ชนประถมศกษาปท ๕

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

รองศาสตราจารย ดร.เรณมาศ มาอน

แพทยหญงเขมฤทย วรรณรสพากย

ผเรยบเรยง

ผตรวจ

บรรณาธการ

รองศาสตราจารยทศนย นนทะสร

ดร.จฑามาศ บตรเจรญ

อาจารยจรย เลาหพงษ

อาจารยนฤมล วจตรรตนะ

สขศกษาและพลศกษา

สงวนลขสทธ

สำ�นกพมพ บรษทพฒน�คณภ�พวช�ก�ร (พว.) จำ�กด

พ.ศ. ๒๕๕๘

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

๗๐๑ ถนนนครไชยศร แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๐

โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตโนมต ๑๕ ส�ย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕

แฟกซ : ทกหม�ยเลข, แฟกซอตโนมต : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษาและพลศกษา ชนประถมศกษาปท ๕

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา จดทำาขนตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวด

และสาระการเรยนรแกนกลางของหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช

๒๕๕๑ โดยมเนอหาครอบคลมสาระท ๑ การเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย

สาระท ๒ ชวตและครอบครว สาระท ๓ การเคลอนไหว การออกกำาลงกาย การเลนเกม

กฬาไทย และกฬาสากล สาระท ๔ การสรางเสรมสขภาพ สมรรถภาพ และการปองกน

โรค และสาระท ๕ ความปลอดภยในชวต โดยตรงตามจดประสงคของการเรยน

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา ทมงเนนการสรางและพฒนาพฤตกรรมทาง

สขภาพ ทงดานความร เจตคต คณธรรม คานยม และการปฏบตเกยวกบสขภาพควบค

ไปดวยกน รวมทงการใชกจกรรมการเคลอนไหว การออกกำาลงกาย การเลนเกม

และกฬาในการพฒนาสขภาพ ทงดานรางกาย จตใจ อารมณ สตปญญา และสงคม ให

เหมาะสมกบวยของผเรยน

เพอใหเกดประโยชนสงสดแกผสอนและผเรยน หนงสอเรยนเลมนจงไดนำาเสนอ

เนอหาททนสมย มจดประกายความคด คำาถามทาทาย และสอดแทรกขอมลเกยวกบ

สนกกบคำาศพท จดประกายความร เวบไซตแนะนำา ปลอดภยไวกอน อนรกษสงแวดลอม

อาชพนาร ความรเพมเตม และกจกรรมพฒนาการอาน นอกจากนยงมผงสรปสาระสำาคญ

กจกรรมการเรยนรทนำาไปสการประเมนผลตรงตามตวชวด คำาถามพฒนากระบวน

การคด และจดประกายโครงงาน เพอใหผเรยนมความรทกวางขน

รองศาสตราจารย ดร.เรณมาศ มาอน

พญ.เขมฤทย วรรณรสพากย

ค�ำน�ำ

หนา

สาระท๑:การเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย

หนวยการเรยนรท ๑ ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ ๕

สาระท๒:ชวตและครอบครว

หนวยการเรยนรท ๒ ครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย ๑๕

หนวยการเรยนรท ๓ การเปลยนแปลงทางเพศและสขอนามยทางเพศ ๒๔

หนวยการเรยนรท ๔ การแกไขปญหาความขดแยงในครอบครว

และกลมเพอน ๓๘

สาระท๓:การเคลอนไหวการออกก�าลงกายการเลนเกมกฬาไทย

และกฬาสากล

หนวยการเรยนรท ๕ การพฒนาทกษะการเคลอนไหวรางกาย ๔๖

หนวยการเรยนรท ๖ การออกก�าลงกาย การเลนเกม และกจกรรมนนทนาการ ๖๗

หนวยการเรยนรท ๗ การเลนกฬาเพอสรางเสรมสขภาพ ๘๙

สาระท๔:การสรางเสรมสขภาพสมรรถภาพและการปองกนโรค

หนวยการเรยนรท ๘ การทดสอบและปรบปรงสมรรถภาพทางกาย ๑๐๙

หนวยการเรยนรท ๙ การปฏบตตนตามหลกสขบญญตแหงชาต ๑๒๘

หนวยการเรยนรท ๑๐ การปฏบตตนเพอปองกนโรค ๑๔๒

หนวยการเรยนรท ๑๑ ขอมลขาวสารเพอการสรางเสรมสขภาพ ๑๖๐

หนวยการเรยนรท ๑๒ การเลอกซออาหารและผลตภณฑสขภาพ ๑๗๐

สาระท๕:ความปลอดภยในชวต

หนวยการเรยนรท ๑๓ ยาและสารเสพตดใหโทษ ๑๘๓

หนวยการเรยนรท ๑๔ อทธพลของสอทมตอพฤตกรรมสขภาพ ๑๙๕

จดประกายโครงงาน ๒๐๕

บรรณานกรม ๒๐๖

สารบญ

ผงสาระการเรยนร

ตวชวด

สาระสำาคญ

ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ

หนวยการเรยนรท

ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะมความส�าคญตอการด�ารงชวตการดแลรกษาระบบ

ยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะใหท�างานตามปกตเพอก�าจดของเสยออกจากรางกายและการ

รกษาสมดลท�าใหรางกายท�างานไดอยางมประสทธภาพ

๑. อธบายความส�าคญของระบบยอยอาหารและระบบขบถายทมผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต

และพฒนาการ(พ๑.๑ป.๕/๑)

๒. อธบายวธดแลระบบยอยอาหารและระบบขบถายใหท�างานตามปกต(พ๑.๑ป.๕/๒)

๑

ระบบยอยอาหารและระบบขบถาย

ปสสาวะ

ความหมายและอวยวะทส�าคญ

ของระบบยอยอาหาร

การท�างานของระบบยอยอาหาร

ความส�าคญของระบบยอยอาหาร

วธดแลระบบยอยอาหาร

ใหท�างานตามปกต

ระบบขบถายปสสาวะ

การท�างานของระบบ

ขบถายปสสาวะ

ความส�าคญของระบบ

ขบถายปสสาวะ

วธดแลระบบขบถายปสสาวะ

ใหท�างานตามปกต

ความหมายและอวยวะทส�าคญ

ของระบบขบถายปสสาวะ

ระบบยอยอาหาร

จดประกายความคด

คำาถามทาทาย

สนกกบคำาศพท

สขศกษาและพลศกษา ป.๕6 ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ 7

ชวยบดเคยวอาหารโดยมลนชวยคลกเคลาอาหารและ

มนำ�ลายชวยยอยอาหารพวกแปง

ดดซมนำ�และเกลอแรออกจากกากอาหาร และขบเมอกออกมาหลอล น ใหกากอาหารท แข งเคลอนทผานไปสปลายลำาไสใหญ ซงเปนสวนทสะสมอจจาระ

ฟน

ลำ�ไสใหญ

สรางนำ�ยอยเกบไวทถงนำ�ด ตบ

หลอดอ�ห�ร เปนทางผานของอาหารทถกบดเคยวแลวกลนลงส

กระเพาะอาหาร

กระเพ�ะอ�ห�ร

รบอาหารจากหลอดอาหาร

ลำ�ไสเลก

ทว�รหนก

ยอยอาหารและดดซมสารอาหารและนำ�เพอนำาไปใชในการเจรญเตบโตของรางกาย

เปนทางระบายอจจาระ อวยวะทส�ำคญในระบบยอยอำหำร

ระบบยอยอ�ห�รหรอระบบท�งเดนอ�ห�ร หมายถง ขบวนการแปรสภาพอาหาร

ใหมขนาดเลกลง เพอการดดซมเขาสเซลล

๑. ความหมายและอวยวะทสำาคญของระบบยอยอาหาร

อวยวะทสำ�คญในระบบยอยอ�ห�ร

๒. การทำางานของระบบยอยอาหาร ๑) อาหารถกยอยทปากโดยการเคยวและมนำ�ลายออกมาชวยยอย

๒) อาหารถกกลนลงสกระเพาะอาหาร และ ถกยอยโดยนำ�ยอย

๓) อาหารสงไปยงลำาไสเลกและถกยอยโดยนำ�ยอย สารอาหารทผานการยอย

แลว จะถกดดซมผานผนงลำาไสเลกเพอนำาไปใชในการเจรญเตบโตของรางกาย

๔) กากอาหารขบเคลอนไปยงลำาไสใหญ เพอดดซมนำ� วตามน และแรธาตเขาส

รางกาย

๕) กากอาหารสวนทเหลอจะถกขบออกมานอกรางกายผานทางระบบขบถาย

เปนอจจาระ

stomach (สทม มค) กระเพาะอาหารtooth (ทธ) ฟน

เพอน ๆ คดวาเดก ๆ ในภาพนแขงแรงเพราะอะไร

ถานกเรยนไมมฟน นกเรยนจะเลอกรบประทานอาหารชนดใดบาง

ระบบยอยอาหาร

จดประกายความคด

สขศกษาและพลศกษา ป.๕8 ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ 9

การดมนำ�อดลมในขณะทองวางบอย ๆ จะทำาใหทองอดและแสบทอง

เนองจากกรดในนำ�อดลมจะกดผนงกระเพาะอาหาร

ระบบยอยอาหารในคลงความร http://www.trueplookpanya.com๔. วธดแลระบบยอยอาหารใหทำางานตามปกต

๑) ทำาจตใจใหแจมใส ไมเครยด เพราะถาเครยดจะทำาใหกระเพาะอาหารหลง

นำ�ยอยออกมามากกวาปกต เกดอาการระคายเคองกระเพาะอาหาร ลำาไสหดตว

มากกวาปกต

๒) ดแลรกษาความสะอาดของชองปากและฟน โดยการแปรงฟนใหถกวธ

เพราะถาฟนแขงแรงจะชวยบดเคยวอาหารใหละเอยดกอนกลน การเคยวอาหาร

ไมละเอยดทำาใหกระเพาะอาหารทำางานหนกมากขน

๓) รบประทานอาหารใหตรงเวลา ทำาใหระบบยอยอาหารทำางานปกต การ

รบประทานอาหารไมตรงเวลา เปนสาเหตของโรคกระเพาะอาหาร โรคลำาไสอกเสบ

๔) รบประทานอาหารทปรงสก สะอาด ไมรบประทานอาหารสก ๆ ดบ ๆ

และอาหารรสจด เพราะอาจทำาใหเกดกรดในกระเพาะอาหาร มอาการอดอดใน

กระเพาะอาหาร

๕) รบประทานอาหารทยอยงายและรบประทานผก ผลไมเปนประจำา เพราะผก

ผลไมมเสนใยอาหาร ชวยในการขบถายสะดวก เชน ผกบง ตำาลง คะนา ถวฝกยาว

มะมวง กลวย สม มะละกอ

๖) ดมนำ�สะอาดวนละ ๖-๘ แกว จะชวยใหระบบยอยอาหารและการขบถาย

ทำางานไดด

๗) ขบถายอจจาระใหเปนเวลา เพอไมใหกากอาหารตกคางและมแกสในลำาไส

และทองผกหรอขบถายยาก

๓. ความสำาคญของระบบยอยอาหาร

ระบบยอยอ�ห�ร เปนระบบทเปลยนอาหารทรบประทานใหเปนสารอาหารทจำาเปน

ตอการเจรญเตบโตของรางกาย สงผลใหมพฒนาการทางดานรางกาย จตใจ อารมณ

และสตปญญาเปนไปตามวย ซงหากระบบยอยอาหารไมสามารถทำางานไดตามปกต

จะทำาใหเจบปวย รางกายออนแอ การเจรญเตบโตและพฒนาการผดปกตเวบไซตแนะนำา

ปลอดภยไวกอน

ปวดปสสาวะจง แตรอครสอน

หมดชวโมงกอนดกวา

จากการกระท�าของจตราจะสงผลอยางไร

ระบบขบถายปสสาวะ

สขศกษาและพลศกษา ป.๕10 ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ 11

ไต กรองของเสยออกจากเลอดใหอยในรปนำ�ปสสาวะ

๒. การทำางานของระบบขบถายปสสาวะ

อวยวะทส�ำคญในระบบขบถำยปสสำวะ

นำ�ปสสาวะทอไต

นำ�ปสสาวะ

นำ�ปสสาวะ

กระเพ�ะปสส�วะ เปนทเกบสะสมนำ�ปสสาวะ

ทอปสส�วะขบปสสาวะออกนอกรางกาย

เปนทางผานใหนำ�ปสสาวะไหลมารวมกน

กรวยไต

ทอไต

เปนทเกบนำ�ปสสาวะ เมอมปรมาณมากจะยดหดตว ทำาใหรสกปวดและขบปสสาวะผานทางทอปสสาวะ

กระเพ�ะปสส�วะ

ไตข�งซ�ย

ทอปสส�วะ

เปนทางผานของนำ�ปสสาวะออกนอกรางกาย

เปนทางผานของนำ�ปสสาวะลงสกระเพาะปสสาวะ

ไตข�งขว�

ระบบขบถ�ยปสส�วะ เปนการกรองของเสยทไมมประโยชนตอรางกาย เชน

นำ� ยเรย ออกจากกระแสเลอด และขบออกมาในรปของนำ�ปสสาวะ

๑. ความหมายและอวยวะทสำาคญของระบบขบถายปสสาวะ

อวยวะทสำ�คญในระบบขบถ�ยปสส�วะ

อวยวะทสำาคญในระบบขบถายปสสาวะ ไดแก ไต กรวยไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ

ทอปสสาวะ เพราะทำาหนาทกรองของเสยออกจากเลอดใหอยในรปของนำ�ปสสาวะ๔. วธดแลระบบขบถายปสสาวะใหทำางานตามปกต

๑) ดมนำ�สะอาดวนละ ๖-๘ แกว เพราะนำ�จะชวยให

ระบบตาง ๆ ในรางกายทำางานเปนปกต

๒) ไมกลนปสสาวะ เพราะจะทำาใหกระเพาะปสสาวะ

อกเสบ

๓) ไมรบประทานอาหารทมรสเคมจด เพราะเสยงตอ

การเปนโรคไต

๔) หากถายปสสาวะไมออก เจบอวยวะเพศเวลา

ขบถายปสสาวะหรอมเลอดปนออกมากบนำ�

ปสสาวะ ควรรบบอกพอแมใหพาไปพบแพทย

วธดแล

ระบบขบถ�ย

ปสส�วะใหทำ�ง�น

ต�มปกต

ระบบขบถ�ยปสส�วะ เปนระบบกำาจดของเสยออกจากรางกาย และชวยควบคม

ปรมาณนำ�ในรางกายใหอยในปรมาณทเหมาะสม จงชวยไมใหเกดการสะสมของ

ของเสยหรอเชอโรคในรางกาย สงผลใหมสขภาพด

๓. ความสำาคญของระบบขบถายปสสาวะ

โรคตามระบบ มลนธหมอชาวบาน http://www.doctor.or.th

การกดนำ�ดมจากถงนำ�เยน ตองสงเกตวาถงนำ�มสายดน สายไฟไมชำารดและไมมนำ�เจงนองบรเวณพนทยนกด เพอปองกนการถกไฟฟาดด

ปลอดภยไวกอน

เวบไซตแนะนำา

ผงสรปสาระสำาคญ

กจกรรมการเรยนร

สขศกษาและพลศกษา ป.๕12 ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ 13

นกเรยนอ�นคำ�ศพทและคว�มหม�ยของคำ�ศพทตอไปน

กจกรรมพฒนาการอาน

คำ�ศพท คำ�อ�น คว�มหม�ย

ปรมาณ ปะ-ร-มาน กำาหนดความมากนอยของจำานวน

พฒนาการ พด-ทะ-นา-กาน การทำาความเจรญ, การเปลยนแปลง

ในทางเจรญขน, การคลคลายไปในทางด

สรางเสรม สาง-เสม ทำาใหเกดมขนและเพมพนใหมากยงขน

อจจ�ระบอกภ�วะสขภ�พ

ลกษณะสของอจจาระทผดปกตและควรไปพบแพทย มดงน

สแดงหรอมเลอดสดปนออกมาตอนทายของการอจจาระ อาจเกดจากโรครดสดวง

ทวาร

สดำาเหมอนถาน โดยทไมไดกนยาบำารงเลอดพวกธาตเหลก แสดงวาอาจจะม

เลอดออกในกระเพาะอาหารหรอลำาไส

สเหลองซด อาจเกดจากการอกเสบของลำาไส หรอเปนโรคมะเรง

ขณะขบถาย อยาลมสงเกตลกษณะของอจจาระและปสสาวะของ

ตนเองดวยนะครบ

ระบบยอยอาหาร เปนระบบทมความสำาคญตอรางกาย เพราะชวยยอย

อาหารและสงสารอาหารทจำาเปนไปเลยงรางกาย และขบของเสยออก

จากรางกาย เราจงตองดแลรกษาระบบยอยอาหารใหทำางานเปนปกต

จะทำาใหรางกายเจรญเตบโตและมพฒนาการตามวย ถาเราดแลไมด

จะทำาใหระบบยอยอาหารทำางานผดปกต มผลทำาใหเจบปวย สขภาพ

ไมด เปนผลใหรางกายไมเจรญเตบโตและไมพฒนาการตามวย

ระบบขบถายปสสาวะ เปนการกรองของเสยออกจากรางกาย มความ

สำาคญตอการรกษาสมดลของรางกาย เพราะหากระบบขบถายปสสาวะ

ทำางานผดปกตจะทำาใหเกดการเจบปวย เราจงตองดแลรกษาระบบ

ขบถายปสสาวะอยางถกตอง เพอใหรางกายทำางานอยางมประสทธภาพ

ระบบยอยอ�ห�ร

ระบบขบถ�ยปสส�วะ

ระบบยอยอาหารและระบบขบถาย

ปสสาวะ

๑. นกเรยนยกตวอยางปญหาทเกยวกบระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ และตรวจสอบ ดงน ๑) พฤตกรรมการกนวากนครบ ๓ มอหรอไม และกนจบจบในเวลาใด อยางไร ๒) พฤตกรรมดานการขบถายทกวนหรอไม และมแนวทางการแกไขอยางไร จากนนใหผแทนนกเรยนออกมานำาเสนองานหนาชนเรยน

ความรเพมเตม

ตวชวด

ผงสาระการเรยนร

สาระสำาคญ

การอยรวมกนในครอบครว สมาชกของครอบครวควรปฏบตตนตามบทบาทหนาทของตนเอง มความเออเฟอเผอแผกน เคารพซงกนและกน การปฏบตตนดงกลาวจะชวยสงเสรมใหครอบครวเกดความอบอนสามารถด�ารงชวตอยในสงคมไดอยางปลอดภยและมความสข

• อธบายความส�าคญของการมครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย(พ๒.๑ป.๕/๒)

ครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

หนวยการเรยนรท

๒

ครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

การปฏบตตนเปนสมาชกของครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

ความส�าคญของการมครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

ประโยชนของการมครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

ลกษณะของครอบครวทอบอนตามวฒนธรรมไทย

วธการดแลรกษาระบบยอยอาหาร

และระบบขบถายปสสาวะ

คำ�ถ�มพฒน�กระบวนก�รคด

สขศกษาและพลศกษา ป.๕14

๑. การรบประทานอาหารรสเผดจดเปนประจำา จะสงผลเสยตอระบบยอยอาหารอยางไร

๒. เพราะเหตใดจงตองเคยวอาหารใหละเอยดกอนกลน

๓. การรบประทานอาหารไมตรงเวลา สงผลเสยอยางไร

๔. การกลนปสสาวะนาน ๆ สงผลเสยตอสขภาพรางกายอยางไร

๕. การดมนำ�นอยจะสงผลตอการดำาเนนชวตอยางไร

๒. นกเรยนเสนอวธการดแลรกษาระบบยอยอาหารทตนเองปฏบตเปนประจำา และ อธบายผลทเกดขน บนทกลงในแผนภาพความคด ตวอยางแผนภาพความคด

วธการดแลรกษาระบบยอยอาหาร ผลทเกดขน

๓. นกเรยนแบงกลม กลมละ ๔-๕ คน ชวยกนคนควาขอมลสขภาพททนสมย เกยวกบโรคของระบบยอยอาหาร กลมละ ๑ ขอมล สรปและออกมานำาเสนอ หนาชนเรยน๔. นกเรยนแบงกลม ๔ กลม รวมกนศกษาคนควาขอมลโรคหรออาการผดปกตของ ระบบขบถายปสสาวะ แลววเคราะหสาเหตและการปองกน จากนนออกมานำาเสนอ รายงานหนาชนเรยน๕. นกเรยนเสนอวธการดแลรกษาระบบขบถายปสสาวะใหทำางานตามปกต โดยให ผแทนนกเรยนออกมาสรปขอมลเปนแผนภาพความคด