iiAIREPA VAE REO OVOI

The New Testament in the Rotokas Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Rotokas long Niugini

copyright © 1982 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: RotokasTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-NoDerivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2016-09-20PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 12 Feb 20211713bce3-5a15-5918-82c1-6b80c12df3bb

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/roohttp://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

Contents

MATYU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1MAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53LUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141APOSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183ROM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2351 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2662 KORIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295GALESIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315EFESAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326FILIPAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336KOLOSI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3431 TESALONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3502 TESALONAIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3561 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3602 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369TAITAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375FAILIMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379HIBRU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381JEMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4041 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4122 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4211 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4272 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4353 JON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437JUT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439REVELESEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442

iii

MATYU 1:1 1 MATYU 1:15

MATYUIrapa Reoro Vo Vukuo IavaIravu disaipel irara iava rera ro Matyu.

Ira-ia ovaisivu toupaiveira vao oiso, Livai.Uva oearovu tarai irara oearoa oiso pura-paaveira, Ira vo vuku rigatoreva aue-ia 60o 70 yia Jisas vo kavauaro isivaaro iava.Ovusa oearovu oiso purapaaveira aue-ia 80o 90 yia Jisas vo kavauaro isivaaro iava oarigatoreva.

Ro Matyu Jiu-pato, riro oirao pievovouto-a rutu. Osa-a eisi osa iava Jiu vorugorugooroaro ora voea vo tarairoarosirova vo vukuo rigatoreva. Uva voarituariripa vuuta-ia uva oisoa reraretuepaave, oiso ra voeao Jiu tuvetuverevePauto vo Saraaro-ia koatasa. Eva-a oavituaro iava Matyu Jisas iava rigatoreva,uvare rera raga ita arureva Pauto, oisorera oirara rutu tuvetuvepareve Pauto vaaroReo Ovoi oirao piepaoro. Ora oreorovuoureva Olpela Testamen iava varao oaraJisas iava oisoa tavipape. Eisi osa iavauvuipaai ra Jiu-pa irara ora voea vo reoaroraga-ia Jisas eveiive oiso, O ita, Pautoreraaro rutu ro Mesaia.

Jisas riroara ruu reoro vatepareva oirarasiposipopaoro. Uva vara rigatoreva Matyuoara Pauto vo Saraaro iava oisoa tavi-tavipape (Mt 13:1-52).

1. Jisas Krais kavauaro iava vo Betle-hem urui-ia, ora rera aao iraraarovaisiaraaro, 1:1–2:23.

2. Jon Baptais ira pievira oirarapasiposiporeva, 3:1-12.

3. Jon Jisas baptaisreva vo uukova Jo-dan. Oa iava avaroepa Jisas raaka tapiiare vo uva kokarapato Seten rera-iakokaraparoepa, 3:13–4:11.

4. Jisas Galili taere sovara-ia virirevarera vo kovoroaro ravoto kovoro pu-rapaoro, 4:12–18:35.

5. Jisas Galili iava avaroepa oaravukovoara purapaoro vore Jerusalem-ia, 19:1–20:34.

6. Turarovira koataroepa JisasJerusalem urui-ia ovoiopa wik-iatoupasa, ouruia-ia oeavu rera kotoivaevao parikou-ia, 21:1–27:66.

7. Jisas tova tapi iava voreviratoreroepa. Oa iava disaipel irara iareora karekeroepa. Uva voea arureva

vorarore Vearo Siposipo kosi piepasa,28:1-20.

Jisas Krais Aao Iraraaro Vaisiaro-a Voeao(Luk 3:23-28)

1 Voea-a voeao Jisas Krais aao iraraaro.Uva vaiterei-a vaitereo Ebraham vaio oraDevit rera aaotoareiaro ro Jisas.

2 ✡ Oire uva Ebraham-a Aisak aitearo.Ari Aisak-a Jekop aitearo. Uva Jekop-aJuda aitearo ora araoko irara oaro.

3 ✡ Ari Judas-a Peres aitearo ora Siravo araorei. Uva aakova oaesi-a o-ia Tema.Uva Peres-a Hesron aitearo. Uva Hesron-aRam aitearo.

4 Ari Rama-a Aminadap aitearo. UvaAminadap-a Nason aitearo. Ari Nason-aSalmon aitearo.

5 Uva Salmon-a Boas aitearo. Ariaakova-a o-ia Rehap. Uva Boas-a Obetaitearo ari aakova o-ia Rut. Uva Obet-a Jesiaitearo.

6 Ari Jesi-a King Devit aitearo. UvaDevit-a Solomon aitearo. Oire uvaSolomon aakoaro-a Yuraia vatuavaarotuariri.

7✡ Uva Solomon-a Riaboam aitearo. AriRiaboam-a Abaisa aitearo. Uva Abaisa-aEsa aitearo.

8 Ari Esa-a Jehosafat aitearo. UvaJihosafat-a Joram aitearo. Uva Joram-aAsaia aitearo.

9Ari Asaia-a Jotam aitearo. Uva Jotam-aEhas aitearo. Uva Ehas-a Hesekaia aitearo.

10 Ari Hesekaia-a Manasa aitearo. UvaManasa-a Emos aitearo. Uva Emos-a Josaiaaitearo.

11 Ari Josaia-a Jekonaia aitearo oraoeavu araoko irara oaro. Oire uva vo vuutavao oa-ia vo arao touiva Jekonaia araoosa Babilon vata Isrel-pa irara ouiva voeatovosa vo tauai vego-ia Babilon-ia.

12✡ Uva voa Babilon-ia toupaoro Jekon-aia Sialtiel kavaureva. Oa iava Sialtiel-aSerababel aitearo.

13 Uva Serababel-a Abaiat aitearo. AriAbiata-a Elaiakim aitearo. Uva Elaiakim-aEso aitearo.

14 Ari Eso-a Sedok aitearo. Uva Sedok-aEkim aitearo. Ari Ekim-a Elaiat aitearo.

15 Ari Elaiat-a Eliesa aitearo. Uva Eliesa-a Matan aitearo. Uva Matan-a Jekopaitearo.

✡ 1:2: Jen 25:9-26 ✡ 1:3: Rut 4:17-22 ✡ 1:7: 1 Kro 3:10 ✡ 1:12: 1 Kro 3:17

MATYU 1:16 2 MATYU 2:916Ari Jekop-a Josep aitearo. Uva Josep-a

Maria vatuatoaaro, o-ia iria Jisas kavaueva.Uva rera-a ro ira vaisiiva oiso, Krais.

17 Oire uva Ebraham isivaaro iava kataitau vo resura (14) aao ora kavakavauaepa.Oa iava Devit-ia aue pura piropa katai tauvo resura (14) aaoro. Uva rera vo vuutaaroisivaaro iava ora kavakavauaepa. Oa iavaoavu ita katai tau vo resura (14) aaoro orapuraaepa, voeao oea vo karekeepa vao-ia ovuuta-ia touiva vo Babilon-ia. Uvavoa toupaoro Babilon-ia oavu ita katai tauvo resura (14) aaoro ora kavakavauaepa.Uva vo sara-a eva oa isivaaro iava Kraiskavauroepa.

Maria Jisas Kavaueva(Luk 2:1-7)

18 Oire uva va-a vao Jisas Krais kavauaroiava vo siposipo. Uva aakova-a o-ia Mariairia reesiiva, oiso ra oira oureve Josep. Uvarera ou asavira toueva osa vagevagevirakakae kovu-ia taraiopa ora oira-ia vao oapurareva Tugoropato Uraurato.

19 ✡ Uva rera ro oira oiratoaarotorevoko vovouto. Ira viapau oisorugooparoepa ra reo goru sirova Mariaarii piereve. Uva oiso ruipaparoepa raoisivi raga oira kavureve. Reasiparoepa rariro irara oira-ia taraiave. 20 Oire uva va-ia Josep rirovira rugorugoo iraoparoepa,osa purapurapato enselto Turaro reraarourioroepa aue-ia urusia rera iare. Uva oisopuraroepa purapurapato, “Josep, Devitaaotoaaro-a vii. Opeita uriripau riakovaoara ou arapa Maria. Vo reo uvuri! Arikakaeto karekeroi oira kovuaro-ia. Eera iravaterevorao Tugoropato Uraurato oirapa.21 ✡ Uva kakaeto kavauevere, ra reravaisiri oiso Jisas. Eake iava? Uvare oiraraoaro rutu iava vuriara verareverea varaopesi pieoro, ra ora rerapa voea ourevevorevira vova vuria iava.”

22 Vara rutu-a varao oiso karekeepaprofet vo reoaro oirao piesa. Oreoavatereva Turaro profet gisipoaro-ia oiso,23✡ ‘Uvuta! Oiso iriavu iria viapau oiratoavaiva uusiopa iria oiso kakaeto kavaueve.Oa iava rera vaisiiverea Emanyuel.’ Uva vovaisio oa vituaro oiso toupai, Pauto vigeitapo toupareveira. 24 Oire uva Josep uusiaiava toreroepa. Oa iava oiso piereva osaTuraro purapurapatoaaro rera tavireva.

Oa iava oira oureva Maria. 25 ✡ Uva vi-apau oiso oira tapo oisoa uusiparo voreosa kakaeto kavaueva. Oa iava oiso reravaisireva, Jisas.

2Tarai Irara Urioaepa Jisas Kekesa

1✡Maria Jisas kavaueva Betlehem urui-ia vo Judia taere-ia, vo osa voa oisoaHerot turaroparo. Oire uva vo vuuta-ia eva oeavu riro tarai irara aaviikoara-iaoea taraioro urioaepa Jerusalem iare tauaiiava, vo uva ravireo kae uviroparoveira.2 ✡ Uva oiso akeiva, “Ovu-ia kakaetokavauroe ro Turaro oae Jiu? Igei aavi-iko sirova utuie iria rera reesipae. Iriakae oviro vova uvava ravireo kaeparo vi-roveira. Oa iava urioiei rera-ia vuurapavaisi purasa.” 3Oire uva King Herot vo reouvureva. Oa iava rikerikeparoepa rirovirauriripaoro ora voea rutu voeao Jerusalemurui sovara-ia. 4 Uva Herot va iava reipairara gurureva voeao pris irara oea oisoatauopaave, ora riro tarai irara oea oisoataraipaave aue-ia Reo Taisi. Oa iava voeaakepareva oiso, “Aa vo uruio-ia kavau-rovere Krais?” 5 Uva rera taviiva oiso,“Ari Betlehem urui-ia vo Judia taere-ia osaprofet irara voari tuariri Pauto vo reoarorigatoiva oiso,6 ✡ ‘Vii vao vo Betlehem urui-a vo rasio-

ia vo Judia taere-ia. Viapau oisogare vaisi urui-a vii vo Judia taeresovara-ia. Uvare vii sovara iavairavu reito karekeroverea. Ira ra-gai voeaaro tuvetuvereverea voeatokioro voeao Isrel.’

7 Oire uva oisi-a eisi osa iava Herotoavu iare vataua paua riro tarai irararekeeraroepa voeao oea oisoa aaviikoara-iataraipaave. Oa iava oiso voea akereva, “Eovirovu voki putevoiva, o-ia taraitae voosa kaeo viro?” 8 Oa iava voea arurevaBetlehem iare. Uva oiso voea tavireva,“Kasikasi pievira rutu rerare taraasa avata.Ra rera keketavora, ragai tavisa voreta. Raragai tapo rera-ia vuurapa vaisi puraa.”

9 Oire uva King Herot vo reoaro uvuiva.Uva avaaepa. Oa iava oira eira aaviikokekeiva oira raga iria keke rovoiva, iria

✡ 1:19: Diu 24:1 ✡ 1:21: Lu 2:21 ✡ 1:23: Ais 7:14 ✡ 1:25: Eks 13:2 ✡ 2:1: Lu 2:4-7 ✡ 2:2:Jer 23:5 ✡ 2:6: Mai 5:2 ✡ 2:11: Sam 72:10-11

MATYU 2:10 3 MATYU 3:6vova kaeo viropa uva ravireo kaeparo vi-roveira. Uva vo kepao aivaro rueva uvavi-ia kakaeto toupareva. 10 Oire uva aavi-iko kekeoro voeare vovouisiro roru iraovarutu. 11 ✡ Uva koataaepa vo kepa-iakakaeto kekesa ora rera aakovaaro Maria.Oa iava voa kokoto rekuoro takua viroparera-ia vuurapa vaisi puraoro. Oa iavamoni tagiro oaive karuiva. Oire va iavarerapa oaravu vatevateara vateiva auerogol, ora frankinsens avuo geesi ovi, oraoavu mer vearo geesia iisi ovi. 12 Uvaurusia-ia Pauto oiso voea vosireva, “Teapivorepata Herot iare.” Oire uva va iavaoraivavu raga gaeoro kareaepa voea votaerearo iare.

Josep Aao Avaaepa Isip Iare13 Oire uva kareaepa vo aao kavuoro.

Oa iava enselto Turaro reraaro Josepiare karekeroepa urusia-ia. Uva oisopuraroepa rerare, “Toreu ra ovii avaoreioarava tapo avau torioro Isip iare. Uvavoa toupatavere Isip-ia ragai vo reoaroretuepaoro. Oa-ia vii taviavere ra kareuvorevira vo avaoreiva, uvare Herotkakaeto uposa rerare taraaparevere.”14 Uva va-a vao oa iava Josep aao oravaseaepa vokiaro Isip iare. 15 ✡ Uva voatouiva osa Herot kopiiroepa. Uva oisi-aoiso osa pura piropa profetato vo reoarooirao piesa oiso osa vo reo vatereva TuraroPauto tuariri oiso puraoro,‘Ragai oviitoa oaare keeraraepa Isip-ia

kavusa.’Herot Voea Tavireva Kakae Vure Uposa

16 Herot oiso tarairoepa, Voeaoaaviikoara-ia taraipa irara ragai keaivora.Oa iava rirovira rutu kasipu iraoparoepa.Uva oeavu arureva vo kakaero rutuuposa oea vo peva ivaro-ia tuguraasavira toupaiva vo Betlehem urui-ia,ora vo uruiro ouruiroa tutuu pie visivioisoa toupaive. Aue iava uvare vaorerugooroepa osa tarai irara aaviiko iavarera taviiva oiso, Tuariri o aaviiko kaeoviropa. 17 Oire uva oiso osa varao puraivaJeremaia vo reoaro oirao pieoro ro profet.Uvare oisi puraroepa voari tuariri oiso,18 ✡ ‘Gau guruko uvuivoi Rama urui-

ia, sirao pie guruko rutu. OvusaResel gau iraopaevoi ovii irarapa.Uva viapau irai uvuiparoi ra oira

vovouaro sisireve, uvare ovii vurerutu viapau toupai. Oea rutu kopi-iae.’

Josep Ovii Avaorei Tapo Isip Iava VoreviraKareroepa

19 Uva Herot vo kopiiaro isivaaro iavaTuraro Pauto reraaro enselto Josep iarekarekeroepa urusia-ia, vo osa Isip-ia tou-pareva. 20 Uva oiso puraroepa, “Toreu!Ra ovii avaorei oarava ora vaseu Isreliare. Ari ro kopiiroera ira kakaeto uposaaueparoera.” 21 Oa iava Josep ovii avaor-eiaro tapo avaroepa Isrel rasi iare. 22 ✡Uva voa pou virooro Akeleas iava uvureva,uvare aiteto Herot vo tavukiaro oureva.Uva Judia taere-ia turaroparoepa. Eva-a oa iava Josep rirovira uririparoepa voatou arapa. Uva Pauto oavu-ia urusia Josepravaavira tavireva. Oa iava Galili taere iareavaroepa 23✡ voa tousa atoiaNasaret urui-ia. Oire uva eisi osa piereva oiso osa vapuraiva profet irara voari tuariri. Oreoaoirao piereva oisi voa touoro, uvare oisopuraaepa, ‘Ira vaisiiverea oiso, Nasaret-pato.’

3Jon Baptais Reoa Kosi Piereva(Mak 1:2-8; Luk 3:1-18; Jon 1:18-19)

1 Uva vo voki-a vao oa-ia Jon Baptaisurioroepa raaka tapi tousa oiso Judia-ia.Uva voa oiso siposipo rovoroepa. 2 Oa-ia oiso puraroepa voeare, “Sopaura oavisiiporeta, ra vuri vovouro kavuta. UvarePauto vo Saraaro tutuu pievoi, ra karekepevova vuvuiua iava.” 3✡ Rera ro Jon ira iavataviroepa profet Aisaia ira oiso puraroepa,‘Iravu ira keeraparoi vo raaka tapi

oiso purapa, Turaro vo raivaarovatatopopata va ravaaoro oa-iapouro viroverea.’

4 ✡ Oire uva Jon apota visivi toupaoroaue kamel oruaro iava oisoa rera-ia ku-vuparo kuvupato ora takipa iro aue iavabulmakau rakari. Uva aio oaro-a vao-iasiiko ora koisi. 5 Uva vo voki-a vao oa-iavoeao Jerusalem vata, ora voea rutu vovaJudia distrik, ora voeao vova Jodan taere-ia rutu urioaepa rera iare Jon. 6✡ Oa iavavuri vovouro oaive kosi pieiva rera iare.Osa iava Jon voea-ia Tugoropa Sisu Baptaispurareva vo uukova-ia o Jodan.

✡ 2:15: Hos 11:1 ✡ 2:18: Jer 31:15 ✡ 2:22: Lu 2:39 ✡ 2:23: Ais 11:1 ✡ 3:3: Ais 40:3 ✡ 3:4:Sek 13:4 ✡ 3:6: Ap 19:4, 18

MATYU 3:7 4 MATYU 4:107 Oire uva Jon riro irara kekereva lotua-

ia irapa irara voeao Farisi-pa irara oraoearovu Sadyusi-pa irara, oearea rutuurioaepa Baptais ousa. Oa iava voeareoiso puraroepa, “Visii vao rakoru oviiiraraaro vuri irara. Irouto visii vosi-pare, oa iava toripata Pauto vo kasipuaroasavira? 8 Visii iava sopaura poreta, ravuri vovouro oavisii kavuta. Oa iava oiraopie vovou oavisii poeravira karekepereoearovupa. 9 Opeita oiso vovoupata oravisii raga vovouaro-ia, Ebraham-a igeiaitearo oa iava igei-a Pauto oiraraaro rutu.Easi Pauto raga uvuipa vo avekero iavakakae vure purareve. Ra oiso pieive, Ebra-ham ovii iraraaro. 10 Torara eira iriaeiravaavira evaova vituaro-ia. Oire vo evarooiso toupai osa visii, varao oara viapauoiso vearovira kuepape oara rutu taru toe-paiverea vara vikipasa tuitui kasi-ia.

11 “Ragai visii baptaispaavoi uukoa raga-ia visii reesioro visiigoa vovouisiro oavisiiporetavora. Ari ro ira ragai sirova utur-overe, ira vo goruaro ragai vo goruaro-iaputevere, uvare rei vaisito-a. Uva viapauuvuiparai ra rera vaaro tasipa kaea, uvareakukuto-a ragai. Ari rera visii vatereverevao baptaisa Tugoropato Uraurato vaarovisii reesipaoro Tugoropato Uraurato vogoruaro-ia ora tuituia vo goruaro. 12 ✡Ira vururua-ia pitupare wit ragipasa oirarakariaro verapaoro. Oa iava oira aioaroorirurevere vo aio kitupa tapi oira rakari-aro vikioro tuitui kasi-ia vao roko asakasi.”

Jisas Baptaisreva Jon(Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13 ✡ Vo voki-a vao oa-ia Jisas Galili-iakavureva uuko ovi iare avaoro vao Jodan,oiso ra baptaisa oureve Jon vavaearo-ia.14 Osa Jon rerare korukoruparoepa oisopurapaoro, “Ae, apeisi ragavira ragai iareuriouei? Easi ragai uvuiparai ra vii ruvara-ia Baptaisa oua?” 15 Oire Jisas rera voreoaro pukoreva oiso puraoro, “Eagara, oisiva purave Pauto vo vovouaro sirova utuoro.”Oa iava Jon rerapa vasereva.

16 ✡ Oire Baptaisa oureva Jisas. Uvaikauvira uuko ovi iava veraro viropa osavuvuiua karu piropa. Uva Pauto reraaroTugoropato Uraurato kekereva osa oisovararoepa osa kurue. Uva Jisas-ia pitusa

rerereva. 17 ✡ Oa iava reoreoa varaepavuvuiua iava oreoa-ia oiso puraroepaPauto, “Rera-a eera Oviitoa oaa. Irakavikopaaveira rutu rera-ia rorupaoro.”

4Seten Kokaraparoepa Jisas-ia(Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1Vo Tugoropato Uraurato Jisas siporevakuvau rasi iare vo uva viapau oirara vaitoupaive. Uva voa Seten rera-ia kokararagaparoepa. 2 ✡ Uva Jisas oisoa aiokavuvira toupareve varao-ia vo resura tau(40) vokiro ora vo resura tau (40) ruparo.Oa iava ogoeroepa. 3 Uva rera ruvaraiare kokarapato tutuu piereva oiso purasa,“Vosa vii Pauto Oviitoaaro rutu, oire oreaveke reou ra opovira ora poreo.” 4✡ UvaJisas rera aatoreva rera vo reoaro tuuorooiso, “Tugoropa Reo oiso purapai,‘Viapau oiso opoa raga tootooa vatepai

oiratoapa. Ari oirato uvuiparoi ratootooa oupareve vo reoro-ia oaravatepareveira Pauto.’ ”

5 Uva va-a vao oa iava Seten reravaavaroepa ouruivu iare Jerusalem uruiRovopa Kepa Tugoropa Kepa kukuearo-iarera tovosa viara-ia rutu. 6 ✡ Uva reratavireva, “Vosa vii Pauto Oviitoaaro rutu,oire ora vikiu vova rasiuaarore. Aue iavauvare Tugoropa Reo oisi purapai,‘Ari ita, ensel irara oaro arurevere Pauto,

ra vii pituive vo ora voea vavaearo-ia. Ra viapau vii iava kokotoa tatupiro avekeara-ia.’ ”

7 ✡ Uva Jisas rera tavireva ita oiso, “Tu-goropaReo oiso purapai, ‘Opeita Turaro Pautoaoavisii-ia kokarapata.’ ”

8 Oire va iava Jisas oureva aia ita Setenoavu iare pukuia-ia riro kaekae pukui. Uvavoava varao rutu-ia osararovu rutu Jisaskareke piepareva Seten, varao kekekekepie sararo vo rasio iava. 9 Uva va iavaoiso puraroepa Seten, “Vosa ragai-ia vu-urapa vaisi purari ragai iare taku virooro,oire eva-a oa iava vii vateavere osararovurutu.” 10✡ Osa iava rerare oiso puraroepaJisas, “Verau Seten! Tugoropa Reo oiso pura-pai,‘Pautoa raga-ia vuurapa vaisi purapata eera

visii reraaro Turaro. Rara rera raga✡ 3:12: Mal 3:3 ✡ 3:13: Jo 1:31-34 ✡ 3:16: Ais 11:2, 42:1 ✡ 3:17: Sam 2:7 ✡ 4:2: Eks 34:28✡ 4:4: Diu 8:3 ✡ 4:6: Sam 91:11-12 ✡ 4:7: Diu 6:16 ✡ 4:10: Diu 6:13

MATYU 4:11 5 MATYU 5:5vo kovoaro purapata eera Kataitoaraga.’ ”

11 Uva oisi-a eisi osa iava Seten rerakavureva. Oa iava oearovu enselpa iraraurioaepa Jisas tauvasa.

Jisas Kovo Rovoroepa Vo Galili-ia(Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)

12 Uva Jisas Jon iava uvureva osarera tovoiva tuukepa kepa-ia. Oa iavaGalili taere iare avaroepa. 13 Oire uvavoava Nasaret-ia kavureva Kapaneam-iatoupasa. Uva voa vo Kapaneam urui oaGalili rovu ruvara-ia toupaiveira. Oisoragavira Sebyulan Distrikrei sovara-iaora Naptalai. 14 Vo taererei iare avaoroprofetato Aisaia vo reoaro oirao pierevaoreoa-ia oiso puraroepa Jisas iava,15 ✡ ‘Vo rasio Sebyulan ora vo rasio Nap-

talai vo raivao-ia vore toko rovuJodan-ia toapaoro Galili-ia rupavovou irara voaaro. 16 ✡ Voeaooirara rutu oea rupa pitupitu-iaoisoa toupaive oea riroa aviaviakekeiverea. Ora voeao-ia rorovereariroa aviavia, oea vo urauraarokopiivira toupaiveira vo ovusarupa rugoovira toupaiveira.’

17 Vo voki-a vao oa-ia Jisas ora rera vosiposipoaro rovoreva. Va poerapaoro oisopuraroepa, “Poreta viro vuriara oavisii iava.Ari Pauto vo Saraaro vova vuvuiua oa tutuupievoi!”

Vo Jisas Keeraroepa Vo Resurare OiraAtari Oupa Irara Oiso Ra Rera Sirova Utupaave

(Mak 1:16-20)18✡ Jisas vokapareva toko rovu vatuaro-

ia vao vo Galili. Uva voa vo araoreo kek-ereva Saimon araorei, ro ira oisoa oisovaisipaive Pita ora araokoto Andru. Voosa kuverava vikivikipasiva toko rovu-ia,uvare vo kovo purapatoarei-a aue atari.19 Uva vaiterei tavireva Jisas oiso, “Ragaisirova utusi, ra vei siposipoa oira ivupasa ragaiiare.” 20 Uva ikauvira kuverava kavusivarera taveosa utuoro.

21 Oire gare visivi vokaoro avaroepa.Oa iava vo araoreo-ia pouro viropa Jemsaraorei ora Jon, Sebedi oviitoareiaro. Osaoavu sovara-ia toupaiva uvuoa ora roaiteto Sebedi. Uva voa kuverava tore-vokopaiva oira rekorekopaoro. Uva voavo araorei kekeoro vaitereire keeraroepa.

22 Oa iava ikauvira uvuoa kavusiva oraaiteto tapo Jisas sirova utuoro.

Jisas Oirara Siposipopareva Ora VoeaTapo Porete Piepareva

(Luk 6:17-19)23 ✡ Voraro rutu virireva vo taereo-

ia vao vo Galili vo oirara rutupasiposipopaoro Reo Taisi Uvupa Keparo-ia aue Sinagog voea varaaro. Uva voeapaVearo Siposipo kosi piepareva aue iavaPauto vo Saraaro. Oa iava oupiarovu iavaoirara porete piepareva, ora orekerovurutu varao oara oisoa varaura vuripiepaive oirara rutu iava. 24✡ Siposipoararutu viriva rera iava voraro ruture Siriataere sovara-ia. Uva va-a eva vituaro iavavuri upia irara rutu sipopaiva rera iareosasararovu rutuva aue upia, ora voearooearoa-ia oisoa vuri tugararo toupaive,ora voearo oearoa koakoapeko upiarovaoisoa toupaive, ora voearo oearoa oisoakerau upiarova toupaive. Oa iava voearutu porete piereva. 25 Uva riro irararutu vova Galili taere, Dekapolis uruiro,Jerusalem-ia, ora Judia-ia, ora vova uukovaJodan ivirovira oearoa rutu rera sirovautupaaepa.

5Vo Jisas Voeapa Siposiporeva Pukuia-ia

Kukuearo-ia Toupaoro1 Uva riro irara kekereva. Oa iava

iparoepa pukuia-ia. Uva voa rera utuoroora guruaepa rera voeaaro disaipel. Oaiava voea rutupa voa siposiporeva pauviratoupaoro.

Jisas Siposiporeva Vao Iava Oiraopa Roru(Luk 6:20-23)

2 Oire uva Jisas voea vatepareva reoaoiso purapaoro voeare,

3 “Oire voeao oea apotavira toupaiveiraoea roruiverea. Aue iava rara oiso oravoea-ia taraipaave, Igei apota irara Pautovo taraiaropa evoea oea Pauto vo Saraaro-iatoupaiveira.

4✡ “Ari voearo oearoa gaupaive siraopaoro,oearoa roruiverea, aue iava rara Pauto voeapagavaurea vatereve.

5 “Ari voearo oearoa kave vovouviratoupaiveira, oearoa roruiverea. Aue iava raravoeapa vara rutu vatereve Pauto varao oarare

✡ 4:15: Ais 9:1-2 ✡ 4:16: Ais 42:7 ✡ 4:18: Jo 1:35-42 ✡ 4:23: Mk 1:39 ✡ 4:24: Lu 2:2 ✡ 5:4:Ais 61:2-3 ✡ 5:6: Ais 55:1-2

MATYU 5:6 6 MATYU 5:25voeapa reo ovoi purareva vara vatesa ora reravo Saraaro iavirava.

6 ✡ “Ari voearo oearoa ovovourovu rutupatorevoko vovouro ruipa iraopaave, oiso osa roira ogoeparo auepa aio ora rogepareve auepauuko, evoearo oearoa roruiverea. Uvare Pautovoea vo ruiparoaro uvui pieoro vaterovereavoeapa.

7 “Ari voearo oearoa oearovupa siraopaaveoea roruiverea, rara Pauto voeapa siraoro.

8 “Ari voearo oearoa airerei vovouviratoupaiveira, oearoa roruiverea, rara Pautokekeive.

9 ✡ “Ari voearo oearoa gavaure vovoukataia goru piepaiveira vo oirara rutu ruvara-ia, oearoa roruiverea. Oeare oiso purarovereaPauto, Ragai ovii iraraaro visii.

10 “Ari voeao oea Pauto vo ruipaaro sirovatoupaiveira, oire va iava vuria oupaiveiravoeao ruvara-ia oea viapau oirao pie vovourovai, oea taru roruiverea, uvare Pauto voSaraaro-ia toupaiveira.

11 “Ari vosa visii kekepaive vo osa ragaisirova utupataveira. Oire visii takaupaive oravisii vuri piepaive, ra oreoreorovu rutu pu-rapaive kuuvu vaisiro visiire ragai iavirava,visiigoa rorutaverea. Oire vo osa oisi eisi visiipiepaive visii vuri piepaoro, ra roru iraopata.12 ✡ Uvare riroa toupai voria visii vaarovuvuiua-ia. Ari ita, voari tuariri uvaoiso ragavira profet irara oisoa tariopaivevoea-ia vuri pitupituro purapaoro, voeaoprofet irara oea visiipa oisoa irapaave.

Ro Oirao Pie Vovouto Ira Oiso Toupare OsaAvaka Ora Aviavia

(Mak 9:50; Luk 14:34-35)13 “Oire visii vao oiso toupata osa avaka

voeapa vo rasio-ia. Ari vosa avaka vo sipeiaroopesipe, ra apeisi ragavira vorevira avaka vosipeiaro vorepe? Ari vosa oisi pieive vovueooro,ra viapau kovoa vaiaro va vao avaka. Oa iavava vikipaive, ra voava va-ia tasiasipaive oirararutu.

14 ✡ “Visii-a vao visiigoa oiso toupataosa aviavia rasito vaaro. Oire vosa oai rirourui vai toupaive pukuia vai kukuearo-ia, raviapau voa utopape. 15 Vosa iravu vu-ravu rukuereve, oire ra viapau oiso oiratovoreve baket sopaaro-ia. Ari uvuipara oira tovoreve viaevira tebol ivara-ia.Ra voava kepa rutu sopaaro-ia roropaevevoea rutupa aviavia vatepaoro. 16 ✡ Eisi osa

aviavia oavisii roro piepata vo oirara rutuosireiaro-ia. Ra vearo kovo oavisii keke-paive vao oa purapata. Oa iava Aite oavisiivaisiaro kae piepaivere ro vova vuvuiua.

Pauto Vaaro Iava Reo Taisi17 ✡ “Opeita oiso rugoopata, Ragai uriorai

Reo Taisi verasa vao Moses vaaro ora voeaoprofet irara. Viapau! Easi, va uvui piesa urioraivo reoro rutu oirao pieoro. 18 Oiraopavirarutu visii tavipaa, Oa-a vao Reo Taisi oa votugurasa osa auero rutu karekeperea varaooara Reo Taisi sovara-ia toupaiveira. Uvavuvuiua opesiperea ora rasito, ari viapauoavi gare rigatovi vai opesiperea vova ReoTaisi Pauto vaaro. 19 ✡ Oire vosa ro iraoavivu gareavi putepareve vao iava ReoTaisi, ora vosa oearovu tarai piepareve oisipiepasa, ira vaisiaro gareroverea vo Pautovo Saraaro-ia. Ari vosa ro ira vearoviraReo Taisi sirova utuparoveira oirara rututarai piepaoro oisi piesa, ira riro vaisioureverea vo Pauto vo Saraaro sovara-ia vao vo vuvuiua. 20 Visii tavipaavoioiso, Vosa torevoko vovouro oavisii viapauFarisi vo vovouroaro-ia puteve varao tore-voko vovouro ora voeao Reo Taisi-ia taraiirara, oa iava viapau uvuipatai ra Pauto voSaraaro-ia koatata.

Kasipua Vo Pitupituaro Iava(Luk 12:57-59)

21 ✡ “Oire vo reo uvutavora oreoa ouivaaao irara oavi oa oiso purapai, ‘Opeita oira up-opau. Oire vosa iravu visii iava iravu uporeve,uva rera-a eera ira kortua-ia kosiro viroverea.’22 ✡ Ari ita, visii tavipaavoi oiso, Ro iraaraokotoaarore kasipuparo ira rovirieia-iakosiro virovere. Ora ro ira araokoto oarotakaupareve eera-a ira rovopatoa-ia kosirovirovere kaunsel. Ora ro ira oiso puraro,Vii-a kokoropatoa rutu, ira tuitui kasi iareavaroverea vo kasio oa viapau rokopaive.

23 “Oire vosa rovopa kue oavisii vatesa tapoauepata Pautoa iare roru vaisi purapaoro, oirearaokotoa oavisiire rugoo rovota, uvare rera-iareoai visiire kasipua. 24 Oire rovopa kuerooavisii tovo rovota rerava ora reo rovosa.Ra kasipua opesi pie rovota. Oire ra voretataru rovopa kue oavisii vatesa.

25 ✡ “Vosa iravu visii tovosa aueparokortua-ia, oire uva uvuipatai ra ikauvira reratapo ora agiagi rovota. Teapi rera visiivaavaro reo rovirieipato vavaearo-ia visii tovosa.

✡ 5:9: Ro 8:14 ✡ 5:12: Je 5:10 ✡ 5:14: Fl 2:15 ✡ 5:16: 1 Pi 2:12 ✡ 5:17: Ro 3:31 ✡ 5:19: Je2:10 ✡ 5:21: Eks 20:13 ✡ 5:22: Je 2:20 ✡ 5:25: Pro 25:8

MATYU 5:26 7 MATYU 5:45Oa iava visii vaterevere polis irarapa. Oireevoea visii tovoive tuukepa kepa-ia. 26 Visiitavipaavoi oiraopavira oiso, Vosa vaovisii vaaro voria vo osa tuukepa kepa-ia toupata. Ra viapau va rutu opesipieta ropa reo rovirieipato, ra viapau oisotuukepa kepa iava kosi uvirota.

Otopa Pitupituaro Iava27 ✡ “Visii vao vo reo uvutavora oa

oiso purapapeira, ‘Opeita ora oupa oaesi vuripiepasi.’ 28 ✡ Ari ita, oiraopavira oisovisii tavipaavoi, Vosa iravu iriavu kekereveriakova, ra rerare sopaua ora sitape oiravagaragarakooro. Oire ra va raga rerapa vovovou purave oirare o riakova. Uva va-aeva oa-ia reo goru gasire vao ora oupa taisivaaro.

29 “Vosa ro oirapapato osireito vii kovepiereve vuria iare, oire rera tateri rera-ia vikisa.Vearopai vosa orekerovu vova varaua ope-sipe. Ra viapau oiso ita vii iava varaua oararutu vikiive vore tuitui kasi vao oa viapaurokopaive. 30 Ora vosa oirapapa vavae viikove pieive vore vuria, oire vo vavae tokoriva-ia vikisa. Vearopai vosa orekerovu vovavaraua oara opesipe, ra viapau oiso vii iavavaraua oara rutu vikiive vore tuitui kasivao oa viapau rokopaive.

Ora Oupa Vo Pitupituaro Kavuaro Iava(Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18)

31 ✡ “Tuariri vo reo karekeepa oiso, ‘Vosairavu oirato iriavu kavureve riakova, oire oiravatereve oavu pepa vao oa-ia reo goru iavaoreovu toupaive, oiso ra viapau oira ourevevorevira.’ 32 Ari ita, visii tavipaa oiso, Vosaro ira riakovaaro kavureve o iria viapauotopa pitupitu purapaeve, eera-a ira ri-akova oaro takau pierevoi reo goru-ia vaoora oupa. Oire ra iravu oueve. Osa iavarera tapo ita reo goru gasirevoi ora oupa.

Reo Ovoi Vo Pitupituaro Iava33 ✡ “Oire oavu reoa vao oa ouiva aao irara

oavisii tuariri oa iava va uvutavora. Oa oisopurapai, ‘Opeita vii vaaro reo ovoi puteri. Arivarao purari rutu oarare reo ovoi purarivoraTuraropa vara purasa.’ 34✡ Ari ita, visii taviiraopaa oiraopavira oiso, Opeita viara-iavaisi ragapata reo ovoi purapaoro. Viapaurutu uvuipatai ra vuvuiua vaisi ragapataoreorovu goru pie ragapaoro. Eake iava?

Uvare paupa tugoropa Pauto vaaro auevuvuiua. 35✡ Ora opeita rasitoa tapo vaisiragapata vo oreorovu goru pie ragapaoro.Oavu eva garea paupa oaro Pauto vo rasitouva tasipareveira. Ora viapau uvuipataira Jerusalem-ia vaisi ragapata vo oreorovugoru pie ragapaoro. Uvare rei-a urui Tu-raro vo uruiaro. 36 Ora opeita ora visiikukuearaaro-ia rei piepata oreorovu oravisii vo rugooaro-ia. Aue iava uvare viapaurutu uvuipatai ra kukue iava oavu oruapopote pieta, eke voua rupa pieta. Viapaurutu. 37 O ita, uvuipatai oiso purapasa, Iuita! ora Viapau rutu! Ari vosa ovaisivuoutavere ita uvavuva va siguvasa va vao Iuora Viapau, ra oiso purape, Seten vaaro.

Ora Tuutuukopa Pitupitu Iava(Luk 6:29-30)

38 ✡ “Ari ita, visii vo reo uvutavora oreoatuariri karekeepa oiso, ‘Vosa iravu vii osireiarovuri piereve, oire vii ita rera osireiaro vuripieri. Ari vosa iravu vii reuriaro vuri piereve,oire ita vii ita rera reuriaro vuri pieri.’ 39 ✡Ari ita, oiraopavira visii tavipaavoi oiso,Opeita voearova ora tuutuukopata oeavisii-ia vuria pura rovopaive. Vosa iravuvisii tautauaraaro tapareve, oire rerapa itaovaratavu poreta aia. 40Ari vosa iravu visiitovo vovouparo kortua-ia, ra visii reraarooureve siglis, oire vo popota rutu vatetaora kuvupato. 41 Ari vosa irouto rirotovisii kae piereve orekevu-ia, oiso ra kataivuuta-ia va kaepaoro vokata. Oire reratavita oiso, Erao vuuta-ia viipa va kaepaio.42 ✡ Ari vosa ro ira visii arepareve oreke-vure, oire rera vateta. Ora vosa ro ira visiiruvara-ia ou ragasa aueparo, opeita rerareisivapata.

Keripa Irara Tapo Ora Agiagipasa(Luk 6:27-28, 32-36)

43 ✡ “Ari ita, vo reo uvutavora oa tuaririkarekeepa oiso, ‘Vii vao voeaopa siraopau oravii vate iraraaro. Oire ra voeao raga tapoora kasipupau oea viiva ora keripaave.’ 44 ✡Ari visii oiso tavipaa, Katai vovou purap-ata voeaopa siraopaoro oearoa visiiva orakeripaave. Oire Pautoa iare variripata ravoea tauvapareve voeao oea visiire vurivovoupaave. 45 Eisi osa iava oiso uvuipataioiso kareketa, Aite ovii iraraaro visii ro ira

✡ 5:27: Eks 20:14 ✡ 5:28: Pro 6:25 ✡ 5:31: Diu 24:1-4 ✡ 5:33: Lev 19:12 ✡ 5:34: Je 5:12✡ 5:35: Ais 66:1 ✡ 5:38: Eks 21:24 ✡ 5:39: Pro 24:29 ✡ 5:42: Diu 15:8 ✡ 5:43: Lev 19:18✡ 5:44: 1 Ko 4:12

MATYU 5:46 8 MATYU 6:18

vuvuiua-ia toupareveira oirara rutupa sir-aopaoro. Oiso osa ravireo kae piepareveiravoeaopa vuri irara ora vearo irara. Ora auetapo kokeva kove piepareveira voeaopatorevoko irara ora voeaopa tapo riro vaku-vaku irara. 46Vosa voeao ragapa siraopataoea visii tapo ora agiagipaaveira, ra eakevori outa rera ruvara-ia Pauto va iava vao?Easi voeao vuri irara takis oupa irara oeavai pasi viapau oisi vai piepaiveira tapooiso, raa? 47 Ari vosa vate irara oavisiiraga tapo ora reopata, ra va iava rei vaisioutaverea, raa? Viapau. Uvare voeaorupa vovou irara tapo oisi piepaiveira oiso.48 ✡ Oisi vo vovouo purapataveira osavo vovouo purapareveira Aite oavisii rovuvuiua-ia touto torevoko vovoutoa rutu.

6Oearovivu Tauvapasa

1 “Oire visii vao-ia vatatopo iraopata. Teapitaavoko ragapata oearovu osireiaro-ia visiivaraaro purapaoro vearo pitupituro. Vosa oisipiepatavere, ra viapau voria vai oavisii outa voAite oavisii ruvara-ia vo vuvuiua-ia.

2✡ “Vosa apota irarapa orekerovu vatepatavoea tauvapasa, ra opeita va kareke piepataoirara rutu osireiaro-ia. Uva va-a eva osavoearo toupaiveira riro kuuvu irara oearoa oisovarao-ia utavepaaveira vo Reo Taisi UvupaKepa aue Sinagog vo raivara sirova ora voeavaisiaro rei piepaoro. Uva oisi-a eisi osaoiraopavira rutu visii tavipaa oiso, Voea-aevoea riro kuuvu irara oea voria oaive ou ovoi-ivora ora voea vaaro. 3 Oire vosa apotairara tauvapata, ra viapau oiso voearo tavi-tavipata va iava vate irara oavisii vao iavaoa purapata voeapa vatauvira. 4 ✡ Oa-ia taraipa Aite oavisii osa eisi vara purap-atavoi rera osireiaro-ia. Oa iava va-ia voriaoutavere Pauto ruvara-ia.

Variripa Pitupitu Iava(Luk 11:2-4)

5 “Oire vosa visii oiso variria purapata, raviapau oiso va purapata osa voeao riro kuuvuirara. Oearoa tore ruipapaaveira, ra variri-paave vo Sinagog Keparo sovara-ia. Ora voraivara sirova, oiso ra voea kekepaive. Uvaoiraopavira rutu visii tavi iraopaa oiso, Voeaevoea riro ratarataa vovou irara oea voriaoaive ou ovoiivora vo osa oirara raga rei vaisipieivora. 6 ✡ Oire vosa variri vovoupata,

ra tugiaravi iare koatapata rataoara tupa-paoro voa variripasa Aite oavisii iare. Iravo toupareveira vatau urui. Eera Aite oav-isii ira visii-ia taraiparoveira osa vatauviravariripata. Oa iava vara-ia voriaro outaverea.

7✡ “Ora vosa variripata, opeita riroara rutupurapata reo akukuro oiso rutu osa voeao rupavovou irara. Oea oiso rugoopaai ra riro reoreorovai rutu purapaive ra Pauto voea uvupareve.8Opeita voeao vo pitupituroaro sirova utu-pata. Pauto Aite orekerovu rutu-ia taraipavarao oarapa ruipapataveira. Varao oara-ia viapau rera arepata oara-ia taraiparoi.

9✡ “Visii uvuipatai ra oiso variripata,Igei Aitearo eisi toupari vuvuiua-ia, vii

vaisiaropa avivikepaiei vii vaisiaro kaepiepaoro rutu.

10 Vii vo Saraaro urio pieri. Vii vo vovouaropuraive eisi vuvuiua, oiso osa raga igeiuvui iraopaiei ra va sirova utuio vorasito.

11 Vo vokio igei vateri aioa vao vo vokio iare.12 Igei varaaro vuri vovouro verari, vo

rara oeavu iava oaravu vuriaravera rovopaio voeao oea igei vuripiepaiveira.

13 ✡ Opeita igei tovopari kokara-ia. Varaasavira igei vatatopo piepari kokarap-atoapa tugarato Seten.

14 “Oire uvuta. Vosa oearovivu iava vurivovouro vera rovopataveira varao oara pura-paiveira visii-ia, osa iava Aite oavisii visii iavavuri vovouro oavisii verapareve. 15 Ari vosaviapau oisi eisi piepata, ra ita viapau Aiteoavisii visii iava vuri vovouro verapareve.

Aio Kavupa Pitupitu Iava16 ✡ “Oire vosa aio kavupata rugooara oav-

isii vatepasa Pautoa-pa, ra opeita ora sirakoisipiepata oiso osa voearo riro kuuvu irara. Aiokavupaoro ora sirao keke piepaaveira, oisorera va iava taraipaave oirara oiso, Eari aiokavupai. Uva oiraopavira rutu visii tavipaaoiso, Oea-a evoea riro ratarataa vovou iraraoea voria oaive ou ovoiivora, vo osa oirara ragarei vaisi pieivora. 17 Ari vosa aio kavu-pata rugoo vatepaoro rerapa. Oire ko-rovo tovo rovopata vo ora visii kukuearo-ia, ora puaura oavisii tapo sisu rovopata.18 Oire eva-a oa iava oearovu viapau oisotaraipaavere oiso, Voeao aio kavupai. Ariita, Aite oavisii raga vara-ia taraiparovere.Eera Aite ira visii-ia taraiparoveira osa

✡ 5:48: Lev 19:2; Je 1:4 ✡ 6:2: Ro 12:8 ✡ 6:4: Kl 3:23-24 ✡ 6:6: 2 Kin 4:33 ✡ 6:7: Ekl 5:2✡ 6:9: Jo 17:6 ✡ 6:13: 2 Te 3:3 ✡ 6:16: Ais 58:5

MATYU 6:19 9 MATYU 6:34vatauvira aio kavupata. Oa iava vara-iavoria outavere rera ruvara-ia.

Vearopara Gurupa Pitupitu Iava(Luk 12:33-34)

19 ✡ “Visii vao viapau oiso uvuipataira vearopara gurupata vo-ia vo rasio-ia.Ari ita, vo rasio-ia atarike kare orekerovuvuri piepaiveira ora aue asikauru. Uva auetapo kavirupa irara kovokovoara kasuraaratokopaiveira orekerovu kavirupasa. 20 ✡Ari vosa vearopara gurupata vo Pautovo uruiaro sovara-ia, uvare voa viapauatarike kare toupaiveira, ora viapauvarao asikauruara, ora viapau voeaokavirupa irara oea kasuraara tokopaiveiraorekerovu kavirupasa. 21 Oire vo uvavearopara oavisii toupaiverea, vo-a vo uvavisii varaaro rutu rugorugooara oavisiitoupaiveira varaore rugoopasa vearopara.

Osireito-a Aviaviaro Varaua(Luk 11:34-36)

22 ✡ “Oiso-ia osireitoarei-a aoa auepasopaua. Vosa osireiara oavisii roroioara, oiresopaura oavisii rutu tapo roroiovira aviaviviratoupaive. 23 Ari vosa osireiara oavisiivuriara, oire oisi raga ita sopaura oavisiirupavira toupaive. Eisi osa raga ita oisovosa vo aviavio visii sopaaro-ia rupaviratoupaive, oire ra voava rirope rutu vo rupavearo vovou rakusa.

Vaiterei Iava Tokipatoarei, Uva Irai Via-pauUvuiparoi RaVaiterei RoaropaKovopareve

(Luk 16:13)24 “Viapau irai uvuiparoi ra aitereipa kovo

tokipatoarei vai kovopareve. Ra ita iravurevuri vovoupaoro iravu ragapa vearovira kovo-pareve vo iravupa reasipaoro. Oire visii vao-ia viapau rutu uvuipatai oiso ra kasi pievirarugoopata vaiterei rutu vo kovoreiarore oiso-ia,Pauto vo kovoaro-a vao, ari monito vo kovoaro-a vao.

Pautoa-ia Rugorugoopasa Rutu Rera-iaRaripaoro

(Luk 12:22-31)25 ✡ “Eisi osa iava oiso visii tavipaavoi,

Opeita rirovira rugorugoopata vo ora visiivaraarore aue aioara ora uukoara oavisii varaooara visiipa vearo tou vatepaiveira. Ora varaovaroara varaura oavisii oritopasa. Eake-avao rovopa rutu, tootooa eke aioa vore va-raua? Ora eake-a vao rovopa rutu, varaua

eke varoa varaua oritopasa? 26 ✡ Oire uvakokio kare kekepataveira oea viapau oisokukara paupaiveira. Ora viapau oiso aiogurupaiveira, ra vo tovopaive aio gurupakeparo-ia. Ari ita, Aite oavisii ro vovavuvuiua-ia voea aio piepareveira. Easi pasiAite vo tokiaro visiipa kokio kare vaaro-iaputepaiveira vaopa oa vatepareveira visi-ipa? 27 ✡ Oire iroutoa vaiei visii iava irauvuiparoi ra ivaara vai sigusiguvareve orarera vo tootooaro uvuioro, vo rara rirovirarutu rugorugooparo ora rera tootooarore?

28 “Visii vao eakere tuuparare rirovirarutu rugorugoopataveira? Vearovira rutu ru-goopata auere kokookoara oara ratau tou ra-gapaiveira. Ari ita, viapau oiso ora varapakasivaripapeira ora tuupara vaire taraapaoro.29 Ari ita, visii tavipaa aue iava KingSolomon riro orekerovu rutu-ia pituto iraora rera raga ora oritoroepa. Uva vi-apau oiso vearo oritoa vaiaro rera oa-iaro oiso osa vao-ia vearoa rutu kokookoa.30 Iu, isiso kouro toupai varuparo. Oireuva vokipavira vo kouro tateivere varavikisa tuitui kasi-ia. Uva vara evara ok-ouroa oritopareveira Pauto. Oire uva apeisi-a? Uva viapau uvuiparoi Pauto ra oisivisii tapo oritopareve? Ari ita oiraopavira,viapau oiso uvuivira rutu raripatai rera-ia! 31 Eisi ra opeita rirovira rugoru-goopata oiso, Eake vai aiopere, o eake vai-a ukaioviovere, o eakero vai-a ora tuu-paviovere? 32 [Ari ita, rupa vovou iraraoisi eisi rugorugoopaaveira varare varao.]Oara rutu-ia taraiparoveira Aite oavisiiro vova vuvuiua varao oarapa ruipap-ataveira. 33 Oire vearovira rutu rugoru-goopata, ra vo rugoo-ia tagau rovopataPauto vo Saraarore rugoo rovopasa orarera vo ruipaarore tapo. Ra va iavaPauto visii-ia osireoparoverea. Oiso-ia osaiava viapau uvuipatai ra rera vo tokiaropaapotavira toupataverea. 34 Eisi osa iavavisii viapau uvuipatai ra vo vokiore ru-gorugoopata vokipavira. Ovokia-ia tavakauvuivira toupai. Teapi vo vokio iava votavakao takuvupata vo vokio iavapa oravokipavira.

7Oearovu Vo Rugorugooroaro Rovirieipa

Pitupitu Iava(Luk 6:37-38, 41-42)

✡ 6:19: Pro 23:4 ✡ 6:20: 1 Ti 6:19; 1 Pi 1:4 ✡ 6:22: Mk 7:22 ✡ 6:25: Sam 55:22 ✡ 6:26: Jop 38:41✡ 6:27: Sam 39:5 ✡ 7:1: Ro 2:1, 14:10

MATYU 7:1 10 MATYU 7:23

1✡ “Opeita oirara togapata ikauvira reoara-ia. Uva va-a eva osa Pauto visii tapo ikau-vira togareverea visii rovirieioro. 2 Uvavo pitupitu-a vao oa purapataveira oearovu-ia oirara voea toga ragapaoro reoara-ia oravoea rovirieipaoro, evo pitupitu purarevereaPauto visii rovirieioro. Vao oa purapataveiraoirara-ia voea rovirieipaoro, uva va-a eva oakareke piereverea Pauto visiipa. 3 Eakerekoroto kekepaoro rera sisiropari eera araokoaraosireiaro-ia? E viapau ora vii osireiaro-ia evokeposire rugoo rovo asapau? 4 Keposiua-aevoua vii osireiaro-ia. Uva apeisi ragavirauvuipau ra araokoara taviri oiso, Araoko, oisoruipaparai ra koroto veraa eera vii osireiaro-ia? 5 Uva vii-a eva riro kuuvuto. Viigoa ora viiiava evo keposi vera rovori oa vii osireiaro tu-papai. Oa iava utupavira araokoara osireiaro-ia vuravurarivere vearovira ra koro verau.

6✡ “Oire opeita orekerovu vatepata kaakaukarepa varao iava oara tugoropapeira. Vosaoisi voeapa vara iava piepata, oa iava visiisirova utuavere visii aiosa. Opeita vearoparatapo varao aasiara vikipata koie karepa. Teapivara-ia tasiasipaive vara uverepaoro ora vokare tasiaro-ia.

Oirato Uvuiparoi Ra Kasivarivira Variri-paro

(Luk 11:9-13)7 “Areri variria-ia, ra viipa vatereve oa

arepari. Ora taraari, ra va kekeri. Ora rataoatotori, ra viipa karureve Pauto. 8 ✡ Voearutu voeao oea Pautoa-pa variripaave oeaorekerovu oupaive. Ora ro ira orekerovuretaraapareve, ira vara kekepareve. Ora roira rataoa totoreve, irapa karureve Pauto.

9 “Vosa oviitoa vaiaro irai aitetoa vai visiiiava, ra irai arepareve oiso purapaoro, Aite,opoa vai ragaipa. Oire ra aveke vai vatereve?10 Ora vosa aiteto ruvara-ia atari arero, rarerapa vuriva vai rakoru vai vatereve, raa?11 Eisi osa toupai oiso, Vosa visii vuri iraraoaravu vearopara vatevateara vatepataovii kakaero oavisiipa, uva va-a eva oaiava ro vearotoa rutu Pauto orekerovuvearopara rutu vateparevere pute pieviravoeapa oea rerare variripaaveira.

12 ✡ “Ovovourovu rutupa ruipapata oiso ravara purapaive oirara visiipa. Oire vo vovouroraga pura rovopata voeapa, uvare va-a vaoReo Taisi rutu vituaro ora vao profet irara vosiposipoaro vituaro.

Gare Rataovi Tootoopa(Luk 13:24)

13 “Visii vao-ia koatapatai gare rataoavi-ia. Ari vao raiva vore opesipa tapi riroa rutuora riro paraka. Oa sirova utupaaveira riroirara oirara. 14 Ari vao raiva oa riaaropipigovira toupaiveira vavagisia rutu voreTootoopa ratao-ia. Oire uva kataipa iraraviraga va vao pipigo raiva gaeiverea pasi voakoatasa.

Visii Vao Ora Vatatopo Iraopata ProfetIrarapa Voeao Riro Kuuvu Irara

(Luk 6:43-44, 13:25-27)15 ✡ “Oire voeaopa vatatopopata riro ku-

uvu irara profet irara. Oea visii iare uri-opaavere sipsip rakariro-ia ora kuvupaoro visiikeasa oiso, Vearo pitupitu igei vaaro. Uvaoiraopavira rutu vara sovara-ia oiso rututoupaivere osa vavarai kare kaakau kare vokareo vuri kare. 16 ✡ Uva voea eveipata-vere varao iava voea vo kueroaro. Ari ita,viapau uvuipatai ra vearoara vai oupataaioara vai vo evaro iava rokarokapa ovaro.17 Eisi osa raga vearo ova aio kuero pu-rapaiveira vearopara, ora vao oava vurikuero purapaiveira vuri ova. 18 Oire vaovearo ova oa viapau uvuipai ra vuri kue vaipurave. Ora vosa vao vuri ova oa viapauuvuipai ra vearo kue vai purave. 19 ✡Oeva toeivere va-ia vikisa tuitui kasi-ia.20 Uva voea eveipatavere varao iava voeavo kueroaro, ra vara iava oiso taraipatavoea-ia, Riro kuuvu irara voeao-ia profetirara.

Viapau Vii-ia Taraiparai21✡ “Visii rutu vao-ia oirara viapau ra oiso

rugorugoopata, Oirara rutu ragai vaisipaorokeerapaaveira oiso, Turaro, Turaro, oisore rakoataave Pauto vo Saraaro-ia. Viapau rutu.Ari voeao raga oea ragai Aitearo vo ruipaarosirova utupaaveira ro vo vuvuiua, oea ragarera vo Saraaro-ia koataaverea. 22 Ari ita,riro irara rutu vo vokio-ia vao oa uri-operea utupaua ragaire oiso puraaverea,Turaro, Turaro. Igei-a vao igoa vii vaisiarosovara-ia Pauto vo reoaro vatepaioveira.Ora oearovu tapo iava vuri tugararo kosipiepaioveira vii vaisiaro raga-ia, uvare rirogorutoa vii. Ora oaravu rutu ravoto kovorooara tapo purapaioveira. 23 ✡ Oire uvavo voki-a eva oa-ia voea taviaverea oiso,

✡ 7:6: Pro 9:7-8 ✡ 7:8: Jer 29:12-13 ✡ 7:12: Ro 13:8-10 ✡ 7:15: Jer 23:16; Re 16:13 ✡ 7:16: Je3:12 ✡ 7:19: Jo 15:2, 6 ✡ 7:21: Hos 8:2; Ro 2:13 ✡ 7:23: Sam 6:8

MATYU 7:24 11 MATYU 8:13Viapau visii-ia taraiparai. Voreta ragairuvara iava. Visii-a riro vuri pitupituropurapa irara.

Vaitereo Iava Kepa Paupatoarei(Luk 6:47-49)

24 ✡ “Ro ira ragai vo reoaro uvureve ra vasirova uturo, eera-a ira oiso touparevere, Ira-ia vearo rugorugoo toupai. Oa iava kepa oaropaureva avekeara ivara-ia. 25 Ra vosa kokevakoveopa, ora vosa pirutupe aue uuko, oravosa kiuvu vusireve goruava, oire vararutu goruaro evara vo kepa-ia ora iupe, raviapau oiso kovepe. Aue iava uvare simenvotopaoi avekeara-ia vo rasito sovara-ia.26 Ari vosa ro ira ragai vo reoaro viapauuvureve, ora viapau va sirova uturo, iraoiso toupare, Rera-a eera kokoropato. Irakepa oaro paureva rogara raga ivara-ia.27Uva kokeva urioopa koveoro. Uuko ovirotapo pirutuepa, ora kiuvu tapo vusirevagoruava, oire vara rutu evara goruaro vokepa gugiugiva. Oa iava kove ovoiepa vuriovoioro.”

Pauto Vo Goruaro Iava OisoaSiposipopareve

28 ✡ Oire uva Jisas vo siposipo opesipierevoiva, riro irara rutu oirara tavetaveiraopaiva vo reo-ia vao rera vaaro. 29 Eakeiava? Uvare viapau oiso voeapa siposi-poreva osa voeao tarai irara vao-ia ReoTaisi. Ari oiso rutu toupai, Goruava voeapasiposiporeva.

8Oirato Porete Piereva Jisas Ira-ia Oisoa

Lepra Upia Toupaive(Mak 1:40-44; Luk 5:12-14)

1 Oire uva pukui iava vararoepa, oa iavariro irara rutu rera sirova utuaepa. 2 Uvairavu ira-ia oisoa lepra upia toupaive Jisasiare tutuu piereva. Oa iava kotupiuareirekuoro takuro viropa rera ruvara-ia oisopuraoro, “Turaro. Vosa ruipapau, ra ragaiporete pieri.” 3 Uva Jisas rera-ia vavaeataku pieoro oiso puraroepa, “Oiso ruipa-parai, ra sisigarueu.” Osa-a eisi osa iavalepra upia opesi ovoiepa. Oa iava sisi-garueroepa. 4 ✡ Uva Jisas rera tavirevaoiso, “Vearovira rutu ora vatatopo iraopauei.Opeita irai taviparivere. Viapau. Ari varauaoara karekesa avapau pris irarapa. Ra tauoavai purari oiso osaMoses tuariri puraroepa. Oa

iava oirara rutu taraiavere oiso, Upia rutu viiiava opesiepa.”

Rom Amiaro Reitoaaro Kovopatoaaro IraPorete Piereva Jisas

(Luk 7:1-10)5Vo Jisas Kapaneam urui-ia koataroepa.

Uva iravu ami viurupa irara katai vovoto(100) oirara reitoaaro urioroepa rera goru-vira rutu aresa. 6 “Turaro. Ragai reraarokovopato upiaparoi. Uva reraei kepa-ia.Ira iava keruara rutu kopiiepa aue-ia kerauupia.” 7 Uva Jisas rera tavireva oiso, “Iraporete piesa urioravere rara.” 8 ✡ Oireuva rera ro viurupa irara reitoaaro rera voreoaro pukooro oiso puraroepa, “Turaro.Viapau oiso vearoto-a ragai ra ragai vokepaaro-ia ora kiuu. Ari oiso raga ruipa-parai ra vo raga touoro rerare reoreou osaporetero. 9 Ari ita, ragai tapo ro reroarovitoupaavoi ira reesiiva kepten rutu ra-gai tokipasa. Uva ragai raga oearovuvatoupaavoi viurupa irara katai vovoto (100),oea ragai reroarovi ita toupai. Oire uvaoiso-ia vosa irai arua voea iava oiso, Avau,ra avaro. Oire ita, iraire keerara oiso,Uriou, ra urioro. Ra ita kovopatoa oaaragai reraaro tavia oiso, Vao purari, oireoai purareve.” Oiso puraroepa ami re-itoaaro. Uva evo reo oa kosi pieva Jisasvo goruaro. 10 Oire uva Jisas varao rutuuvureva rera ruvara-ia. Oa iava rirovirarutu vara-ia rugorugoo iraoparoepa. Uvavoeao tavireva oea rera sirova utupaaepaoiso, “Oiraopavira rutu visii tavipaavoi oiso-ia, Viapau oiso irai kekeavora Isrel-ia oiso osaro-ia amipa irarapa irapato ira-ia oirao pievovou toupai.

11 ✡ “Oire vo reore rugoopatai oiso, Riroirara oirara oisova uriopaavere uvarovu ru-tuva vo uvava ravireo kaeparo viroveira oravova uva rokopareveira. Vo uva aueva Ebra-ham pauaverea aioa-ia ora Aisak ora Jekopvo vuvuiua Pauto vo Saraaro-ia. 12 Ari ita,oirara rutu voeao Jiu-pa irara rera voeaarooea reesireva ora rerapa, oea iava oeavu kosipiereverea vore rupa tapi voea siguoro orarera vo tokiaro sovara iava. Oea vuriviragaupaiverea ora voea reuriaro kuripaoro oravoeapa siraopaoro.”

13 Oire uva Jisas viurupa irara reitoaarotavireva oiso, “Kareu vaviopavira. Vii vaaro

✡ 7:24: Je 1:22-25 ✡ 7:28: Mk 1:22, 6:2; Jo 7:46 ✡ 8:4: Lev 14:3-4, 10 ✡ 8:8: Sam 107:20 ✡ 8:11:Mal 1:11

MATYU 8:14 12 MATYU 8:34oirao pie vovou oa oiraopavira karekepere vi-ipa.” Oa iava vo vuuta raga-ia eva poreteovoiroepa rera kovopatoaaro.

Pita Aigevaaro Iria Porete Piereva Jisas(Mak 1:29-31; Luk 4:38-39)

14✡ Jisas koataroepa Pita vo kepaaro-ia.Voa Pita aigevaaro kekereva osa voa kukueupia iava urua-ia gerevira toupaeva. 15 Oaiava oira vavaearo-ia pitureva. Oire uvakukue upia oira kavu ovoiva. Oa iava voavaporete ovoioro Jisas-pa aioara vatatopoovoieva.

Jisas Oirara Rutu Ora Riakora PoretePiepareva

(Mak 1:32-34; Luk 4:40-41)16 Uva ovaiaro riro irara rutu oirara

ora riakora sipopaiva rera iare Jisasvoearo oearoa-ia oisoa vuri tugararorutu toupaive. Oa iava voa voearereoreoparoepa tugara voea sigupaorovoeao vuri tugararo rutu. Uva voea rutuupiapa irara vorevira poretepaaepa. 17 ✡Uva oisi-a eisi osa vara purapareva vo reooirao piepaoro oa purareva Pauto Aisaiagisipoaro-ia ro profetato oiso puraoro,‘Eera ira upiara rutu vo vavataaro

kaereverea vara verapaoro vigeiiava.’

Voeao Oea Jisas Sirova Utusa Ruipa Raga-paave

(Luk 9:57-60)18 Jisas riro irara oirara kekereva oea ora

guruaepa rera kovokovopaoro. Oa iava orarera voeaaro disaipel tavireva oiso, “Vovaiviropaviei vavo varata iare.” 19 Oire uvairavu riro taraito Reo Taisi-ia urioroepaoiso rerare purasa, “Tisato. Vosa ragaiparuipapau, oire ra vegei rutu avave vouruiro iare uvaroare avapau.” 20Uva Jisasrerare ora rera iavirava oiso puraroepa,“Ari ita, Akau kare vo tavukiroaro toupaiuusipa tavukiro rasiuaaro, ora kokio kare oeavo epitaroaro toupai. Ari ropa Oirato Ovi-itoaaro Ro Ropoto viapau oiso tavukia vaieirerapa kukuearo vasepasa.” 21Oa iava iravudisaipelto Jisas tavipareva oiso, “Ragai avarovoparai aite tova rovosa, eke?” 22 ✡ Oaiava Jisas oiso rerare puraroepa, “Eagara,voeaope kopii rugoo irara, oea raga ora tova-paavere osa ragai sirova utuu.”

Jisas Riroto Kiuvu Rite Piereva(Mak 4:36-41; Luk 8:22-25)

23 Jisas uvua sovara-ia koataroepa. Oaiava disaipel irara rera sirova utuaepa voa.24 Oire rirova purepava kiuvuva toko rovuivara-ia urioopa. Oa iava rirovira rutuuvuoa petopetopaiva toru kouro osa voaJisas uusiparoepa. 25 Oire uva va-a vao oaiava disaipel urioaepa rera tore piesa oisopuraoro, “Turaro. Igei tauvari! Easi ope-sipaviei.” 26✡ Uva voeare oiso puraroepa,“E apeisi iava uriripatai? Easi gare visivi ragararipatai ragai-ia.” Uva voava toreroepapurepava kiuvuva rakote pie ovoisa orauuko ovi vara ruture reooro. 27Oa iava oravoea raga va-ia tavetavepaoro oiso ora re-opaaepa, “Avoeao, eaketo-a irao ro oiratoira gisipoaro uvu ovoivoi vo vatakore ki-uvu ora uuko ovi?”

Oiratoarei Iava Aiterea Iava Vuri Tu-gararo Verareva Jisas

(Mak 5:1-17; Luk 8:26-37)28 Jisas ovaratavu iava toko rovu-ia

pouro viropa vo Gadara vase vaaro. Oireuva voa aitereivu oiratoarei rerava aivaro-siva raivaaro aiterea-ia oisoa vuri tu-gararo toupaive. Oa iava vavaraisiepa tovauruiro-ia uusipaoro. Uva eisi osa iavaoisoa oirara ora riakora vo raiva vao via-pau oisoa gaepaive vaiterei asavira. 29 ✡Uva rirovira rutu oivepaoro vaiterei iavakeerapaaepa oiso purapaoro, “Vii PautoOviitoaaro! Apeisi vai igei piesa uriouei?Vuuta igei vaaro tugura asavira toupaivoiovusa igei rirovira upia piesa vagevagevirauriouei.” 30 Ovusa oavu koie ragui tauaivitoupaiva aiopaoro. 31 Uva voea voeaovuri tugararo goruvira rutu Jisas arepaivaoiso purapaoro, “Vosa igei kosi piepari, ravavore igei sipori koie ragui sovara-ia.”

32 Uva va-a vao oa iava voea tavirevaoiso, “Avata!” Uva vaiterei kavuorokoie ragui-ia koatasa avaaepa. Uva voavavo ragui riro varivarivira rutu ikauorovaraaepa oavu-ia ora vikisa vagapa tokorovu sovara-ia. Oa iava voa gisiaepa kopiiovoioro.

33Uva koie tokipa irara toriiva riro urui-ia kare uvirosa. Uva voa toupaoro voeapasiposipopaiva varao iava oara rutu kare-keepa vaiterei-ia tapo aiterea-ia oisoa vuritugararo toupaive. 34 ✡ Oire uva oirararutu voeao vo uruia iava Jisas-va aivarosa

✡ 8:14: 1 Ko 9:5 ✡ 8:17: Ais 53:4 ✡ 8:22: Jo 1:43, 21:19 ✡ 8:26: Sam 65:7, 89:9 ✡ 8:29: Het 11:12;2 Sml 16:10 ✡ 8:34: Ap 16:39

MATYU 9:1 13 MATYU 9:17avaaepa. Oa iava rera kekeoro rerare oisopuraaepa, “Vova igei vo rasiaro iava avauuvai ragare.”

9Jisas Iravu Oirato Porete Piereva Ira-ia

Oisoa Kerau Upia Toupaive(Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1 Jisas uvuoa sovara-ia koataroepaovaratavu iare voresa voa vo toko rovu-ia. Uva voava vorevira karero viropa vorerera vo uruiaro torevokoaro-ia. 2 ✡ Uvairavu upiapato kaepaoro urioaepa reraiare ira iava keruara rutu kopiiepa. Oireuva Jisas rera vurareva peperava uru ivara-ia osa voa gerevira toupareva. Oa iavavoea varaaro eveioro rari vovouro oisopuraroepa rerare, “Sopaua oara kavepe viire.Vuria oara vera ovoiavoi vii iava.”

3 Evo reo uvupaoro voeao tarai iraraaue-ia Reo Taisi oiso rugorugoopaaepa,Easi ro Pauto toviparevoi.

4 ✡ Ari ita, vo ovusa Jisas voea varaaro-ia tarairoepa rugorugooara. Oa iava oisopuraroepa voeare, “Eakere eisi ora visiivovouroaro ragaire vurivira rugorugoopatai?5Ari aa vo reo irao-a oa avekatapai rutu ra-gaipa, ra va-ia oiso purara, Vuria oara veraovoiavoi vii iava, eke oiso purara, Toreu ravokari? 6Oa-a vao-ia oa purapaavoi visiiparo vearo pieoro. Oire va kekepaoro oisopurapata ragai iavirava, Oirato OviitoaaroRo Ropoto vo goruaro vao-ia oiraopa. Oa-avao uvuipai vuriara rutu verapasa oirara iavavoeao rasitoa-ia tou irara.” Oire uva va-avao oa iava rerare upiapato oiso puraroepaJisas, “Toreu, ra uruara kaepaoro kareu viivo kepaaro iare.” 7 Uva oisi-a eisi osaiava avaroepa tore ovoioro rera vo kepaaroiare. 8✡ Oa iava oirara rutu va vao kekeorova-ia tavetave iraopaiva. Uva taraipaaepaoiso, Pauto vo goruaro iava vo karopo vao-ia oa vatereva oirarapa. Oa iava Pautovaisiaro kae pieiva.

Vo Jisas Matyu-re Keeraroepa(Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)

9 Jisas vokapaoro iravu kekereva osapauparoepamoni oupa kepa-ia gavman vokepaaro. Rera vaisiaro Matyu. Oa iavavoa rerare oiso puraroepa, “Matyu, ragaisirova utuu.” Uva rera sirova utu ovoisatoreroepa.

10 Oire uva kepa-ia toupareva voaaiooro. Uva voa riro irara rutu takis oupairara ora riro irara vuri irara oearea ruturera tapo aiosa urioaepa. Oa iava voeatapo aiopareva ora rera voeaaro disaipel.11✡ Oire uva Farisi va vao kekeiva. Oa iavadisaipelre oiso puraaepa, “Uva apeisi visiireraaro tuvetuvepato voea tapo takis oupairara ora voeao vuri vovou irara aiopare?”

12 Uva Jisas vo reo uvuoro oiso pu-raroepa, “Voeao upia asa irara viapau oisora avapaave ruvarupatoa iare. Viapau. Arivoeao raga oea-ia upiara toupaive, oea ragauvuipaai rera iare avapaave ruvarupato. 13✡Visii vao-ia taraia ousa avata vo reoporearo-ia, oreoa Tugoropa Vuku sovara-ia toupaiveira oiso, ‘Vaopa reasiparai tauopurapa pitupitu. Ragoa vaopa ruipaparaitauva vatepa pitupitu.’ Oire viapau oisovoeaore keerasa urioraera torevoko vovouirara. Viapau. Ari voeaore keerasa urio-raera rupa vovou irara vuri irara, oiso raora voea varaaro iava vuriara oaive poreaviro.”

Jisas Akepaiva Vo Aio Kavupa PitupituIava

(Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)14 Uva vo vuuta-a eva oa-ia Jon voeaaro

disaipel urioaepa oiso purasa rerare,“Uva apeisi iava igei rutu vao-ia aiokavupaioveira ora Farisi-pa irara osa viivoeaaro disaipel viapau oisi piepaive?”

15 ✡ Oa iava Jisas voea tavireva oiso,“Vosa irai oiratoa vai pitu pie asavira tou-pareve vo raga sara irara ruvara-ia, ra via-pau oiso vovousopaave aioa purapaoro vao oraousapa aio. Aue iava uvare utupauavi ora voeaiava rera veraivere vo osa riako ouro. Oirera viapau ita voea tapo sara irara toupareve.Uva vo vuuta-a eva oa-ia oisoa aio kavupaavetaru voea sara irara rerapa siraopaoro, uvaretauaipa voea arova. Osa eisi ragai voeaarotoupaivoi. Oa vituaro iava viapau aio kavu-paiveira vo ragai tapo toupaoro.

16 “Viapau rutu irai uvuiparoi ra ruta vaivaroa vai taporeve voava airepa. Vosa oisipieive, ra ita rutapa karikari piro airepa arova.Ra karia ita riro iraope. 17 Uva viapau iraiuvuipa ra tuariripa rakari vai sovara-iawain ovi vai airepa vai kuvureve. Vosaoisi piereve, ra meme rakariaro kari piro.Ra wain koko viro ovusa va tapo meme

✡ 9:2: Ap 23:11 ✡ 9:4: Lu 6:8, 9:47, 11:17 ✡ 9:8: Ap 4:21, 11:18, 21:20 ✡ 9:11: Ga 2:15 ✡ 9:13:Hos 6:6; 1 Ti 1:15 ✡ 9:15: Ap 13:2-3, 14:23

MATYU 9:18 14 MATYU 10:2rakari opesi ovoipe. Ari vosa aue raga-ia airepa kuvupaave, ra vearovira ragaoriruvira toupaive va-ia.” Eisi osa voea voakearo aatoreva Jon voeaaro disaipel.

Jisas Reito Jiu Oviivaaro Porete PierevaOra Iriavu Iria Rera Vaaro-ia Varoa Pitueva

(Mak 5:22-43; Luk 8:41-56)18 Oire uva Jisas vo reo raga vao pu-

rareva, ovusa ro reito urioroepa kokotorekusa rera ruvara-ia. Oa iava oiso pu-raroepa, “Vo vokio raga-ia oviiva oaa kopi-ioi. Uva oiso ruipaparai ra uriou oira-iavavaea tovosa, ra vorevira tooo.” 19Uva vaiava Jisas rera sirova uturoepa ora disaipelirara tapo.

20 Uva voa-a evoa uva iriavu riakovatoupaeva iria-ia oisoa kekira koveparovokiara rutu-ia. Uva oisi raga toupaorokatai tau erao (12) ivaro-ia tuguraopa.Oire uva oira o rera isivaaro-ia urioopavaroa vatuaro-ia pitusa rera vaaro Jisas.21Uvare ora vovouaro raga-ia oiso rugoru-goopaopa, Vosa rera vaaro-ia varoa pitua,ra va iava vearora poreteoro. 22 Oire uvaJisas ora poreroepa oirare oiso purasa,“Oviiva oaa. Vii iava sopaua varaape kaveoro.Ari vii vaaro oirao pie vovou oa vii ravotoviraporete pievoi.” Uva vo vuutavi raga-ia evavaraa ovoiopa porete ovoioro.

23Oa iava Jisas voa vo pouro viropa reitovo kepaaro-ia ovusa pupipaiva ora riroagau guruko purapaiva oirapa gaupaoro.24Uva oiso puraroepa Jisas voeare, “Veratavova. Viapau oiso o kopiioe kakaeva. Iriauusi ragapaoi.” Oa iava rera agesipaiva.25 Oire uva oirara rutu veraiva. Oa iavakoataroepa Jisas oira vo tugiaro-ia oiravavaearo-ia pitusa. Oa iava tore ovoiopa.26 Uva vo tavitavi vao vokava voraro votaere-ia vo rasio-ia.

Jisas Voosito Vaio Vearo Piereva Ora IravuVaaruuto

27 ✡ Uva voava vo urui kavureva Jisas.Oa iava voosito vaio rera sirova keer-apaoro utupasiepa oiso purapaoro, “ViiJisas vegei aaotoaaro, Devit Oviitoaaro.Vegeivipa siraou.” 28 Oa iava koataroepaoavu-ia kepa. Uva voa vaitereo voositovaio Jisas iare uriosiepa. Uva vaitereireoiso puraroepa, “Easi ragai vai-ia raripasiei,oiso ra vao puraa?” Uva oiso purasiepa,“Iu, Turaro!” 29 Uva vavaerei tovorevavaiterei osirearo-ia aarovira oiso puraoro,

“Va-a vao oa reivira karekepere vei vaarovaoirao pie vovou.” 30 Oire uva vaitereireosireiara karu piropa. Uva va iava Jisasvaitereipa riro goru reo vatereva oiso pu-raoro, “Opeita irai tavipasi vao iava.” 31 Oaiava voava kosi virooro rera iava Jisassiposiposa kosisi viropa. Uva voraro rutuviriva vo taereo-ia vo rasia vao.

32 Oire uva voava avasieiva, iravu itasipoiva kapuu gisipoto rera iare ira-iaoisoa vurito tugarato toupareve. 33 Oaiava rera ro vurito tugarato kosi pierevarera iava. Uva voaviva vorevira reoroepa.Uva va iava vao-ia rirovira rutu tavetaveiraopaiva oiso purapaoro, “Viapau rutuoiso oai karekeepa Isrel-ia oiso osa vao-ia.”34✡ Oa iava Farisi oiso ora reopaaepa, “Easieera tugara kare reitoaaro vo goruaro iavavarao purapare ro Jisas.”

Jisas Oirara Rutupa Siraoparoepa35 Uva voava Jisas voraro rutu virireva

riropa uruiro-ia ora garepa uruiro-iaVearo Siposipo kosi piepaoro Pauto voSaraaro iava. Ora oupiarovu rutu tapo iavavoea porete piepareva ora ovovourovuiava raveraveara. 36 ✡ Oire uva voa-aevoa uva oeavu riro irara oirara kekeorosiraoroepa voeapa. Eake iava? Uvare voeavaraaro rugorugooara piro piropaepa. Oaiava vurivira rutu toupaiva oiso rutu osasipsip ragui voeao oea viapau tokipatoa vaioaive. 37✡ Uva eisi osa iava oiso disaipelrepuraroepa, “Riroara rutu aioara vioroe oaraoiso toupai osa oirao pie asa irara vo ragai-iaJisas. Osa viapau kovopa irara vai vo voeatavitavipasa. 38 Eisi osa iava uvuipataira rore Turaro Pauto variri iraopata iraruvara-ia toupaiveira vo kovo. Ra va iavakovopa irara vai siporeve vo kovo aioarogurusa.”

10Katai Tau Erao (12) Aposel Vaivaisiaro(Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1 Jisas katai tau eraore keeraroepa voeaiava oea oisoa rera sirova utupaave auedisaipel, auere voeapa goruaro karutusavuri tugararo kosi piepasa, ora aue okopi-irovu rutu iava voea porete piepasa, oraoaravu rutu raverave vovouro verapasavova varaura.

2 Oire uva voea katai tau erao (12)vaivaisiaro-a voeao aposel irara oiso-ia,

✡ 9:27: Lu 18:38-39 ✡ 9:34: Lu 11:15 ✡ 9:36: Esi 34:5; Sek 10:2 ✡ 9:37: Jo 4:35

MATYU 10:3 15 MATYU 10:21rovopato-a ro-ia Saimon, uva ovaisivu-avao rera raga-ia aue Pita, ora araokotoaue Andru, ora Jems ro Sebedi oviitoaaro,ora ro araokoto Jon. 3 Ora Filip, ora Ba-tolomyu, ora Tomas, ora Matyu ro monioupato, ora Jems Alfias oviitoaaro, oraTadias. 4 ✡ Ora Saimon Selot, ora JudasIskariot ro ira Jisas kosi piereva keripairara vavaearo iare.

Jisas Katai Tau Eraopa Aposel KovoVateroepa

(Mak 6:7-13; Luk 9:1-15)5 ✡ Oire uva Jisas voea voeao katai tau

erao siporeva vao kaepasa Vearo Siposipo.Uva voeapa reo vatereva oiso, “Visii vaoopeita ratau toupa irara iare avapatavere aueJentael. Ora opeita tapo Sameria uruiro-ia ora kiupatavere. 6 ✡ Ari visii vaovoeao raga iare Isrel-pa irara avapataioea opesikoaepa rutu oiso rutu osa sipsipragui voeao oea opesikopaaveira. 7 Ariava iraopatai ra oiso ragavira siposipota,Pauto vo Saraaro vao vova vuvuiua tutu-uvoi. 8 Uva oearovu porete piepatavereupiapa irara, ora oearovu kopiipa irararutu vorevira tore piepatavere, ora voearotapo leprapa irara sisigarue piepatavere,ora oearovu iava vuri tugararo tapo kosipiepatavere. Oire vo goru vao oa outavoioa-ia viapau oiso voria vaiei. Uva oisi ragaita voea vatetavere akukuvira, ra viapau oisovori oupata ita va-ia.

9 “Viapau oiso uvuipatai ramoniara vai kae-oro avata vo resipotara oavisii-ia. 10 ✡ Visiivao viapau uvuipatai ra oapara vai-ia pitu-paoro tapo avatavere varao vokapa oaparoora aue kuvupara vai. Ari katakataiviraoaraiva avatavere ora aue tasipara auetapo tooroara. Oire vosa ro ira vearovirarutu kovoparevere, ira aioa vatea oupare-vere voeao ruvara-ia oea tauvaparevere,aue iava uvare voea vaaro-a rerare ru-goopasa rera tokipaoro.

11 “Vosa visii vao ouruirovu-ia riropauruiro karepata virovere, eke ouruirovu garepauruiro, oire vearovira rutu oirara eveipatavereoiso, Aa ro avuo-a vearo vovouto kovu taraavovouto. Oire rera tapo touta vo tugurasa uvavo urui arova ita avata. 12 Vosa okepavu-iakoatata, oire vearo voki purata oiraravaora riakora voeao vo kepa-ia tou irara.13 Vosa vearo vovou irara vai visiiva ora

aatopaavere, oire ra voeapa ita kavevovouro oavisii vatepata. Ari vosa viapauvisii aatopaive, oire visii iare ita voreviravisii vararo kave vovouro vorepape varaotorevokoara. 14 ✡ Ora vosa ouruivu iavavisiipa reasipaave vo visii uvu arapa orareasipaave visii tapo paupa arapa, ravoa ita kavuta. Ra kokotoara tovetoverovota auere rasi voare voea vo vuriaroreesipaoro. 15 Oiraopavira rutu oiso osavisii tavipaavoi oiso, Vo vokio vao oa-iaoirara rovirieireverea Pauto, ovokia-iavo siitoka oa ouverea vo uruireo Sodomora Gomora urui, ouruirea oisoa vuripitupitu purapaive vo tuariri. Oa-iaputeverea vo uruio vo vavataaro oa-iavisiipa reasipaave.

Okasipurovu Rutu Karekepere16 ✡ “Uvuta! Visii sipopaavoi oiso rutu osa

sipsip ragui akau kare vuutaaro iare, riro sipsipaio kare. Eisi osa uvuipatai ra kasivarivirarutu rugoo rovopata oiso osa o rakoru rirokasivari rugorugoova, ora oiso osa ro-ia kuruekave vovouto, aiterea vo pitupituaro sirovautupata. [Ra viapau vuri rugorugooro vaipurapata.] 17 Oire vatatopo iraopataverevoearopa oearovu oea visii sipopaivereKaunsel irara iare, ra visii rovirieipaivevisii ragipaoro voea vo keparoaro sovara-ia varao Reo Taisi Uvupa Keparo, Sina-gog. 18Ari ita, oiso purapaavere, Oari Jisasvoeaaro-a evoea. Oa iava oiso visii oupaivevore gavman irara oaive vavaearo-ia, oravore turaro irara oaive vavaearo iare tapo.Oisore ra voea rutupa ora voeao ratautou irara tavitavipata ragai vaisiaro iava.19 Uva visii kosi piepaiverea kortua iare,ra opeita uriripata oiso rugorugoopaoro,Apeisi purapaiei? O Apeisi ragavira vo reopurapai? Viapau. Ari evo vuuta raga-iavisiipa Pauto rera vo rugooaro vatepare-vere. 20 Ra viapau oiso ora visii orugooaroiava tavita. Viapau. Ari TugoropatoaaroAite oavisii ira raga reoreoparovere visiigisipoaro-ia.

21 “Oearovu voearo oea araoko irara oaiveoiso vatepaiverea vore gavman vavaearo iare,oiso ra voea kopii piepareve. Ora oearovuoea ovii irara oaive kosi piepaivere gavmanvavaearo iare. Ora tapo oiso-ia ovii irara aiteirarava ora keripaavere ora aako riako, ra voeavatepaivere gavman vavaearo iare, ra voea

✡ 10:4: Jo 13:26; Ap 1:13 ✡ 10:5: Ap 8:5, 25 ✡ 10:6: Esi 34:5 ✡ 10:10: 1 Ko 9:7 ✡ 10:14: Ap 13:51✡ 10:16: Ro 16:19 ✡ 10:22: Dan 12:12

MATYU 10:22 16 MATYU 10:41kopii piepareve. 22 ✡ Vo vuuta-ia vao riroirara rutu visiire vuri vovou iraopaavere.Eake iava? Uvare ragai vaisiaro-ia toupata.Ari vosa ro ira goruvira rutu Pautoa-ia ru-gooa tovopareve vo tugurasa Ovoipa Voki-ia, eera-a ira taru oureverea Pauto orarera vo Saraaro iare. 23 Ari vosa visii-iaoai puraive vuria vai vo ouruii-ia riro uruivai, oire visii vao torioro ita avata ouruiiare ita. Ari ita, oiraopavira rutu visiitavipaa, Asi viapau oiso kovoara oavisiipotu pietavere vo uruiara rutu-ia varaovo Isrel-ia vo osa Oirato Oviitoaaro ragaivorevira vorera vore rasito.

24 ✡ “Voeao tarai taraapa irara viapau oisouvuipaai ra tarai vatepatoa-ia putepaive rovoea reraaro. Ora kovopa irara tapo viapauuvuipaai ra reito oaive-ia putepaive. 25 Vosatarai taraapato oiso toupareve osa ro-iatarai vatepato rera reraaro, uva vearopaioisi. Ari vosa kovopato oiso toupareve osaro reito rera reraaro, uva oisi vearopai ita.Vosa vo vaisio vateive ragaipa visii reitoaaro,Bielsebul [ovaisio porearo vao oiso purapai,Seten], ra va iava vearovira taraipata oiso,Visii-a ragai voeaaro visiigoa tapo vurivirarutu takaupaivere.

Opeita Vigei Iavapa Irarapa Uriripata(Luk 12:2-7)

26 “Visii vao viapau uvuipatai rutu ra uriri-pata voeaopa oirara. Ari ita, orekerovu rutuvatauara poeravira karekeperea utupaua. Oravara rutu varao vatau reoro oara rutu poer-avira karekeperea ra vara-ia taraiave oirara.27 Vo reo-a vao oa puraavoi visiipa rupa-ia, oreoa taru vatepatavere vo ravireo-iaroroiovira. Ora vo reo oa ogaoga visiviraga oa uvutavoi vao-ia, oreoava uvuipataira ora reopa tapiro-ia toupaoro vo reo-iariropavira reopata. 28✡ Ra visii vao opeitauriripatavere voeaopa oea visii varaarovuri piepaivere. Ari ita, ra ratarataavirakopiipata osa urauraara oavisii viapaukopiipape. Viapau. Ari ro raga Pauto irapauvuipatai ra avivikepata. Ro ira uvuipara visii iava varaura rutu ora urauraaraoavisii opesi piereve vo vuri tapi.

29 “Garetoareivi voripaiveira kokiotoareikatai toea-ia akukutoarei. Ari vosa aite oavisiireasiparo, ra viapau oiso kataitoavi kokiotokove ragaro vore rasito. 30 ✡ Ari ita,visii kukuearo-ia oruara oavisii vieirevora

Pauto Aite oavisii. 31 Eisi osa iava viapauuvuipatai ra uriripata vaopa, uvare viapauoiso toupataveira osa kokio kare akukukare vo Pauto osireiaro-ia.

Ro Ira Jisas Vaisiaro Iava Tavitaviparo(Luk 12:8-9)

32 ✡ “Ro ira ragai vaisiaro iava tavitaviro-vere oirara rutu osireiaro-ia, ira iava ita tarutaviraverea Aite osireiaro-ia ro vo vuvuiua.33 Ari ro ira ragaire isivaroverea vo oirararutu osireiaro-ia, ragai tapo ita irare isi-varaverea vo Aite osireiaro-ia.

Vo Jisas Upoa Kareke Piesa Urioroepa(Luk 12:51-53, 14:26-27)

34 “Visii vao viapau oiso ra oiso rugoopata,Ragai vo upo vo rasito opesi piesa urioraera.Viapau. Ora oiso tapo viapau oiso gavaureavaivaurioraera, ari aue ragava toorio urioraeraupo purapasa. 35✡ Ari vao purasa urioraeraora keripa pitupitu oiso ra,‘Ovii irara aite irara tapo ora upopaave. Osa

ita ovii riakoro aako riakoro tapo oraupopaave, ovusa vaireo aako riakorotaato riakoro tapo ora upopaave.

36 Ari ita, katai kepa raga-ia oa-ia tou irara oravoeava upoaverea.’

37 “Oire vosa irouto aitetoarei ragapa sir-aoparo, ra viapau ragaipa oisi sirao rovoparorutu, eerapa ira viapau oiso vaisiaverea oiso,Vatetoa oaa. Ora vosa irouto ovii vavuatareiaroragapa siraoparo, ra viapau oiso ragaipa siraorovoparo rutu, eera ita-a ira viapau oiso vaisi-averea oiso, Vatetoa oaa. 38 Ari ro irarera vaaro riro vavata siitoka viapau oisooureve va kaesa ragai sirova utuoro, eera-a ira viapau vaisiaverea oiso, Vatetoa oaa.39 ✡ Ari vosa ro ira ora tootooaro ragaretaraapareve kovopaoro, ira vaaro tootooataru opesiperea. Ari ro ira ragai raga-ia ru-goopaoro rera vaaro tootooa eakapareve,ira oiraopa tootoo rutu oureverea taru.

Ro Iava Ira Vearoa Voria Oureverea(Mak 9:41)

40 ✡ “Ari ro ira visii vearopareve, eera-a ira ragai tapo vearopare. Ari vosa ro iraragai tapo vearopareve, ira Pautoa tapo vearo-pare ro ira ragai siporeva. 41 Ari ro iraprofetato vearoreve aue iava uvare Pautoreraaro-a, ira voria oureverea oiso rutuosa vao profet irara vo voriaro. Ari vosaro ira iravu vearoreve torevoko vovouto,aue iava uvare torevoko vovou-a rera

✡ 10:24: Jo 13:16, 15:20 ✡ 10:28: Ais 8:11-13 ✡ 10:30: Ap 27:34 ✡ 10:32: Ro 10:9; Re 3:5 ✡ 10:35:Mai 7:6 ✡ 10:39: Jo 12:25 ✡ 10:40: Ga 4:14

MATYU 10:42 17 MATYU 11:19vaaro oa purapareveira, ira-a eera voriaoureverea oiso osa torevoko vovou iraravo voriaro. 42 ✡ Ari vosa irouto voeaoiava ragai voeaaro iravivu vatereve uukoa reraukaio pieoro, uvare rera-ia taraiparo oiso, RoJisas sirova utuparoveira, oire uva oiraopaviraoiso visii tavipaavoi ro iava oirato, Ira vao voriarutu ou iraoreverea taru.”

11Jon Oearovu Disaipel Irara Rera Voeaaro

Arureva Jisas Iare(Luk 7:18-35)

1 Jisas vo reo vatereva kovoara purasaauepa katai tau erao (12) disaipel reravoeaaro. Vao isivaaro iava vo uruiokavuoro avaroepa vo uruiro iare tutuu pieuruiro voa voeapa siposiposa.

2 Vo osa Jon tuukepa kepa-ia toupaoroKrais vo kovoaro iava uvureva. Oa iavaoeavu arureva rera voeaaro iava disaipelrera iare Jisas. 3Uva rera-ia pou viropaororera akepaiva oiso, “Esa vii-a vao viigoaiava taviroepa Jon oiso, Iravu uriorovere?Eke aa ro-a irare tuepaiei, eke irai raga?”

4 Oire uva Jisas voea vo reoaro pukoorooiso puraroepa, “Vorepata Jon tavisa varaoiava orekerovu rutu oara uvuta ora vara keketaoiso-ia, 5 ✡ Voosi irara vorevira vuraivoi.Ora voearo oearoa iava kokotoara oisoakopiipape oea tapo vorevira vokaivoi. Oravoeao oea-ia lepra upiaaro toupaiveira oeatapo sisigarueai. Ora voearo uvagi iraraoea tapo reo uvuai vorevira. Ora voeaokopii irara rutu oea vorevira tootoopai.Ora voea tapo apota irara oeapa VearoSiposipo puraavoiva, va uvuivoi. 6 ✡ Arivosa irouto ragai goruvira oirao piepare-vere rutu, eera-a ira taru rorupareve!”

7 Oire uva va iava Jon voeaaro dis-aipel vorevira kareaepa ovusa Jisas voeaisivaaro iava oirara rutu tavitavireva Joniava. Oiso puraroepa voea akeoro, “Eake-a vao kekesa avataera vo raaka tapi vo vokio-ia oa-ia Jon iare avataera? Esa pito isiva-iaaisia va ratesa avataera ovusa kiuvu vaisi vure-vureparevora, raa? Viapau. Uvare Jon viapauoiso raveravea vaiva siposipoparevora oiso osapito isi. 8 Visii vao eake kekesa avataera?Easi pasi irai vaiva oiratoa vai ratepasaavataera osa vearotoa vai-ia kuvuparoerakuvutoa vai? Voearo iava, pasi, irai oiraraoearoa vearopara-ia kuvupaoro kepaara

raga sovara-ia toupaiveira reipa irara vokeparoaro. 9Ari eake irao-a oare avataera?Irai vai profetatoa vai kekesa, eke? Iu.Visii tavipaavoi oiso, Eera profetato Jonira oearovu rutu-ia putepareveira profetirara. 10✡ Aue iava uvare rera iava taviepaTugoropa Vuku oa-ia oiso puraepa,‘Uvuta! Ro sipopaavoi reo kaepato. Ira viipa

irarovere, eera ira raiva oara vatato-porevere va ravaaoro viipa.’

11Visii tavipaa oiraopavira oiso, Jon Baptaiskataito ira oirara rutu-ia putereva voeao oeakarekeaepa vo rasio-ia. Ari ita, vosa aa roavuo-a ro ira Pauto vo Saraaro-ia akaipaviratoupareve, eera-a ira Jon-ia putepare rei vaisioupaoro.

12 “Voea riro kasipu irara oea rirovira kau-reopaaveira Pauto vo Saraarore, uvare oisoruipapaaveira ra Pauto vo Saraaro-ia pituiverutu va vuri piepaoro. Voea vo pitupituarovao oa rovoiva rutu vo Jon Baptais vo vokiaro-ia. Uva touvira vo vovou voka piepaivoi vovokio iare. 13 Varao voeao rutu profet iraraora vao Reo Taisi Moses vaaro oearoa rutuPauto vo Saraaro iava oisoa tavitavipaavevo tugurasa Jon Baptais vo vuutaaro-ia.14 Oire vosa vo reo uvu ruipapata, ra oisoragavira taraita, Jon eera-a Ilaija, ira vourioaro iava tavitaviepa vo reo. 15✡ Ro ira-ia kokito toupareve, oire uvureve!

16 “Uva aa voeao-a voeao oea uvuipaai ravoeao tapo ora areiiave vo vokio iavapa irara?Uva voea-a evoea oea oiso toupaivoi osa kakaevure, oea paupaai vo uupa tapi okakaerovurekeerapaoro. 17 Oiso purapaoro,Igei visiipa pupiara-ia pupi ragapaio osa reasi-

patai roru arapa. Ora vo osa gau gu-ruko tapo pura ragapaio osa reasipataigau arapa.

18 Jon urioroepa aio kavuvira ora viapauukaioparoepa aue-ia wain ovi vai aue korovo.Oa iava oiso puraaepa, Ira-ia eera tugaratovurito toupare. 19 Oire uva Oirato Ovi-itoaaro ragai urioraepa oearovu tapo aiopasaora ukaiopasa. Oa iava oiso purapaaepa, Rerakeketa riro aioto ora riro ukaioto riroara-iaaue wain oviro korovo. Eera-a takis oupairara vatetoaaro ora voeao vuri irara. Ari ita,Pauto vo goruaro-a vegei vo kovoaro vituaroora Jon. Eva-a oa iava vegei vo kovoaro kuearoeveipaivere.”

✡ 10:42: Mt 25:40; Hi 6:10 ✡ 11:5: Ais 35:4-6 ✡ 11:6: Ro 9:32 ✡ 11:10: Mal 3:1 ✡ 11:15: Re 13:9

MATYU 11:20 18 MATYU 12:7Siraovira Rutu Ouruirovu-ia Varao Oara

Viapau Sopaura Oaive Porepai(Luk 10:13-15)

20 Oire ouruirovu-ia uva Jisas riroarapurareva ravoto kovoro oirara poretepiepara. Uva viapau oiso oearovu iavasopaura oaive porepa piropa. Uva vovoki-a vao oa-ia Jisas voeare kasipuroepaoiso puraoro, 21 ✡ “Siraovira rutu visiipavao Korasin urui, ora siraovira rutu visiipaBetsaida urui. Vosa ragai oai ravoto kovo vaipuraavori Taia uruireipa ora Saidon urui voarirutu tuariri oiso osa vao-ia oa puraavora visiiruvara-ia, oa iava tuariri vuri irara Taia vataora Saidon vata oearea rutu vuri varoroviraga-ia tuupaaeri ra vo tuurova gavutararaga ivara-ia paupaave vuri vovouro oaivevaariipaoro. Uva va-a eva oa iava vo vovouroevara tavario pirori. 22 Oiraopavira rutuoiso osa visii tavipaavoi oiso, Vo vokio vaooa-ia oirara rovirieireverea Pauto ovokia-ia vo siitoka oa ouverea vo uruireo Taia oraSaidon urui, oarea-ia puteverea vo tavakavisii vaaro. 23✡ Ari ita, visii vao Kapaneamvata visiigoa kaeta viroverea vuvuiua iareora rei vaisipaoro, eke? Viapau. Easivisii oiso vara pieiverea vuri tapire. Vosaragai oai ravoto kovo vai puraavori Sodomurui-ia voari rutu tuariri oiso osa vao-ia oa puraavora visii ruvara-ia, oire ravo vokio-ia vearovira toupaive Sodomurui. 24 Oiraopavira rutu oiso osa visiitavipaavoi oiso, Vo vokio vao oa-ia oirararovirieireverea Pauto ovokia-ia vo siitokaoa ouverea vo uruio Sodom urui, oa-iaputeverea rutu vo siitoka visii vaaro.”

Ragai Iare Uriota Reareaa Ousa(Luk 10:21-22)

25 ✡ Vo voki-a vao oa-ia Jisas oiso pu-raroepa, “Aite, vii reipau vo vuvuiua-ia oravo rasito. Vearovira rutu, uvare varao rutuvatauriva voeao asavira riro tarai irara, oa iavavoeaopa vara karekeparivorao akaipa irara.26 Iu ita Aite, vii vo ruipaaro oisi ragatoupai oiso osa va puraparivoi.

27 “Ragai Aitearo vara rutu vasereva ragaivavaearo-ia. Uva viapau irai taraipa Oviitoa-ia, ari Aitetoa raga kataito ira raga taraiparagai-ia. Ora viapau oiso irai taraipa Aitetoa-ia, ari Oviitoa raga ragai taraiparai rera-ia,ora voeao oirara oeapa Aite oaa kareke piesaaueparai.

28 ✡ “Oire visii vao raverave vovou iraraorekerovu vavataara kaepaoro visiigoa rutuuriota ragai iare ra visii vatea reareaa. 29 ✡Ragai vo siposipoaro-a oiso osa evaovakaepa ova vao oa ragai vutuoaro-iatoupaivoi. Oa outa ra va kaeta vo ora visiivutuoaro-ia, ra ragai ruvara-ia tarai outa.Eake iava? Uvare ragai raga gavaure vovoupurapaa vo oirara, uvare ora gare pieparairagai raga. Auere ra visii vao reareaa outaora visii varaaro-ia urauraara. 30 Vao kaeova ragai vaaro oa tovopaa visii vutuoaro-ia vearoa rutu, oa-ia visii vutuo piepaavoioa-ia viapau oiso vavataa vaiei. Uvavao rutu-a Vearo Siposipo oa-ia visii kaepiepaa varaata.”

12Kovo Arapa Tugoropa Pitupitu Sabat-ia(Mak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1 ✡ Ovokivu-ia Sabat voki utupaviraJisas vokapareva kukara kovo sovara-ia rera voeaaro tapo disaipel ogoeviratoupaoro. Oa iava vo kovo iava tueaepaaue kukara. Uva vara aioiva voea ragadisaipel irara. 2Uva va vao kekeiva Farisi.Oa iava rerare oiso puraaepa, “Kekeri vopitupituo oa purai voeao disaipel oapatugoropapeira vo vokio Sabat voki.” 3 ✡Uva Jisas voea akereva oiso, “Easi viapaupasi vo siposipo vieipataveira vao iava osatuariri rutu Devit ogoevira toureva ora reravoeaaro tapo? 4 Oa-a vao oa iava Pauto vokepaaro-ia koataaepa oavu bret aiosa. Oa-ia oisoa Pauto-ia vuurapa vaisi purapaive.Oa iava oisoa tugoropape rutu voeaopaakuku irara raga. Uva oisoa pris irararaga va aiopaive. 5 Easi pasi viapau vosiposipo vieipataveira oa vo vukuo-iatoupaiveira oa-ia Reo Taisi toupaiveira vaoMoses vaaro? Oa voeao iava tavipapeirapris irara oea oisoa Tugoropa Kepa-ia tauo koko vatatopopaive. Uva oisieisi kovopaoro Sabat vokiro rutu-iaoisoa Reo Taisi-ia tagaupaive. Uva vaiava viapau vuria vai voea-ia. 6 Visiitavipaavoi oiso, Orugoovuei oa vo rugoo-ia putepaivoi orugooa purapataveira voreTugoropa Kepa aue Tempel. 7 ✡ Ari vosavearovira rutu vo reore rugoo rovotaoreoa oiso purapai, ‘Ragai reasiparaiauepa tauo, ragoa kaviko vovou ragapa

✡ 11:21: Jna 3:7-8 ✡ 11:23: Ais 14:13 ✡ 11:25: 1 Ko 1:26-29 ✡ 11:28: Jer 31:25 ✡ 11:29: 1 Pi 2:21✡ 12:1: Diu 23:25 ✡ 12:3: 1 Sml 21:6 ✡ 12:7: Hos 6:6

MATYU 12:8 19 MATYU 12:27ruipaparai oirara ruvara iava.’ Ra vaiava viapau voea-ia kasipua tovopataoea-ia viapau vuria vai. 8 Easi OiratoOviitoaaro raga ira uvuiparoi vo oirararutu vo pitupituroaro rovirieipasa, varaoopitupituroa purapaiveira vo Sabat voki-ia.”

Vo Sabat-ia Jisas Vuri Vavaeto PoretePiereva

(Mak 3:1-6; Luk 6:6-11)9 Uva voa vo kavureva Jisas Reo Taisi

Uvupa Kepa iare aue Sinagog avaoro voeaJiu vo kepaaro. 10 ✡ Uva voa touparevairavu vuri vavaeto ira iava vavae keruepa.Oa iava oearovu oiso vovoupaaepa ra Jisastavatavaeive. Oa iava rera akeiva oiso,“E vearopai ra Sabat vokiaro-ia vo kovopurapape oirara ruvarupaoro, eke?” 11 Oaiava Jisas oiso voeare puraroepa, “Vosa iraivisii iava iriaiaro sipsip vai rikui vai-ia koveoSabat voki-ia, ra va iava oiso taraipavio rera-ia,Easi pasi ro viapau oiso sipsip kae pieparoveiravorevira rikui iava, raa? 12 Easi viapausipsip ragui voriaro oirato vo voriaro-iaputepaiveira? Viapau. Oire uva va-a evaoa iava uvuipatai ra oirara tapotauvapata Sabat voki-ia Reo Taisi oavisii

sirova utupaoro.” 13 Oa iavaoiso rera tavireva rera ro pukovavaeto, “Vavaea oara irairari vatorevokooro.” Uva oisi va piereva.Oa iava oiso pieva osa ovavaevuvearo ovoipaoro. 14 Uva va-a vaooa iava Farisi voava vo toreoroavaaepa ora reosa, oiso ra rera up-oive.

Kovopatoa Rutu Jisas Pautoa-pa15 Vosa Jisas vo reo-ia vao tarai

ovoiroepa, oire va iava voa kavuoroavaroepa. Uva riro irara oirara rera sirovautupaaepa. Uva voa-a vo uva riro iraraupiapa irara ravotovira porete piepareva.16 Oa iava oiso voea tavipareva voeavosipaoro, “Opeita vao iava tavipatavereragai iava poeravira.” 17 Eisi osa iava voreo purareva Pauto profetato gisipoaro-iaAisaia vao oirao pieoro oa purareva Jisas,18 ✡ ‘Ro-ia ragai reraaro kovopato ira

ropoavora rera reesioro. Irakavikopaaveira rutu vovouisi-iarera-ia rorupaoro. Ira-ia ragaireraaro Tugoropato Uraurato tovopieaverea. Ira vao kosi piereve

ragai vaaro oirara rovirieipapitupitu vo ratau tou irarapa.

19 Eera ira viapau kaureoparoverea ora vi-apau oiso rirovira keeraparovereatakatovira reopaoro vo raivaro.

20 Aisivu pito isi aisia vikopi. Uva viapauoiso ra vaisi sigu piereve voava.Iravu wik vuravu iava ira gava-gavaruvira rovapa. Oire ra va iavarera viapau oiso roko piereve rutu.Oire kovopareverea vo toupaoro votugurasa uva ovovourovu rutu vopitupituroaro-ia rera vaaro tore-voko pitupitu puteve.

21 Uva oearovu osararovu iava ratau tousararo rera-ia raripaaverea reraretuepaoro.’

Uva Jisas Vaisiiva Oiso, “Bielsebul VoGoruaro-ia Kovopareveira”

(Mak 3:20-30; Luk 11:14-23, 12:10)22 Uva vo voki-a vao-ia oa-ia iravu

sipoiva oirato ira-ia oisoa toupareve vuritotugarato. Ira iava osireitoarei voosisiepa,ora gisipo tapo rera iava tupao viropa. Oaiava Jisas rera ravotovira porete piereva.Uva vorevira vurareva ora reoreoroepatapo. 23 Oire uva va-a vao oa-ia voeaoriro irara tavetave iraopaiva. Oa iava oisopuraaepa, “Easi pasi Devit Oviitoaaro-a ro-ia ira roporeva Pauto, eke?” 24 Uva vaiava Farisi va uvuoro oiso puraaepa, “Easioiso ragavira vao vituaro toupai. Oa vi-tuaro iava tugara vera purapareveira auevo goruaro iava Bielsebul tugara kare tu-raroaro.”

25 Ari ita, tuariri tarai rovoroepa voeavaraaro-ia rugorugooara. Oa iava voeareoiso puraroepa, “Vosa oeavu oirara oavukatai sara ora roopa pieave, oire ora upoavera va iava ora opesi pie ovoiave. Ora vosaoeavu katai urui iava eke katai kepa iava,ra ora roopa pieave vo sararei puraoro, oirera ora upoave ra vo urui eva eke vo kepaeva viapau toupaive, ora opesi pie ovoiave.26 Ari vosa Seten voeao sigureve ora reravoeaaro tugara kare, oire ra va iava reravo saraaro pute ovoireve. Ra apeisi ragavirarera vo saraaro goruvira toupaive? 27✡ Vosaoiraopavira Bielsebul ragai tauvareve votugara kosi piepaoro, oire ra irou voeaooea visii tauvapaiveira vatepaive goruatugara kosi piepasa? Oire voea evoeavisii raga voeaaro oea raga oiso visii vovovouroaro ratarataa vovouro oavisii oiso

✡ 12:10: Jo 9:16 ✡ 12:18: Ais 42:1-4 ✡ 12:27: Ap 19:13-16

MATYU 12:28 20 MATYU 12:45kareke pieive, Visii-a vakuvakupaaverea.28 ✡ Ari ita, vosa Pauto reraaro Urauratoragaipa gorua vatepareveira, oire ra reravo goruaro-ia tugara kosi piepaa. Ra vaiava oiso taraipata, Pauto vo Saraaro poupirora visii iare osa viapau va eveitavora.

29 “Apeisi-a uvuipa irai oiratoa vai ra rirovarivaritoa vai kepaa vaiaro-ia koataro vore,ra auero vaiaro kavirusa? Easi viapau uvuipai.Ari vosa rera tuuke rovoreve iroiro-ia, oire vaiava orekerovu rutu rera varaaro kavirureve.

30 “Vosa irouto ro ira viapau oiso ragai tapokovopareve, ira-a eera ragaire isivapa. Oravosa irouto ro ira viapau ragai iare oiraragurupareve, uva rera-a eera ira oirara sikasika-pareveira ragai arova.

31 “Uva eisi osa iava visii tavipaavoi oiso,Pauto vuriara rutu verarevere ora orekerovurutu takau reoro varao oara purapaiveiraoirara rutu. Ari vosa ro ira Tugoropato Urau-rato takaupareve rera akai piepaoro, eva-a oa-ia viapau Pauto uvuipa ra va verareve reraiava va vao vuria oaro. 32 Vosa ro ira oavupurareve takau reo ragai-ia, oa-ia uvuipaPauto ra va verareve. Ari vosa ro iraTugoropato Uraurato takaupareve, oa-iaviapau uvuipa Pauto oiso ra va verareverera iava. Eva rera vaaro vuria oava tou-pareverea vo vokio ora vo vokiri utupavirarutu. Viapau va-ia opesia vaiei.

Vo Vuri Ova Kuearo Iava Toupai(Luk 6:43-45)

33 “Vosa vearo ova, oire vo eva kuearo tapovearovira toupaive. Ari vosa vuri ova, oire voeva kuearo tapo vurivira toupaive. Oire ra vaiava vearovira vo evarei eveipari oiso, Vearoova vao oa kuearo oiso toupai, ari vuri ovavao oa kuearo oiso toupai. 34 Visii vao-iarakoru ovii iraraaro. Visiigoa uvuipataivearo reo purasa, raa? Apeisi ragavira?Uvare vuri irara visii! Eake iava? Uvareeakero epao visii sopaaro-ia evara oararaga visii gisipoaro iava kosipa piroveira.35Ro vearoto oirato ira sopaaro-ia vearoparugorugooro toupaive. Oire ra oisi ragaita vearo reoro kosi piepareve. Ari rovurito ira sopaaro-ia vuri rugorugoorotoupaive. Ra ita oisi raga ita vuri reoro kosipiepareve.

36 “Ari ita, oiso visii tavi iraopaa, Varaoreoreo akukuro raga oara purapaiveira oirararutu, oarare Pauto voea rutu akereverea vovokio-ia oa-ia oirara rutu rovirieireverea.

37 Oire uva va-a vao osa ragavira Pautovisii oirara eveipaoro visii rovirieirevereaoiso, Vearoto-a ro ari vurito-a ro vara iavavarao oara gisipoara oavisii iava kosipapi.”

Vo Oearovu Oirara Jisas Akepaiva Ravo-toara Kekepasa

(Mak 8:12; Luk 11:29-32)38 ✡ Uva vo voki-a vao oa-ia tarai irara

Reo Taisi-ia oiso puraaepa ora oearovuFarisi-pa irara, “Tisato. Igei oiso ruipa-paiei ra oai purari ravotoa vai, ra oaikekeio.”

39 Oa iava oiso puraroepa, “Oirara voeaovuri irara oirao pie asa irara vo vokio iava oeataraa ragapaiveira oiso, Eake ravoto reesi vaikekeoro oirao pieive? Ari ita, ragai arepata,uva viapau oiso ra visiipa va puraa. Ari vaoraga vao oa keketaverea oiso osa piereva Jonaravotovira. 40 ✡ Vo tuariri uva Jona vopeva-ia voki toureva ora vo peva-ia rupariroto atarito sopaaro-ia. Uva eisi osaragai ro Oirato Oviitoaaro vo peva-ia vokitouaverea ora vo peva-ia rupa vo rasitosovara-ia.” Uva Jisas ora rera iava voreo tavipareva voeapa oiso, 41✡ “UtupauaPauto oirara rovirieireverea vo vokio-ia oa-iavoeao Niniva kortua-ia toreaverea. Oire ravo vokio iavapa irara togaive reoara-ia. Eakeiava? Uvare Jona vo reoaro uvuiva vao oa-iavoea tavireva. Oa iava sopaura oaive poreiva.Ari ita, vo toupare ro ira Jona-ia putepare voosa viapau rera vo reoaro uvupata vovouisirooavisii poresa. 42 ✡ Vo osa vo voki-a vaooa-ia Pauto oirara rovirieireverea ovusakwin o oisova Siba rovirieia-ia toreoverea.Oire ra voeao vo vokio iavapa irara to-gaeverea reoara-ia. Eake iava? Uvare oirao kwin tauai rutuva urioopa Solomon votaraiaro uvusa, uvare riro taraito-a. Ariita, uva vo touparevoi ro ira Solomon-iaputeparevoi.” [Jisas ora rera raga iavavoea tavipareva.]

Vurito Tugarato Voreroepa(Luk 11:24-26)

43 “Vo osa iravu iava kosiro viro ro-ia tu-garato rera kavuoro vore avaoro raaka tapi voaora rerapa toua vaire taraasa reareaa taraa-paoro. Oire ra taraa ragaparevora. 44 Oisopuraro, Voreparai vo kepao iare uva tourovopaavora tuariri. Oire vorero vo kepakekesa vo rara vo kepa viouive, ra vokepa-ia viapau irai. 45 ✡ Oire uva va-a

✡ 12:28: Dan 2:44, 7:14 ✡ 12:38: 1 Ko 1:22 ✡ 12:40: Jna 1:17 ✡ 12:41: Jna 1:2, 3:5 ✡ 12:42: 1Kin 10:2 ✡ 12:45: 2 Pi 2:20-22

MATYU 12:46 21 MATYU 13:16vao oa-ia oisoa oeavu erao vatara tugaratuvetuvepareve ora rera iare, voeao oeavo vovouroaro vuri vovouro oisoa rera vovovouroaro-ia putepaive rutu. Oire uvavoea rutu tapo koataro vorevira voea tapotoupasa voa. Ra va iava rera vo touaro rooirato vuri iraope rutu vo touo-ia puteorooa-ia rera ro rovopato tugarato oisoa rerasopaaro-ia tou rovopareve. Uva oisi ragaita voeao toupaiverea vuri irara vo vokioiavapa irara.”

Jisas Aakoaro Ora Rera Araoko IraraaroUrioaepa Rerare

(Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)46 ✡ Jisas touvira oirara vatepareva

reoara osa aakova urioopa ora araokoirara, oisore ra rera tapo ora reoave. Uvaratau toupaiva. 47 Oa iava iravu reratavireva oiso, “Aako oara uvuri ora araokoirara oara vo avao ratau torepaai. Oea viikekesa auepaai.” 48 Oa iava Jisas rerareoiso puraroepa, “Irouva aako? Ora irouirara araoko irara oaa?” 49 Oire uva orarera voeaaro-ia disaipel pirooro oiso pu-raroepa, “Aako keketa ora araoko irara oaa.50 ✡ Vosa irouto Aite vo vovouaro sirovautuparo ro ira vuvuiua-ia toupare, eeraaraokotoa oaa ora taataava oaa ora aako.”

13Vo Toupai Reo Ruu Oiratoa Iava Ro Aio

Takuraro Vikipato Varuparo(Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1 Uva vo voki raga-ia Jisas kepa iavakosiro viropa toko rovu ruvara-ia pausa.2 Uva riro irara rutu oirara ora guruaeparera ruvara-ia. Oa iava oavu-ia uvuoakaero viropa voa pausa ovusa oirara ruturogaraua-ia torepaaepa. 3Uva riroara rutureoara purareva voeapa voa aue-ia ovoovoreo. Oa-ia oiso puraroepa voeare, “Iravuiava uvupata ira avaroera wit kokoro vikisavaruparo.

4 “Uva vikivikiparoera aue wit osa oar-avu vo kovepaera raivaaro osa kokio kare voavara aiopasa uriopaaera. 5 Osa oaravu vokovepaera avekeara ivara-ia vo uva viapauriroa vai rasia vai toupaive. Uva eisi-aosa iava ikauvira kova ragapaera. 6Vo osaravireo kaeparo viro vara raverave piesavara erako pieoro, aue iava uvare viapauvavurupara vai vara piepaivora vara wit

kovaro. Oa iava kopiipaera