KAREN 1.ประวตความเปนมา

เดมกะเหรยงอาศยอยแถบบรเวณตนแมนำ�าสาละวน ตอมาไดอพยพเขาสเมยนมารและไทย แตคำากลาวน�ไมมหลกฐานแนชด มบนทกของมชชนนารอเมรกนแบบตสตซงไปทำางานกบชาวกะเหนยงในเมยนมารไดใหรายละเอยดวามชาวกะเหรยงอาศยอยเปนจำานวนมาก ตอมาเกดความขดแยงระหวางฝายปกครองของเมยนมารกบชาวกะเหรยงรวมท�งชนกลมนอยกลมอนๆ กระทงเกดเปนสงครามข�น ซงเปนแรงกดดนอนสำาคญททำาใหชาวกะเหรยงจำานวนมากอพยพเขาสประเทศไทย ตามเขตชายแดน ซงเดนทางเขามาไดไมยากนก

กะเหรยงจดอยในตระกลภาษาจน-ธเบต ในประเทศไทย ม 1,925 หมบาน 87,793 หลงคาเรอน ประชากร 438,450 คน คดเปนรอยละ 47.93 ของจำานวนประชากรชาวเขาในประเทศไทย กระจายตวอยในเขต 15 จงหวดคอกาญจนบร กำาแพงเพชร เชยงราย เชยงใหม ตาก ประจวบครขนธ เพชรบร แพร แมฮองสอน ราชบร ลำาปาง ลำาพน สโขทย สพรรณบร และอทยธาน ปจจบนมกะเหรยงอพยพเขาไปอยในเมองจำานวนหนง ทำางานเปนขาราชการ รบจาง อกสวนหนงศกษาเลาเรยน กะเหนยงในประเทศไทย ม 4 กลมยอยคอ

1.สะกอ หรอยางขาว เรยกตวเองวา ปะกาญอ เปนกลมทมประชากร“ ”มากทสด

2.โป เรยกตนเองวา โพลง สวนใหญอยในเขต จงหวดแมฮองสอน “ ”เชยงใหม และลำาพน

3.ปะโอ หรอ ตองส อาศยอยในเขตจงหวดแมฮองสอน“ ”4.ปะเว หรอ คะยา อาศยอยในเขตจงหวดแมฮองสอน“ ”

2.การตงถนฐาน กะเหรยงสวนใหญอยบนเขาและมบางอยตามพ�นราบ บางแหงมท�งกะเหร

ยงสะกอ และกะเหรยงโปอยอยางหนาแนนกจรง แตไมชอบอยรวมกน หมบานถงแมจะอยตดกนแตกแยกกลมกน ลกษณะเดนอนหนงของกะเหรยงทไมเหมอนกบชาวเขาเผาอนกคอ การต�งหมบานอยางถาวรเปนหลกแหลง เชน บางหมบาน

ของกะเหรยงน�นอยมานานกวา 200 ปกม ท�งน�เพราะความสามารถในการอนรกษดนและนำ�า วธการทดและเหมาะสมคอ การทำานาแบบข�นบนไดตามไหลเขา จงสามารถทจะทดนำ�าเขาไปใชได หรอการทำานานำ�าฝน

คนทวๆไปโดยเฉพาะทางภาคเหนอรจกกะเหรยงในชอวาคนยาง สวนคนไทยในภาคกลางน�นรจกกะเหนยงในชอวากะเหรยง นอกจากน�นในทองทหนงๆอาจเรยกพวกน�วา ยางแดง ยางขาว ยางเปยง ยางกะเลอ และยางนำ�าฯลฯ ซงทแทจรงแลวกคอชอกะเหรยงอยางเดยวกน แตนกภาษาศาสตรไดแบงแยกกลมกะเหรยงท�งหมดทอยในประเทศไทยเพยง 4 กลมตามทไดกลาวมาแลวเทาน�น3.ระบบสงคม

การต�งถนฐานรวมตวกนเปนหมบานเปนสงสำาคญคอ เปนแหลงหรอสถานทสำาหรบการประกอบพธกรรมของตนเอง ในหมบานหนงๆ น �นจะมหวหนาฝายชายซงมตำาแหนงหมอผเพยงคนเดยวเปนผทำาพธกรรมน� นอกจากน�นแตละหมบาน (ในอดต) ยงไดแบงเขตของตนหรออาณาเขตของหมบานโดยใชรศมการเดนทางระยะเดนเทา 1 ชวโมง เปนตวกำาหนด คนในหมบานหนงจะไปทำาไรในเขตของอกหมบานหนงไมได นอกจากการทำานาเทาน�น เพราะนาช�อขายกนได แตไรน�นเปนการถอกรรมสทธครอบครอง

สงคมกะเหรยงเปนครอบครวเดยว ซงหมายถงวาในบานหลงหนงจะประกอบดวยพอแม และลกเทาน�น เมอลกแตงงานกจะแยกครอบครวไปปลกบานใหมหลงเลกๆ แตมขอแมวา ถาแตงงานแลว ชายจะตองมาอยกบบานภรรยากอนเปนเวลา 1 ฤดกาลเกษตร (คอเรมจากการถางไร ปนลกขาวและเกบเกยวขาวประมาณ 7-8 เดอน) หลงจากน�นกจะปลกบานใกลชดกบพอแมฝายภรรยา คำาวาครวเรอนในสงคมกะเหรยงนอกจากมความหมายถงพ�นฐานข�นแรกในดานการผลตและบรโภคแลวยงหมายถงวาแตละครวเรอนมไรของตนเอง พธกรรมดานการเกษตรและการรกษาพยาบาลเปนหนาทของหวหนาครวเรอนยกเวนพธทางศาสนาหรอการเล�ยงผตามประเพณของผฝายมารดาการสบสายฝายมารดา

กะเหรยงโปเปนกลมทนบถอผบรรพบรษฝายมารดาซงหมายถงวาพอแมจะตองเปนกะเหรยงโป สำาหรบผมบดาหรอมารดาเปนกลมอน เชน สะกอ หรอลวะ

จะไมมผบรรพบรษหรอผในสายฝายมารดาเดยวกน จะมแตผเรอนของตนเองเทาน�นการแตงงาน

การแตงงานเปนแบบผวเดยวเมยเดยว ซงเปนกฎทเครงครดมาก การหยารางมนอยและการแตงงานใหมไมคอยปรากฏ การสมรสสกอนทจะแตงงานกนน�นเปนกฎขอหามและจะถกรงเกยจ ถงข �นปรบไหม และเชอกนวาผเจาทจะขนเคอง

ปกตการเก�ยวพาราส มกจะเกดข�นในโอกาสพธงานศพ ซงจดใหมข�นในหมบาน (เหมอนกบงานเทศกาล) เพราะหนมสาวทอยกนไกลๆกเดนทางมารองเพลงสวดรอบๆศพทบานคนตายตลอดคนงานศพอาจจะมข�น 3-5 คน โอกาสน�ชายหนมกจะมโอกาสเลอกคครองได

การเลอกคครองน�น ฝายหญงจะเปนผบอกตกลงแตงงานกบชายกอน และบางคร�งหญงสาวกจะเปนผออกคาใชจายท�งหมดซงไมถอวาเปนเรองผดปกตในสงคม

การแตงงานระหวางผนบถอผบรรพบรษของสายฝายเดยวกนจะกระทำามไดปกตกะเหรยงโปจะแตงงานกบพวกเผาเดยวกนแตกมบางทแตงงานกบคนนอกเผาเชนกะเหรยงสะกอ ลวะ และคนไทยกมการสบมรดกทรพยสนตางๆจะแบงกนในระหวางทคสมรสยงมชวตอยกบลกๆ ถาหากลกยงเลกเกนไปทรพยสนตางๆ กจะใหผอนซงไดแกญาตฝายบดามารดาเปนผดแลให แตของสวนตวเลกๆนอยๆ ของผตาย ซงหมายถงบดามารดากจะถกเผารวมกบศพ เชน ปน เส�อผา ถงยาม

ถาหากมการพพาทในเรองมรดกเกดข�น หมอผ หรอเชยเกงคจะปรกษาหารอกบกลมผอาวโสและตดสนใจรวมกน4.การปกครอง

อำานาจในทางการปกครองโดยเฉพาะจากทางราชการทไดต�งกำานน ผใหญบานหรอผชวยผใหญบานน�น ถาเปนหมบานทอยหางไกลและการคมนาคมสำาบากแลว อำานาจตางๆของผรบหนาทจากทางรฐบาลจะมไมมากเทากบหมอผประจำา

หมบานและกลมผอาวโส เพราะชาวบานตางยอมรบและประพฤตปฏบตตามประเพณมากกวา เชน การตดสนปญหาทมความผด โดยการลงโทษ ดวยการขบไลลกบานออกจากหมบาน จะเปนไปตามขอตดสนของกลมผอาวโสเทาน �น ผใหญบานหรอผทไดรบแตงต�งใหมตำาแหนงทางราชการกเปนเพยงคนหนงในคณะกรรมการของกลมผตดสน5.ความเชอถอ

ความเชอถอของกะเหรยงไดแผแทรกซมและมอทธพลมากตอการประพฤตปฏบตในชวตประจำาวนของเรา ดงน �นกะเหรยงจงใหความสำาคญในทางศาสนามากนนคอการนบถอผและพทธรวมกน ผทกะเหรยงนบถอซงมความสำาคญไดแกผเจาท และผตางๆทสงสถตอยตามปา ภเขา ลำาหวย ในไร และในหมบาน ฯลฯ ผทถอกนวาเปนผรายน�นเชอวาเปนผทจะทำาใหประสบภยพบตท�งปวง จงตองมการเอาอกเอาใจดวยการเซนสงเวยดวยอาหารตางๆ ซงไดแก หม ไก ฯลฯ

นอกจากมความเชอในเรองผตางๆซงมอทธพลตอชวตประจำาวนตอพวกเขาแลว กะเหรยงยงเชอในเรองขวญซงมประจำาตวของแตละคน กะเหรยงเชอวาในรางกายของคนเรามอยท�งหมด 33 ขวญ สวนใหญไมสามารถนบไดหมดวาขวญอยในสวนไหนบางของรางกาย เพยงแตบอกไดวาอยในสวนสำาคญๆของรางกาย เชน ขวญทศรษะ ขวญสองขวญทใบหท�งสองขาง ขวญจะละท�งหรอหายไปกตอเมอคนๆน�นไดตายไป นอกจากน�นแลวเชอกนวาขวญชอบทจะหนไปทองเทยวตามความตองการนของมนเอง และกอาจจะถกผรายตางๆทำาราย หรอกกขงไว ซงจะทำาใหผน �นลมปวย การรกษาพยาบาลหรอวธทจะชวยเหลอคนเจบปวยไดกคอ การสลอและเรยกขวญใหกลบมาสบคคลทเจบปวย พรอมกบทำาพธผกขอมอรบขวญดวย ในสงคมของกะเหรยงน �นถอเปนปกตธรรมดา เมอแตละวนในหมบานจะทำาพธเล�ยงผและการเรยกขวญของคนเจบปวยแทนการรกษาดวยหมอสมยใหม บางคร�งถงแมจะมหมอเขาไปชวยรกษาใหตามแบบทนสมย แตถาหากทบานผปวยน�นไดรกษาดวยการเล�ยงผแลวเขาจะปฏเสธทจะรกษาทนทอยางนอย 3 วน6.เศรษฐกจ

เศรษฐกจของกะเหรยงในอดตอยในสภาพทเรยก เพอยงชพ ซงหมายถง“ ”การทำามาหากนเพอบรโภคเทาน�น ไดแก การปลกขาวไรเปนหลก และการทำานาข�นบนไดตามหบเขา โดยไมมการปลกพชเงนสดแตอยางใด กะเหรยงไมเคยปลกฝนแตเปนผเสพฝนกนมาก ท�งน�เพราะกะเหรยงนยมใชฝนดบและสกมาใชเปนยารกษาโรคตางๆและบำาบดความเจบปวด เนองจากไดรบอบตเหต

ปจจบนน�กะเหรยงเรมรจกการปลกพชเงนสดหรอปลกพชเพอขายกนมากข�น เชน กลำาปล มะเขอเทศ มนฝรง พชผกและผลไมและดอกไมเมองหนาว โดยเฉพาะหมบานทอยในโครงการหลวง และหมบานทมการคมนาคมคอนขางสะดวกมนำ�าใชสำาหรบการเกษตรไดตลอดฤดกาลเพาะปลก

กะเหรยงไดชอวา เปนเผาทรจกการใชพ�นททำากนแบบอนรกษโดยวธทเรยกวา ไรหมนเวยน คอ ทำาไปแลวกพกท�วไว “ ” 3-5 ป กจะกลบไปทำาใหมมวนเวยนกนอยางน�ตลอดไปเพอปองกนการสญเสยของหนาดน อนจะทำาใหดนเสอมคณภาพจงนบวากะเหรยงเปนพวกทอยอยางถาวรไมเคลอนยายดวยเหตผลดงกลาว

การเล�ยงสตว กะเหรยงนยมเล�ยงสตวตางๆ เชน วว ควาย หม ไก โดยเฉพาะไกและหมเล�ยงไวเพอใชในพธกรรมตางๆ ความสำาคญทางเศรษฐกจของการเล�ยงสตวในหมบานไดแก การเล�ยงชาง ในอดตใชชางเพอรบจางทำางานกบบรษททำาไมแตปจจบนกยงมการเล�ยงชางไวเพอใหนกทองเทยวไดขเดนทางชมธรรมชาตในปา นอกจากน�กะเหรยงเปนนกลาสตวปาเพอการบรโภคและชำานาญในการหาของปามาขายเปนรายไดอกดวย

แมว MEO1.การแบงกลมยอยและประวตความเปนมา

แมวเปนชนกลมหนงซงมถนทอยในประเทศจนและประเทศตางๆในเอเชยอาคเนย คอ เวยตนาม เมยนมาร ลาว และประเทศไทย ชาวเขาเผาแมวทอยในประเทศไทยสามารถแบงออกไดเปนสองกลมคอ แมวขาวและแมวเขยว การแบงชอกลมยอยดงกลาว แบงตามการเรยกชอของเขาเอง กลาวคอ แมวขาวเรยกตนเองวา ฮมง เดอร และแมวเขยวเรยกตนเองวา ฮมว จว การเรยกชอ“ ” “ ”กลมยอยแมวเขยวในประเทศไทยมชอเรยกโดยคนตางๆเผาวา แมวนำ�าเงน แ“ ” “มวลาย แมวดอก แมวดำา ซงชอเหลาน�ตางหมายถง แมวเขยว ท�งส�น ” “ ” “ ” “ ” แตชอทนยมใชเรยกชอกลมน�มมากทสดคอ แมวนำ�าเงน “ ”

นกภาษาศาสตรไดจดแมวใหอยในตระกลภาษาแมว-เยา ในกลมภาษาจน-ธเบต อยางไรกด ความเหนในการจดกลมดงกลาวเปนเพยงความเหนหนงซงไดรบการยอมรบกนแพรหลายเทาน�น ซงถาพจารณาในแงของการพฒนาแลว จะเหนไดวาความรทไดจากการจดกลมภาษาน�นอาจใชประโยชนไดนอยในทางปฏบต โดยเหตทวาความสมพนธทางภาษาน�นยงไมสามารถทจะแสดงถงความสมพนธกนทางสงคมเศรษฐกจและวฒนธรรมระหวางกลมคน โดยเฉพาะอยางยงในสภาพการณปจจบนทชาวเขามการตดตอกบโลกภายนอกมากข�นกวาในอดต2.การกระจายตวของประชากร

ปจจบนแมวในประเทศไทย กระจายตวอยในจงหวดตางๆของประเทศไทย 13 จงหวดคอ กำาแพงเพชร เชยงราย เชยงใหม ตาก นาน พษณโลก เพชรบรณ พะเยา แพร แมฮองสอน ลำาปาง สโขทย และเลย มจำานวนหมบาน 250 หมบาน 19,082 หลงคาเรอน ประชากร 151,080 คน คดเปนรอยละ 16.52 ของจำานวนประชากรชาวเขาท�งหมดในประเทศไทย

แมวมประชากรมากเปนอนดบสอง รองลงมาจากเผากะเหรยง ในดานการกระจายตวของประชากรแมวเปนเผาทมการกระจายตวไปในหลายจงหวดเพราะอดตมการอพยพเคลอนยายกนบอยมาก เมอคดจากจำานวนประชากรและจำานวนหลงคาเรอนท�งประเทศปรากฏวาจำานวนประชากรโดยเฉลยตอหลงเรอน 7.83 คน ขนาดครวเรอนจงมขนาดคอนขาใหญ เนองจากแมวนยมการ

อยรวมกนเปนแบบครอบครวขยาย คอมหลายครอบครวอยในครวเรอนเดยวกน คอบครวแบบขยายนอกจากจะเปนลกษณะครอบครวตามประเพณของแมวแลว การอยรวมกนยงจะใหผลประโยชนในเชงเศรษฐกจอกดวย เนองจากมกำาลงแรงงานมากในครวเรอน ซงจะเหนไดชดเจนจากการศกษาของนกวจยชาวตางประเทศคนหนงชอ คเปอร ทบานผาปจอม อำาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม “ ”ซงพบวาครวเรอนซงเปนครวเรอนทมรายไดมากกวา 6,000 บาทข�นไปมสมาชกต�งแตสบคนข�นไปท�งส�น สวนครวเรอนซงมสมาชก 4 คน ซงมอย 6 หลงคาเรอน ลวนแตมรายไดรวมไมเกน 3,000 บาท 3.การตงถนฐาน

การต�งถนฐานของแมว สวนใหญจะต�งถนฐานเปนแบบหมบาน ขนาด 20-30 หลงคาเรอน สลเลยม อาร เกดเดส นกมานษยวทยาชาวออสเตรเลยไดศกษาถงกระบวนการต�งถนฐานการขยายตวของหมบาน และการต�งหมบานใหมของแมวพบวาขนาดของหมบานมกจะข�นอยกบความอดมสมบรณของดนและความกวางของพ�นท เมอมการต�งหมบานข�นในระยะแรกพ�นททใชประกอบการเกษตรมกจะอยรอบๆหมบาน และไมไกลจากหมบานนก แตเมอมจำานวนประชากรเพมมากข�นหรอมการอพยพประชากรเขามาในหมบาน ทำาใหระยะทางจากไรถงหมบานมระยะไกลข�น กอใหเกดความยากลำาบากในการเดนทาง ดงน�น จงมการสรางกระทอมหรอบานแบบงายๆข�นในไรเพอใชอยอาศยเปนการชวคราว และในหลายกรณสมาชกในหมบานจะอยอาศยในกระทอมทไรเปนระยะเวลานาน โดยจะท�งสตวเล�ยงไวในหมบานใหเดกและผสงอายเปนผดแล ในระยะตอมาทอยอาศยชวคราวในไรจะกอตวเปนหมบานใหมและบางครอบครวจะอพยพไปหาทดนทำากนในแหลงอน4.ระบบครอบครวและเครอญาต

ระบบครอบครวและเครอญาตคอ การจดรปแบบความสมพนธของบคคลตางๆ ทเกยวของกนทางสายเลอดหรอสมพนธกนเนองจากแตงงานกน หรอบคคลทสงคมแมวระบวาเปนเครอญาตกนแมวาจะมไดมความสมพนธกนทางสายเลอดหรอการแตงงาน ความสมพนธเหลาน�ออกมาในรปแบบตางๆกนดงตอไปน� คอ

4.1 ความสมพนธแบบครอบครว เปนความสมพนธในรปแบบหนงระหวางสมาชกในครวเรอนเดยวกน นบวาเปนความสมพนธทกระชบทสดในสงคมแมว สมาชกในครวเรอนจะมความผกพน ความสนทสนม ความรกใครปรองดองกนมากกวาบคคลอนๆ นอกครวเรอน หนวยทเลกทสดในครวเรอนไดแกครอบครวเดยวซงประกอบดวย พอ แม และลก หรอเปนความสมพนธในแบบพอแมและลก นอกจากน�ยงอาจมหลายครอบครวในครวเรอนเดยวกน ซงจดวาเปนครอบครวแบบขยาย ดงน�นครอบครวแบบขยายจงมความสมพนธทางเครอญาตขยายขอบเขตออกไปเปนความสมพนธ แบบปยา พอแม ลกหลาน พเขย พสะใภ นองเขย นองสะใภ เปนตน คอมสมาชกมากกวาสองชวรนอายคน ความสมพนธในแบบน�แมว เรยกวา อ� เจ เหนงฮ ซงมความหมายวา คนใน“ ” “บานเดยวกน”

โดยปกตแมวมกจะนยมต�งครอบครวเปนแบบครอบครวขยาย คอบตรชายทแตงงานแลวจะพาฝายสาวมาอยรวมในบานหลงเดยวกนกบพอแมของตน ในทางกลบกนบตรหญงทแตงงานแลว จะแยกครอบครวไปอยกบบดามารดาของฝายชาย การประกอบการเกษตรโดยเฉพาะอยางยงการปลกขาวของสมาชกในครวเรอนเดยวกนซงเปนครอบครวแบบขยายจะกระทำารวมกน ซงมกจะไมแยกวาพ�นทสวนใดเปนของครอบครวไหน ผลผลตทไดมาเปนกองกลางสำาหรบสมาชกในครวเรอนสวนกจกรรมทางการเกษตรอนๆ เชน การปลกขาโพด การปลกฝน เปนตน อาจมการแยกกนทำาเปนการสวนตวในคอบครวตางๆของครวเรอน ซงข�นอยกบความสมครใจของแตละครอบครว นอกจากครวเรอนจะเปนหนวยผลตทสำาคญแลวยงเปนแหลงทมาของกจกรรมอนๆ ทสำาคญของสงคมอกดวย เชน การอบรมเล�ยงดสมาชก การถายทอดคานยม ความเชอ ตามวฒนธรรมประเพณ การประกอบพธกรรมทางความเชอ เปนตน

4.2 ความสมพนธแบบสายตระกล เปนความสมพนธอกรปแบบหนง ซงเปนความสมพนธทางเครอญาตทมระดบกวางกวาความสมพนธในครวเรอนขอบเขตความสมพนธแบบน�เปนไปตามการนบถอเครอญาตในวฒนธรรมของแมวเรยกวา อ� จว กอ ต� ซงหมายความวา พนองกลมหนง“ ” “ ”

แมวมการสบเช�อสายทางฝายชาย การสบเช�อสายทแสดงความเปนเครอญาตในสายตระกลเดยวกนน�จะมขอบเขตไปถงหาชวรนอายคน คอนบต�งแตรนลก(หมหยวะ) รนพอ-แม (ตส-เหนยะ) รนป-ยา (เหยอร-ปอฮ) รนทวด(กง)และรนพอแมของทวด (ซ�ว)

ดงน�นในระหวางแมวดวยกน ถาสารถสบไดวาสบเช�อสายโดยตรงมาจากท�งหารนดงกลาวถอวาเปนสายตระกลเดยวกนท�งส�น และผทอยในสายตระกลเดยวกนจะมเครองแสดงทสำาคญอยอยางหนงคอ การนบถอผบรรพบรษชนดเดยวกนหรอทแมวเรยกวา สก �ง หรออกนยหนงกคอแมวในแตละสายตระกลจะ“ ”มผบรรพบรษแตละชนดเปนของตนเอง บรรดา สก �ง ทแมวนบถอน�นไดแก“ ”บรรดาบรรพบรษทลวงลบไปแลวทนอกเหนอไปจากชวรนพอแมของทวด(ซ�ว) ซงเชอวาบรรพบรษเหลาน�จะคอยปกปองคมครองภยใหแกลกหลานทยงมชวตอย

จะเหนไดวากลมสายตระกลของแมวเปนกลมทางสงคมขนาดใหญดงน �นสมาชกในกลมสงคมน�จะประกอบดวยครวเรอนตางๆ หลายครวเรอนและยอมจะมครวเรอนทอยตางหมบานกน ความผกพนทางสงคมของสมาชกทอยในสายตระกลเดยวกนแสดงออกโดยการเขารวมในพธกรรมตางๆ ทสำาคญเชนพธแตงงานและพธศพ เปนตน นอกจากน� ครวเรอนของพนองทอยในสายตระกลเดยวกนมกจะต�งอยใกลชดกน และแมวาแตละครวเรอนจะประกอบการเกษตรแยกจากกนแตกอาจมการชวยเหลอกนในกรณทมความตองการแรงงานในไรมากหรอในกรณทเกดการเจบปวยและอาจมการชวยเหลอเล�ยงดแลเดกดวย การอพยพของครวเรอน มกจะนยมอพยพไปยงหมบานตางๆ จะเปนแหลงทใหขาวสารเกยวกบพ�นททำามาหากนทอดมสมบรณทำาใหญาตพนองทอยอาศยในพ�นทอนทขาดแคลนทรพยากรไดมโอกาสอพยพเขาไปต�งหลกแหลงใหมในพ�นททอดมสมบรณกวาทเดม

4.3 ความสมพนธแบบแซตระกล เปนความสมพนธทางเครอญาตในอกระดบหนงซงกวางขวางกวาความสมพนธในแบบครวเรอน และแบบสายตระกลความสมพนธในแบบน�มแซตระกลหรอทแมวเรยกวา เสง เปนตวกำาหนดความ“ ”เปนเครอญาตในระดบน�แมวาสมาชกบางคนหรอหลายๆคนจะไมไดมความสมพนธกนทางสายเลอดเลย แตวฒนธรรมของแมวกไดกำาหนดใหบคคลใชแซเดยวกนม

ความเปนพนอง หรอเปนเครอญาตกน ดงน �นชายหญงทมแซเดยวกนจงไมสามารถทจะแตงงานหรอมความสมพนธทางเพศ ขอหามดงกลาวยงไดครอบคลมไปถงแมวท�งสองกลม คอแมวขาว และแมวเขยวทใชแซเดยวกน จะเหนไดวา การจดระเบยบความสมพนธทางสงคมในแบบน�เปนการจดทกวางขวาง และรวมสมาชกเขาไวเปนจำานวนมากมาย ดงจะเหนไดวาแมวในประเทศไทยมจำานวน 151,080 คน แตมแซตระกลของแมวทอยในประเทศไทยเพยง 14 แซ คอ 1.แซทอ 2.แซวา 3.แซยา 4.แซซง 5.แซหะ 6.แซวอ 7.แซเฮอ 8.แซหมว 9.แซหล 10.แซโลว 11.แซจา 12.แซฟา 13.แซคา 14.แซกอ

อยางไรกตามการทแมวมแซตระกลมไดเพยงเพอใหบคคลมนามสกลหรอแซเทาน�น แตวฒนธรรมของเขายงไดกำาหนดหนาททบคคลพงกระทำาตอบคคลอนๆทมแซเดยวกน เชน การใหทพกและอาหารแกคนแซตระกลเดยวกนทเขามาเยยมเยยนในหมบานแมวาจะมไดมความสมพนธในแบบสายตระกลกตาม

4.4 ความสมพนธแบบตางแซตระกล เปนความสมพนธทเกดข�นจากการแตงงานระหวางชายและหญง ซงสามารถจดไดวาเปนความสมพนธทางเครอญาตในอกรปแบบหนงระหวางบคคลตางแซตระกล แตเปนการถอเครอญาตทไมกวางขวางนกซงโดยปกตมกจะเปนความสมพนธระหวางสองครวเรอนทชายและหญงแตงงานกน กลาวคอฝายชายจะเรยกครอบครวของฝายหญงวา เนง “จา"” ซงหมายความวา ครอบครบของภรรยา ไดแกพอแมพนองของภรรยา “ ”ความสำาคญของการจดเครอญาตในแบบน�คอเปนการเชอมโยงระหวางแซตระกลตางๆกน กอใหเกดเปนสงคมแมวรวมท�งหมด แมวาจะไมเปนความสมพนธทกวางขาวงอยางในระดบสายตระกลกตาม

ความสมพนธของฝายชายกบครอบครวของภรรยาอยในขอกำาหนดทวาถาพอของภรรยาเสยชวตลงเปนหนาทของสามทจะตองฆาววใหแกครอบครวภรรยานอกจากน�ฝายชายเมอแตงงานกอาจไปอยกบครอบครวฝายหญงเพอทำางานใหแกพอตาเพอทดแทนคาสนสอดในกรณทไมมเงนคาสนสอด

กลาวโดยสรป การจดระเบยบทางสงคมของแมวเปนการจดระเบยบทอยภายใตกฎเกณฑของความเปนเครอญาต ท�งน�โดยเรมต�งแตครอบครวสาย

ตระกลและแซตระกล โดยมความสมพนธทางการแตงงานเปนเครองเชอมโยงแซตระกลตางๆจงทำาใหตดตอสมพนธกนอยางใกลชด5.ระบบความเชอ

โดยทวไปแมวมความเชอแบบนบถอผ ผสมกบการบชาบรรพบรษสาระสำาคญของระบบความเชอดงกลาวไดแก ความเชอในเรองอำานาจเหนอธรรมชาตอยางไรกตามมไดหมายความวาแมวมองปรากฏการณหรอพฤตกรรมตางๆวาอยภายใตการบงการของอำานาจเหนอธรรมชาตท�งส�น แตหมายความวาความเชอเรองอำานาจเหนอธรรมชาตมความสำาคญอยในวฒนธรรมและสงคมของเรา

สงเหนอธรรมชาตตามระบบความเชอของแมวสามารถแบงออกไดเปน 2 ชนดคอ 1.ผตางๆ 2.ขวญ ซงจะไดแยกพจารณาออกไปคอ

ความเชอเรองผ เปนสงศกดสทธทมอำานาจเหนอธรรมชาตมลกษณะเหมอนมนษย แตมอำานาจเหนอกวาซงสามารถใหท�งคณและโทษแกมนษยได ผในความเชอของเขาสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ ดา และ เนง “ ” ” ”เนงเปนผฝายดซงใหคณแกมนษย มนษยจะขอความชวยเหลอจาก เนง เพอ“ ”ตอสกบผฝายราย ผสำาคญของ เนง ไดแก ฉ หย สวน ดา เปนผหลาย“ ” “ ” “ ”ชนดทมท �งฝายดและฝายราย ฝายดไดแก

1.นด ดา ซงเปนผประจำาเสากลางในบาน ทำาหนา ทปกปองคมครองคนในครวเรอน

2.ดา สกา เปนผแหงความรำารวยและทรพยสมบต อาศยอยทแผนกระดาษตดฝาผนงใกลกบห�งผ

3.ดา ตรงฮ หรอผประต ทำาหนาทปกปองสตวเล�ยงของครอบครว4.ดา ขอ ตสอ ดา ขอ จ ผเตาไฟใหญและเตาไฟเลก มหนาทคลายคลง

กบผอยางท 1.2จะเหนไดวา ดา ทใหคณแกมนษยเปนผทอาศยอยในบาน อยางไรกดผท“ ”

ใหคณดงกลาวจะโทษแกมนษยไดถาหากมนษยไปลบหลหรอขาดการเอาใจใสในการเซนไหวบชา การเซนไหว มกจะใชหมหรอไกแลวแตกรณสวนผ ดา ฝาย“ ”รายไดแกผทอยตามปาเขาเปนผทดรายและมกจะกอใหเกดภยพบตแกมนษย

ความเชอเรองขวญ ขวญเปนสงเหนอธรรมชาตอยางหนง แตไมไดมลกษณะเหมอนมนษย อยาง เนง และ ดา แมวเรยกขวญวา ปลว ซง“ ” “ ” “ ”เชอวาอยในรางกายของมนษย ต�งแต 4-9 แหง แลวแตความเชอถอ

เมอขวญบางสวนออกไปจากรางกายมนษยจะทำาใหมนษยเกดอาการเจบปวย การตายของมนษยแสดงวาขวญออกไปจากรางกายท�งหมด ดงน�น มนษยจงตองระวงมใหขวญเกดการตกใจซงจะทำาใหขวญหนออกไปจากรางกายของมนษยจงมการบำารงรกษาขวญหรอมดขวญอยสมำาเสมอ และมพธเรยกขวญกลบมาถาหากขวญหนออกไปจากรางกาย

ผททำาหนาทเชอมโยงระหวางมนษยกบอำานาจเหนอธรรมชาตไดแก หมอผ (ตส เนง) เมอมผใดเจบปวยหรอประสบภยพบตตางๆ หมอผจะทำาหนาทตรวจสอบวาเกดจากการกระทำาของผชนดไหนหรอสาเหตของการปวยไขเกดจากอะไร ท�งน�อาจจะกระทำาไดโดยการใชไมคเสยงทาย (กวะ) หรอการประกอบพธตดตอกบผ (อว เนง) เพอหาวธบรรเทา หรอรกษาอาการเจบปวยหรอภยพบตตางๆ

ดงไดกลาวมาแลววา แมวไมไดพจารณาวาอาการเจบปวยหรอปรากฏการณตางๆ วาเกดจากการกระทำาของอำานาจเหนอธรรมชาตแตอยางเดยว ดงน�นในการรกษาความเจบปวยนอกจากการใชหมอผ หรอ ตส เนง แลวยงอาจทจะ“ ”ใชหมอยาหรอ กอ ชว กได หมอยาน�มไดเปนผททำาหนาทเกยวของกบการ“ ”ตดตอกบผ แตเปนผทมความชำานาญในการใชยากลางบานหรอสมนไพร5.ระบบเศรษฐกจ

ปจจบนไมอาจกลาวไดวา แมวเปนสงคมทมการประกอบการเกษตรเพยงอยางเดยว เนองจากหมบานแมวในทองทอำาเภอและจงหวดตางๆ ไดรบอทธพลจากภายนอกและการพฒนาจากหนวยราชการตางๆ ในระดบมากนอยตางกน สภาพดงกลาวทำาใหระบบการเกษตรมความแตกตางกนต�งแตการเกษตรแบบทำาไรเลอยลอยแบบหมนเวยนไปจนถงแบบถาวร นอกเหนอจากการเกษตร กมการอพยพเขาไปอยในเมองจำานวนมาก แมวมลกษณะนสยทเดนอยางหนงคอ เปนคนขยนขนแขงในการทำางาน มความชำานาญดานการซ�อขายสนคา จงทำาใหมแมวจำานวนหนงอพยพเขาไปอยในเมองเปนเจาของรานคา เปนผมฐานะทางเศรษฐกจดพอสมควร อาชพในเมองของชาวเขาเผาน�มมากมายหลายประเภท เชนเปน

เจาของกจการขายสนคาในตลาดไนทบารซาร ขายพชผก ผลไม ดอกไม ทำากจการดานธรกจทองเทยว เปนขาราชการและพนกงานรฐวสาหกจ บวชเปนพระภกษ สามเณร ฯลฯ6.การศกษา

แมวนยมสงบตรหลานใหศกษาเลาเรยนกนทกหมบาน มต�งแตช�นเดกเลกถงระดบมหาวทยาลย ผทเรยนจบมหาวทยาลยระดบปรญญาตรและโท เฉพาะบาแมวเขกนอย อำาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณมมากกวา 20 คน

เยา YAOประวตความเปนมา

เยา เปนชนชาตทมประวตความเปนมาชานาน นบต�งแตสมยสงครามกลางเมอง เมอสองพนกวาปแลว บรรพบรษแลวของเยา มการเคลอนไหวอยแถบลมนำ�าฉางเจยงและฮนเจยง ตอนกลางของประเทศจน เยามชอเรยกตางๆกน เชน มอ หมาน มอเยา จงหมาน สวนคำาวา เยา น�นได“ ”เรมใชเรยกกนในสมยราชวงซองคำาน�มาจากคำาวา มอ เยา ซงมความหมายวาไมอยใตอำานาจของใคร

เยาในประเทศจนน�น แยกไดเปน 4 กลมแตกลมเยาเผาเบ�ยนมประชากรมากทสด และเปนกลมทอพยพโยกยายอยตลอดเวลา เปนระยะทางไกลและกระจายกนอยในอาณาบรเวณทกวางขวางทสดดวย โดยเรมจากมณฑลฮหนาน กวางตง กยโจว กวางส และยนนาน ซงอยทางทศตะวนตกเฉยงใตของประเทศจน เยากลมน�ไดอพยพเขาสภาคเหนอของเวยตนาม ในราวศตวรรษท 15-16 ตอจากน�นกอพยพเขาสประเทศลาว เมยนมาร และประเทศไทย สาเหตทชนเผาเยาอพยพน�นมสามประการคอ ประการแรก ชนเผาเยาเปนชนชาตททำาไรเลอนลอยจงตองอพยพโยกยายอยเสมอ ประการทสอง คอถกกดขขมเหงทางชนช�นจากชนชาตทปกครองและประการสดทาย เกดจากภยธรรมชาตแลโรคภยไขเจบ1.ประชากรและการขยายตว

กอรดอน ยงชาวอเมรกนไดเขยนบนทกเปนรายงานไวเมอ พ.ศ. 2503 วามหมบานชาวเขาเผาเยาเพยง 74 หมบาน ประชากร 10,200 คน ต�งหมบานกระจดกระจายอยในเขตภาคเหนอของจงหวดนาน ภาคตะวนออกของจงหวดเชยงราย (ซงรวมเขตจงหวดพะเยาในปจจบนน�ดวย) และเขตอำาเภอฝางจงหวดเชยงใหม ขอมลข �นสดทายทสถาบนวจยชาวเขารวบรวมไวในป พ.ศ. 2545 เยาในประเทศไทยม 173 หมบาน 6,692 หลงคาเรอน ประชากร 44,017 คน อาศยอยในจงหวดตางๆ ดงน�คอ เชยงราย นาน พะเยา ลำาปาง กำาแพงเพชร สโขทย เชยงใหม ตาก และเพชรบรณ คดเปนรอยละ 5.59 ของประชากรชาวเขาท�งหมดทมอยในประเทศไทย

2.การตงบานเรอนการต�งหมบานของเยา มกจะเปนการรวบรวมกนระหวางกลมแซตระกลหรอ

กลมญาตพนอง โดยจะเลอกต�งหมบานอยบนทราบตามไหลเขา บรเวณตนนำ�าลำาธารหรอบรเวณหบเขาในระดบความสง 1000-1,300 เมตร จากระดบนำ�าทะเลและจะตองเปนบรเวณทมนำ�าอดมสมบรณสามารถนำามาใชในหมบานได

เยานยมจะสรางบานหนหนาออกจากภเขาหรอมกจะอยทางทศตะวนออกของภเขา โดยจะปลกบานเรยงรายตามแนวสนเขา เพราะตามประเพณไมนยมปลกบานซอนกนซงจะทำาใหบานของตนไปตรงกบประตผบานคนอน เยาเชอวาสงชวรายทถกขบไลออกทางประตผน�จะไปเขาบานทอยตรงกบประตผในระยะใกลๆกน

ตามประเพณ เยาจะปลกบานครอมดนโดยใชพ�นดนเปนพ�นบาน ผงของบานมลกษณะเปนรปสเหลยมผนผา ดานยาวเปนหนาบานและหลงบาน ดานหนามประตผบานหนงเรยกวาประตใหญ หรอประตผ (ตม แกง) มขนาดเลกและมกปดอยตลอดเวลา จะเปดเมอทำาพธขบไลสงชวรายออกจากบาน (ซน ปาย) นำาศพผอาวโสออกจากบาน นำาเจาสาวออกจากบาน(ยกเวนเจาสาวทเกดเดอน 5,7 และ 8 ตามปฏทน) และนำาเจาสาวเขาบาน ดานขางของบานท�งสองดานจะมประตดานละหนงประตเปดใชเขาออกในชวตประจำาวน ดานยาวทไมมประตน�นจะก�นเปนหองหลายหองยาวตลอด โดยจะเหลอทวางไวมขนาดกวางกวาหองนอนภายในบานตานตามยาวจะแบงออกเปน 2 สวน โดยจะถอเอากลางบานเปนหลก สวนดานประตผน�นจะเปนสวนของผชายซงใชสำาหรบรบแขกและประกอบพธกรรมตางๆสวนทเหลอน�นจะเปนสวยของผหญงทซงจะเปนททำาอาหาร สงศกดสทธในบานมห�งผ (เม�ยน ปาย) ซจะอยตรงขามกบประตผพอด แตสำาหรบบานของคนทเคยผานพธโตโซหรอผทมรปผใหญน�น ห�งผของเขาจะมลกษณะเปนตเรยกวา เม�ยน เตย จง ห�งผน�จะใชสำาหรบเชญผมาสงสถต เพอการเซนไหว วสดทใชสรางบานแบบด�งเดม มกจะใชวสดทพอหาไดในแตละทองถนหลงคามงดวยหวาย หญาคา ไมไผผาครงประกบกน หรอใชไมเน�อแขงผาเปนแผนบางๆ มงเหมอนกระเบ�อง สวนฝาบานน�นจะใชไมเปนแผนหรอไมไผทบปลอง เสาบานนยมใชไมเน�อแขง ในการสรางบานหวหนาเรอนจะเปนผเลอกสะถานท แลวสมาชกในครอบครวทราบตอไปวาพอใจหรอไม ถาพอใจกจะทำาพธ

เสยงทายดวาผจะพอใจหรอไม โดยปกตแลวในการสรางบานญาตพนองตองมาชวยกน ฝายชายจะชวยแรงงานในการกอสรางละหาวสดกอสราง ผหญงจะชวยหงหาอาหารผมาชวยงาน เมอปลกเสรจแลว กจะเลอกวนด พอทำาพธข�นบานใหมขางนอกบานเกา โดยจะเชญผบรรพบรษมาชวยดแลลกหลาน จากน�นกจะนำาไปเขาในบานและเชญญาตพนองผอาวโส และพวกทมาชวยสรางบานมารวมรบประทานอาหารจงเปนอนเสรจพธ เยาไมนยมปลกสงกอสรางใดๆไวหลงบาน ซงเปนดานทไมมประต คงอนญาตใหแตเสาคำ�ารางนำ�าหรอทอนำ�าทตอมาใชบรโภคเทาน �นเพราะเชอวาดานหลงบานเปนทอยอาศยของผนำ�า ซงนำาความชมชนมาใหผทอาศยในบาน สวนสงสรางอนๆ เชนยงขาวเลาสกร จะสรางไวดานหนา (ประตผ) บรเวณขางบานจะมสวนครวเลกๆไวปลกพชผกสวนครวเพอการบรโภคในครวเรอน 3. ระบบครอบครว ครอบครวเยามท �งแบบครอบครวขยายและครอบครวเดยว โดยปกตแลวครอบครวเยาขยายออกทางบดามารดาของฝายชาย คอเมอผชายแตงงานแลวจะนำาภรรยามาอยกบบดามารดาของตน บานหลงหนงอาจมหลายครอบครว ซงมความสมพนธการเปนพนองรวมสายเลอดเดยวกน และเยานยมซ�อเดกมาเล�ยงเปนบตรบญธรรมดวยสวนครอบครวขยาย ทางฝายบดาหรอมารดาของภรรยาน�นเกดข�นได จากประเพณทยนยอมใหผชายทตองการจะแตงงานกบผหญง แตไมมเงนทองทจะจายคาตวสาวไดจงตองไปชวยทำางานอยทบานของบดามารดาของฝายหญง ตามกำาหนดเวลาทไดตกลงกนไวกอนทจะมพธสมรสข�น แตในกรณทบดา มารดาของฝายหญงมบตรเพยงคนเดยว อาจตกลงกนกอนวาหลงแตงงานแลว ใหฝายชายอยกบฝายหญงตลอดไป ในกรณน�ฝายหญงตองเปนคนออกคาใชจายในการหม �น และการแตงงานดวย ในครอบครวขยาย ผอาวโสฝายชายมอำานาจสงสดในครวเรอน บตรชายมอำานาจลดหลนลงมาจากพอแม หนาทหลกของฝายชายคอ ตดไม ผาฟน ลาสตว ซอมแวมบาน และสรางบาน ตลอดจนการตดตอกบบคคลภายนอก ผหญงมหนาทชวยฝายชายในการทำามาหากนเตรยมอาหารสำาหรบสมาชกใน

ครอบครว และใหอาหารแกสตวเล�ยง บตรชายอาจไปต�งครอบครวของตนเองใหมในแบบครอบครวเดยวไดตอเมอนองชายไดแตงงานแลว แลวนำาภรรยามาอยกบบดามารดาของตนหรอเมอมคนเล�ยงดบดามารดดาแทน ในสภาพปจจบนน� ครอบครวเยามแนวโนมทจะเปนครอบครวแบบเดยวเพมข�น เพราะตองการความเปนอสระและเพอสรางฐานะของตวเอง เยาใหความนบถอเช�อสายฝายชาย ซงรวมถงการนบถอผบรรพบรษดวย ในการแตงงานน �นจะตองทำาพธออกจากผของตวเองกอนแลวจะตองทำาพธขอเขาผบรรพบรษของสามตอไปนอกจากวาบดามารดาของสามมผสบ ทอดผบรรพบรษหลายคนก อาจยนยอมใหลกสะใภออกไปถอของคนอนได หรออนญาตใหไปแตงงานใหมได แตถาบดามารดาของฝายชายหาผสบทอดผบรรพบรษไมไดกอาจขอชายอนมาแตงงานกบลกสะใภของตนละสามใหมตองนบถอผบรรพบรษของฝายสามเดมดวย การนบถอผบรรพบรษของฝายหญงจะเกดข�นเมอบดามารดาของฝายหญงมบตรคนเดยว กจะตองขอใหฝายชายเขามานบถอผบรรพบรษของฝายหญงหรออาจถอผบรรพบรษของฝายชายดวยกได ในกรณทฝายชายมาชวยทำางานทบานฝายหญงน�น ฝายชายยงคงนบถอผบรรพบรษ ของตนไดและฝายหญงทนบถอผของตนไปแตถาบตรเกดในบานฝายใดกใหนบถอผบรรพบรษของฝายน�น แตจะนยมใหเกดในบานของฝายบดา สวนบตรทเกดข�นกอนแตงงาน และไมมใครอางกรรมสทธวาเปนเดกของใคร เดกกตองนบถอผบรรพบรษของฝายมารดาและถอวาเปนลกผใหซงเยาไมรวเกยจเพราะถอวาไดแรงงานในครอบครวเพมข�น 4. สทธและความเชอถอ ตามหลกฐานทปรากฏเยาเรมไดเอาลทธเตามาเปนแนวทางในการปฏบตเมอคร �งอพยพทางเรอในชวงครสตศตวรรษท 13 แตอยางไรกตามเยากยงปฏบตตามแนวความเชอของตนทเคยยดถอ และปฏบตกนมากอนทการอพยพทางเรอ ซงความเชอเหลาน� ไดแกความเชอเรองผ ดงน�น จงไดวาความเชอถอของเยาจงมการผสมผสานกนระหวางความเชอทไดรบอทธพลมาจากลทธเตากบความเชอ ถอผ เยาทนบถอพทธน�นยงมการนบถอผอย ตอพวกทนบถอศาสนาครสตน�นไมมการเล�ยงผ ความเชอถอมดงนคอ

ผบรรพบรษ เยานบถอผบรรพบรษของคนทตายไปแลวเพยงสรนเทาน�นโดยเชอวา เมอบรรพบรษของตนตายไปแลวกจะสงสถตอยบนสวรรคและจะคอยดแลปกปองลกหลานของตน ผบรรพบรษยงทำาหนาทเปนตวแทนตดตอระหวางคนทมชวตกบเทวดาหรอผใหญของตวเองดวย นอกจากน� เยายงนบถอและเซนไหวบชาเบ�ยนฮ ซงถอวาเปนผใหกำาเนดมาต�งแตประมาณ 2000 ป กอนครสตศกราชเมอมประกอบพธกรรมตางๆกจะเชญบรรพบรษของตนมาสงสถตอยในบานและจะเชญเบ�ยนฮมาในพธทสำาคญๆ เชน งานศพ งานแตงงาน เมอเสรจพธกเชญกลบไป การเซนไหวบรรพบรษน� ยอมไดรบความปกปองคมครองจากผบรรพบรษเปนอยางด และในทางตรงกนขามหากทฝงศพหรอกระดกของบรรพบรษถกรบกวนหรอขาดการเซนไหวกจะทำาใหลกหลานเจบปวยดวย ผฟา ซงเยาถอวาเปนทตสวรรค ผใหญ (จ ซง เม�ยน ) เยาไดบนบานวา ตอผใหญไวเมอคร �งอพยพทางเรอและเมอข�นฝงไดจงทำาการเล�ยงผใหญมาตลอด การนบถอผใหญน�เยาไดรบอทธพลมาจากลทธเตา ผใหญทเยานบถอน�เปนภาพวาดของเทวดาซงมท�งหมด 17 ภาพ บางชดอาจมภาพบรรพบรษของตนอกภาพหนงรวมเปน 18 ภาพ เทวดาในภาพแตละภาพน�นมอำานาจหนาททแตกตางกนท�งในสวรรคและนรก แตภาพทสำาคญน�นมเพยง 3 ภาพ เรยกวาฟามซง หรอผสามดาว ซงถอวามอำานาจสงสด โดยปกตแลวเยาจะมวนเกบภาพเหลาน�ไวในหอผาทเรยกวา เม�ยนดบ และจะนำามาแขวงในพธทำาบญ ( กวา ต�ง ) พธโตไซ และพธศพเทาน�น ผทวไป เยาเชอวาทกหนทกแหงมผ เชน ผฟา ผนำ�า ผภเขา เปนตน ผเหลาน�มท�งผดและผราย ผทดจะสงสถตอยบนสวรรค สวนผทชวรายจะอยตามตนไมและมกจะทำาอนตรายแกผอน เยาจงมพธการประกอบกรรมทเกยวกบผเหลาน� เชน การเล�ยงผทองถน การไลผชวราย เปนตน ขวญ เยาเชอวาในรางกายของคนเรามขวญอยตามอวยวะสวนตางๆของรางกายท�งหมด 12 แหง ไดแก ตา ห ปาก คอ แขน หนาอก ทอง ขา ขางหวดานซาย ขางหวดานขวา เทา และมอ แตขวญของเดกอายตำากวา 12 ขวบน�นยงไมแนนอนวาจะอยกบตวเดกตลอดไปหรอไม จงเรยกวาแป

ง เมอขวญแหงใดแหงหนงตกใจหรออกจากรางไป กจะทำาใหเจาของรางกายเจบปวย ดงน�น การเรยกขวญ จงเปนวธหนงทสามารถรกษาอาการเจบปวยได ฤกษ ยาม และโชคลาง ในการประกอบกจกรรมหรอพธกรรมตางๆ เชน การแตงงาน ข�นบานใหม การปลกพช การตดตองาน เปนตน มกจะดวน เวลาทเหมาะสมในการประกอบกจกรรมเหลาน� โดยจะยดตามหลกของจน นอกจากน�เยายงมความเชอในเรองโชคลางอกดวย เขาจะเลอน หรอยกเลกการประกอบพธกรรมหากมสงไมดทเชอวาจะลางเกดข�น เชน อาจงดการสขอ หรอการหม�น เมอเหนงเล�อยผานหนาขบวนทจะไปสขอหม �น 5 การปกครอง เยาไมมหวหนาเผาทมอำาหนาสงสดในการปกครอง ในแตละหมบานจะหวหนาหมบาน หมอผประจำาหมบานและคณะผอาวโสรวมการปกครองหมบาน แตละฝายจะมทมา และอำานาจในการปกครองดงน�คอ หวหนาหมบาน หวหนาหมบานมาจากการเลอกต�งของคนในหมบาน แตในทางปฏบตผทไดรบการเลอกมาเปนหวหนาหมบานน �น มกจะมาจากกลมแซทใหญทสดในหมบาน หรอมาจากกลมทกอต�งหมบาน หวหนาหมน�อาจไดรบการแตงต�งจากทางราชการใหเปนผใหญหรอผชวยผใหญบานดวยกได หวหนาหมบานมหนาทหลกในการตดตอประสานงานกบทางราชการหรอบคคลภายนอก นอกจากน�ยงมหนาทรวมกบผนำาอนๆในการปกครองหมบานดวย หมอผ หมอผเปนผประกอบพธกรรมตางๆตามประเพณใหแกชาวบานเรมต�งแตเกดจนตาย และประเพณของสวนรวมดวย หมอผจะตองเปนผทสามารถอานและเขยนภาษาจนไดดวย เพอทจะไดอานตำาราและบนทกเรองราวทเกยวกบประเพณและพธกรรมตางๆ ตองฝกฝนตวเอง เมอมความรและความสามารถพอทจะประกอบพธกรรมไดกจะเขาพธรบการถายทอดเปนหมอผ หมอผเยาจะบงออกเปนผใหญและหมอผเลก หมอผใหญจะประกอบพธทกอยางต�งแตเกดจนตายรวมพธของหมบานดวย สวนหมอผเลกประกอบพธกรรมยอยๆเทาน�น เชน เรยกขวญ เล�ยงผบาน หมอผมอำานาจทจะใหคำาแนะนำาและตกเตอนชาวบานไดและรวมกบผนำาอนๆในการปกครองหมบานดวย

ผอาวโส เยาถอวาอาวโสเปนผทมประสบการณและมความรความสามารถในดานตางๆ จงไดรบการเคารพและนบถอจากคนในหมบาน ในแตกลมสายแซสกลจะมอาวโสของตนคอยดแลและปกปองลกหลานของตน ผอาวโสแตกลมแซสกลน�จะรวมตวกนยางหลวมๆ เมอมงานหรอเรองราวสำาคญคณะผอาวโสกจะมาชมนมหรอประชมรวมกน ในกรณทมผกระทำาความผด หรอมขอขดแยงระหวางคนในหมบาน หวหนาหมบานจะเชญหมอผประจำาหมบานและคณะผอาวโสของหมบานมารวมกนปรกษาหารอ ในเรองการตดสนความและการลงโทษซงมท �งการวากลาวตกเตอนและปรบสนไหม ถาเปนเรองเลกๆนอยๆ สวนโทษทเกนความสามารถในการตดสน คณะผปกครองกจะสงใหทางราชการจดการ ในการปกครองและพฒนาหมบานน�น หวหนาหมบานจะปรกษาหารอกบหมอผและคณะผอาวโสในหมบาน6 ประเพณชวต การเกดและการตงชอ เมอมสมาชกเกดข�นมาใหมในบานจะใหคนนอกบานเหนกอนไมได ตองใหผรกอนโดยการทำาพธของเขาผ หมอผทำาพธทมเม�ยนคและต�งชอใหเดกภายในหนงถงสองวน หลงคลอด แตตองเปนวนด หากเปนวนไมดกตองเลอนไป โดยปกตแลวชายเยาจะมชออยางนอย สามชอ คอชอลน หรอชอเดก ชอจรงหรอใหญ และชอผ ชอแลนหรอชอเดกจะใชในตอนทเปนเดกอย โดยทวไปชอเดกจะมสองคำา คอคำาแรกเปนคำาท แสดงลำาดบทเกดของผชายตามลำาดบดงน�คอ เกา โหล ซาน ส อ หล ฉ ปา เจาะ เสยบ หรอคำาแรกอาจต�งชอตามเหตการณในตอนคลอด สวนคำาทสองเปนจะเปนคำาทสองของพอ เชนบตรชายคนแรกของนายจอยวาจะต�งชอเกาวา แตถาเกดในขณะทมแขกกอาจจะต�งชอวา แคะวา สวนลกทไมมพอใหใชชอแมตามทาย สวนชอจรงหรอชอใหญน �นมสคำาดวยกนคอคำาแรกเปนชอเรยกตามแซ คำาท สอง เปนชอเรยกตามรน ส รน คอ วาน ฟ จอย จน คำาทสามเปนชอตว สวนคำาทสเปนชอพอเชน นายต�งวานจอย เมง ลกจะมชอเรยกวาต�งฟ จน จอย แตทเรยกกนโดยใชชอจรงเพยงสองคำากลางเทาน�น เชน วาน จอย และฟ จน แตตองการบอกแซกใชแซนำาหนาเปน

ต�งวานจอย ต�งฟจน ในกรณทกำากลวซำ�ากนกใชชอพอตามทายอกเปนเปนต�งฟ จน จอย การต�งชอจะทำาเมอลกท�งหมดโตแลวเพอมใหเกดการซำ�ากน สำาหรบชอผ จะต�งเมอผานพธกวาต�ง (พธบวช) แลวและจะใชเฉพาะในการประกอบพธกรรมเทาน�น ชอผน�นมสามคำาคอ คำาทหนงแสดงลำาดบรนของแซ คำาทสองจะเปนชอทหมอผต�งให คำาทสามแสดงลำาดบทของครอบครว สวนผทเคยผานพธโตไซมาแลวกจะมคำาวา ลอง ตอทายชอผอกคำาหนง ชอผหญงน�นมชอเพยงชอเดยว โดยจะใชระบบเดยวกนกบการต�งชอเดกผชายแตคำาแรกของผหญงน�น เรยกตามลำาดบดงน�คอ หมวง ไหม ฟาม เฟย ฝน เอยด ลว แบด จวะ เชนลกผหญงคนโตของนายจอยวามชอวา หมวงวา ผหญงจะใชชอน�ตลอดไป แตเมอแตงงานแลวจะตองใชแซของสาม และถาสามผานพธโตไซมาแลวกมคำาวา ซ ตอชออกคำาหนง ซงจะใชเรยกในพธเทาน�น พธเรยกขวญ เมอเยาเจบไขไดปวยหรอไดรบภยอนตรายกจะทำาพธเรยกขวญ นอกจากน�แลวยงนยมทจะเรยกขวญอยางนอยคร �งละหนงตอป แตเครองเซนไหวทใชในการทำาขวญและพธททำาจะตองตางกนชวงอาย โดยปกตแลวจะใชไกและหม เมอมอายครบสบสองป สามสบป สามสบหาป และหาสบป สวนเดกทมอายตำากวาสบสองปน�น จะใชไขหนงฟองกบไกหนงตว พธแตงงาน ชายหญงเยา มอสระอยางมากในการเลอกคครองและสามารถมเพศสมพนธกนกอนการแตงานได เมอท�งสองฝายเกดความพอใจ ฝายชายจะมาขอวนเดอนปเกด ของสาวไปดวาจะอยดวยกนหรอจะทำาการหม�นและตกลงกนเพอกำาหนดวนแตงงาน โดยปกตแลวการแตงงานมสองแบบ คอ แบบใหญและแบบเลก การแตงงานแบบใหญจะประกอบพธทกอยางทบานจาวบาวซงจะใชเวลาท�งหมดสามถงสวน จาวสาวจะปดหนาดวยผาสแดงทหอยลงมาจากโครงไมบนศรษะ สวนการแตงงานเลกน�นจะลดข�นตอนลงมา โดยจะประกอบพธทบานจาวสาวกอน จงไปประกอบพธทบานจาวบาวซงใชท �งหมดรวมสองวน ในกรณทฝายชายไมมเงนพอทจะจายคาตวสาวไดกจะตองไปอยชวยทำางานทบานฝายหญงเปนคาตวจาวสาวตามระยะเวลาทตกลงกนอยาง

นอยสามรนข�นไปเยาสามารถมภรรยาไดหลายคน แตการแตงงานคร �งใหมจะตองไดรบความเหนชอบจากคนแรกเสยกอน สวนมากคนทมฐานะดเทาน �นทจะมภรรยาไดหลายคน การหยารางน�นไมคอยจะปรากฏ แตตามประเพณน�น หากฝายภรรยาคบชสามอาจขออยาและเรยกปรบชายช และภรรยา แตถาหากสามตองการหยาโดยทภรรยาไมมความผดจะเรยกคาปรบไมได พธทำาบญ (กวาตง) คำาวา กวาต�ง ในภาษาเยามความหมายวาแขวนตะเกยง ซงนาจะหมายความวา เปนการทำาบญเพอใหเกดความสวางข�น และถอวาผทผานพธแลวจะมตะเกยงสามดวง แตพยายามจะแปลความหมายวาบคคลเหลาน�ไดทำาบญแลว และจะไดข�นเมอตายไป จดสำาคญของพธน�คอการถายทอดอำานาจบารมจากหมอผ ซงในขณะททำาพธน�หมอผจะมฐานะเปนอาจารยของผเขารวมพธอกฐานะหนง และผผานพธน�จะตองเรยกผทถายทอดบญบารมน�วาอาจารยตลอดไป สวนพธทำาบญแขวนตะเกยงในระดบสงข�นไปเรยกวา โตโซ ผทผานพธโตโซน�จะมตะเกยงท�งหมด 12 ดวงพธโตโซน�จะใชหมอผอยางนอย 12 คน และตองมภาพผใหญท�ง 12 ชด ใชเวลาประกอบพธท �งหมด 7 วน

พธศพศพน�นจะฝงหรอจะเผากได ข�นอยกบความประสงคของญาตผตายและ

สภาพพ�นทของแตละหมบาน สงทสำาคญคอความสะดวกในการฝงหรอเผาและศพหรอกระดกของผอาวโสทฝงไวจะตองไมถกรบกวนจากผอน ในปจจบนน�เยานยมเผากอนแลวจงนำากระดกไปฝงในทปลอดภยปราศจากการรบกวนใด ๆ ศพทตายดจะตองนำาศพหรอกระดกไปฝง สวนศพเดกทมอายตำากวา 12 ป ศพทตายจากเหตไมปกต และศพของผตายทไมเคยผานพธกวาต�งมากอน กไมจำาเปนทจะตองเลอกทฝงมากนกอาจฝงทใดกได หรอเผากได สำาหรบศพของผทเคยผานพธโตไซ และภรรยาจะทำาพธสงวญญาณใหข�นสวรรค และตองมการเล�ยงผใหญ ในพธศพน�นจะตองนำาภาพผใหญมาแขวนดวย7. เทศกาลและประเพณสำาคญ

เยาจะนบ วน เดอน ป ตามแบบปฏทนของจนคอในรอบ 1 ป จะมเดอนท�งหมด 12 เดอน เดอนใหญ ม 30 วนและเดอนเลกจะม 29 วน เยาไมมการนบวนเปนสปดาหแตจะนบเปนรอบ 12 วน โดยเรยกชอวน เปนชอสตว 12 ชอเหมอนกนรอบ 12 ป เทศกาล และประเพณทสำาคญของเยามดงน

เทศกาลปใหม ตรงกบวนตรษจน มการประกอบพธท�งหมด 3 วนโดยวนแรกถอเปนวน

ส�นปเกา จะเตรยมของใชทใชท กอยางใหเรยบรอย วนส�นปน� เขาจะซกผา ทำาความสะอาดบาน วนน�จะเปนวนสดทายทจะทำาการเชนไหวผบรรพบรษซงบางบานอาจไดทำามากอนแลวภายใน 1 สปดาห วนท 2 ซงตรงกบวนตรษจนน�นถอวาเปนวนปใหม หรอวนถอ เยาจะทำาแตสงทเปนมงคลเทาน�น เชน สอนใหเดกเรยนหนงสอ หดใหเดกทำางาน นำาสงทดขาบานและจะไมทำาบางสงบางอยางทถอวาไมด เชน จายเงน ทำางานหนก สวนวนท 3 น�น ตามประเพณ เยาจะไมทำาความเคารพบคคลทเคารพนบถอ แตในปจจบนน�ทำากนในบางหมบานเทาน�น

เทศกาล เซงเมง ตรงกบวนทเซงเมงของคนจน เยาจะทำาพธไหวบรรพบรษและหยดงาน 1 วน เทศกาล เจยะ เจยบ เฝย ตรงกบวนท 14 เดอน 7 ( ตรงกบสารทจน ) ตามปฏทนจน เทศกาลน�เยาถอวาเปนวนปใหมของผท�งหลายและเปนเทศกาลทสำาคญกอนทจะถงวนท 14 หนงวน เขาจะเตรยมสงของตาง ๆ ทจะใชในพธกรรมเชน กระดาษ ขนม เมอถงวนท 14 จะทำาการเซนไหวผตาง ๆ ท�งหมด วนท 15 เดอน 7 ถอวาเปนวนปลอยผ จะไมไปทำางานในไร นอกจากน�แลว เยามวนหยดตามประเพณเรยกวาวนกรรม ซงมวนกรรมเสอ วนกรรมนก วนกรรมหน วนกรรมฟา แลชะวนกรรมเซงเมง เปนตน

8. ขอหามและขอปฏบตบางประการเฉพาะบคคลภายนอก - หามเขาหมบาน วนเสอวนแรกของปใหมและวนตอไป รวม 2 วน - หามเขาในบานเมอมเดกเกดใหมหนงถงสามวนแรกจนกวาหมอผจะทำาพธเสรจ - หามเขาบานเมอมพธเล�ยงผใหญ พธสะเดาะเคราะห และขณะตมกลนสรา

ขอปฏบตในขณะรบประทานอาหาร - ควรนงในททเจาของกำาหนดใหนง ไมควรสงเสยงดง - ไมควรปกตะเกยบบนถวยขาวเหมอนการปกธป - หามควำาถวยขาวหรอแกวเหลา - เวลามพธเล�ยงผไมควรรบประทานอาหารกอนเจาบานและไมควรรบประทานไกหรอ ไขทใชเล�ยงผ

- หามนำาผลผลตคร�งแรกทเกบเกยวไดมารบประทาน - หามรบประทานเน�อสนขในหมบาน ขอหามอนๆ - หามท�งสงปฏกลตางๆในบรเวณประตผ - หามยงปนในหมบาน - หามจบห�งผและภาพผในหมบาน - หามปนข�นยงขาวหรอยงขาวโพด - หามเขาหองนอนกอนไดรบอนญาต - หามพดขเดกวาจะเอาของมคม หรออาวธทำารายเดก

มเซอประวตความเปนมา คำาวา มเซอ เปนคำาภาษา ไทยใหญ ซงคนไทยเรานำามาใชเรยกชนชาวเผาหนงทเรยกตนเองวา ลาห มเซอในความหมายของคนไทย หมายถงมเซอดำา (ลาหนะ) มเซอแดง (ลาหง) และมเซอกย หรอมเซอเหลอง (ลาหฌ)

ถนกำาเนดของมเซอ อยใกลเขตแดนประเทศธเบตแลวจงอพยพเคลอนยายไปทางตอนใตของยนนาน ภายหลงพวกมเซอมความเกยวพนกบกลมชนเช�อชาตโลโล ซงกมาจากธเบตและอพยพไปทางตอนใตของประเทศจน จะเหนไดวาลกษณะบางสงบางอยางทคลายกบลซอและอาขา

ภาษาพดของมเซอจดอยในตระกลจน ธเบตมลกษณะเปนภาษาคำาโดด ไมมเสยงพยญชนะสะกด แบงออกไดเปนสองกลมคอกลมภาษา ลาหนะ (มเซอดำา) และกลมภาษา ลาหฌ (มเซอเหลอง) และในการตดตอสอสารระหวางมเซอกลมตางๆ รวมท�งอาขา ลซอ จนฮอ พวกน�มกจะใชภาษาถน มเซอดำา (ลาหนะ) เปนภาษกลางการแบงกลม

มเซอไดแบงไวเปนสกลม กลมใหญสองกลม กลมแรกคอมเซอดำาและมเซอแดง กลมหลงเลกสองกลมคอ มเซอณหรอมเซอกย และมเซอเฌเล การแบงเปนสกลมยอยเชนน�เปนการแบงแตเพยงคราวๆตามความแตกตางเพยงผวเผนในเรองพธกรรมทางศาสนา และการแตงกาย แตในทางภาษาศาสตรแลว ภาษามเซอดำามเซอแดง และมเซอเฌเล ใชพดตดตอกนได ยกเวนภาษามเซอกยเทาน�นทใชพดตดตอกบมเซอกลม อนไมได

มเซอดำา เรยกตนเองวาลาหนะ อาจกลาวไดวาพวกน�เปนมเซอด�งเดมทอพยพมาจากทางตะวนออกเฉยงเหนอของงเมยนมารและยนนาน

มเซอแดง นาจะถอไดวาเปนสาขาทแตกตางจากมเซอดำา พวกน�เรยกตนเองวา ลาหณยา ทเรยกวามเซอแดงน�นมความหมายสองประการ คอหมายถงแถบสแดงผนผาของผหญง หรออาจหมายถงพรานปากได

มเซอฌ หรอมเซอเหลองซงคนไทยและไทยใหญเรยกวามเซอกย พวกน�มาจากทางใตแบงเปนกลมยอยไดสกลมคอมเซอชนะตอ มเซอซอะ ดออะกา ท �งสองกลมน�อยทางใตของยนนาน อกสองกลมคอ มเซอชบาหลาและมเซอชบาเกยว อาศยอยในรฐเชยงตง รฐฉาน ในเมยนมาร และในประเทศไทย

มเซอเฌเล เรยกตนเองวานะเหมยว มาแตคร �งทยงต�งหลกแหลงอยในยนนาน และเพงมาเรยกตนเองวามเซอเฌเลกเมออพยพเขามาอาศยอยในประเทศไทย คนไทยเรยกเพวกน�วามเซอดำา โดยดจากลกษณะการแตงกายดวยเส�อผาชดสดำามเซอเฌเลในประเทศไทยมสามกลมคอ มเซอพะคอ มเซอนะมอ และมเซอนะเหลาะ2. จำานวนประชากร ประชากรมเซอในประเทศไทย จากการรวบรวมสถาบนวจยชาวขา ปพ.ศ.2545 มจำานวน 409 หมบาน 18361 หลงคาเรอน ประชากร 102371 คน คดเปนรอยละ 11.19 ของประชากรชาวเขาในประเทศไทย อาศยอยในจงหวดตางๆจำานวน 7 จงหวดดงน� เชยงใหม เชยงราย กำาแพงเพชร แมฮองสอน ตาก ลำาปาง และเพชรบรณ

3. การตงหมบานในอดตหมบานมเซอดำากบมเซอแดง ในประเทศไทยมกจะต�งอยในระดบสง

กวา 4000 ฟตข�นไป สวนหมบานมเซอเฌเลอยในระดบ 3500 ฟต เปนสวนใหญ หมบานมเซอกยอยในระดบตำาสดในจำานวนมเซอท�งหมด แตปจจบนมหมบานมเซอทอยตำากวาระดบดงกลาวเปนจำานวนมาก เนองจากไดมการอพยพเคลอนยายไปต�งหมบานแหงใหมทมทดนดกวา พวกน�จะเลอกต�งหมบานในบรเวณทมดนอดมสมบรณมแหลงนำ�าอยใกลปา สวนบรเวณทใชเพาะปลกทำากนน�นมกจะถางปาใหหางหมบานออกไป พวกมเซอเฌเลน�นต�งหมบานใกลแหลงนำ�ามากทสด ปจจบนมการอพยพมาต�งหมบานใกลพ�นราบมากข�น เนองจากมปญหาพ�นททำากนและจำานวนประชากรเพมมากข�น4. ระบบทางสงคม

สถาบนครอบครว

โครงสรางทางสงคมของมเซอ ประกอบดวยหนวยเบ�องตน 2 หนวยคอครอบครวและหมบาน ครอบครวน�ยดถอแบบผวเดยวเมยเมยเดยว แตบางคร �งครอบครวมขนาดเลกมสมาชกนอยเกนไปไมอาจทรงตวทางเศรษฐกจหรอประกอบพธทางศาสนาไดตามลำาพง กอาจจะไปอยรวมกบครอบครวอนทเกยวดองเปนญาตกนได สวนในระดบหมบานน�น หมบานมเซอมลกษณะทางสงคมทผกพนกนอยางหลวมๆ แตละครวเรอนมอสระมากสามารถแยกตวออกจากหมบานไดทกเวลา ยกเวนกรณทยงมพนธะเรองการแตงงานหรอเรองหน�สนทมตอเพอนบาน

ระบบเครอญาตมเซอมการสบตระกลทางฝายแม ตวอยางทสนบสนนความคดเชนน�ไดแก

การทเดกๆต�งแตเกดมากอาศยอยในครอบครวของฝายแมจนกระทงแตงงาน (ถาไมยอมลงไปสรางบานเรอนใหม) ผชายแตงงานแลวกตองออกจากบานไปอยบานภรรยา แตเปนทสงเกตวาผชายมเซอเฌเล เมอแตงงาน และอาศยอยกบครอบครวของภรรยาตามประเพณแลวมกจะหาเหตขดแยงกบพอแมทางฝายหญงหรอฝายภรรยาอยบอยๆ เพอแยกตวไปสรางบานเรอนใหม โดยเขาจะสรางบานและจดหาพ�นทในการสรางบานเอง เมอมการประกอบพธกรรมกมกจะเขารวมกบญาตทางฝายสามและไมคอยยงเกยวกบญาตทางฝายภรรยาเทาใดนก ฝายสารทจะเปนผสบสกลแทนเมอบดามาดาของตนเสยชวต

มเซอมชอทใชเรยกกนเพยงชอแรกชอเดยว ไมมแซหรอนามสกล สำาหรบผทมนามสกลน�น มใชอยเพราะวามผเขาไปต�งให มคตของมเซอกลาวไววา มเซอ“ทกคนจะตองชวยเหลอผอนทตองการความชวยเหลอเพราะเปนญาตพนองกนหมด ไมวาจะเดกหรอผใหญ จงทำาใหดเหมอนวาท�งหมบานเปนญาตพนองกน”หมด มกจะเปนญาตใกลชดทมไดรวมบดามารดาเดยวกน กนบถอเปนญาตท�งส�น ลกษณะความสมพนธทางเครอญาตเชนน� กอใหเกดความรวมมอชวยเหลอซงกนและกนอยเสมอ แนวความคดเรองการนบญาตเชนน�ยงทำาใหระบบเครอญาตขยายวงกวางออกไปเรอยๆ จากการนบถอญาตภายในครอบครวเรอยไปจนถงลกพลกนองท�งจากฝายพอและฝายแม ลกของลก ลกของลกพลกนอง ตลอดข�นไปจนถงนบญาตในชวงอายทนบลงถงลกหลานในอนาคตอกนชวอายหนงลง

มา โดยนยน� บางคร�งกเปนปญหาสำาหรบบางครวเรอนตองแยกยายตวออกไปจากหมบาน เพราะความทมญาตทตองคอยใหความชวยเหลออยมากจนไมอาจแบกภาระการชวยเหลอญาตทยากจนไดตลอดไป5. ระบบความเชอ

ความเชอถอของมเซอ เปนท�งแบบทนบถอพระเจาองคเดยว และในเวลาเดยวกนกมความเชอในเรองผสางเทวดาดวย เขาเชอวามพระเจาองคหนงผทรงสรางโลกและมนษยข�น ความเชอเชนน�สอดคลองกบแนวทางหรอปรชญาความคดของครสตศาสนาเปนผลใหการเผยแพรศาสนาครสตในชนเผาน�เปนไปไดงาย

พระเจาผสรางโลกของมเซอทนบถอเปนพระบดามพระนามวา กอซา “ ”มเซอไดสรางวดอทศใหพระองคในทกหมบาน เขามความเชอวาพระเจาของพวกเขาเปนผสรางความดท�งมวล อยางไรกดนอกเหนอจากพระเจาแลวยงเชอถอในภตผวญญาณอนไดแก ผเรอน ผประจำาหมบาน ผปา ผดอย ผพาย ผฟา เปนตน

พธกรรมสำาคญ1)พธกรรมฉลองปใหม (เขาะจาเลอ) มข�นในเดอนมกราคมรวม 14 วน

โดยมเซอจะพากนกำาขาวปกแลกเปลยนกน ผหญงผชายจะแตงกายดวยเส�อผาประจำาเผาชดใหมอยางสวยงาม ไปเตนรำาทลานเตนรำาอยางสนกสนาน ทกคนกนอาหารรวมกน รดนำ�าดำาหวผเฒาผแก และในชวงน�ถอเปนชวงแหงวนบญวนแหงความดจงหามสมาชกในหมบานทำาสงทไมดงายโดยเดดขาด เพราะถอเปนการลบหลเทพเจาและสงศกดสทธ

2)พธกนขาวใหม (จาสอ จาเลอ) เปนพธทมความสำาคญเชนเดยวกนกบวนข�นปใหม โดยเปนเรองซงเกยวของกบการนำาผลผลตขาวและผลผลตอนๆ ในไรขาวมาบรโภค มเซอเชอวาผลผลตขาวไดมากหรอนอยข�นอยกบเทพเจา ดงน�นจงตองมพธกนขาวใหมเพอบวงสรวงตอเทพเจาโดยตรง เปนการขออนญาตเกยวขาวมาบรโภค พธน�จะมข�นในราวเดอนกนยายน ชวงเวลาประกอบพธม 4 วนคอ ประกอบพธ 1 วน รดนำ�าดำาหวผเฒาผแก 1 วน พกผอน 2 วน

3)พธทำาบญเรยกขวญ (บตเว จจอเลอ) เปนพธทำาบญโดยการสรางสะพานเลกบรเวณรมทางเดนเขา ออกหมบาน โดยมหมอผเปนผทำาพธ ในงาน–

น�ตองฆาหมเซนตอผเรอน ผกขอมอ สวดอวยพรและเตนร ำาบวงสรวงเทพเจา เพอขอใหสมาชกในหมบานอยดกนดปราศจากโรคราย พธดงกลาวน�จะกำาหนดวนดเปนวนสำาหรบการทำาพธ6.การปกครอง

ผนำาหมบานหมบานมเซอ มรปแบบการปกครองเปนอสระ หวหนาหมบาน (คะแซปา)

เปนผมอำานาจสทธขาดในการปกครอง บางหมบานนอกจากจะปกครองเพยงหมบานตนเองแลว ยงปกครองหมบานอนอกดวย ในหมบานมเซอมกจะมผนำาอยดวยกน 3 ฝายคอ หวหนาหมบาน ผนำาทางความเชอ และผอาวโสทมอทธพลในหมบาน

หวหนาหมบาน(ตะแซปา)มอำานาจหนาทในการปกครองดแลลกบานในดานความสงบสข ความ

ปลอดภย ชกจงใหสมาชกของหมบานรวมปฏบตงานทเปนประโยชนตอสวนรวมใหปฏบตตามหลกหรอกฎระเบยบจารต ใหเปนไปตมประเพณนยมของหมบาน มผชวยหวหนาหมบานทำาหนาทแทนหวหนาหมบานในชวงเวลาทหวหนาหมบานไมอย หรออยแตไมสามารถปฏบตงานในหนาทได

ผนำาทางความเชอแบงออกไดเปน 2 ฝาย คอผนำาทางฝายพธกรรม (ปจาร หรอแกล) และ

ฝายหมอผ (นตซอ)ปจารเปนผมความรในเรองพธกรรมทางความเชอถอ การตดตอกบเทพเจากอซา ดแลสถานทประกอบพธกรรมเตนรำาบวงสรวงเทพเจา เปนผทมความประพฤตดท�งกาย วาจา ใจ เปนตวอยางทดแกบคคลอน บางหมบานหรอบางกลมมตำาแหนงปจอง หรอตโบ ซงเปนตำาแหนงสงสดของหมบาน ซงอาจจะมผทำาหนาทเปนผชวยอก 3 คนคอ สลา ละซอและอาจา (สลาเปนผชวยตโบ ละซอผดแลวด อาจา ผดแลการทำาพธใหถกตอง)

หมอผ

เปนผทำาหนาทตดตอกบภตผวญญาณตางๆ ซงอาจมความรความสามารถดานคาถาอาคมในการขบไลภตผปศาจ ความรเหลาน�ไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษ หรอเรยนรมาจากผรจนไดรบการยอมรบจากสมาชกในหมบาน

ผอาวโสทมอทธพลเปนกลมผมฐานะทางเศรษฐกจดในหมบาน หรอเปนญาตผใหญของท�ง

หวหนาหมบานและผนำาดานความเชอถอ เปนผทไดรบการยอมรบจากสมาชกในหมบานและเปนผทไดรบความเคารพยำาเกรง เปนทพงทางเศรษฐกจแกสมาชกโดยทวไปอาจเปนผทมความรในดานการรกษาพยาบาล โดยทางไสยศาสตรหรอยาแผนโบราณหรอสมนไพรกได

นอกจากน�ยงมตำาแหนงสำาคญอกตำาแหนงหนงคอ ชางตเหลก (จาล) อาจม 1 หรอ 2 คนประจำาอยในหมบาน มหนาทดมดหรออปกรณทใชทางการเกษตร เชน เสยม จอบ ใหกบสมาชกในหมบาน ถอเปนตำาแหนงสำาคญททกคนตองใหความเคารพนบถอเชนกน

ลกษณะการปกครอง ชาวมเซอไมมภาษาเขยน จงไมมกฎหมายเปนลายลกษณอกษร เมอมขอ

พพาท ทกกรณจงข�นอยกบการพจารณาของผใหญบาน ซงจะยดถอตามแนวทางจารตประเพณทปฏบตสบทอดกนมา เมอมขอรองเรยน ผใหญบานจะเรยกประชมหวหนาครอบครวทกคนเพอช�แจสงและตดสนช�ขาด ถาหากผลการตดสนเกดความขดแยงข�นอก กจะใหผเฒาผแกของหมบานแสดงความคดเหน หากยงตกลงกนไมไดตองไปปรกษาผใหญบานพ�นราบมาชวย อยางไรกดผใหญบานมอำานาจหนาททจะทำาใหเกดความยตธรรมกบทกฝายอยางอสระ

ถามเรองละเมดเกดข�นแลว ผกระทำาผดจะมโทษเพยงถกปรบเปนเงนตามอตราทตกลงกนไว แตถาเปนการกระทำาผดข�นรนแรงแลว ผกระทำาผดอาจไดรบโทษโดยการไลออกจากหมบาน

ขอบเขตอำานาจหนาทของผใหญบาน บางทกไปคาบเกยวกบอำานาจหนาทของพอครหรอปจาร การตดสนใจบางเรองจำาเปนตองอาศยการตความทางเวทยมนตจากปจาร และปจารกมอำานาจในการคดคานการตดสนใจของผใหญบานไดในบางกรณปจารไดรบการยกยองใหเปนผแทนพระเจาหรอตโบ ปจารน�กยอมม

อำานาจทางการเมองเหนอผใหญบานดวย และเปนไปไดทบางหมบานปจารและผใหญบานจะเปนคนๆเดยวกน อยางไรกตาม ไมเคยปรากฏวามการแยงชงอำานาจกนระหวางปจารกบผใหญบาน

ขอหามบางประการทควรรในเรองพธกรรมในขณะทมพธกรรมปใหม (เขาะเจาะเลอ)หามนำาสงเหลาน�เขาในหมบาน1.ใบไมสเขยว เชน ใบกลวย ใบตองตง ใบสก2.ทกสวนของตนไผ และทกสวนของตอนกลวย3.หามฟองรองหรอทะเลาะเบาะแวงและหามพดจาในสงทไมดไมงาม4.หามประพฤตผดตามประเพณและในขณะทมพธกรรมกนขาวใหม หามทะเลาะเบาะแวงและหามฟองรองกน

โดยสวนขณะทการประกอบพธกรรมทำาบญเรยกขวญ (ปตเว จจอเลอ) ควรพดแตในสงทดงาม หามแสดงกรยามารยาทลบหลดหมนสงทเคารพเชอถอ และผคนทอยในพธกรรมผทเกยวของจงควรระมดระวงในสงเหลาน�

ในเรองเกยวกบเพศชาวมเซอยดถอเรองผดเดยวเมยเดยวอยางเครงครดและมอสระในการหาค

ครองและเก�ยวพาราสมขอทควรระมดระวงดงน�1.ไมควรอยกนสองตอสองในทลบกบหญงทมสามแลว2.การประพฤตผดลกเมยคนอน ถาถกจบไดนอกจากถกปรบตามประเพณ

แลวยงเปนทดถกดแคลน ขาดความเชอถอในตวบคคลอกดวย3.ควรละเวนการพดจายแหย ดถกดแคลน หรอพดเลนในขอเทจจรงท

ผดๆทเกยวกบเรองคครอง7.ระบบเศรษฐกจ

เศรษฐกจมเซอข�นอยกบการเกษตรแบบทำาไรเปนหลก และมการเล�ยงสตวสาสตวและหาของปา พชหลกของชาวมเซอไดแก ขาวและขาวโพด ในอดตมเซอปลกฝนกนแทบทกหมบานแตปจจบนเลกปลกฝนกนหมดแลว และหนมาปลกพชทดแทนฝนตามโครงการตางๆ ททางราชการและองคกรเอกชนเขาไปสงเสรมการปลกพชผกชนดตางๆ สำาหรบขาย เชน มะเขอเทศ มนฝรง ถวแดง ถวลนเตา ผกกาดหอม ผกสลด ผลไม ไดแก เสาวรส ทอ เปนตน

การเลยงสตวและการลาสตวนอกจากปลกพชหลกแลว มเซอยงเล�ยงสตวดวย ทนยมเล�ยงไดแกหม

และไก ซงสวนใหญเล�ยงไวเพอประกอบพธกรรมเซนไหวผและเพอการบรโภค นอกจากน�ยงนยมเล�ยงมา วว ควาย สำาหรบใชงานและขายเปนสนคา มเซอไมนยมทำาคอกสตว ใชวธเล�ยงปลอยใหสตวหากนเองตามชายปา จงมกสญหายอยเสมอ

การลาสตวเพอเปนอาหาร เน�อสตวปาทลามาไดบางคร �งกเอาไปตากแหงขายไดบาง วธ

การลาสตวใชวธตางคนตางไป หรอไลเหลาคอไปกนเปนหม เปนทยอมรบกนวามเซอเปนนายพรานทมความชำานาญมาก อาวธทใชแตเดมใชหนาไม และปนแกปเดยวน�ใชปนลกซองเปนสวนใหญ อยางไรกด ปจจบนสตวปาหายากข�นทกท และเขากทราบดวาการลาสตวปาเปนการกระทำาทผดกฎหมาย จงไมคอยมการลาสตวปากนอกแลว ยกเวนกรณมหมปามากนขาวโพด หรอมนกมากนขาวในไรทขาวกำาลงจะแก เจาของกตองไลลาสตวดงกลาวมใหมาทำาลายพชผลของเขา

ลซอ Lisu1. ประวตความเปนมา

ลซอเรยกตนเองวา ลซ เปนชาวเขาเผาหนงทมภมลำาเนาเดนอยทตนนำ�าสาละวน และแมนำ�าโขงทางตอนเหนอของประเทศธเบต และทางตะวนตกเฉยงเหนอของมณฑลยนนานในประเทศจน ไดอพยพลงมาทางใตเนองจากเกดการสรบกนกบชนเผาอนนบเวลาหลายศตวรรษ ลซอไดรนถอยเรอยลงมาจนในทสดกแตกกระจายกนอยในเมยนมาร จน อนเดย และประเทศไทย สำาหรบการอพยพเขามาอยในประเทศไทยคร�งแรก จากการสอบถามลซอคนเฒาคนแกทบานลซอดอยชางอำาเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ไดขอมลมาระหวางป พ.ศ. 2462-2464 อพยพมาจากหมบานแหงหนงทางตอนใตของเมองเชยงตงประเทศเมยนมาร เขามาต�งถนฐานอยทบานลซอดอยชาง อำาเภอสรวย จงหวดเชยงราย ปจจบนอยหมบานแหงหนงคงมอยประมาณ 80 หลงคาเรอนเศษ2. การแบงกลมและการกระจายตวของประชากร

การแบงกลมลซอแบงกลมยอยออกเปน 2 กลม คอ ลซอลาย และลซอดำา ลซอลายหรอบางทกเรยกวาลซอลกผสม (เขาเรยกวาลซผว-ผว แปลวาลกผสม) สวนใหญอยในประเทศไทย สำาหรบลซอดำาสวนใหญอยในประเทศเมยนมารและจน ในประเทศไทยมลซอดำาอยจำานวนนอย คอมเพยงไมกคน ลกษณะทแตกตางกนระหวาง 2 กลมคอ การแตงกายและภาษาพดไมเหมอนกน ภาษาพดน�นแตกตางกนเปนบางคำาแตพอจะฟงกนเขาใจ

การกระจายตวลซอมอยในประเทศจน อนเดย เมยนมาร และประเทศไทย ในประเทศไทยมอยใน 9 จงหวดคอ เชยงราย เชยงใหม พะเยา แมฮองสอน ตาก กำาแพงเพชร เพชรบรณ ลำาปาง และแพร

ประชากรลซอในประเทศไทยมจำานวน 153 หมบาน 6,530 หลงคาเรอน ประชากร 37,916 คนคดเปนรอยละ 4.14 ของประชากรชาวเขาท�งหมดในประเทศไทย3.ระบบสงคม

ครอบครวลซอ โดยทวไปมลกษณะเปนครอบครวเดยวประกอบดวย พอ แม ลก บางครอบครวมลกษณะเปนครอบครวขยาย เชน ครอบครวทบตรชายแตงงานกบหญงสาวแลวหญงสาวเขามาอยในบานของฝายชายหรอชายเขาไปอยในครอบครวของพอแมฝายหญง เนองจากตองไปชดเชยแรงงานเปนคาสนสอดของฝายหญง แตเมอถงเวลาทสมควรหรอเหมาะสม ชายหญงทแตงงานกนกจะแยกตวไปเปนครอบครวใหมข�นเชนเดยวกนกบครอบครวของสงคมไทยเรา อยางไรกตามลซอนยมต�งบานเรอนหรอต�งถนฐานอยใกลกนกบญาตทเปนพนองหรอมแซสกลเดยวกน แซสกล ของลซอมประมาณ 20 แซตระกลเศษ มท �งสบเช�อสายมาจากจนและทเปนลซอแทๆ สำาหรบทเปนลซอแทๆ มนอยกวาแซสกลทสบเช�อสายมาจากจน แตละแซสกลเขารจกกนด ไมวาจะอยในทองทจงหวดใด มการเคารพนบถอกนตามลำาดบช�น เมอเปนแซสกลเดยวกน และอยในกลมยอยของแซสกลเดยวกน จะเก�ยวพาราสหรอแตงงานกนไมได

ลซอนยมหรอตองการมบตรชายมากกวาบตรสาว อางวาบตรชายเมอเตบโตข�นสามารถเล�ยงดบดามารดาได แตบตรสาวเมอเตบโตข�นแตงงานแลวจะตองไปอยกบฝายชาย

การเล�ยงดบตร ท�งบดามารดาชวยกนเล�ยงดหรอบางทป ยา เปนผเล�ยงดเดกในขณะทพอแมไปทำางาน ปจจบนเมอเดกอาย 7-8 ขวบ สวนใหญนยมใหเดกเขาโรงเรยนในหมบาน หรอโรงเรยนทอน เมออาย 10 ปข�นไป พอแมจะแยกใหเดกหญงเดกชายนอนกนคนละแหง เพอปองกนการกระทำาความผดทางเพศระหวางญาตพนองทองเดยวกน

การเก�ยวพาราส ปกตชายหนมหญงสาว จะไมเก�ยวพาราสกนเมอพบกนในหมบาน แตมเวลาและโอกาสเก�ยวกนดงน�

ก.การเก�ยวกนในไร ในขณะทเดนทางไปไร ขณะททำางานในไร หากไมมญาตพนองของฝายหญงทเปนชายทอาวโสอยดวย กสามารถพดจาเก�ยวพาราสกนได หรอหากพบวาหญงสาวอยคนเดยวเดนทางไปทำางานคนเดยว กอาจจะพดจาเก�ยวสาวได

ข.เก�ยวกนทครกกระเดองตำาขาว ครกกระเดองยงมใหเหนในบางหมบานแตปจจบนลซอนยมสขาวจากเครองจกร บางหมบานจงไมพบเหนครกกระเดองทำาใหประเพณการเก�ยวสาวทครกกระเดองหายไปดวย การเก�ยวกนทครกกระเดองกลางคนหญงสาวจะออกมาตำาขาว (โดยมากอยใกลบาน) ชายหนมไดยนเสยงตำาขาวกจะออกมาชวยตำาขาวและ ณ ทนนเอง ชายหนมจะมโอกาสถกเน�อตองตวหญงสาวพดจากนดวยเสยงกระซบอยางสนกสนาน ชายหนมจบมอถอแขนหรอจบสวนอนของรางกายได ยกเวนเบ�องตำาต�งแตเอวลงมา ไมเปนการผดประเพณแตอยางใด

ค.เก�ยวกนโดยรองเพลงโตตอบกน สวนมากเขาจะนดกนโดยมชายหนมเปนหนามาตดตอหญงสาว นดแนะกนใหมารองเพลง ณ จดทนดพบกนใกลๆ หมบานในเวลากลางคน หญงสาว 2-3 คน และชายหนม 2-3 คน มาทจนดพบหลงจากรบประทานอาหารเยนแลว เขาจะมานงอยหางกนประมาณ 5-7 เมตร กอกองไฟไวแลวรองเพลงโตตอบกน บางทกรองเพลงต�งแต 2 ทมถงเทยงคน บางคร�งถงต 3 กม

ง.เก�ยวกนเมอถงวนปใหม ปใหมมการเตนรำากน ชายหนมจบมอหญงสาวได ขณะทเตนรำาชายหนมจะพดจาเก�ยวพาราสกระซบกระซาบรำาพงรำาพนถงความรก ความคดถงตอหญงสาว หากสาวพอใจ ชายหนมอาจจะบอกและใหของท

ระลกหรอเงนทองเปนการมดจำาหญงสาวไวกอน และมาตกลงแตงงานกนภายหลง คำาพดเก�ยวสาว งวะอะสอะสหมะหยวะงวะงมาเถมาหยวะ แปลไดวา อะไร“ ” “อะไรผมกไมมมเพยงหวใจดวงเดยวเทาน�น”

การแตงงานการแตงงาน จะมข�นหลงจากทชายหนมไดใหของมดจำาหญงสาวไว โดยไมม

ใครทราบวาเขาไดใหของมดจำาไวต�งแตเมอใด โดยมากเขาจะใชวธนดพบกนในไร แลวกพากน หรอแกลงหลอกใหหญงสาวออกมานอกบานในยามคำาคนโดยใหเพอนๆ ของชายหนมไปเรยก เมอหญงสาวออกมาเขากจะบอกวาชายคนรกอยากจะพดดวย เมอหญงสาวถกพาตวไปแลว พอแมฝายชายจะสงคนกลางหรอเฒาแกจำานวน 2 คน มาสขอหญงสาวจากพอแมฝายหญงตกลงเรองคาสนสอด การเล�ยงดคนในวนแตงงานและกำาหนดนดหมายพธการแตงงานกบตกลงกนอกวา เมอแตงงานกนแลวจะใหอยกบพอแมฝายชายหรออยกบพอแมฝายหญงในระยะแรก

การแตงงานลซอถอวาเปนการซ�อหญงสาว ถาไมมเงนเพยงพอกตองไปอยบานพอแมฝายหญงทำางานชดใชเงนคาสนสอดตามทตกลงกนวานานระยะกป

ปกตหญงสาวคนหนงชายหนมจะตองซ�อหรอใหเงนคาสนสอดไมตำากวา 5,000 บาทข�นไป บางคน 15,000 บาท บางคนถง 20,000 บาท หรอมากกวาน�กม ขอนยมของการแตงงานเขานยมใหบตรชายแตงงานกบหญงสาวทเปนบตรสาวของนองสาวหรอพสาวของพอหรอใหบตรสาวแตงงานกบบตรชายของนองชายหรอพชายของแม สถานะของบตรชายและบตรสาวของญาตพนองกนน�ลซอเรยกวาเปน ลเปยว หรอเปนแฟนกนต�งแตแรกเกดมาทเดยว ถา“ ”แตงงานกบความสมพนธฉนญาตพนองจะใกลชดกระชบกนแนนแฟนยงข�น

ท�งน�กมไดหมายความวาทกคนทอยในสถานะดงกลาวจะตองแตงงานกนการแตงงานยอมข�นอยกบความพอใจของชายหนมหญงสาวเปนอนดบแรก หากเขาไมชอบไมรกกนไปรกคนอนจะแตงงานกบคนอนกเปนเรองทเขามอสระหามไมไดโดยปกตฝายหญงกอนตกลงปลงใจมกจะถามมารดาผบงเกดเกลาสวนฝายชายกจะถามบดาของตนวาพอใจหรอไมถาจะแตงงานกบคนน�นคนน� ถาพอใจกตกลงแตงงานกนถาไมพอใจกจะไมแตง โดยมากฝายหญงน�นเชอมารดา สวนชายน�น

ไมแนนก หากไมมบดามารดาเขากอาจถามความพอใจจากญาตทอาวโส ซงใหความเคารพนบถอ

เมอแตงงานกนแลวหากทศนะความคดไมตรงกนกหยารางกนได ถาฝายชายขอหยาเงนคาสนสอดเรยกคนไมไดแตถาฝายหญงขอหยาพอแมฝายหญงตองคนเงนคาสนสอดใหฝายชาย

ชายลซอบางคนมภรรยา 2 คน โดยบางคร�งท�งกบภรรยาคนแรกแลวหนไปมคนใหม แตบางคนกมภรรยานอยโดยเปดเผย ไมไดอยในบานเดยวกนแตอยในหมบานเดยวกน ซงท�งน�เขาจะตองเปนผมฐานะทางเศรษฐกจด มเงนทจะซ�อภรรยาใหมได และจะตองไดรบความยนยอมจากภรรยาคนแรกดวย ทราบขาวเปนทเลาลอกนโดยลซอเลาใหฟงวา มชายหนมลซอคนหนง อายประมาณ 40 ปเศษ อยในทองท อำาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม มภรรยาถง 7 คน ทกคนยงมชวตอย ไมไดอยในบานเดยวกน ตางคนตางอย แตอยในหมบานเดยวกน ภรรยาคนท 7 อายยงไมถง 20 ป

การแตงงานโดยทวไปนยมแตงงานในเผาเดยวกน มอยบางทแตงงานขามเผา แตงงานกบมเซอ และอกอ ซงเปนเผาทอยในกลมภาษาเดยวกน นอกจากน�กมหญงลซอแตงงานกบจนฮอหรอกบคนไทย มหญงลซอคนหนงแตงงานกบกะเหรยง ซงลซอมความคดเหนวา เปนเรองแปลก แตปจจบนลซอแตงงานกบแมวและเยากม4. เศรษฐกจ

เศรษฐกจของเผาน�ข�นอยกบอาชพทางการเกษตรเปนหลกมการปลกขาว ขาวโพด ฝน พชผกและการเล�ยงสตว นอกจากน�กมอตสาหกรรมในครวเรอนเปนอาชพรอง เชนการทอผา การเยบปกลายผา การทำาเครองประดบดวยโลหะเงน การตมสรา มอยบางทมอาชพรบจางเปนคร �งคราว

ขาว ปลกสำาหรบบรโภคในครวเรอน บางหมบานปลกขาวไมไดผลดทางราชการไดแกปญหารวมกบหนวยงานเอกชนโดยการจดต�งธนาคารขาวข�น

ขาวโพด ปลกไวสำาหรบเล�ยงสตว อาท หม และไก บางแหงปลกไวสำาหรบขายเปนเงนสดหรอพชเศรษฐกจเชน หมบานลซอในจงหวดเพชรบรณ และกำาแพงเพชร ซงเปนททำารายไดอยาดแกชาวเขาในหมบาน

ฝน ปลกไวสำาหรบขาย ปจจบนน�ปรมาณของพ�นททปลกฝนไดลดลงมากเนองจากทางราชการไดเขมงวดกวดขนในเรองน� ขณะเดยวกนไดพยายามหาพชอยางอนทเหมาะสมมาสงเสรมใหชาวเขาปลกแทน บางแหงปลกฝนไมไดเนองจากอากาศรอนเกนไปจงไดปลกพชอนมาทดแทน

พชผก ปลกในไรขาว ขาวโพด และไรฝน โดยปลกควบคกนไปดวยพชผกทปลกเชน ฟก ฟกทอง ถวชนดตางๆ เผอก มน ผกกาดเปนตน เขาปลกไวสำาหรบบรโภคในครวเรอน

การเลยงสตว ลซอมกจะเล�ยงหมและไกไวเพอใชในพกรรมบชาผและเปนอาหารเล�ยงมา ฬอ ไวบรรทกสงของ บางครวเรอนเล�ยงววสำาหรบขายเปนสนคา

อตสาหกรรมในครวเรอน ในหมบาน เราจะพบเหนผหญงลซอบางคนทอผา เยบปกลายสำาหรบไวใชเอง และสำาหรบขายเปนสนคา การทำาเครองประดบโลหะเงน การตเหลกทำาข�นไวใชเอง และบางคนมฝมอดกรบจางยดอาชพน�เปนหลก อยางไรกตาม เศรษฐกจของลซอข�นอยกบการเกษตร การปลกขาว ขาวโพดและพชผกชนดตางๆ ซงหนวยงานของรฐและองคกรเอกชนไดเขาไปสงเสรมแทนการปลกฝน ไดแกพชผกเมองหนาว เชน ผกกาด กะหลำาปลสมวงถวแขก ถวลนเตา มนฝรง มะเขอเทศ ทอ สาล และมบางแหงปลกขาวบารเลย เพอสงขายใหบรษท พชทลซอหามาปลกเอง ไดแกขง ซงปราคาด กโลกรมละ 10 บาทข�นไป แตบางปราคาตก เหลอกโลกรมละ 3 - 4 บาทเทาน�น

5. ระบบความเชอถอลซอยงคงนบถอผอยเปนสวนใหญ มอยบางทหนมานบเถอศาสนาพทธและ

ครสต การนบถอผยงคงพบเหนในหมบานโดยทวไป มผประจำาหมบาน ผบาน ผเรอน ผบรรพบรษ ผหลวง ผปา ผนำ�าหรอผลำาหวย

ผตางๆอาจแบงออกเปนผดและผราย ผดเปนผทใหผลดแกพวกเขา เชน ผประจำาหมบาน ผบรรพบรษผบานผเรอน สวนผรายไดแกผปา ผคนตายไมด เชน ถกยงตาย หรอถกฟาผา

ในหมบานจะมหมอเมอง เปรยบเสมอนผนำาทางศาสนาเปนผทำาพธบชาผประจำาหมบาน จะมวนศลทกๆ 15 วนตอคร�ง ซงเขาจะหยดทำางานกนท�งหมบานหามไมใหมดหรอของใชมคมทกชนด แตการลาสตวในปาบางหมบานไมมขอหาม

นอกจากหมอเมองกมหมอผเปนผกระทำาตนเปนสอกลางระหวางผกบคนโดยเฉพาะเมอเกดความเจบปวยโดยไมทราบสาเหต ลซอจะเชอกนวาถกผกระทำาเขาจะใหหมอผมาเขาทรงเชญวญญาณมาสงในรางของหมอผ ถามเหตความเจบปวย และหมอผจะเปนผรกคนปวย ผลการกษากหายบางหายบางแตปจจบนลซอหนมานยมการใชยาตำาราหลวง หรอถาเจบปวยหนกกมกจะเดนทางไปรกษาทโรงพยาบาลกนมาก

หมอหลวงและหมอผจะไมมการสบสายตอไปยงบตรหลาน หมอเมองเปนไดโดยการใชไมควำาหงายเสยงทายเอา สวนหมอผเปนไดโดยวญญาณเขาฝน หมอท�งสองประเภทน�เปนเฉพาะผชาย อยางไรกตามบตรชายของหมอผมกจะเปนหมอผดวย 6. การปกครอง

ลซอไมมหวหนาเผาไมมผนำาสงสด ไดสอบถามลซอบางคนเลาวาในอดตทมภมลำาเนาอยในประเทศจนเขามหวหนาสงสด เปนถงช �นทเทยบเทากบกษตรย เปนผบญชาการในหมการรบ และเคยยกทพไปสรบกบชนเผาอนหลายคร �ง

การปกครองของลซอในระดบหมบานทอยในประเทศไทยในอดตทผานมาอาจเรยกไดวาเปนการปกครองแบบอนาธปไตยคอทกคนมสทธเทาเทยมกนไมมใครเหนอกวาใคร ผใหญบานหรอผชวยผใหญบานทไดรบการแตงต�งข�นจากทางราชการดเหมอนจะไมมอำานาจอะไรนก เนองจากลซอมความรสกนกคดวา ใหญเทากน มลซอบางคนกลาวาทกคนเกดมาแลวเตบโตข�นเปนผใหญ หวเขาเทากน ความหมายคอไมมใครเปนใหญกวากน

การปกครองของลซอดวยกนจงเปนการปกครองทคอนขางยาก แตเขากมสภาคนเฒาคนแกหรอสภาอาวโส ประกอบดวยผอาวโสของแตละแซสกลในหมบานรวมตวข�นอยางหลวมๆ เปนผทไดรบการความเคารพนบถอและการยอมรบจากสมาชกในหมบานทำาหนาทดแลปกครองรกษาความสงบเรยบรอย

ตดตอกบเจาหนาททางราชการ ตดสนคดหรอดำาเนนการกจกรรมใดๆ ทเปนประเพณหรอสรางสรรคสงสาธารณประโยชนในหมบานของตนเอง

เจาหนาทของทางราชการหรอผทมความรความสามารถและมความประพฤตด จะเปนคนไทยหรอลซอมกจะไดรบการยกยองเคารพนบถอ และเปนเสมอนสมาชกคนหนงของสภาคนเฒาผแกดวย ท �งน�ข�นอยทวาหากเขาไดประพฤตปฏบตตนจนเปนทยอมรบของชาวเขาเผาลซอ

อกอ AKHA1. ประวตความเปนมา

อกอเปนชาวเขาเผาหนงทอาศยอยในประเทศไทยเรยกตนเองวา อาขา คนไทยและคนเมยนมารเรยกวา อกอ หรอ ขากอ ลาวและชนชาตอนโดจนตอนเหนอเรยกอกอวา โกะ คนจนเรยกวา โวน หรอฮาน ซงหมายรวมถงชนเผาทพดภาษาโลโลในมณฑลยนนานทางตอนใตดวย

นกมานษยวทยาและนกภาษาศาสตรบางทานไดจดอกออยในตระกลภาษาจน-ธเบต กลมภาษายอยธเบต-พมา ในจนตอนใตพบวาอกออาศยอยกระจดกระจายทวไปปะปนกญชาวจน หมบานอกอบางแหงเปนสงคมผสมระหวางอกอกบจน ท�งน�เกดจากผชายจนไปแตงงานกบหญงสาวอกอ

ประวตความเปนมาของอกอยงไมสกระจางนก อยางไรกตาม จากผลการคนควาศกษาของนกมานษยวทยาหลายทานไดใหขอเทจจรงวา อกอมถนฐานเดมอยตามบรเวณภเขาสงทางทศตะวนออกเฉยงเหนอและตะวนออกเฉยงใตของจนมอกออยมากในมณฑลยนนาน โดยเฉพาะอยางยงในแควนสบสองปนนาและไกวเจา แตเดมอกอมอาณาจกรอสระของตนเองอยบรเวณตนแมนำ�าไทฮ�วสย หรอแมนำ�าตอกทอในแควนธเบต ตอมาถกชนชาตอนรกรานจนถอยรนลงทางใต เขาสมณฑลยนนานและไกวเจา เปนเวลานานหลายพนปมาแลว และเมอพรรคคอมมวนสตจนเขาครองแผนดนใหญจน อกอและเผาอนๆ อกหลายเผาไดอพยพมาทางตอนใตอกแลวกระจดกระจายเขาไปยงแควนเชยงตงทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศเมยนมาร ในแควนหวโขงภาคตะวนตกและแควนพงสาลภาคใตของลาว และในจงหวดเชยงรายตอนเหนอสดของประเทศไทยในปจจบนน�ต�งถนฐานอยในประเทศตางๆดงน�

-แควนเชยงตง ในรฐฉานทางภาคตะวนออเฉยงเหนอและเมองเลกบางเมองตะวนออกเฉยงใตประเทศเมยนมาร

-มณฑลไกวเจาและยนนานตอนใตของสาธารณประชาชนจน-แควนหวโขงทางตะวนอออกเฉยงเหนอ และแควนพงสาลทางเหนอของ

ประเทศลาว

-จงหวดเชยงราย ลำาปาง เชยงใหม แพร กำาแพงเพชร ตาก ของประเทศไทย2. อกอในประเทศไทย

อกอในประเทศไทยอพยพจากเมยนมารและลาว เพราะถกจนรกรานและบางกลมอพยพเพราะถกกดดนจากเหตการณทางการเมอง จากคำาเลาของผสงอายชาวอกอหลายคนไดใหขอมลวา อกออพยพเขามาอยในประเทศไทยประมาณ 60-80 ป แลว เขามาต�งถนฐานคร�งแรกบรเวณดอยตง อำาเภอแมสาย ตอจากน�นไดอพยพยายถนออกไปต�งถนฐานในทองททเปนภเขา ของจงหวดตางๆ คอ เชยงราย เชยงใหม ตาก กำาแพงเพชร แพร ลำาปาง และเพชรบรณ

มอกอบางกลมทอพยพเขามายงประเทศไทยลาสดคอพวกทอพยพมาจากแควนสบสองปนนาของจน เขามายงประเทศลาวกอน เมอลาวเปลยนแปลงการปกครองกอพยพเขามายงประเทศไทย เพอหาททำามาหากนใหม โดยอพยพเขามาทางเชยงแสนแลวมาต�งถนฐานอยทดอยผาหมเขต อำาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย และอกกลมอพยพจากดอยผาหมออกไปต�งอยทหมบานปาฮ และหมบานนำ�ารนหางจากผาหมประมาณ 5 กโลเมตร อกอพวกน�ไดอพยพเขามายงประเทศไทยไดประมาณ 20-25 ป และมอยเพยง 3 หมบานเทาน�น3.ประชากรและการแบงกลมยอย

อกอในประเทศไทยมจำานวน 273 หมบาน 11,387 หลงคาเรอน ประชากร 65,826 คน คดเปนรอยละ 7.20 ของประชากรชาวเขาท�งหมดของประเทศไทย

อกอแบงออกเปน 3 กลมยอยคอ-อกอโจโกวย หรออกอไทย-อกอหมอโปะ หรอลอบอ หรออกอจน -อกอโลมชา หรออกอเยอตง หรออกอเมยนมาร

4. ลกษณะทางสงคมลกษณะการต�งหมบาน อกอชอบต�งหมบานตามภเขาทมระดบความสงโดย

เฉลยประมาณ 3,000-4,000 ฟตจากระดบนำ�าทะเล ภเขาหรอสนเขาทเปนทต�งของหมบานจะตองมพ�นทกวางขวาง เพยงพอสำาหรบเดกๆ วงเลนและใชเปนท

ชมนมของชาวบานในพธกรรมหรองานฉลองตางๆ ไดดวย หมบานตองไมหางไกลจากแหลงนำ�ามากนก ปกตแหลงนำ�าจะอยในหบเขาใกลหมบาน อกอไมนยมตอรางนำ�าเขาหมบาน ท�งน�เพราะเชอวาผนำ�าอาจนำาอนตรายตางๆ มาสชาวบานได

ในการเลอกต�งหมบาน บคคลสำาคญของหมบานประกอบไปดวยหวหนาหมบาน หวหนาพธกรรมของหมบาน ชางตเหลก และผอาวโสในหมบานจะเปนผเลอกสถานท เมอตกลงใจเลอกสถานทไดแลว หวหนาพธกรรมจะทำาการเสยงทายขอทจากผเจาท โดยใชไข 3 ฟองโยนลงไปกระทบพ�น เมอไขแตกกแสดงวาสรางหมบานได ถาไขไมแตกท�ง 3 ฟอง จะต�งหมบานบรเวณน�นไมไดเพราะผไมอนญาตตองหาทต �งหมบานใหม

อกอถอวาภเขาทจะต�งหมบานควรเปนภเขาลกกลางทลอมรอบดวยภเขาสงลกษณะภเขาเชนน�ถอกนวาจะทำาใหชาวบานอยกนอยางรมเยนเปนสข เล�ยงสตวดพชผลในไรอดมสมบรณ

โครงสรางหมบานประกอบดวยสงตอไปนประตหมบาน (ลกขอ) ประตน�เปนประตทางเขาหมบานท�งดานหนาและ

ดานหลงเปนประตศกดสทธของอกอ ใครจะแตะตองไมได นอกจากวนทำาพธสรางประตหมบานใหม ซงจะตองทำาข�นใหมทกๆ ป ประมาณเดอนเมษายน ขอหามเรองการแตะตองประตน�จะหามท�งคนนอกและคนในเผา

ศาลผ (หมชา ลอเออะ) ศาลผน�ต�งอยในปาใกลหมบาน แตอยนอกเขตประตหมบาน ศาลผสรางข�นเพอเปนทพำานกของผปาทผานไปมาเพอไมใหผปาเขาไปในหมบาน ศาลผน� จะตองมการเซนไหวทกปในเดอนเมษายนกอนฤดปลกขาว

ชงชา (หละซา หรอ โละซา) สรางข�นภายในหมบาน เปนสญลกษณอนศกดสทธอยางหนงของหมบานมอย 2 แบบ คอ แบบระหดวดนำ�าและกระโจม 4 เสา ชงชาน�สรางข�นเพอเปนการเฉลมฉลอง ในพธร ำาลกถงเทพธดาผประทานความอดมสมบรณใหแกพชผลในไร เมอถงเทศกาลโลชงชาประจำาป ซงจะจดใหมข�นประมาณเดอนสงหาคม-กนยายน จะมการสรางข�นใหมแทนอนเกาทกๆป ชงชาน�นอกจากวนทำาพธกรรมแลวจะแตะตองไมไดเชนเดยวกน

แหลงนำาประจำาหมบาน (หละด) หมบานอกอทกหมบานจะมบอนำ�าประจำาหมบาน 1-2 บออยบรเวณหบเขาเพอใชบรโภคใชสำาหรบพธกรรมเล�ยงผนำ�าและผพนธขาว โดยเพอขอพรผนำ�าใหประทานความอดมสมบรณใหแกพชไร บอนำ�าน�จะมการทำาพธเซนไหวทกๆป กอนลงมอปลกขาวไร

ลานสาวกอด (แตะขอ) ลานสาวกอดเปนสถานทพบปะและเก�ยวพาราสระหวางหนมสาว เพราะตามประเพณอกอหนมสาวจะเก�ยวพาราสกนบนบานไมได ลานสาวกอดเปนสญลกษณเฉพาะเผาอกอเทาน�น เปนสถานทสำาคญชนรนหลงจะตองรกษาไวเพอไมใหผบรรพบรษ ผเรอน และสงศกดสทธท �งหลายโกรธ และไมพอใจตอการกระทำาของหนมสาวในสถานทอนไมสมควรเขตปาสงวนประจำาหมบาน ใกลหมบานทกแหงจะมปาไมและตนไมใหญซงอกอสงวนไวเปนทพกอาศยของผปาและเปนแหลงตนนำ�าประจำาหมบาน ในเขตปาสงวนหามตดไมหรอแผวปาเปนอนขาด ผใดละเมดจะถกปรบดวยหม หรอไก 1 ตว เหลา 1 ขวด เพอนำาไปขอขมาตอผปาถางปา

ปาชา (หลอบบม) อยใกลกบหมบาน แตอยคนละภเขากบภเขาทต �งหมบานและตองอยทางตะวนออกของหมบานเสมอ ในบรเวณปาชาหรอแมแตเปนปาชาทรางไปแลว กหามตดไมแผวถางปา เกบฟน และใชพ�นททำาการเพาะปลก ผใดฝาฝนจะตองถกปรบดวยหม 1 ตว

ลกษณะและแบบบานอกอบานอกอ โดยทวไปมลกษณะพ�นสงจากพ�นดนประมาณ 1 เมตร มบนได

3-5 ข�น อยท �งดานหนาและดานหลงของตวบาน บานสรางดวยไมไผมเสาเปนไมเน�อแขง ฝาบานทำาดวยฟากไมไผ หลงคามงดวยหญาคาทคลมยาวลงมาจนเกอบถงพ�นดน ไมมหนาตาง ภายในบานม 2 หองนอน คอ หองนอนฝายชายจะอยใกลบนไดทางดานหนาบาน และช �นในเปนหองนอนฝายหญง มเตาไป 1-2 เตาอยท�งหองนอนฝายชายและหองนอนฝายหญง เตาไฟทหองนอนฝายหญงมไวสำาหรบปรงอาหารและมเตาไฟขนาดใหญสำาหรบตมอาหารเล�ยงหม สวนเตาทอยทางหองฝายชายมไวเพอใหความอบอน และสำาหรบตมนำ�าชาไวเล�ยงหม สวนเตาทอยทางหองฝายชายมไวเพอใหความอบอน และสำาหรบตมนำ�าชาไวเล�ยงแขก เหนอเตาไฟทางหองฝายหญงจะมห�งเกบของ ทเสาเอกของบานจะเปนห�งผบรรพบรษ

ใตห�งผมตะกราบรรจเมลดพนธขาวและพนธผกสำาหรบไวปลกในปตอไป หองนอนฝายหญงหามบคคลภายนอกเขาไปกอนไดรบอนญาต บานอกอสวนมากจะมร �งก�นเปนสดสวนของแตละบาน ภายในบรเวณร �วบานมยงขาวสรางไวหนาบาน ขางหนายงขาวจะเปนศาลขวญขาว ดานหลงบานมครกตำาขาว ถาบานไหนมลกชายทแตงงานแลวและพอยงมชวตอยจะมกระตอบเลกๆ สรางไวหลงบานใหญ เพอเปนทสำาหรบลกชายและลกสะใภหลบนอนดวยกน เพราะตามประเพณอกอหามลกชายลกสะใภหลบนอนดวยกนบนบานขณะทบดาซงเปนหวหนาครอบครวยงมชวตอย

การรวมตวในลกษณะหมบานในหมบานอกอทกคนมอสระในการดำารงชวตแตใหอยภายใตกฎแหง

ขนบธรรมเนยมประเพณของเผา หมบานอกอหมบานหนงๆ จะมอยหลายสกล แตจะมสกลใหญๆ อย 1-2 สกลเปนหลก สวนมากจะเปนญาตพนองมารวมกนต�งหมบานข�น

ลกษณะครอบครวและการสบสกลครอบครวอกอเปนแบบครอบครวขยาย คอครอบครวพอแมและของ

ลกชายทแตงงานแลวและนำาภรรยามาอยกบพอแม ในแตละครวเรอนอาจประกอบดวย ป ยา พอ แม ลก สะใภ และหลาน ครวเรอนเปนศนยกลางของการประกอบพธกรรม เศรษฐกจ,และสงคม เมอหวหนาครวเรอนตายลงไปกจะใหบตรชายคนโตทยงอยในครวเรอนน�น รบผดชอบเปนหวหนาครวเรอนสบแทน และรบชวงห�งผบรรพบรษดวย ในกรณทบตรชายคนโตยงเลกอยกใหภรรยาของหวหนาครวเรอนทตายไปน�นเปนหวหนาครวเรอนแทน

อกอเปนพวกทสบสกลทางฝายบดา ดวยเหตน�อกอจงเนนถงความสำาคญของผชายมาก ตลอดถงการทตองมบตรชายไวสบสกลดวย ผชายอกอทกคนจะตองรเรองความเกยวดองของสกล ท �งสกลของฝายตนและฝายภรรยา โดยเฉพาะอยางยงบตรชายคนโตทตองรบผดชอบในการรกษาสกลไวและถายทอดใหนองๆ ทราบตอไป สกลของอกอมความสำาคญหลายประการ เชน เปนเครองกำาหนดขอหามในการแตงงานคออกอหามคนสกลเดยวกนแตงงานกน เมอผใดยายเขามาอยในหมบานใหม จะตองแสดงสายสกลของตนใหหวหนาพธกรรมของ

หมบานทราบ เพอวาเมอตายไปจะไดจดพธศพของเขาใหถกตองตามความเชอทวาขวญของผตายสกลใดจะตองไปอยตามทของสกลน�น

การแตงงานหนมสาวอกอมอสระในการเก�ยวพาราสและการเลอกคครองมาก การไดเสย

กนกอนแตงงานไมไดเปนสงทนารงเกยจสำาหรบพวกเขา และการถกเน�อตองตวถอเปนเรองธรรมดาเปนทยอมรบของสงคมอกอ หญงสาวจะเรมเลอกคครองเมออายไดประมาณ 16-17 ป ลานสาวกอดเปนสถานทเรมตนของความใกลชดกน ซงอาจนำาไปสการแตงงาน อกอหามเก�ยวพาราสกนบนบานเพราะถอวาเปนการไมเคารพตอผบรรพบรษอาจถกสาปแชงใหไดรบเคราะหราย แมแตตอหนาพอแมกไมปฏบตกน เพราะถอวาเปนเรองไมสมควร

ในสงคมอกอไมมการบงคบเรองการแตงงาน แตเกดจากความสมครรกใครของหนมสาวเอง เมอหนมชอบใจหญงสาวคนใดกจะชวนเพอนๆ ไปทบานหญงสาวเพอสขอหญงน�นดวยตนเอง โดยการมอบสรา 1 ขวด ใหแกพอแมของหญงสาวเพอเปนการคารวะ ไมมแมสอในการสขอ เมอพอแมของหญงสาวยนยอมแลว ฝายชายกจะกำาหนดวนแตงงานข�นอาจจะหลงวนสขอ 3,5,7, หรอ 9 วน แตตองไมเกนกวาน�หรอจะรบตวไปในวนสขอ และจดพธแตงงานเลยกได โดยพธจะจดข�นทบานฝายชาย การเล�ยงดแขกเปนหนาทของฝายชายท�งหมด ตามปกตในวนแตงงานญาตของฝายเจาสาวจะไมมาในพธแตงงาน เมอฝายเจาบาวรบตวเจาสาวมาทบานและจดพธแตงงานแลว เจาสาวกจะกลายเปนสมาชกคนหนงในครอบครวของเจาบาว และมานบถอผฝายสาม

ในกรณทพอแมของหญงสาวไมยนยอมยกลกสาวให แตหนมสาวคน �นรกกน หนมสาวอาจหนตามกนได ซงวธน�นยมมากในเมยนมารและลาว ในการหนตามกน หากญาตของฝายหญงตามมาเอาตวคนและตามทนกอนทฝายชายจะนำาตวหญงสาวไปถงบาน และตมไข 1 ฟอง กนรวมกน ญาตฝายหญง มสทธนำาตวของหญงสาวกลบไปได แตถาฝายชายนำาตวหญงสาวไปถงบานและตมไขกนรวมกนกอนทญาตจะไปถง กถอวาเขาพธแตงงานเรยบรอยแลว ญาตไมมสทธทจะนำาหญงสาวคนน�นกลบไปได5. การปกครอง

หนวยการปกครองของอกอกคอหมบาน อกอไมชอบอยภายใตการปกครองของชนเผาอนๆ หมบานแตละแหงมหวหนาหมบาน เปนผปกครอง ซงโดยทวไปจะมหวหนาหมบาน 1 คน เปนผนำาเรยกวา หยอมะ มความรบผด“ ”ชอบท�งดานการปกครองและพธกรรมของชมชน หวหนาหมบานน�มหนาทรกษากฎระเบยบของหมบาน ทำาการปรบใหม และตดสนคดรวมกบคณะผอาวโสของหมบานตำาแหนงหวหนาหมบานสบเช�อสายมาจากหวหนาหมบานคนกอนๆ เมอหวหนาหมบานตายลงไป บตรชายคนโตทอยในหมบานจะรบตำาแหนงแทน หากไมมบตรชายดงกลาวกใหญาตทใกลชดทสดรบตำาแหนงแทน การเปนหวหนาหมบานโดยการสบสกลน�ในทางปฏบตมไดมการผกขาด หรอถอปฏบตเขมงวดจนถอวาเปลยนแปลงไมได ขอเทจจรงมอยวากรณทหวหนาตายลงโดยไมมทายาทสบทอดตำาแหนงบคคลทไมไดสบเช�อสายหวหนามากอนอาจไดรบเลอกใหเปนหวหนาหมบานโดยการเสนอใหชาวบานในหมบานน�นรบรองกอนเพอเปนหวหนาตอไป

นอกจากหวหนาหมบานแลวกยงมคณะกรรมการหมบานตามแบบประเพณซงประกอบดวยชางตเหลก ผชวยหวหนาหมบาน (ผชวยหยอมะ) หมอผและบรรดาผอาวโส คณะกรรมการหมบานมบทบาทมาก ในการตดสนคดความ การจดพธกรรมประจำาป ตลอดตนการยายหมบาน

ปจจบนการปกครองทองถนของทางราชการไดเขาไปสชมชนอกอ ซงจะมผใหญบานและผชวยผใหญบานทไดรบแตงต�งโดยทางอำาเภอ อยางไรกตาม การปกครองตามประเพณยงมความสำาคญเชนกน6. เศรษฐกจ

การเกษตรถอเปนอาชพหลกของอกอ ในอดตทำาการเกษตรเพอยงชพเทาน�น จะขายกตอเมอเหลอจากการบรโภคแลว การเกษตรเปนแบบไรเลอนลอยเปลยนททำาการเพาะปลกไปเรอย เมอดนจดกจะหาทเพาะปลกใหม แตในปจจบนน�อกอเปลยนจากการทำาไรเลอนลอยมาเปนการทำาไรแบบหมนเวยนมากข�น ท�งน�เพราะพ�นททำาการเพาะปลกมนอย ประชากรเพมข�น แตทดนมอยอยางจำากด ครอบครวหนงๆ อาจจะมทดนในครอบครองประมาณ 2-3 แปลงเพอหมนเวยนในการปลกขาวไร นอกจากการปลกขาวไรแลวอาชพรองลงมากคอการเล�ยงสตว

รบจางและหาของปาขาย ในฤดแลว อกอนำาตนออไมกวาดมาขายใหแกคนพ�นราบ ซงปหนงๆทำารายไดใหแกพวกเขาเปนจำานวนไมนอย อกอมนสยขยนขนแขงในการทำางาน หนกเอาเบาส สงคมเปลยนแปลง ทำาใหคนทอยในวยหนมสาวออกจากบานไปทำางานรบจางอยในเมองหรอรบจางคนไทยทำาการเกษตรกนมาก โดยทวไป มฐานะพอมพอกน ผทยากจนจรงๆ มกจะเปนพวกตดยาเสพตด หรอเปนคนพการหรอตดเช�อเอดส7. ความเชอ-พธกรรม

เนองจากอกอมความเชอถอผ และสงเรนลบในธรรมชาต จงตองคอยระมดระวงไมใหเกดการกระทบกระเทอนตอสงดงกลาว ดงน�นกอนทำาสงใดอกอจะตรวจดโชคลางเสยกอน บางทกมการเสยงทาย บางทกถอเอาปรากฏการณตางๆ ทเกดตามธรรมชาตวาเปนการบอกลางดลางราย

อกอนบถอผและผบรรพบรษซงถอวาผทดทสดทดครวเรอนจะมห�งผบรรพบรษไวเซนไหวปละ 9 คร�ง รองลงมาไดแกผใหญซงถอวาเปนหวหนาผท�งปวง และเปนตนเดยวทอยบนสวรรคมหนาทดแลความทกขสขใหแกอกอ

พธกรรมของชมชนมอยดวยการ 9 พธคอ 1. พธข�นปใหม จดข�นในเดอนธนวาคมใชเวลา 4 วน2. พธทมม� เปนพธเกยวกบการเกษตร มในราวปลายเดอนเมษายนกอน

ลงมอทำาไร3. พธทำาประตหมบาน ทำาประตหมบานทกๆ ปเพอระลกถง สมโอ

บรรพบรษของอกอ มข�นราวกลางเดอนเมษายมใชเวลา 2 วน4. พธยะอผ เปนพธบวงสรวงผใหญจดข�นราวๆ ปลายเดอนเมษายนใช

เวลา 3 วน5. พธเล�ยงผบอนำ�า เปนพธเซนบวงสรวงบอนำ�าประจำาหมบานเพอความ

อดมสมบรณของพชไรจดใหมข�นในเดอนเมษายนกอนจะลงมอทำาไร6. พธโลชงชา พธน�จดข�นเพอระลกถงเทพธดาผประธานความอดม

สมบรณใหแกพชผลทกำาลงอกงามในไรจดใหมข�นราวเดอนสงหาคม กนยายม7. พธกนขาวใหม จดข�นเพอฉลองรวงขาวสกและขอบคณตอผไรจดข�นราว

เดอนตลาคม

8. พธสงผเมอฤดฝนของทกปๆ ป ราวๆ ปลายเดอนตลาคม เมอวางจากงานในไร จะทำาพธไลผออก จากหมบาน ผเหลาน�อาจมากบนำ�าฝนเมอส�นฤดฝนแลวจะถกขบไลออกจากหมบานพรอมๆ กบฤดฝนทกำาลงจะหมดไป

9. พธเล�ยงผบรรพบรษ แมวาจะมการเล�ยงผบรรพบรษทกคร�งทมการเล�ยงผอยางอนแลวกตาม แตยงมพธกรรมเล�ยงผบรรพบรษอกคร�งหนงหลงจากปใหม ซงจดมข�นราวๆ ตนเดอนมกราคมของทกๆ ป

พธกรรมตางๆ ทกลาวมาน� อกอยงคงถอปฏบตอยางเครงครดมาจนถงปจจบน

ลวะ LUA1. ประวตความเปนมา

ประมาณ 1,3000 ปมาแลว กอนทพวกมอญจะนำาความเจรญรงเรองมาสเขตลมนำ�าปง บรรพบรษของละวา ไดต�งถนฐานอยแลว ละวาหรอคนทไทยภาคเหนอเรยกวาลวะ น�น เปนกลมชนออสโตรนเซยน ละเรยกตวเองวา ละเวยะ ถนกำาเนดทแทจรงยงไมทราบแนชด แตเปนทเชอกนวาอพยพมาจากทางตอนใตของไทย มลายา หรอเขมร เมอประมาณ 2,000 ปมาแลว บางคนเชอวาพวกลวะเปนเช�อสายเดยวกบพวกวาทอยภาคเหนอของเมยนมารและตอนใตของมณฑลยนนานในประเทศจน เพราะมความคลายคลงกนทางดานภาษา ลกษณะรปรางและการแตงกาย

พวกลวะไดเขามาต�งถนฐานอยในเขตเมองเชยงใหม เมอประมาณ 900 ปทผานมา พวกมอญจากลพบรซงเปนผสรางเมองลำาพนและลำาปาง ไดรกรานพวกลวะจนตองหนไปอยบนภเขากลายเปนชาวเขาไป ตอมาในพทธศตวรรษท 18 ชนชาตไทยไดอพยพเขาสดนแดนแถบน� และตพวกมอญแตกพายไปและมสมพนธไมตรกบพวกลวะ

พวกลวะเองกเชอวา บรรพบรษของเขาเคยอาศยอยในเชยงใหม และเปนผสรางวดเจดยหลวงกอนทไทยจะเขาสดนแดนแถบน� ลวะมกษตรยของตนเอง และองคสดทายคอขนหลวง วลงกะ ซงพระนางจามเทว กษตรยมอญเมองหรภญชย (ลำาพน ) ตแตกพายแพไปอยบนปาเขา

มลวะบางสวนทอาศยอยพ�นราบ แตพวกน�รบวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณตางๆจากคนไทยจนสญเสยเอกลกษณของตวเองเกอบไปหมดแลว

ภาษาของลวะจดอยในตระกลภาษาออสโตรเอเชยตค และไดรบอทธพลจากภาษาของพวกมอญ- เขมรดวย ภาษาของลวะมแตกตางกนหลายกลม แตแบงเปนกลมใหญๆได ๒กลม คอกลมวาว ใชพดกนในกลมลวะ เขตลมแมนำ�าปง เชน บานบอหลวง อกกลมหนงคอ กลม องกา ใชพดกนในเขตตะวนตก เขต อ. แมสะเรยง จ. แมฮองสอน ความแตกตางของภาษาน� จะตางกนไปตามหมบานทอยหางกน แตสามารถเขาใจกนได นอกจากน�ยงนำาคำาในภาษา ไทยพ�นเมองทางเหนอไปใชเปนจำานวนมาก ท�งยงสามารถพดภาษาไทยไดดวย3. ประชากร

ประชากรลวะในประเทศม 65 หมบาน 4,178 หลงคาเรอน ประชากร 21,791 คน คดเปนรอยละ 2.38 ของประชากรชาวขาวท�งหมดในประเทศไทย โดยกระจายตวกนอยตามจงหวดตางๆ 6 จงหวด คอ เชยงใหม แมฮองสอน อทยธาน สพรรณบร เชยงราย และลำาปาง4. การตงถนฐาน

หมบานลวะปจจบนสวนมากยงอยในเขตภเขาทหางไกลจากชมชนคนไทยหมบาน หนงๆจะประกอบดวยครวเรอนประมาณ 20-100 หลงคาเรอน โดยสรางบานเรยงรายอยตามแนวสนเขา ลกษณะบานพ�นสงคลายบานกะเหรยง แตลกษณะหลกคาเรอนจะมกาแลเปนสลกไขวกนสองเปนหนาจว หลงคาซงมงดวยหญาคาหรอตองตง จะสงชนคลมลงเกอบจรดพ�นดน รอบๆหมบานจะเปนพ�นทสำาหรบเพาะปลก และระหวางพ�นททำาไรกบหมบานจะมแนวปาซงเปนปาแกสงวนไวสำาหรบเปนแนวกนไฟเวลาเผาไรของหมบาน5. ลกษณะทางสงคม

ลวะมระบบการแตงงานแบบผวเดยวเมยเดยว โดยฝายหญงจะเขาไปอยบานฝายชายและนบถอผบรรพบรษฝายชาย บตรทเกดมาอยในสายเครอญาตของฝายพอในครวเรอนหนงๆโดยทวไปประกอบดวยสาม ภรรยา บตร บตรชายคนโตตองไปสรางบานใหมเมอแตงงาน บตรชายคนสดทายจะตองเปนผทไดรบมรดกและเล�ยงดพอแมตลอดชวต

หนาทในครวเรอนจะแบงออกตามอาย และเพศ กลาวคอ ผชายมหนาทซอมแซมบาน ทำาร �วไถนา และลาสตว สวนงานในไรเปนหนาทของท�งสองฝาย ตองชวยกนทำา รวมท�งสมาชกวยแรงงานทกคนในครอบครวดวย งานดานพธกรรมถอเปนหนาทรบผดชอบของผชายเกอบท�งหมด6. การปกครอง

สงคมลวะ ไมมตำาแหนงเฉพาะทางการปกครอง ไมมการต�งบคคลใดบคคลหนงข�นเพอรกษาความสงบเรยบรอย ตดสนกรณพพาท และรกษากฎระเบยบของหมบานโดยตรง แตใหความเคารพเชอถอหวหนาทางความเชอถอของหมบานทเรยกวา สมง ใหเปนผทมหนาทกระทำาพธการตางๆ ในนามของหมบาน ต�งแตการเลอกทดนทำาไรของหมบานวาดหรอไมกอนทจะตกลงจะตดไม การตดสนกรณแกงแยงทดน โดยพธเหลาน� สมง จะทำารมกบ ลำา หรอผนำาทางดานพธกรรมของแตละกลมในหมบาน นอกจากน�นกมผชวย ลำา ซงเปนผทมอายมากในกลมลองจาก ลำา เมอ ลำา เมอคนเดมเสยชวตลง ผชวยกจะเปนผทไดรบตำาแหนงจากลำาคนกอน7. เศรษฐกจ

ลวะมเศรษฐกจแบบยงชพ ข�นอยกบการทำาไรเลอนลอยหมนเวยนโดยจะปลกขาวเจาเปนพชหลก ลวะนยมบรโภคขาวเจามากกวาขาวเหนยว และนยมดมเหลาททำาจากขาวเจาอกดวย พชอนๆทปลกแซมในไรขาวสำาหรบไวเปนอาหารและใชสอยไดแก ขาวโพด ถว แตงกวา พรก ฝาย ผกตางๆ

สวนสตวเล�ยงไดแก วว ควาย หม ไก สนข เปนตน ซงสตวเล�ยงเหลาน�บางชนดกฆาสำาหรบใชเล�ยงผ

ผลตผลทางเศรษฐกจของลวะ มประมาณเพยงพอสำาหรบบรโภคและขายในหมบานใกลเคยงไดบาง เศรษฐกจมลกษณะพอมพอกน เล�ยงตนเองไดไมเดอดรอน

มาตรฐานการครองชพของลวะ อยระดบปานกลาง ในอดตปลกขาวและพชผกไวบรโภคแตปจจบนลวะบางหมบานไดหนมาปลกพชเศรษฐกจ เพอขายเปนรายได เชน ปลกทอ เสาวรส ผกกาด กลำาปล มะเขอเทศ ถวแดงเปนตน ทำาใหมฐานะทางเศรษฐกจดข�นกวาเดม บานทเคยมงหลงคาดวยหญาคาหรอใบตองตง

ปจจบนเปลยนมาเปนสงกะสกนมากแลว สวนสตวเล�ยงยงคงเล�ยงไวเพอใชในพธกรรมโดยการฆาแลวนำาไปเซนไหวผ เชนพธทางดานการเกษตร พธแตงงาน พธไหวผตางๆเปนตน ดงน�นจงทำาใหลวะไมมสตวเล�ยงเหลอสำาหรบขาย ระบบการเกษตรกรม ดงไดกลาวมาแลววาลวะบรโภคขาวเจาเปนหลก ฉะน �น การเกษตรจงเนนในการปลกขาวเจา โดยการปลกขาวไร เมอประมาณ 50-60 ปมาน� พวกลวะไดเรยนการทำานาดำาจากคนไทย โดยทำาเปนแบบข�นบนได ลวะต�งบานเรอนอยแหงหนงๆน�นเปนเวลานานรอยๆป และมพ�นททำาไรขาวอยรอบหมบาน โดยมการปลกขาวเปนระบบหมนเวยนไปทกๆป ซงใชเวลา 7-10 ป จงจะครบรอบ ซงกข�นอยกบจำานวนไรทหมบานไดเปนเจาของ การทำาไรขาวน�จะทำาทแหงเดยวกนท�งหมบาน แลวกมการหมนเวยนไปพรอมๆกนท�งหมบานดวย

กจกรรมในการเกษตรน� มความผกพนกบความเชอถอผ นบต�งการเลอกทโคนถางปาสำาหรบปลกขาวไปจนถงการเกบเกยวขาวการเลอกพนท ในการเลอกทสำาหรบทำาไรของลวะจะไมทำาในปาปฐมภม หรอปาแกโดยเชอวาปาแกเปนทอยของผปา การแผวถางปาเพอทำาไรจงทำาในปาทตยภม หรอปาหนม และยงตองการอนรกษปาแกใหเปนแนวกนไฟสำาหรบหมบาน เปนทรมรนแกหมบาน รวมท�งเปนตนนำ�าลำาธาร ปาแกจงไมมการเผาหากใครฝาฝนจะถกปรบ

ลวะ มการควบคมไฟปาจากการเผาอยางจรงจง เพราะมความเชอวา ถาไฟปาลามไปยงปาอนจะใหคณภาพของสญเสยไปไมเหมาะสำาหรบเพาะปลกในอนาคต การควบคมการเผาไร ตองไดรบความรวมมอจากคนท �งหมบาน และความเชอน�เอง ทำาใหการของลวะไมแยกออกเปนทๆเหมอนของชาวเขาเผาอนๆ

การลงมอทำาการเกษตร จะเรมประมาณเดอนกมภาพนธ โดยเรมดวยการประชมสมาชกในหมบานเพอเลอกพ�นททำาไร สะมง และ ลำา มหนาทไปเอาตวอยางดน (ลวะเรยกวาสะโปก) ในบรเวณปาทตกลงกนในทประชมวาจะแผวถาง ไปทำาพธบอกกลาวใหจาท เจาทางทราบ เมอไดดนกลบมาแลวกมการฆาไกตวเมยสแดงตงหนงเซนไหวผ แลวตรวจวาดของไก

น�นดหรอไม เมอพอใจแลวกเปนอนวาตกลงวาจะ แผวถางปาในพ�นทน�น โดยสะมง จะมสทธเปนคนแรกในการเลอกพ�นทสำาหรบตวเองหลงจากน�นลำาและสมาชกคนอนเลอกพ�นทสำาหรบตวเอง และเมอแตละครวเรอนไดทของตวเองแลว กจะทำาการ สะโปก ของตวเอง โดยฆาไกดด ถานำ�าเตมเปนประกาย เปนทพอใจกจะลงมอโคนถางปา หากไมเปนทพอใจกจะแลกเปลยนกบคนอนในหมบานและทำาพธอก จนกวาจะไดดไกทพอใจการแผวถางไรและการเผาไร

จะเรมระหวางกมภาพนธ-มนาคม ใชเวลาประมาณ 2 สปดาห โดยจะตดต�งแตตนเขาข�นไป แลวจะเหลอแนวไวกนไฟบนสนเขา การตดตนไม จะตดเฉพาะตนเลกๆสวนตนใหญจะตดกงกานเทาน�น จากน�นกท�งไวประมาณ 1 เดอนและกำาหนดวนเผาโดยผอาวโสประจำาหมบาน กอนจะเผามพธเซนไหวผ 12 ตนเพอใหไฟไหมดและไมลามไปทอน คนหนมจะเปนผเรมจดไฟในเวลากลางวน เรมจากตนเขาข�นไป หลงไฟไหมหมดแลว เจาของทแตละทจะเขาไปปกทเฉลวไวในทของตน เพอบอกใหผรวาตนไดมาใชทเหลาน�แลว พรอมกบโยนดอกไม และเมลดฝายลงไป ลวะมความเชอวาการเผาปา ข�เถาจะกลายเปนปยอยางดแกพช หลงจากน�นจงรวบรวมไมทยงไหมไมหมดมากองรวมกนและเผาอกคร �งหนง แลวเรมปลกกระตอบไวในไรของตนเองการเพาะปลก

เมอพ�นทการเพาะปลกจดเตรยมไวดแลว กจะมการเล�ยงผอกคร�งหนงกอนการเพาะปลก พธน�จะกระทำาการท�งหมบาน การปลกขาวไร จะเรมโดยชาวหนม จะใชไมไผยาว 3-4 เมตร ปลายแหลมเจาะรในดน สวนผหญง เดก และ คนแก จะตามหลงหยอดเมลดขาวลงในหลม เมอปลกขาวเสรจแลว หนมสาวกจะสนกสนานกนโดยสาดนำ�าใสกน ดวยความเชอวาจะทำาใหขาวข�นงอกงามด8. ความเชอถอ

เชอกนวา ลวะนบถอพทธศาสนาควบคกบการนบถอผมาแตเดมเหมอนคนไทย ลวะมความเชอวาบรรพบรษของตนเปนผสรางวดเจดยหลวง ในจงหวดเชยงใหม และเสาอนทขล คอทสงสถตของผบรรพบรษของพวกตน เมอลวะถกขบไลไปอยบนภเขาซงไมมพระและวด ชวตประจำาวนข�นอยกบสภาพทางธรรมชาต

มากข�น ความเชอในเรองพระพทธศาสนากเรมจางลงและ หนไปนบถอผแทน มลวะจำานวนมากทบอกวาตนเองเปนพทธศาสนกชน มการแขวนพระพทธและหลวงพอทมชอเสยง

ลวะ เชอเรองผ วามท �งผดและผรายสงสถตอยตามสถานทตางๆ เชน ผบาน ผเรอน ผฟา ผปา ผภเขา ผเขาประตหมบาน ซงบางคร �งผอาจเปนสาเหตกอความเจบปวยใหแกคนได การตดตอกบผจะตดตอโดยการเซนไหวดวยอาหารทผประเภทน�นๆ ชอบ โดยมผทำาพธคอ ลำา และสมง หรอคนทมคาถาอาคม จะมการเชญผมากนอาหาร การฆาสตวเล�ยงผ จะตดสวนตางๆ ของสตวใหผอยางละเลกนอย สตวทใชเซนผม ไก หม วว ควาย และสนข

นอกจากน�น ลวะยงเชอเรองวญญาณ หรอขวญคลายกบคนไทยภาคเหนอ โดยเชอวา คนมขวญ 32 ขวญอยในตว ถาขวญใดออกจากตว จะทำาใหเกดการเจบปวย ตองขวญกลบมาสราง โดยการผกขอมอดวยเสนดานขาว เพอปองกนขวญหายและใหมสขภาพด

ถน H”TIN 1. ประวตความเปนมา

ถนจดอยในสาขามอญ-เขมรซงอยในกลมออสโตรเอเชยตค มสองกลมยอยคอ ถนคมาล หรอ มาล ถนคำาไปรต หรอไปรต ถนท�งสองกลมน�มความแตกตางกนในภาษาพดขนบธรรมเนยมประเพณสวนการต�งถนฐานและการแตงกายเหมอนๆกน ถนอพยพเขามาในประเทศไทยเมอ 60-80 ปมาน� โดยอพยพมาจากแขวงไชบรประเทศลาว เขามาสประเทศไทยทศตะวนออกเฉยงเหนอของจงหวดนาน

ถนในประเทศไทยม 156 หมบาน 8435 หลงคาเรอน ประชากร 42782 คนคดเปนรอยละ 4.68 ของจำานวนประชากรชาวเขาท�งหมดในประเทศไทยโดยอาศยอยในจงหวดนาน เพชรบรณ และเลย2. ลกษณะการตงถนฐาน

ถนมกต�งบานเรอนอยบนภเขาทมความสงประมาณ 1000-1300 เมตรเหนอจากระดบนำาทะเล ลกษณะหมบานจะต�งอยในพ�นทราบบนภเขา ซงไมหางแหลงนำ�าใชอปโภคมากนก โดยจะรวมกนเปนกลมๆกลมโดยเฉลยประมาณ 50 หลงคาเรอนตอหมบาน ในแตละหมบานจะมการกระจายเปนกลมเลกๆโดยยดวงศญาตเปนหลก กลมยอยหนงๆจะเปนคนในตระกลเดยวกน ลกษณะเชนน� อาจเกดจากสภาพการทำามาหากนและพ�นทสงแวดลอมเปนหลก

ลกษณะบานของถนจะเปนบานยกพ�นสง พ�นและขางฝาทำาดวยไมไผ หลงคาดานทลาดลงมาจะมครกกระเดองสำาหรบตำาขาวต�งอย และใชเกบฟนและสงของตางๆดวย ตวบานไมมหนาตาง มประตเขาบานสองประต หนาบานจะมระเบยงหรอนอกชานทใหญ ระเบยงหนาน�จะมชายคายนลงมาปกคลม สวนใตถนบานจะเปนคอกสตว3. ระบบทางสงคม

ลกษณะครอบครว ในบานหลงหนงๆ อาจประกอบดวยครอบครวเดยวหรอครอบครวขยายซงเกดจากลกสาวทแตงงานนำาสามเขามาอยในบานดวย ยงมบตรสาวหลายคนกมหลายครอบครว โดยครอบครวของพสาวคนโต สามารถแยกไปต�งบานใหมได สวนครอบครวของบตรสาวคนเลก จะตองอาศยอยกบพอ

แมตลอดไป ดวยเหตน�จงทำาใหถนอยากไดบตรสาวมากกวาบตรชาย ซงเมอแตงงานแลวตองไปอยบานภรรยา ทำาใหครอบครวขาดแรงงาน

การสบสกล สบทอดสกลฝายมารดาเนองมการนบถอผบรรพบรษของฝายมารดา ผชายทแตงงานแลวตองตดขาดจากผเดมมานบถอผฝายมารดาของภรรยา และมบตรกนบถอผฝายมารดาเชนกน ดงน�นในหมบานถนหนงๆจะมตระกล 2-3 ตระกลหนงๆกม 3-5 หลง ซงอยใกลเคยงกนและผทนบถอผเดยวกนจะมอยเฉพาะภายในหมบานเทาน�น สวนการใชนามสกลของถนน�นไมสามารถบอกลกษณะความเปนพนองกนได เพราะในหมบานหนงจะมเพยงหนงนามสกลเทาน�น สวนนามสกลนอกเหนอจากน�แสดงถงการอพยพมาอยในหมบานภายหลง แตความเปนเครอญาตน�นตองดจากการนบถอผของแตละคน

การแตงงาน จะมข�นเมอหลงจากทฝายชานและหญงไดตกลงแตงงานกน ท�งสองจะกำาหนดวนแตงงานซงจะเปนวนใดกได แตตองไมตรงกบวนกรรมของท�งสองฝาย หรอของหมบาน ในวนจะแตงจะทำาทบานฝายหญง มการเล�ยงผและใหพรของผอาวโส และเล�ยงเพอนบานทมาชวยงานเปนเสรจพธ หลงจากน�นฝายชายกมาอยบานฝายหญง ในการแตงงานจะแตงกบคนในหมบานเดยวกนมากกวาคนจากหมบานอนซงเปนคนในกลมยอยเดยวกนดวย ถนไมนยมเสยกอนแตงงาน ซงเปนทรงเกยจของคนในหมบานแลวจะตองมการเล�ยงผบรรพบรษและถกปรบไหม นอกจากน�ผชายจะมภรรยาไดเพยงคนเดยว ถงแมวาจะมฐานะดไมสามารถมภรรยาหลายคนได นอกจากตองหยาขาดจากภรรยาคนเดมเสยกอนจงทำาใหการหยารางของคแตงงานเกดข�นเสมอ โดยเฉพะสามะภรรยาทอยบานแมภรรยา และมครอบครวพหรอนองสาวอยดวยและในการหยารางตองไดรบการอนญาตจากผอาวโสกอน4. การปกครอง

- อยางเปนทางการ- ตามจารตประเพณ4.1 การปกครองอยางเปนทางการ เกดจากทางราชการเขาไปดำาเนน

การจดต�งผใหญบาน ผชวย และคณะกรรมการหมบาน โดยวธใหสมาชกในหมบานลงคะแนนเสยงเลอกต�งหรอแตงต�งโดยทางนายอำาเภอ

ผใหญบานละผชวยทำาหนาทเปนสอกลางตดตอระหวางชาวบานกบทางราชการ เปนผมอำานาจในการตดสนและพจารณาคดความตางๆ รกษาความสงบเรยบรอยของหมบาน เปนผนำาการพฒนาดานตางๆ รวมถงการประสานงานขอความชวยเหลอสนบสนนจกหนวยราชการใหเขามาชวยเหลอหรอพฒนาหมบาน

คณะกรรมการหมบาน มผใหญบานเปนประธาน มคณะกรรมการประกอบดวยสมาชกหมบาน 7-10 คน ทำาหนาทรบผดชอบดานตางๆซงแบงออกเปนฝายๆ เชน ดานการรกษาความสงบเรยบรอย การศกษา สาธารสข พฒนาอาชพ วฒนธรรมประเพณ เปนตน

รปแบบการปกครองของทางราชการ มกจะประกอบดวยบคคลทอานออกเขยนภาษาไทยได อยในวยหนมสาวหรอวยกลางคน สมาชกในหมบานแตละแหงอาจจะไมยอมรบนบถอผนำาทไดรบการแตงต�งอยางเปนทางการเทาใดนก อาจเปนเพราะไมใชญาตอาวโสทตองเคารพนบถอมากอน หรอมองไปวา บคลกลกษณะนสยไมนานบถอ อยางไรกตาม กไมมใครขดขวางหรอขดแยงรนแรง เพราะทราบดวาเปนตำาแหนงของทางราชการทไดแตงต�งจากฝายปกครองของบานเมอง

4.2 การปกครองตามจารตประเพณ เปนการปกครองแบบด�งเดมของถน หมบานแตละแหงจะใช ฮต เปนตวกำาหนด และไดสบทอดตอๆกนมาจากบรรพบรษของเขา แบงเปนสองระดบคอ

- จารตของหมบาน- จารตของตระกลจารตของหมบานไดรบการเรยนรและถายทอดจากบดามารดาสบตรหลาน

เปนขอหามสวยรวมของหมบานไดรบความเดอดรอน เชน มการหามสงของเขามาในหมบานในวนกรรม จะทำาใหคนในหมบานเกดเจบปวย การทำากจกรรมในไรกอนเรอนเกา ของถนจะทำาใหผคนในหมบานเจบปวยลมตาย คณะผอาวโสและหมอผ จะพจารณารวมกนวา การกระทำาทผดจารตประเพณ ผกระทำาจะตองถกลงโทษอยางไร เชน ตองถกปรบเปนหมหรอไก 1 ตว หรอสรา 1 ขวด และวธแกไขจะตองมพธกรรมอยางไร

จารตของตระกล ถนแตละตระกลจะมรจารตในตระกลของตนเอง ความผดสวนตวทเกดข�นในตระกลของตนเอง เชนความผดเกยวกบทรพยสนหรอความผดเกยวกบการทะเลาะเบาะแวงกน ผอาวโสในตระกลน�นจะเปนผพจารณาตดสนช�ขาดสวนการปรบสนไหม หมอผเปนผพจารณาวาจะปรบเปนเงน สรา หม ไก หรออยางอน

จารตประเพณยงคงยดถอกนในสงคมถน การกระทำาผดจารตประเพณกเสมอนการกระทำาผดผ ทำาใหผบรรพบรษไมพอใจ และทำาใหเจบปวยได5. ความเชอถอ

ถน สวนใหญมความเชอถอในเรองไสยศาสตรหรอสงทมองไมเหนตว คอ ผ ซงสามารถใหคณใหโทษแกพวกเขาได ถาหากทำาผดจารตประเพณตางๆ ทบรรพบรษกำาหนดไว นอกจากน� การเจบไขไดปวย พวกเขากเชอวาเกดจากการกระทำาของผ การรกษาจงมกจะทำาดวยการเล�ยงผเปนสวนใหญ ผทสำาคญของถน ม 4 ชนด คอ

1. ผหมบาน (ปรองงวล) เปนผใหญประจำาหมบานทสามารถใหคณใหโทษคนท�งหมบานได ทกๆ ปตองมการเซนไหว เพอใหสมาชกในหมบานมชวตอยเยนเปนสข

2. ผบานหรอผเรอน (ปรองเจง) เปนบรรพบรษของแตละหลงคาเรอนเปนผทสำาคญทสดของถน สามารถใหคณใหโทษไดเชนเดยวกบผหมบาน การทำาผดผชนดน� ผจะไมคมครองคนในบานน�น

3. ผไร (ปรองแซ) เปนผทใหคณใหโทษเกยวกบผลผลตจากไรวาจะดหรอไมด

4. ผเจาท (ปรองเจาต�) เปนผทสงสถตอยในพ�นทกอนทจะมการต�งหมบาน ถนตองสรางศาลใหเจาทสงสถตอย แตละป ตองมการเล�ยงผเพอคมครองใหหมบานพนภยพบตตางๆ เมอฝนแลงทำามาหากนไมไดผลด อาจจะมาบนผเจาทใหชวย เมอผานพนวกฤตดงกลาว เขากจะตองมาแกบนการเล�ยงผอก 6. ระบบเศรษฐกจ

ในการทำามาหากนในชวตประจำาวนของถนน�น ผลตเพอการยงชพไปวนๆ หนง การเพาะปลกจงเปนอาชพทสำาคญ โดยเฉพาะการปลกขาวไรเพอใหพอกน

ตลอดป จงทำาใหถนตองมพธเล�ยงผหลายคร�ง เพอใหผลผลตมากพอกน สวนการผลตเพอนำาเงนสดน�น ถนจะหาไดจากการลาสตว หรอขายสตวเล�ยง การรบจางและการหาของปาไปขาย นอกจากขาวไรทปลกกนทกหมบานแลว มบางหมบานเรมทำานาดำาบาง สวนพชอนๆ น�น มขาวโพด ขาวฟาง และพชผกตางๆ บางหมบานมการเกบเกยวชาปาทำาเมยงเพอขายตอไป และบางหมบานแถบตำาบลบอเกลอเหนอ และบอเกลอใต มการทำาเกลอเพอขายใหคนในหมบาน ใกลเคยงอกดวย ถนมความสามารถเฉพาะเผาของตนอกอยางหนง คอ การจดสานเสอหญาสามเหลยม โดยจะนำาหญาสามเหลยมมาสานผสมกบใบตองจงทำาใหมลวดลายทสวยงาม สตวเล�ยงทนยมเล�ยง มไก หม เพอใชประกอบพธกรรม และยงสามรถขายลกหมเปนรายไดอกดวย สนขเล�ยงไวเฝาผบาน และชวยในการลาสตว วว ควาย เล�ยงไวเพอขายแกคนพ�นทราบ หรอเพอใหเชาไปทำากาไถนา7. ขอหามและขอปฏบตบางประการ

เมอเขาไปในหมบานถนจะสอสารการไดงาย เนองจากถนสวนใหญจะพดภาษาไทยพ�นเมองทางภาคเหนอได การแตงกายท�งชายและหญงในปจจบนแตงกายแบบคนไทย แมวาจะมเครองแตงกายประจำาเผาของตน แตกหาดไดยาก เพราะไมนยมสวนใสกน

สำาหรบเรองการเขาพกในบานเรอนของถน แขกทจะพกคางคน ตองนอนนอกชาน เขาไปนอนในบานไมได ขณะททำาขวญ ซงทำาภายในบาน คนแปลกหนาหามเขาไปโดยเดดขาด

ถาหากไมรจกเขา อยานำาอาหารไปทำาเองในครวของเขา การข�นบานใหม ตองหาผชายชอแกวเปนผถอขาว ผหญงชอคำาเปนผถอ

หมอนงขาว ข�นไปบนบานแลว เจาของบานจงเดนตามข�นไปหามใสรองเทาเขาไปในบาน หากใสเขาไป ถอวาผดผ ขาวของบานจะปรบสรา

1 ขวด หรอไก 1 ตว ขณะรบประทานอาหาร ถายงไมอม หาลกไป ถาลกออกจากวงอาหาร เจาของบานจะเกบสำารบทนท ถนนยมดมเหลาขาว และเหลาอ เหลาอนยมใชในการตอนรบแขก

ขม KHAMU

1. ประวตความเปนมาขม เปนชาวเขาเผาหนงซงสวนใหญมถนทอยทางภาคเหนอของประเทศไทย

นกภาษาศาสตร จำาแนกภาษาของชาวขมอยในตระกลภาษา มอญ-เขมร ซงอยในตระกลออสโตรเอเชยตก ชาวขมเรยกตวเองวา ขม อานวา ขะ“ ” “ -ม “ (เสยงวรรณยกตเอก) ซงคำาวา ข“ ม น�มความหมายในภาษาไทยวา คน” “ ”

ขมในประเทศไทยแบงออกเปน 2 กลมยอย คอ1.1 ขมมกพลาง หรอ ขมฮอก1.2 ขมล�อ

โดยแยกตามความแตกตางทางภาษาทองถนและลกษณะทางสงคมและวฒนธรรม กลาวคอ ชาวขมล�อ คอนขางจะเปนกลมทไดรบอทธพลจากโลกภายนอกมากกวา ภาษาทใชพดจะมภาษาไทยเหนอปะปนอยมาก การยดถอจารตประเพณและความเชอด �งเดมกคอนขางจะเปลยนแปลงไปมากกวา ขมมกพลาง2. ลกษณะการตงถนฐาน

เชอกนวา ขม เปนชนพ�นเมองด�งเดมของเอเชยอาคเนย ในปจจบน ขม กระจายตวอยทางประเทศลาวตอนเหนอ โดยเฉพาะอยางยง ในแขวงหลวงพระบาง สำาหรบในประเทศไทยน�น ขม มอยอยางหนาแนนในจงหวดนาน นอกจากน�นมอยในจงหวดเชยงราย ลำาปาง เชยงใหม สโขทยและอทยธาน

จำานวนประชากร ขม ในประเทศไทยน �น จากการสำารวจพบวาม 40 หมบาน 2,212 หลงคาเรอน 10,519 คน คดเปนรอยละ 1.15 ของจำานวนประชากรชาวเขาท�งหมดในประเทศไทย

เนองจากขมเปนกลมชาวเขากลมหนงทไมปลกฝน ดงน�นสวนใหญจงต�งบานในระดบความสงทตำากวา 1,000 เมตร เหนอระดบนำ�าทะเล และทต�งหมบานสวนใหญจะนยมพ�นทราบระหวางหบเขา นอกจากน�ยงนยมต�งหมบานทมทางเขาหมบานหนหนาทางทศตะวนออก ซงขมถอวาจะนำาความรมเยนเปนสขมาใหแกคนในหมบาน

ลกษณะบานขม เปนบานยกพ�นและพ�นบานม 2 ระดบ บานสวนใหญจะมหองนอนเดยวซงแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางรปแบบบานกบลกษณะโครงสรางของครอบครว กลาวคอ ขมมกจะมครอบครวเปนครอบครวเดยว จง

มไดมโครงสรางบานทสามารถจะแบงออกเปนหองเลกๆ ไดมากนก และการททจะตอเตมบานกกระทำาไดยาก เนองจากเปนบานยกพ�น3. ระบบเศรษฐกจ

ขมสวนใหญหาเล�ยงชพโดยการทำาไรบนภเขา โดยใชระบบการประกอบเกษตรกรรมทเรยกวา ไรหมนเวยน กลาวคอ เมอไดทำาการตดโคนตนไมและเผาเพอใชพ�นทเปนทเพาะปลกแลว กจะใชพ�นทแหงน�นประมาณ 1-3 ป แลวจะปลอยใหพ�นทน�นพกตวใหตนไมข�นเปนปาใหม ประมาณ 1-3 ป เพอใหดนมความอดมสมบรณเพมข�นแลวจงแผวถางกลบไปใชพ�นทน�นใหม

สวนพชทปลกน�น ไดแกขาวสำาหรบบรโภคและขาวโพดสำาหรบเล�ยงสตวนอกจากน�ยงมการปลกพชสวนครว ซงเปนพชจำาพวกเครองเทศ เชน พรก หอม กระเทยม ตะไคร ขา ขม�น เปนตน เมอพจารณาระบบเศรษฐกจของขมโดยสวนรวมสามารถจดไดวา ขมสวนใหญมระบบเศรษฐกจแบบยงชพ

นอกจากน� ขม ยงจดไดวาเปนพวกทมความชำานาญในเรองการทำาไม โดยเฉพาะอยางยง การเลอยไม ท�งน�เปนผลเนองมาจากการทชาวองกฤษและผรงเศสไดเขามาทำาอตสาหกรรมไมในประเทศไทย ต�งแต ป พ.ศ. 2429 เปนตนมา และไดจางพวกขมมาเปนคนงานในการทำาปาไม ทำาใหพวกขมไดรบความรในเรองอตสาหกรรมไม และถายทอดความรกนมาจนถงปจจบน4. ความเชอ

สงศกดสทธภายในบาน นอกจากผหลวง (โฮรอนำา) และ ผหมบาน (โฮรอกง) ซงเปนสงศกดสทธของหมบานแลว ในแตละบาน ยงมผประจำาบาน (โฮรอกาง) อกดวย

ประเพณทสำาคญ1. พธเซนไหวผหลวง จดข�นปละคร�งหลงการเกบเกยวขาวแลว2. พธเซนไหวผหมบาน จดข�นเวลาประกอบพธกรรมตางๆ3. พธเซนไหวผประจำาตระกลหรอผบรรพบรษในบานจดข�นในชวงเทศกาล

สงกรานต4. พธสงเคราะห จดข�นในวนสงกรานต เพอขบไลสงชวรายใหออกจาก

หมบาน

5. พธเซนไหวผไร จดข�นปละสคร �ง คอ กอนถางปา กอนปลกขาว ขณะขาวเรมออกรวง และเมอขาวแกพรอมทจะเกบเกยว

ขมมความเชอเรองขวญวา คนเรามขวญเกาขวญ คนทเจบปวย เพราะขวญออกรางไป การเรยกขวญใหกลบคน ตองเชญหมอขวญมาทำาพธเรยกขวญ

ผตองเหลอง MLABRIผตองเหลองเรยกชอเช�อชาตของตนเองวา มลาบร มความหมายวา คน“ ”

ปา สำาหรบคำาวา ผตองเหลอง น �นเปนชอเรยกของชาวบานคนไทยทางภาค“ ”เหนอ ทใชเรยกชนกลมน� เนองจากชนกลมน�มพฤตกรรมเรรอน เสาะหาแหลงอาหารโดยการลาสตวและเกบพชผกผลไมตามทตางๆในปามารบประทาน ทพกหรอบานกสรางเปนเพงหลงคามงดวยใบตองสำาหรบเปนทอยอาศยในระหวางหาอาหาร เมอแหลงทอยอาศยน�นมอาหารไมพอเพยง กจะยายไปอยทอนเพอหาอาหารตอไป และเปนความบงเอญทวาชาวบานในแถบน �นเคยพบชนกลมน�ต�งแตเรมสรางทอยและสงเกตวา เมอใบตองเปลยนสเปนสเหลอง กยายหนไป ประกอบกบลกษณะนสยของเขาเมอไดพบกบคนไทยหรอคนเผาอนทไมเคยรจกกน กอพยพหลบหนทนท จงถกเรยกชอวา ผตองเหลอง“ ”1. ประวตความเปนมา การกระจายตวและประชากร

มหลกฐานบางประการทางประวตศาสตรและตำานานเรองเลา ทำาใหเชอไดวา ผตองเหลองมถนกำาเนดอยในบรเวณแมนำ�าโขงของแขวงไชยะบร ประเทศลาว สำาหรบผตองเหลองในประเทศไทย อพยพเขามาเมอใดไมมใครทราบ ในอดตเคยอยกระจายกนในหลายจงหวด เชน เชยงใหม เชยงราย นาน แพร อตรดตถและเลย แตปจจบน ผตองเหลองอาศยอยในสองจงหวดของประเทศไทยเทาน �น คอแพร และนาน จงหวดละ 1 หมบาน รวม 63 หลงคาเรอน และมประชากรรวม 276 คน2. การยายทอย

การยายทอยมกจะยายหลงจากอาหารในบรเวณน�นไมพอเพยงกบจำานวนสมาชก ในปจจบนพบวาสวนใหญแลวชนกลมน�จะอพยพตามลกษณะภมประเทศทอดมสมบรณโดยจะอาศยอยในแตละพ�นท เปนเวลา 5-10 วน แลวกยายไปอย

ทอนทอาหารเพยงพอ การอพยพอาจจะทำาอกรปแบบหนงคอ ยายไปแลววนกลบมาทเดมอกในรศมประมาณ 30 ตารางกโลเมตร

ในดานความเปนอยของผตองเหลองซงมความเปนอยแบบเรรอนยงไมรจกรวมตวกนอยในรปของหมบาน แตจะอยกนเปนกลมเลกๆ และอพยพเคลอนยายไปเพอหาแหลงอาหารในปา ดงน�นชนกลมน�จะสรางทพกอาศยในลกษณะเพอเปนทพกชวคราวเทาน�น มลกษณะเปนเพง เพราะสรางงาย ทพกอาศยจะสรางจากไมไผหลงคาจะมงดวยใบตอง ใบหวาย หรอใบไม ชนดอนๆ ทมใบใหญพอทจะมงเปนหลงคาได3. ลกษณะครอบครว

ลกษณะครอบครวของผตองเหลอง สวนใหญแลว จะเปนครอบครวเดยวซงสวนใหญแลวจะมขนาดครอบครวประมาณ 3-6 คน เพราะภายหลงการแตงงานคสมรสมกจะแยกออกจากครอบครวเดมของตนไปต�งครอบครวใหม จะไมมการอยรวมชายคาเดยวกบพอแมท�งของฝายหญงหรอฝายชาย

การแตงงานของผตองเหลอง นยมแตงงานกบคนในเผาเดยวกนนอกกลม แตจะไมแตงงานกบบคคลทเปนเครอญาตกน นอกจากน� ผตองเหลองยงยดถอการการแตงงานแบบผวเดยวเมยเดยว และการแตงงานใหมกทำาได แตจะตองมการหยารางกบคครองเดมแลวเทาน�น การมสามหรอภรรยามากกวาหนงคนในเวลาเดยวกนผตองเหลองถอวาเปนการกระทำาทผดผ ผดจารตประเพณหากมใครฝาฝนทำาผดจารตประเพณในเรองน� สงศกดสทธตางๆ จะดลบนดาลใหสตวปา และพชผกอาหารตางๆในปาหมดไป ซงจะนำาความเดอดรอนมาใหกบผตองเหลองท�งหมด4. ความเชอถอ

มการนบถอผและมพธกรรมเซนสรวงบรรพบรษ ซงเปนผผรกษาปา ภเขาและสำาหวยตางๆ อนเปนตนกำาเนดเปนแหลงอาหารทสำาคญของเขา แตการนบถอผของชนเผาผตองเหลองไมซบซอนเหมอนกบชนเผาอนๆ

ผตองเหลองนบถอผปา ผภเขา และผลำาหวย การเซนไหวบชาจะกระทำาในคนวนเพญ ดวยการเตนรำารอบๆ หอกยาว เครองดนตรมอยางเดยวคอ แคน

เกยวกบผตาย ผตองเหลองจะทำาพธโดยการวางศพลงบนกองไมแลวปดดวยใบไม ญาตพนองจะหมอบลงใกลศพ ร ำาไห จดไฟเผาแลวพากนรบยายไปอยทอนทนท คนตายแลว เขาเชอวา วญญาณจะออกจากรางทองเทยวไปแลวกไปสงในรางของสตวชนดตางๆ การเจบปวย เชอวา วญญาณทชวมาทำาราย จะรกษาโดยใชไฟหรอควนไฟขบไลใหออกไป5. เศรษฐกจ

ผตองเหลองเปนกลมชนทมวถชวตแบบเรรอน ในอดตไมมทดนทำากน ไมปลกพช ไมเล�ยงสตว ดำารงชวตไปวนหนงๆ ดวยการหาอาหารในปา จำาพวกสตวปา ผลไม และของปามาเปนอาหาร รจกใชไฟเพอปรงอาหารใหสก หงตมอาหารโดยใชกระบอกไมไผ และใชหมอทไดจากคนไทยหรอชาวเขา

การแตงกายทเปนจดเดนของเผาคอ ผชายนงผาเตยวเลกๆ เพยงผนเดยวไมใสเส�อ สวนผหญงกมเส�อผาสวมใสเชนเดยวกบชนเผาอนๆ ใชผาถงและสวมเส�อแบบคนไทย

อยางไรกตาม ปจจบนผตองเหลองสวนหนงไดออกจากปา มารบจางทำางานใหกบคนไทย และชาวเขาทอยบรเวณใกลเคยงกบแหลงทอยอาศยของเขา ซงจะไดรบคาจางหรอคาตอบแทนเปนเงนและสงของเครองใช พวกน�ขยนขนแขงและทำางานหนก เมอไปทำางานไดสวมใสเสอผาเชนเดยวกบคนไทยทวไป ลกษณะ รปราง หนาตา สผม สผว คลายคนไทยและชาวเขา เมอสวมใสเส�อผาแลวจงดไมออกวาเปนคนเผาอะไร

ชวตทเรรอนในปา อาจจะยากลำาบากมากกวาแตกอน เพราะสตวปามนอยลง พชและผลไมในปาทรบประทานไดกมปรมาณจำากด ดงน�นเมอมคนไทยหรอชาวเขาเผาอนๆ จางผตองเหลองมาทำางานในไร พวกน�กยนดทจะทำา6. การดำารงเผา

ผตองเหลองเปนเผาทมประชากรนอย ในอดตเมอหลายสบปมาแลว เคยมกลมบคลากรดานการแพทยไปทำาการเจาะเลอดชนกลมน� และนำามาตรวจด ปรากฏวา เปนเลอดกลมเอท�งส�น ซงแสดงใหเหนวา การแตงงานของผตองเหลองจะมอยในเผาของตนเทาน�น สำาหรบปจจบนมหญงสาวเผาน�บางคนลงมาทำางานรบจางอยในเมองและแตงงานกนคนไทยกม

การทผตองเหลองหนมามอาชพรบจางทำางานใหคนไทย หรอชาวเขา ยอมเกดการเปลยนแปลงวถชวตทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมประเพณของเขาซงหนวยงานของทางราชการ และเอกชนทเกยวของโดยเฉพาะดานสวสดการสงคมการศกษาและสาธารณสข ไดใชวธการในการทจะทำาใหผตองเหลองมคณภาพชวตทดข�นกวาเดม ขณะเดยวกนวฒนธรรมประเพณทดงาม และทเหมาะสม กนาทจะอนรกษไวเพอการกำารงเผาพนธของเขาตอไป

ปะดอง PADAUNGปาดอง หรอทรจกกนทวไปวากะเหรยงคอยาว เปนกะเหรยงกลมหนงท

อาศยอยในรฐคะยาประเทศเมยนมาร (พมา) บรเวณทราบสงตอนเหนอแมนำ�าสาละวนทศตะวนออกของเมยนมารตดชายแดนภาคเหนอของประเทศไทย มประมาณ 30,000 คน ปาดองเรยกตนเองวา แลเคอ ภาษาองกฤษใชคำาวา The long - neck , Giraffe-neck wemen หรอ The giraffe women ในป ค.ศ.1922 Marshall ไดจดแบงกลมกะเหรยงในแระเทศเมยนมารออกเปน 3 กลมและไดจดปาดองไวในกลมยอยของกะเหรยงบเว

ประมาณป พ.ศ. 2528-2529 บรษทนำาเทยวไดตดตอกบชาวกะเหรยงในเขตเมยนมารชอ ตยม เพอนำาปาดองเขามาอยในเขตชายแดนไทยทบานนำ�าเพยงดน เพอใหนกทองเทยวเดนทางมาเยยมชมเปนการดงดดนกทองเทยวอกวธหนง โดยปาดองไดรบเงนคาตอบแทนสำาหรบใชเปนคาใชจายสวนตวและสมทบทนช�ออาวธไวรบกบทหารเมยนมารร ปจจบนปาดองสวนหนงไดยายไปอยทบานในสอย เขต อ.เมอง จงหวดแมฮองสอน หางจาก อ.เมอง ประมาณ 30 กม. เพราะบานนำ�าเพยงดนการคมนาคมไมสะดวกตองเดนทางดวยเรอใชเวลาประมาณ 2 ชวโมง คาโดยสารคนละ 300.- บาท นอกจากน�นยงถกทหารเมยนมารรบกวน บรษทนำาเทยวเกรงวาจะไมปลอดภยตอนกทองเทยวจงยายไปอยทบานในสอย หมบานน�มประชากร 145 คน 32 หลงคาเรอน เปนชาวไทยใหญ สวนบานปาดองมประมาณ 17 หลงคาเรอน ประชากรประมาณ 70-80 คน อยเลยจากหมบานไทยใหญไปประมาณ 3 กม. ชาวปาดองถอวาเปนผอพยพเขามาอยในประเทศไทยชวคราว และขณะน�จงหวดแมฮองสอนไดเขาไปตรวจสอบแลว หญงปาดองทถกบนทกภาพเผยแพรไปจะไดแก มานง มะซอ โมเลาะ โมเปาะ และมะไป

นอกจากปาดองทบานในสอยแลว กยงมปาดองอกหมบานหนง คอ บานหวยเสอเฒา อยตดกบหมบานกะเหรยง หางจากตวจงหวดแมฮองสอนประมาณ 10 กโลเมตร รถยนตเขาถงหมบานได แตในฤดฝนเดนทางลำาบากเพราะตองขามลำาหวยหลายแหง

ปาดองบานหวยเสอเฒาม 19 หลงคาเรอน ประชากร 80 คน มหญงท�งเดกและผใหญใสหวงคอทองเหลองท�งหมด 31 คน หมบานดงกลาวน�เปนหมบานทองเทยวมนกธรกจนำาพวกปาดองมาปลกสรางบานอาศยอยแบบด �งเดมของเขา ไมไดทำามาหากนดวยอาชพการเกษตร เขาไมสามารถบกเบกหกลางถางปาสำาหรบการเพาะปลกไดเพราะอาศยอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาดองหมบานน�จงมรายไดหลกจากการทมนกทองเทยวเขามาเยยมชม นกธรกจผชกจงใหพวกเขาอยน�น ไดจายเงนคาเล�ยงชพใหครอบครวละ 1,500 บาท/เดอน และยงมสวสดการดานการรกษาพยาบาลเมอเจบปวยใหอกดวย นอกจากน�กซ�อขาวใหกนทกหลงคาเรอน ปาดองสามารถขายสนคาของทระลกรบของแจกและเงนคาถายรปจากนกทองเทยว จงสามารถดำารงชพอยไดอยางมความสขตามอตภาพ

นกทองเทยวชาวตางประเทศเขาไปเยยมชนในหมบานปาดองแหงน�จะตองจายใหแกผจดการและเจาของกจการ ซงอยประจำาในหมบาน คนละ 250 บาท เดอนหนงๆเฉลยมนกทองเทยวเขาไปเยยมชมประมาณ 1,000 คนลกษณะการแตงกาย

ชายเผาปาดอง แตงกายเหมอนเผาอนๆ คอนงกางเกงขากวยแบบจน เส�อตวส�นศรษะโพกผา ถาไปงานกสวมกำาไลขอเทาททำาจากลกปดสขาว นองตอนบนจะใสกำาไลไมไผหรอหวาย

หญงปาดองมเอกลกษณการแตงกายทเดนแตกตางจากหญงชาวเขาเผาอนๆจนกลายเปนชอเรยกเผาพนธ ตามลกษณะสำาคอทยาวเนองจากรอบคอสวมใสหวงทองเหลองซอนกนหลายหวง ต�งแตไหปลาราจรดคาง จนทำาใหลำาคอยาวผดปกตและทรงผมดานหนาจะไวหนามา ดานหลงจะมดเปนมวยแลวใชผาสเขยว สชมพคาดทบท�งชายหอยระบา แขนจะใสกำาไลททำาจากอลมเนยมขางละ 3-5 วง และทขาบรเวณใตหวเขาจะสวมหวงทองเหลองไวอกขางละประมาณ 10-15 วง รองดวยผาสชมพและจากนองลงมาถงขอเทาจะพนดวยผาสนำ�าเงน เส�อทสวมใสเปนสขาวคอวทรงกระสอบ ตวยาวถงสะโพกลาง ผาถงสกรมทาส �นแคหวเขา มลวดลายเปนเสนสชมพรอบชายผาถงทแคบ และนงพบทบกนดานหนา ประเทศเมยนมารมชนกลมนอยหลายเผาพนธ เครองแตงกายของหญงจงเปนสญลกษณทสำาคญ ในการบอกความแตกตางระหวางเผาและเพอเปนการปองกน

ไมใหมการแตงงงานขามเผาพนธจงเปนขอหามของแตละเผา บางเผามประเพณใหหญงสกตามตวมากจนไมเปนทสนใจของเพศตรงขามตางเผาตำานานการใสหวงทองเหลองทคอของหญงปาดอง

มนยายปรมปรา กลาวถงการใสหวงคอทองเหลองของปาดองหลายเรองเชน มเรองเลาตอกนมาวาในอดตกาล ภตผและวญญาณไมพอใจพวกปาดองจงสงเสอมากดกนโดยเฉพาะผหญง บรรพบรษปาดองเกรงวาถาผหญงตายหมดเผาพนธตนจะสญพนธไปจากโลกน� จงใหผหญงใสปลอกคอทองเหลองเพอปองกนไมใหเสอกดคอระหวางเดนทางและอกตำานานหนงเลาวาพวกปาดองมแมเปนมงกรและหงสจงตองใสหวงคอเพอใหคอยาวระหงสายไปมา สงางามเหมอนคอหงสและมงกร

นอกจากน�นยงมเหตผลทางดานประวตศาสตร กลาวไววาในอดตปาดองหรอแลเคอเปนนกรบผกลาหาญมความกตญญรกษาสจจะวาจาเทาชวต และเคยมอำานาจเหนอเมยนมารไดปกครองประเทศเมยนมารมากอน แตถกเมยนมารรวมกำาลงกบชนเผาบงการ ซงเปนบรรพบรษของบงคลาเทศ ทำาสงครามขบไลปาดองจนตองอพยพหลบหนเพราะพายแพตอการรบ และไดนำาราชธดาผนำาเผา ซงอายไดเพยง 9 ป หลบหนมาดวยและราชธดาไดนำาตนไมทแลเคอเชอวาเปนตนไมศกดสทธ เรยกวา ตนปาดองมสเหลองอรามเหมอนทอง เมอมาถงชยภมทเหมาะสมและพนอนตรายจากการตดตามของขาศกแลวจงหยดไพรพล ราชธดากเอาตนปาดองน�นพนคอไวและประกาศวาจะเอาตนปาดองออกจากคอเมอแลเคอกลบไปมอำานาจปกครองเมยนมาร นบแตน�นมาพวกแลเคอผรกษาวาจาสตยกจะนำาเดกผหญงทมอาย 9 ขวบมาพนคอดวยหวงทองเหลองทมความหนาประมาณ 1/2 เซนตเมตร เสนผานศนยกลาง 2 ซม. โดยมหมอผประเผาเปนผทำาพธ โดยทองมนตและกลอนเตอนใจใหสำานกวาตองพยายามกชาตชงแผนดนคน

การใสปลอกคอทองเหลองน�นเรมเมอ เดกหญงปาดองอายได 5-9 ป หมอผประจำาหมบานจะทำาพธเสยงทายกระดกไกเพอหาฤกษ แตเดมมาจะใสเฉพาะเดกหญงทเกดวนพธตรงกบวนเพญเทาน�นและตองเปนเลอดปาดองแทๆ จะเปนลกผสมตางเผาพนธไมได การปฏเสธใสหวงคอจะถกสงคมรงเกยจทำาใหหญง

ปาดองตองอบอาย บางรายถกขบไลออกจากหมบานทำาใหเกดความวาเหว กลดกลมจนลมปวยและในทสดกตายหรอไมกฆาตวตาย ปจจบนหญงปาดองทใสหวงคอทองเหลองไมจำาเปนตองเลอกเฉพาะทเกดวนเพญ ทตรงกบวนพธแลวตางหนมานยมใสกนหมด โดยใชทองเหลองทนำามาจากเมองเบงลองประเทศเมยนมาร นำ�าหนกเมอแรกใสประมาณ 2.5 กโลกรม นำาทองเหลองมาดดเปนเสนกลมขนาดเสนผานศนยกลาง 1/3 น�ว ไสตน กอนใสตององไฟใหออน แลวนำามาขดรอบคอเปนวงๆ เหมอนลวดสปรง ประมาณ 9 วง ผใสหวงจะตองมความชำานาญและมฝมอ มฉะน�นหวงจะไมสวย และผถกใสหวงจะเจบคอ ปกตทวไปหญงปาดองจะมหวงคอ 2 ชด ชดแรกใสเปนฐานบนไหลม 5 วง ตอจากน�นข�นไปบนคอจะมอกประมาณ 20 วง หวง 2 ชดน� แยกออกจากกนแตมโลหะยดไวตานหลงคอ และวงบนสดจะมหมอนใบเลกๆใสคำ�าคางไวกนการเสยดส การเพมจำานวนหวงทคอ จะเปลยนขนาดทก 4 ป ในชวตของหญงปาดองจะเปลยนท�งหมด 9 คร�ง คร�งสดทายทเปลยนขนาดหญงปาดองจะมอายประมาณ 45 ป จำานวนหวงมากทสด 32 หวง นำ�าหนกประมาณ 13-15 กโลกรม ความยาวสงสดประมาณ 35 ซม. จำานวนหวงทนบไดจากคอหญงปาดองทบานในสอย ประมาณ 22 หวง ลำาคอยาว 9 น�ว นำ�าหนกประมาณ 7 กโลกรม คดเปนเงนประมาณ 6,000 บาท หญงปาดองจะใสหวงน�จนกวาจะตาย การถอดหวงคอของหญงปาดองนอกจากเพอเปลยนขนาดแลว ยงถอดในโอกาสอนๆ อกเชน เมอต�งทองเตรยมจะคลอดลกเมอคลอดลกเสรจแลวกจะใสหวงคอตามเดม สวนการถอดหวงคอทเปนการลงโทษน�นกระทำาเมอมการทำาความผดเกยวกบเรองชสาว จะถกถอดหวงคอออกทำาใหคอทยาวโงนเงนไปมาไมสามารถรบนำ�าหนกไดคอจะพบหายใจขด เกดความอายและปวยตายในทสด มผสนนษฐานวาถาพจารณาทางสรระวทยาการใสหวงนานเปนป ๆ กลามเน�อทคออาจตบหรอตาย แตผทถอดหวงออกจะไมเปนอนตรายเพราะรางกายไดพฒนาสรางกลามเน�อใหมทแขงแรงกวาข�นมา ถาถอดหวงแลวสวมทพยงคอไวระยะหนงจนกวากลามเน�อใหมจะพฒนาข�นมาคอกจะมขนาดเทาคนปกต นายแพทยเกซเซยน ไดถายเอกซเรยหญงปาดองทโรงพยาบาลยางกงพบวาคอไมไดยดยาว แตเปนชวงหนาอกทถกผลกดนลงมาใหทรดลงเมอเพมขนาดหวงกระดกซไหปลารารวมท�ง

ซโครงกจะทรดตวลงทำาใหดคอยาว เพราะนำ�าหนกจะกดทบกระดกซโครงซท 1 และ 2 และกระดกไหปลาราโคงงอลง ปจจบนหญงปาดองทถอศาสนาครสตจะไมใสหวงทคอทำาใหคลองตวตอการทำามาหากนในชวตประจำาวนมากข�นศาสนาและความเชอ

ปาดองทนบถอพทธจะควบคไปกบการเชอเรองผและสงทเหนอธรรมชาตท�งปวง พวกเขาถอวาหากทำาใหผไมพอใจจะทำาใหเกดภยอนตรายมาสคนในบานเรอนและชมชน ดงน�นจงตองมการต�งศาลทบาน ททงนา รมลำาหวย ในปา เมอจะประกอพธกรรมจะตองมการเสยงทายดวยกระดกไก เพอหาฤกษ เชน การปลกบาน ถางไร หวานเมลดพนธ การเกบเกยว การลาสตว ถามการเจบปวยเชอวาผและวญญาณมาเอาขวญผปวยไป ตองใหหมอผเปนผตดตอสอบถามวาตองการใหเซนดวยอะไร เชน หม ไก ขาว สรา บางคร �งถามโรคระบาดปวยกนเกอบท�งหมบานพวกเขาตองจดพธกรรมบวงสรวงผและวญญาณเพอชำาระลางหมบาน สำาหรบปาดองทอาศยในรฐคะยา ประเทศเมยนมารมาน�น สวนมากจะนบถอศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก ซงมคณะผสอนศาสนาเขาไปเผยแพรมานานแลว

ปะหลอง Palongปะหลอง เปนชนเผาทอพยพจากเมยนมารเขาสไทย เมอประมาณป

พ.ศ.2527 เรยกตวเองวา ดาละอ�ง คำาวา ปะหลองเปนภาษาไทยใหญ ซงใช“ ”เรยกชนกลมน�นอกจากน�นยงมภาษาเรยกทแตกตางกนออกไปอ เชน ชาวเมยนมารเรยกปะหลองวา ปะลวง และไทยใหญบางกลมกใชคำาวา คนลอย ซง“ ” “ ”มความหมายวา คนดอยหรอคนภเขาแทนคำาวา ปะหลอง“ ”

เอกสารทางประวตศาสตรหลายฉบบกลาวถงชนชาวปะหลองวา เปนพลเมองกลมหนงภายใตการปกครองของนครรฐแสนหว หนงในเกานครรฐของอาณาจกรไตมาว ซงเปนอาณาจกรยงใหญของชนไต คร �งพทธศกราช 1200 โดยมศนยกลางของอาณาจกรในขณะน�นอยบรเวณเมองแสนหวในรฐฉานประเทศเมยนมาร (รายงานบางฉบบกลาววาปะหลองมถนฐานเดมอยในโกสมพ ซงกเปนขอมลทตรงกน เพราะคำาวาโกสมพ เปนคำาเรยกนครรฐแสนหว และกนความหมายครอบคลมรฐฉานท�งหมด)

จำานวนประชากรปะหลองโดยการสำารวจขององคการพทกษสทธมนษยชนประมาณวาม 1 ลานคน ถนทอยกนหนาแนน คอ บรเวณเทอกเขาในรฐฉาน แถบเมองตองแปง (นำ�าซน) สปอเมองมต และทางตอนใตของรฐฉานคอทเมองเชยงตงนอกจากน�นยงพบวาปะหลองกระจดกระจายกนอยทางใตของรฐคะฉน และภาคตะวนตกเฉยงใตของยนนานในประเทศจน

อดร วงศทบทม กลาวไวใน ตนตรพ�นบานปะหลอง วาเมองเหนอสดทชาว“ ”ปะหลองอาศยอยคอ เมอนำ�าคำาซงเปนเขตตดตอกบเมองเลยวลของสาธารณรฐประชานชนจน หรอทชาวปะหลอง เรยกวา เมองมาว ถดลงมาคอ เมองนำ�าซน นำ�าต โมโล เมองมต เมองกอก เมองโหลง นำ�าใส มานาม มานพต จาวโม ปโหลง เจยงตอง และตากวาง ซงอยหางจากชายแดนไทย บรเวณดอยอางขาง เขตอำาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ประมาณ 15 กโลเมตรการอพยพเขาสไทย

ราวปพ.ศ. 2527 ไดมปะหลองจำานวนประมาณ 2,00 คน อพยพมารวมกนทชายแดนไทย – เมยนมาร บรเวณดอยอางขาง อำาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม ทหมบานนอแล ซงเปนหมบานใกลกบพ�นทรบผดชอบของโครงการหลวงดอยอาง

ขาง สถานการณคร �งน�นนำาความลำาบากใจมาสเจาหนาทผปฏบตงานในพ�นทอยางยง เนองจากกลมผอพยพคร�งน� เปนชาวปะหลองจากดอยลายอยระหวางเมองเชยงตองกบเมองป น เขตเชยงตง ฉะน�นบคคลเหลาน�จงถอเปนบคคลทอพยพเขาเมองโดยผดกฎหมาย

สาเหตของการอพยพสบเนองมาจากสถานการณในประเทศเมยนมาร เมอองกฤษคนอสรภาพมผลทำาใหเกดความระสำาระสายไปทว เกดการขดแยงและสรบกนตลอดเวลา ระหวางกองกำาลงชนกลมนอยทรวมตวกนจดต�งองคกรแนวรวมประชาธปไตยแหงชาต กบทหารรฐบาลเมยนมารทดำาเนนการอยในพ�นทตางๆสงครามสงผลตอชาวปะหลองท�งทางตรงและทางออม ชาวปะหลองมการรวมตวต�งเปนองคกร ซอองคกรปลดปลอยรฐปะหลอง มกองกำาลงตดอาวธประมาณ 500 คน องคกรดงกลาวรวมเปนพนธมตรอยในแนวรวมประชาธปไตยแหงชาต ซงเปนองคกรหลกทรวมเอาองคกรตอสเพอสทธในการปกครองตนเองของชนกลมนอยท�งหมดไว

ในแตละคร�งทการสรบหรอปะทะกนระหวางองคการปลดปลอยรฐปะหลองกบทหารรฐบาล ชาวบานประสบความเดอดรอนมากตองสญเสยท�งชวตและทรพยสน

นอกจากน�น พ�นททชาวปะหลองอาศยอยกยงเปนพ�นทเคลอนไหวปฏบตงานมวลชนของพรรคคอมมวนสตเมยนมาร ทหารฝายรฐบาลจะเขาไปปฏบตการโจมตเพอสกดก�นความเคลอนไหวอยตลอดเวลา การปฏบตการเหลาน�มผลตอชวตความเปนอยของชาวปะหลองในพ�นทดอยลายเปนอยางมาก

นายคำา เหยง ผนำาการอพยพเลาวา เมอทหารของขบวนการกชาตไทยใหญมาต�งกองทพใกลหมบาน และทหารคอมมวนสตกมาบงคบใหสงเสบยงอกหารเปนเหตใหฝายรฐบาลเมยนมาร สงกำาลงเขาปราบปราม ชาวบานถกฆาตายเปนจำานวนมาก โดยถกกลาวหาวาใหการสนบสนนทหารกชาตและคอมมวนสต นอกจากน�นยงเอาสตวเล�ยงไปฆากน ยดของมคา เผายงขาว ขมขนผหญง และทบตอยางทารณเพอบงคบใหบอกฐานทต �งของทหารกชาตไทยใหญและทหารคอมมวนสต เมอชาวบานตองเผชญกบความลำาบากนานปการจงพากนอพยพหลบหนจนในทสดมาอยรวมกนทชายแดนไทย-เมยนมารบรเวณดอยอางขาง

ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจเยยมเยยนราษฎรชาวเขาเผามเซอทบานขอบดงในพ�นทโครงการหลวงดอยอางขาง ปะหลองคนหนงจงไดนำาความกราบบงคมทลขออนญาตอาศยอยในประเทศไทย ซงเปนผลใหโปรดเกลาฯจดทอยใหในฐานะผอพยพทบานนอแลจนปจจบน

ชวงอยทบานนอแลชาวปะหลองประสบปญหาความเดอดรนอนเนองมาจากพ�นทน�นอยใกลเขตอทธพลขนสา ทำาใหไดรบผลกระทบจากการสรบระหวางทหารไทยใหญของขนสากบกองกำาลงวาแดงอนเนองมาจากผลประโยชนจากการคาฝนอยเนองๆ ประกอบกบการขาดแคลนพ�นททำากนและภาวะอากาศทหนาวเยนทำาใหชาวปะหลองบางกลมพากนอพยพโยกยายหาทอยใหม และกระจายกนไปต�งบานเรอนอยในหลายพ�นท

ปะหลองทอพยพแยกยายกนไปต�งบานเรอนอยตามทตางๆ ยงมการเดนทางไปมาหาสกนอยเสมอ ปจจบนหมบานชาวปะหลองอยในพ�นทอำาเภอฝางและอำาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหมจำานวน 7 หมบาน 450 หลงคาเรอน ประชากร 2,324 คนสภาพชมชน

ชมชนปะหลองแตเดมเมอคร �งอยในเมยนมารจะต�งบานเรอนอยรวมกนเปนหมบาน บนสนเขาในระดบความสงประมาณ 6,000 ฟตจากระดบนำ�าทะเล

ลกษณะหมบานมถนนหรอทางเดนผานกลางหมบาน บานแตละหลงจะปลกเรยงรายอย 2 ฟากถนนและกระจายออกไปตามลาดไหลเขา กลางหมบานเปนทต�งของ โยง หรอ วด ซงเปนศาสนสถานของชมชนและเปนทประดษฐาน“ ”พระพทธรปบรเวณใกลเคยงกนเปนศาลาอเนกประสงคและตลาดเหนอหมบานเปนทต�งของศาลผเจาท หรอ ดะมเม�ง ซงเปนสถานทศกดสทธทสำาคญมากของ“ ”ชาวบาน

ลกษณะชมชนประหลองในประเทศไทยมการปรบเปลยนไปบางตามสภาพแวดลอมและสภาพภมประเทศ แตทกหมบานยงคงรกษาไวซงศาลผประจำาหมบานเชน ทบานปางแดง อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม หมบานจะต�งอยบรเวณทราบเชงเขา มถนนกลางหมบาน เหนอหมบานเปนทต�งของศาลผเจาททสรางข�นอยางประณตสวยงาม และมร �วลอมรอบ ไมปรากฏวามวด ศาลาเอนกประสงคและ

ตลาดซงเปนเสมอนศนยรวมของสมาชกในชมชนบรเวณกลางหมบาน แตชาวบานจะใชบรเวณลานหนาบานของหวหนาหมบานเปนทชมชนเมอจะประกอบกจกรรมใดๆ สวนในวนสำาคญทางศาสนาชาวบานจะพากนไปทำาบญทวดซงต�งอยใกลหมบานลกษณะบาน

บานปะหลองโดยทวไปจะเปนบานแบบยกข�น ความสงประมาณ 1-3 เมตร ท�งน�ข�นอยกบความลาดชนของไหลเขา กอสรางดวยวสดในทองถน เสาทำาดวยไมจรงพ�นและฝาใชฟากไมไผหลงคามงหญาคา

พ�นทใชสอยประกอบดวย ชานบาน หองอเนกประสงค ซงใชสำาหรบการรบแขกและหงหาอาหาร บรเวณดานในสดเปนสวนนอนของสมาชกในครอบครวมเตาไปอยกลางหองและห�งพระอยทหวนอนลกษณะบาน 2 แบบคอ

1.บานสำาหรบครอบครวเดยวจะประกอบดวย ชาน หองอเนกประสงคและหองนอนเพยงหองเดยวเทาน �น

2.บานสำาหรบครอบครวรวม จะมลกษณะเปนบานหลงยาว ภายในบานแบงซอยเปนหองเลกๆ เรยงกนไปตามความยาวของบานตามจำานวนครอบครวทอยรวมกนในบานหลงน�นแตละครอบครวจะมเตาไฟของตวเองอยในหอง

บรเวณลานรอบบานมยงสำาหรบเกบขาว ขาวโพด บางหลงคาเรอนจะสรางครกกระเดองไวใตชายคายงขาว หรอยงขาวโพด นอกจากน�นยงสรางเลาไก และคอกหมไวอยางเปนระเบยบดวย

ปจจบนลกษณะบานปะหลองในประเทศไทยมการปรบเปลยนไปเพอใหเหมาะสมกบสภาพภมอากาศและการใชสอยพ�นท โดยเฉพาะสวนหงหาอาหาร ชาวบานจะสรางหองข�นมาตางหากเพอใชในการน�โดยเฉพาะ สวนใหญนยมสรางตอเตมตรงชานบานดานใดดานหนง สวนเตาไฟทเคยสรางไวในหองนอน และหองอเนกประสงคกจะลดลงเหลอเพยงในหองครวเทาน�นลกษณะครอบครว

การอยรวมกนของชาวปะหลองในบานแตละหลง สวนใหญมลกษณะเปนแบบครอบครวขยายซงจะเหนไดจากขนาดบานแตละหลงมกมขนาดใหญ แขงแรงเพอใหเหมาะสมกบจำานวนสมาชกในครอบครว

กลมปะหลองซงอยในประเทศไทย จะมลกษณะครอบครวขยายทางฝายชาย นนคอ เมอลกชายแตงงานแลวกจะใหลกสะใภเขามาอยในบาน สวนใหญเทาทพบจะมจำานวนเพยง 2-3 ครอบครวเทาน�น ทอยรวมในบานหลงเดยวกน

สำาหรบชมชนปะหลองซงอยในเมยนมาร นอกจากจะมลกษณะครอบครวขยายทางายชายแลวยงพบวาการอยรวมกนของครอบครวเดยวหลายๆ ครอบครวในบานหลงเดยว บางหลงคาเรอนอยรวมกนถง 20 ครอบครว แตละครอบครวอาจจะมความสมพนธทางเครอญาตหรอไมกได หากสมครใจรกใครสนทสนม และปรารถนาจะอยรวมบานเดยวกนกจะตกลงกน และชวยกนสรางบานหลงยาวจำานวนหองเทากบจำานวนครอบครวทจะอยรวมกน เมอเสรจแลว แตละครอบครวจะสรางเตาไฟข�นภายในหองของตน เพอประกอบอาหารและใหความอบอน กฎของการอยรวมกนใน บานรวม เชนน� คอ ทกครอบครวตอง“ ”ปรองดองและเคารพเชอฟงผอาวโสของบานลกษณะทางวฒนธรรม

การแตงกาย ลกษณะการแตงกายทปรากฏใหเหนเดนชดถงเอกลกษณของเผา คอ เครองแตงกายของผหญง ซงประกอบดวยเส�อผาหนา แขนกระบอก เอวลอย สพ�นสดใส สวนใหญมกเปนสฟา สนำ�าเงน สเขยวใบไม ตกแตงสาบเส�อดานหนาดวยแถบผาสแดง สวมผาซนททอข�นเอง สแดงสลบลายร�วขาวเลก ๆ ขวางลำาตว ความยาวจรดเทา โพกศรษะดวยผาผนยาว ซงสวนใหญนยมใชผาขนหนซงซ�อจากตลาดพ�นราบ ลกษณะทโดดเดนคอการสวมทเอวดวยวงหวายลงรกแกะลายหรอใชเสนหวายเลกๆ ยอมสถกเปนลาย บางคนกใชโลหะสเงนลกษณะเหมอนแผนสงกะสนำามาตดเปนแถบยาว ตอกลายและขดเปนวง สวมใสปนกน วงสวมเอวเหลาน� ปะหลองเรยกวา หนองวอง“ ”

หญงปะหลองท�งเดก สาว คนชราจะสวมหนอยวองตลอดเวลาดวยความเชอตอกนมาถงนางฟาทชอ หรอยเงน ไดลงมายงโลกมนษย แตโชครายไป“ ”ตดแรวดกสตวของชาวมเซอ ทำาใหไมสามารถเดนทางกลบสวรรคไดตองอยใน

โลกมนษยและเปนบรรพบรษของมนษยหลายกลม ชาวปะหลองเชอวาพวกตนเปนลกหลานกลมหนงของนางหรอยเงน ฉะน�นจงตองสวม หนองวอง ซง“ ”เปรยบเสมอนแรวดกสตวไวเปนสญลกษณเพอระลกถงนางฟาหรอยเงนตลอดเวลา

ชาวปะหลองยงเชอวา หนองวองเปนวตถมงคลของชวต การสวมหนองวองจะทำาใหเกดความสข เมอตายไปจะไดข�นสวรรค หากถอดออกจะทำาใหสงไมเปนมงคลเขามาครอบงำา ฉะน�นพวกผหญงจงตองสวมหนองวองไวตลอดเวลาแมกระทงเวลานอน

มผสนนษฐานวา แตเดมหนองวองของปะหลองทำาดวยเงนแท ๆ และเปนเครองแสดงฐานะของผสวมใสดวย ตอมาเมอตองเผชญกบสงครามและการอพยพโยกยาย ทำาใหถกปลนและแยงอยเนอง ๆ จนในทสดจงไมเหลอหนองวองทเปนเงนแทๆ ใหเหนในชมชนปะหลองทอยในประเทศไทย

ลกษณะการแตงกายของผชาย เปลยนแปลงไปจนไมสามารถหาลกษณะทบงบอกถงเอกลกษณได ท�งเดก หนม และชายชรา ลวนแตงกายแบบคนพ�นราบ มเพยงผเฒาบางคนเทาน�นทยงคงสบยาดวยกลองยาสบขนาดยาวประมาณ 1 ฟต ทำาจากไมแกะสสลกเปนสญลกษณทบงบอกถงความเปนปะหลองทแตกตางไปจากชนเผาอนๆ ในประเทศไทย

การตกแตงรางกายซงเปนทนยมกนท�งในกลมหญงและชาย ท�งยงเปนเครองแสดงฐานะชองชาวปะหลองอกอยางหนงกคอ การเลยมฟนดวยโลหะคลายทองท�งปาก และประดบดวยพลอยหลากสซงเปนทนยมกนมาต�งแตคร�งอยในเมยนมาร แมในประเทศไทยปจจบนกยงคงมความนยมเชนน�ปรากฏใหเหน

ภาษา ชาวปะหลองมภาษาพดของตนเองทนกภาษาศาสตรบางคนจดใหอยในกลมภาษาปะหลอง -วะ แตโดยทวไปแลว ชาวปะหลองสามารถพดภาษาไทยใหญได นอกจากน�นในภาษาปะหลองยงปรากฏการหยบยมคาจากภาษาตาง ๆ มากมาย ท�งจากภาษาเมยนมาร คะฉน ไทยใหญ และภาษาลซอ เปนตน ในการตดตอกบคนตางเผาปะหลองจะใชภาษาไทยใหญเปนหลก สวนปะหลองในประเทศไทยน�น ปจจบนเดก ๆ และผชายวยกลางคนมกพดภาษาไทยเหนอได

บาง สวนการสอภาษา กบผหญงตองอาศยลามเพราะผหญงฟงภาษาไทยเขาใจแตไมกลาโตตอบดวยภาษาไทยประเพณเกยวกบชวต การเก�ยวพาราสและการแตงงาน

หนมสาวปะหลองไมนยมแตงงานกบคนตางเผา การพบปะกนของชายหนมหญงสาวมกจะเกดข�นในเทศกาลหรอพธทำาบญตาง ๆ เมอชายหนมถกใจหญงสาวคนใดกจะหาโอกาสไปเทยวในบานในตอบกลางคน โดยจะเปาป (เวอ) หรอดดซง (ด�ง) เปนเพลงบอกกลาวใหสาวตนข�นมาเปดประตรบหากสาวไมรงเกยจกจะลกข�นมาเปดประตให และพากนเขาไปในบาน นงคยกนทเตาไฟ การพดคยจะเกดข�นเชนน� โดยไมมเรองเพศสมพนธเขามาเกยวของ จนหนมสาวเขาใจกนและตกลงจะแตงงานกนจงบอกพอแม และพอแมฝายชายจงจะไปสขอกบพอแมฝายหญง สวนใหญสนสอดทเรยกรองกนจะอยระหวาง 3-4 พนบาท คาใชจายในพธแตงงานเปนของฝายชายท�งหมดเมอเสรจพธแตงงานแลวฝายหญงตองไปอยกบครอบครวฝายชาย

กรณทฝายชายไมมเงนคาสนสอด พอแมฝายหญงจะเปนฝายออกคาใชจายในการแตงงานใหและหลงพธแตงงาน ฝายชายจะตองไปอยกบครอบครวฝายหญงเปนการข�นเขย ทำางานชดใชคาสนสอดเปนเวลา 3 ป จากน�นจะแยกครอบครวหรอพาฝายหญงไปอยกบครอบครวของตนกได

พธแตงงานจะมท�งการเล�ยงผเรอน ผปยาตายาย ในวนมดมอ และหลงจากน�นคแตงงานกจะพากนไปทำาบญทวดเปนการทำาพธทางศาสนา

การรกษาอาการเจบปวย ในแตละหมบานจะมบคคลผซงมความรเรองการรกษาแบบพ�นบานท�งโดยการทำาพธเซนสรวงบชา ใชมนตคาถา และการใชยาสมนไพร ชาวบานเรยกบคคลผน�วา สลา“ ”

หนาทของสลานอกจากรกษาอาการเจบปวยแลว ยงสามารถทำานายทายทกเหตการณตางๆ ได นอกจากน�นชาวปะหลองยงไดวางใจใหสลาเปนผต �งชอเดกเกดใหมเพอความเปนมงคล และทำาหนาทปลกเสกเครองลางของขลงเปามนตคาถาเพอใหไดผลทางการปองกนตวหรอทำาเสนหมหานยมดวย

การตายเมอมการตายเกดข�นญาตพนองจะต�งศพไวเปนเวลา 2 วน ระหวางน�นจะมการเล�ยงอาหารชาวบานท�งหมบานตลอดงานพธ พธกรรมในชวงน�จะมการเล�ยงผเพอบอกกลาวโดยดายานเทาน�น เมอถงเวลานำาไปเผาทปาชา จะนมนตพระมาชกศพนำาและทำาการสวดสงวญญาณดวย

ในเมยนมาร การเผาศพจะเผาเฉพาะคนตายทเปนคนชราเทาน�น หากเปนคนหนมตองฝง แตปะหลองในประเทศไทยจะใชวธเผาเพยงอยางเดยวศาสนาและความเชอ

ชาวปะหลองไดชอวาเปนกลมชนทยดถอคตธรรมคำาสอนของพระพทธเจาอยางเครงครด วถชวตของชาวบานอยกนอยางสขสงบ ปราศจากอบายมขมประเพณพ�นบานทเกยวพนกบพทธศาสนาอยางแนนแฟน ทกหมบานจะมวดเปนศนยกลางหากหมบานใดไมม ชาวบานกจะพากนไปทำาบญยงวดใกลหมบาน ทกหลงคาเรอนจะมห�งพระบชาเปนทเคารพสกการะ

วนพระ ชวงเทศกาลเขาพรรษา ชาวบานจะพากนไปใสบาตรและทำาบญทวดและจะมพธเฉลมฉลองเมอถงวนสำาคญทางศาสนา เชน วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนอาสาฬหบชา วนวสาขบชา รวมท�งวนปใหม และวนสงกรานตดวย ในวนเหลาน�นอกจากมการทำาบญดวยขาว อาหาร ดอกไมใสขนดอก แลวยงมการฟอนรำา รองเพลง บรรเลงฆอง กลอง ฉงฉาบ ท�งทวดและลานหมบานดวย

พอแมชาวปะหลองยดถอธรรมเนยมปฏบตเชนเดยวกบชาวพทธโดยทวไปคอ การสนบสนนใหลกชายบวชเณรเพอเลาเรยนธรรมะ และบวชพระ เพอแผสวนบญสวนกศลใหแกบดามารดา

ดานความเชอ ชาวปะหลองยงคงมความเชอเรองวญญาณควบคไปกบการนบถอศาสนาพทธโดยเชอวาวญญาณโดยทวไปจะม 2 ระดบ ระดบหนงเรยกวา กาบ เปนวญญาณของสงมชวต อกระดบหนงคอ กานำา เปนวญญาณท“ ” “ ”

สงสถตอยในสงทไมมชวต เชน ตนไม ภเขา แมนำ�า และเชอวาบคคลแตละคนจะมวญญาณ 2 ระดบน�ใหความคมครองอย นนคอ วญญาณของตนเองและวญญาณทสงสถตอยโดยทวไป เชน บาน หมบาน ทางเดน ไรขาว ฯลฯ

ชาวบาน จะมพธเซนสรวงบชาผหรอวญญาณควบคไปกบการประกอบพธกรรมทางศาสนาพทธอยเสมอ เชน พธแตงงาน พธศพ หรอการข�นบานใหม โดยมหวหนาพธกรรมทเรยกวา ดายาน เปนผประกอบพธ“ ”

ในหมบานชาวปะหลองจะมสถานทศกดสทธและสำาคญทสดของหมบานคอ ศาลผเจาท หรอ ดะมเม�ง ซงเปนทสงสถตของผหรอวญญาณทคมครอง“ ”หมบาน บรเวณศาลจะอยเหนอหมบาน ศาลจะไดรบหารกอสรางอยางประณต มร �วลอมบาน สะอาดเรยบรอย เนองจากชาวบานจะชวยกนดแลและซอมแซมตลอดเวลา

พธกรรมทสำาคญ นอกจากการทำาบญและประกอบพธกรรมในวนสำาคญทางพระพทธศาสนาแลวพธสำาคญทสดทชาวบานตองกระทำาทกปคอการบชาผเจาท

การบชาผเจาทจะกระทำาปละ 2 คร�ง คอ ชวงกอนเขาพรรษา 1 คร�ง และชวงกอนออกพรรษาอก 1 คร�ง

พธบชาผเจาทกอนเขาพรรษาเรยกวา เฮ�ยงกะนำา มจดมงหมายเพอบอก“ ”กลาวแกผเจาทหรอเปนการยำ�าแกผเจาทวาในชวงเขาพรรษา ชาวบานจะไมมการเอาผวเอาเมยหรอมพธแตงงานเกดข�นจากน�นจงทำาพธ กะป สะเมง คอ ปด“ ”ประตศาลผเจาท เมอใกลจะออกพรรษาชาวบานกจะทำาพธ แฉวะ ออกวา คอ“ ”บชาผเจาทอกคร�งหนงเพอทำาการเปดประตศาลผเจาทหรอ วะ สะเมง เพอ“ ”เปนการบอกกลาววาชวงฤดทชาวบานจะมการแตงงานกนมาถงแลว และในพธแตงงานน� จะมการเช�อเชญผเจาทออกไปรบเครองเซนบชาดวย

ชาวบานทกหลงคาเรอนจะตองรวมในพธน�โดยนำาไกตมสบเปนช�น ๆ นำาไปรวมกนทศาลผเจาทจากน�น ดายาน หรอผนำาในการทำาพธกรรมกจะเปนผบอก“ ”กลาวแกผเจาทตอไปสภาพทางเศรษฐกจ

ชาวปะหลองมความชำานาญในการปลกชาพนธดมาต�งแตคร�งอยในเมยนมารโดยเฉพาะแถบเมองตองแปง เมองนำ�าซน ชาทปลกโดยชาวปะหลองมคณภาพดมากถงข�นเปนสนคาสงออก

การเพาะปลกพชอนๆ สวนใหญเปนพชเพอบรโภคโดยปลกขาวเปนพชหลกนอกจากน�กมถวชนดตางๆ เชน ถวลสง ถวเหลอง ถวแปะย งา ขาวโพด ยาสบ มนเทศ ออย ฯลฯ

การเล�ยงสตวทกหลงคาเรอนจะเล�ยงหมและไกเพอใชในพธกรรมเทาน�นโดยปกตแลวชาวปะหลองไมนยมบรโภคเน�อสตว อาหารประจำาวนสวนใหญจะมสวนประกอบของผกและถว ซงนบวามคณคาทางอาหารเทยบเทากบการบรโภคเน�อสตว

ชาวปะหลองแมจะมความสามารถในการเพาะปลกพชตางๆ ซงเปนความรความชำานาญทมมาต�งแตคร�งอยในประเทศเมยนมาร แตกไมสามารถใชความรเหลาน�นไดเอยางเตมทเมอเขามาอยในประเทศไทย เนองจากขาดแคลนททำากน และไมมททำากนทเปนของตวเองอยางแนนอน ชาวปะหลองจำานวนหนงยดอาชพรบจางทำาไรชาเล�ยงตวเอง ในขณะทบางกลมตองอาศยทดนของชาวพ�นราบปลกพชผกตาง ๆ เล�ยงชพ

ปญหาการบกรกปาสงวนเพอใชเปนพ�นทอยอาศยและทำามาหากนโดยรเทาไมถงการณของชาวปะหลอง นบวามผลตอชวตความเปนอยและสภาพเศรษฐกจของชาวปะหลองมาก

รฐบาลและองคกรเอกชน ไดใหความสนใจเขาไปชวยเหลอและหาอาชพเพอเสรมรายได เชน สงเสรมการทอผา และงานหตถกรรมตางๆ ซงกยงเหนผลไมชดเจนนก เนองมาจากขาดบคลากรทเขาไปสงเสรมอยางตอเนอง และประกอบกบมปญหาดานความตองการของตลาดทไมแนนอนดวย

บางหมบาน เชน บานปางแดง อยในทองทอำาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม เรมมรายไดเสรมจากการรบนกทองเทยวใหคางในหมบานซงกเปนการดำาเนนการของบรษททองเทยวกบบคคลบางครอบครวในหมบานเทาน �น ยงไมมการจดระบบใหรายไดกระจายอยางทวถง

แตกอนเมอคร �งอยในประเทศเมยนมารในชมชนทมประชากรปะหลองหนาแนน เชนเมองตองแปง ชาวปะหลองจะอยในระบบการปกครองเชนเดยวกบพวกฉานคออยภายใตการปกครอง มะโยซา ซงกระจายอำานาจตอมายง เหง ถะโหม“ ”ง ซงเทยบเทากำานนและคณะผบรหารตำาบล โดยม แก ซงมฐานะเทยบเทา “ ” “

ผใหญบาน เปนหวหนาปกครองหมบาน สวนในพ�นททปะหลองอยไมหนาแนน ”รฐบาลจะแตงต�งผนำาซงเปนบคคลทชาวบานเลอกข�นมาเปนผดแล ซงบคคลผน�มกจะไดแกผนำาหรอบคคลใดบคคลหนงในกลมตระกลใหญของชมชน

สวนระบบการปกครองของชมชนปะหลองในประเทศไทยน�น แมวาบางหมบานจะไดรบอนญาตจากทางราชการใหมผใหญบานและกรรมการหมบานตามระเบยบการปกครองสวนทองถนแลวกตาม แตโดยจารตแลว บคคลทเปนกลมผนำาในชมชนโดยแทจรงไดแก

1.หวหนาบาน หรอ หนาจะก�ง บคคลผน�ไดแกผนำาการอพยพ เปนผท“ ”ไดรบความเชอถอและเคารพศรทธาจากชาวบาน ถงข �นใหอำานาจตดสนใจ ตอมาบคคลผน�มกจะไดรบการมอบหมายจากทางราชการใหดำารงตำาแหนงผนำาของชมชนฐานะเทยบเทากบผใหญบาน

2.ผอาวโส ชาวปะหลองเปนชนกลมทมนสยออนโยน เชอมนในเรองบาปบญคณโทษและกตญญ คามคตทางพทธศาสนา ฉะน�นกลมผอาวโสจงมอทธพลมากตอความสงบเรยบรอยของชมชน

พระหรอ ยะพรา เปนทเคารพศรทธาและเชอถอของชาวบานมาก ท �งน�“ ”เนองจากปะหลองนบถอศาสนาพทธ ฉะน�นถงแมพระจะมฐานะเปนบคคลทางศาสนา แตโดยแทจรงแลวมบทบาทตอความสงบเรยบรอยของชมชนเชนเดยวกบผอาวโสดวย