บทท 1ความรพนฐานเกยวกบสขภาพ

ความหมายและความสำาคญของการมสขภาพด

คำ�ว�สขภ�พต�มธรรมนญแหงองคก�รอน�มยโลก ไดบญญตคำ�จำ�กดคว�มของคำ�ว�สขภ�พไว เมอ ป พ.ศ. 2463 (ค.ศ. 1920) ดงน

สขภ�พ หม�ยถง สขภ�วะทสมบรณทงท�งด�นร�งก�ย จตใจ และสงคมประกอบกน ไมใชแตเพยงก�รปร�ศจ�กโรคภยไขเจบ หรอ คว�มพก�รเท�นน ซงตรงกบภ�ษ�องกฤษทว�

Health is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity

และในพจน�นกรมฉบบร�ชบณฑตยสถ�น พ.ศ. 2525 ไดใหคว�มหม�ยของ คำ�ว�สขภ�พ หม�ยถง คว�มปร�ศจ�กโรค คว�มสบ�ย คว�มสำ�ร�ญ จะเหนไดว�ในอดตทผ�นม�ไดใหคว�มสำ�คญกบคว�มสมบรณท�งด�นร�งก�ย จตใจ และสงคมเท�นน ตอม� ทประชมสมชช�องคก�รอน�มยโลก เมอเดอนพฤษภ�คม 2541 (ค.ศ.1998) ไดมก�รเอ�คำ�ว�จตวญญ�ณ (Spiritual) เข�ไปรวมในคว�มหม�ยของคำ�ว�สขภ�พอกดวย และในตอม�ในทศนะของศ�สตร�จ�รย น�ยแพทยประเวศ วะส เหนว�น�จะเพมเตม สขภ�วะท�งปญญ� (Intellectual well-being) จงจะทำ�ใหคว�มหม�ยของคำ�ว�สขภ�พ มคว�มหม�ยทสมบรณม�กยงขน

สขภ�พเปนองคประกอบทสำ�คญของก�รดำ�รงชวต ทกคนจะตองดแลสขภ�พของตนเองเปนอย�งด เพอใหตนเองเปนผทมสขภ�พดในทก ๆ ด�น จะทำ�ใหส�ม�รถดำ�รงชวตอยในสงคมไดอย�งปกตสขต�มศกยภ�พทตนมอย สขภ�พเปนเรองทมคว�มเกยวของ

กบตวบคคล สงคม และสงแวดลอม ห�กปจจยดงกล�วข�ดคว�มสมดลกจะกอใหเกดเปนปญห�สขภ�พได

ก�รจะมภ�วะสขภ�พทพงปร�รถน�นน บคคลจะตองมแนวคดเกยวกบสขภ�พ ทถกตอง และเปนระบบ ก�รทจะมสขภ�พทดไดนน จะตองมสขภ�วะท�งร�งก�ย (Physical health) สขภ�วะท�งสงคม (Social health) สขภ�วะท�งจตใจ (Mental health) สขภ�วะท�งอ�รมณ (Emotional health) สขภ�วะท�งสงแวดลอม (Environmental health) และสขภ�วะท�งจตวญญ�ณ (Spiritual health) ทมคว�มสมพนธเกยวของกน โดยทบคคลทจะมสขภ�พดไดนน จะตองมปจจยท�งสขภ�วะเหล�นด ปจจยสำ�คญทจะสงผลตอสขภ�พ ซงเปนปจจยทรวมกนกำ�หนดสภ�วะสขภ�พของแตละบคคลและ มอทธพลสำ�คญคอ พฤตกรรมสขภ�พ (Health behavior) สภ�พแวดลอมท�งก�ยภ�พ (Physical environment) พนธกรรม (Heredity) และก�รบรก�รสขภ�พ (Health care service) ก�รทบคคลจะมสขภ�พดไดนน มไดขนอยกบองคประกอบใด หรอปจจยใดปจจยหนงเพยงอย�งเดยว แตเปนผลรวมจ�กปจจยหล�ย ๆ ด�นเหล�นรวมกน

สขภาวะทางรางกาย หม�ยถง คณลกษณะของร�งก�ยทเกยวของกบขน�ด รปร�ง ของร�งก�ย หน�ทในก�รทำ�ง�นของอวยวะต�ง ๆ ของร�งก�ยททำ�ง�นสมพนธกน ก�รทบคคลมสขภ�วะท�งร�งก�ยด คอ ก�รทระบบก�รทำ�ง�นต�ง ๆ ของร�งก�ยส�ม�รถทำ�ง�นสมพนธกนไดเปนอย�งด มพฒน�ก�รทเหม�ะสม ต�มเพศ วย มสมรรถภ�พท�งก�ยทด ส�ม�รถประกอบกจกรรมต�ง ๆ ในชวตประจำ�วนไดอย�งปกต

สขภาวะทางจตใจ หม�ยถง คว�มส�ม�รถในก�รเรยนร และพฒน�ก�รจ�กประสบก�รณและคว�มส�ม�รถท�งปญญ�ทมอย

ในตวตนของแตละบคคล ซงมผลตอก�รตอบสนองท�งคว�มคดของบคคลนน ก�รตอบสนองท�งคว�มคด ซงมคว�มเกยวของกบคว�มเชอ (Beliefs) ทศนคต (Attitudes) และค�นยม (Values) ตอสงต�ง ๆ เชน วถก�รดำ�เนนชวต ครอบครว คว�มสมพนธของสงคม เปนตน บคคลใด ทมสขภ�พท�งจตใจทดจะเปนผทมกจะคดตอสงใดสงหนงในท�งทดหรอในท�งบวกกบสงทเกดขนกบตนเองเสมอ ซง ภ�ษ�องกฤษตรงกบคำ�ว� Positive thinking หม�ยถง ก�รคดท�งบวก หรอก�รคดในท�งทด

สขภาวะทางอารมณ จะมงเนนถงคว�มรสก (Feeling) ของบคคลทมตอสงใด สงหนง ทงนจะขนอยกบประสบก�รณของแตละบคคลเปนสำ�คญ และต�มสถ�นก�รณทเปนอยดวย เชน ก�รมอ�รมณหรอคว�มรสกเกยวกบ คว�มรก (Loving) คว�มชอบ (Caring) คว�มเกลยดชงหรอรงเกลยด (Hating) คว�มรสกเจบปวด (hurt) คว�มรสกหมดหวงหรอคว�มผดหวง (Despairs) คว�มรสกทปลดปลอย (Release) สนก (Joy) คว�มวตกกงวล (Anxiety) คว�มรสกกลว (Fear) คว�มขดของใจ (Frustration) คว�มโกรธอย�งรนแรง (Intense anger)

รช�รด ล�ซ�ร�ส (Richard Lazarus) นกจตวทย� (Psychologist) เชอว�ก�รมคว�มรสก หรออ�รมณ จะมพนฐ�น 4 ประก�รดงน

1. อ�รมณเปนผลอนเนองม�จ�กก�รมอนตร�ย (Harm) คว�มสญเสย (Loss) หรอ ถกคกค�ม (Threats)

2. อ�รมณเปนอนผลเนองม�จ�ก ก�รไดรบประโยชนหรอสงทด (Benefits)

3. อ�รมณแบบกำ�กง เชน คว�มหวง (Hope) คว�มเหนอกเหนใจหรอคว�มสงส�ร (Compassion)

4. อ�รมณทเกดอย�งสมบรณ เชน คว�มโศกเศร�หรอคว�มสลดใจ (Grief) คว�มทอแทหรอคว�มเสยใจ (Disappointment) คว�มลำ�บ�กใจ (Bewilderment) และคว�มอย�กรอย�กเหน (Curiosity)

สขภาวะทางสงคม หม�ยถง คว�มส�ม�รถของแตละบคคลทมคว�มเกยวของปฏสมพนธกบสงต�ง ๆ และส�ม�รถปรบตวกบสถ�นก�รณท�งสงคมและพฤตกรรมประจำ�วนทเกดขนได ก�รทบคคลจะมสขภ�วะท�งสงคมทดนนจะมคว�มเกยวของกบก�รไดรบก�รสนบสนนท�งสงคม (Social supports) ในทนโดยเฉพ�ะก�รไดรบสนบสนนจ�กครอบครวเปนพนฐ�นทสำ�คญ นอกจ�กนยงเกยวของกบขอผกมดท�งสงคม (Social bonds) ซงจะม�จ�กองคประกอบหลก 6 ประก�ร คอ คว�มคนเคยหรอคว�มสนทสนม (Intimacy) ก�รปรบตวกบสภ�พแวดลอม (Integration) มก�รใหหรอก�รรบอย�งเหม�ะสม (Giving or receiving nurturance) มก�รใหคว�มชวยเหลอและแนะนำ� (Assistance and Guidance) มก�รใหคำ�ปรกษ� (Advice) มคว�มมนใจทดกบ สงทมคณค�สงใดสงหนง (Reassurance of one’s worth)

สขภาวะทางจตวญญาณ หม�ยถง สภ�วะของบคคลทส�ม�รถรจกตวตนของตนเอง ไมมคว�มเหนแกตว มคว�มรสก คว�มเข�ใจ ในก�รดำ�รงอยหรอมคว�มเข�ใจคว�มรสกเป�หม�ยในชวตทแทจรงม�กกว�คว�มรสกคว�มเข�ใจสวนบคคล เชน ก�รใหของหรอชวยเหลอผอน ก�รเสยสละ แลวเกดคว�มสข ก�รรจกบ�ปบญคณโทษ สงเหล�นเปนมตท�งน�มธรรมทเรยกว�จตวญญ�ณ ซงถอว�เปนจดมงหม�ยสงสดของก�รพฒน�มนษย

และทศนะของศ�สตร�จ�รย น�ยแพทยประเวศ วะส ไดใหนย�มของคำ�ว�สขภ�พ คอ ดลยภ�พ ก�รทท�นกล�วเชนนก

หม�ยคว�มถงมนษยเร�จะตองมสขภ�วะท�งด�นต�ง ๆ ทมคว�มเชอมโยงสมพนธกนอย�งบรณ�ก�ร และเหม�ะสม ต�มศกยภ�พของแตละบคคลเมอมนษยมคว�มสมดล กจะมสภ�พทปกต ก�รลกษณะดลยภ�พนน จะตองมคว�มสมดลของสขภ�วะของแตละบคคลซงเกยวของกบพฤตกรรมสขภ�พ สภ�พสงคมและสงแวดลอมทมดลยภ�พ ซงจะสงผลใหบคคลส�ม�รถดำ�รงชวต มวถชวตทด มคว�มสขและทำ�ใหสงคม ชมชน มคว�มเปนปกตสข

แนวคดเกยวกบการสงเสรมสขภาพแนวคดดงเดมในอดตก�รสงเสรมสขภ�พจะเนนทระดบ

บคคล แตในปจจบนน ก�รสงเสรมสขภ�พจะตองใหคว�มสำ�คญในมตระดบสงคมดวย เปนก�รสงเสรมสขภ�พอย�งเปนระบบและตองสอดคลองกบโครงสร�งท�งสงคม และแบบแผนดำ�เนนชวตของบคคลในแตละชวงวย นบตงแตกอนเกดจนกระทงถงต�ย ซงโครงสร�งสงคมและแบบแผนก�รดำ�เนนชวตจะมก�รเปลยนแปลงไมหยดนงซงเรยกว�เปนพลวต อ�จจะกล�วไดว�ก�รสงเสรมสขภ�พในระดบบคคล ถอว�เปนก�รสงเสรมในระดบจลภ�ค และก�รสงเสรมสขภ�พในระดบสงคมถอว�เปนก�รสงเสรมในระดบมหภ�ค

ความหมายของการสงเสรมสขภาพก�รสงเสรมสขภ�พ (Health Promotion) ต�มนย�มคำ�

จำ�กดคว�มทไดจ�กก�รประชมระหว�งประเทศ เรองก�รสงเสรมสขภ�พ ซงจดโดยองคก�รอน�มยโลก ณ กรงออตต�ว� ประเทศแคน�ด� เมอป พ.ศ. 2529 (ค.ศ. 1986) ไดเกดขอเสนอแนะเพอก�รดำ�เนนก�รด�นก�รสงเสรมสขภ�พทเรยกว� Ottawa Charter ไดสรปว� ก�รสงเสรมสขภ�พเปนกระบวนก�รของก�ร

ทำ�ใหประช�ชนส�ม�รถเพมพลงอำ�น�จในก�รควบคมและปรบปรงภ�วะสขภ�พของตนเองไดอย�งแทจรง

ต�มแนวคดของ กรน และ ครเตอร (Green and Kreuter 1991:4 อ�งถงใน วสนต ศลปะสวรรณ และ พมพพรรณ ศลปะสวรรณ 2541 : 2) ไดระบว�ก�รสงเสรมสขภ�พหม�ยถง ผลรวมของก�รสนบสนนท�งด�นก�รศกษ�รวมกบก�รสนบสนนด�นสงแวดลอมเพอใหเกดผลตอก�รปฏบตในสภ�วก�รณก�รดำ�เนนชวตประจำ�วน ซงจะนำ�ไปสภ�วะสขภ�พทสมบรณ ก�รกระทำ�หรอก�รปฏบตเหล�นนอ�จเปนในระดบบคคล ชมชน หรอกลมบคคลกต�ม ก�รปฏบตหรอก�รกระทำ�เหล�นนยอมสงผลตอภ�วะสขภ�พของบคคลและชมชนโดยรวม

และแคปแลน, แซลลส และ แพทเทอรสน (Kaplan; Sallis and Patterson, 1993 : 81 อ�งถงใน วสนต ศลปะสวรรณ และ พมพพรรณ ศลปะสวรรณ 2541 : 3) ไดใหคว�มหม�ยของก�รสงเสรมสขภ�พ คอ คว�มพย�ย�มเพอใหแนใจว�“ประช�กรทมสขภ�พดตองมก�รปองกนโรคและไดรบก�รสงเสรมก�รมสขภ�พดในแบบแผนของก�รดำ�เนนชวต” สำ�หรบ เมอรเรย และ เซนเนอร (Murray and Zentner, 1992 : 659 อ�งถงใน วสนต ศลปะสวรรณ และ พมพพรรณ ศลปะสวรรณ 2541 : 3) ใหคว�มหม�ยของก�รสงเสรมสขภ�พว�เปน กลมกจกรรมซงชวย“ยกระดบของสขภ�พและคว�มเปนอยใหดขนรวมถงก�รทแตละบคคล ครอบครว ชมชน สงแวดลอม และสงคม ไดประจกษในศกยภ�พสงสดด�นสขภ�พ ก�รสงเสรมสขภ�พมลกษณะธรรมช�ตเปนแบบพหมต บคคลต�ง ๆ ครอบครว หรอชมชน จะพ�ตนเองไปสภ�วะก�รมค�นยมในท�งบวกกบก�รมภ�วะสขภ�พทด

จะเหนไดว�แนวคดด�นก�รสงเสรมสขภ�พในเชงระบบนเชอว� ลกษณะโครงสร�งท�งสงคม สภ�พก�รดำ�เนนชวต หรอวถชวต

ภ�วะเศรษฐกจ สถ�บน และบรรย�ก�ศท�งก�รเมอง กฎหม�ย วฒนธรรม รวมถงสงแวดลอมท�งด�นก�ยภ�พของชมชน เปนระบบทสนบสนนและยบยง หรอกำ�หนดพฤตกรรมสขภ�พของแตละบคคล ครอบครว และกลมบคคล จ�กก�รใหคำ�จำ�กดคว�มของก�รสงเสรมสขภ�พไดรวมถงองคประกอบ และโครงสร�งของก�รสงเสรมสขภ�พในเชงระบบ เปนก�รผสมผส�นศ�สตรต�ง ๆ ไดแก วทย�ก�รท�งด�นชวก�รแพทย (Biomedical Sciences) วทย�ก�รจดก�ร (Management Sciences) พฤตกรรมศ�สตร (Behavioral Sciences) และก�รศกษ� (Education) ตลอดจนวทย�ก�รจตวทย�สงคม (Psycho-social sciences) เข�ไวดวยกน เพอประยกตใชในก�รดแลและคงไวซงก�รมสขภ�พดของบคคล ครอบครว กลมบคคล และชมชน อนเปนจดหม�ยของก�รสงเสรมสขภ�พ ยงไปกว�นนก�รสงเสรมสขภ�พจะเกดขนไดตองอยภ�ยใตสงคมทมคว�มสงบและผ�สก ประช�ชนไดมทอยอ�ศยครบถวนถกสขลกษณะ มอ�ห�รสะอ�ดถกหลกอน�มยบรโภค มง�นทำ�เพอเปนร�ยไดเลยงดตนเองและครอบครว อยในสภ�พแวดลอมทไมเปนพษภยตอก�ย จต และสงคม ไดรบก�รยอมรบนบถอ รบคว�มยตธรรมและคว�มเท�เทยมกนในโอก�สต�ง ๆ เปนตน

มตการสงเสรมสขภาพ ก�รดำ�เนนก�รก�รสงเสรมสขภ�พ จะตองคำ�นงถงคว�ม

สำ�คญในแตละมต ดงน คอ มตท 1 คอ กลมบคคลคนเป�หม�ยทจะทำ�ก�รสงเสรมสข

ภ�พ จะเนนกลมใดบ�ง ไดแก เดก วยรน ช�ย หญง ผสงอ�ย และผดอยโอก�ส

มตท 2 คอ สถ�นทเป�หม�ยเฉพ�ะททำ�ก�รสงเสรมสขภ�พจะตองคำ�นงถงว�สถ�นททจะสงเสรมสขภ�พ คอ ครอบครว โรงเรยน สถ�นททำ�ง�น ชมชน เมอง องคกรกฬ�และวฒนธรรม

มตท 3 คอ กจกรรมทเนนเพอก�รสงเสรมสขภ�พ โดยเฉพ�ะจะตองเปนกจกรรมทบคคลทเข�รวม หรอไดรบประโยชนและทำ�ใหบคคลเหล�น เปนผมสขภ�พดไดแก ก�รรณรงคเพอก�รเลกสบบหร แอลกอฮอล กจกรรมทปรบเปลยนพฤตกรรมในก�รรบประท�นอ�ห�ร กจกรรมก�รออกกำ�ลงก�ย กจกรรมทสงเสรมใหเกดพฤตกรรมคว�มปลอดภย เชน ก�รรณรงคเม�ไมขบ เปนตน กจกรรมตรวจสอบ คดกรองเบองตนเกยวกบโรคหวใจ คว�มดนเลอดสง เบ�หว�น โรคท�งจต ทนตสขภ�พ สขภ�พท�งเพศ หรอโรคตดตอท�งเพศ

มตท 4 คอ กลยทธในก�รดำ�เนนก�รสงเสรมสขภ�พ 1. ก�รใหคว�มรท�งด�นสขศกษ� และก�รประช�สมพนธ

โดยเนนก�รใหข�วส�รแกบคคล และชมชน2. ก�รตล�ดเชงสงคม (Social Marketing) โดยก�ร

สร�งกระแสสงคม (Advocacy) ซงเปนก�รสร�งคว�มรใหเท�ทน กระตนใหสงคมสำ�นก สม�นฉนท รวมกนรณรงคเพอสขภ�พ เปนก�รสร�งประช�สงคม(Civic Society) เพอสขภ�พ

3. ก�รสร�งเครอข�ย (Coalition Building) หรอก�รสร�งแนวท�งรวมประส�น

4. ก�รพฒน�ชมชน5. ก�รบรก�รด�นสขภ�พเพอก�รปองกน6. ก�รกำ�หนดนโยบ�ยส�ธ�รณะทชดเจน 7. ก�รออกกฎหม�ย กฎระเบยบ ขอบงคบทเกยวของกบ

ก�รสงเสรมสขภ�พ

8. ก�รกำ�หนดนโยบ�ยก�รเงนและก�รคลง

ก�รดำ�เนนง�นเพอสงเสรมสขภ�พจะใหบรรลต�มเป�หม�ยได จำ�เปนตองสร�งม�ตรก�รรองรบ อนเปนปจจยสำ�คญเพอสนบสนนใหมแผนง�นและร�ยละเอยด ดงน(Ottawa Charter, 1986 อ�งใน วสนต ศลปะสวรรณ 2540, 66-68)

1. ก�รสร�งนโยบ�ยส�ธ�รณะเพอสงเสรมสขภ�พ (Build Healthy Public Policy) นโยบ�ยก�รสงเสรมสขภ�พ จะมคว�มเกยวของกบ

กฎหม�ย ม�ตรก�รด�นเศรษฐกจ (งบประม�ณ) ก�รเกบภ�ษอ�กร รวมถงก�รปรบเปลยนหรอปรบปรงองคก�รดวย สงเหล�นเปนกจกรรมทจะตองทำ�รวมกนเพอใหแนใจว�สนค� บรก�รต�ง ๆ บรก�รส�ธ�รณะ และสงแวดลอมสะอ�ดและถกสขลกษณะ นำ�คว�มรนรมย สขสบ�ยและปลอดภย รวมถงก�รสงเสรมสขภ�พสประช�ชนอย�งแทจรง

ก�รกำ�หนดนโยบ�ยส�ธ�รณะเพอสงเสรมสขภ�พ จำ�เปนตองคำ�นงถงอปสรรค ปญห�ทม�ขดขว�งภ�วะสขภ�พสขสมบรณของประช�ชน รวมถงวธก�รขจดปญห� อปสรรคเหล�นน

2. ก�รสร�งสงแวดลอมสนบสนน (Create Supportive Environment) จ�กคว�มสลบซบซอนท�งสงคม ภ�วะสขภ�พของประช�ชน

เปนเป�หม�ยสำ�คญประก�รหนงทไมอ�จแยกออกจ�กเป�หม�ยอน ๆ ในสงคมได แนวคดเกยวกบคว�มสมพนธระหว�งมนษยกบสงแวดลอมจะเปนพนฐ�นอนสำ�คญชวยกำ�หนดแนวท�งในก�รปรบปรงสขภ�พของบคคล ชมชน และสงคม กระบวนก�รพฒน�บคคลและ

สงแวดลอมใหอยรวมกนอย�งเกอกลซงกนและกน คว�มรบผดชอบรวมกนของประช�ชนทวโลก คอ ก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ต

ก�รเปลยนแปลงรปแบบวถก�รดำ�เนนชวตนบตงแต แบบแผนก�รทำ�ง�น ก�รประกอบอ�ชพ ก�รใชเวล�ว�ง เปนตน สงเหล�นจะเปนแหลงเรมตน สงคมทมสขภ�พด“ ” เปน เมองน�“อย” ชมชนทน�อยจะมสวนสร�งเสรมสภ�พก�รดำ�เนนชวต และก�รทำ�ง�นใหมคว�มปลอดภยทงด�นภ�ยภ�พ เคมชวภ�พ รวมถงจตสงคม

ก�รประเมนผลกระทบของสงแวดลอมทมตอสขภ�พเปนสงจำ�เปนอย�งยง ทงนเนองจ�กสงแวดลอมกำ�ลงเปลยนแปลงอย�งรวดเรว จ�กเทคโนโลยในก�รทำ�ง�น ก�รดำ�รงชวตทตองก�รคว�มสะดวก สบ�ย เรงรบแขงขนในเมองใหญ วถชวตททำ�ล�ยสขภ�พของประช�ชนและสงแวดลอมทเข�อยอ�ศย จำ�เปนตองมแผนโครงก�รรองรบก�รเปลยนแปลง ใหเปนไปในเชงสร�งสรรคตอสขภ�พและคณภ�พชวตของเข�เอง

3. ก�รเพมคว�มส�ม�รถของชมชน (Strengthen Community Action)กจกรรมก�รสงเสรมสขภ�พ ควรจะมสวนทำ�ใหชมชนไดเกด

ก�รปฏบตรวมกนอย�งมประสทธภ�พ นบตงแตก�รประเมนสถ�นก�รณปญห�ของชมชนเอง ก�รจดลำ�ดบคว�มสำ�คญของปญห� ก�รตดสนใจว�งแผนกลยทธในก�รแกปญห� และดำ�เนนก�รต�มแผน หวใจสำ�คญของกระบวนก�รน ไดแก ก�รสร�งพลงอำ�น�จ (Empowerment) ใหกบชมชน ทำ�ใหสม�ชกในชมชนส�ม�รถดำ�เนนก�รแกไข ควบคมก�รปฏบตเพอแกปญห� และดำ�เนนสเป�ประสงคของชมชนเอง โดยใชทรพย�กรบคคลและวตถสงของต�ง ๆ ในชมชนของตนเองอย�งมประสทธภ�พ ส�ม�รถพงพ�

ตนเองไดอย�งแทจรง มกลไกก�รสนบสนนท�งสงคม อกทงส�ม�รถจดระบบคลองตวในก�รดำ�เนนง�นควบคไปกบก�รระดมพลงใหประช�ชนไดเข�ม�มสวนรวมไดม�กและตอเนอง สงเหล�นจะประสบคว�มสำ�เรจไดนน ระบบขอมลข�วส�ร“ ” ทชวยสร�งโอก�สในก�รเรยนรแกประช�ชนในชมชนตองเปนไปอย�งถกตอง รวดเรว ทนก�ล และจงใจใหเปนค�นยมของภ�วะคว�มทนสมยของประช�ชน ตลอดจนก�รมงบประม�ณสนบสนนอย�งพอเพยง

4. ก�รพฒน�ทกษะสวนบคคล (Develop Personal Skills)ระบบขอมลข�วส�ร และก�รประช�สมพนธ อนเปนสวนหนง

ของก�รจดก�รศกษ�เพอสขภ�พ (ง�นสขศกษ�) และก�รสร�งทกษะในก�รดำ�รงชวต (Life skills) กจกรรมดงกล�วอ�จทำ�ในระดบครอบครว โรงเรยน โรงง�น โรงพย�บ�ล สถ�นประกอบก�ร ชมชนทวไป เพอชวยประช�ชนทกกลมไดมท�งเลอกหล�ย ๆ ท�งในก�รดแลสขภ�พของตนเองได ควบคไปกบก�รปลกฝงคว�มรบผดชอบในก�รดแลและควบคมสงแวดลอมใหเกดผลตอสขภ�พของบคคล

5. ก�รปรบปรงบรก�รสขภ�พ (Reorient Health Service) ก�รสงเสรมสขภ�พเปนบรก�รขนพนฐ�นทบคล�กรท�ง

สขภ�พจำ�เปนตองประส�นง�นรวมกนจดระบบบรก�รสขภ�พทมอยใหตอบสนองคว�มตองก�รและปญห�ของประช�ชนกลมเป�หม�ยเพมม�กยงขน บทบ�ทของแพทย พย�บ�ล นกสขศกษ� นกโภชน�ก�ร และอน ๆ ในทมง�นสขภ�พ ควรมงไปสก�รสงเสรมและปองกนท�งสขภ�พในเชงรก นอกเหนอไปจ�กก�รใหบรก�รรกษ�พย�บ�ลในคลนค อกทงบรก�รท�งสขภ�พทมอย ควรจดใหเหม�ะสมสอดคลองกบวฒนธรรมของกลมประช�กรม�กยงขน ก�รสอส�ร

ท�งสขภ�พควรจะเพมชองท�งก�รสอส�ร และกลมเป�หม�ย โดยเฉพ�ะในกลมผดอยโอก�ส ผไมส�ม�รถเข�ถงแหลงบรก�รต�ง ๆ ทมอยในสงคมควรจดบรก�รแบบเคลอนทเข�ไปใหถงเข�เหล�นน เชน กลมผพก�ร หรอผสงอ�ย ซงถกทอดทง เปนตน ควบคไปกบก�รวจยในระบบส�ธ�รณสข เพอชวยปรบปรงก�รบรห�รจดก�รและก�รบรก�รท�งสขภ�พใหเปนไปอย�งทวถงและเท�เทยมกน

เปนทยอมรบกนแลวว�สขภ�พเปนสงสำ�คญ ถ�ห�กบคคล กลมคน หรอชมชนใดมสขภ�พดยอมนำ�ไปสก�รดำ�รงชวตทดมคว�มสข ดงนนในก�รพฒน�สขภ�พจะตองเนนก�รพฒน�แบบองครวม คอ จะตองพฒน�สขภ�วะของร�งก�ย จตใจ อ�รมณ สงคม และจตวญญ�ณ ซงส�ม�รถกระทำ�ไดทงในระดบก�รสงเสรมสขภ�พ และก�รปองกนโรค ก�รตรวจวนจฉย ก�รบำ�บดรกษ� และก�รฟ นฟสขภ�พ ก�รพฒน�สขภ�พจะตองใหคว�มสำ�คญกบก�รพฒน�องคประกอบในทก ๆ ด�นอย�งสอดคลองกน โดยเฉพ�ะองคประกอบด�นบคคล ไดแก พฤตกรรมทมผลกระทบตอสขภ�พ เชน พฤตกรรมท�งเพศ พฤตกรรมก�รออกกำ�ลงก�ย พฤตกรรมก�รบรโภค เปนตน องคประกอบท�งด�นสงแวดลอม ไดแก ก�รเจรญเตบโตท�งเศรษฐกจ ก�รศกษ� วฒนธรรม และเทคโนโลย ตลอดจนก�รเปลยนแปลงของสงแวดลอมท�งก�ยภ�พ เชน มลภ�วะต�ง ๆ ทเกดขนอกองคประกอบหนง คอ องคประกอบด�นส�ธ�รณสข ไดแก ก�รกระจ�ยโครงสร�งพนฐ�นของระบบบรก�รส�ธ�รณสข ก�รใหคว�มสนใจในประเดนของคณภ�พ และประสทธภ�พ ในก�รบรก�ร ก�รมสวนรวมของชมชน และประช�ชนในก�รพฒน�สขภ�พ จ�กแนวท�งก�รพฒน�สขภ�พองครวมน ท�งกระทรวงส�ธ�รณสข ซงเปน หนวยง�นของรฐทมหน�ทในก�รดแลเกยวกบสขภ�พโดยตรง จงไดกำ�หนดนโยบ�ยกระทรวงส�ธ�รณสขปงบประม�ณ 2548 ดงน

วสยทศน

"เปนองคกรหลกในก�รพฒน�ระบบสขภ�พทยงยน มคณภ�พและเสมอภ�ค โดยก�รมสวนรวมของประช�ชน ชมชน และสงคมอย�งมจตสำ�นกด�นสขภ�พ เพอนำ�ไปสก�รเปน เมองไทย“แขงแรง” และพรอมทจะเปนผนำ�ก�รแขงขนด�นสขภ�พในระดบส�กล"

นโยบายเรงรดการดำาเนนงานทสำาคญในปงบประมาณ 2548

1. พฒน�ระบบบรก�รเพอรองรบก�รสร�งหลกประกนสขภ�พถวนหน�

2. สร�งสขภ�พ / Healthy Thailand เมองไทยแขงแรง

3. เรงรดก�รแกไขปญห�กำ�ลงคน4. ก�รแกไขปญห�เพอเอ�ชนะย�เสพตด5. สนบสนนก�รพฒน�อตส�หกรรมย� / ผลตภณฑ

สขภ�พ / วคซน6. สนบสนนธรกจสขภ�พทงภ�ยในประเทศและต�งประเทศ7. เรงรดใหมระบบบรก�ร ก�รแพทยฉกเฉนใหครอบคลม

ทกจงหวด8. สนบสนนใหองคกรภ�คเครอข�ยด�นสขภ�พทงภ�ครฐ

ภ�คเอกชน องคทองถน อ�ส�สมคร และประช�ชนมบทบ�ทสำ�คญในก�รพฒน�สขภ�พทกระดบ

9. ก�รบรห�รง�นทยดหลกธรรม�ภบ�ล

ยทธศาสตร สรางคนไทยแขงแกรง เมองไทยแขงแรง (Healthy Thailand)แผนยทธศาสตรระดบกระทรวงสาธารณสข

เหนควรใ ช เ ป � ห ม � ย และกลยทธ รวมพลงสร�ง“สขภ�พ เพ อคนไทยแขงแรง เมองไทยแขงแรง” ทเกยวของกบด �นสขภ�พ เพ อจดท ำ�ค ำ�รบรองก�รปฏ บต ร�ชก�รฯ ในป พ.ศ.2548 โดยมประเดนยทธศ�สตรเป�ประสงคและตวชวดร�ยละเอยดมดงน

ยทธศาสตรท 1 คนไทยแขงแรง

เปาประสงคท 1 ปญห�สขภ�พทสำ�คญของประช�ชนลดลง

ต ว ช ว ด ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ตวชวดท 1 ประช�ชนในแตละกลมอ�ยมพฤตกรรมในก�รดแลสขภ�พไดถกตองเพมขนจ�กป 2547 รอยละ 5 ในเรองคนไทยออกกำ�ลงก�ยเพมขน คนไทยบรโภคอ�ห�รทปลอดภย คนไทยลดก�รบรโภคเคร องดมแอลกอฮอลและย�สบ คนไทยมอตร�ก�รบ�ดเจบดวยอบตเหตนอยลงและคนไทยมอตร�ฆ�ตวต�ยลดลง ตวชวดท 2 พนทรอยละ 60 มอตร�ก�รปวยและต�ยดวยโรคทเปนปญห�ทสำ�คญ 10 อนดบแรกของแตละพนท ลดลง ใ น โ ร ค เ อ ด ส โ ร ค ห ว ใ จ ค ว � ม ด น โ ล ห ต ส ง เ บ � ห ว � น แ ล ะ ไ ข เ ล อ ด อ อ ก ตวชวดท 3 ประช�ชนรอยละ 80 ไดรบบรก�รแบบองครวมทงด�นก�รสงเสรมสขภ�พ ก�รควบคมปองกนโรค รกษ�พย�บ�ล และฟ นฟสมรรถภ�พ อย�งมคณภ�พม�ตรฐ�น โดยคนไทย ทกคนมหลกประกนก�รเข�ถงบรก�รสขภ�พทไดม�ตรฐ�น

เปาประสงคท 2 ประช�ชน ผเสพ และผตดย� ไดรบก�รบำ�บด รกษ� ฟ นฟ และพฒน�ใหส�ม�รถปองกนและแกไขปญห�ย�เสพตดไดอ ย � ง ม ป ร ะ ส ท ธ ภ � พ แ ล ะ ย ง ย น

ตวชวดประกอบดวย

1. จำ�นวนผปวยย�เสพตดทไดรบก�รบำ�บดรกษ�ต�มเกณฑทกำ�หนดเพมขนจ�กป 2547 รอยละ 25 2. จำ�นวนผปวยย�เสพตดทไดรบก�รบำ�บดรกษ�แลวไมกลบไปเสพซำ�เพมขนจ�กป 2547 รอยละ 18.75 3. ประช�ชนมคว�มรในก�รปองกนและแกไขปญห�ย�เสพตดไดถกตองเพมขนจ�กป 2547 รอยละ 10

ยทธศ�สตรของกระทรวงส�ธ�รณสข ประกอบดวย: เสรมสร�งพฤตกรรมสขภ�พ / เสรมสร�งประสทธภ�พในก�รดแลสขภ�พและจดก�รสงแวดลอม / พฒน�ระบบบรก�ร /พฒน�องคคว�มร พฒน�ระบบ กลไกในก�รจดก�ร และเรงรดก�รบำ�บด รกษ� ฟ นฟ พฒน�ผเสพและ ผตดย�เสพตด และเสรมสร�งระบบเฝ�ระวง ควบคม ปองกนโดยก�รมสวนรวมของประช�ชน ชมชน สงคมเพอก�รแกไขปญห�ย�เสพตดไดอย�งยงยน

ยทธศาสตรท 2 เมองไทยเขมแขง

เป�ประสงค : ผลตภณฑและก�รบรก�รสขภ�พมคณภ�พและม�ตรฐ�นเพยงพอและแขงขนไดในระดบส�กล ตวชวดประกอบดวย ผลตภณฑและบรก�รสขภ�พส�ม�รถเสรมร�ยไดใหกบประเทศเพมขนจ�กป 2547 รอยละ 25 ยทธศ�สตรของกระทรวงส�ธ�รณสข ประกอบดวย : เสรมสร�งนวตกรรม และกลไกในก�รสนบสนนก�รพฒน�ผลตภณฑและบรก�รสขภ�พ ทเนนก�รใชภมปญญ�ไทยใหมคณภ�พม�ตรฐ�นปลอดภยตอสขภ�พและแขงขนไดในระดบส�กล

ตารางท 1 แสดงมต / เปาหมาย / ตวชวด การดำาเนนงาน Healthy Thailand

มต เปาหมาย ตวชวด รอยละ

1. ท�งก�ย1.ออกกำ�ลงก�ยในทกหมบ�น ตำ�บล ชมชน หนวยง�น และสถ�นประกอบก�ร

1. ประช�กรอ�ย 6 ปขนไปออกกำ�ลงก�ยอย�งนอยสปด�หละ 3 วนๆ ละ   30 น�ท

60

2.อ�ห�รสะอ�ด ปลอดภยมคณค�

1. ตล�ดสดประเภท 1 ผ�นเกณฑตล�ดสด น�ซอขนพนฐ�น

100

2. ร�นอ�ห�รและแผงลอยจำ�หน�ยอ�ห�รไดต�มม�ตรฐ�นของทองถน

100

3. อ�ห�รปลอดภยจ�กส�รปนเป อน 6

95

4. สถ�นทผลตอ�ห�ร 54 ประเภท ผ�นเกณฑ GMP

100

3. ลดอตร�ปวย ต�ยโรคอนดบตน ๆ

1. อตร�ก�รปวยไขเลอดออก ตอ แสนประช�กร

<50

2. ประช�กร อ�ย 40 ปขนไป ไดรบบรก�ร คดกรองคว�มดนโลหตและเบ�หว�นต�มม�ตรฐ�น

60

3. สตร อ�ยม�กกว� 35 ป มคว�มรเพอก�รสร�งพฤตกรรม เรองก�รตรวจเต�นม ดวยตนเอง

80

4. หญงตงครรภไดรบก�รตรวจครรภกอน และหลงคลอด ต�มเกณฑ

90

4. ลดก�รบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและย�สบ

1.ร�นจำ�หน�ยอ�ห�รและเครองดมทมระบบปรบอ�ก�ศจดเปนเขตปลอดบหรถกตองต�มกฎหม�ย

80

ต�ร�งท 1 (ตอ)

มต เปาหมาย ตวชวด รอยละ

5. ลดอตร�ก�ร 1. มอตร�ก�รบ�ดเจบและต�ย <50

บ�ดเจบ ต�ยดวยอบตเหต

ดวยอบตเหตลดลง ตอแสนประช�กร

6. เข�ถงบรก�รสขภ�พทไดม�ตรฐ�น

1.คนพก�รทไดรบบรก�รด�นสวสดก�รสงคมสำ�หรบคนพก�รในด�นต�งๆ

80

2. ท�งจตใจ

1. มครอบครวอบอน

1. ครอบครวส�ม�รถดแลเดก ผพก�รหรอผสงอ�ยไดอย�งเหม�ะสม

80

2. วยรนเปนสม�ชก To be No. 1 > และมกจกรรมตอเนอง

50

3. ผสงอ�ยเปนสม�ชกชมรมผสงอ�ยและมกจกรรมทกเดอน

50

2. ลดอตร�ก�รฆ�ตวต�ย ดวยโรคจต

1. อตร�ก�รฆ�ตวต�ย ลดลงตอแสนประช�กร

<7.7

3. เดกไทยม IQ / EQ ไดม�ตรฐ�นส�กล

1. ศนยเดกเลกไดม�ตรฐ�นอย�งนอย 1 แหง / ตำ�บล

100

3. ท�งสงคมและ

1. มคว�มปลอดภยในชวต

1.ผมอทธพลต�มบญชร�ยชอของกระทรวงมห�ดไทยทส�ม�รถจบกม

80

เศรษฐกจพอเพยง

ดำ�เนนคดและกดดนใหเลกพฤตกรรมได **

2. ไดรบก�รศกษ�ไมนอยกว� 12 ป หรอตลอดชวต

1.โรงเรยนทกสงกดผ�นเกณฑม�ตรฐ�นโรงเรยนสงเสรมสขภ�พ

100

2. เดกไดรบก�รศกษ�ขนพนฐ�น **

100

3. มร�ยไดเพยงพอตอก�รดำ�รงชพ

1. ครวเรอนย�กจนทมร�ยไดตำ�กว�เกณฑ จปฐ. (20,000 ป) ลดลง **

80

2. กลมเศรษฐกจชมชนทไดรบก�รพฒน�เปนวส�หกจชมชน **

80

4. มสภ�พแวดลอม และทอยอ�ศยเออตอสขภ�พ

- -

ต�ร�งท 1 (ตอ)

มต เปาหมาย ตวชวด รอยละ

4. ปญญ� / จตวญญ�ณ

1. ลด ละเลกอบ�ยมข และสงเสพตด2. มคว�มส�มคค เอออ�ทรเกอกลกน3. มสต แกปญห�ดวยเหตผลและสนตวธ4. ยดมนในหลกศ�สน�ธรรม และวฒนธรรม

1. สดสวนผตดย�เสพตดลดลง (ตอพนประช�กร) 4

เอกสารและแหลงอางอง

บญเตม แสงดษฐ. คมอสรางสขภาพ และวนส ำาคญในการรณรงคสงเสรมสขภาพ

พมพครงท 2 กรงเทพมห�นคร: สำ�นกพมพพลสย�มปรนตง ประเทศไทย จำ�กด, 2546.ประเวศ วส. ทฤษฎใหมทางการแพทย. กรงเทพมห�นคร : สำ�นกพมพหมอช�วบ�น, 2547.วสนต ศลปะสวรรณ และพมพพรรณ ศลปะสวรรณ. การวางแผนและประเมนผลโครงการสงเสรม

สขภาพทฤษฎและการปฏบต. คณะส�ธ�รณะสขศ�สตร มห�วทย�ลยมหดล, 2541สถ�บนวจยระบบส�ธ�รณะสข. นยามศพทสงเสรมสขภาพฉบบปรบปรง พ.ศ.2541. พมพครงท 2

กรงเทพมห�นคร: บรษทดไซร จำ�กด, 2541.สช�ต โสมประยร และคณะ. สขภาพเพอชวต. โครงก�รวช�ก�รบรณ�ก�รหมวดศกษ�ทวไป

มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร . กรงเทพมห�นคร: สำ�นกพมพมห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร,

2541.Donatelle< Rebecca. J. Access to Helth. 4 th ed. Boston : Allyn and bacon, 1996http//province.moph.go.th