }e gosnema imeto na Persija koi vladeele so cel svet i na nivnomesto }e dojdat Makedoncite na koi porano ni imeto ne imse znaelo…“

Polibie voo~uva deka Filip II i Aleksandar vojuvalenadvor od gradovite za da gi so~uvaat i obedinat. Filip V

Angelina Markus140

i Persej razurnuvale i pusto{ele sè pred sebe na ist na-~in kako Rimjanite. Postoi izraz „pusta Ilirija“ - sè biloograbeno za da ne padne vo drugi race, rimski.

Polibie raskaùva za Paul kako uni{til 70 gradovivo Makedonija i Epir koj bil otsekoga{ prijatel so Make-doncite, zarobil 150.000 lu|e i Ilirot Gencie isto takabil zaroben so sè deca i odnesen vo Rim kade {to se slave-lo 30 dena so izloùvawe so jarem na vrat na carot, semej-stvoto i plemstvoto od Makedonija.

Emilio bil poznat kako ~ovek {to na Rim im donelogromno bogatstvo od riznicite od Makedonija a Scipionbil poznat po razurnuvaweto na Kartagina. Ignacio se pro-slavil so imenuvawe na makedonskiot carski pat so svoe-to ime. Polibie seto toa objektivno go prikaàl pa zatoaistorijata mu se „gubi“, mu ja „snemuva“.

Eratosten, Teopomp i drugi nau~nici go privleku-vale vnimanieto na Polibie, kako i Ilijadata, koi ~estogi citiral - „Teopomp kako istori~ar do{ol vo Pela kajFilipa i vo svojata istorija za Makedoncite go opi{uvaFilipa kako drzok, alkoholi~ar, izbuvliv, a mu bil prija-tel“, pi{uva Polibie. Filip V imal sli~en karakter do-deka Persej nemal nikakvi poroci.

Za Makedonskata falanga citiran e konzulot Luciekoj raskaùval deka porano ne videl falanga tuku prv patja videl koga se sretnal so Persej. Priznal pred prijate-lite vo Rim, deka ni{to nema postra{no i pouàsno od ma-kedonska falanga.

- Filip II gi prepla{i site vo Trakija i Tesalija.- Aleksandar go nasledi vo sè, za strategijata se spom-

nuvaat opisite {to Kalisten gi komentira po bitkite.- Antipatar se pokaà vo Lamiskata borba.


Kasandar, Demetris, Antigon, Gonat na ist na~in vo-veduvaa garnizoni po cela makedonska teritorija, spore-duva Polibie.

- Pomorskite bitki kaj Hij i Rod {to gi vodi Atalse so makedonski na~in na vojuvawe.

- Borbite na Filip V se isti borbi na hrabrite Ma-kedonci {to pobeduvaat. Za bitkite na Makedoncite zbo-ruvaat i drugi filozofi osven Kalisten, toa se Zenon,Antisten, Teopomp.

- Filip V go opsednuva Abid za Aziski vojuvawe i epotresen od samoubistveniot napad na naselenieto.

- Rimjanite se zainteresirani za Makedoncite i sèpove}e pra}aat poraki, diplomatski pratenici i posredu-vawe za dogovori i prisustvo vo zapadnite granici na Ma-kedonija.

- Od Atina na Filip mu pora~uvaat da ne vojuva soniedna dr`ava i da nadomesti {teti. Istoto im go ka`aaRimjanite i na Epir, na Antioh i Ptolomej (im posreduvaaza mir). Toa go ~ine{e Antioh 15.000 talanti. Od kontro-lata Rim ima{e korist i se podgotvuva{e preku sojuzi dadeluva u{te pove}e protiv Makedonija. Mnogu gradovi ka-ko Rod i Hij sakale i imale hrabrost da se opredelat za Per-sej i Makedoncite, gledaj}i deka Rim saka da go porobi ce-liot svet, imalo i koleblivost.

- Demetrija, sinot na Filip, sklu~il dogovor so Rim ibil odli~no primen. Po vra}awe vo Makedonija bil ubien.Filip e voznemiren. Podgotvuva o~istuvawe na oklopenavojska pred bogot Keant i svoe smiruvawe. Polibie go opi-{uva makedonskiot praznik Ksantika so koj se slavi prolet-ta so crvenobelite boi, martinki, za zgolemuvawe na duhov-nosta, pred se na vojnicite od falangata pred i po vojna.

Angelina Markus142

Persej po mirot so Rim saka da gi vrati begalcite, iizdal povik po niv vo Delfi.

Za li~nosta na Persej, Polibie kaùva deka e doras-nat na kralskata polo`ba. Seriozen, umeren, dostojno sepretstavuva na parite so site makedonski simboli. Se è-ni so Laodika, }erka na Seleuk IV, preku Rod. Persej gi po-beduva Rimjanite i dobil otkup za zarobenite. Tiha go pod-drùva Perseja i kon Epir. Ispratil delegacija vo Rim i voStibera. Go rasprodal plenot i zarobenite, ja odmoril voj-skata od borbite so Rim, Dardanija, Ilirija. Atina so Aha-ja se opredelila za Rim. Persej ostvaril brz pohod na His-kana trgnuvaj}i od Stibera. Ne sakal da potplatuva sojuzi,veruval vo nepobedlivosta na Makedonija. Polibie prate-nik na Pelepones nema pismeno ovlastuvawe i ne saka daodgovara na pra{awa od senatot. Persej bil samouveren i javodel politikata na Filip II so ista pridru`ba i istiotna~in na vojuvawe.

Persej planiral so Antioh da ja osvoi Aleksandrija.Toa bilo opasno za planovite na Rim. Evmen, Apoloviotsin se dogovaral so Persej za neutralnost ili posreduva-we za mir, za 500 i 1500 talanti. Ne se spogodile.

Rimjanite se vo Makedonija i presudnata bitka sevodi na Pidna. Persej iscrpen od naporite, iako beskrajnohrabar se povlekol. Site makedonski kralstva se zagroze-ni. Rimjanite pokaùvaat surova politika kon Persej iograbuvaaweto na Makedonija. Persej umira 162 g. a potoai negovite deca koi se pogrebani vo Rim. Nikoj ne veruvaldeka moè Makedoncite da bidat pobedeni, nitu Persej.Toa sepak se slu~ilo.

Polibie zboruva za odu{evenosta na Emilio od umet-nosta. Sè se dviì kon Rim. Vo Dion, Persej podigal stol-


bovi a Emilio na niv staval svoi statui. I bistite, {to popora~ka na Aleksandar, Lisip gi izrabotil za borcite pad-nati na Granik toga{ se premesteni vo Rim. Ne samo Dion, sepusto{ele site svetili{ta, palati, biblioteki. Se preselu-vala makedonskata kultura, se asimilira za rimski potrebi.

Potoa Polibie se posvetuva na geografijata, gi opi-{uva pati{tata, mestata na bitkite, rasporedot na grado-vite, prostorite opeani vo Ilijada i skitaweto na Odisej,seto toa i od sekoga{, {to se vikalo makedonsko carstvo -dràva, cel svet.

Najva`no e toa za nas {to Polibie go opi{a carski-ot pat so patokazi, a Ignacio si go stava svoeto ime nagotovo i do denes toj pat se vika Via Ignacia. Makedon-skiot carski pat dobi rimsko ime. Od Apolonija toj pat odina istok vo Makedonija do Lihnida, pa niz Heraklea, Lin-kestida, Eordija, Edesa, Pela, Tesalonika. Po toj pat zaposleden pat niz Makedonija se dviè{e Persej.

Blagodarenie na Polibie gi dobivme faktite, povo-dite i pri~inite na borbite na makedonskite kralevi nasite prostori od Aleksandrovata makedonska dràva, iz-razeni vo naporite na Persej da ja so~uva taa Makedonija.

[to da se napravi?Da se izbri{e tekstot za Persej kako posleden make-

donski kral.Site rimski imperatori se so makedonsko poteklo i

turskite sultani do Ataturk. I angliskata kralica e Ma-kedonka po gen.

Da se vrati imeto Makedonski carski pat namestoVia Ignacija.

Da se is~isti makedonskoto kulturno nasledstvo odelinizam.

Angelina Markus144

Da se vratat koskite na carskoto semejstvo vo Herakleaili Stibera kade {to tie bea najsigurni za ìveewe.

Da se podigne spomenik na Persej vo Perseida.Polibie gi beleì sporedbeno kulturnite i dràv-

nite nastani vo Makedonija, vo vremenska ramka od 150 go-dini, vremeto od Filip II do Filip V.

Vo Rim bea odneseni 150 iljadi intelektualci od Ma-kedonija da go primenat Aristoteloviot makedonski obra-zoven sistem. Od toa vreme ostanala pogovorkata: „SiteMakedonci - generali, site Rimjani prosti vojnici“. Na-brzo site generali se vra}aat vo Makedonija za da gi obno-vat sedumdesette gradovi {to Rimjanite gi razurnaa. Rimprodolì da kopira se {to e makedonsko, procvetaa nau-kite od Aristotel i na krajot Rimskiot konglomerat pro-padna. Makedonija prodolì kako u~itelka na svetot da gonametnuva svoeto sovr{enstvo vo site podra~ja, posebnovo pismenosta. [to baraat grobovite na Persej. Polibie,Sv. Kiril vo Rim? [to baraat Aristotelovite i Klimen-tovite spisi vo Vatikan? Neka ni gi vratat, barem da zna-at deka znaeme {to se toa Makedonski koreni vo cel svetrasposlani, Makedonci moi.

Visokoobrazovanite lu|e od Makedonija, celoto plem-stvo, se pojavija kako robovi da gi opismenuvaat Rimjaniteso naukite na Aristotel kako {to vo Atina se opismenuvaaso Sofistite. Makedonskite biblioteki vo Aleksandrija,Pergam, Antiohija, so Kleopatra nastradaa na ist na~in ka-ko Persej. Ostanaa samo naukite so filozofijata na Aris-totel. Tie se vozobnovuvaat, neuni{tlivo gradivo na origi-nalot {to se odrà da svedo~i za Makedonstvoto vo svetskataistorija, za silite na umot, za najumniot ~ovek, za Aristo-tel - Makedonecot. Toa {to e Aristotel za Filip II toa e


Polibie za Persej, toa e Kliment za Samoila. Site aposto-li za site kralevi i carevi od Makedonija, kako obrazovenkontinuitet do denes. Trista godini od Filip II do Persej see istovetno vo makedonskata dràva.

Angelina Markus146

Makedonskite {koli so Aristotelovite naukiprodolùvaat vo site makedonski carstva i preku

Konstantin i Justinijan stignuvaat do KlimentoviotUnivezitet vo Ohrid, so prevodite na Biblijata,

evangelijata i gradbite na crkvite koi po Makedonskiterk se gradeni i ìvopisani vo celiot pravoslaven svet.

Bele{ka za avtorot

Angelina Markus diplomiran profesor po filozo-fija na makedonskata javnost i e poznata po desette objave-ni knigi od drevnosta na Makedonija. Vo niv pi{uva za sitevrednosti od razli~ni oblasti, za makedonskata drevna medi-cina, teatrite, mitologijata, carstvata, parite, filozofi-jata, Filip II Makedonecot i sega za Aristotel.

Nejzinite prikazni… za Makedon i Makedoncite…predizvika golem mediumski interes. ^esto e prisutna narazni tribini, Makedonskoto radio, elektornskite mediu-mi i pe~atot. Pi{uva recenzii i sorabotuva so site {to nabilo koj na~in se zanimavaat so Makedonizmot i ja sakaatMakedonija, rabotat i mislat MAKEDONSKI.


KORISTENA LITERATURA

D. Laercie@ivot i mislewe na golemite filozofiAristotelPoetikaAristotelPolitikaAristotelNikomahova etikaAristotelUstavi na dr`avite (Atinski ustav)M. \uri}Istorija na Helenskata kni`evnostM. \uri}Helenska etikaPlutarhSlavni anti~ki likoviA. Mi{ulinIstorija na stariot vekG. Grinevi~Praslovenska pismenostJustinFilipova istorijaJuxin BorzaVo senkata na Olimp - pojava na MakedonijaSime PandovskiMakedonijaTome Bo{evski, Aristotel TentovPo tragite na pismoto i na jazikot na anti~kite Makedonci

SODR@INA

TESTAMENTOT NA ARISTOTEL...................................................................................5

@IVOTOPISOT NA ARISTOTEL.............................................................................21

ARISTOTEL I PLATON........................................................................................................35

ISTORIÂRITE NE SE OD ATINA........................................................................45

ARISTOTEL VO NAUKITE I FILOZOFIJATA.......................................51

\OR\IJA I NEGOVITE UÊNICI PO ORATORSTVO...................... 67

ARISTOTEL I ORATORSTVOTO, FILOZOFIJATA I NEGOVI VLIJANIJA.........................................................................................................79

ARISTOTEL I FILIP II.......................................................................................................83

IZVORI....................................................................................................................................................91

ARISTOTEL I ALEKSANDAR......................................................................................113

BIBLIOTEKITESO KNIGI OD ARISTOTEL...........................................117

LISTA NA KRALEVI, ORATORI I FILOZOFI

VO MAKEDONIJAPOVRZANI SO ARISTOTEL.....................................123

PREDBIBLISKO RODOSLOVIE NA MAKEDONCITE...................131

ZNAÊWE............................................................................................................................................135

POLIBIE ZA MAKEDONSKITE KRALEVI.................................................139

CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski” - Skopje

1-05 Aristotel94(381)“-0384/-0322“

MARKUS, AngelinaAristotel Makedonecot / Angelina Markus. - Skopje ; Markus

A., 2007. -152 str. ; ilustr. ; 20 sm

Bibliografija: str. 147

ISBN 978-9899-2461-4-2

a) Aristotel (384-322 g.p.n.e) b) Makedonija, anti~ka - Istorija- 384-322 g.p.n.eCOBISS.MK-ID 69705994

Angelina Markus - Aristotel Makedoncot

Documents

Transcript of Angelina Markus - Aristotel Makedoncot