Արտահայտմանա զատության

մասին ՀՀ հասարակության

պատկերացումները

Սոցիոլոգիական ուսումնասիրություն

2009թ.

Սոցիոլոգիական հետազոտության մեթոդիկանՖոկուս խմբային (ՖԽ) հարցազրույց. 16 ֆոկուս խումբ

ՖԽ-երի անցկացման վայրը. բաշխումՄարզի աշխարհագրական դիրքը

Մայրաքաղաք

Կենտրոնին մոտ մարզ

Միջին հեռավորության մարզ

Ծայրամասային մարզ

Կրթություն

Տարիք/Սեռ

Ցածր / թերի միջնակարգ / միջնակարգ

Միջին մասնագիտական / թերի բարձրագույն

Բարձրագույն

18-30 իգական / արական խառըիգական / արական

31-50 իգական / արական իգական / արականիգական / արական

51 և բարձր

իգական / արական խառըիգական / արական

Քանակը 16 Ֆոկուս Խումբ

ՖԽ-երի կազմման չափանիշները. բաշխում

Բնակավայրի տիպը յուրաքանչյուր մարզում.

Մարզկենտրոն

Քաղաք (1 հատ)

Գյուղ (2 հատ)

Սոցիոլոգիական հետազոտության մեթոդիկանԽորին հարցազրույց (ԽՀ). 31 հարցվողՉափանիշներ.Կատեգո-րիաներ

Ոլորտներ

ՀԿՄարդու իրավունքներ (Երևան)

Էկոլոգիա (Երևան)

Առողջապա-հություն / խոցելի խմբեր (Երևան)

Համայնքային զարգացում (Գյումրի)

Կրթություն, երիտասար-դություն (Գյումրի)

Մարդու իրավունքներ (Վանաձոր)

Կուսակ-ցություն

Իշխանամետխորհրդարա-նական

Իշխանամետխորհրդարա-նական

Իշխանամետարտա-խորհրդարա-նական

Ընդդիմադիրխորհրդարա-նական

Ընդդիմադիրարտա-խորհրդարա-նական

Ընդդիմադիրարտա-խորհրդարա-նական

Արվեստ/Գրակա-նություն

Կինո ԹատրոնԵրաժշտու-թյուն / Պար

Նկարչություն / Քանդակա-գործություն

Գրականու-թյուն

Գրականու-թյուն

Գիտու-թյուն

Հումանիտար(ԳԱԱ)

Հումանիտար(ԲՈւՀ)

Հումանիտար(ԲՈւՀ)

Ճշգրիտ (ԳԱԱ)

Ճշգրիտ(ԲՈւՀ)

Ճշգրիտ(ԲՈւՀ)

ԶԼՄ-ներ

Հեռուստա-տեսություն (իշխանամետ)

Հեռուստա-տեսություն (ընդդիմադիր)

Մամուլ (իշխանամետ)

Մամուլ (ընդդիմադիր)

Ռադիո (իշխանամետ)

Ռադիո (ընդդիմադիր)

ՄԻՊ

ՖԽ գլխավոր արդյունքԱրտահայտման ազատության (ԱԱ) հիմնական ասոցիատիվ բաղադրիչները

Վախ, հոգեկան ճնշվածություն, պատիժԱԱ-ն սահմանվում է վերը նշված բացասական երևույթների

բացառմամբ:

ԱԱ-ի սահմանների անհրաժեշտությունԱԱ-ն արժևորվում է որոշակի սահմանների առկայության

դեպքում:

ԱԱ-ի անիմաստությունԱԱ-ն նույնանում է սեփական կյանքում խոսքի և գործողության

անարդյունավետության, անհաջողության հետ:

ԱԱ-ի անհնարինությունԱԱ-ն դիտվում է իբրև «հեքիաթ», որը երբեք չի հանդիպում:

ՖԽ արդյունքների վերլուծական սխեման

ԱԱ-ի հանդեպ դիրքորոշումը տարբեր է.

Անձնային կերպարի դեպքում(անձնային ոճ, անձնային որակներ և այլն)

Պարտիկուլյար՝ ոչ ֆորմալ հարաբերությունների դեպքում

(ընտանիք, բարեկամություն, ընկերություն, համայնք և այլն)

Ինստիտուցիոնալ՝ ֆորմալ հարաբերությունների դեպքում

• Արվեստ, գրականություն• Քաղաքական դաշտ• Տնտեսական գործունեություն, սոցիալական ապահովություն• Իրավական դաշտ (սոցիալական պաշտպանվածություն)

ՖԽ արդյունքների վերլուծական սխեման

Ըստ.

• անձնային կերպարում,• պարտիկուլյար հարաբերություններում,• ինստիտուցիոնալ հարաբերություններումԱԱ-ի թույլատրելի աստիճանի՝առանձնանում են մտածողության հետևյալ հիմնական տիպերը.

Ավանդապահ (նահապետական) Քաղաքական Ազատական

ՖԽ արդյունքների վերլուծական սխեման*Ներկայացված են յուրաքանչյուր տիպի. գաղափարական լեգիտիմացիան ԱԱ-ի կարգավորման ցանկալի սկզբունքները բոլոր հարաբերություններում ԱԱ-ի ընդունելի կամ անընդունելի

սահմանափակումները բոլոր հարաբերություններում ԱԱ-ի կարգավորման ընդունելի

պատասխանատուներըՏիպերի նկարագրության համընկումների դեպքում ներկայացված են

միասին:

Ներկայացված են ըստ բոլոր տիպերի. ԱԱ-ի խոչընդոտները. գործոնները, եղանակները,

ինքնագրաքննությունը ԱԱ-ի իդեալական պայմանները ԱԱ-ի վերականգնման արդյունավետ քայլերը ԱԱ-ի համար անհրաժեշտ անձնային որակները և այլնը ՀՀ-ի դիրքն այլ պետությունների շարքում ԱԱ-ի հարցում ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

* Տողատակում չակերտներով կտրվեն հարցվողների բնորոշումներն՝ ուղղակի:մեջբերմամբ

Ավանդապահ և քաղաքական տիպերՅուրաքանչյուրը բնորոշ է հարցվողների մոտ կեսին

Գաղափարական լեգիտիմացիան.

Հայապահպանություն՝ «հայի» կերպարի չաղավաղում.Բնութագրվում է «հային» սազական ու չսազական, հարիր ու անհարիր

հատկություններով (նամուս, ամոթ, խոնարհ և այլն):

Ազգի գոյատևում (չկործանում).«Հայի» կերպարի պահպանումը համարվում է ազգի գոյատևման

գրավական, շեղումը դիտվում է իբրև ազգի կործանման հիմք:

Հասարակության բարեկեցություն.Կարևորվում է տնտեսական գործունեության ազատ դաշտը

բարեկեցության ապահովման համար:

Իրավունքի գործադրում.Կարևորվում է տնտեսական գործունեության, սոցիալական

ապահովության համար սոցիալական, իրավական պաշտպանվածությունը:

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ի ցանկալի կարգավորումը

ԱԱ-ն կարգավորվում է ավանդական (նահապետական) բարոյական նորմերի, ադաթների համաձայն.*

• անձնային կերպարի ձևավորման դեպքում,• պարտիկուլյար հարաբերություններում՝որպես «հայի» կերպարի պահպանման միջոց,

• արվեստում, գրականության մեջ՝որպես «հայի» կերպարի պահպանման մեխանիզմ:

*« , , , Ավելի լավ ա էդ պահպանողականը ավելի սուրբ ա ավելի աճեցնող ա ավելի , բազմացնող ա և լուսավոր ա քան թե Եվրոպայի ց եկած « »»:զարգացածությունը

Ավանդապահ տիպ

ԱԱ-ի ցանկալի կարգավորումը

Քաղաքական գործունեության դեպքում (իշխանությունների հանդեպ վերաբերմունքում)

ԱԱ-ն կարգավորվում է ըստ հետևյալ սկզբունքների(իբրև ազգի գոյատևման միջոց և մեխանիզմ).• Համահարթեցնող ազգային միաբանությունԲազմազանություն հոմոգենության շրջանակներում

• Իշխանական ապօրինությունների հանդեպ հանդուրժողականություն

«Աղբը տանից չհանելու» միջոցով արտաքին սպառնալիքներին դիմակայում

• Իշխանություններն՝ իբրև պետության սիմվոլներ*Իշխանավորը (նախագահ, վարչապետ և այլն)՝ անկախ պաշտոնին

հասնելու եղանակից, համարվում է անձեռնմխելի քննադատության, ծաղրի և այլնի հանդեպ: Վերջիններս սպառնալիք են պետականության նկատմամբ:

*«Ինքը իմ նախագահն է...: Կապ չունի վատն է, ստոր է, ավազակ է, ես պիտի հարգեմ իրեն»:

Քաղաքական տիպ

ԱԱ-ի ցանկալի կարգավորումը

Քաղաքական գործունեության դեպքում (իշխանությունների հանդեպ վերաբերմունքում)

ԱԱ-ն կարգավորվում է ըստ հետևյալ սկզբունքների(իբրև բարեկեցության, սոցիալական պաշտպանվածության

ապահովման միջոց).

• Պետությունն՝ իբրև բարեկեցության ապահովման մեխանիզմ

Պետական ապարատի գործունեությունը պետք է ուղղված լինի հասարակության կենսական մակարդակի բարձրացմանը:

• Իշխանական ապօրինությունների հանդեպ անհանդուրժողականություն

Քննադատության, բողոքի միջոցով կարելի է հաղթահարել սոցիալական անարդարությունը:*

*«Lրիվ հեռուստատեսությունները… կատարում են իշխանության պահանջը, որպեսզի ժողովրդին զբաղացնեն… կինարմատը, տղամարդը նայի, որ քաղաքականությամբ չզբաղվի, իր իրավունքները չիմանա, պարտականությունները չիմանա: Սերու՛նդ ենք կորցնում, սերու՛նդ»:

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ի ցանկալի կարգավորումը

ԱԱ-ն կարգավորվում է դեմոկրատական սկզբունքների (Օրենսդրության) համաձայն.

• տնտեսական գործունեության, սոցապահովության ոլորտներում՝

որպես հասարակության բարեկեցության ապահովման արդյունավետ միջոց,

• իրավական դաշտում (սոցիալական պաշտպանվածություն)՝

որպես բարեկեցության ապահովման կամ դրա պաշտպանության արդյունավետ միջոց:

Ազատական տիպԲնորոշ է հարցվողների գերակշիռ փոքրամասնությանը

Գաղափարական լեգիտիմացիան.

«Հայի» ազատականացում.Նահապետական կարգերը դիտվում են որպես սոցիալական

անարդարություն: Ազատականացումը դիտվում է պետության, մշակույթի և այլնի զարգացման մեխանիզմ:

ՀՀ ժողովրդավարացում, քաղաքացիական հասարակության ստեղծում.

ՔՀ-ն կարևորվում է պետության զարգացման, մրցունակության համատեքստում:

Հասարակության բարեկեցություն.Կարևորվում է տնտեսական գործունեության ազատ դաշտը

բարեկեցության ապահովման համար:

Իրավունքի գործադրում.Կարևորվում է անձի սոցիալական, իրավական պաշտպանվածությունը:

Ազատական տիպ

ԱԱ-ի ցանկալի կարգավորումը

ԱԱ-ն կարգավորվում է դեմոկրատական, քաղաքացիական հասարակության սկզբունքների, Օրենսդրության համաձայն.

Անձնային կերպարի ձևավորման մեջ Պարտիկուլյար հարաբերություններում Ինստիտուցիոնալ հարաբերություններում

• Հիմնականում բնորոշ է 18-30 տարեկան աղջիկներին, ավելի հազվադեպ՝ տղաներին:

• Պարտիկուլյար հարաբերություններում բնութագրվում է առավելապես այլոց ոչ ավանդական վարքի հանդեպ հանդուրժողականությամբ, քան նման վարքի դիմելու ցանկությամբ:*

*« Վերջերս « կարմիր խնձորի թաղում» …եղավ Հ , եռուստատեսությամբ տատիկներ էին խոսում ասում. էին «Վ , այ թաղեմ ես դրանց ազիզը»… Գիտե՞ք, , մենք ինքներս էլ մտածում ենք որ, ի վերջո, ինչ- որ բան : քեզ հետ է պահում այդ քայլերից Բայց… , , կան աղջիկներ որ ուզում են ազատ ապրել թող ապրե՛ , ն դա

նրանց կյանքն է և իրավունքը»:

Մտածողության 3 տիպերըԴիտարկումներ

Ավանդապահ և քաղաքական տիպերը տարբերվում են միայն քաղաքական դաշտում ԱԱ-ի հանդեպ դիրքորոշմամբ. առաջինի դեպքում այն համարվում է վտանգ պետականության հանդեպ*, իսկ երկրորդի դեպքում՝ պետության զարգացման (առողջացման) միջոց:

Բոլոր 3 տիպերն ԱԱ-ն կարևորում են ֆինանսական բարեկեցություն ապահովող ոլորտներում (տնտեսություն, սոցիալական ապահովություն):

Բոլոր 3 տիպերը կարևորում են ԱԱ-ն իրավական դաշտում՝ որպես բարեկեցություն ապահովող ոլորտներում ԱԱ-ի պաշտպանության գործիք:

Արվեստի, գրականության հանդեպ վերաբերմունքը նույնական է անձի կերպարի և պարտիկուլյար հարաբերությունների հանդեպ վերաբերմունքին, քանի որ դիտվում է որպես վերջինների ձևավորման մեխանիզմ:

*«Մենք էնքան էմոցիոնալ ազգ ենք, որ էմոցիաները միշտ հաղթում են էնքան ժամանակ, մինչև շատ վատ բան չի լինում: Պատմությունն էդ ա ցույց տալիս, որ նման էմոցիոնալ ազգերին չի կարելի ազատությունը, նույնիսկ դեմոկրատիան մեր երկրի համար սխալ ա»:

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ն անձնային կերպարում, պարտիկուլյար հարաբերություններում

ԱԱ-ի ընդունելի սահմանափակումները.

անձի սեռական կյանք (մինչամուսնական, արտաամուսնական և միասեռական)*

անձնական ազատ ոճ և վարվեցողություն մեծ-փոքր, ծնող-երեխա, տղամարդ-կին (ընտանեկան,

համայնքային) լիովին հավասար հարաբերություններ կրոնական (ոչ Հայ Առաքելական) դավանանք և այլն

Այն բոլոր ոլորտները, որոնք կարող են հանգեցնել հայ ավանդականության քայքայման և օտար մշակույթի (բարքերի) ներմուծման:

*«Ֆրանսիան զարգացածի անունի տակ, գալիս ա մեր «անզարգացած» հայերին քարոզում ա, որ կարելի ա կարմիր խնձորը թաղել։ Մի օր էլ կընդունեն, որ իրականում ճիշտ ա միասեռությունը, որպեսզի էս ազգը ավիրեն»:

ՀավելյալՄինչամուսնական սեռական հարաբերություններ ունենալու թույլատրելի տարիքը (CRRC 2006)

67.0%75.8%

36.1%

86.2%98.8%

76.2%

Հայաստան Ադրբեջան Վրաստան

Անընդունելի է տղամարդու համար որևէ տարիքում

Անընդունելի է կնոջ համար որևէ տարիքում

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ն անձնային կերպարում, պարտիկուլյար հարաբերություններում

Հայ ավանդականության քայքայմանը հանգեցնող վտանգները.

ԶԼՄ-ներ (սերիալներ, կինոնկարներ, գովազդներ)*• Սեռական տեսարանների, պարագաների, ամուսնական

դավաճանության և այլնի ցուցադրություն• Ժարգոնի, կրիմինալ- գողական աշխարհի և այլնի գովազդ

Ազատ հագուստ և հարդարանք• տղամարդկանց դեպքում` երկար մազեր, զարդեր և այլն• կանանց դեպքում` բաց կամ տղամարդկային հագուստ և այլն

Ոչ հայկական պարեր• էրոտիկ շարժումներ և հագուստ

Բարեր, մերկապարային կլուբեր, հասարակաց տներ Աղանդներ Միասեռականներ Թմրամոլություն

*Այստեղ գործ ունենք «երրորդ անձի էֆեկտի» հետ, ըստ որի մարդիկ հակված են հավատալու, որ ԶԼՄ-ներն առավել մեծ ազդեցություն ունեն այլոց, քան իրենց վրա. Ֆխ-երում ոչ ոք չի նշում ԶԼՄ-ների ազդեցությամբ սեփական վարքում փոփոխությունների առաջացման մասին:

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ն անձնային կերպարում, պարտիկուլյար հարաբերություններում

ԱԱ-ի սահմանափակման ընդունելի պատասխանատուները.

Հասարակությունվերահսկողական գործառույթով Սահմանադրություն, Օրենսդրությունհասարակական վերահսկողությունից դուրս ոլորտներում իրավական

սահմանափակումներ մտցնելով (օր. ԶԼՄ-ներ, բարեր և այլն) Անձինքնազսպմամբ, խոհեմության համապատասխան մակարդակով Մտավորականությունդաստիարակչական, կրթական գործառույթով («օրինակ ծառայելով») Տվյալ ինստիտուտի գլխավոր (ծնող, ուսուցիչ և այլն)վերահսկողական գործառույթով

Ավանդապահ տիպ

ԱԱ-ն քաղաքական դաշտում

ԱԱ-ի ընդունելի սահմանափակումները* Բողոքի ցույցեր, երթեր, ակցիաներ և այլն Իշխանությունների քննադատություն, ծաղր և այլն

(հատկապես ԶԼՄ-ներում) Քաղաքական ընդդիմություն (հակաիշխանականություն) Պետական գաղտնիքների հրապարակում (երկրի

անվտանգություն)

ԱԱ-ի սահմանափակման ընդունելի պատասխանատուները Իշխանություններ, ղեկավարություն Սահմանադրություն, Օրենսդրություն Անձ, հասարակություն (ինքնա/զսպման միջոցով) ԱԱԾ Մտավորականություն

*«Է~ն ժամանակ, որ թագավոր Խրյուշչովն էր… Խրյուշչովը տվեց լեզվի ազատություն, ազատ արտահայտվելու իրավունք… ստալինյան թեզի սա ճիշտ հակառակն էր… էնտեղից էլ սոցիալիզմը քանդվեց»:

Քաղաքական և ազատական տիպեր

ԱԱ-ն քաղաքական դաշտում

ԱԱ-ի անընդունելի սահմանափակումները. Բողոքի ցույցեր, երթեր, ակցիաներ և այլն* Քաղաքական դիրքորոշման արտահայտում Իշխանությունների քննադատություն և այլն Քաղաքական ընդդիմություն (հակաիշխանականություն)

ԱԱ-ի ընդունելի սահմանափակումները. Իշխանությունների կամայականություններ, ապօրինություններ Իշխանավորների անձեռնմխելիություն, իրավունքներ Պետական գաղտնիքների հրապարակում (երկրի

անվտանգություն)

ԱԱ-ի կարգավորման ընդունելի պատասխանատուները Սահմանադրություն, Օրենսդրություն Լեգիտիմ իշխանություններ, ղեկավարություն Անձ, հասարակություն Մարդու իրավունքների պաշտպանության կենտրոններ Մտավորականություն

*«Որոշում են` էսի պետք չի արտոնել՝ ստեղ մի երկու հատ համերգ-մամերգ դրեք (իբր) ըտեղ են ուզում անեն: Ա1+-ը լավ բան չասեց՝ փակե՛ք, արա՛գ-արա՛գ, ինչ պետք ա արե՛ք` ինֆորմացիոն բլոկադա… Իսկ ինֆորմացիոն բլոկադան, իրոք որ, վտանգավոր երևույթ ա»:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

ԱԱ-ն տնտեսական, իրավական դաշտում*

ԱԱ-ի սահմանափակման անընդունելի եղանակները. Պետական (նաև ոչ պետական) համակարգի «չգրված

օրենքներ»` ապօրինություններԱնձի կամ մերձավորի հանդեպ.• ֆիզիկական բռնություն. ծեծ, բանտարկություն և այլն• վարչական ճնշում. աշխատանքից հեռացում, գումարի

կրճատում և այլն• հոգեբանական ճնշում, սպառնալիք• պաշտոնի չարաշահում (հատկապես մենաշնորհի

հաստատում)• վրեժխնդրություն և այլն

ԱԱ-ի սահմանափակման ընդունելի եղանակները. Սահմանադրություն, Օրենսդրություն

*Տվյալ դաշտերում չկան ԱԱ-ի այլ ընդունելի սահմանափակումներ, քան օրենքով արգելված գործողությունները: Այստեղ խոսվում է ԱԱ-ի սահմանափակման իրականում գործադրվող եղանակների մասին:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

ԱԱ-ն տնտեսական, իրավական դաշտում

ԱԱ-ի կարգավորման ընդունելի պատասխանատուները*

Պետությունը (պայքարելով, կանխելով ԱԱ-ի խախտումը և այլն)

Հասարակությունը (վերահսկիչ գործառույթով)

Անձը (պայքարելով, կանխելով խախտումը և այլն)

Դատական համակարգը (գործադրելով օրենքը, պատժելով օրինախախտումները)

Մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպությունները

Արհմիությունները

*Ըստ իշխանամետ արտախորհրդարանական (1), իշխանամետ խորհրդարանական (1) կուսակցությունների և իշխանամետ (1) մամուլի խորին հարցազրույցների՝ պատասխանատու է միայն անձը (պայքարելով, կանխելով խախտումը և այլն):

Ավանդապահ և քաղաքական տիպեր

ԱԱ-ի կարգավորման սկզբունքների փոխատեղում

Անձի կերպար, պարտիկուլյար հարաբերություններ

Դեմոկրատական սկզբունքներըդիտվում են որպես վտանգ*

Հետևանքներն են համարվում. «Ընտանիքի սրբության»

քայքայում «Հայկականության»

կործանում Այլասերվածության

տարածում Ազգի ոչնչացում

Տնտեսական, իրավական հարաբերություններ

Ավանդական նորմերըդիտվում են որպես վտանգ

Հետևանքներն են համարվում. Բարեկեցության

խոչընդոտում Սոցիալական

անարդարության հաստատում

Սոցիալական պաշտպանվածության բացակայություն

*Հարաբերությունների այս մակարդակում հիմնականում նույնանում են սանձազերծության և այլասերման հետ:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Անձնային կերպարում, պարտիկուլյար հարաբերություններում

ԱԱ-ի իրական խոչընդոտները.

Հասարակական վերահսկողություն (համայնքային, ընտանեկան և այլ)

Սահմանադրություն, Օրենսդրություն

Ինքնագրաքննություն

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Անձնային կերպարում, պարտիկուլյար հարաբերություններում

Ինքնագրաքննության պատճառները*

Ծաղր, վիրավորանք, պարսավանք Վարկաբեկում, բամբասանք Մեկուսացում, օտարում Ֆիզիկական բռնություն Գործողությունների, խոսքի ուղղակի արգելում (լռեցում) Համայնքային սոցիալական սերտ ցանց (անձնական նեղ

տարածություն) Կախվածություն համայնքային հարաբերություններից

(պարտք վերցնել, օգնության կանչել և այլն) Դաստիարակություն (սովորութականացված

կաշկանդվածություն, համեստություն և այլն)

*Ըստ է.Նոել-Նոյմանի «լռության պարույրի» տեսության՝ անձը հակված է խուսափել արտահայտվելուց, եթե համոզված է, որ սոցիալական աջակցություն չի գտնի:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Քաղաքական, տնտեսական, իրավական դաշտում

ԱԱ-ի խոչընդոտման հիմնական գործոնները(ներքոհիշյալների միջոցով հնարավոր է լինում խոչընդոտել

ԱԱ-ն)

Գործազրկություն, աշխատատեղերի սղություն, բարեկեցության ցածր մակարդակ

Կենսապայմանների կախվածություն մեկ կամ մի քանի պաշտոնյաների կամայականություններից

Կլանային նորմեր (ազգակցական-ընկերական սերտ հարաբերություններ)*

Հասարակության՝ իրավունքներից, օրենքներից անտեղյակություն

*«…Հ ամայնքները դառնում են թաթալա : , բազություն Օրինակ եթե ես էս մարդու ( իմա՝) գյուղապետի , համար գործ եմ արել ուրեմն 3 , տարի ինքը ինձ վիռուչատ կանի իսկ եթե ես

, եղել եմ պռատիվնիկի թևում ուրեմն ոչ մի բանից չեմ : օգտվելու Ինչի … ՞ Է ս 10-15 տարվա մեջ ես ճնշում կոչվածը ժո ղովրդի կյա նքը տանում ա»:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Քաղաքական, տնտեսական, իրավական դաշտում

ԱԱ-ի (նաև ԱԱ-ի վերականգնման) խոչընդոտման եղանակները

Աշխատանքից հեռացում (անձի կամ մերձավորի)* Սպառնալիքներ անձի կամ մերձավորի նկատմամբ Պատիժ մերձավորի հանդեպ (նաև այլ հաստատություններում) Ֆիզիկական բռնություն անձի կամ մերձավորի հանդեպ.

• ծեծ, սպանություն, բանտարկություն և այլն

Վարչական կամայականություններ, վրիժառություն• թոշակից, նպաստից և այլ արտոնություններից զրկում, փաստաթղթերի

չտրամադրում, միտումնավոր անուշադրություն և այլն

Կաշառակերություն Թշնամացում, վարկաբեկում և այլն

*«Իմ ամուսինը մի կուսակցության մեջ ա մտած, իրան ասում էին. «չէ, դու էս կողմը պետք ա գաս, չգաս՝ քեզ աշխատանքից կազատենք»… հետո չգնաց` ազատեցին»:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Քաղաքական, տնտեսական, իրավական դաշտում

Ինքնագրաքննության պատճառները* Վախ կորուստների ու կամայականությունների

հանդեպ Ապօրինությունների, բռնությունների կանխում Մերձավորների պաշտպանություն Արտահայտման անիմաստություն ԱԱ-ի վերակագնման փորձերի ապարդյունություն Վստահության բացակայություն դատական,

իրավապաշտպան և այլ համակարգերի հանդեպ Համայնքային նորմեր (խղճի խայթ ծանոթի դեմ

բողոքելու հանդեպ և այլն)

*Ըստ իշխանամետ արտախորհրդարանական (1), իշխանամետ խորհրդարանական (1) կուսակցությունների խորին հարցազրույցների՝ պատճառը հասարակության մեջ համոզմունքների բացակայությունն ու անպատասխանատվությունն է:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Քաղաքական, տնտեսական, իրավական դաշտում

«Սարսափելի» պատմությունների աղբյուրները

Սեփական փորձ Մերձավորի կամ ծանոթի փորձ Հայտնի աղմկահարույց դեպքեր*

(Ըստ իշխանամետ խորհրդարանական (1) կուսակցության և իշխանամետ (1) մամուլի խորին հարցազրույցների՝ աղբյուրներն են հասարակության երևակայությունը, բամբասանքը և եզակի պատահական դեպքերը)

*«Արտահայտվողներ բռնվա՜ն, արտահայտվողներ սպանվա՜ն, արտահայտվողներ ճնշմա՜ն ենթարկվան: Դրանք էդքան խելքով, բարձրագույն ավարտ, խելացի մարդիկ` մենք ի՞նչ կարանք…»:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Քաղաքական, տնտեսական, իրավական դաշտում

Ամենաարդյունավետ ստրատեգիան ԱԱ-ի խախտմանը բախվելիս

Հարցվողների գերակշիռ մեծամասնության դեպքում. Գործողություններից խուսափում Լռություն

Հարցվողների փոքրամասնության դեպքում. Պայքար օրենքի շրջանակներում

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպեր

Անձի համար ԱԱ-ի իդեալական պայմաններըԲոլոր ոլորտներում

Միջավայր, որոնցում չեն սպասվում.

բռնություն, պատիժ (ֆիզիկական, վարչական, հոգեբանական)

ճնշում, սպառնալիք (ֆիզիկական, վարչական, հոգեբանական)

մեկուսացում, տեղեկատվության մատնում` «դոնոս» և այլն:

Իդեալական միջավայրը համախոհների շրջանակն է:

Ավանդապահ, քաղաքական և ազատական տիպերՀՀ-ում ազատ արտահայտման համար անհրաժեշտ անձնային գծերն ու հանգամանքներըՀարցվողների գերակշիռ մեծամասնության դեպքում «մահապարտ», «կամիկաձե», «գիժ», «գլուխը ծակ», «խելառ», «անզգույշ» «անվախ», «քաջ», «ըմբոստ», «համարձակ» (նաև հաշվի

չառնելու հասարակական կարծիքը), «միայնակ» (առանց հարազատների), «մեջքով», «տանիքով», «հովանավորով», «փողով», «նախընտրած երկրով»*Հարցվողների փոքրամասնության դեպքում «քամելիոն», «բազմերեսանի» (ժամանակին կարծիքը փոխելու

ունակ) «համառ», «կամքի ուժով», «պատասխանատու» «կրթված», «ինտելեկտով», «օրենքից հասկացող» «արդար», «ազնիվ» տղամարդկանց դեպքում` նաև «հարբած»:

*«(Պետք է ունենա) նախընտրած երկիր`որտեղ պետք ա փախնի, պրի տոմ մենակ տուդա, աբրատնի չէ»:

ԱԱ-ի պատրանքը. «Ապակե խուցը»*

Անձնական կյանքի ազատության «անտեսանելի պատերը».

Օրենսդրորեն ամրագրված իրավունքներն արգելվում են հասարակության կողմից բարոյական նորմերի համաձայն:

Իրավական վարքի «անտեսանելի մեկուսիչները».Օրենսդրորեն ամրագրված իրավունքների կիրառմանն ու

վերականգնմանն ուղղված գործողությունները և խոսքը մնում են անհետևանք: Արդյունքում մարդիկ հրաժարվում են գործելուց և խոսելուց:

*Չգրված օրենքների միջոցով վերընթաց մոբիլության խոչընդոտները բնութագրելու համար սոցիոլոգիայում և տնտեսագիտության մեջ օգտագործվում է «ապակե առաստաղ» հասկացությունը (Կատերին Լոուրենս, Մարիաննա Շրայբեր, 1979թ.):

ՀՀ-ի դիրքն այլ պետությունների շարքումԱԱ-ի հարցում

1. Մուսուլմանական, աֆրիկյան, միջին ասիական և այլ երկրներ

2. ՀՀ, հետսովետական երկրներ (բացի Մերձբալթիկայից)

3. Եվրոպա, ԱՄՆ, Կանադա, Չինաստան և այլն

1 32

ԱԱ-ի ցածր մակարդակ

ԱԱ-ի միջին մակարդակ

ԱԱ-ի բարձր մակարդակ

ՀՀ-ի ցանկալի դիրքն այլ պետությունների շարքում ԱԱ-ի հարցում

Դեպքերի մոտ կեսի դեպքում ցանկալի է.1. ներկայիս դիրքի պահպանումը (2).

Շարժը դեպի 1-ը ետընթաց է դիտվում այդ երկրներին բնորոշ սահմանափակ ազատությունների (հատկապես կանանց)* պատճառով:

3-րդ վիճակի հաստատումը ՀՀ-ում դիտվում է իբրև «ազգային կերպարի» ոչնչացման, արդյունքում՝ երկրի հնարավոր կործանման ճանապարհ:

1 32

ԱԱ-ի ցածր մակարդակ

ԱԱ-ի միջին մակարդակ

ԱԱ-ի բարձր մակարդակ

*«Սիրուն ա՞ մուսուլմանի կնոջ կարգավիճակը…: Հագած-հավաքված, սիրուն, կիրթ դուրս գալող կինն ա՞ հաճելի, թե՞ հավի նման թփթփացող. շոր ա գնում գալիս, չկա ոչ մի բան»:«Երկրներ կան, որ… կանայք իրավունք չունեն դեմքը բացելու, նրանց գործը լրիվ զուլում ա»:

ՀՀ-ի ցանկալի դիրքն այլ պետությունների շարքում ԱԱ-ի հարցում

Դեպքերի մոտ (մյուս) կեսի դեպքում ցանկալի է.2. «մի փոքր» եվրոպականացումը (2՛).

2՛-ը համարվում է օրենքի գերակայության ցանկալի վիճակ առանց ազատական երկրներին բնորոշ այլասերման:

Երբեմն 2՛-ը ցանկալի է պարտիկուլյար հարաբերություններում ազատականացման որոշակի «անվնաս» մակարդակի հասնելու համար:*

Շարժը դեպի 1-ը ետընթաց է դիտվում այդ երկրներին բնորոշ սահմանափակ ազատությունների (հատկապես կանանց) պատճառով:

3-րդ վիճակի հաստատումը ՀՀ-ում դիտվում է իբրև «ազգային կերպարի» ոչնչացման, արդյունքում՝ երկրի հնարավոր կործանման ճանապարհ:

1 32

ԱԱ-ի ցածր մակարդակ

ԱԱ-ի միջին մակարդակ

ԱԱ-ի բարձր մակարդակ

2՛

*«Եթե, խոսքի, կինը ցանկանում ա աշխատի, ուսման ա ձգտում… էդ քայլերում ազատություն թող տան: Բայց ճանապարհից շեղվելու… կամ ինչ-որ բարեր գնա՝ ազատություն թող չտան: Բայց…, որ դեպի ընտանիքը ձգտումը կա, ուսման սեր կա, աշխատանքի սեր կա, թող ազատություն լինի»:

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցներըՖոկուս խմբային առաջարկներ

Ըստ հարցվողների գերակշիռ մեծամասնության. ԱԱ-ի խոչընդոտնման գործոնների վերացում

(գործազրկություն, կամայականություններ, կլանային նորմեր, օրենքներից անիրազեկություն)

Դատական համակարգում կոռուպցիայի վերացում

Օրենքի գործադրում (հատկապես բարձրաստիճան պաշտոնյաների նկատմամբ)*

Իրավունքների պաշտպանությամբ ԻՐՈՔ զբաղվող հաստատությունների հիմնում, զարգացում (վստահության վերականգնում, Օմբուցմենի պաշտոնը դարձնել ընտրովի)**

*«Զարգացած երկրներում… տեսնում ենք, որ էնտեղ մինի՜ստր բռնեցին դատեցին, նախագա՜հ: Մեր Հայաստանում ցույց տվեք մեկին, ով իրա արած սխալի համար դատվել ա՝… գոյություն չունի՛»:**«ՄԻՊ-ը… ընտրովի մարմին լիներ… ապա ոչ մեկի ասածը բանի տեղ չէր դնի, կանգնած կլիներ ժողովրդի կողքին»:

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցներըՖոկուս խմբային առաջարկներ

Ըստ հարցվողների փոքրամասնության. Ւշխանափոխություն (լեգիտիմ իշխանություն)

Հասարակության քաղաքացիական ինքնագիտակցության բարձրացում

Ավանդական կարծրատիպերի հաղթահարում ակցիաների միջոցով

Միասնական պայքար ապօրինության դեմ (ցույցեր, բողոքներ և այլն)

, Հասարակական կարծիքն այն չէ ինչմարդիկ , , մտածում են այլ այն ինչ

հասարակությունը պատրաստ է հասարակայնորեն ճանաչել՝ իբրև

:սեփական կարծիք

. . 1940 .Թ Հարիսոն թ

ԽՀ-երի հարցվողների ընդհանուր բնութագիրըՏիպականացումԲաշխվում են հետևյալ կերպ՝ նվազման կարգով

Ավանդապահ. հանդիպում է բոլոր կատեգորիաներում«Սա էլ է ազատ արտահայտման ձև, որը չի համապատասխանում ոչ մի

օրինաչափության, ոչ մի տրամաբանության չի ենթարկվում. անկախ ամեն ինչից` դուք գտնում եք, որ այդ պաշտոնը զբաղեցնող անձը ճիշ՛տ ճանապարհով է հասել դրան, թե սխա՛լ ճանապարհով է հասել, այնուամենայնիվ, կա (երկրի) կայունության խնդիր»:

Քաղաքական. հանդիպում է բոլոր կատեգորիաներում

Ազատական. առավել բնորոշ է արվեստի և գրականության ներկայացուցիչներին

«Սեքսը չի քննարկվում, չկա՛: Մեզ մոտ վեգետատիվ ձևով են բազմանում կամ, չգիտեմ… պոչկան կտրում են, դնում են հողի մեջ: Սեռական օրգանները չկան: Չի խոսվում… ամեն ինչ արվում ա փակ, զզվելի, պաթոլոգիկ ձևով: Երևի, եթե Ֆրեյդը Հայաստանում լիներ, մի 2 հատոր ավել կգրեր»:

«Աղջիկը մտածում ա, որ եթե ասի «ուզում եմ քեզ», կարող ա դիմացինը մտածի` էս ո՞վ ա էս փչացածը… ու չի ասում: Բայց… նորմալ ա, որ ինքը տղային ուզում ա. հո ձիու չի՞ ուզելու: Էդ տղեն էլ պիտի նորմալ ընկալի, որ ( )աղջիկը իրեն ուզում ա»:՛

Հասարակական կազմակերպություններԳրաքննություն ԶԼՄ-ներում առկա (պետական) գրաքննություն«Ես «Հայաստանի Հանրապետություն» թերթին հոդված եմ ուղարկում Սևանա լճի

հաշվեկշռի մասին, որ… ինչքան ոչ ճիշտ տեղեկություն են տալիս կառավարությանը: Խմբագիրը… ասել էր. «Հա, ոչինչ, լավն ա, բայց ափսոս, որ այս տարի արդեն մի հակապետական հոդված տպել եմ»: Հասկանո՞ւմ եք: (Պաշտոնական) Մամուլը, որը փաստորեն ծառայում է պետությանը… հակապետական և հակաժողովրդական գործունեություն է ծավալում»:

Պետական կառույցների կողմից ճնշումներ, սպառնալիքներ«97-98թթ. էին, երբ Պաշտպանության նախարարությունը շատ ուժեղ հարձակում սկսեց

բոլոր հեռուստաընկերություններով մեր դեմ, երբ մենք բարձրացրեցինք բանակում զոհվածների հարցը»:

Բարձրաստիճան պաշտոնյաների ավտորիտարիզմ, միակարծության գերիշխում

«Բոլոր քննարկումներում… միկրոֆոնը անջատում են: Օրինակ, այդ X-ը… հենց Ակադեմիայի նախագահության դահլիճում բոլորի ներկայությամբ ասեց, որ «Հարցվողի անուն-ին ձայն չեմ տա, քանի որ նրա տեսակետը չի համապատասխանում մեր տեսակետի հետ»:

Հասարակական կազմակերպություններԱԱ-ի խոչընդոտները ԶԼՄ-ներում առկա գրաքննությունը«(Հատկապես) Հեռուստաեթերը… չէի ասի լրիվ, բայց բավականին կոշտ

վերահսկողության տակ է իշխանությունների կողմից, և այնտեղ բավականին սահմանափակ է խոսքի ազատությունը: Դեպքեր են եղել, երբ մենք հրավիրել ենք մամուլի ասուլիս, նրանք չեն եկել: Դա կարելի է ընկալել որպես, ինչ-որ իմաստով, խոչընդոտ իմ ցանկացածը հասարակայնությանը ասելու համար»:

Պաշտոնյաների մասնագիտական ցածր կոմպետենտություն«X-ը, բզբզում ա, դիմումներ ա ուղարկում գրեթե բոլոր համայնքապետերին մի հատ

սովորական տեղեկատվության խնդրանքով, դե գյուղապետերի մի մասն էլ, երևի, անգրագետ են, օրենքն էլ չեն իմացել, ուշացրել են, ինքն էլ տվել ա դատարան»:

Հասարակության գիտակցության անհամապատասխան մակարդակ

«Ենթադրենք… կալանավորների իրավունքների մասին եթե խոսենք… և՛ հասարակության մեջ, և' մտավորականության մեջ դա շատ դժվար է ընկալվում: Միանգամից համարում են. «Հանցագործների իրավունքներն ե՞ս պաշտպանում»:

ԶԼՄ-ների միջև մրցակցություն«Շատ ծիծաղալու պատճառ ա: Հայաստանում կարող ա մի

հեռուստաընկերություն չհեռարձակի, որովհետև ասի. «էն մյուսը, որ հեռարձակում ա, ես նրա հետ չունեմ…»»:

ԶԼՄ-ներում, արվեստաբան-գրական հանրույթում գործող կլանային նորմեր

«Տենց ինչ-որ թայֆայական, գյադայական հարաբերություններ էլի, ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցում, անսկզբունքայնություն… ու ճաշակի բացակայություն… Ինչքան վատ բան ասեցի, չէ՞»:

Սրվեստաբան-գրական հանրույթի ցածր կոմպետենտություն, մտածողության կաղապարվածություն (անազատություն)

Արվեստ, գրականությունԳրաքննություն

Վերադասների, ղեկավարների ցածր կոմպետենտություն«Ես աֆիշների վրա փակցրել եմ, որ 16 տարեկանից ցածր երեխաների համար

մուտքը արգելվում է, նա (թատրոնի ղեկավարը), որպեսզի թատրոնը լցնի, ավտոբուսով Էջմիածնից երեխեք էր բերել հանդիսատես, ես չխաղացի, բնականաբար, ու նա մյուս օրը պայմանագիրս չեղյալ համարեց»:

Վերադասների, ղեկավարների կողմից վարչական կամայականություններ, անպատժելիություն

«Անիմաստ ա ինչ-որ բան, անել որովհետև մարդուն տրվում ա անսահմանափակ իշխանություն, և դու բացարձակապես պաշտպանված չես, ես չունեմ էն լծակները… (հաստատությունների) ղեկավարներն էլ իրենց համարում են փոքրիկ իշխաններ»:

Արվեստ, գրականությունԱԱ-ի խոչընդոտները

Վերադասների, ղեկավարների կողմից դիրքի չարաշահում, ճնշումներ

«Կարող ա երգչին զանգեն, ասեն. «պիտի գաս ստեղ երգես»: Բայց երգիչը… ընդհանրապես մարդը ոչ մեկին ոչ մի բան չպիտի: Կարան խնդրեն, կարան դիմեն, կարան վճարեն, բայց «պտի»-ով չպիտի լինի էդ»:

Անհամապատասխան (պետական) արժևորում (չգնահատում)

«Ղուկաս Չուբարյանի մասին, որ հրաշք քանդակագործ էր, հեռուստացույցով չասացին նույնիսկ, որ մահացել է…: Գիգանտ քանդակագործ էր… բայց չարժեքավորվեց: Արդեն մյուսները, տեսնելով այդ անարդարությունը, հիասթափվում են»:

Ֆինանսավորման բացակայություն, սղություն«Քանի որ մեծ մտքեր կան, կոմպոզիցիաներ կան… մեկը չկա, որ պետականորեն կամ

օրենքով աջակցի… ֆինանսավորող չկա, որ այդ գաղափարը իրագործեմ»:

Արվեստ, գրականությունԱԱ-ի խոչընդոտները

«Հայի» կերպարի քայքայմանը հանգեցնող թեմաների թաբուացում

«(Վերլուծության ընթացքում) առնչվում ես հարցերի հետ, որոնք հայության սրտով չեն: Քանի որ մեր ազգագրագետները առաջին հերթին ավանդապահ տատիկ են և պապիկ, դրա մեջ հերետիկոսություն են տեսնում: …Ասում են պետք չի բերել դրանք (օր կարմիր խնձորը քննարկել), ազգային մշակույթի դեմքն աղավաղում ես… սերունդներին ի՞նչ ես փոխանցում»:

Պատմական, «ազգային» միֆերի անձեռնմխելիություն«Եթե որևէ մեկը` պատմաբան, հայոց պատմությանը այլ աչքով նայի, ապա

ամբողջ այդ կարծրացած պատմաբանների կողմից հարձակում կսկսի նրա վրա: Նույնիսկ… եթե Վարդանանց պատերազմի հարցի քննարկումներ գնան, թե ով է ճիշտ, ով է սխալ… 1915 թվականի դեպքերը… թե արդյոք այդտեղ չի եղել նաև մեր քաղաքական մտքի սխալը, ապա դա միանգամից սվիններով կընդունվի ամբողջ պատմաբանների կողմից»:

ԳիտությունԳրաքննություն

Գիտական հանրույթի մասնագիտական հետամնացություն

«(Տպագրվելու համար): (Գիտական խորհուրդների) մեծ մասը… վերջին գիրքը կարդացել են խորհրդային շրջանում…: Աստված չանի կարդան, ինչ-որ դու գրել ես…: Ստիպված ես… բացատրել, որ տենց գրքեր արդեն աշխարհում կան…, քեզ դնել պասիվ մարդու տեղ… ասում ես, որ վերաշարադրել ես…, գնացեք Բուրդիեի հետ կռիվ արեք…: Ստիպված, որպեսզի կոմպետենտ երևան, ընդունում են…: Բայց եթե սխալ ես մոտենում, կոնֆլիկտը անխուսափելի ա: Ասում են տար էս ամեն ինչը գիտական տեսքի բեր»:

Գիտական հանրույթի ակադեմիական ավտորիտարիզմ«Մտավորական դառնալու ձևը այն էր, որ կարդում են դասական գրականություն,

տեսություն... Մարքս... Լենին... էլ կարար բան չկարդար: …Ինքը գիտեր, որ ինքը ճիշտն ա, ճշտի կրողն էր: Մեր մտավորականությունը մեթոդաբանության տեսանկյունից գողականությունից չէր տարբերվում, որովհետև ինքն էլ մի ճիշտ ուներ: Ընդամենը տերմինոլոգիայի գործիքի մակարդակով էր տարբերվում»:

ԳիտությունԳրաքննություն

ԳիտությունԱԱ-ի Խոչընդոտները

Սերնդափոխության բացակայություն. գիտական հանրույթի ծերացում

«Կապիցան մի լավ բան է ասել Ռուսաստանի կրթության մասին. «Позорным сегодня является то, что деды преподают своим внукам»: Ես իմ թոռանը էլ չպիտի դասավանդեմ, ոչ թե նրա համար, որ ես մասնագետ չեմ, այլ… ես ժամանակակից մակարդակից արդեն կամաց-կամաց հետ եմ գնում՝ անկախ իմ կոչումներից…»:

Գիտականության չափանիշների զոհաբերում՝ հանուն ֆինանսական ապահովության

«Էսօր երբ որ գիտությունը, կրթությունը չի ֆինանսավորվում, անհարմար է ասել, բայց մենք փաստորեն ձեռ ենք մեկնում ուսանողին` էն վճարովի՝ մտածելով, որ նա մեզ աշխատավարձ տա: …Հեռացնե՞լ վճարովի ուսանողին… նշանակում է, որ իմ աշխատավարձը կպակասի»:

ԳիտությունԱԱ-ի Խոչընդոտները

Ֆինանսական անբավարարության հետևանքով գիտնականների արտագաղթ կամ գիտությամբ զբաղվելուց հրաժարում

Հովանավորչություն և կաշառակերություն«Հարցնում են. «Իսկ ու՞մ որդին է, որ դասախոսություն կարդա»: Ու մեկ տարի

շարունակ անընդհատ այս խնդիրը եղել է… Խնդիրն այն է, որ եղբայրդ կամ հայրդ պիտի պատգամավոր լինեն կամ ինչ-որ բան, որ դու կարողանաս, քո գիտական կրթությամբ աշխատանք գտնես հայրենիքում»:

Պաշտոնյաների կոմպետենտության անբավարար մակարդակ

«Էն, ումից կախված է էդ միտքը իրականացնելը… սահամանափակ մարդ է, չի թողում, որ էդ անի...: Օրինակ բերեմ, ես շատ էի ցանկանում մեր մոտ՝ համալսարանում, նոր մասնագիտացում բացել… մինիստրությունը չարեց… Եթե մեր պետությունում տեխնոլոգիաները զարգանալու են… պետք էր»:

Իշխանամետ Ներքին «գլավլիտ».ԱԱ-ի թույլատրելի սահմանների «շոշափում»«Երբ 5 տարի առաջ Տիգրան Նաղդալյանը հեռուստատեությամբ ասեց սուր բաներ,

հաջորդ օրը նրան խփեցին: Ես էսօր նույնը ասում եմ՝ ինձ չեն խփում: Իսկ եթե վաղը գա մեկը, ով ավելի սուր բաներ կասի, բայց իրան կխփեն, ուրեմն իմ ազատությունն էր ճիշտ, չեն խփի, ուրեմն մենք կգնանք ավելի բարձր ազատությունների»:

«Շատ կարևոր է… մինչև ԱԱ-ն իրացնելը… հաշվարկել ռիսկերը և հաշվարկել չափը»:

ԱԱ-ի ապարդյունություն, անազդեցիկություն«Պետք ա քո խոսքի արդյունքը դու տեսնես, եթե ես եթերից ասում եմ, որ X

թաղապետը վատ ա աշխատում, բայց մյուս օրը իրան տալիս են «Մարտական խաչ» մեդալ, ես մյուս անգամ էլ չեմ էլ ասի, քանի որ կդառնա խնդալու»:

Լրագրողական հանրույթի ԱԱ-ի պահանջարկի ցածր աստիճան«(Հատկապես) Հեռուստատեսային լրագրողների մեծամասնությունը չի գիտակցում,

որ, հնարավոր է, ԱԱ-ի սահմանները շատ ավելին լինեն, քան իրենք պատկերացնում են… որ իրենք խոսքի ազատություն ավելի շատ պետք է ունենան, քան ունեն այսօր»:

ԶԼՄ-ներԳրաքննություն

Իշխանամետ և ընդդիմադիր Ազգային անվտանգության հարցերում

ինքնագրաքննություն«Չեմ քննարկի բանակը: Որովհետև ես կարծում եմ, որ մենք պատերազմող

երկիր ենք, և բանակի մասին ցանկացած բառի հիշատակում կարող է վնասել բանակին կամ վնասել բանակ գնացող տղերքի մոտ բանակի մասին գոյություն ունեցող լեգալ կարծրատիպերը: Դրանով ես երկակի վնաս եմ տալիս»:

Իշխանությունների, իրավապահ մարմինների կողմից ճնշում, բռնություն, սպառնալիք

«Քրիստոսի պատգամները ԱԱ է, չէ՞: Մարդը խելացի բան ասեց, բայց անհետևանք մնաց: Բայց մյուս պրոբլեմն էլ կա: Քրիստոսը էլի ասեց իր ԱԱ-ն, բայց հետևանք ունեցավ՝ խաչեցին մարդուն: Քրիստոսի ժամանակվանից մինչև հիմա ոչ մի բան չի փոխվել, ընդամենը տեխնոլոգիաներն են փոխվել: Հիմա չեն խաչում` նստեցնում են, չեն խաչում` փակում են, չեն փակում` հեռացնում են: Իրականում դա ընենց շատ բան է»:

ԶԼՄ-ներԳրաքննություն

Ընդդիմադիր Իշխանությունների, իրավապահ մարմինների կողմից

ինֆորմացիայի զտում«Կա ոստիկանությունը… որ հենց իրենց աջակցությամբ են դրանք փակցվում.

«Ձեր ձեռքերը հեռու պահե´ք Առաքելական եկեղեցուց»… Բայց արտոնված հանրահավաքի մասին թերթիկները, որոնք փակցված են պատերին, կես ժամ հետո հանկարծ անհետանում են: Օլիգարխների սափրագլուխները, ոստիկանությունը, դատախազությունը, իրավապահական համակարգն ամբողջությամբ (խոչընդոտում են)»:

Իշխանությունների կողմից չ/հրապարակման ենթակա ինֆորմացիայի հրահանգում

«Ամեն ընտրություններից առաջ Գրիգոր Ամալյանը և նախագահական նստավայրը հավաքում են ԶԼՄ-ների ղեկավարներին և ասում են՝ դուք էսպես պիտի անեք, դուք էսպես պիտի անեք…»:

ԶԼՄ-ներԳրաքննություն

Իշխանությունների, իրավապահ մարմինների և այլ ատյանների կողմից ճնշում, բռնություն, սպառնալիք

«Դուք մի մտածեք, որ, ենթադրենք… ԶԼՄ-ի ղեկավարի անուն-ը գնաց առճակատման… էդ հսկայական մեքենայի դեմ, որ կոչվում է կառավարություն ( )հեշտ էր , իր էդ ճանկերը… ասմինոգը, որ կա՞… դա (մի կողմից) Վիկտոր Սողոմոնյանն էր` նախագահի` Ռոբերտ Քոչարյանի խոսնակը, մյուս կողմից ԿԳԲ-ն էր, երրորդ կողմից Գրիգոր Ամալյանն էր, չորրորդ կողմից ոստիկանությունն էր, հինգերորդ կողմից հարկայինն էր և այլն, և այլն: Մի քանի կողմից… ինքը փորձում է քեզ ճնշել»:

ԱԱ-ի ապարդյունություն, անազդեցիկություն«Սիտուացիա եղել ա՝ զգացել էս, որ անիմաստ ա (արտահայտվելը), արդյունք չի

լինում»:

ԶԼՄ-ներԱԱ-ի խոչընդոտները

Լրագրողների մեջ վախի մթնոլորտ, պատժի սպասում«Եկել են… խնդրել են մարտի 1-ի կադրերը…: Ասել ենք. «Բայց, ժողովուրդ, դուք

ինքներդ եք նկարել»: Իրենք խնդրել են սրա մասին ոչ մեկին չասել ու պատմել են, (որ) եթե իրենք խոսում են մեր քաղաքական իրադարձություններից, ոնց են դա անում. զուգարաններում, որպեսզի հանկարծ ոչ ոք չտեսնի ու չլսի…»:

Հասարակության մեջ վախի մթնոլորտ, պատժի սպասում

«Վերցնենք բողոքները… Զանգահարում են… Ասում եմ` բարի, կանդրադառնանք… բայց մեզ պետք է, որ դուք ասեք, ասում են. «չէ՜, ո՜նց թե, հանկարծ մեզ տեսնեն, մեզ լսեն կամ մեզ ճանաչեն, մեզ ընդհանրապես ինստիտուտից դուրս կշպրտեն»… Կամ... մեկն ասում է` ես երեխա ունեմ, մյուսն ասում է` իմ տղան բանակում է, մեկն ասում է` հետո չգիտես ի՞նչ ես անելու…»:

ԶԼՄ-ներԱԱ-ի խոչընդոտները

Իշխանամետ Ներքին «գլավլիտ».Այլ ուժերի կողմից շահարկվելուց խուսափում«Ես բացարձակ ազատ չեմ կարող լինել այլ քաղաքական ուժը ներկայացնող

գործչի հետ իմ խնդիրները քննարկելուց, որովհետև ես մտավախություն կունենամ, որ դա կարող ա ինչ-որ տեղ, ինչ-որ այլ կերպ շահարկվի, հասկանո՞ւմ ես: Եվ դա ստեղծում է ինչ-որ բլոկ, բլոկ ա դրվում հարաբերություններում»:

Կուսակցական սոլիդարություն«Միշտ չէ, որ, ասենք, որոշ քվեարկությունների դեպքում ես համախոհ եմ լինում

էն քվեարկությանը, որը անում է քաղաքական կոալիցիան… Եվ ես` որպես «X» կուսակցության ներկայացուցիչ… կոալիցիոն խաղի կանոնին պիտի կարողանամ ենթարկվել… Ես աշխատել եմ խաղի կանոն չխախտել…»:

Քաղաքական կուսակցություններԳրաքննություն

Ընդդիմադիր Իշխանությունների, իրավապահ մարմինների կողմից

ճնշում, բռնություն, սպառնալիք«Մի գործով… տեսան` չէ, լրջանում ա: X-ը (բարձրաստիճան պաշտոնյա) եկավ

փորձեց բանակցի, ինչ-որ բաներ առաջարկի՝ «զրոներով վարձատրություններ», չգիտեմ ինչեր: …Չստացվեց… սկսեցին… շանտաժներ, վախեցնել…: Դա էլ չստացվեց: Արդեն փորձեց քրեական հետապնդում սկսել` մինչև մեղադրյալ ներգրավելով: Դա էլ չստացվեց: … Բայց ուզում եմ ասեմ` էդ աշխատանքային գործունեության ժամանակ տենց բաների կարող ես բախվել»:

Իշխանությունների կողմից ինֆորմացիայի տարածման սահմանափակում (հատկապես ԶԼՄ-ների նկատմամբ)

«Անընդհատ խախտված է…: Այ հիմա, եթե ուզենամ հրավիրել հանրահավաք, թույլ չեն տա, եթե ուզենամ ԶԼՄ-ներով տարածել հայտարարություն այդ հանրահավաքի վերաբերյալ, թույլ չեն տա…»:

Քաղաքական կուսակցություններԳրաքննություն

Լսարանի (հասարակության, հանրույթի) գիտակցության անհամապատասխան մակարդակ

«X-ի հարակից տարածքում, որը օտարման ենթակա չէ… տեղադրում են ինչ-որ կրպակներ, և էդտեղի բնակիչները… թույլ չէին տվել… Բայց… բերել-տեղադրել էին: (Ասացի) Գնանք պիկետ անենք: Ի՞նչ պատասխանեցին ինձ. «Մենք ինտելիգենտ մարդիկ ենք, դասախոս ենք և այլն, մեզ չի սազում պիկետ անցկացնելը»: Ստեղ արդեն գալիս է իրենց… մշակույթը, կրթությունը… իրենք մտածում են, որ… գնալ պիկետ անելը նրանց համար ընդունելի չէ»:

Բարձրաստիճան պաշտոնյաների (դատարան և այլն)՝ շանտաժի ենթակա լինելը

«Ցանկացած դատավորի նկատմամբ… գոյություն ունի մի հսկայական փաթեթ ԱԱԾ-ում իրենց կողմից կատարված ապօրինությունների վերաբերյալ, որ ցանկացած պահին իրենք կարող են իրենց սեղմել: Նույն դատավորը, որը հասկանում ա, որ չպիտի գնա իր խղճի դեմ… ինքը, մեկ ա, գնալու ա… էնքան արատավոր ա: Ամենաանկախ մարդիկ այսօր… էն մարդիկ են, ովքեր… կորցնելու բան չունեն… կամ… ովքեր որ… չունեն իրենց վերաբերյալ «դոսյեներ» հատուկ ծառայությունների մոտ:

Քաղաքական կուսակցություններԱԱ-ի խոչընդոտները

Գրաքննություն«Մեկը արտահայտվել էր օլիգարխներից մեկի մասին,

բռնեցին տարան ծեծեցին: Հետո ման էին գալիս` ով է ծեծել, չէին գտնում…»:

ԱԱ-ի Խոչընդոտներ«Մեր մասնագիտական ոլորտում ոչ մի խոչընդոտ չի կարող

լինել, որովհետև մեր մասնագիտական գործունեությունն այսօր այն է, որ վերացնենք խոչընդոտները»:

Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտԳրաքննություն և ԱԱ-ի խոչընդոտներ

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցներըԽորին հարցազրույցների առաջարկներ

Սեփական իրավունքների համար պայքար օրենքի շրջանակներում

ՀՀ-ում կատարված «հաջողության պատմությունների» ցուցադրում (շահած դատեր և այլն)

Արտասահմանյան դեպքերի տարածում (պաշտոնյաների պատիժ, հավասարություն օրենքի առջև և այլն)*

Իշխանական գրաքննիչ լծակների, իրավունքների սահմանափակում

*«Իրանք (անգլիական ԶԼՄ-ները) տալիս են, որ նախագահի որդին ծառայում է բանակում, ու պրիտոմ, ոչ թե Ֆրանսիայի հարավում, որ գնա Նիցայում լողանա, այլ Աֆղանստանում, ու բոլորը հասկանում են, որ եթե Անգլիայի արքայազնը ծառայում է, ուրեմն նրանք էլ պետք է ծառայեն»:

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցներըԽորին հարցազրույցների առաջարկներ

Հասարակության մեջ իրավագիտակցության մակարդակի բարձրացում

Հայի՝ «ազատության մարտիկի» (կորսված) պատմական կերպարի վերհանում և պրոպագանդա*

Նախադեպերի ստեղծում (կին գործիչներ և այլն)

*«Օրինակ` 1944 թվականին Ֆրանսիայում կանանց տվել են ընտրելու իրավունք, բայց 1918 թվականանին մենք կին դեսպաններ ենք ունեցել, երեք` կին պատգամավոր, այսինքն` պատմական առումով մենք խնդիր չունենք»:

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման տրամաբանությունըՀասարակական գիտակցություն.

Արտահայտման ազատության, Քաղաքացիական հասարակության (ՔՀ), Ժողովրդավարության, Պետականության, Ազգերի, պատմության, Հասարակական գործընթացների և այլնիմասին հասարակական պատկերացումների

ապամիֆականացում՝ ռացիոնալ «նարատիվների» տարածում, «թաբու» թեմաների հաղթահարում:

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

Օրենսդիր, գործադիր, դատական համակարգեր

Ժողովրդավարության վերաբերյալ հասարակության գիտակցության բարձրացում

Հասարակության իրավագիտակցության բարձրացում

Կոռուպցիայի հաղթահարում

Դատական համակարգի բարեփոխում

, Պաշտոնյաների աձեռնմխելիության լիազորություններիսահմանափակում

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

- , ԶԼՄ ներ կրթության և գիտության համակարգեր Հասարակական գիտակցության փոփոխության նպատակով

,Իրավագիտական նյութերի մշակում հանրայնացում( )հասարակության իրավագիտակցության բարձրացում

Հ - « » Հ ում կատարված հաջողության պատմություններիցուցադրում

( անվստահության և վախի մթնոլորտի հաղթահարում)

, Հասարակագիտական հանրամատչելի վերլուծական նյութերի , դեբատների կազմակերպում հանրայնացում

(հայերի և այլ ազգերի , , մասին պատմական սոցիալական )մշակութային կարծրատիպերի հաղթահարում

«Թաբու» թեմաների արծարծում, հրապարակայնացում

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

- , ԶԼՄ ներ կրթության և գիտության համակարգեր - , Հասարակական գիտակցության մեջ ՔՀ ի ժողովրդավարական

մշակույթի սովորութականացման նպատակով

- , ՔՀ ի ժողովրդավարության մշակույթի վերաբերյալ, , հաղորդումների նյութերի պատրաստում ներկայացում

ՔՀ-ի, ժողովրդավարական գաղափարների արտասահմանյան դեպքերի հանրայնացում (հավասարություն օրենքի առջև և այլն)

ՔՀ-ի, ժողովրդավարության վերաբերյալ սոցիալական գովազդների ստեղծում, ներկայացում

Հայոց պատմության մեջ ՔՀ- , ի ժողովրդավարության, ազատության դեպքերի հանրայնացում

ՀԿ-ներ, քաղաքացիական նախաձեռնություններ և այլն

Հասարակական գիտակցության փոփոխության և նրանում ՔՀ-ի, ժողովրդավարական մշակույթի սովորութականացման նպատակով

Կրթական ծրագրերի իրականացում մարզերում( )իրավագիտակցության բարձրացում

Ապօրինության (դատական, վարչական և այլ) դեպքերի մասին ակցիաների նախաձեռնում

(դեպքերի հանրայնացման միջոցով իրավական զգոնության մթնոլորտի ստեղծում)

, Հասարակության խնդիրների վերհանում հանրայնացում օրենսդրական առաջարկների նախաձեռնմամբ

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

ՀԿ-ներ, քաղաքացիական նախաձեռնություններ և այլն

Հասարակական գիտակցության փոփոխության և նրանում ՔՀ-ի, ժողովրդավարական մշակույթի սովորութականացման նպատակով

Մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված գործունեության ծավալում ռեսուրսների համադրման միջոցով

( Վարչական և այլ ճնշումները նվազեցնելու կամ դրանց դիմակայելու)նպատակով

Կարծրատիպերի հաղթահարմանն ուղղված ակցիաներիիրականացում

Հասարակագիտական հանրամատչելի վերլուծական, , դեբատների նյութերի ֆինանսավորում հանրայնացում

(հայերի և այլ ազգերի , , մասին պատմական սոցիալական )մշակութային կարծրատիպերի հաղթահարում

ԱԱ-ի վիճակի բարելավման միջոցները

Աղբյուրներ

1. Andrew Hayes, Carroll Grynn, James Shanahann. Validating the Willingness to Self-Censor Scale: Individual Differences in the Effect of the Climate of Opinion on Opinion Expression. 2005.

2. Andrew Hayes, Dietram Scheufele, Michael Huge. Nonparticipation as Self-Censorship: Publicly Observable Political Activity in a Polarized Opinion Climate. 2006.

3. Barry P. McDonald. Speech and Distrust: Rethinking the Content Approach to Protecting the Freedom of Expression. 2006.

4. Beate Müller. Censorship and Cultural Regulation: Mapping the Territory. 2003.

5. Bruce Barry. The Cringing and the Craven: Freedom of Expression In, Around, and Beyond the Workplace. 2006

6. Craig Depken. The Demand for Censorship. 2003.

7. Curry Jansen, B. Martin. Making Censorship Backfire. 2003.

Աղբյուրներ

8. David Guinn. Philosophy and Theory of Freedom of Expression. 2005.

9. David Strauss. Persuasion, Autonomy, and Freedom of Expression. 1991.

10.Dominic Boyer. Censorship as a Vocation: The Institutions, Practices, and Cultural Logic of Media Control in the German Democratic Republic. 2003.

11.Epp Lauk. Practice of Soviet Censorship on the Press. 2007.

12.Filimon Peonidis. Freedom of Expression, Autonomy, and Defamation. 1998. ?

13.Florian Oppitz. Freiheit des Ausdrucks. Zwei sprachphilosophische Annäherungen an ein Menschenrecht. 2002.

14.Gerald Hosp. Express Yourself! Political Participation Rights and the Demand for Censorship. 2004.

15.Helen Freshwater. Towards a Redefinition of Censorship. 2003.

16.Jack Balkin. Digital Speech and Democratic Culture: A Theory of Freedom of Expression in the Information Society. 2004.

Աղբյուրներ

17.Jennifer Lambe. Dimensions of Censorship: Reconceptualizing Willingness to Censor. 2002.

18.Joseph Raz. Free Expression and Personal Identification. 1991. ?

19.Lawrence Beer. Freedom of Expression: The Continuing Revolution. 1990.

20.Margaret Blanchard. «Why Can’t We Ever Learn?». Cycles of Stability, Stress and Freedom of Expression in United States History. 2002.

21.Re’em Segev. Freedom of Expression against Governmental Authorities. 2001.

22.Sue Curry Jansen, Brian Martin. Exposing and Opposing Censorship: Backfire Dynamics in Freedom-of-Speech Struggles. 2004.

23.Toby Huff. Freedom of Expression in the Muslim World. 2005.

24.World Value Survey: Technical Report. Armenia. 04-24.02. 1997.

Աղբյուրներ

25.Anthony Giddens. Fate, Risk and Security. 1991.

26.Elisabeth Noelle-Neumann. The Spiral of Silence: Public Opinion, Our Social Skin. 1993.

27.Walter Lippmann. Public Opinion. 1997.

28.Мишель Фуко. Интеллектуалы и власть. 2002. ?

29.Питер Бергер, Томас Лукман. Социальное конструирование реальности. Трактат по социологии знания. 1995.

30.Пьер Бурдье. Социальное пространство и символическая власть. 1987.

31.Пьер Бурдье. Структуры, Habitus, Практики. 1990.

32.Роберт Мертон. Социальная теория и социальная структура. (“Социологические исследования”). 1992.

33.Серж Московичи. От коллективных представлений к социальным. 1992.

34.Жан-Франсуа Лиотар. Состояние постмодерна. 1998.

Աղբյուրներ

1. www.123exp-orgs.com/t/00514271376/. International Freedom of Expression Exchange. Organization Research Guide.

2. www.indexoncensorship.org. Index on Censorship. For Free Expression.3. www.article19.org. Article 19. Global Compaign for Free Expression.4. www.fxi.org.za . Freedom of Expression Institute.5. www.worldvaluessurvey.org. World Value Survey.6. www.hrw.org. Human Rights Watch.7. www.freedomofexpression.org.uk. The Freedom of Expression Project.

Challenges and opportunities for freedom of expression in the networked environment.

8. http://sofist.socpol.ru. Софист. Система Организации Фактографической Информации по Социологической Тематике.

9. www.oxfordjournals.org. Oxford Journals. Oxford University Press.10.http://ssrn.com. Social Science Research Network.11.www.jstor.org . Trusted Archives for Scolarship12.http://online.sagepub.com. SAGE Publications.