หมวดเนื้อหาที่ S 6 การเตรียมการ...

Sหมดหดกหสดหสดกหสดสดาห

สด

หมวดเนอหาท 6การเตรยมการและการใหบรการวคซน

หลกสตรเชงปฏบตการสาหรบเจาหนาทสรางเสรมภมคมกนโรค

สารบญ หนาคานา กสารบญ ขสารบญตาราง จสารบญภาพ ฉแผนการสอนหมวดเนอหาท 1 2

แบบทดสอบความรกอนการอบรม 3หมวดเนอหาท 1 ความรพนฐานเกยวกบการสรางเสรมภมคมกนโรค 5สาระสงเขป 51. การปองกนโรคของรางกาย 62. กลไกการตอบสนองทางภมคมกนของรางกาย 123. ชนดของการสรางเสรมภมคมกนโรค 14

4. ความหมายและประเภทของวคซน 155. กลไกการปองกนโรคของวคซน 166. ความจาเปนของการสรางเสรมภมคมกนโรค 17เอกสารอางอง 20แบบทดสอบความรหลงการอบรม 21

แผนการสอนหมวดเนอหาท 2 24แบบทดสอบความรกอนการอบรม 25หมวดเนอหาท 2 โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซนและวคซนพนฐาน 27สาระสงเขป 271. การตดตอและการแพรกระจายของเชอโรค 292. ลาดบชนในการจดการกบโรคตดตอ 303. โรคตดตอทปองกนไดดวยวคซน 31

4. วคซนทใชในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข 395. กาหนดการใหวคซนในแผนการสรางเสรมภมคมกนโรคของกระทรวงสาธารณสข 47เอกสารอางอง 52แบบทดสอบความรหลงการอบรม 53

แผนการสอนหมวดเนอหาท 3 56แบบทดสอบความรกอนการอบรม

แผนการสอนหมวดเนอหาท 6

การเตรยมการและการใหบรการวคซน

เรอง การเตรยมการและการใหบรการวคซน ผเรยน เจาหนาทสาธารณสข / ผใหบรการวคซนทกระดบ กาหนดการสอน 2 ชวโมง วตถประสงค เมอสนสดการเรยนการสอน ผเรยนจะสามารถ

1. อธบายการเตรยมสถานทและวสดอปกรณเพอใหบรการวคซนไดอยางเหมาะสม 2. ประเมนความพรอมของผรบวคซนและคดกรองผทมภาวะเสยงไดอยางถกตอง 3. อธบายการตรวจสอบและแสดงการเตรยมวคซนไดถกตอง 4. แสดงวธการเตรยมเดกและจดทาเดกในการใหวคซนไดอยางถกตองแสดงการใหวคซน รปแบบตาง ๆ ไดอยางถกตอง

กจกรรมการสอน

1. บรรยาย 2. กจกรรมกลม

2.1 การแลกเปลยนประสบการณในการปฏบตงาน 2.2 ระดมความคดและนาเสนอ 2.3 สาธตการตรวจสอบ การจดเตรยมวคซน การฉดวคซน

สอการสอน 1. เอกสารประกอบการบรรยาย (Hand out power point ทใชบรรยาย) 2. กระดาษ Flip chart ปากกาเคม ดนสอส 3. ขวดวคซน เขม Syringe กระปกสาล หนเดกเลก หนเดกโต

การประเมนผล 1. แบบทดสอบ กอนและหลงการอบรม 2. การมสวนรวมในกจกรรมในระหวางเรยน

แบบทดสอบความรกอนการอบรม

คาถาม คาตอบ

1. ขอมลสาคญทควรซกประวตเพอใชในการ

พจารณาใหวคซนคอขอใด ก. ประวตการคลอด ข. ประวตการมโรคตดตอทางพนธกรรม

ค. ประวตการเจบปวย ง. การเอกซเรยใน 1 เดอนทผานมา

2. ขอใดเปนหลกการทถกตองในการจดเตรยม

สถานททใหบรการวคซน ก. ควรแยกทใหบรการวคซนออกจากบรเวณท รกษาเดกปวย ข. ควรเตรยมวคซนทจะฉดไวบน ice pack ให มากพอทจะใหบรการ ค. สถานททฉดควรเปนสถานทเปดโลง มลมและ แสงแดดสองถงเพอลดโอกาสตดเชอ ง. ตองมทางเขาและออกคนละทางเทานน

3. ขอใดไมจาเปนในขนตอนการเตรยมกอนให

วคซน

ก. การตรวจรางกาย ข. การใหคาแนะนาเกยวกบวคซน ค. การตรวจสอบวนผลตของวคซน ง. การตรวจสอบจานวนผมาใชบรการ

4. คาแนะนาในขอใดถกตองและเปนไปตาม

หลกการใหวคซนแกผทไมมาตามนด

ก. บอยอาย 4 เดอน ตรวจไมพบ BCG scar ควรแนะนาใหฉดซา ข. บวอาย 9 เดอนไมไดมาตามนดครงทแลว ควรแนะนา

ใหฉด DTP และ กน OPV และเรมตนนบใหมเปน dose แรก

ค. แบมอาย 6 ป ไดรบวคซน BCG ตงแตแรกเกด และแมไมไดพามารบวคซนอกเลยตามนด ควรแนะนาใหไดรบวคซน DTP-HB1, OPV1, MMR1 ในทนททพบ ง. บอาย 8 ป มารบวคซนครงสดทายเมออาย 2 ปครง ควรใหไดรบวคซน DTP5, OPV5, MMR ในทนททพบ

แผนการสอนหมวดเนอหาท 6

เรอง การเตรยมการและการใหบรการวคซน ผเรยน เจาหนาทสาธารณสข / ผใหบรการวคซนทกระดบ กาหนดการสอน 2 ชวโมง วตถประสงค เมอสนสดการเรยนการสอน ผเรยนจะสามารถ

1. อธบายการเตรยมสถานทและวสดอปกรณเพอใหบรการวคซนไดอยางเหมาะสม 2. ประเมนความพรอมของผรบวคซนและคดกรองผทมภาวะเสยงไดอยางถกตอง 3. อธบายการตรวจสอบและแสดงการเตรยมวคซนไดถกตอง 4. แสดงวธการเตรยมเดกและจดทาเดกในการใหวคซนไดอยางถกตองแสดงการใหวคซน รปแบบตาง ๆ ไดอยางถกตอง

กจกรรมการสอน

1. บรรยาย 2. กจกรรมกลม

2.1 การแลกเปลยนประสบการณในการปฏบตงาน 2.2 ระดมความคดและนาเสนอ 2.3 สาธตการตรวจสอบ การจดเตรยมวคซน การฉดวคซน

สอการสอน 1. เอกสารประกอบการบรรยาย (Hand out power point ทใชบรรยาย) 2. กระดาษ Flip chart ปากกาเคม ดนสอส 3. ขวดวคซน เขม Syringe กระปกสาล หนเดกเลก หนเดกโต

การประเมนผล 1. แบบทดสอบ กอนและหลงการอบรม 2. การมสวนรวมในกจกรรมในระหวางเรยน

แบบทดสอบความรกอนการอบรม

1. ขอมลสาคญทควรซกประวตเพอใชในการ

พจารณาใหวคซนคอขอใด ก. ประวตการคลอด ข. ประวตการมโรคตดตอทางพนธกรรม

ค. ประวตการเจบปวย ง. การเอกซเรยใน 1 เดอนทผานมา

2. ขอใดเปนหลกการทถกตองในการจดเตรยม

สถานททใหบรการวคซน ก. ควรแยกทใหบรการวคซนออกจากบรเวณท รกษาเดกปวย ข. ควรเตรยมวคซนทจะฉดไวบน ice pack ให มากพอทจะใหบรการ ค. สถานททฉดควรเปนสถานทเปดโลง มลมและ แสงแดดสองถงเพอลดโอกาสตดเชอ ง. ตองมทางเขาและออกคนละทางเทานน

3. ขอใดไมจาเปนในขนตอนการเตรยมกอนให

วคซน

ก. การตรวจรางกาย ข. การใหคาแนะนาเกยวกบวคซน ค. การตรวจสอบวนผลตของวคซน ง. การตรวจสอบจานวนผมาใชบรการ

4. คาแนะนาในขอใดถกตองและเปนไปตาม

หลกการใหวคซนแกผทไมมาตามนด

ก. บอยอาย 4 เดอน ตรวจไมพบ BCG scar ควรแนะนาใหฉดซา ข. บวอาย 9 เดอนไมไดมาตามนดครงทแลว ควรแนะนา

ใหฉด DTP และ กน OPV และเรมตนนบใหมเปน dose แรก

ค. แบมอาย 6 ป ไดรบวคซน BCG ตงแตแรกเกด และแมไมไดพามารบวคซนอกเลยตามนด ควรแนะนาใหไดรบวคซน DTP-HB1, OPV1, MMR1 ในทนททพบ ง. บอาย 8 ป มารบวคซนครงสดทายเมออาย 2 ปครง ควรใหไดรบวคซน DTP5, OPV5, MMR ในทนททพบ

5. การปฏบตในการเตรยมนายาวคซนเพอ

ใหบรการ ขอใดถกตอง ก. ควรเตรยมทละ dose ข. สามารถเตรยมดดไวใน syringe หลาย ๆ dose ได แตตองเกบไวในถงแชวคซน ค. การผสมตวทาละลายกบยาทเปนผง ควรดด ตวทาละลายในปรมาณทพอดกบ dose ของ วคซน ไมตองดดหมดหากมปรมาณมากเกน ง. สาหรบผรบบรการทไดรบวคซนพนฐานมากกวา 1 ชนด เขมทใชดดนายาสามารถใชเขมเดยวกนได และตอง เปลยนเมอใชกบคนตอไป

6. ขอใดเปนปฏกรยาตอวคซนทงระบบชนด ไมรนแรง

ก. มผนขนทงตว ปากบวม ข. ซม เบออาหาร ไขตา ค. มอาการบวม แดงและคน ง. มเลอดซมบรเวณทฉด รวมกบไขสงมากกวา 39°C

7. การฉดวคซนใหกบเดกอาย 4 ป ขอใดเหมาะสม

ก. ควรจดทาใหเดกนงบนหนาขาผปกครอง สวน ขาของเดกใหผปกครองใชขาทงสองขางหนบ ไวจะทาใหเดกอยกบท ข. ควรใหความรแกเดกและใหเดกทาความคนเคยกบ อปกรณการฉดวคซนกอนฉด เพอลดปฏกรยาตอตาน และเปนการยดหลก atraumatic care ค. ควรพจารณาฉดวคซนทบรเวณหนาขา มากกวาตนแขน โดยเฉพาะในเดกทผอมมาก ง. ไมจาเปนตองใหยาลดไขในเดกเพราะมความ ตานทานตอการเกดปฏกรยาของวคซนได ดกวาเดกเลก ๆ

ขอใดเปนการฉดวคซนเขากลามเนอท

ถกตอง ก. ถาฉดบรเวณตนแขนจะใชบรเวณ triceps ของแขน ข. ถาฉดบรเวณหนาขา ทาการวดโดยแบงบรเวณตงแต ปมกระดกใหญของกระดกตนขาถงปมกระดกบรเวณ หวเขาเปน 3 สวน และฉดสวนท 1 ค. แทงเขมทามม 90 องศาบรเวณกลามเนอหนาขา ง. ถาฉดบรเวณตนแขน ใหแทงเขมทามม 60 องศา

คาถาม คาตอบ 9. วคซนทควรใหกบหญงตงครรภทมประวตไม

แนนอนในการไดรบวคซนปองกนบาดทะยกคอขอใด

ก. ให tetanus toxoid เขมเดยวและกระตนทก 5 ปข. ให tetanus toxoid 3 เขม ทระยะหาง 0, 1, 3 เดอน ไมตองกระตน ค. ให tetanus toxoid เขมเดยว และกระตนทก 10 ป รวมทงให MMR ง. ให tetanus toxoid 3 เขม ทระยะหาง 0, 1, 6 เดอน และกระตนทก 10 ป

10. ในการพจารณาใหวคซนในกลมทมภาวะเสยง ขอใดถกตอง

ก. การใหอมมโนโกลบลน พลาสมา หรอเลอด มาไมถง 3 เดอน ไมควรใหวคซนโปลโอชนดกน ข. เดกทมประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชก

จากไขสง ไมสามารถใหวคซนรวมคอตบไอกรน บาดทะยกได

ค. เดกทไดรบยากดภมคมกนสามารถใหวคซนชนด เชอเปนออนฤทธ หากเดกหยดยากดภมคมกนมาแลว อยางนอย 3 เดอน ง. เดกทตดเชอเอชไอว ไมควรใหวคซนปองกนโรคโปลโอ ชนดกน เพราะอาจทาใหปวยหรออาจมอาการ อมพาตได

5. การปฏบตในการเตรยมนายาวคซนเพอ

ใหบรการ ขอใดถกตอง ก. ควรเตรยมทละ dose ข. สามารถเตรยมดดไวใน syringe หลาย ๆ dose ได แตตองเกบไวในถงแชวคซน ค. การผสมตวทาละลายกบยาทเปนผง ควรดด ตวทาละลายในปรมาณทพอดกบ dose ของ วคซน ไมตองดดหมดหากมปรมาณมากเกน ง. สาหรบผรบบรการทไดรบวคซนพนฐานมากกวา 1 ชนด เขมทใชดดนายาสามารถใชเขมเดยวกนได และตอง เปลยนเมอใชกบคนตอไป

6. ขอใดเปนปฏกรยาตอวคซนทงระบบชนด ไมรนแรง

7. การฉดวคซนใหกบเดกอาย 4 ป ขอใดเหมาะสม

ก. ควรจดทาใหเดกนงบนหนาขาผปกครอง สวน ขาของเดกใหผปกครองใชขาทงสองขางหนบ ไวจะทาใหเดกอยกบท ข. ควรใหความรแกเดกและใหเดกทาความคนเคยกบ อปกรณการฉดวคซนกอนฉด เพอลดปฏกรยาตอตาน และเปนการยดหลก atraumatic care ค. ควรพจารณาฉดวคซนทบรเวณหนาขา มากกวาตนแขน โดยเฉพาะในเดกทผอมมาก ง. ไมจาเปนตองใหยาลดไขในเดกเพราะมความ ตานทานตอการเกดปฏกรยาของวคซนได ดกวาเดกเลก ๆ

ขอใดเปนการฉดวคซนเขากลามเนอท

ถกตอง ก. ถาฉดบรเวณตนแขนจะใชบรเวณ triceps ของแขน ข. ถาฉดบรเวณหนาขา ทาการวดโดยแบงบรเวณตงแต ปมกระดกใหญของกระดกตนขาถงปมกระดกบรเวณ หวเขาเปน 3 สวน และฉดสวนท 1 ค. แทงเขมทามม 90 องศาบรเวณกลามเนอหนาขา ง. ถาฉดบรเวณตนแขน ใหแทงเขมทามม 60 องศา

คาถาม คาตอบ 9. วคซนทควรใหกบหญงตงครรภทมประวตไม

แนนอนในการไดรบวคซนปองกนบาดทะยกคอขอใด

ก. ให tetanus toxoid เขมเดยวและกระตนทก 5 ปข. ให tetanus toxoid 3 เขม ทระยะหาง 0, 1, 3 เดอน ไมตองกระตน ค. ให tetanus toxoid เขมเดยว และกระตนทก 10 ป รวมทงให MMR ง. ให tetanus toxoid 3 เขม ทระยะหาง 0, 1, 6 เดอน และกระตนทก 10 ป

10. ในการพจารณาใหวคซนในกลมทมภาวะเสยง ขอใดถกตอง

ก. การใหอมมโนโกลบลน พลาสมา หรอเลอด มาไมถง 3 เดอน ไมควรใหวคซนโปลโอชนดกน ข. เดกทมประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชก

จากไขสง ไมสามารถใหวคซนรวมคอตบไอกรน บาดทะยกได

ค. เดกทไดรบยากดภมคมกนสามารถใหวคซนชนด เชอเปนออนฤทธ หากเดกหยดยากดภมคมกนมาแลว อยางนอย 3 เดอน ง. เดกทตดเชอเอชไอว ไมควรใหวคซนปองกนโรคโปลโอ ชนดกน เพราะอาจทาใหปวยหรออาจมอาการ อมพาตได

หมวดเนอหาท 6

สาระสงเขป ปจจบนการใหภมคมกนโรคเปนความจาเปนพนฐานของการสาธารณสขเพอมงทจะปองกน

ประชาชนใหปลอดจากโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซน แตการทจะทาใหผรบบรการไดรบวคซนอยางมประสทธภาพและเกดประสทธผลในการปองกนโรคไดนน ผใหบรการจาเปนตองใหความใสใจและเขาใจในกระบวนการการใหภมคมกนโรคตงแตการเตรยมการในเรองตาง ๆ ไมวาจะเปนการเตรยมสถานท วสดอปกรณทจาเปน และทสาคญคอการเตรยมความรความเขาใจทถกตองของผใหบรการทงในเรองความรเกยวกบวคซนชนดตาง ๆ การประเมนสภาพ การซกประวตและสงเกตอาการสาคญของผรบบรการกอนใหวคซนและหลงไดรบวคซน รจกวธการเตรยมวคซนและเทคนควธการใหวคซนอยางถกตอง การสงเกตความผดปกตของผรบบรการภายหลงไดรบวคซนกเปนสงสาคญอกประการหนงของการบรการ ดงนนจงจาเปนอยางยงทผใหบรการวคซนตองทราบถงปฏกรยาทเกดขนในภาพรวม และในวคซนพนฐานแตละชนด สาหรบการเตรยมการกอนใหวคซนจะหมายถงตงแตการประมาณการจานวนผมารบบรการ เพอจะไดคานวณปรมาณวคซนและชนดของวคซนทจะตองใชไดถกตองและเพยงพอแกผรบบรการ ซงในปจจบนมการนาระบบคอมพวเตอรมาใชบนทกและสามารถประมวลผลไดวา มผทไดรบการนดมารบบรการในแตละวน จานวนเทาใด กลมอายใด ตองรบวคซนชนดใด ซงเปนขอมลทเพยงพอสาหรบเจาหนาทในการเตรยมวคซนเพอใหบรการ นอกจากนยงตองเตรยมวคซนเพมสาหรบผรบบรการรายใหม เชน เดกเกดใหมดวย แตถาถงวนนดแลวกลมเปาหมายไมมาตามนด เจาหนาทจะตองบนทกแกไขวนนดใหม จงจะสามารถใหวคซนไดครบทกคนตามเปาหมาย เจาหนาทสามารถใชระบบคอมพวเตอรชวยในการประมวลผลวามใครบางทไมไดมารบวคซนตามนด ตองตดตาม หรอสบคนเพอใหทราบวากลมเปาหมายอาจไปใชบรการทสถานบรการอน ถาไดไปใชบรการกใหลงบนทกไวในแฟมประวต เพอจาหนายออกจากการนดหมาย

การจดสถานททใหบรการวคซนเปนสวนหนงทจะเปนตวสะทอนกระบวนการใหวคซน การวางแผนในการจดสถานทอยางเหมาะสมนนจะชวยใหการดาเนนงานในการใหวคซนเปนไปดวยความรวดเรวและเปน

ระบบ สาหรบการจดสถานทในการใหบรการควรพจารณาถงความครอบคลมของกระบวนการใหบรการ ทกขนตอน สถานทควรจะเปนบรเวณทไมแออด สามารถรองรบผรบบรการไดเพยงพอและควรเปนสถานททสะอาด สถานททใหบรการวคซนอาจจาแนกเปน 2 ลกษณะ คอลกษณะทเปนหนวยบรการในสถานทและหนวยบรการนอกสถานท สาหรบสถานทฉดวคซนทจดเปนหนวยบรการในโรงพยาบาลหรอ รพ.สต.นนควรแยก

จากคลนกเดกปวย การจดสถานททใหบรการควรคานงถงความสะดวกในการใหบรการไมวาจะเปนกระบวนการเตรยมหรอการฉดวคซน ควรจดวางอปกรณทจาเปนในการใชงานไวภายในบรเวณทใหบรการเพอความสะดวกและรวดเรวในการปฏบตงาน ทงนรวมถงบรเวณทลางมอดวย และสถานททเหมาะสมควรเปนบรเวณทเงยบสงบเพอผใหบรการสามารถอธบายและใหคาแนะนาแกผรบบรการไดโดยสะดวก ถาเปนไปไดควรจดใหหองฉดวคซนมทางเขาและออกคนละทางเพอไมใหเกดอบตเหตและไมสรางความตนตระหนกใหแก ผทรอฉดวคซนในรายตอ ๆ ไปดวย แตถาจดไมไดควรใหผรบบรการเขามาทละราย ไมควรใหรออยในหองทละหลาย ๆ คน ในกรณทตงหนวยรบบรการนอกสถานทควรตงอยในทรม ไมควรอยกลางแจงทมแสงแดดสองถง มลมหรอฝนพดผาน มปายบอกจดบรการทชดเจน จดเตรยมบรเวณทางเขาออกใหสะดวกแกการบรการ ควรจดใหมสถานทนงรอทสะดวกสบายและสะอาด ควรจดบรเวณทลางมอ และวางอปกรณใชงานใหสามารถหยบใชไดงายและไมเกดการปนเปอน สงทควรคานงถงอกอยางหนงในการใหบรการนอกสถานทคอการจดเตรยมวสด อปกรณใหเพยงพอ และการเกบรกษาวคซนใหอยในอณหภมทเหมาะสม

ขนตอนการใหบรการประกอบดวยขนตอนสาคญ 3 ขนตอน ดงน คอ 1. การซกประวตและการประเมนคดกรองผรบบรการ จะชวยใหผใหบรการทราบในเบองตนวา ผรบบรการมขอจากดหรอขอควรระวงในการทจะใหวคซนหรอไม สามารถใหไดในการมาครงนหรอไม จาเปนตองเลอนการรบวคซนหรอไม และยงสามารถพจารณาไดอกดวยวาผรบบรการไดรบภมคมกนตามวยและตามเกณฑทควรจะไดรบหรอไม รายละเอยดทจาเปนในการซกประวตไดแก การถามถงความเจบปวยหรอสภาพรางกายในปจจบน ประวตในเรองการแพยาหรอสารอาหารตาง ๆ ประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชกจากไขสง ประวตการไดรบเลอด/ยากดภมคมกน การตงครรภ การทเคยไดรบวคซน DTP แลวมไขสง (เกน 40.5°C) ประวตการมภมคมกนผดปกตแตกาเนด นอกจากน การซกประวตยงควรตองถาม หรอดเอกสารการไดรบวคซน ครงสดทายในสมดสขภาพดวย การใหวคซนหางเกนกวากาหนดไมไดทาใหภมคมกนเกดนอยลง แตในทางตรงกนขาม การฉดวคซนทเรวกวากาหนด อาจทาใหภมคมกนเกดขนไดนอยลง หรออยไมนานตามกาหนด ดงนน ถามาฉดวคซนเลยกาหนดนด สามารถฉดเขมตอไปไดเลยโดยไมตองตงตนใหม 2. การสงเกตอาการกอนใหวคซน สงทผใหบรการควรสงเกตคอ ลกษณะทาทาง การตอบสนองของเดก และตรวจรางกายเบองตนเพอประเมนความพรอมทจะรบวคซน ใชหลกการตรวจรางกายพนฐาน คอ ด คลา เคาะ ฟง หากเดกมเสมหะหรอนามกใหสงเกตลกษณะ ส กลน ทผดปกต หากเกดรวมกบการมอณหภมรางกายมากกวา 38°C กควรเลอนการฉดวคซนออกไปกอน และทาความเขาใจกบผรบบรการวา การฉดวคซน ทลาชาไปกวากาหนดไมไดมผลทาใหภมคมกนในรางกายลดนอยลง นอกจากน หากสามารถใหเวลาในการประเมนสภาพเดกตงแตศรษะจรดเทา จะทาใหผใหบรการทราบถงภาวะสขภาพของเดก และอาจนาไปสการสงตอหรอการดแลรกษาทถกตองตอไป สงสาคญอกสงหนงทนอกเหนอจากการสงเกตอาการทางรางกายแลว ยงตองพจารณาถงความพรอมทางดานจตใจ อารมณ การสงเกตลกษณะพนฐานอารมณของเดก

หมวดเนอหาท 6

สาระสงเขป ปจจบนการใหภมคมกนโรคเปนความจาเปนพนฐานของการสาธารณสขเพอมงทจะปองกน

ประชาชนใหปลอดจากโรคทสามารถปองกนไดดวยวคซน แตการทจะทาใหผรบบรการไดรบวคซนอยางมประสทธภาพและเกดประสทธผลในการปองกนโรคไดนน ผใหบรการจาเปนตองใหความใสใจและเขาใจในกระบวนการการใหภมคมกนโรคตงแตการเตรยมการในเรองตาง ๆ ไมวาจะเปนการเตรยมสถานท วสดอปกรณทจาเปน และทสาคญคอการเตรยมความรความเขาใจทถกตองของผใหบรการทงในเรองความรเกยวกบวคซนชนดตาง ๆ การประเมนสภาพ การซกประวตและสงเกตอาการสาคญของผรบบรการกอนใหวคซนและหลงไดรบวคซน รจกวธการเตรยมวคซนและเทคนควธการใหวคซนอยางถกตอง การสงเกตความผดปกตของผรบบรการภายหลงไดรบวคซนกเปนสงสาคญอกประการหนงของการบรการ ดงนนจงจาเปนอยางยงทผใหบรการวคซนตองทราบถงปฏกรยาทเกดขนในภาพรวม และในวคซนพนฐานแตละชนด สาหรบการเตรยมการกอนใหวคซนจะหมายถงตงแตการประมาณการจานวนผมารบบรการ เพอจะไดคานวณปรมาณวคซนและชนดของวคซนทจะตองใชไดถกตองและเพยงพอแกผรบบรการ ซงในปจจบนมการนาระบบคอมพวเตอรมาใชบนทกและสามารถประมวลผลไดวา มผทไดรบการนดมารบบรการในแตละวน จานวนเทาใด กลมอายใด ตองรบวคซนชนดใด ซงเปนขอมลทเพยงพอสาหรบเจาหนาทในการเตรยมวคซนเพอใหบรการ นอกจากนยงตองเตรยมวคซนเพมสาหรบผรบบรการรายใหม เชน เดกเกดใหมดวย แตถาถงวนนดแลวกลมเปาหมายไมมาตามนด เจาหนาทจะตองบนทกแกไขวนนดใหม จงจะสามารถใหวคซนไดครบทกคนตามเปาหมาย เจาหนาทสามารถใชระบบคอมพวเตอรชวยในการประมวลผลวามใครบางทไมไดมารบวคซนตามนด ตองตดตาม หรอสบคนเพอใหทราบวากลมเปาหมายอาจไปใชบรการทสถานบรการอน ถาไดไปใชบรการกใหลงบนทกไวในแฟมประวต เพอจาหนายออกจากการนดหมาย

การจดสถานททใหบรการวคซนเปนสวนหนงทจะเปนตวสะทอนกระบวนการใหวคซน การวางแผนในการจดสถานทอยางเหมาะสมนนจะชวยใหการดาเนนงานในการใหวคซนเปนไปดวยความรวดเรวและเปน

ระบบ สาหรบการจดสถานทในการใหบรการควรพจารณาถงความครอบคลมของกระบวนการใหบรการ ทกขนตอน สถานทควรจะเปนบรเวณทไมแออด สามารถรองรบผรบบรการไดเพยงพอและควรเปนสถานททสะอาด สถานททใหบรการวคซนอาจจาแนกเปน 2 ลกษณะ คอลกษณะทเปนหนวยบรการในสถานทและหนวยบรการนอกสถานท สาหรบสถานทฉดวคซนทจดเปนหนวยบรการในโรงพยาบาลหรอ รพ.สต.นนควรแยก

จากคลนกเดกปวย การจดสถานททใหบรการควรคานงถงความสะดวกในการใหบรการไมวาจะเปนกระบวนการเตรยมหรอการฉดวคซน ควรจดวางอปกรณทจาเปนในการใชงานไวภายในบรเวณทใหบรการเพอความสะดวกและรวดเรวในการปฏบตงาน ทงนรวมถงบรเวณทลางมอดวย และสถานททเหมาะสมควรเปนบรเวณทเงยบสงบเพอผใหบรการสามารถอธบายและใหคาแนะนาแกผรบบรการไดโดยสะดวก ถาเปนไปไดควรจดใหหองฉดวคซนมทางเขาและออกคนละทางเพอไมใหเกดอบตเหตและไมสรางความตนตระหนกใหแก ผทรอฉดวคซนในรายตอ ๆ ไปดวย แตถาจดไมไดควรใหผรบบรการเขามาทละราย ไมควรใหรออยในหองทละหลาย ๆ คน ในกรณทตงหนวยรบบรการนอกสถานทควรตงอยในทรม ไมควรอยกลางแจงทมแสงแดดสองถง มลมหรอฝนพดผาน มปายบอกจดบรการทชดเจน จดเตรยมบรเวณทางเขาออกใหสะดวกแกการบรการ ควรจดใหมสถานทนงรอทสะดวกสบายและสะอาด ควรจดบรเวณทลางมอ และวางอปกรณใชงานใหสามารถหยบใชไดงายและไมเกดการปนเปอน สงทควรคานงถงอกอยางหนงในการใหบรการนอกสถานทคอการจดเตรยมวสด อปกรณใหเพยงพอ และการเกบรกษาวคซนใหอยในอณหภมทเหมาะสม

ขนตอนการใหบรการประกอบดวยขนตอนสาคญ 3 ขนตอน ดงน คอ 1. การซกประวตและการประเมนคดกรองผรบบรการ จะชวยใหผใหบรการทราบในเบองตนวา ผรบบรการมขอจากดหรอขอควรระวงในการทจะใหวคซนหรอไม สามารถใหไดในการมาครงนหรอไม จาเปนตองเลอนการรบวคซนหรอไม และยงสามารถพจารณาไดอกดวยวาผรบบรการไดรบภมคมกนตามวยและตามเกณฑทควรจะไดรบหรอไม รายละเอยดทจาเปนในการซกประวตไดแก การถามถงความเจบปวยหรอสภาพรางกายในปจจบน ประวตในเรองการแพยาหรอสารอาหารตาง ๆ ประวตครอบครวเปนโรคชกและมประวตชกจากไขสง ประวตการไดรบเลอด/ยากดภมคมกน การตงครรภ การทเคยไดรบวคซน DTP แลวมไขสง (เกน 40.5°C) ประวตการมภมคมกนผดปกตแตกาเนด นอกจากน การซกประวตยงควรตองถาม หรอดเอกสารการไดรบวคซน ครงสดทายในสมดสขภาพดวย การใหวคซนหางเกนกวากาหนดไมไดทาใหภมคมกนเกดนอยลง แตในทางตรงกนขาม การฉดวคซนทเรวกวากาหนด อาจทาใหภมคมกนเกดขนไดนอยลง หรออยไมนานตามกาหนด ดงนน ถามาฉดวคซนเลยกาหนดนด สามารถฉดเขมตอไปไดเลยโดยไมตองตงตนใหม 2. การสงเกตอาการกอนใหวคซน สงทผใหบรการควรสงเกตคอ ลกษณะทาทาง การตอบสนองของเดก และตรวจรางกายเบองตนเพอประเมนความพรอมทจะรบวคซน ใชหลกการตรวจรางกายพนฐาน คอ ด คลา เคาะ ฟง หากเดกมเสมหะหรอนามกใหสงเกตลกษณะ ส กลน ทผดปกต หากเกดรวมกบการมอณหภมรางกายมากกวา 38°C กควรเลอนการฉดวคซนออกไปกอน และทาความเขาใจกบผรบบรการวา การฉดวคซน ทลาชาไปกวากาหนดไมไดมผลทาใหภมคมกนในรางกายลดนอยลง นอกจากน หากสามารถใหเวลาในการประเมนสภาพเดกตงแตศรษะจรดเทา จะทาใหผใหบรการทราบถงภาวะสขภาพของเดก และอาจนาไปสการสงตอหรอการดแลรกษาทถกตองตอไป สงสาคญอกสงหนงทนอกเหนอจากการสงเกตอาการทางรางกายแลว ยงตองพจารณาถงความพรอมทางดานจตใจ อารมณ การสงเกตลกษณะพนฐานอารมณของเดก

จะทาใหผใหบรการคานงถงการเตรยมเดก และการรบมอกบเดกได 3. การเตรยมการกอนใหวคซน การ

เตรยมทถกตองเปนสวนสาคญทจะทาใหการไดรบวคซนเปนไปอยางมประสทธภาพ ผใหบรการตองใหความสาคญตงแตการเลอกอปกรณ การตรวจสอบวคซนและการเตรยมวคซน การเตรยมการขณะใหวคซน วธการฉดวคซน การใหความสาคญกบเทคนคการฉดทถกตอง

การฉดวคซนเขาในหนง (Intradermal) เปนการนายาผานเขาไปเพยงแคในหนงเทานน ขนาดยาทฉดกมกจะมปรมาณนอย มกใชเขมเบอร

26 ความยาว ½ นว และเนองจากวคซนทฉดเขาในหนงเปนวคซนชนดเชอเปน หากใชแอลกอฮอลเชด ตองรอใหแหงกอนจงจะฉด กอนฉดตองจดทาเดกใหนงและมนคงทสด เพราะการฉดเขาในหนงตองอาศยความชานาญและความนงมากทสด เทคนคการฉดควรดงหนงบรเวณทฉดใหตง คอย ๆ แทงเขมลงไปทามมประมาณ 15 ° แลวดนยาเขาไป ถาเทคนคถกตองจะเหนวาเมอดนยาเขาไปจะมตมนนขนมาใหเหนชด ตองใหมอนงมากทสด เพราะยาอาจรวซมออกมาไดหากปลายเขมแทงทะลออกมานอกผวหนง บรเวณ ทฉดวคซน BCG มกฉดเขาทหวไหลขางซาย

การฉดวคซนเขาใตชนผวหนง (Subcutaneous) เปนการนายาผานเขาไปใน fatty tissue อยใตชนผวหนงและอยเหนอชนกลามเนอ ปกตแลว

subcutaneous tissue พบไดทวรางกาย สาหรบเดกเลก บรเวณทนยมใหวคซน คอ บรเวณหนาขา และถาเปนเดกโตหรอผใหญกจะใชบรเวณ upper outer triceps ของแขน กอนฉดเชดบรเวณผวหนงดวยสาลแอลกอฮอล พนทประมาณเสนผานศนยกลาง 2 – 3 นว แลวจงแทงเขมเขาไป

การฉดวคซนเขาชนกลามเนอ (Intramuscular) เปนการนายาเขาส muscle tissue ซงเปนชนเนอเยอทอยใตผวหนงและ fatty tissue บรเวณทใช

ในการฉดวคซนเขากลามเนอม 2 แหง คอ บรเวณกลามเนอตนขาสวนหนา ( vastus lateralis) และ บรเวณกลามเนอตนแขน (deltoid) กลามเนอตนขาสวนหนา ( vastus lateralis) ซงจะอยบรเวณตนขาหนาขาดานนอก กอนฉดจะตองทาการวดกอน โดยแบงบรเวณตงแตปมกระดกใหญของกระดกตนขา (greater tronchanter of femur) ถงปมกระดกบรเวณหวเขา (lateral femoral condyle) เปน 3 สวน ฉดสวนท 2

ปกตแลวภายหลงจากฉดยา ผใหบรการไมควรดงเขมจาก syringe เมอใหวคซนเรยบรอยแลว ผใหบรการควรนา syringe ทมเขมตดอย ทงลงในถงพลาสตกหนา ทเขมไมสามารถแทงทะลได หรอเราเรยกวา puncture proof containers ซงสามารนากลองพลาสตกหนาทมอยแลวมาใชได นอกเหนอจาก syringe และเขมแลว อปกรณอน ๆ ทใชในการฉดวคซน เชน ขวดยาทใชหมดแลว หรอ vaccine หมดอาย กตองจดเปนขยะอนตรายหรอขยะตดเชอเชนเดยวกน

นอกจากนหลงจากการใหวคซน ผใหบรการยงจาเปนตองใหคาแนะนาเพอสงเกตความผดปกต

ทอาจเกดขนจากการมผลขางเคยง ปกตอาการขางเคยงทเกดขนนนกจะไมถงกบเปนสงคกคามชวตของผรบวคซน ปฏกรยาทเกดขนนอกเหนอจากทเดกจะมอาการงอแงจากความไมสขสบายแลว ยงมทงปฏกรยา ทเกดขนเฉพาะท ปฏกรยาทงระบบชนดไมรนแรง และชนดรนแรง ซงจะอธบายลกษณะอาการรวมถงการจดการเบองตน ดงน

1. ปฏกรยาซงเกดขนเฉพาะท อาการและอาการแสดง ไดแก อาการบวม แดง คน บรเวณทฉดวคซน อาจมเลอดออกซม

เลกนอยและหยดในระยะเวลาอนสน อาการเหลานจะหายไปไดเอง การจดการเบองตน หรอคาแนะนาทวไป - ไมแนะนาใหสมผส กดแรง คลง หรอนวดบรเวณทฉดวคซน - ดแลความสะอาด สงเกตอาการวามอาการปวด บวม แดง รอนบรเวณทฉดหรอไม หรอมลกษณะผดปกตใดๆ เชน มเลอดออกมา มตมหนอง มอาการไขสงมากให รบมาพบแพทย - สามารถประคบเยน เพอลดอาการปวดได หรอรบประทานยาแกปวดลดไข - หากมไขรวมดวยสามารถเชดตวลดไข และใหยาลดไขโดยคานวณจากนาหนก

ตวคอ 10 mg. / นาหนกตว 1 กโลกรม / ครง 2. ปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดไมรนแรงและชนดรนแรง

อาการและอาการแสดงชนดไมรนแรง ไดแก มไขสงมากกวา 39°C ซม เบออาหาร รองกวน อาเจยน หรอมผนขนตามตว

การจดการและการใหคาแนะนาทวไป - เชดตวลดไข พรอมกบใหยาลดไขทนท - ใหเดกดมนา ดมนมใหมาก ๆ - สงเกตอาการผดปกตทแสดงถงปฏกรยาทเกดขนทงระบบชนดรนแรง ไดแก อาการไขแบบ

anaphylaxis เชน หายใจลาบาก หายใจมเสยงวด มผนขนทงตว มอ เทา หนา ปาก บวม หรอมอาการผดปกตทางสมอง เชน ซม ออนแรง ภาวะรสตเปลยนแปลง มอาการชก หากพบอาการผดปกตชนดรนแรงใหพามาพบแพทยโดยทนท หรอหากพบอาการเบองตนเปนอาการและอาการแสดงชนดไมรนแรง แตเมอ ใหการดแลแลวอาการไมดขนและมอาการแสดงทดเหมอนเดกแยลง ใหพามาโรงพยาบาลทนท