› uploads › users › 28-khanbank... · Хаан Банк ХХКсанхүү, мөнгөний...

Хаан Банк ХХК

Санхүүгийн Tайлагналын Олон Улсын Стандартын дагуу Бэлтгэгдсэн Санхүүгийн Тайлангууд болон Хараат Бус Аудиторын Тайлан 2015 оны 12 дугаар сарын 31

АГУУЛГА Хараат бус аудиторын тайлан Санхүүгийн тайлангууд Санхүүгийн Байдлын Тайлан ...................................................................................................................... 1 Дэлгэрэнгүй Орлогын Тайлан ..................................................................................................................... 2 Өмчийн Өөрчлөлтийн Тайлан .................................................................................................................... 3 Мөнгөн Гүйлгээний Тайлан ......................................................................................................................... 4 Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд 1 Танилцуулга ....................................................................................................................................... 6 2 Банкны үйл ажиллагааны орчин ...................................................................................................... 6 3 Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогууд ................................................................................. 7 4 НББ-ийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглагдсан шийдвэрлэх тооцоолол ба

үнэлэлтүүд ....................................................................................................................................... 17 5 Шинэ буюу өөрчлөгдсөн стандарт, тайлбаруудын хэрэгжилт ..................................................... 20 6 Нягтлан бодох бүртгэлийн шинээр батлагдсан мэдэгдлүүд ....................................................... 21 7 Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө ............................................................................................... 24 8 Монгол банкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц .................................................................. 25 9 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө ........................................................................................ 26 10 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа .................................................................................. 26 11 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт ................................................................................................ 32 12 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт ...................................................................................................... 32 13 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас ................................................ 33 14 Бусад компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт ................................................................................ 33 15 Биет бус хөрөнгө ............................................................................................................................. 35 16 Үндсэн хөрөнгө ................................................................................................................................ 36 17 Бусад хөрөнгө .................................................................................................................................. 37 18 Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө ....................................................................................... 43 19 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж ............................................................................................. 44 20 Зээлийн бусад эх үүсвэр ................................................................................................................. 45 21 Бусад өр төлбөр .............................................................................................................................. 50 22 Хоёрдогч өглөг ................................................................................................................................. 51 23 Хувьцаат капитал ............................................................................................................................ 52 24 Хүүгийн орлого ба зардал .............................................................................................................. 53 25 Хураамж шимтгэлийн орлого ба зардал ....................................................................................... 54 26 Үйл ажиллагааны бусад орлого ..................................................................................................... 54 27 Удирдлага ба үйл ажиллагааны зардал ........................................................................................ 55 28 Санхүүгийн хэрэглүүрийн цэвэр олз .............................................................................................. 56 29 Орлогын албан татвар .................................................................................................................... 57 30 Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлага .................................................................................................. 59 31 Хөрөнгийн удирдлага ...................................................................................................................... 75 32 Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг ....................................................................................................... 76 33 Санхүүгийн хөрөнгийг шилжүүлэх .................................................................................................. 79 34 Санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнэ ..................................................................................... 79 35 Санхүүгийн хэрэглүүрийн хэмжилтийн ангиллаарх тодруулга .................................................... 85 36 Холбоотой талуудын ажил үйлчилгээ ........................................................................................... 87 37 Тайлант хугацааны дараах үйл явдлууд ....................................................................................... 90

ХААН Банк ХХК Дэлгэрэнгүй орлогын тайлан

Мянган төгрөгөөр Тод-

руулга 2015 2014

Хүүгийн орлого 24 623,555,395 544,095,088

Хүүгийн зардал 24 (342,502,131) (302,672,450)

Хүүгийн цэвэр орлого

281,053,264 241,422,638

Зээлийн үнэ цэнэ бууралтын зардал 10 (52,275,500) (24,009,312)

Зээлийн үнэ цэнэ бууралтын зардлын дараах хүүгийн цэвэр орлого

228,777,764 217,413,326

Хураамж, шимтгэлийн орлого 25 33,445,640 29,551,401 Хураамж, шимтгэлийн зардал 25 (2,966,425) (2,810,317) Гадаад валютын арилжааны олз,цэвэр дүнгээр

14,871,595 12,422,076

Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн олз,цэвэр дүнгээр 28 4,554,852 10,098,749 Валютын ханшийн өөрчлөлтийн ашиг, цэвэр дүнгээр

3,496,463 3,627,482

Бусад хөрөнгийн үнэ цэнэ бууралтын сангийн өсөлт 17 (371,375) (39,456) Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны үнэ цэнийн бууралтын сан

(2,950,046) -

Үйл ажиллагааны бусад орлого 26 14,428,047 1,232,262 Удирдлагын ба үйл ажиллагааны бусад зардал 27 (156,458,168) (142,433,264)

Татварын өмнөх ашиг

136,828,347 129,062,259

Орлогын албан татварын зардал 29 (15,742,133) (21,038,000)

Тайлант жилийн ашиг

121,086,214 108,024,259

Тайлант жилийн нийт дэлгэрэнгүй орлого

121,086,214 108,024,259

ХААН Банк ХХК Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан

Мянган төгрөгөөр

Хувь- цаат

капитал

Нэмэгдэж төлөгдсөн

капитал

Халаасны хувьцаа

Дахин үнэлгээний нэмэгдэл

Бусад нөөц

Хуримт- лагдсан

ашиг

Нийт эзэмшигч- дийн өмч

2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний үлдэгдэл

32,995,030 14,140,923 (28,613,934) 21,211,299 - 295,859,290 335,592,608

Тайлант жилийн ашиг - - - - - 108,024,259 108,024,259

2014 оны нийт дэлгэрэнгүй орлого

- - - - - 108,024,259 108,024,259

Хэрэгжсэн дахин үнэлгээний нөөц

- - - (627,699) - 627,699 -


32,995,030 14,140,923 (28,613,934) 20,583,600 - 404,511,248 443,616,867


32,995,030 14,140,923 (28,613,934) 20,583,600 - 404,511,248 443,616,867

Тайлант жилийн ашиг - - - - - 121,086,214 121,086,214

2015 оны нийт дэлгэрэнгүй орлого

- - - - - 121,086,214 121,086,214

Бусад нөөц рүү шилжүүлсэн (Тодруулга 10)

- - - - 944,530 (944,530) -

Хувьцаат капиталын өсөлт 19,797,018 (14,140,923) - - - (5,656,095) -

Хэрэгжсэн дахин үнэлгээний нөөц

- - - (586,430) - 586,430 -


52,792,048 - (28,613,934) 19,997,170 944,530 519,583,267 564,703,081

ХААН Банк ХХК Мөнгөн гүйлгээний тайлан


руулга 2015 2014

Үндсэн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Татварын өмнөх ашиг

136,828,347 129,062,259

Тохируулгууд:

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралт 10 52,275,500 24,009,312 Элэгдэл, хорогдол 27 17,486,425 16,170,110 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнийн олз 28 (4,554,852) (10,098,749) Гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн цэвэр олз

(3,496,463) (3,627,482)

Ажилтнуудад олгосон, зах зээлийн хүүгээс доогуур хүүтэй, хөнгөлөлттэй зээлээс үүссэн урамшуулал 17 3,149,472 2,570,388 Данснаас хассан үндсэн хөрөнгө

230,950 177,899

Үндсэн хөрөнгө борлуулсны гарз/(олз)

1,946 (11,914) Бусад хөрөнгийн нөөц 17 371,375 39,455 Үнэт цаасны сан 2,950,046 - Бусад нөөц

1,941,991 -

Хүүгийн орлого 24 (623,555,395) (544,095,088) Хүүгийн зардал 24 342,502,131 302,672,450

Үндсэн үйл ажиллагааны хөрөнгө, өр төлбөрийн өөрчлөлтийн өмнөх үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

(73,868,527) (83,131,360)

Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөцийн цэвэр (өсөлт)/бууралт

(40,995,431) 66,933,196

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгийн цэвэр бууралт

26,256,638 44,130

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгааны цэвэр бууралт/(өсөлт)

25,533,423 (509,324,604)

Бусад санхүүгийн хөрөнгийн цэвэр бууралт

477,823 1,432,985

Бусад санхүүгийн бус хөрөнгийн цэвэр өсөлт

(1,873,647) (624,323)

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгийн цэвэр (бууралт)/өсөлт

(559,381,264) 17,707,120

Харилцагчдын харилцах, хадгаламжийн цэвэр өсөлт/(бууралт)

233,491,465 (35,443,020)

Бусад санхүүгийн өр төлбөрийн цэвэр (бууралт)/өсөлт

(2,254,833) 919,167

Бусад санхүүгийн бус өр төлбөрийн цэвэр өсөлт

3,150,321 1,632,799

Татварын өмнөх үндсэн үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ

(389,464,032) (539,853,910)

Төлсөн орлогын албан татвар

(16,833,300) (16,686,530)

Хүлээн авсан хүү

586,846,911 533,765,482 Төлсөн хүү

(322,065,656) (301,917,025)

Үндсэн үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ

(141,516,077) (324,691,983)

ХААН Банк ХХК Мөнгөн гүйлгээний тайлан


руулга 2015 2014

Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Үндсэн хөрөнгийн худалдан авалт

(64,650,469) (29,008,694)

Үндсэн хөрөнгө борлуулсны орлого

201,614 1,054,591

Биет бус хөрөнгийн худалдан авалт

(7,659,130) (5,192,092)

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын худалдан авалт

(308,563,235) (245,514,477)

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт борлуулсны орлого

194,000,000 169,500,000

Урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын худалдан авалт

(264,832,788) (85,628,852)

Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт борлуулсны орлого

38,700,000 5,000,000

Худалдан авсан дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших үнэт цаас (27,581,333) -

Хөрөнгө оруулалтанд зарцуулсан цэвэр мөнгө

(440,385,341) (189,789,524)

Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Зээлийн бусад эх үүсвэр татаж хүлээн авсан

441,329,206 459,007,689

Зээлийн бусад эх үүсвэрийн эргэн төлөлт

(339,138,161) (324,184,283) Хоёрдогч өглөгөөс хүлээн авсан

39,076,200 53,438,400

Хоёрдогч өглөгийн эргэн төлөлт

(38,779,400) -

Санхүүгийн үйл ажиллагаанаас орсон мөнгөн гүйлгээ

102,487,845 188,261,806

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд валютын ханшийн өөрчлөлтийн үзүүлсэн нөлөө

27,452,663 71,906,004

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн цэвэр бууралт

(451,960,910) (254,313,697)

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл

7 1,131,550,460 1,385,864,157

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл

7 679,589,550 1,131,550,460

Бэлэн мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгө шаарддаггүй МИК-ийн хэлцлүүд нь Мөнгөн гүйлгээний тайланд багтаагүй бөгөөд энэ талаар Тодруулга 4 болон 13-аас үзнэ үү

ХААН Банк ХХК Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2015 оны 12 дугаар сарын 31

1 Танилцуулга

ХААН Банк ХХК (“Банк”)-ийн 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр дуусгавар болсон жилийн санхүүгийн тайлангууд нь Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартууд (“СТОУС”)-ын дагуу бэлтгэгдсэн болно.

Банк нь Монгол Улсад бүртгэгдсэн, мөн тус улсад албан ёсны хаягтай юм. Банк нь хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани бөгөөд Монгол Улсын хууль, эрх зүйн дагуу үүсгэн байгуулагдсан. 2015 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банкийг шууд хянадаг, эцсийн шатны толгой компани нь Савада Холдинг ХК (“Толгой” эсвэл “толгой компани”) Япон Улсад бүртгэлтэй, мөн тус улсад албан ёсны хаягтай, Токиогийн Хөрөнгийн Бирж дээр бүртгэлтэй компани болно.

Банкны хувь эзэмшигчдийн талаарх мэдээллийг Тодруулга 23-аас үзнэ үү.

Үндсэн үйл ажиллагаа. Банк нь Монголбанкнаас (“МБ”) олгосон 2 тоот банкны тусгай зөвшөөрлийн дагуу 2006

оны 11 дүгээр сарын 22-ний өдрөөс хойш үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Банк нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр арилжааны болон иргэдийн банкны үйл ажиллагааг эрхлэх болон санхүүгийн үйлчилгээг үзүүлэх үндсэн үйл ажиллагаатай.

Банк нь 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар өөрийн төв банкийг оруулан Монгол Улсад 34 салбартай (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 33 салбартай), Мөн, 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 500 тооцооны төвүүд (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 492 тооцооны төв)-тэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулсан.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар банкны ажилтны тоо 4,748 (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 4,681) байсан.

Албан ёсны хаяг, компанийн байршил. Банкны бүртгэгдсэн албан хаяг нь Монгол Улс, Улаанбаатар хот-

14250, Сөүлийн гудамж 25, шуудангийн хайрцаг-192 байна.

Тайлагналын мөнгөн тэмдэгт. Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг өөрөөр заагаагүй тохиолдолд Монгол төгрөгөөр тайлагнасан болно.

2 Банкны үйл ажиллагааны орчин

Монгол Улсын эдийн засаг нь инфляцийн болон хүүгийн өндөр түвшин зэрэг хөгжиж буй зах зээлийн олон шинж чанарыг агуулж байна. 2010, 2011 онуудад тогтмол өсөлттэй байсан дотоодын эдийн засагт 2012 болон 2013 онд дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн уналт болон БНХАУ-ын эдийн засгийн удаашрал, 2012 онд Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтөөс үүдэн гадны хөрөнгө оруулалт буурсан зэрэгтэй уялдан эдийн засгийн хөгжил саарах хандлага илэрч байна. 2014 оны сүүлийн улирал болон 2015 оноос өргөн хэрэглээний барааны үнэ огцом унаж эхэлсэн нь эдийн засгийн удаашралд томоохон нөлөө үзүүлсэн. Хятадын эдийн засгийн удаашрал мөн адил 2014 болон 2015 онуудад үргэлжилсэн.

2014 оны 7 сард Мүүдис үнэлгээний агентлаг Монгол улсын зэрэглэлийг B1-ээс B2 болгон бууруулсан ба үүний дараа арилжааны банкуудын зэрэглэлийг B1-ээс B2 болон B3 болгон бууруулсан. 2015 оны 11 сарын 3-нд Монгол улсын зээлжих зэрэглэлийг B+-ээс B болгосон ба цаашдын хэтийн төлвийг “тогтвортой”-гоос “сөрөг” болгон үнэлсэн.

2014 оны 7 сарын 18-нд, Банкны зээлжих зэрэглэлийг Мүүдис B2 гэж үнэлсэн ба цаашдын хэтийн төлөвт сөрөг үнэлгээ өгсөн байна.

Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2016 онд баримтлах чиг хандлагад гадаад худалдааны эргэлтийг тэнцвэржүүлэх, инфляцийг бууруулах болон тогтвортой түвшинд хадгалах, эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийн суурийг бэхжүүлэх, дотоодын хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийг дэмжих зорилгоор төлбөрийн тэнцлийн тогтвортой, эерэг орчинг бүрдүүлнэ хэмээн тусгасан.

Монгол Улсын татварын болон бусад хууль тогтоомжууд нь өөр хоорондоо зөрүүтэйгээр тайлбарлагдах, ойр ойрхон өөрчлөгдөх хандлагатай байдаг (Тодруулга 32). Монголын эдийн засгийн байдал нь дэлхийн зах зээл дээр түүхийн эдийн үнийн цаашдын өсөлт болон БНХАУ-ын эрэлт хэрэгцээ, мөн Засгийн Газраас эдийн засаг, санхүү, мөнгөний бодлогын чиглэлээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээнүүдийн үр өгөөж болоод татвар, эрх зүй, улс төрийн өөрчлөлт, 2016 оны 6 сард болох УИХ-ын сонгуулийн үр дүнтэй хамааралтай юм.


7

2 Банкны үйл ажиллагааны орчин (үргэлжлэл)

Дэлхийн эдийн засгийн өнөөгийн тодорхой бус байдал, санхүүгийн зах зээлийн тогтворгүй байдал, дэлхийн зах зээлийн түүхий эдийн үнийн бууралт, ам.доллар болон еврогийн эсрэг төгрөгийн ханшийн сулрал, болон бусад эрсдэлүүд нь Монголын зах зээлд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай юм. Удирдлага нь үнэ цэнийн бууралтын санг тодорхойлохдоо тайлангийн үеийн эцэс дэх эдийн засгийн байдал болон ирээдүйн төлөвийг авч үздэг. Харилцагчдад олгосон зээл болон бусад санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын санг нягтлан бодох бүртгэлийн холбогдох стандартуудын шаардлагын дагуу “учирсан алдагдлын” загварыг ашиглан тодорхойлдог. Уг стандартууд нь өмнөх үед болсон үйл явдлаас үүссэн авлагын үнэ цэнийн бууралтын санг хүлээн зөвшөөрөхийг шаардаж, ирээдүйн үйл явдлаас үүсч болзошгүй үнэ цэнийн бууралт хэдий өндөр магадлалтай байгаа ч хүлээн зөвшөөрөхийг хориглодог. Ирээдүйд болох үйл явдал гэдэгт эдийн засгийн нөхцөл байдалд гарах өөрчлөлт хамаарна. Ирээдүйд эдийн засгийн нөхцөл байдал хэрхэн өөрчлөгдөхөөс үл хамааран ирээдүйн үйл явдлаас үүдэн үнэ цэнийн бууралтын гарз хүлээн зөвшөөрөхгүй. Тиймээс, санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын гарз нь байгуулсан нөөцийн түвшингээс нэлээд өөр байж болох юм.

Удирдлага нь Монголын эдийн засагт нөлөө үзүүлж болох ирээдүйн бүх үйл явдлыг урьдчилан харах боломжгүй бөгөөд улмаар тэдгээр нь Банкны ирээдүйн санхүүгийн байдалд хэрхэн нөлөөлж болохыг таамаглах бололцоогүй билээ. Хэдий тийм боловч удирдлага нь Банкны бизнесийн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд шаардагдах бүхий л арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.

3 Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогууд

Тайлан бэлтгэх үндэслэл. Эдгээр санхүүгийн тайлангууд нь Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартууд (“СТОУС”)-ын дагуу, санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг анх бодит үнэ цэнээр нь хүлээн зөвшөөрөх, мөн борлуулахад бэлэн санхүүгийн хөрөнгийг дахин үнэлэн бүртгэхээс бусад тохиолдолд түүхэн өртгөөр бүртгэх тогтсон зарчмыг баримтлан бэлтгэгдсэн. Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэхэд ашигласан нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогуудыг дор толилуулав. Өөрөөр заагаагүй бол бүх тайлант үе бүрт тус бодлогуудыг тууштай хэрэгжүүлсэн болно (Тодруулга 5-аас үзнэ үү).

Хараат компаниуд. Хэрэв Банк аль нэг компанид (шууд эсвэл шууд бус замаар) мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлдэг

боловч түүний хяналтын эрхийг эзэмшдэггүй, ерөнхийдөө 20-иос 50 хувийн саналын эрхтэй хувь эзэмшдэг тохиолдолд тухайн компани нь хараат компани юм. Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтыг нягтлан бодох бүртгэлийн өмчийн аргаар бүртгэдэг бөгөөд анх өртгөөр хүлээн зөвшөөрдөг. Хараат компани дахь хөрөнгө оруулалтын дансны үнэд түүнийг худалдан авах үед тодорхойлсон гүүдвилээс аливаа хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтын гарзыг хасч бүртгэдэг. Хараат компаниас хүлээн авсан ногдол ашгийг холбогдох хөрөнгө оруулалтын дансны үнээс хасч тооцно. Хараат компанийн цэвэр хөрөнгө дэх Банкны хувь оролцоонд худалдан авалтаас хойш гарсан аливаа өөрчлөлтүүдийг дараах байдлаар бүртгэдэг: (i) хараат компанийн ашиг, алдагдлаас Банкинд ногдох хувийг тайлант жилийн нэгтгэсэн ашиг, алдагдлын хэсэгт хараат компанийн үр дүн дэх хувь хэмээн, (ii) бусад дэлгэрэнгүй орлогоос Банкинд ногдох хувийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын хэсэгт бүртгэж тусад нь толилуулах, (iii) хараат компанийн цэвэр хөрөнгийн дансны үнээс Банкинд ногдох хувьд орсон бусад бүх өөрчлөлтүүдийг ашиг, алдагдлын хэсэгт хараат компанийн үр дүн дэх хувьд оруулан бүртгэх. Гэхдээ хараат компанийн алдагдлын Банкинд ногдох хувь нь Банкны хараат компани дахь хувь оролцооны (аливаа баталгаажаагүй бусад авлагыг оролцуулсан) дүнтэй тэнцэх буюу тус дүнгээс давах тохиолдолд Банк цаашид нэмж алдагдал бүртгэхгүй, харин хараат компанийн өмнөөс төлбөр гүйцэтгэсэн эсвэл үүрэг хүлээсэн тохиолдолд бүртгэлдээ тусгана.

Банк болон түүний хараат компанийн хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээнээс үүссэн хэрэгжээгүй олз нь нэгтгэлийн үед хараат компани дахь Банкны хувь оролцооны хэмжээнээс хэтрэхгүй дүнгээр устгагдах бөгөөд хэрэгжээгүй гарз нь шилжүүлсэн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсны нотолгоо илэрснээс бусад тохиолдолд мөн устгагдана.

Санхүүгийн хэрэглүүрүүд – үндсэн нэр томъёо. Санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн ангиллаас хамааран тэдгээрийг дор тайлбарласны дагуу бодит үнэ цэнэ эсвэл хорогдуулсан өртгөөр бүртгэлд тусгадаг.

Бодит үнэ цэнэ нь ажил гүйлгээг үнэлж бүртгэх өдөр зах зээлд оролцогчдын хооронд байнга хийгдэх арилжаагаар хөрөнгийг худалдах буюу худалдан авах үнэ юм. Идэвхтэй зах зээл гэдэг нь хөрөнгө болон өр төлбөрийн хэлцлүүд нь үнийн мэдээллээр тогтмол хангахуйц түвшинд явагддаг зах зээлийг хэлнэ.

Идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнийг хэмжихдээ тухайн хөрөнгө болон өр төлбөрийн заасан үнэ болон тухайн байгууллагын эзэмшиж буй хэмжээний үр дүнгээр тооцдог. Үүнийг зах зээлийн ердийн өдөр тутмын арилжааны хэмжээ нь эзэмшиж буй дүнгийн түвшинд хүрэхгүй бөгөөд позицийг нэг арилжаагаар зарах захиалга өгсөнөөр заасан үнэнд нөлөөлөх нөхцөл үүсгэсэн байлаа ч үүнийг ашиглах боломжтой.


8

3 Нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогууд (Үргэлжлэл)

Идэвхтэй зах зээлд арилжаалагддаггүй санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүр болон бусад санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн багцыг хэмжихдээ бүлэг санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийг ашиглана. Ингэхдээ тодорхойлох өдрийн байдлаар зах зээлд оролцогч нарын хооронд тухайлсан эрсдэлийн дүнгийн хувьд цэвэр урт позицийг (өөрөөр хэлбэл хөрөнгө) зарахад хүлээн авах үнэ эсвэл цэвэр богино позицийг (өөрөөр хэлбэл хөрөнгө) шилжүүлэхэд төлөх үнэнд суурилна. Энэ нь давтагдах байдлаар бодит үнэ цэнээр бүртгэгдсэн хөрөнгийн хувьд хамааралтай ба Банк (a) Санхүүгийн хөрөнгө эсвэл санхүүгийн өр төлбөрийг зах зээлийн тодорхой эрсдэлийн хувьд эсхүл байгууллагын баримтжуулсан эрсдэлийн удирдлага болон хөрөнгө оруулалтын стратегийн дагуу тодорхой талын зээлийн эрсдэлийн хувьд удирддаг бол (б) Хөрөнгө болон өр төлбөрийн мэдээллийг гол удирдлагад мэдээллэдэг бол (в) тухайн байгууллагын зах зээлийн тодорхой эрсдэл (эсвэл эрсдэлүүд)-д өртөх байдал, санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөртэй холбоотой гарах зах зээлийн тодорхой эрсдэлүүд нь үндсэндээ ижил бол тус хамааралтай байна.

Гадаад зах зээлийн мэдээлэл авах боломжгүй тохиолдолд санхүүгийн тодорхой хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо хорогдуулсан мөнгөн урсгалын загвар, сүүлийн үеийн ижил төстэй хэлцэлд ашигласан загвар болон хөрөнгө оруулсан талын санхүүгийн тайлан мэдээг ашиглах зэрэг үнэлгээний аргачлалыг ашиглана. Бодит үнэ цэнийг бодит үнэ цэнийн ангилал тус бүрт тодорхойлох ба эдгээр түвшин нь (i) Ижил төрлийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн идэвхтэй зах зээл дэх зарласан (тохируулаагүй) үнийг ашиглан 1-р түвшинд тодорхойлно (ii) Хөрөнгө болон өр төлбөрийн хувьд боломжит өгөгдлийг ашиглан шууд (үнэ) болон шууд бусаар (үнээс гаралтай) бодит үнэ цэнийг тодорхойлох аргачлалыг 2-р түвшинд хэрэгжүүлнэ (iii) 3-р түвшинд зах зээлийн ашиглаж болох өгөгдөлд тулгуурлахгүйгээр (ашиглагдахгүй өгөгдөл) бодит үнэ цэнийг тодорхойлно. Тайлант хугацааны эцэст бодит үнэ цэнийн түвшин хооронд шилжилт явагдсан гэж үзсэн ба дэлгэрэнгүйг Тодруулга 33-с үзнэ үү.

Өртөг гэдэг нь хөрөнгийг худалдан авах үед мөнгөөр төлсөн болон бусад хэлбэрээр төлсөн төлбөрийн бодит

өртөг бөгөөд үүнд хөрөнгө худалдан авахтай холбоотой гарсан бусад гүйлгээний зардлууд ч мөн багтана. Бодит үнэ цэнийг нь хэмжих боломжгүй, хөрөнгийн зах зээлээс үнийг нь тодорхойлох боломжгүй, өмчөөрх хөрөнгө оруулалт болон дээрхтэй адил өмчийн хэрэглүүрээр арилжаалагдах үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийг өртгөөр нь хэмжинэ.

Гүйлгээний зардлууд нь санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг худалдан авах, шинээр гаргах эсвэл борлуулахтай шууд холбоотой өсөн нэмэгдэх зардлууд юм. Өсөн нэмэгдэх зардал нь гүйлгээг хийгээгүй тохиолдолд үүсэхгүй байх зардал юм. Гүйлгээний зардалд агент (борлуулагч агентын үүрэг гүйцэтгэж буй ажиллагсад), зөвлөх, брокер, дилерүүдэд төлсөн хураамж шимтгэл, зохицуулах агентлаг болон хөрөнгийн биржийн ногдуулсан хураамж төлбөрүүд, мөн эрх шилжүүлэлтэд ногдуулсан татвар хураамжууд хамаарна. Гүйлгээний зардалд өрийн хямдруулалт, урамшуулал, санхүүжилтын зардлууд, дотоод удирдлага, захиргааны буюу хадгалалтын зардлууд орохгүй.

Хорогдуулсан өртөг нь санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс аливаа үндсэн дүнгийн

эргэн төлөлтийг хасаж, хуримтлагдсан хүүг нэмж, санхүүгийн хөрөнгийн хувьд үнэ цэнийн бууралттай холбоотой аливаа хасагдуулгыг хассан дүн юм. Хуримтлагдсан хүүнд ажил гүйлгээг анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлуулсан гүйлгээний зардал, мөн үнийн аливаа урамшуулал болон хөнгөлөлтийг үр ашигт хүүгийн аргаар тооцсон дүн багтана. Хуримтлагдсан хүүгийн орлого, хуримтлагдсан хүүгийн зардал, мөн хуримтлагдсан купон болон үнийн хорогдуулсан урамшуулал буюу хөнгөлөлтийг (мөн аливаа хойшлогдсон шимтгэлийн хамт) тусад нь толилуулаагүй ба тэдгээрийг санхүүгийн байдлын тайланд холбогдох үзүүлэлтийн дүнд оруулан тусгасан болно.

Үр ашигт хүүгийн арга нь хүүгийн орлого эсвэл хүүгийн зардлыг хамаарах хугацааны туршид дансны үнээс тооцогдох хүүгийн хувийг тогтмол байлгахаар (үр ашигт хүүгийн хувь) хуваарилах арга юм. Үр ашигт хүүгийн хувь нь ирээдүйд орж ирэхээр тооцоолсон мөнгөн орлого, гарах зарлагыг (ирээдүйн зээлийн алдагдлыг үл харгалзан) санхүүгийн хэрэглүүрийн хүлээгдэж буй хугацааны эсвэл зохистой бол түүнээс богино хугацааны туршид хямдруулж санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн бүртгэлийн цэвэр дүнг гаргаж авах хүүгийн хувь болно. Үр ашигт хүүгийн хувь нь хувьсах хүүтэй хэрэглүүрийн мөнгөн урсгалыг хүүг өөрчлөх дараагийн мөч хүртэл хямдруулах боловч хэрэглүүрт тусгагдсан хөвөх хүү дээр нэмэгдэх зээлийн хүүгийн зөрүүг илэрхийлсэн урамшуулал буюу хөнгөлөлтийг, мөн зах зээлийн түвшинд тохируулагддаггүй бусад хувьсах хүчин зүйлсэд үл хамаарна.

Тийм урамшуулал, хөнгөлөлтийг хэрэглүүрийн хүлээгдэж буй нийт хугацаагаар хорогдуулна. Өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоололд гэрээний талуудын хооронд өгч авалцах бүх хураамжийг оруулах бөгөөд тэдгээр нь үр ашигт хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болно.


9


Санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөх. Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд нь анх бодит үнэ цэнээр бүртгэгдэнэ. Бусад бүх санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг бүртгэхдээ бодит үнэ цэнэ дээр гүйлгээний зардал нэмсэн дүнг нэмнэ. Анх бүртгэх бодит үнэ цэнэ нь гүйлгээ хийгдсэн үнээр хамгийн баталгаатайгаар нотлогдоно. Анх бүртгэх үед үүсэх олз эсвэл гарзыг бодит үнэ цэнэ болон гүйлгээний үнийн хооронд зөрүү гарсан бөгөөд үүнийг зөвхөн ижил төрлийн хэрэглүүрийг сүүлийн үед арилжсан талаарх зах зээлийн нээлттэй мэдээллээр баталгаажуулсан эсвэл зөвхөн нээлттэй зах зээлээс авсан мэдээлэл дээр үндэслэж хийсэн үнэлгээний аргачлалаар тооцсон тохиолдлуудад бүртгэдэг.

Зохицуулалт эсвэл зах зээлийн жишгээр тогтоогдсон, (“хэвийн” худалдаа болон худалдан авалт) тодорхой хугацаанд багтаан байршуулах шаардлагтай санхүүгийн хөрөнгийн бүхий л худалдаа болон худалдан авалтыг арилжаа хийсэн өдөр буюу Банк тухайн санхүүгийн хөрөнгийг байршуулах үүрэг хүлээсэн үед бүртгэнэ. Бусад бүх худалдан авалтыг Банк санхүүгийн хэрэглүүрийн гэрээний тал болсон үед хүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн хөрөнгийг данснаас хасах. Банк санхүүгийн хөрөнгийг дараах тохиолдолд данснаас хасдаг: (а) хөрөнгийн төлбөрийг авсан эсвэл хөрөнгөтэй холбоотой мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрх дуусгавар болсон, (б) хөрөнгөтэй холбоотой мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрхээ Банк бусдад шилжүүлэн өгсөн эсвэл хүлээн зөвшөөрөгдсөн дамжуулан өгөх хэлцэлд оролцож (1) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүхий л эрсдэл болон өгөөжийг үндсэнд нь өөрөөсөө шилжүүлсэн, эсвэл (2) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүхий л эрсдэл болон өгөөжийг үндсэнд нь өөрөөсөө шилжүүлээгүй ч, мөн өөртөө авч үлдээгүй буюу хяналтын эрхийг хадгалж үлдээгүй тохиолдолд. Хяналтын эрхийг хадгалж үлдэнэ гэдэг нь нөгөө тал хөрөнгийн борлуулалтанд нэмэлт хязгаарлалт хийлгүйгээр холбоогүй гуравдагч этгээдэд бүхэлд нь худалдах боломжгүй тохиолдлыг хэлнэ.

Санхүүгийн өр төлбөрийг данснаас хасах. Санхүүгийн өр төлбөрийн төлөх үүргийн хугацаа дууссан, санхүүгийн өр төлбөр төлөх үүргээс чөлөөлсөн болон уг өр төлбөрийг төлөх үүргийг дуусгавар болгосон үед санхүүгийн өр төлбөрийг данснаас хасна. Санхүүгийн өр төлбөрийн хугацаа дуусаагүй үед зээлдүүлэгч уг өр төлбөрийн нөхцлийн ихэнх хэсгийг өөрчилж өөр өр төлбөрөөр сольсон тохиолдолд өмнөх өр төлбөрийг данснаас хасч шинэ өр төлбөрийг бүртгэх бөгөөд шинэ болон хуучин өр төлбөрийн дансны үнийн зөрүүг дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бүртгэнэ.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө. Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгөд тодорхой хэмжээний мөнгө рүү түргэн хөрвөх боломжтой, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай зүйлс хамаарна. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд Төв Банкинд (Монголбанкинд) байршуулсан, заавал байлгах нөөцөөс бусад хадгаламжууд, Монгол банк ба Засгийн газрын үнэт цаас, мөн бусад банкуудад 3-аас доош сарын анхны хугацаатай байршуулсан бүх мөнгөн хөрөнгө орно. Ашиглалтанд нь анх гурван сараас дээш хугацаагаар хязгаарлалт хийсэн эх үүсвэрийг мөнгө ба түүнтэй адитгах хөрөнгөд оруулахгүй. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгасан төлбөрт Банкны шилжүүлсэн бэлэн мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгө орох ба үүнд банкны харилцагч талуудын банкинд байршуулсан харилцах дансанд оруулсан болон гаргасан үндсэн зээл болон хүүгийн орлого, зарлага зэргийг багтаасан. Учир нь харилцагчдад олгосон зээл нь харилцагчийн хувьд бэлэн мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгийг төлөөлөх учир ийнхүү оруулсан.

Төв Банкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөцийн үлдэгдэл. Монголбанкинд байршуулсан, заавал

байлгах нөөцийн үлдэгдлийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэх бөгөөд Банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд ашиглах боломжгүй, заавал байлгах нөөцийн хүүгүй хадгаламж тул үүнийг мөнгөн гүйлгээний тайлан дахь мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд оруулахгүй.

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө. Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгийг Банк харилцагч банк руу арилжааны бус зорилгоор мөнгө шилжүүлснээр хөрөнгийн зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, дериватив бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлага үүсэх үед хүлээн зөвшөөрнө. Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Урт болон богино хугацаат хөрөнгө оруулалт. Урт болон богино хугацаат хөрөнгө оруулалт нь Засгийн

Газрын бонд ба Сангийн яамнаас болон Монголбанкнаас гаргасан үнэт цаас бөгөөд Банк санхүүгийн хэрэгсэл

гаргагчаас хөрөнгийн зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, дериватив бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой

хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлагыг худалдан авах буюу үүсгэх зорилгоор мөнгө шилжүүлсэн үед, мөн уг

авлагаа арилжих зорилгогүй тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө. Засгийн Газрын бонд, Сангийн яамнаас гаргасан

үнэт цаас болон Монголбанкны үнэт цаасыг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.


10


Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас. Энэ ангилалд Банк нь бэлэн мөнгөний хэрэгцээ гарсан үед болон хүү, ханш, хөрөнгийн үнэ өөрчлөгдөхөд зарах зориулалтаар тодорхойгүй хугацаагаар эзэмшиж буй хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасыг багтаана. Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасыг бодит үнээр бүртгэдэг. Борлуулахад бэлэн өрийн үнэт цаасыг үр ашигт хүүгийн аргаар тооцож жилийн ашиг, алдагдалд хүлээн зөвшөөрдөг.

Борлуулахад бэлэн өмчийн хэрэглүүрийн ногдол ашгийг төлбөр хүлээн авах эрх Банкинд үүсч, ногдол ашиг авах нь тодорхой болсон үед ашиг, алдагдалд хүлээн зөвшөөрнө. Бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийн бусад хэсгийг тухайн хөрөнгө оруулалт эргүүлэн хүлээн зөвшөөрөгдөх эсвэл үнэ цэнийн бууралтад орох хүртэл бусад дэлгэрэнгүй орлогод хүлээн зөвшөөрөх ба энэ үед нийт олз, гарз нь бусад дэлгэрэнгүй орлогоос тайлант жилийн ашиг, алдагдалд шилжин ангилагдана. Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасыг анх хүлээн зөвшөөрсний дараа тохиолдсон нэг болон хэд хэдэн үйл явдлын (“гарз учруулсан үйл явдлууд”) үр дүнд алдагдал үүсэх үед үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг тайлант жилийн ашиг, алдагдалд хүлээн зөвшөөрнө. Өмчийн хэрэглүүрт үнэт цаасны бодит үнэ нь өртгөөсөө бага түвшинд үргэлжлэн буурах нь тухайн үнэт цаас үнэ цэнийн бууралтад орсны илэрхийлэл юм.

Худалдаж авахад гарсан зардал болон одоогийн бодит үнийн зөрүүгээс ашиг, алдагдалд өмнө нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн тухайн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассанаар тооцоологддог үнэ цэнийн бууралтын нийт алдагдал нь бусад дэлгэрэнгүй орлогоос тайлант жилийн ашиг, алдагдалд хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Өмчийн хэрэглүүрийн үнэ цэнийн бууралтын гарзыг буцаахгүй ба цаашид гарсан аливаа олзыг бусад дэлгэрэнгүй орлогод хүлээн зөвшөөрнө. Хэрэв дараа дараагийн хугацаан дахь борлуулахад бэлэн ангилалд багтсан өрийн хэрэглүүрийн бодит үнэ өсч, энэхүү өсөлт нь ашиг, алдагдалд үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойшхи үйл явдалтай холбоотой бол жилийн ашиг алдагдлаас үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг буцаана.

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас. Энэ ангилалд тогтсон эсвэл тодорхой

төлбөр болон тогтсон дуусах хугацаатай, Банк нь хугацаа дуусах хүртэл эзэмших эрмэлзэл, боломжтой үүсмэл

бус санхүүгийн хэрэглүүрүүд багтана. Хэрэв үнэт цаас гаргагчийг хугацаанаас нь өмнө эргэн төлөлт хийх эсвэл

хөрөнгө оруулалтыг буцаан авахыг Банк шаардах эрхтэй ба хөрөнгийг хугацаа дуусах хүртэл нь эзэмших

зорилгыг өөрчлөх боломжтой бол хөрөнгө оруулалтыг дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт

ангилалд багтаахгүй.

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтыг анх хүлээн зөвшөөрөх үед нь Удирдлага ангилдаг ба

тухайн ангиллын зохистой эсэхийг тайлант хугацааны эцэс бүрт дахин үнэлдэг. Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших

үнэт цаасыг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг.

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг Банк

харилцагчдаасаа хөрөнгийн зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, үүсмэл бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой

хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлагыг худалдан авах буюу үүсгэх зорилгоор мөнгө шилжүүлсэн үед, мөн уг

авлагаа арилжих зорилгогүй тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг

хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцлүүд. Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцэл (“репо хэлцэл”) нь зээлдэгчийн эргэн төлөлтийг үр дүнтэйгээр хангах бөгөөд ийм хэлцлүүдийг баталгаа бүхий санхүүгийн гүйлгээ гэж үздэг. Репо хэлцлээр худалдсан үнэт цаасыг бүртгэлээс хасдаггүй. Үнэт цаасны санхүүгийн байдлын тайлан дахь ангиллыг ерөнхийдөө өөрчилдөггүй боловч үнэт цаасаа шилжүүлж буй тал гэрээний дагуу эсвэл тогтсон хэвшлийн дагуу үнэт цаасыг зарах эсвэл барьцаанд өгөх эрхтэй тохиолдолд үнэт цаасыг буцаан худалдан авах авлага гэж ангилна. Холбогдох өглөгийг санхүүгийн байдлын тайланд “репо хэлцлүүд” гэж тусад нь толилуулдаг бөгөөд дансны дүнг хорогдуулсан өртгөөр тусгадаг.

Буцаан худалдах хэлцлийн дагуу худалдан авсан үнэт цаас (“урвуу репо хэлцэл”) нь зээлдэгчээс банкинд эргэн төлөлтийг үр дүнтэйгээр хангах бөгөөд бусад банкнаас авах авлага буюу харилцагчдаас авах зээл ба урьдчилгааны аль тохиромжтойгоор нь бүртгэнэ. Худалдах болон дахин худалдан авах үнийн зөрүүгээр хүүгийн орлого хүлээн зөвшөөрөх ба репо хэлцлийн хугацааны турш үр ашигт хүүний аргаар хуримтлуулна.

Өрийн бичиг. Мөнгөжүүлсэн өрийн бичгийг эдийн засгийн нөхцөл байдалд нь үндэслэн богино хугацаат хөрөнгө оруулалт хэсэгт тайлагнасан ба нягтлан болох бүртгэлийн бодлогын дагуу үүнтэй төстэй хөрөнгөд мөрдөгддөг бүртгэлээр бүртгэсэн

Банкны гаргасан өрийн бичгийг зээлийн бусад эх үүсвэр хэсэгт тайлагнасан ба нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын дагуу үүнтэй төстэй өр төлбөрт мөрдөгддөг бүртгэлээр бүртгэсэн.


11


Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. Санхүүгийн хөрөнгийг анх бүртгэснээс хойш тохиосон нэг буюу олон үйл явдлын (“гарз учруулсан үйл явдлууд”) үр дүнд үүссэн бөгөөд санхүүгийн дан ганц эсвэл бүлэг хөрөнгөөс ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын хэмжээ болон цаг хугацаанд нөлөө үзүүлэх үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн гарзын нөлөөг баталгаатай тооцох боломжтой тохиолдолд тайлант жилийн орлого, зарлагад бүртгэнэ. Хэрэв Банк нь дан ганцаар үнэлсэн санхүүгийн хөрөнгийн хувьд үнэ цэнэ буурсаныг илэрхийлэх бодит нотолгоо байхгүй гэж тодорхойлсон бол тухайн санхүүгийн хөрөнгийг ижил төрлийн зээлийн эрсдэлийн шинж чанартай санхүүгийн хөрөнгийн бүлэгт багтаан уг бүлгийн үнэ цэнийн бууралтыг хамтатган үнэлдэг. Банкны санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсан эсэхийг тодорхойлохдоо авч үздэг үндсэн хүчин зүйлс нь тэдгээрийн хугацаа хэтрэлтийн байдал, мөн аливаа холбогдох барьцаа хөрөнгийг борлуулах бололцоо юм.

Үнэ цэнийн бууралтын гарз үүссэн эсэхийг илэрхийлэх бодит нотолгоог тодорхойлоход дараах бусад үндсэн

шалгууруудыг мөн авч үздэг:

- хуваарьт төлбөрүүдийн аль нэг нь хугацаа хэтэрсэн бөгөөд хугацаа хэтрэлт нь төлбөр тооцооны системээс үүссэн сааталтай хамааралгүй;

- зээлдэгч санхүүгийн мэдэгдэхүйц хүндрэлд орсон нь Банкны олж авсан санхүүгийн мэдээллээр баталгаажсан;

- зээлдэгч дампуурлаа зарлах буюу санхүүгийн бүтцийн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байгаа;

- улсын буюу орон нутгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал зээлдэгчид нөлөөлөхүйцээр өөрчлөгдсөнөөс түүний төлбөр төлөлтийн байдал муудсан; эсвэл

- зах зээлийн нөхцөл байдал муудсанаас барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ мэдэгдэхүйц хэмжээгээр буурсан.

Үнэ цэнийн бууралтыг хамтатган үнэлэх зорилгоор санхүүгийн хөрөнгүүдийг зээлийн эрсдэлийн шинж чанарт үндэслэж, ижилсүүлэн бүлгүүдэд хуваарилдаг. Тэдгээр шинж чанарууд нь өглөгтэй талууд бүх өр төлбөрөө гэрээний нөхцлийн дагуу эргэн төлөх чадварыг илэрхийлдэг тул тухайн бүлгийн ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тооцоолоход ач холбогдолтой юм.

Бүлэг санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтыг хамтатган үнэлж буй тохиолдолд тэдгээрийн ирээдүйн

мөнгөн урсгалыг гэрээгээр заасан мөнгөн урсгал, мөн өмнөх үеийн хугацаа хэтрэлт болон төлбөр нөхөн

төлөгдсөн түүхийн талаарх удирдлагын туршлага дээр үндэслэн тооцоолдог. Өнөө үеийн мэдээллийн үндсэн

дээр өмнөх үеийн туршлагаа баяжуулж өмнөх үед нөлөө үзүүлээгүй шинэ нөхцөл байдлын нөлөөг оруулж өнөө

үед байхгүй болсон өмнөх үеийн нөхцөл байдлын нөлөөг арилгадаг. Хэрэв хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгддэг

санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсан бөгөөд түүний нөхцлийг өөрчлөн тохиролцсон эсвэл нөхцлүүдийг

зээлдэгч эсвэл үнэт цаас гаргагчийн санхүүгийн байдал муудсанаас өөрчилсөн тохиолдолд үнэ цэнийн

бууралтыг нөхцөл өөрчлөгдөхийн өмнөх үр ашигт хүүг ашиглан тооцно.

Үнэ цэнийн алдагдлыг нөөцийн сангийн дансанд бүртгэж хөрөнгийн дансны үнийг хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын (зээлийн хэрэгжээгүй ирээдүйн алдагдлыг оруулаагүй дүнгээр) анхны үр ашигт хүүгээр тооцсон өнөөгийн үнэ цэнэ хүртэл бууруулж бүртгэнэ. Барьцаат хөрөнгөөр баталгаажсан санхүүгийн хөрөнгийн ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын өнөөгийн өртгийг барьцаа хөрөнгийг хураан авах нь магадлалтай эсэхээс үл хамааран түүнийг хураан авч борлуулснаас олох орлого болон зардлын зөрүүн дээр үндэслэн тооцно.

Хэрэв үнэ цэнийн алдагдал дараах үеүдэд буурсан бөгөөд уг бууралтыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойш тохиосон бодит үйл явдалтай холбох боломжтой бол өмнө нь хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн алдагдлыг үнэ цэнэ бууралтын сангийн дансанд залруулан бичих замаар тухайн жилийн орлого, зарлагад бүртгэнэ.

Эргэн төлөгдөх боломжгүй болсон хөрөнгийн дүнг хөрөнгийг нөхөн төлүүлэхэд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авсан бөгөөд гарзын хэмжээ тодорхой болсон үед холбогдох үнэ цэнийн бууралтын гарзад байгуулсан нөөцийн эсрэг хаана. Өмнө нь хасагдуулсан хөрөнгийн дүн дараа нь нөхөн төлөгдсөн тохиолдолд нөхөн төлөгдсөн дүнг тухайн жилийн орлого, зарлагад бүртгэж үнэ цэнийн бууралтын гарз дансыг бууруулна.

Банк нь СТОУС-ын дагуу үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээг улирал бүр хийдэг. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтад дараах зүйлсийг голчлон авч үзнэ; зээлийн үндсэн төлбөр болон хүүний төлөлт 90-с дээш хоногоор хэтэрсэн, зээлдэгч талын мөнгөн урсгалд гарсан мэдэгдэхүйц хүндрэл, зээлийн чанарын үнэлгээний бууралт эсвэл анхны гэрээний үндсэн нөхцлүүдийн зөрчил Үнэ цэнийн бууралтын санг дангаар нь (тусгайлсан) эсвэл бүлгээр үнэлж болно. Тусгайлсан үнэлгээнд дангаараа өндөр дүнтэй болон үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлт бүхий зээлийг авч үзнэ. Үнэ цэнэ бууралтын бүлгийн үнэлгээнд дангаараа өндөр дүнгүй болон үнэ цэнэ бууралтын бодит нотолгоогүй өндөр дүн бүхий зээлийг авч үзнэ.


12


Банк нь дангаараа өндөр дүнтэй зээл болон урьдчилгаа бүрт тусгайлан сан байгуулна. Үнэ цэнийн бууралтын сангийн хэмжээг тодорхойлоход зээлдэгчийн бизнес төлөвлөгөөний тогтвортой байдал, санхүүгийн хүндрэл гарахад үйл ажиллагаагаа сайжруулах чадвар, дампуурсан тохиолдолд төлөвлөснөө хүлээн авах болон ногдол ашгийн төлбөр, гаднаас авах санхүүгийн дэмжлэгийн боломж, барьцаа хөрөнгийн борлуулах үнэ болон мөнгөн урсгалын хүлээгдэж буй цаг хугацаа гэх мэтийг авч үзнэ. Үнэ цэнийн бууралтын гарзыг төлөвлөөгүй нөхцөл байдлын улмаас илүү нарийн авч үзэхээс гадна тайлант хугацаа бүрээр үнэлнэ.

Дангаараа өндөр дүнгүй зээлүүд болон дангаараа өндөр дүнтэй боловч дангаараа үнэ цэнэ буурсан гэх бодит нотолгоо гараагүй зээл болон урьдчилгаанд бүлгээр нь сан байгуулна. Багц тус бүрт тайлант үед байгуулсан сангийн хэмжээг удирдлагын зүгээс хяналт тавина. Тусгайлан үнэлэхэд үнэ цэнэ бууралтын бодит нотолгоо илрээгүй боловч бүлгээр үнэлэхэд гарсан үнэ цэнийн бууралтыг багцын үнэ цэнийн бууралтаар тооцно. Үнэ цэнийн бууралтын алдагдалд дараах зүйлсийг авч үзнэ: багцад гарч байсан түүхэн алдагдал, эдийн Засгийн өнөөгийн байдал, алдагдал тохиох болон үнэ цэнийн бууралтыг нь тусгайлан авч үзэх шаардлагатай хэмээн үзэх хүртэлх хугацааны хожимдол болон үнэ цэнийн бууралтад орсны дараах эргэн төлөлт гэх зэрэг.

Барьцаанд авсан хөрөнгө. Барьцаанд авсан хөрөнгөд хугацаа хэтэрсэн зээлийн үлдэгдлийг нөхөх зорилгоор авсан хөдлөх (техник тоног төхөөрөмж, автомашин болон бараа материал) болон үл хөдлөх хөрөнгө (барилга, байгууламж) гэх мэт санхүүгийн бус хөрөнгө болон санхүүгийн хөрөнгө буюу үнэт цааснууд багтана. Санхүүгийн болон санхүүгийн бус хөрөнгүүдийг анх эзэмшихдээ бодит үнэ цэнээр нь бүртгэж Санхүүгийн Байдлын Тайланд тусгадаг (Тодруулга 17-г харна уу). Тухайн төрлийн хөрөнгийн шинж чанар болон уг хөрөнгүүдийг цаашид ямар зорилгоор ашиглаж зээлийн үлдсэн төлбөрийг барагдуулахаас хамааран нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын дагуу үнэ цэнийг дахин тооцож холбогдох хөрөнгийн бүртгэлээр бүртгэнэ.

Санхүүгийн бус хөрөнгийн хувьд, хэрэв Банкны удирдлага барьцаанд авсан үл хөдлөх хөрөнгийг Банкны бизнесийн үйл ажиллагаанд ашиглахаар шийдвэл “Барилга байгууламж болон тоног төхөөрөмж ангилалд шилжүүлж, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын үндсэн хөрөнгийн бүртгэлээр бүртгэнэ (Тодруулга 3). Хэрэв Банк барьцаанд авсан хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгийг зарж борлуулж зээлийн үлдсэн төлбөрийг барагдуулахаар шийдсэн бол уг хөрөнгийг бараа материалын бүртгэлийн дагуу бүртгэх ба СТОУС 5-н шаардлагыг хангаж борлуулах зорилгоор эзэмшиж буй хөрөнгө гэж ангилах хүртэл бусад санхүүгийн бус хөрөнгийн ангилалд үлдээнэ. Зарж борлуулахаар төлөвлөж байгаа санхүүгийн бус хөрөнгийн талаар Тодруулга 17-оос харна уу.

Нөхцөл өөрчлөгдсөн зээлүүд. Банк барьцаа хөрөнгийг хураан авахаасаа илүү аль болох зээлийн нөхцлийг өөрчлөх арга замыг хайдаг. Энэ нь төлбөр хийх хугацааг сунгах, шинэ зээлийн нөхцөл тохиролцох зэрэг замаар хийгддэг. Нөхцлүүдийг дахин хэлэлцэн тохиролцсоны дараа тухайн зээлийг хугацаа хэтэрсэнд ангилдаггүй. Удирдлага нөхцөл өөрчлөгдсөн зээлүүдийг үргэлж эргэн шалгаж, бүх шалгуурууд биелэгдсэн эсэх, ирээдүйд орж ирэх төлбөрүүд төлөгдөх магадлалтай эсэхийг авч үздэг. Эдгээр зээлүүдийг мөн цаашид ч тэдгээрийн анхны үр ашигт хүүг ашиглан дан ганцаар нь эсвэл хамтатгасан үнэлгээгээр нь үнэ цэнийн бууралтын хувьд шинжилдэг.

Зээлтэй холбоотой хүлээсэн үүргүүд. Банк аккредитив болон санхүүгийн баталгаа зэрэг зээлтэй холбоотой үүрэг хүлээх хэлцэлд оролцдог. Санхүүгийн баталгаа нь гуравдагч этгээдэд хүлээсэн үүргээ харилцагч биелүүлж чадаагүй тохиолдолд Банк харилцагчийн өмнөөс төлбөр гүйцэтгэхээр буцалтгүй нөхцлөөр олгосон баталгаа бөгөөд зээлтэй адил зээлийн эрсдэл агуулдаг. Санхүүгийн баталгаа болон зээл олгох үүрэг нь анх бодит үнэ цэнээрээ хүлээн зөвшөөрөгддөг бөгөөд энэ үнэ цэнэ нь хэвийн үед хүлээн авсан хураамжийн дүнгээр нотлогддог. Уг дүнг хүлээсэн үүргийн хүчинтэй байх хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар хорогдуулан бүртгэдэг. Энэ арга нь Банк зээл олгох үүрэг хүлээж уг үүргийнхээ дагуу тодорхой зээлийн хэлцэлд оролцох нь магадлалтай бөгөөд уг зээлээ олгосны дараа богино хугацаанд бусдад шилжүүлэх төлөвлөгөөгүй тохиолдолд үйлчлэхгүй.

Энэ тохиолдолд зээлийн үүргийн хураамжийг хойшлуулж олгосон зээлийн анхны хүлээн зөвшөөрөх дүнд оруулан тооцно.Тайлант үе бүрийн эцэст үүргүүдийг (i) анх хүлээн зөвшөөрсөн тухайн өдрөөрх хорогдуулаагүй дүнгийн үлдэгдэл, (ii) үүргийг тухайн өдөр барагдуулахад шаардагдах зардлын хамгийн баталгаатайгаар тооцоолсон дүнгийн аль ихээр бүртгэнэ. Хураамжуудыг үүргийн үлдэгдэл дүнтэй холбоотойгоор тогтмол давтамжтай тооцдог тохиолдолд тэдгээрийг үүргийн үйлчлэх хугацааны туршид пропорциональ хэмжээгээр орлогод хүлээн зөвшөөрдөг.

Дериватив санхүүгийн хэрэглүүр. Дериватив санхүүгийн хэрэглүүрт гадаад валютын форвард хэлцлийг голдуу оруулна. Дериватив санхүүгийн хэрэглүүр нь бодит үнэ цэнээр бүртгэгдсэн санхүүгийн хөрөнгө юм. Бүх дериватив санхүүгийн хэрэглүүрүүд бодит үнэ цэнэ нь эерэг бол хөрөнгөөр, сөрөг тохиолдолд өр төлбөрөөр бүртгэнэ. Бодит үнийн өөрчлөлтийг тухайн жилийн орлого, зардалд тусгадаг (Деривативын ашгаас алдагдлыг хассан дүнгээр). Банк эрсдэлээс хамгаалалтын нягтлан бодох бүртгэл хөтөлдөггүй.


13


Тодруулга 29-д тусгасанчлан өмнөх тайлант үеүдэд татвар ногдох орлого болон хасагдах зардалд тусгаснаас бусад тохиолдолд буюу тайлант үеийн гадаад валютын деривативын бодит үнэ цэнэд орсон өөрчлөлтийг хэрэгжээгүй олз гарзад хүлээн зөвшөөрсөн ба үүнтэй холбоотой татварын түр зөрүү үүссэн (Тодруулга 4 болон 29). Монгол Банктай хийсэн урт хугацаат своп нь олон улсын санхүүгийн байгууллагаас америк долларын урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрийг төгрөгөөр зөрүүлэх зорилготой болно. Тиймээс эдгээр урт хугацаат своп нь урт хугацаат долларын зээлийн ханшийн эрсдэлийг зохицуулах хэрэгсэл болж байгаа болно. Үүний үр дүнд, олон улсын санхүүгийн байгууллагаас доллараар авсан урт хугацаат зээлийн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй зөрүүг холбогдох деривативын бодит үнэ цэнийн зөрүүгийн адилаар деривативын цэвэр олзод бүртгэсэн (Тодруулга 17). Бусад санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөртэй холбоотой үүссэн гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн зөрүүг ханшийн тэгшитгэлийн олз гарзад хүлээн зөвшөөрсөн ба түр зөрүү үүсээгүй болно. Үйл ажиллагааны түрээс. Банк нь түрээсийн гэрээнд түрээслэгчээр оролцож, өмчлөлийн ихэнх эрсдэл болон урамшуулал нь түрээслүүлэгчээс Банкинд шилжин ирээгүй тохиолдолд түрээсийн нийт төлбөрийг түрээсийн хугацааны туршид шулуун шугамын аргыг ашиглан хуваарилж тухайн тайлант жилүүдийн орлого, зарлагад (түрээсийн зардлаар) бүртгэнэ. Хэрэв хөрөнгийг үйл ажиллагааны түрээсээр түрээслүүлсэн тохиолдолд түрээсийн авлагыг түрээсийн хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар хуваарилан түрээсийн орлогоор бүртгэнэ.

Байшин барилга болон үндсэн хөрөнгө. Барилгыг дор дурьдсанчлан дахин үнэлэгдсэн өртгөөс хуримтлагдсан элэгдлийг, мөн шаардлагатай бол үнэ цэнэ бууралтын зардлыг хассан дүнгээр тусгадаг.

Банкны эзэмшиж буй барилгыг анх өртгөөр нь бүртгэнэ. Үл хөдлөх хөрөнгийн дансны үнэ нь бодит үнээс материаллаг зөрүүтэй эсэхийг тайлант хугацаа бүрийн эцэст дахин үнэлнэ. Дахин үнэлгээнээс нэмэгдсэн дансны үнээр бусад дэлгэрэнгүй орлогыг кредитлэн, өөрийн хөрөнгийн дахин үнэлгээний нэмэгдлийг нэмэгдүүлнэ. Ижил хөрөнгийн өмнө үүссэн нэмэгдлийг хааж буй дахин үнэлгээний бууралтыг бусад дэлгэрэнгүй орлогод хүлээн зөвшөөрч, өөрийн хөрөнгөд өмнө хүлээн зөвшөөрсөн дахин үнэлгээний нэмэгдлийг бууруулна. Бусад бүх бууралтыг тухайн жилийн орлого зарлагад хүлээн зөвшөөрнө. Хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа дууссан, зарж борлуулсан эсвэл уг хөрөнгийг ашиглаж байхад үүссэн дахин үнэлгээтэй холбоотой зөрүү байгаа тохиолдолд өөрийн хөрөнгөд буй барилга, тоног төхөөрөмжийн дахин үнэлгээний нөөцийг хуримтлагдсан ашиг алдагдалд шууд шилжүүлнэ. Сүүлийн тохиолдолд үүссэн зөрүү нь хөрөнгийн дахин үнэлсэн дансны үнээс бодсон элэгдэл болон хөрөнгийн анхны өртгөөс бодсон элэгдлийн зөрүүтэй тэнцэнэ.

Банкны эзэмшиж буй тоног төхөөрөмжийг шаардлагатай тохиолдолд үнэ цэнийн бууралтын сан болон элэгдлийг хассан дүнгээр бүртгэнэ.

Бага хэмжээний засварын өртгийг гарсан даруйд нь зарлагадна. Барилгын томоохон хэсэг эсвэл бүрэлдэхүүн хэсгийг шинэчлэхтэй холбоотой гарсан зардлыг капиталжуулж, сольсон хэсгийг ашиглалтаас хасна.

Үндсэн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсан шинж тэмдэг илэрсэн эсэхийг удирдлага тайлант үе бүрийн эцэст үнэлдэг. Тийм шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдолд удирдлага хөрөнгийн бодит үнэ цэнээс борлуулах өртгийг хассан дүн болон түүний ашиглалтын үнэ цэнийн аль ихээр нь нөхөн сэргээгдэх өртгийг тооцож, дансны үнийг нөхөн сэргээгдэх өртөг хүртэл бууруулан гарзыг тухайн жилийн орлого, зарлагад бүртгэдэг (байшин барилгын хувьд өмчийн өмнөх дахин үнэлгээний нэмэгдлийг давах хэмжээгээр). Хөрөнгийн ашиглалтын үнэ цэнэ, бодит үнэ цэнэ эсвэл борлуулах зардлын тооцоололд өөрчлөлт орсон бол өмнөх жилүүдэд хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн бууралтын гарзыг шаардлагатай бол залруулан бүртгэнэ. Борлуулсны олз, гарзыг тодорхойлохдоо борлуулалтаас олсон орлогыг бүртгэлийн дүнтэй харьцуулж тооцох бөгөөд олз, гарзыг тухайн жилийн орлого, зарлагад бүртгэнэ (үйл ажиллагааны бусад орлого, зардал хэсэгт).

Элэгдэл. Дуусаагүй барилгыг элэгдүүлдэггүй. Үндсэн хөрөнгийн бусад зүйлүүдийн элэгдлийг тэдгээрийн өртгийг доорх хүлээгдэж буй ашиглах хугацааны туршид шулуун шугамын аргыг ашиглан үлдэх өртөг хүртэл нь бууруулан хуваарилж тооцно:

Ашиглах хугацаа, жилээр

Байгууламж 30-60 жил

Тавилга, оффис тоног төхөөрөмж ба тээврийн хэрэгсэл 10 жил

Компьютер ба техникийн тоног төхөөрөмж 3-5 жил


14


Үлдэх өртөг гэдэг нь тухайн хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа дуусах үед хөрөнгийг зарж борлуулах дүнгээс түүнтэй холбоотой гарах зардлыг хассан дүнг урьдчилан тооцоолсон дүн юм. Хөрөнгийн үлдэгдэл өртөг, ашиглагдах хугацааг тайлант үе бүрийн эцэст дахин үнэлж шаардлагатай гэж үзвэл тохируулга хийнэ.

Биет бус хөрөнгө. Гүүдвилээс бусад Банкны биет бус хөрөнгө нь ашиглах тодорхой хугацаатай бөгөөд

үндсэндээ капиталжуулсан компьютерийн программ хангамжийн лицензүүд юм.

Худалдан авсан компьютерийн программ хангамжийн лицензүүдийг тэдгээрийг худалдан авч ашиглахад бэлэн болгоход гарсан зардлын үндсэн дээр бүртгэдэг.

Биет бус хөрөнгүүдийг тэдгээрийн ашиглагдах хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар хорогдуулна:

Ашиглах хугацаа, жилээр Компьютерийн программ хангамж (банкны үндсэн программ) 5 жил

Хэрэв үнэ цэнэ нь буурсан бол биет бус хөрөнгийн дансны үнийг хөрөнгийн ашиглалтын өртөг болон түүний бодит үнэ цэнээс борлуулах зардлыг хассан дүнгийн аль их дүн хүртэл бууруулна.

Бараа материал. Бараа материаллыг цэвэр боломжит үнэ цэнэ болон өртөг 2-ын аль багаар бүртгэнэ. Цэвэр боломжит үнэ цэнэ гэдэг нь бизнесийн ердийн нөхцөлд бараа материалыг зарж борлуулах үнээс борлуулалттай холбоотой зардал болон бараа материалыг иж бүрдэл болгох зардлыг хассан үнэ юм.

Бусад банкнаас байршуулсан хөрөнгө. Бусад банкнаас байршуулсан хөрөнгийг харилцагч банк Банк руу

мөнгө буюу бусад төрлийн хөрөнгө шилжүүлсэн үед хүлээн зөвшөөрнө. Дериватив бус өр төлбөрийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг. Хэрэв Банк өөрийн гаргасан өрийн хэрэгслийг эргүүлэн худалдаж авах тохиолдолд холбогдох өр төлбөрийг санхүүгийн байдлын тайлангаас хасч дансны үнэ болон тухайн өрийг худалдан авахад төлсөн төлбөрийн дүнгийн зөрүүг өрийг данснаас хасахад үүссэн олз эсвэл гарзад оруулан бүртгэнэ. Харилцагчдын харилцах, хадгаламж. Харилцагчдын харилцах, хадгаламжууд нь хувь хүмүүс, улсын болон хувийн эзэмшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад төлөх дериватив бус өр төлбөр бөгөөд хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгддэг.

Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр. Зээлээр авсан бусад эх үүсвэрт олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, Монгол Улсын Засгийн Газар, төрийн байгууллагуудаас авсан зээл болон гаргасан өрийн бичгүүд багтана. Эдгээр санхүүгийн өр төлбөрүүдийг үр ашигт хүүгийн арга ашиглан хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг. Зах зээлийн хүүгээс доогуур хүүтэй авсан эх үүсвэрийн хувьд анхдагч хүлээн зөвшөөрөлтийн олз, гарз хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь тухайн зээллэг нь тусдаа зах зээлийн сегмент (бие даасан үндсэн зах зээл) болох эсэхээс хамаарна. Бие даасан үндсэн зах зээл гэдэг нь тухайн хөрөнгө, өр төлбөртэй холбоотой үйл ажиллагаа нь давтамж болон үнийн дүнгийн хувьд өргөн цар хүрээтэй явагддаг зах зээл юм. Зах зээлийн хүүгээс доогуур хүүтэй зээл хүлээн авсан тохиолдолд хэрэв тухайн зээллэг нь бие даасан үндсэн зах зээлийн шаардлагыг хангаж байвал анхдагч хүлээн зөвшөөрөлтийн олз, гарз хүлээн зөвшөөрөхгүй. Дээр дурьдсаны эсрэг тохиолдолд олз, гарзыг тайлант үеийн ашиг, алдагдалд эсвэл хандивын нөхцөл хангаж байвал хандиваар бүртгэнэ. Зах зээлийн хүүгээс доогуур авсан зээлийн бусад эх үүсвэрийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл болон удирдлагын үнэлэлтийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 4-д тусгасан. Хоёрдогч өглөг. Хоёрдогч өглөгийг үр ашигт хүүгийн аргаар хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг.

Хоёрдогч өглөг нь хугацааны эцэст энгийн хувьцаанд хөрвөх боломжтой бөгөөд хөрвүүлэх үед үнийг талууд харилцан тохиролцоно. Ийнхүү энгийн хувьцаанд хөрвүүлэхийн тулд Банкны хувьцаа эзэмшигчдийн гуравны хоёроор хүлээн зөвшөөрүүлнэ. Хэрэв хоёрдогч өглөгийн гэрээний нөхцөлд нийлмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн тодорхойлолтод нийцэх хувьцаанд хөрвөх сонголт байгаа бол эдгээр санхүүгийн хэрэглүүрийг тайлант хугацааны эцэс бүрт бодит үнэ цэнээр үнэлж бодит үнэ цэнийн үнэлгээний өөрчлөлтийг ашиг эсхүл алдагдалд бүртгэнэ.

2014 болон 2015 оны 12 сарын 31-нээр нийлмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн тодорхойлолтод нийцэх хувьцаанд хөрвөх сонголтыг агуулсан хоёрдогч өглөг байхгүй болно.


15


Орлогын албан татвар. Орлогын албан татварыг тайлант үеийн эцэст хүчин төгөлдөр хэрэгжиж байсан эсвэл ирээдүйд хэрэгжих хууль тогтоомжийн дагуу санхүүгийн тайлангуудад хүлээн зөвшөөрнө. Орлогын албан татварын зардал нь тухайн жилийн татварын зардал болон хойшлогдсон татвараас бүрдэх бөгөөд уг зардлуудтай холбоотой ажил гүйлгээ нь тухайн жил эсхүл өөр тайлант хугацаанд бусад дэлгэрэнгүй орлогод эсвэл өмчид шууд бүртгэгдсэнээс бусад тохиолдолд тухайн жилийн орлого, зарлагад хүлээн зөвшөөрөгдөнө.

Тайлант хугацааны татвар нь тухайн болон өмнөх хугацаанд үүссэн татвар ногдуулах ашиг, алдагдалтай холбоотой татварын байгууллагад төлөх эсвэл түүнээс нөхөн авах дүн болно. Санхүүгийн тайланг холбогдох татварын албанд тушаахаас өмнө баталж амжаагүй тохиолдолд татвар ногдуулах ашиг, алдагдлыг урьдчилан тооцно. Орлогын албан татвараас бусад татваруудыг үйл ажиллагааны зардалд бүртгэдэг.

Хойшлогдсон орлогын татварыг Балансын өглөгийн аргыг ашиглан дараагийн тайлант үед шилжүүлсэн татварын алдагдал, хөрөнгө өр төлбөрийн татварын суурь болон санхүүгийн тайлангийн зорилгоорх бүртгэлийн суурийн зөрүүнд үндэслэн хүлээн зөвшөөрнө. Хойшлогдсон татварын үлдэгдлийг ирээдүйд түр зөрүүг буцаах эсвэл шилжүүлсэн татварын алдагдлыг ашиглах үед хэрэглэгдэх балансын өдрөөр хүчин төгөлдөр үйлчилж буй татварын хувиар тооцоолж гаргана. Банк хойшлогдсон татварын хөрөнгө болон өглөгийг хооронд нь хааж бүртгэдэг. Хасагдах түр зөрүү болон ирээдүйд шилжүүлсэн татварын алдаглаас үүссэн хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хасагдах түр зөрүүг ашиглах хангалттай хэмжээний ашиг олох магадлал өндөр байгаа тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө. Бизнесийн нэгдлээс бусад тохиолдолд, хэрэв ажил гүйлгээг анхны удаа хүлээн зөвшөөрөх үед татвар эсвэл бүртгэлийн ашиг алдагдлын алинд ч нөлөөлөхгүй байвал хөрөнгө, өр төлбөрийг анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлогдсон татвар үүсэхгүй.

Татварын тодорхой бус байр суурь. Банкны татварын тодорхой бус байр суурийг удирдлага тайлант үеийн эцэс бүрт дахин үнэлдэг. Банкны орлогын татварын байр суурийг татварын байгууллага хүлээн зөвшөөрөхгүй байж болохоос үүдэн нэмэлт татвар ногдуулах нь ногдуулахгүй байхаас илүү магадлалтай гэж удирдлага үзсэн тохиолдолд өглөг хүлээн зөвшөөрнө. Санхүүгийн тайлангийн өдрийн байдлаар дагаж мөрдөж байсан эсвэл дагаж мөрдөх шаардлагатай байсан хууль тогтоомжийн тайлбар, мөн ижил асуудлыг шүүх байгууллагын шийдвэрлэсэн байдал дээр үндэслэн үнэлгээ хийгддэг. Торгууль, алданги болон орлогын бус татвартай холбоотой өглөгийн хувьд тайлант хугацааны эцэс дэх өр төлбөрийг барагдуулахад шаардагдах зардлыг удирдлага хамгийн боломжит аргаар тодорхойлсноор хүлээн зөвшөөрнө.

Өглөг болон зардлын нөөц сангууд. Өглөг, зардлын сангууд нь төлөгдөх хугацаа буюу хэмжээ нь тодорхой

бус санхүүгийн бус өглөг юм. Банк урьд нь болсон үйл явдлын үр дүнд өнөөгийн эрх зүйн эсвэл зохиомол үүрэг

хүлээсэн бөгөөд уг үүргийг биелүүлэхэд эдийн засгийн үнэ цэнэ бүхий эх үүсвэрийг төлөх магадлалтай, мөн уг

үүргийн дүнг баталгаатайгаар тооцоолох боломжтой тохиолдолд зардлын нөөц санг хуримтлуулан байгуулна.

Худалдааны болон бусад өглөг. Худалдааны өглөгийг нөгөө тал гэрээнд заасан үүргээ биелүүлсэн үед хуримтлуулан тооцож хорогдуулсан өртгөөр тусгана.

Орлого, зардлын хүлээн зөвшөөрөлт. Хүүгийн орлого, зардлыг өрийн хэрэгсэл бүрийн хувьд аккруэль суурь дээр үндэслэн үр ашигт хүүгийн аргаар тооцоолон бүртгэнэ. Энэ аргын дагуу гэрээний талуудын хооронд төлөгдсөн эсвэл хүлээн авсан бүх хураамж, гүйлгээний зардал, бүх урамшуулал болон хямдруулалтыг үр ашигт хүүнд оруулан тооцож, цаг хугацааны хувьд хойшлуулан хүүгийн орлого эсвэл зардалд бүртгэдэг.

Үр ашигт хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болох хураамжид санхүүгийн хөрөнгийг худалдан авах эсвэл санхүүгийн өр төлбөрийг үүсгэхэд шууд холбоотойгоор нэмэгдэн гардаг, жишээлбэл төлбөрийн чадварыг үнэлэх, зээлийн баталгаа эсвэл барьцааг үнэлэх болон бүртгэх, хэрэглүүрийн нөхцлүүдийг хэлэлцэх болон холбогдох баримт бичиг боловсруулах зэрэг гэрээ байгуулахтай холбоотой аливаа хураамжууд орно. Банк нь харилцагчид зээл олгосоны дараах богино хугацаанд тухайн зээлийг худалдах магадлалтай тохиолдолд тухайн зээлийг зах зээлийн хүүгээр олгохтой холбоотой хураамж, шимтгэлийг үр ашигт хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болгон тооцно. Зээл олгохоор хүлээсэн үүргийг Банк ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжигдсэн санүүгийн өр төлбөр гэж ангилдаггүй болно.

Зээл болон бусад өрийн хэрэгслүүдийг төлөгдөх найдваргүй болсон үед тэдгээрийг хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын өнөөгийн үнэ цэнэ хүртэл бууруулж бүртгэх бөгөөд түүнээс хойш өнөөгийн үнэ цэнийн өсөлтийг тухайн хөрөнгийн үнэ цэнэ бууралтын гарзыг тооцоход ашигласан үр ашигт хүүгийн үндсэн дээр тооцоолж хүүгийн орлогоор бүртгэдэг.

Бусад бүх шимтгэл, хурааамж болон бусад орлого, зардлын зүйлүүдийг ерөнхийдөө аккруэль суурь дээр үндэслэн тухайн ажил гүйлгээний гүйцэтгэлтэй уялдуулан хүлээн зөвшөөрөх бөгөөд гүйцэтгэлийг нийт тохирсон үйлчилгээнээс бодитоор үзүүлсэн үйлчилгээний хувь хэмжээгээр тооцдог.


16


Хувьцаат капитал болон нэмэгдэж төлөгдсөн капитал. Энгийн хувьцааг эзэмшигчдийн өмч гэж ангилдаг. Шинэ хувьцаа гаргахтай шууд холбоотой нэмэлт зардлыг хувьцаа борлуулсны татварын дараах орлогоос хасах дүнгээр эзэмшигчдийн өмчид тусгадаг. Хувьцаа борлуулснаас орж ирсэн орлогын бодит үнэ цэнийн хувьцааны нэрлэсэн үнээс илүү гарсан хэсгийг нэмэгдэж төлөгдсөн капитал гэж эзэмшигчдийн өмчид тусгадаг.

Халаасны хувьцаа. Банк болон түүний хараат компани нь Банкны өмчийн хэрэгслийг худалдан авч төлбөрийг төлөхөд (хувьцаа худалдан авахтай шууд холбоотой нэмэлт зардлыг оруулсан, орлогын албан татварыг хассан дүн) тухайн дүн нь хувьцааг буцаан эргэлтэд оруулах, худалдах, цуцлах хүртэл Банкны эзэмшигчийн хөрөнгөөс хасагдана. Эдгээр хувьцааг буцаан эргэлтэд оруулах болон худалдах үед хүлээн авсан төлбөрийн дүнг эзэмшигчийн өмчид бүртгэнэ.

Ногдол ашиг. Ногдол ашгийг зарласан үед эзэмшигчдийн өмчид бүртгэнэ. Тайлант үеийн эцсээс хойш, гэхдээ санхүүгийн тайлангуудыг нийтлэхийг зөвшөөрөхөөс өмнө зарласан ногдол ашгийг тайлант хугацааны дараах үйл явдлын тодруулгад оруулан толилуулдаг. Ногдол ашгийг хуримтлагдсан ашгаас олгоно.

Гадаад валютын хөрвүүлэлт. Банкны үйл ажиллагааны валют нь түүний үйл ажиллагаа явуулж буй эдийн

засгийн үндсэн орчны валют юм. Банкны үйл ажиллагааны болон тайлагналын валют нь Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөг юм.

Мөнгөн хөрөнгө ба өр төлбөрүүдийг тайлант хугацааны эцсийн өдрийн Монголбанкны албан ханшаар хөрвүүлж бүртгэнэ. Гадаад валютаар хийгдсэн ажил гүйлгээ болон гадаад валютаар бүртгэгдсэн мөнгөн хөрөнгө ба өр төлбөрүүдийг жилийн эцсийн өдрийн Монголбанкны албан ханш руу хөрвүүлснээс үүсэх ханшийн олз, гарзыг орлогын тайланд хүлээн зөвшөөрдөг. Түүхэн өртгөөр бүртгэдэг мөнгөн бус зүйлүүдийг тайлант жилийн хаалтын ханшаар хөрвүүлж бүртгэхгүй.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн дансдын үлдэгдлүүдийг хөрвүүлсэн албан ханш 1 ам.дол. = 1995,98 төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 1 ам.дол. = 1,885. 6 төгрөг) байв.

Хөрөнгө, өр төлбөрийг хооронд нь хаах. Санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг хооронд нь хааж санхүүгийн байдлын тайланд цэвэр дүнгээр бүртгэхийн тулд дараах шаардлагыг хангасан байна. Хүлээн зөвшөөрсөн дүнг хооронд нь хаах эрх зүйн үндэслэл байгаа бөгөөд төлбөрийг цэвэр дүнгээр хийх эсвэл хөрөнгийг худалдаж өр төлбөрийг барагдуулах төлөвлөгөө байх ёстой юм. Хүлээн зөвшөөрсөн дүнг хооронд нь цэвэршүүлэх эрх нь а) Ирээдүйд болох үйл явдлаас хамаарахгүй байх, б) мөн дараах бүх нөхцлүүдэд хуулийн хүрээнд хүчин төгөлдөр байх үүнд: 1. Бизнесийн хэвийн орчинд, 2. Төлбөр төлж чадахгүй байх нөхцөлд 3. Төлбөрийн чадваргүй болох эсхүл дампуурсан нөхцөлд.

Ажиллагсадын зардал болон холбогдох шимтгэлүүд. Цалин хөлс болон цалинтай холбоотой бусад зардлуудыг Банкны ажиллагсдад холбогдох ажил үйлчилгээ үзүүлсэн жилд хүлээн зөвшөөрдөг. Цалинтай ээлжийн амралт болон нөхөн олговортой бусад богино хугацаат хуримтлагдах чөлөө авалтыг ажиллагсад ирээдүйд нөхөн олговортой чөлөө авах эрхийг үүсгэх үйлчилгээг үзүүлсэн үед, нөхөн олговортой богино хугацаат хуримтлагдахгүй чөлөө авалтыг (жишээ нь, өвчний улмаас чөлөө авалтыг) чөлөө авах үед тус тус хүлээн зөвшөөрдөг.

Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд хуулийн дагуу тэтгэврийн, нийгмийн даатгалын болон эрүүл мэндийн даатгалын сангуудад шимтгэл төлдөг. Эдгээр шимтгэлүүдийг үүссэн үед нь орлого, зарлагад зардлаар бүртгэдэг. Энд дурьдсан улсын тогтмол шимтгэлтэй сангуудад болон тогтмол шимтгэлтэй хөтөлбөрт төлдөг төлбөрүүдээс гадна Банк өөр ямар нэгэн тэтгэвэр, тэтгэмжийн төлбөр хийх хууль эрх зүйн буюу зохиомол үүрэг хүлээгээгүй болно.

Хувьцаанд суурилсан төлбөрүүд. Хувьцаанд суурилсан төлбөр оролцуулсан ажил гүйлгээний хүрээнд

хүлээн авсан буюу худалдаж авсан үйлчилгээг Банк тухайн үйлчилгээг хүлээн авсан үед хүлээн зөвшөөрдөг. Хэрэв хувьцаанд суурилсан бөгөөд хувьцаагаар төлөх төлбөр оролцуулсан ажил гүйлгээний хүрээнд үйлчилгээ хүлээн авсан бол эзэмшигчдийн өмчийг нэмэгдүүлэн бүртгэдэг, харин хувьцаан дээр суурилсан бөгөөд мөнгөөр төлөх төлбөр оролцуулсан ажил гүйлгээний хувьд өглөгийг нэмэгдүүлэн бүртгэдэг.

Хувьцаанд суурилсан бөгөөд хувьцаагаар төлөх төлбөр оролцуулсан ажил гүйлгээний хувьд Банк хүлээн авсан үйлчилгээ болон эзэмшигчдийн өмчийн холбогдох өсөлтийг олгосон хувьцааны бодит үнэ цэнэ дээр үндэслэн шууд бус аргаар тооцно. Хувьцаанд суурилсан бөгөөд мөнгөөр төлөх төлбөр оролцуулсан ажил гүйлгээний хувьд Банк хүлээн авсан үйлчилгээ болон үүссэн өр төлбөрийг уг өр төлбөрийн бодит үнээр хэмжинэ.


17


Өр төлбөр барагдаж дуустал Банк тайлант үе бүрийн эцэст болон өр төлбөр барагдаж дуусах өдөр тухайн өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийг дахин үнэлэх ба дахин үнэлгээнээс үүсэх бодит үнэ цэнийн аливаа өөрчлөлтийг тухайн үеийн орлого, зарлагад хүлээн зөвшөөрдөг. Хувьцаагаар сайшаагдах эрхийн (ХСЭ) талаарх мэдээллийг Тодруулга 21-ээс үзнэ үү. Санхүүгийн тайлангуудыг нийтэлсний дараа хийгдэх өөрчлөлтүүд. Банкны удирдлага болон хувьцаа эзэмшигчид санхүүгийн тайлангуудыг нийтэлсний дараа өөрчлөх эрх мэдэлтэй болно.

4 НББ-ийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглагдсан шийдвэрлэх тооцоолол ба үнэлэлтүүд

Банк нь хөрөнгө, өр төлбөрийн тус санхүүгийн тайлангууд, хүлээн зөвшөөрсөн дүнгүүд, мөн санхүүгийн дараа жилд тайлагнах дүнгүүдэд нөлөөлөх тооцоолол, таамаглалыг ашигладаг. Тооцоолол, дүгнэлтүүдийг үргэлж хянаж, удирдлагын туршлага болон ирээдүйн үйл явцын талаарх нөхцөл байдалд зохистой гэж үзсэн хүлээлт, таамаглал зэрэг бусад хүчин зүйлүүдийг гол болгодог. Удирдлага нь мөн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогоо хэрэгжүүлэхдээ тооцоололоос гадна тодорхой дүгнэлт хийдэг. Санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрөгдсөн дүнгүүдэд хамгийн мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх үнэлэлтүүд болон дараагийн санхүүгийн жилийн хөрөнгө, өр төлбөрийн бүртгэлийн дүнгүүдэд мэдэгдэхүйц тохируулга хийх шаардлага үүсгэж болох тооцооллуудад дараах зүйлүүд хамаарна:

Монгол Банктай хийсэн урт хугацаат Ам доллар/Төгрөгийн своп. 2014 оны 1-р улирлаас эхлэн Банк Монгол Банктай урт хугацаат своп хэлцэл хийж эхэлсэн. Банк 1-5 жилийн хугацаа бүхий урт хугацаат америк доллар/төгрөгийн своп хийхийг зөвшөөрсөн. Своп хэлцлийн форвард ханшийг төгрөгийн овернайт зээлийн хүү болон долларын Чингис бондын одоогийн хүүд үндэслэн тогтоосон. Зах зээл дээр тухайн урт хугацаат бүтээгдэхүүний бэлэн хүү байхгүй болно. Уг форвард ханш нь зах зээл дээрх богино хугацаат дериватив арилжааны ханшаас бага болно. Тодруулга 17-д тусгасан.

Удирдлагын зүгээс энэхүү ажил гүйлгээг анх хүлээн зөвшөөрөхөд олз, гарз үүсэх эсэхийг харгалзан үзсэн

бөгөөд уг ажил гүйлгээ нь зах зээлд оролцогчдын хооронд хийгдсэн тул эхний хүлээн зөвшөөрсөн дүн нь зах

зээлийн ханшаар хийгдсэн тул анхдагч хүлээн зөвшөөрөлттэй холбоотой олз, гарз үүсэхгүй гэж үзсэн. Дээрх

шийдвэрийг гаргахдаа удирдлага нь эдгээр хэрэгслийг бие даасан зах зээлийн сегмент гэж үзсэн (бие даасан,

үндсэн зах зээл).

Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүр (дериватив) болон ханшийн тэгшитгэлийн зөрүүгийн хойшлогдсон татвар. Деривативын бодит үнэ цэнийн өөрчлөлттөөс үүсэх олз, гарзад хойшлогдсон татвар хүлээн зөвшөөрөх талаар одоо мөрдөгдөж буй татварын хууль тогтоомж болон бусад холбогдох хууль тогтоомжид ч мөн адил тусгаагүй байна. Одоо мөрдөгдөж буй татварын хуульд зөвхөн хэрэгжсэн ханшийн тэгшитгэлийн олзод татвар ногдуулна, хэрэгжсэн гарзыг татвар ногдуулах орлогоос хасна, хэрэгжээгүй олз, гарзыг хэрэгжтэл нь хойшлуулж бүртгэнэ хэмээн заасан. Үүний үр дүнд, санхүүгийн деривативын (урт хугацаат своп багтсан) бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтөөс үүссэн хэрэгжээгүй олз, гарзыг татварын зорилгоор татвар ногдох орлого гэж үзээгүй мөн олон улсын санхүүгийн байгууллагаас авсан урт хугацаат зээлээс үүссэн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй гарзыг татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардал гэж үзсэн ба дээрх хэрэгжээгүй олз, гарз нь татварын түр зөрүү үүсгэнэ гэж үзсэн. Түр зөрүүгээс үүдэн 2015 оны 12 сарын 31-нээр 4,371,782 мянган төгрөгийн хойшлогдсон татварын цэвэр өр хүлээн зөвшөөрсөн (2014.12.31: 3,541,762) ба илүү дэлгэрэнгүйг Тодруулга 29-с үзнэ үү.

Дээрх шийдвэрийг гаргахдаа Банкны удирдлага СТОУС-ын зарчим, гүйлгээний шинж чанар, дээрх ажил

гүйлгээтэй адил төрлийн гүйлгээг татварын хуулиар авч үзсэн байдал (жишээ нь: ханшийн тэгшитгэлийн олз,

гарз), татварын байгууллагын сүүлийн үеийн практик, татварын байгууллагын хяналт шалгалтын үр дүн, банкны

салбарын ерөнхий татварын практик болон хэрэгжсэн, хэрэгжээгүй гэсэн ойлголтыг авч үзэх байдал зэргийг

харгалзан үзсэн. Деривативын бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтөөс үүссэн хэрэгжээгүй олз, гарзыг татварын

зорилгоор хэрхэн авч үзэх талаарх тодорхойгүй байдал болон гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн олз,

гарзыг хэрэгжсэн, хэрэгжээгүйгээр ялгах шаардлагыг харгалзан үзсэний үндсэнд удирдлага татварын

байгууллага бодит үнэ цэнийн хэрэгжээгүй олзыг татвар ногдох орлого гэж авч үзэж нэмэлт татвар ногдуулах

эсвэл Банкийг НББын бодлогоо (Тодруулга 3) эргэн хянах шаардлага тавих эрсдэлийг үнэлж дүгнэн, мөн

санхүүгийн тайлан гарах өдрөөрх боломжит бүх мэдээлэлд үндэслэн уг эрсдэлийг бага гэж дүгнэсэн. Орлогын

татварын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 29-с үзнэ үү. Татварын хууль тогтоомжийн тайлбарын

талаар тодорхойгүй байдлыг Тодруулга 32-т тусгасан.


18

4 НББ-ийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглагдсан шийдвэрлэх тооцоолол ба үнэлэлтүүд (Үргэлжлэл)

Зээл болон урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын гарз. Банк зээлийн багцын үнэ цэнэ бууралтыг тогтмол эргэн шалгадаг. Үнэ цэнэ бууралтын гарзыг тайлант жилийн орлого, зарлагад хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг тодорхойлохдоо Банк зээлийн багц доторх дан ганц зээлийн хувьд үнэ цэнийн бууралт үүссэн эсэхийг тодорхойлохын өмнө, тухайн багцын ирээдүйд орж ирэхээр тооцоолсон мөнгөн урсгал хэмжихүйц хэмжээгээр буурсны шинж тэмдэг илэрснийг харуулсан нээлттэй мэдээлэл байгаа эсэх талаар шийдвэр гаргадаг. Энэ нотолгоонд бүлэг доторх зээлдэгчдийн төлбөр төлөх байдалд, мөн тухайн бүлэг доторх хөрөнгийн нөхөн төлөгдөх байдалтай уялдаа холбоотой дотоодын болон орон нутгийн эдийн засгийн нөхцөл байдалд сөргөөр нөлөөлөх өөрчлөлтүүдийн талаарх нээлттэй олдох мэдээлэл орсон байж болно. Удирдлага нь ирээдүйн мөнгөн урсгалыг товлохдоо ижил төрлийн зээлийн эрсдэлийн шинж чанартай хөрөнгийн зүйлүүдийн хувьд хохирол учирсан түүхэн мэдээлэл, мөн багц доторхи хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын талаарх бодит нотолгоон дээр үндэслэн тооцоолол хийдэг. Тооцоолсон байсан гарзыг бодитоор үүссэн гарзын хэмжээтэй ойртуулах үүднээс ирээдүйн мөнгөн урсгалын хэмжээ болон цаг хугацааг тооцоолоход ашигласан аргачлал болон үндэслэлүүдийг тогтмол эргэн хянадаг.

Бодитоор үүссэн гарзын хэмжээг тооцоолсон байсан гарзын хэмжээнээс 25 хувиар ихэсгэх буюу бууруулахад

зээлийн үнэ цэнийн бууралтын гарз 28,477,987 мянган төгрөгөөр (2014 онд 25%иар тооцсон: 15,453,651 мянган

төгрөгөөр) ихсэх буюу буурах байсан. Өндөр дүнтэй дан ганц зээлүүдийн үнэ цэнийн бууралтын гарзыг тухайн

зээл бүрийн ирээдүйн мөнгөн урсгалыг хямдруулсан дүнд аливаа эргэн төлөлт болон зээлийн барьцаа

хөрөнгийг борлуулснаас орж ирэх орлого зэргийг харгалзан үзэж тооцоолно.

Засгийн Газраас зээлээр авсан эх үүсвэр. Банк нь Монгол Улсын Засгийн Газар, төрийн байгууллага (зарим

тохиолдолд олон улсын санхүүгийн байгууллагуудын оролцоотой урт хугацаат санхүүжилтийг тэдгээрийн

хэвийн үед зээлүүлдэг зээлийн хүүтэй ижил хүүгээр авдаг бөгөөд тус зээлийн хүү нь Банк бусад

зээлдүүлэгчдээс авдаг зээлийн хүүгээс доогуур байж болзошгүй. Ийм санхүүжилтын улмаас Банк эдгээр эх

үүсвэрүүдийг зээлдүүлэгчийн тодорхойлсон зорилтот харилцагч нарт ашигтай нөхцөлтэйгөөр зээлдэх

боломжтой юм. Удирдлага эдгээр хэрэглүүрүүдийн анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн үед олз, гарз үүссэн эсэхийг

авч үзсэн. Уг ажил гүйлгээнүүд нь холбоогүй этгээдүүдтэй хийгддэг тул удирдлагын үнэлэлтээр эдгээр эх

үүсвэрүүд болон холбогдох зээл олголтууд нь зах зээлийн үнээр хийгдсэн бөгөөд эдгээрийг анх хүлээн

зөвшөөрөхөд олз, гарз үүсдэггүй болно. Уг үнэлэлтийг хийхдээ удирдлага мөн эдгээр хэрэглүүрүүд нь зах

зээлийн тусгай сегмент болдог гэж үзэж байгаа. Засгийн Газар болон төрийн байгууллагаас зээлээр авсан эх

үүсвэрүүд нь 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 294,695,308 мянган төгрөг (2014.12.31:

448,316,104 мянган төгрөг)- ийн дүнтэй байсан. Энэ талаарх мэдээллийг Тодруулга 20-д толилуулсан.

Харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын гарзад ноогдуулах хойшлуулсан татвар. СТОУС-ын дагуу үнэ цэнийн бууралтад сан байгуулахын зэрэгцээ Банк нь зээлийн

санг Сангийн яам, Монголбанкны хамтарсан тушаалаар баталсан Активыг ангилах, эрсдэлийн сан байгуулах журмын дагуу байгуулж Монголбанкинд тайлагнадаг. Энэхүү журмын дагуу, Банк нь олгосон зээл болон урьдчилгааны чанарыг тоон болон чанарын үзүүлэлтээр тодорхойлдог. Тоон үзүүлэлтэд хугацааны нөхцөл багтах бөгөөд хугацаа хэтрэлтийн байдал зэргийг хамааруулна. Зээлийн хугацаа хэтрэлтийн байдлаар нь хэвийн, хугацаа хэтэрсэн, чанаргүй зээл гэж ангилах бөгөөд чанаргүй зээлийг дотор нь хэвийн бус, эргэлзээтэй, найдваргүй гэж ангилна. Ангилал тус бүрт хамаарах сангийн хувь хэмжээг зааж өгөхийг шаарддаг. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуулиар тайлант хугацаанд хэвийн зээлд байгуулсан санг татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй, харин бусад ангилалын зээлүүдэд байгуулсан санг хасагдах зардалд тооцох заалттай байдаг. Өмнөх жилүүдийн адил Банк нь 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр тооцсон хэвийн зээлийн эрсдэлийн санг СТОУС-ын шаардлагын үнэлгээний нэг хэсэг болгон тооцож үнэ цэнийн бууралттай холбоотой зардлыг хасагдахгүй зардалд тооцож ирсэн. Энэхүү зардлын хэмжээ нь өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад материаллаг тул Удирдлагаас хэвийн зээлийн сантай холбоотой татварын асуудлыг нарийвчлан судалж энэ нь түр зуурын зөрүү үүсгэж байгаа гэж дүгнээд 4,042,845 мянган төгрөгийн (2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дууссан тайлант жилд 2,071,622 мянган төгрөг) хойшлуулсан татварын хөрөнгийг энэхүү тайланд тусгав. Удирдлага нь хэвийн зээлийн санг буцааснаас олсон орлого нь татвар суутгахгүй орлогод хамаарах бөгөөд үүнтэй холбоотой хойшлуулсан татварын хөрөнгийг ирээдүйд ашиглах боломжтой гэж үзэж байна. Татварын хууль тогтоомжид хэвийн зээлийн сан буцаасантай холбоотой орлогын тухай тухайлан заагаагүй ба Монголын татварын хуулийг олон янзаар тайлбарладаг зэрэг нөхцөл байдлыг (Тодруулга 32) харгалзан үзвэл Татварын байгууллагаас уг орлогод албан татвар ноогдуулах байр суурьтай хандах магадлалтай тул уг хойшлуулсан татварыг буцаан авах боломжгүй байх магадлалтай гэж үзсэн. Гэхдээ Банкны удирдлагууд энэхүү тайланг бэлтгэх өдрийн байдлаар дээрх эрсдэлийг бага хэмээн үзэж байна. Орлогын албан татварын тухай мэдээллийг Тодруулга 29-өөс үзнэ үү.

Барилга байгууламжийн дахин үнэлгээ. Тодруулга 16-д үзүүлснээр 2013 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар Банк нь төв банкны барилга байгууламжаа Улаанбаатар болон орон нутгийн барилгын үнэлгээний дагуу дахин үнэлсэн.


19

4 НББ-ийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглагдсан шийдвэрлэх тооцоолол ба үнэлэлтүүд (Үргэлжлэл)

2013 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр ба түүнээс хойшхи үед төв банкны барилгын үнэлгээнд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гараагүй гэж Банкны удирдлага үзэж байна. 2011 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр барилга байгууламжид хөндлөнгийн үнэлгээ хийлгэснээс хойш Улаанбаатар болон орон нутгийн барилгын үнэлгээнд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гараагүй гэж Банкны удирдлага үзэж байна. Барилга байгууламжийн зах зээлийн үнэ дансны үнээсээ 20%-иар илүү эсвэл бага байсан бол барилгын дансны үнэ болон дахин үнэлгээнийн нөөц 2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар 16,394,751 мянган төгрөгөөр нэмэгдэх эсхүл буурах байсан (2014 онд: 13,968,021 мянган төгрөг).

Засгийн газрын хөтөлбөрүүдийн хүрээнд Төв банкнаас хүлээн авсан зээлийг анх хүлээн зөвшөөрөх.

Тодруулга 20-д заасны дагуу Банк нь засгийн газрын хэрэгжүүлж буй орон сууцны зээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд жилийн 4 хувийн хүүтэй эх үүсвэр Монголбанкнаас авсан. Энэ хөтөлбөрт тусгай шаардлага хангасан (80 квадрат метрээс бага хэмжээтэй байр, худалдан авах үнийн дүнгийн 30 хувьтай тэнцэх урьдчилгаа, тухайн банк болон бусад банкин дахь зээлийн түүх сайн гэх мэт) шинэ болон хуучин олгогдсон зээлүүд хамрагдах боломжтой. Эх үүсвэрийг бусад банкинд мөн хуваарилсан бөгөөд банк бүрийн орон сууцны зээлийн багцтай харьцуулан тараасан. Ийнхүү Банк нь зээлдүүлэгчийн шаардлагыг хангасан зээлдэгч нарт 8 хувийн хөнгөлөлттэй зээлийг олгох боломжтой болсон ба энэхүү хүүний түвшнийг Монголбанкнаас тогтоож өгсөн тул олгож буй зээлийн хүүг Банк тодорхойлох эрхгүй гэсэн үг. Энэхүү хэрэглүүрийг анх хүлээн зөвшөөрөхөд ашиг, алдагдал үүсэх эсэхийг Удирдлага авч хэлэлцсэн. Уг хэлцэл нь холбоотой бус талуудтай хийсэн бөгөөд эх үүсвэр нь зах зээлийн хүүтэй тул ашиг, алдагдал үүсэхгүй гэж Удирдлага үзсэн. Түүнчлэн Удирдлага нь шийдвэр гаргахдаа эдгээр хэрэглүүр нь зах зээлийн тусдаа сегмент (тусдаа зах зээл) болохыг бодолцож үзсэн.

Монголын ипотекийн корпораци (МИК)-ийн ипотекийн зээлийн багцыг үнэт цаасжуулах ажил гүйлгээ.

2013 оны 4-р улирлаас хойш Банк нь МИК-ийн орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаасны хэлцэлд нийтдээ 7 удаа буюу 2013 онд 1 удаа, 2014 онд 2 удаа, 2015 онд 4 удаа тус тус оролцсон. Нийтдээ 500,754,100 мянган төгрөгийн 8%-ийн хүүтэй зээлийн багцыг Монголын Ипотекийн Корпорацийн 100 хувийн эзэмшлийн компани болох МИК ТЗК1, МИК ТЗК2, МИК ТЗК4, МИК ТЗК5, МИК ТЗК6, болон , МИК ТЗК7 тусгай зориулалтын компанид зарж 450,678,700 мянган төгрөгийн, 4.5%-ийн хүүтэй, давуу эрхтэй ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд мөн, 50,075,400 мянган төгрөгийн, 10.5%-ийн хүүтэй, энгийн ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд хүлээн авсан.

МИК, тусгай зориулалтын компанийн худалдаж авсан зээл нь эрсдэлгүй зээлийн багц юм. Давуу эрхтэй үнэт цаасны үндсэн төлбөр хийгдсэн тохиолдолд энгийн үнэт цаасны үндсэн төлбөрийг авах боломжтой ба давуу эрхтэй үнэт цаас эзэмшигчид нь төлбөрийн хувьд давуу эрхтэй. Банк нь зарагдсан зээл тус бүрийн хувьд Үйлчилгээ үзүүлэгчийн үүргийг гүйцэтгэх ба үйлчилгээний шимтгэлд цуглуулсан төлбөрөөс 2.5 хувийн шимтгэл авна. МИК-д үлдсэн цэвэр хөрөнгө нь (хэрэв байгаа бол) МИК-ийн хувьцаа эзэмшигчдэд очно. Түүнчлэн, МИК-ийн цэвэр хөрөнгө нь дутсан тохиолдолд үүнийг давуу болон энгийн үнэт цаас эзэмшигчид МИК-д эрсдэл учруулахгүйгээр хариуцна (төлбөр болон давуу эрхийн хувьтай тэнцүү хэмжээгээр). Энэхүү гэрээний дагуу Банкны эзэмшиж буй давуу эрхтэй үнэт цаас нь Монголбанкнаас анх 8 хувийн хүүтэй орон сууцны зээлийг санхүүжүүлэх зорилгоор авсан 4 хувийн хүүтэй эх үүсвэрийг буцаан төлөхөд ашиглагдана. Эдгээр зээлүүд нь НББОУС 39 хэрэгжүүлэх заавар 36-д заасан данснаас хасах шаардлагыг хангасан эсэхийг Удирдлага үнэлж үзсэн. Мөнгөн хөрөнгийн эрхийн хугацаа дуусаагүй байгаа боловч эдгээр 8 хувийн Орон сууцны зээлийн хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрхээ шилжүүлснээр бүх эрсдэл өгөөжийг давхар шилжүүлсэн гэж Удирдлага үзсэн. Дээрх шийдвэрийг гаргахдаа банкны удирдлага, зээлдэгчдийн ялгаатай байдал, зээлийн орон сууцны байрлал болон хариуцлага хүлээх этгээдээс шалтгаалан банкуудаас шилжсэн зээлийн багцын эрсдэл нь ХААН Банкнаас шилжсэн зээлийн багцын эрсдэлээс өөр байна гэж үзсэн. Мөн эдгээр хэрэглүүрийг анх хүлээн зөвшөөрөхөд ашиг алдагдал үүсэх эсэхийг тооцсон. Эдгээр хэлцлийг зах зээл дээр оролцогчид сайн дураараа хийсэн ба уг хэрэглүүрүүд нь зах зээлийн хүүтэй тул анх хүлээн зөвшөөрөлттэй холбоотой олз, гарз хүлээн зөвшөөрөх шаардлагагүй гэж Удирдлага үзсэн. Түүнчлэн шийдвэр гаргахдаа Удирдлага нь эдгээр хэрэглүүр нь зах зээлийн тусдаа сегмент (тусдаа зах зээл) болохыг бодолцож үзсэн.

Татварын хууль тогтоомж. Монголын татварын, валютын болон гаалийн хууль тогтоомжууд өөр хоорондоо

зөрүүтэй тайлбарлагдах хандлагатай байдаг. Тодруулга 32-ийг харна уу.


20

5 Шинэ буюу өөрчлөгдсөн стандарт, тайлбаруудын хэрэгжилт

Дараах стандартуудын өөрчлөлт нь 2015 оны 1 сараас мөрдөгдөж эхлэж байгаа бөгөөд Банкны үйл ажиллагаанд материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй юм.

НББОУС 19-д орсон нэмэлт өөрчлөлтүүд- “Тогтоосон тэтгэмжийн хөтөлбөр: Ажилчдын төлсөн шимтгэл” (2013 оны 11 сард батлагдсан ба 2014 оны 7 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөнө). Хэрвээ ажилчдын төлсөн шимтгэл нь ажиллах хугацаатай хамааралгүй бол

ажиллах хугацаанд хуваарилахгүйгээр ажилтан ажил үүргээ гүйцэтгэсэн хугацаанд ажил олгогчоос гарсан үйлчилгээний өртгийг бууруулж болно гэж заасан. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС-уудад жил бүр хийгддэг сайжруулалтууд 2012 (2013 оны 12 сард батлагдсан ба доорх мөрөнд өөрөөр заагаагүй бол 2014 оны 7 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөнө). Стандартын сайжруулалтыг 7 стандартад хийсэн.

СТОУС 2-т “баталгаажих нөхцөл” гэдгийг “гүйцэтгэлийн нөхцөл” болон ажил үүргээ гүйцэтгэх нөхцөл гэж салгаж нарийн тодорхойлсон. Энэхүү нэмэлт өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх тохиолдолд хувьцаанд суурилсан төлбөрийн гүйлгээ хийхийг зөвшөөрсөн өдөр нь 2014 оны 7 сарын 1-нээр эсвэл түүнээс хойших өдөр байна.

СТОУС 3-д дараах өөрчлөлтүүд орсон. Үүнд: 1) НББОУС 32-т тусгасны дагуу санхүүгийн хэрэгслийн тодорхойлолтыг хангаж байгаа болзошгүй өр төлбөр барагдуулах үүргийг санхүүгийн өр төлбөр эсвэл өмчөөр ангилна, 2) санхүүгийн болон санхүүгийн бус, өмчөөр хэрэгслээр төлөгдөхгүй болзошгүй төлбөрийг тайлант үе бүрээр бодит үнэ цэнээр хэмжиж бодит үнэ цэнийн зөрүүг тайлант үеийн ашиг алдагдалд бүртгэнэ. СТОУС 3-д орсон нэмэлт өөрчлөлтийг зөвхөн 2014 оны 7 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойшхи хугацаанд үүссэн бизнесийн нэгдэлд дагаж мөрдөнө.

СТОУС 8-д дараах нэмэлт өөрчлөлтүүд орсон. Үүнд: 1) Нэгтгэсэн үйл ажиллагааны сегментүүдийн нэр, мөн тухайн сегментүүд нь ижил төрлийн эдийн засгийн шинж чанартай гэдгийг нотлох эдийн засгийн үзүүлэлт зэргийг багтаасан үйл ажиллагааны сегментийг нэгтгэх удирдлагын үнэлэлт болон шийдвэр гаргалтын талаар тодруулах шаарлагатай болсон; 2) Сегментийн хөрөнгийг тайлагнасан тохиолдолд сегментийн хөрөнгийг аж ахуйн нэгжийн хөрөнгөтэй тааруулсан хүснэгт.

НББОУС 39-өөс хэд хэдэн догол мөр арилгасан боловч үнэ цэнийг нь хорогдуулахад үүсэх нөлөө нь материаллаг бус бол богино хугацаат авлага болон өглөгийг нэхэмлэхийн үнээр хэмжиж болох боломжтой гэдгийг СТОУС 13-т нэмэлт заалтаар оруулж өгсөн.

НББОУС 16 болон НББОУС 38-д орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр, аж ахуйн нэгж дахин үнэлгээний загвар ашиглаж байгаа үед дансны нийт дүн болон хуримтлагдсан элэгдлийг хэрхэн авч үзэх талаар нарийн тодорхой зааж өгсөн.

НББОУС 24-д орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр тайлан гаргагч аж ажуйн нэгжид удирдлагын үйлчилгээ үзүүлсэн эсвэл тайлан гаргагч аж ахуйн нэгжийн толгой компанид удирдлагын үйлчилгээ үзүүлсэн бол удирдлагын үйлчилгээ үзүүлэгч компаниас авсан үйлчилгээний шимтгэлийг холбоотой талуудын тодруулгад тусгахыг зааж өгсөн.

СТОУС-уудад жил бүр хийгддэг сайжруулалтууд 2013 (2013 оны 12 сард батлагдсан ба 2014 оны 7 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Сайжруулалтад нийтдээ 4 стандартын өөрчлөлт багтсан.

СТОУС 1-ийн дүгнэлт гаргах үндэслэл хэсэгт стандартын шинэ хувилбарыг дагаж заавал мөрдөх шаардлагагүй ч хугацаанаас нь өмнө хэрэглэх боломжтой бол СТОУС-аар анх удаа тайлан бэлтгэж байгаа хэрэглэгч уг стандартын хуучин эсвэл шинэ хувилбарыг хэрэглэж болно гэхдээ толилуулсан тайлангийн хугацаанд адилхан стандарт хэрэглэсэн байна гэж заасан.

СТОУС 11-ийн дагуу хамтарсан хэлцэл бий болох үеийн бүртгэлийг СТОУС 3-аар бүртгэхгүй гэж заасан. Хамтарсан хэлцлийн санхүүгийн тайланд бизнесийн нэгдлийн бүртгэлийг хэрэглэхгүй болохыг мөн дээрх нэмэлт өөрчлөлтөөр зааж өгсөн.

СТОУС 13-д орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр, СТОУС 9 эсвэл НББОУС 39-д хамаарагдах бүх гэрээтэй (санхүүгийн бус хөрөнгө, өр төлбөрийг худалдах болон худалдан авах хэлцэл мөн хамаарна) холбоотой санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн бүлгийн бодит үнэ цэнийг цэврээр нь хэмжиж болно гэж заасан.

НББОУС 40-д НББОУС 40 болон СТОУС 3-ыг зэрэг хэрэглэх боломжтой гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. НББОУС 40-өөр санхүүгийн тайланг бэлтгэгчдэд хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө болон өмчлөгч нь эзэмшиж буй хөрөнгийн ялгааг хэрхэн гаргах талаар заавар өгсөн. Санхүүгийн тайланг бэлтгэгч хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгийг худалдан авах нь СТОУС 3-д заасан бизнесийн нэгдлийг үүсгэж буй эсэхийг нягтална.


21

6 Нягтлан бодох бүртгэлийн шинээр батлагдсан мэдэгдлүүд

2016 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант хугацаанд заавал мөрдөх стандартууд ба тайлбарууд шинээр батлагдаж, хэвлэн нийтлэгдсэн ба эдгээрийг Банк хугацаанаас өмнө хэрэгжүүлж эхлээгүй.

СТОУС 9, “Санхүүгийн хэрэглүүр: Ангилал ба хэмжилт”. (2014 оны 7 сард нэмэлт өөрчлөлт оруулсан ба 2018 оны 1 сарын 1-нээс эхэлсэн болон үүнээс хойшхи санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө.) Энэхүү

стандартын гол агуулгаас дурьдвал:

Санхүүгийн хөрөнгүүдийг дараагийн тайлант үе бүрт хорогдуулсан өртгөөр нь хэмжих, бусад дэлгэрэнгүй орлогод бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бүртгэгдэх бодит үнэ цэнээр нь хэмжих болон тайлант үеийн ашиг алдагдалд бодит үнэ цэнийн зөрүү нь бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгүүд гэж 3 ангилна.

Өрийн хэрэгслийг ангилах нь аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн хөрөнгийг удирдах бизнесийн модел болон гэрээнд заасан мөнгөн гүйлгээ нь зөвхөн үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөр байх эсэхээс хамаарна. Хэрэв өрийн хэрэгсэл нь зөвхөн үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөрийг авах зорилготой байвал хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Хэрэв аж ахуйн нэгж нь өрийн хэрэгслийг үндсэн зээлийн төлбөр болон хүүг авах мөн шаардлагатай тохиолдолд зарах зорилгоор эзэмшиж байвал бусад дэлгэрэнгүй орлогод бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бүртгэгдэх бодит үнэ цэнээр нь хэмжих санхүүгийн хөрөнгө гэж ангилна.Үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөрийн мөнгөн гүйлгээгүй санхүүгийн хөрөнгийг тайлант үеийн ашиг алдагдалд бодит үнэ цэнийн зөрүү нь бүртгэгдэх санхүүгийн хөрөнгүүд гэж ангилна (жишээ нь дериватив). Нуугдмал деривативыг санхүүгийн хөрөнгөөс салгаж үзэхгүй болсон ба зөвхөн үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөрийн нөхцлийг хангаж буй эсэхийг үнэлнэ.

Бүх өмчийн хэрэгслийг дараагийн тайлант үеүдэд үргэлж бодит үнэ цэнээр хэмжинэ. Хэрэв санхүүгийн хөрөнгийг арилжаалах зорилгоор эзэмшээгүй бол бусад дэлгэрэнгүй орлогод бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бүртгэгдэх ангилалын сонголтыг хийж болох ба энэ сонголтыг буцаах боломжгүй. Хэрэв өмчийн хэрэгслийг арилжаалах зорилготой бол тайлант үеийн ашиг алдагдалд бодит үнэ цэнийн зөрүүг нь бүртгэнэ. НББОУС 39-ийн ангилал болон хэмжилтийн ихэнх шаардлагууд нь СТОУС 9-д шилжихдээ өөрчлөгдөөгүй. Гол өөрчлөлт нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт нь бүртгэгдэх бодит үнэ цэнээр хэмжсэн санхүүгийн өр төлбөрийн зээлийн эрсдэлийн тайланд өөрчлөлтийн нөлөөний талаар тусгах шаардлагатай гэж заасан.

СТОУС 9-д үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрөх шинэ загвар болох ирээдүйд учирч болох зээлийн гарзын загварыг нэвтрүүлсэн. Эхний хүлээн зөвшөөрөлтөөс хойш санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн чанарт гарах өөрчлөлтөд үндэслэсэн “3 үе шат”-ны арга байна гэж заасан. Практикийн хувьд шинэ аргаар үнэ цэнэ нь буураагүй санхүүгийн хөрөнгийг ( дансны авлагын хувьд авлага хаагдах хүртэл буюу хугацаанд үндэслэхгүйгээр учирч болох эрсдэлийн гарзын сан байгуулна) анх хүлээн зөвшөөрөхдөө ирэх 12 сард учирч болох зээлийн гарзыг тэр даруйд нь хүлээн зөвшөөрнө гэж заасан. Зээлийн эрсдэлд томоохон сөрөг өөрчлөлт гарсан тохиолдолд 12 сарын биш хугацаагүй учирч болох зээлийн гарзын сан байгуулна. Энэхүү загварт түрээс болон дансны авлагыг арай энгийн байдлаар авч үзсэн.

Хэйджийн бүртгэлийг аж ахуйн нэгжийн эрсдэлийн удирдлагатай уялдахуйц байхаар нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. СТОУС 9-д макро хейджийг хэрхэн бүртгэх талаар тусгаагүй тул СТОУС 9-ийн хэйджийн бүртгэл эсвэл НББОУС 39-ийн хэйджийн бүртгэлийг үргэжлүүлэн ашиглах талаар нягтлан бодох бүртгэлдээ тусгах сонголтыг аж ахуйн нэгжид үлдээсэн.

Банк шинээр гарсан стандартын санхүүгийн тайланд нөлөөлөх байдлыг үнэлж байгаа. СТОУС 9 нь ихэнх санхүүгийн байгууллагуудад нөлөөлөх юм.

СТОУС 11-д орсон нэмэлт өөрчлөлт – Хамтарсан үйл ажиллагаан дахь ашиг сонирхолыг эзэмших ажил гүйлгээг бүртгэх (2014 оны 5 сарын 6-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1 нээр эхлэж буй болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө. Энэхүү өөрчлөлтөөр бизнесийн үйл ажиллагаа үүсгэж байгаа хамтарсан хэлцэл дэх ашиг сонирхлын эзэмшлийг хэрхэн бүртгэх талаар зааж өгсөн. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.


22

6 Нягтлан бодох бүртгэлийн шинээр батлагдсан мэдэгдлүүд (Үргэлжлэл)

НББОУС 16 болон НББОУС 38-д орсон нэмэлт өөрчлөлт- Элэгдэл болон хорогдлыг тооцох аргыг илүү тодорхой болгох нь (2014 оны 5 сарын 12-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1 нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Энэхүү өөрчлөлтөөр хөрөнгийг ашиглаж буй үйл ажиллагаанаас бий болсон орлогод тухайн хөрөнгийн эдийн засгийн үр өгөөжийн ашиглалтаас гадна өөр бусад хүчин зүйлс нөлөөлсөн байдаг тул орлогод суурилсан аргаар үндсэн хөрөнгийг элэгдүүлэх нь тохиромжгүй гэж НББОУС-ын зөвлөл оруулж өгсөн. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 15, Харилцагчтай байгуулсан гэрээний орлого (2014 оны 5 сарын 28-нд батлагдсан ба 2017 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Шинэ стандартаар

бараа, ажил үйлчилгээг харилцагчид шилжүүлсэн үед ажил гүйлгээний үнээр орлогыг заавал хүлээн зөвшөөрнө гэсэн үндсэн зарчмыг танилцуулсан. Салгаж болохуйц багцын бараа, ажил үйлчилгээний орлогыг салгаж бүртгэнэ, гэхдээ гэрээний хөнгөлөлт, урамшуулалыг холбогдох зүйлд нь заавал хуваарилж бүртгэнэ гэж заасан. Харилцагчтай байгуулсан гэрээний эрсдэлийг бууруулахтай холбоотой гарсан зардлыг капиталжуулж гэрээний орлого олох хугацаанд хорогдуулна. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 14, Зохицуулах байгууллагатай холбоотой хойшлуулсан данс (2014 оны 1 сард батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). СТОУС 14-өөр

СТОУС-ыг анх удаа хэрэглэж байгаа этгээд өмнө нь мөрдөж байсан нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн нягтлан бодох бүртгэлийн зарчмын дагуу үнэ ханшийн зохицуулалттай холбоотой дүнг цаашид үргэлжлүүлэн хүлээн зөвшөөрч бүртгэхийг зөвшөөрсөн. СТОУС-ыг өмнө нь нэвтрүүлсэн аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн тайлантай анх удаа СТОУС-ын нэвтрүүлж байгаа этгээдийн санхүүгийн тайланг хянагдахуйц байлгах үүднээс үнэ ханшийн зохицуулалттай холбоотой дүнг бусад санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтээс тусад нь тайлагнахыг стандартад зааж өгсөн.

НББОУС 16 болон НББОУС 41-д орсон нэмэлт өөрчлөлт - Хөдөө аж ахуй: Биологийн хөрөнгө (2014 оны 6 сарын 30-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Усан үзмийн мод, резины мод болон тосны мод нь үйлдвэрлэлийн шинж чанартай

тул үндсэн хөрөнгөөр бүртгэнэ гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Тиймээс дээрх өөрчлөлтийг НББОУС 16-д оруулж НББОУС 41-ээс хассан. Гэхдээ биологийн ургамлыг ургуулах хугацаанд НББОУС 41-ийг баримтална. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 27-д орсон нэмэлт өөрчлөлт-Бие даасан санхүүгийн тайлан дахь өртгийн арга (2014 оны 8 сарын 12-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Энэхүү нэмэлт өөрчлөлтөөр аж ахуйн нэгж нь бие даасан санхүүгийн тайландаа охин компани, хараат компани, хамтарсан үйлдвэрт оруулсан хөрөнгө оруулалтыг өртгийн аргаар бүртгэх боломжтой болсон. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 10 болон НББОУС 28-д орсон нэмэлт өөрчлөлтүүд- Хөрөнгө оруулагч, түүний хараат компани болон хамтарсан үйлдвэрийн хооронд хөрөнгө борлуулах болон хандивлах (2014 оны 9 сарын 11-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1нээрх болон түүнээс хойшхи санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Хөрөнгө оруулагч, түүний хараат компани болон хамтарсан үйлдвэрийн хооронд хөрөнгө борлуулах болон хандивлах ажил гүйлгээг хэрхэн бүртгэх талаар СТОУС 10 болон НББОУС 28-д ялгаатай байдлаар тусгасан байдлыг арилгахад чиглэгдсэн. Өөрчлөлтийн үр дүнд, хөрөнгө борлуулах эсвэл хандивлах ажил гүйлгээ нь бизнесийн шинж чанартай бол олз, гарзыг нийт дүнгээр хүлээн зөвшөөрнө гэж заасан. Бизнесийн үйл ажиллагаанд ашиглагддаггүй хөрөнгийг хараат компани эзэмшиж байсан ч хөрөнгө борлуулах болон хандивлах ажил гүйлгээний олз, гарзыг хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрнө. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 2014-үүдэд жил бүр хийгддэг сайжруулалтууд- (2014 оны 9 сарын 25-нд батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөнө). Дээрх өөрчлөлтөд 4 стандарт хамрагдсан. СТОУС 5-д, ашиглах эрхийг шилжүүлэх хэлбэр өөрчлөгдсөн (жишээ нь борлуулах ангилалаас эздэд хуваарилах ангилалд шилжүүлэх эсвэл эсрэгээрээ) нь уг хөрөнгийг зарж борлуулах эсвэл эздэд хуваарилах төлөвлөгөөг өөрчилсөн гэж үзэхгүй бөгөөд тийм байдлаар бүртгэхгүй гэж нэмж өгсөн. СТОУС 7-ын тодруулгын шаардлагын дагуу, шилжүүлсэн санхүүгийн хөрөнгөтэй холбоотой гэрээний нөхцлүүдэд шилжүүлэгчийн зүгээс цаашид уг санхүүгийн хөрөнгөтэй холбоотой оролцоо байгаа эсэхийг удирдлага тодорхойлоход илүү дөхөмтэй болгосон. НББОУС 34-өөр шаардаагүй тохиолдолд, завсрын тайлангуудад СТОУС 7-ийн дагуу санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг цэвэршүүлж толилуулахгүй байх боломжтой гэж заасан.


23

6 Нягтлан бодох бүртгэлийн шинээр батлагдсан мэдэгдлүүд (Үргэлжлэл)

НББОУС 19-д орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр ажил эрхлэлтийн дараах тэтгэмжийн өр төлбөрийг хорогдуулах хүүгийн түвшин тодорхойлохдоо өндөр зэрэглэлтэй байгууллагын гаргасан бонд, эсвэл уг бонд байхгүй бол засгийн газрын бондын хүүг авахдаа уг өрийн хэрэгслийг гаргасан улсын валют биш тухайн өрийн хэрэгсэл гарсан валютаарх өрийн хэрэгслийн хүүг суурь болгоно гэж заасан. НББОУС 34 –ийн дагуу “завсрын санхүүгийн тайлан мэдээнд толилуулсан мэдээ” гэж бичихдээ санхүүгийн тайлангаас тухайн мэдээлэл байгаа хэсгийг зааж өгнө гэж нэмж оруулсан. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

НББОУС 1-д орсон санхүүгийн тайлангийн толилуулгатай холбоотой нэмэлт өөрчлөлт (2014 оны 12 сард батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1нээрх болон түүнээс хойшхи санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Өөрчлөлтөөр материаллаг байдал гэсэн ойлголтыг дэлгэрүүлж дараах байдлаар тайлбарласан: СТОУС-ын дагуу тодруулах шаардлагатай тусгай зүйлсийн жагсаалтад орсон эсвэл хамгийн багадаа тухайн зүйлийг тодруулна гэж заасан байсан ч хэрэв тухайн тодруулгаар харуулсан мэдээлэл нь материаллаг бус бол СТОУС-ын дагуу заавал толилуулах шаардлагатай зүйлсийг ч тодруулахгүй байж болно гэж заасан. Мөн, стандартаар санхүүгийн тайлан дахь дэд бүлгийн нийт дүнгийн талаар шинэ заавар өгсөн. Үүнд: (i) дэд бүлгийн нийт дүнг бүрдүүлж буй зүйлс нь СТОУС-ын дагуу хэмжигдэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн байх; (ii) дэд бүлгийн тоог бүрдүүлж буй зүйлсийн нэрсийг тусгаж, харахад ойлгомжтой цэвэрхэн байдлаар толилуулна; (iii) тайлант үеүдэд толилуулах байдлыг тууштай хадгалах; (iv) СТОУС-ын дагуу дэд бүлгийг бүрдүүлж буй зүйлсэд дэд бүлгийн нийт дүн болон үндсэн бүлгийн нийт дүнгээс илүү ач холбогдол өгөхгүйгээр толилуулах. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 10, СТОУС 12 болон НББОУС 28-д орсон нэгтгэл хийхээс чөлөөлөгдөх нэмэлт өөрчлөлт (2014 оны 12 сард батлагдсан ба 2016 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Хөрөнгө оруулалтын аж ахуйн нэгж нь хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа эрхэлдэг охин компаниа тайлант үеийн ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжинэ гэж нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Мөн, хэрэв охин компанийн эцсийн эсвэл дундын толгой компани олон нийтийн хүртээл болгох нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан гаргадаг бол нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан гаргахаас чөлөөлөгдөнө гэснийг охин компанийн эцсийн болон дундын толгой компанийн санхүүгийн тайландаа охин компанийг нэгтгэсэн эсвэл СТОУС 10-ын дагуу тайлант үеийн ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр охин компанийг бүртгэсэн эсэхээс үл хамааран нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан бэлтгэхээс чөлөөлөгдөнө гэж нарийн тодорхойлж өгсөн. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

СТОУС 16 “Түрээс” (2016 оны 1 сард батлагдсан ба 2019 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Шинэ стандартаар түрээсийн хүлээн зөвшөөрөлт, дараа үеийн хэмжилт, тайлагнал болон тодруулгыг хэрхэн бэлтгэх талаар зарчмуудыг зааж өгсөн. Бүх түрээсийн хувьд түрээслэгч түрээсийн хөрөнгийг ашиглах эхлэх үеэс эхлэн хөрөнгийг ашиглах эрхийг эзэмших ба хэрэв түрээсийн төлбөрийг олон удаагийн төлбөрөөр хийх бол түрээслэгч түрээслүүлэгчээс санхүүжилт авсан гэж үзнэ. Тиймээс НББОУС 17-д заасны дагуу түрээсийг үйл ажиллагааны болон санхүүгийн түрээс гэж ангилна гэж заасан байсныг хасаж түрээсийн бүртгэлийн нэг л загварыг СТОУС 16-аар танилцуулсан.Түрээслэгч а) 12 сараас дээш хугацаатай бүх төрлийн түрээстэй холбоотой хөрөнгө өр төлбөр бүртгэх, б) орлогын тайланд түрээсийн хөрөнгийн элэгдлийг түрээсийн төлбөрийн хүүгийн зардлаас тусад нь тайлагнана. НББОУС 17-д заасан түрээслүүлэгчтэй холбоотой бүртгэлийн заалтын ихэнх хэсгийг СТОУС 16-д оруулсан. Тиймээс түрээслүүлэгч түрээсийг шинж чанараас нь хамааруулан санхүүгийн болон үйл ажиллагааны түрээсийн аль нэгээр нь бүртгэнэ. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

Бодит бус олзод хойшлогдсон татварын хөрөнгө хүлээн зөвшөөрөх – НББОУС 12-т орсон нэмэлт өөрчлөлт (2016 оны 1 сард батлагдсан ба 2017 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайланд дагаж мөрдөнө). Нэмэлт өөрчлөлтөөр өрийн хэрэгслээс үүссэн бодит бус гарзад хойшлогдсон татварыг хүлээн зөвшөөрөх шалгуур үзүүлэлтүүдийг илүү тодорхой болгосон. Байгууллага нь өрийн хэрэглүүрийг зах зээлийн хүүгээр хорогдуулсан мөнгөн гүйлгээнээс үүссэн бодит бус гарзад хойшлогдсон татварын хөрөнгө хүлээн зөвшөөрнө. Хойшлогдсон татварын хөрөнгийн эдийн засгийн үр өгөөж нь өрийн хэрэглүүрийн эзэмшигч ирээдүйд олз хүртэж уг олзод татвар төлөхгүй байснаар бий болох юм. Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

Тодруулгын шаардлагад орсон өөрчлөлтүүд – НББОУС 7-д орсон өөрчлөлт (2016 оны 1 сарын 29-нд батлагдсан ба 2017 оны 1 сарын 1-нээрх болон түүнээс хойших санхүүгийн тайлангуудад дагаж мөрдөгдөнө). НББОУС 7-д санхүүжилтын үйл ажиллагааны өр төлбөрийн хөдөлгөөнийг тодруулгад тусгахыг нэмэлт өөрчлөлтөөр оруулсан Банк дээрх нэмэлт өөрчлөлтийн санхүүгийн тайлангуудад нөлөөлөх байдлыг дүгнэж байгаа.

Дээр дурьдсанаас бусад тохиолдолд шинэ стандарт болон тайлбарууд нь Банкны санхүүгийн тайланд материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.


24

7 Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

Мянган төгрөгөөр 2015 оны 12-р

сарын 31 2014 оны 12-р

сарын 31

Бэлэн мөнгө 164,623,851 146,833,606 Бусад банкууд дахь харилцах данс

- Монгол 8,176,918 1,946,726 - Бусад 212,859,376 42,516,076

Буцаан худалдах, худалдан авах гэрээтэй репо үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай) 30,124,904 222,166,050 Монголбанкны үнэт цаас 84,905,851 238,128,953 Бусад банкуудад анх 3 сараас бага хугацаатай байршуулсан хөрөнгө 96,765,190 322,508,348 Засгийн газрын үнэт цаас 82,133,460 157,450,701

Нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 679,589,550 1,131,550,460

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө барьцаа хөрөнгөөр баталгаажаагүй. Бүх дүнгүүд хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй хэмээн ангилагдсан.

Харилцах данс, нэг хоногийн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө, Монголбанк болон Засгийн Газрын үнэт цаас,

Монголбанк болон бусад банкуудад 3 сараас бага хугацаагаар байршуулсан харилцах, хадгаламж, болон репо

хэлцлүүдийн үлдэгдэл нь гадаадын нэр хүнд бүхий банкууд, Монголбанк, Монголын хамгийн сайн банкуудад

байршуулсан үлдэгдлүүд болно.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн балансын үлдэгдлүүдийн зээлийн эрсдэлийн чанарыг Стандарт ба

Пүүрсийн зэрэглэл эсвэл Мүүдийс болон Фичийн зэрэглэл дээр үндэслэн нэгтгэн харуулж болно. 2015 оны 12

дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх мөнгөн хөрөнгийн зээлийн эрсдэлийн чанарыг дор үзүүлэв:


Бэлэн мөнгө Бусад банкууд

дахь харилцах хадгаламж

Буцаан худалдах,

худалдан авах гэрээтэй репо

үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

Монгол- банкны

үнэт цаас

Бусад банкуудад

анх 3 сараас

бага хугацаатай байршуул

сан хөрөнгө

Засгийн газрын

үнэт цаас

Нийт

Хугацаа хэтрээгүй ба үнэ цэнэ нь буураагүй

- Бэлэн мөнгө 164,623,851 - - - - - 164,623,851

- Монгол Улсын Төв Банк - - - 84,905,851 - - 84,905,851 - Монгол улсын засгийн газар - - - - - 82,133,460 82,133,460 - AA- to AA+ зэрэгтэй - 6,087,398 - - - - 6,087,398 - A- to A+ зэрэгтэй - 198,013,752 - - - - 198,013,752 - BBB- o BBB+ зэрэгтэй - 6,695,283 - - - - 6,695,283 - B- o B+ зэрэгтэй - 8,764,871 - - 27,978,554 - 36,743,425 Зэрэглэл хийгдээгүй - 1,474,990 30,124,904 - 68,786,636 - 100,386,530

Нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах

хөрөнгө 164,623,851 221,036,294 30,124,904 84,905,851 96,765,190 82,133,460 679,589,550


25

7 Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (Үргэлжлэл)

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн балансын үлдэгдлүүдийн зээлийн эрсдэлийн чанарыг Стандарт ба

Пүүрсийн зэрэглэл эсвэл Мүүдийс болон Фичийн зэрэглэл дээр үндэслэн нэгтгэн харуулж болно. 2014 оны 12

дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх мөнгөн хөрөнгийн зээлийн эрсдэлийн чанарыг дор үзүүлэв:


Бэлэн мөнгө Бусад банкууд

дахь харилцах хадгаламж

Буцаан худалдах,

худалдан авах гэрээтэй репо

үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

Монгол- банкны

үнэт цаас

Бусад банкуудад

анх 3 сараас

бага хугацаатай байршуул

сан хөрөнгө

Засгийн газрын

үнэт цаас

Нийт

Хугацаа хэтрээгүй ба үнэ цэнэ нь буураагүй

- Бэлэн мөнгө 146,833,606 - - - - -

146,833,606

- Монгол Улсын Төв Банк - - - 238,128,953 50,013,699 -

288,142,652

- Монгол улсын засгийн газар - - - - - 157,450,701

157,450,701

- AA- to AA+ зэрэгтэй - 1,034,084 - - - - 1,034,084

- A- to A+ зэрэгтэй - 36,932,375 - - 6,765,533 - 43,697,90

8 - BBB- o BBB+ зэрэгтэй - 394,884 - - - - 394,884

- B- o B+ зэрэгтэй - 2,086,770 179,763,676 - 113,620,573 - 295,471,0

19 Зэрэглэл хийгдээгүй - 4,014,689 42,402,374 - 152,108,543 -

198,525,606

Нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах

хөрөнгө

146,833,606

44,462,802

222,166,050

238,128,953

322,508,348

157,450,701

1,131,550

,460

Зэрэглэл хийгдээгүй банкинд байршуулсан харилцах данс болон хөрөнгө гэдэгт Монголын дунд хэмжээний арилжааны банкууд хамаарна. Монголын зах зээлийн ерөнхий нэр хүнд болон бусад боломжит мэдээлэлд (олон нийтэд нээлттэй санхүүгийн тайлан гэх мэт) үндэслэн Удирдлага нь энэхүү хөрөнгийн чанарыг (эрсдэлийг) үнэлдэг.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн валют, хүү болон дуусах хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-с үзнэ үү.

8 Монгол банкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц

Банк нь Төв Банк буюу Монголбанкин дахь харилцах дансандаа Монголбанкнаас тавьдаг шаардлагын дагуу заавал байлгах нөөц байршуулдаг. Төв банкинд байршуулдаг хөрөнгийн үлдэгдлийг 14 хоногийн хугацаанд үндэслэн тооцсон хувь хэмжээгээр тогтоодог. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц нь 335,259,682 төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 293,846,962 мянган төгрөг) байсан.

2015 оны 12 дугаар сарын 31 ба 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Монголбанкин дахь заавал байлгах

нөөц нь хугацаа хэтрээгүй бөгөөд үнэ цэнээ алдаагүй байсан.


26

9 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө



сарын 31

Бусад банкуудад анх 3 сараас их боловч 1 жилээс бага хугацаагаар байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө 66,339,365 88,739,864 Бусад банкуудад анх 3 сараас их боловч 1 жилээс бага хугацаагаар байршуулсан урт хугацаат хөрөнгө 2,063,351 -

Бусад банкуудад байршуулсан нийт хөрөнгө 68,402,716 88,739,864

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө нь барьцаа хөрөнгөөр хангагдаагүй бөгөөд хугацаа хэтрээгүй бөгөөд үнэ цэнэ буураагүй.

Банкуудад байршуулсан хөрөнгийн 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний ба 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний

өдрийн байдлаарх үлдэгдлүүдийн зээлийн эрсдэлийн чанарын шинжилгээг дор үзүүлэв.



сарын 31

Хугацаа хэтрээгүй бөгөөд үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

- B- гээс BB+ зэрэгтэй 54,409,420 22,691,791 - Зэрэглэл хийгдээгүй 13,993,296 66,048,073

Бусад банкуудад байршуулсан нийт хөрөнгө 68,402,716 88,739,864

Зэрэглэл хийгдээгүй дунд хэмжээний Монголын арилжааны банкинд 13,993,296 мянган төгрөгийг байршуулсан. Монголын зах зээлийн ерөнхий нэр хүнд болон бусад боломжит мэдээлэлд (олон нийтэд зарласан санхүүгийн тайлан гэх мэт) үндэслэн Удирдлага нь энэхүү авлагын чанарыг (эрсдэлийг) үнэлдэг.

Тодруулга 33-с бусад банкуудад байршуулсан үлдэгдлүүдийн бодит үнэ цэнийн тооцооллыг үзнэ үү. Бусад

банкуудад байршуулсан хөрөнгийн валют, хүү болон дуусах хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-с үзнэ үү.

10 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа



сарын 31

Бизнесийн зээл 1,259,172,010 1,284,820,121 Хэрэглээний зээл 1,566,229,894 1,569,809,754 Хөдөө аж ахуйн зээл 201,461,619 178,841,835

Харилцагчдад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа 3,026,863,523 3,033,471,710

Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнэ бууралтын сан (113,791,949) (61,814,602)

Харилцагчдад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа 2,913,071,574 2,971,657,108

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 30 том зээлдэгчдэд олгосон зээлийн дүн 563,601,801 мянган төгрөг байсан бөгөөд нийт харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааны 18.6% хувийг эзэлж байсан. Мөн 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 30 том зээлдэгчдэд олгосон зээлийн дүн 493,050,264 мянган төгрөг байсан бөгөөд нийт зээлийн багцын 16.3% хувийг эзэлж байсан.


27

10 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа (Үргэлжлэл)

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санд 2015 онд гарсан өөрчлөлтүүдийг дор үзүүлэв:

Мянган төгрөгөөр Бизнесийн

зээл Хэрэглээ-ний зээл

Хөдөө аж ахуйн зээл

Нийт

Зээлийн үнэ цэнэ бууралтын сан

2015.01.01 54,830,370 6,088,568 895,664 61,814,602

Тайлант жилд байгуулсан сан 41,104,962 10,495,654 674,884 52,275,500 Тайлант жилд найдваргүй гэж үзэн данснаас

хассан дүн (17,524) (259,210) (21,419) (298,153)

2015.12.31–нээрх зээлийн үнэ цэнэ

бууралтын сан 95,917,808 16,325,012 1,549,129 113,791,949

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санд 2014 онд гарсан өөрчлөлтүүдийг дор үзүүлэв.


зээл Хэрэглээ-ний зээл

Хөдөө аж ахуйн зээл

Нийт

Зээлийн үнэ цэнэ бууралтын сан

2014.01.01 34,272,961 3,357,496 810,839 38,441,296

Тайлант жилд байгуулсан сан 20,568,632 3,242,081 198,599 24,009,312 Тайлант жилд найдваргүй гэж үзэн данснаас

хассан дүн (11,223) (511,009) (113,774) (636,006)

2014.12.31–нээрх зээлийн үнэ цэнэ

бууралтын сан 54,830,370 6,088,568 895,664 61,814,602


28


Харилцагчдын зээлийн багц дахь бизнесийн салбарын эрсдэлийн төвлөрөлтийг дор үзүүлэв:

Мянган төгрөгөөр 2015 2014

Дүн % Дүн % Хувь хүмүүс 1,565,914,368 52% 1,569,451,380 52% Худалдаа 414,473,617 14% 396,952,825 13% Барилга 256,492,520 8% 268,615,368 9% Уул уурхай 127,648,492 4% 132,008,550 4% Хөдөө аж ахуй 122,881,925 4% 118,019,623 4% Үл хөдлөх хөрөнгө зуучлал 74,666,366 2% 82,173,804 3% Хүнсний үйлдвэрлэл 54,820,714 2% 47,007,272 1% Бодисын үйлдвэрлэл 34,031,865 1% 40,721,685 1% Тээвэр 23,704,627 1% 33,213,551 1% Цаас үйлдвэрлэл 24,873,104 1% 29,901,317 1% Төмөрлөгийн үйлдвэрлэл 19,896,513 1% 20,285,919 1% Эрүүл мэнд, нийгмийн байгууллагууд

21,483,152 1% 17,129,087 1%

Бусад 285,976,260 9% 277,991,329 9%

Нийт харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

3,026,863,523 100% 3,033,471,710 100%

Зээлийн барьцааны талаарх мэдээллийг 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар дор үзүүлэв:


зээл Хэрэглээний

зээл Хөдөө аж

ахуйн зээл Нийт

Зээлийн барьцааны төрөл: - үл хөдлөх хөрөнгө 1,074,428,273 486,376,654 20,774,144 1,581,579,071

- тээврийн хэрэгсэл 6,250,910 100,018,173 15,837,853 122,106,936

- тоног төхөөрөмж 22,560,999 965,971 705,971 24,232,941

- эргэлтийн хөрөнгө 59,446,719 1,181,855 29,737 60,658,311

- бусад 89,357,259 255,863,955 163,518,223 508,739,437

Барьцаа хөрөнгөгүй зээл 7,127,850 721,823,286 595,691 729,546,827

Харилцагчдад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

1,259,172,010 1,566,229,894 201,461,619 3,026,863,523

Зээлийн барьцааны талаарх мэдээллийг 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар дор үзүүлэв:





Зээлийн барьцааны төрөл: - үл хөдлөх хөрөнгө 1,049,931,869 552,440,820 17,970,558 1,620,343,247

- тээврийн хэрэгсэл 8,808,389 100,248,567 12,822,818 121,879,774

- тоног төхөөрөмж 33,067,646 1,327,189 671,421 35,066,256

- эргэлтийн хөрөнгө 31,772,629 1,512,635 7,194 33,292,458

- бусад 155,535,565 143,299,322 147,186,231 446,021,118

Барьцаа хөрөнгөгүй зээл 5,704,023 770,981,221 183,613 776,868,857


1,284,820,121 1,569,809,754 178,841,835 3,033,471,710


29


Дээрх тодруулгад зээл болон зээлийн барьцаанд авсан хөрөнгийн бүртгэлийн дүнгийн аль багыг тусгасан ба үлдсэн хэсгийг барьцаагаар баталгаажаагүй зээлийн хэсэгт толилуулсан. Барьцаагаар баталгаажсан зээлийн барьцаанд таван хошуу мал (ХАА-н зээл), дансны авлага, бизнесийн үйл ажиллагаанаас олох орлого, компанийн хувьцаа болон уул уурхайн лиценз гэх мэт бүх төрлийн хөрөнгүүд багтана.

Барьцаа хөрөнгөгүй зээл нь гол төлөв тэтгэврийн болон цалингийн зээл байна. Эдгээр зээлүүдэд банк тусгайлан барьцаа хөрөнгө шаарддаггүй боловч зээлдэгчийн ирээдүйн тэтгэвэр болон цалингийн төлөлтүүдийг хянаж байдаг. Тэтгэвэр болон цалингийн зээл авах гол шаардлага нь цалин болон Засгийн Газраас авах тэтгэврийг Банкны дансаар дамжуулан авах явдал болно.

Зээлийн 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдлүүдийн зээлийн эрсдэлийн чанарын шинжилгээг дор үзүүлэв:





Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

- Маш сайн 306,235,366 485,708,385 149,796,953 941,740,704

- Сайн 696,138,586 1,057,287,565 44,168,245 1,797,594,396

- Зээлийн нөхцлийг өөрчилсөн 43,505,341 3,010,823 5,954,119 52,470,283

Нийт хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

1,045,879,293 1,546,006,773 199,919,317 2,791,805,383

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

- 1-ээс 30 хоногоор хэтэрсэн 7,841,664 4,093,617 388,274 12,323,555


- 91-ээс 180 хоногоор хэтэрсэн 191,462 79,376 10,509 281,347

- 181-ээс 360 хоногоор хэтэрсэн 45,985 45,321 903 92,209

- 360-аас дээш хоногоор хэтэрсэн 3,004,605 353,731 - 3,358,336

Нийт хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

17,740,342 8,173,046 1,022,885 26,936,273

Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлүүд

- хугацаа хэтрээгүй 64,795,520 - - 64,795,520

- 1-ээс 30 хоногоор хэтэрсэн 12,200,413 - - 12,200,413




- 360-аас дээш хоногоор хэтэрсэн 55,891,559 3,285,714 131,324 59,308,597

Нийт үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлүүд

195,552,375 12,050,075 519,417 208,121,867

Хасах нь: үнэ цэнийн бууралтын сан (95,917,808) (16,325,012) (1,549,129) (113,791,949)


1,163,254,202 1,549,904,882 199,912,490 2,913,071,574


30


Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сангийн дүнд тусгай болон бүлгийн үнэлгээгээр байгуулсан сан багтсан. Нийт

зээлийн сангийн 113,791,949 мянган төгрөгийн (2014 онд: 61,814,602 мянган төгрөг) 42,995,787 мянган төгрөг нь

үнэ цэн нь буурсан 168,160,994 мянган төгрөгийн дүнтэй зээлд тусгай үнэлгээгээр байгуулсан сан болно (2014

онд үнэ цэн нь буурсан 71,947,432 мянган төгрөгийн дүнтэй зээлд тусгай үнэлгээгээр 23,094,327 мянган

төгрөгийн сан байгуулсан).

Зээлийн 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдлүүдийн зээлийн эрсдэлийн чанарын шинжилгээг дор

үзүүлэв:





Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

- Маш сайн 385,237,360 569,339,486 142,999,172 1,097,576,018

- Сайн 769,589,632 991,546,196 35,441,994 1,796,577,822

- Зээлийн нөхцлийг өөрчилсөн 43,344,727 2,282,272 124,106 45,751,105

Нийт хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

1,198,171,719 1,563,167,954 178,565,272 2,939,904,945

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

- 1-ээс 30 хоногоор хэтэрсэн 749,760 799,210 42,439 1,591,409


- 91-ээс 180 хоногоор хэтэрсэн 1,553,219 225,635 - 1,778,854

- 181-ээс 360 хоногоор хэтэрсэн 1,859,507 271,347 - 2,130,854

- 360-аас дээш хоногоор хэтэрсэн 422,032 155,034 - 577,066

Нийт хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй

6,053,121 2,669,166 73,471 8,795,758

Үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлүүд

- хугацаа хэтрээгүй 22,263,496 - - 22,263,496



- 91-ээс 180 хоногоор хэтэрсэн 3,918,169 925,335 36,681 4,880,185


- 360-аас дээш хоногоор хэтэрсэн 23,914,836 1,627,044 152,640 25,694,520

Нийт үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлүүд

80,595,281 3,972,634 203,092 84,771,007

Хасах нь: үнэ цэнийн бууралтын сан (54,830,370) (6,088,568) (895,664) (61,814,602)


1,229,989,751 1,563,721,186 177,946,171 2,971,657,108

Хугацаа хэтрээгүй бөгөөд үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн чанарын шинжилгээ нь Тодруулга 30-д тайлбарласан дотоод рэйтингийн аргачлал дээр тулгуурласан. Хугацаа хэтрээгүй бөгөөд үнэ цэнийн бууралтад ороогүй бүх зээл нь Монголбанкны заавар журмын дагуу хэвийн гэж ангилагдсан болно.


31


Банк нь багц хөрөнгөд эрсдэлийн сан байгуулах тухай НББОУС 39, Санхүүгийн хэрэглүүр: Хүлээн зөвшөөрөлт ба хэмжилт-т заасан аргачлалыг ашигласан боловч дан ганц зээлд тусгайлан оноох боломжгүй үнэ цэнэ бууралтын гарзад тайлант хугацааны эцэст багцын хэмжээнд сан байгуулсан. Банкны бодлогын дагуу тухайн нэг зээлийн үнэ цэнэ алдагдсан гэдгийг тусгайлан харуулсан бодит нотолгоо илэртэл зээл бүрийг “хугацаа хэтрээгүй ба үнэ цэнэ нь буураагүй” гэж ангилдаг. Банк нь зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцохдоо зээлийн багцыг бүлгийн болон тусгай ангилалд хувааж үздэг. Бүлгийн ангилалд буй аливаа нэг зээлийн үнэ цэнэ буурсан эсэхийг тогтоохдоо Банк хугацаа хэтрэлтийн байдал, мөн байгаа бол, холбогдох барьцаа хөрөнгийн борлуулагдах бололцоо зэрэг гол шалгууруудыг авч үздэг. Харин тусгай ангилалд байгаа буюу дангаараа өндөр дүнтэй зээлүүдийн хувьд ирээдүйн мөнгөн урсгал, барьцаа хөрөнгийн борлуулагдах байдал зэргийг харгалзан үзэж үнэ цэнийн бууралтыг тооцдог.

Барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөөг дараах байдлаар тусад нь толилуулсан (i) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс илүү буюу тэнцүү байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“илүү барьцаа бүхий хөрөнгө”) мөн (ii) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс бага байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“дутуу барьцаа бүхий хөрөнгө”).

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн барьцаа хөрөнгийн нөлөөг дор харуулав:

Илүү барьцаа бүхий хөрөнгө Дутуу барьцаа бүхий

хөрөнгө


Хөрөнгийн дансны үнэ

Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ



Бизнесийн зээл 1,194,316,127 9,080,506,169 64,855,883 31,094,472

Хэрэглээний зээл 722,806,526 2,011,940,879 843,423,368 121,600,082 Хөдөө аж ахуйн зээл 199,894,695 2,832,792,175 1,566,924 971,234

Нийт

2,117,017,348 13,925,239,223 909,846,175 153,665,788

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн барьцаа хөрөнгийн нөлөөг дор харуулав:

Илүү барьцаа бүхий хөрөнгө Дутуу барьцаа бүхий хөрөнгө






Бизнесийн зээл 1,207,793,315 4,763,737,586 77,026,806 48,800,391 Хэрэглээний зээл 701,442,131 1,929,854,156 868,367,623 97,386,402 Хөдөө аж ахуйн зээл

178,266,264 2,317,423,556 575,571 391,958

Нийт 2,087,501,710 9,011,015,298 945,970,000 146,578,751

Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан нь дутуу барьцаа бүхий зээлийн дүнгээс их байгаа нь сангийн тооцооллыг бүлгийн үнэлгээний аргаар түүхэн алдагдлын мэдээлэлд үндэслэсэн мөн түүхэн алдагдлын мэдээлэлд илүү барьцаа бүхий хөрөнгө багтсантай холбоотой юм. Удирдлагын үзэж байгаагаар илүү барьцаа бүхий зээлийн үлдэгдлийн дүн нь барьцаа хөрөнгийг хурааж авах замаар бус ихэнхдээ эргэн төлөлтөөрөө (эргэн төлөлт хойшлогдоход эдийн засгийн алдагдал бий болно) нөхөгддөг тул илүү барьцаа бүхий зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санг бүлгийн үнэлгээний аргаар түүхэн мэдээлэлд үндэслэн тооцоолохыг оновчтой гэж үзсэн.

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнээ алдаагүй боловч нөхцөл өөрчлөгдсөн зээлүүдэд анхны нөхцлүүдийг өөрчлөөгүй тохиолдолд хугацаа хэтэрсэн эсвэл үнэ цэнээ алдсан гэж ангилагдах байсан зээлүүдийн дансны үнийг оруулсан. Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнээ алдаагүй зээлүүд нь ихэвчлэн барьцаат зээлүүдээс бүрдэх бөгөөд барьцаа хөрөнгийнх нь бодит үнэ нь хугацаандаа төлөгдөөгүй хүү болон зээлийн үлдэгдлийг нөхөхөд хүрэлцээтэй байсан. Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнээ алдаагүй зээлийн дүн нь зээлийн зөвхөн хугацаа хэтэрсэн хуваарьт төлбөрийн дүнг бус зээлийн нийт үлдэгдэл дүнг харуулсан байна. Бараа материалаар хүлээн зөвшөөрсөн хураагдсан барьцаа хөрөнгийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 17-аас үзнэ үү.


32


Харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгааны бодит үнэ цэнийн тооцооллыг Тодруулга 33-аас үзнэ үү. Холбоотой талуудын дүнг Тодруулга 36-д харуулсан. Тодруулга 30-д харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгааны валютын, хүүний болон эргэн төлөгдөх хугацааны эрсдэлийн шинжилгээг толилуулсан.

11 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт



сарын 31

Өрийн бичиг 8,202,667 - Засгийн газрын үнэт цаас 290,530,579 151,536,629

Нийт богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 298,733,246 151,536,629

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Банк нь Сангийн Яамнаас гаргасан Засгийн газрын үнэт цаасанд хөрөнгө оруулсан байна. 305,984,000 мянган төгрөгийн нэрлэсэн үнэ бүхий Засгийн газрын үнэт цаасыг хямдруулсан үнээр жилийн 13.80-16.78 хувийн хүүтэйгээр худалдан авсан байна. Мөн Банк нь 8 тэрбум төгрөгийн, жилийн 8 хувийн хүүтэйтэйгээр өрийн бичигт хөрөнгө оруулалт хийсэн байна. Эдгээр хөрөнгө оруулалтыг зээл болон авлага хэмээн хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй хэмээн ангилсан бөгөөд эдгээр хөрөнгө оруулалт нь барьцаа хөрөнгөөр баталгаажаагүй.

Хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг санхүүгийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийг Тодруулга 34-с харна уу. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын валютын, хүүний болон эргэн төлөгдөх хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-д толилуулсан.

12 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт


2015 оны 12-р сарын 31


Засгийн газрын бонд 495,851,118 270,275,863

Нийт урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 495,851,118 270,275,863

Банк 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 492,252,600 мянган төгрөгийн нэрлэсэн үнэ, жилийн 8.20-18.00 хувийн купоны хүү бүхий Сангийн яамнаас гаргасан Засгийн газрын бондод хөрөнгө оруулсан байв.

Эдгээр хөрөнгө оруулалтыг зээл болон авлага хэмээн хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй хэмээн ангилсан. Эдгээр хөрөнгө оруулалт нь барьцаа хөрөнгөөр баталгаажаагүй. Урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын тооцоолсон бодит үнэ цэнийг Тодруулга 34-д, мөн урт хугацаат хөрөнгө оруулалтын валютын, хүүний болон эргэн төлөгдөх хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-д толилуулсан.


33

13 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас


Орон сууцны зээлийн багцаар баталгаажсан үнэт цаас 50,306,287 22,724,954

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмшиж буй хөрөнгө оруулалтын нийт үнэт цаас 50,306,287 22,724,954

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмшиж буй хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны зээлийн чанарын үнэлгээг 2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар доор харуулав:


Хугацаа хэтрээгүй болон үнэ цэнийн бууралтад ороогүй - Зэрэглэл тогтоогоогүй 50,306,287 22,724,954

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмшиж буй хөрөнгө оруулалтын нийт үнэт цаас 50,306,287 22,724,954

Өрийн үнэт цаас үнэ цэнийн бууралтад орсон эсэхийг тодорхойлох гол шалгуур нь хугацаа хэтрэлт юм. Дээр тусгасан үнэт цаас нь орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаасны хэлцлээр Монголын Ипотекийн Корпорациас (МИК) авсан ипотекийн зээлээр баталгаажсан энгийн үнэт цаас (ИЗБЭҮЦ) юм. Дээрх үнэт цаасны талаар Тодруулга 4 болон 32-т мөн тусгасан. Толруулга 4-т тусгасанчлан, Давуу эрхтэй үнэт цаасны үндсэн төлбөр хийгдсэн тохиолдолд энгийн үнэт цаасны үндсэн төлбөрийг авах боломжтой ба давуу эрхтэй үнэт цаас эзэмшигчид нь төлбөрийн хувьд давуу эрхтэй. Түүнчлэн, МИК-ийн цэвэр хөрөнгө нь дутсан тохиолдолд үүнийг давуу болон энгийн үнэт цаас эзэмшигчид МИК-д эрсдэл учруулахгүйгээр хариуцна (төлбөр болон давуу эрхийн хувьтай тэнцүү хэмжээгээр).

Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасанд тооцсон бодит үнэ цэнийг Тодруулга 34-т тусгасан. Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны гадаад валют, хүү болон дуусгавар хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-д тусгасан.

14 Бусад компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт

Банкны хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтын бүртгэлийн дүнг дараах хүснэгтээр харуулав.




Зээлийн мэдээллийн төв ХХК 243,638 243,638 Монголын ипотекийн корпораци ХХК 239,990 201,000 Монголын банкуудын хөрөнгийн менежментийн ассосиаци (МБХМА) 58,250 58,250 Банкны сургалтын төв 10,000 10,000

Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтын нийт дүн 551,878 512,888

2015 ба 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банк нь Монгол Улсад бүртгэлтэй Зээлийн мэдээллийн төв ХХК-д мэдэгдэхүйц нөлөөтэй байсан. Тус компанийн гол үйл ажиллагаа нь зээл авсан харилцагчдын мэдээ мэдээллийг цуглуулах, бусдад мэдээлэхэд орших ба банкууд уг мэдээлэл дээр тулгуурлан зээл олголтын явцдаа харилцагчдынхаа зээл эргэн төлөх чадварыг үнэлдэг. Банк нь Зээлийн Мэдээллийн Төв ХХК-ийн нийт хувьцааны 18,88 хувийг (2014.12.31: 15 хувь) эзэмшдэг боловч компанийн 2009 оноос ТУЗ-д өөрийн төлөөлөх гишүүнийг томилсноор компанийн үйл ажиллагаанд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх эрхтэй болсон.


34

14 Бусад компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт (Үргэлжлэл)

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банк нь Монголын ипотекийн корпораци ХХК-ийн хувьцаат капиталын 1.02 хувийг (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 1.20 хувь) эзэмшиж байсан. Өмнөх жилүүдэд Банк нь МИК-ийн ТУЗ-д Банкийг төлөөлөх гишүүнтэй байсан бөгөөд 2014 оны 7 сарын 9-нд Банк ТУЗ-н гишүүнээс чөлөөлөгдсөн боловч орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаасны арилжаатай холбоотой материаллаг дүнтэй гүйлгээ (Тодруулга 4, болон 13 -д тусгасан) МИК-тэй хийгдэж байгаа тул удирдлагын зүгээс мэдэгдэхүйц нөлөөллөө хадгалсан гэж үзсэн. Банк нь 2015 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр Монголын банкуудын хөрөнгийн менежментийн ассоциацийн (МБХМА) 15 хувийг эзэмшиж байсан. 2008 онд Банкны төлөөлөх гишүүн уг санхүүжигчийн ТУЗ-н гишүүнээр томилогдсон тул уг компанийн үйл ажиллагаа болон санхүүгийн шийдвэр гаргах явцад мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх эрхтэй. 2015 онд Банк нь уг компанид нэмэлт хөрөнгө оруулаагүй болно.

Банк нь МБХМА-ийн харъяа Банкны сургалтын төвийн 12.50 хувийг (2014.12.31: 15%) эзэмшдэг. 2010 онд Банкны төлөөлөгч уг компанийн ТУЗ-ийн гишүүнээр томилогдсон. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөр дуусгавар болсон тайлант жилд нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийгдээгүй.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банкны хараат компаниуд дахь хувь оролцоо болон тэдгээрийн нийт хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, ашиг алдагдлын талаарх мэдээллийг багтаасан хураангуй санхүүгийн мэдээллийг дор үзүүлэв:


Зээлийн мэдээллийн

төв ХХК

Монголын ипотекийн

корпораци ХХК

Монголын банкуудын хөрөнгийн

менежментийн ассосиаци

(МБХМА)

Банкны сургалтын төв

Нийт дүн

Эргэлтийн хөрөнгө 1,026,649 37,549,690 244,004 258,415 39,078,758 Эргэлтийн бус хөрөнгө 240,716 15,594,862 321,874 6,237 16,163,689 Богино хугацаат өр төлбөр 2,066 1,670,413 23,825 22,474 1,718,778 Урт хугацаат өр төлбөр - 8,440,772 - - 8,440,772 Орлого - 11,440,025 33,382 218,678 11,692,085 Үйл ажиллагааны ашиг алдагдал (130,366) 5,650,202 32,170 3,641 5,555,647

Бусад дэлгэрэнгүй орлого - - - - - Нийт дэлгэрэнгүй орлого - - - - -

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банкны хараат компаниуд дахь хувь оролцоо болон тэдгээрийн нийт хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, ашиг алдагдлын талаарх мэдээллийг багтаасан хураангуй санхүүгийн мэдээллийг дор үзүүлэв:


Зээлийн мэдээллийн

төв ХХК

Монголын ипотекийн

корпораци ХХК

Монголын банкуудын хөрөнгийн

менежментийн ассосиаци

(МБХМА)

Банкны сургалтын төв

Нийт дүн

Эргэлтийн хөрөнгө 1,142,560 32,916,028 200,849 233,954 34,493,391 Эргэлтийн бус хөрөнгө 255,705 15,827,899 333,368 9,280 16,426,252 Богино хугацаат өр төлбөр 2,600 2,557,919 2,891 4,698 2,568,108 Урт хугацаат өр төлбөр - 8,440,772 - - 8,440,772 Орлого - 6,707,336 33,382 205,796 6,946,514 Үйл ажиллагааны ашиг алдагдал 3,874 3,596,342 29,694 13,336 3,643,246

Бусад дэлгэрэнгүй орлого - - - - - Нийт дэлгэрэнгүй орлого - - - - -

Удирдлага нь хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтын дансны дүн нь материаллаг биш хэмээн үзсэн тул хараат компанитай холбоотой цэвэр хөрөнгө болон гүүдвилийн бодит үнэ цэнийг тусад нь толилуулах шаардлагагүй гэж үзсэн. Бэлэн байгаа мэдээлэл дээр үндэслэн удирдлага нь 2014 ба 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар хараат компаниудад оруулсан хөрөнгө оруулалт нь үнэ цэнийн бууралтад ороогүй гэж үзсэн тул эдгээр санхүүгийн тайлангуудад үнэ цэнийн бууралтын сан бүртгээгүй болно. Холбоотой талуудын мэдээллийг тодруулга 36-аас үзнэ үү.


35

15 Биет бус хөрөнгө


руулга Биет бус хөрөнгө

Дуусаагүй барилга Нийт

2014 оны 1 дүгээр сарын 1-нээрх өртөг

14,270,606 1,684,221 15,954,827

Хуримтлагдсан хорогдол

(7,872,924) - (7,872,924)

2014 оны 1 дүгээр сарын 1-нээрх дансны үнэ

6,397,682 1,684,221 8,081,903

Нэмэгдсэн

613,257 4,578,835 5,192,092

Шилжүүлсэн

3,433,109 (3,433,109) - Байгуулсан хорогдол 27 (3,948,591) - (3,948,591) Өртгөөр нь данснаас хассан

(27,132) - (27,132)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан хорогдол

27,132 - 27,132

2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх дансны үнэ

6,495,457 2,829,947 9,325,404

2014 оны 12 сарын 31-нээрх өртөг

18,289,840 2,829,947 21,119,787

Хуримтлагдсан хорогдол

(11,794,383) - (11,794,383)

2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх дансны үнэ 6,495,457 2,829,947 9,325,404

Нэмэгдсэн

73,552 7,841,959 7,915,511 Шилжүүлэг

2,787,158 (2,787,158) -

Өртгөөр нь зарсан

- (256,381) (256,381) Хорогдол 27 (1,577,062) - (1,577,062) Өртгөөр нь данснаас хассан

(2,112,594) - (2,112,594)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан хорогдол 2,112,594 - 2,112,594

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 7,779,105 7,628,367 15,407,472

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх өртөг 19,037,956 7,628,367 26,666,323 Хуримтлагдсан хорогдол

(11,258,851) - (11,258,851)

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 7,779,105 7,628,367 15,407,472

Банкны биет бус хөрөнгөд программ хангамжийн лиценз болон банкны үндсэн программ хангамж орно.


36

16 Үндсэн хөрөнгө


Тод- руулга

Барилга Тавилга, оффисын

тоног төхөөрөмж,

тээврийн хэрэгсэл

Компьютер,

тоног төхөөрөмж

Дуусаагүй барилга

болон хөрөнгө

Нийт үндсэн

хөрөнгө

2014.01.01-нээрх өртөг

63,118,379 20,836,413 38,738,355 4,989,030 127,682,177

Хуримтлагдсан элэгдэл

(2,116,541) (6,943,835) (21,846,679) - (30,907,055)

2014.01.01-нээрх дансны үнэ

61,001,838 13,892,578 16,891,676 4,989,030 96,775,122

Нэмэгдсэн 252,976 75,969 1,181,171 27,498,578 29,008,694

Өртгөөр нь шилжүүлсэн 10,671,489 5,746,101 10,278,042 (26,695,632) -

Өртгөөр нь худалдсан (449,466) (560,921) (115,840) (452,369) (1,578,596)

Худалдсан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл

93,769 342,655 99,495 - 535,919

Өртгөөр нь данснаас хассан (13,960) (414,319) (3,974,121) (47,496) (4,449,896)

Данснаас хассан хөрөнгийг хуримтлагдсан элэгдэл

3,159 332,316 3,936,522 - 4,271,997

Хуримтлагдсан элэгдэл 27 (1,719,700) (2,410,003) (8,091,816) - (12,221,519)


69,840,105 17,004,376 20,205,129 5,292,111 112,341,721

2015.01.01-нээрх өртөг

73,579,418 25,683,243 46,107,607 5,292,111 150,662,379

Хуримтлагдсан элэгдэл (3,739,313) (8,678,867) (25,902,478) - (38,320,658)

2015.01.01-нээрх дансны үнэ 69,840,105 17,004,376 20,205,129 5,292,111 112,341,721

Нэмэгдсэн 11,043 3,336 85,552 64,550,538 64,650,469

Өртгөөр нь шилжүүлсэн 14,157,688 3,770,940 31,895,802 (49,824,430) -

Өртгөөр нь худалдсан (165,885) (96,023) (454,819) (73,553) (790,280)

Худалдсан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл

70,626 68,398 447,696 - 586,720

Өртгөөр нь данснаас хассан (11,441) (557,224) (2,485,259) (82,052) (3,135,976)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл

4,589 438,090 2,462,348 - 2,905,027

Хуримтлагдсан элэгдэл 27 (1,932,970) (2,845,025) (11,131,368) - (15,909,363)


81,973,755 17,786,868 41,025,081 19,862,614 160,648,318

2015.12.31-нээрх өртөг 87,570,823 28,804,272 75,148,883 19,862,614 211,386,592

Хуримтлагдсан элэгдэл (5,597,068) (11,017,404) (34,123,802) - (50,738,274)


81,973,755 17,786,868 41,025,081 19,862,614 160,648,318

Компьютер тоног төхөөрөмжид 2015 онд шинээр нэмэгдсэн хөрөнгийн дүнгийн ихэнх хэсгийг бэлэн мөнгөний

машиний худалдан авалт эзэлж байгаа харин барилгад шинээр нэмэгдсэн хөрөнгө нь салбарын барилгуудын

худалдан авалттай холбоотой.


37

16 Үндсэн хөрөнгө (Үргэлжлэл)

Банкны бусад барилга байшингуудыг 2011 оны 12 сарын 31-ний өдөр дахин үнэлсэн бол, банкны Төв оффисын барилгыг 2013 оны 06 сарын 30-ны өдөр дахин үнэлсэн юм. Үнэлгээг зүй ёсны мэргэжлийн зэрэгтэй хараат бус хөрөнгийн үнэлгээний байгууллагаар хийлгэсэн. Үнэлгээг зах зээлийн үнэд суурилан явуулсан ба 2015 оны 12 сарын 31 байдлаар нэмж дахин үнэлгээ хийгдээгүй болно. Барилгын бодит үнэ нь 2013 оны 06 сарын 30-ныүнэлэлтээс хойш тийм ч их өөрчлөгдөөгүй гэсэн дүгнэлтийг Удирдлага гаргасан байна. Улаанбаатар болон бусад хотууд, хөдөө орон нутгийн барилгын үнэ мэдэгдэхүйц өөрчлөгдөөгүй гэж удирдлага үзсэн. Дэлгэрэнгүйг Тодруулга 4-өөс үзнэ үү.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр хөрөнгийн дансны үнээс хуримтлагдсан элэгдлийг хассан хорогдуулсан өртгөөр бүртгэвэл 61,390,155 мянган төгрөгийн (2014: 48,628,805 мянган төгрөгийн) өртөгтэй байх байсан. Барилга байшингийн дансны үнийн задаргааг дор харуулав:



сарын 31

Санхүүгийн байдлын тайланд барилга байшингийн дахин үнэлсэн дүн 81,973,755 69,840,105

Өөрийн хөрөнгөд тусгасан дахин үнэлгээний сан (19,997,170) (20,583,600)

Хэрэгжсэн дахин үнэлгээний сан-хуримтлагдсан ашгаас шилжсэн (586,430) (627,699)

Хуримтлагдсан элэгдлийг хассан барилга байгууламжийн өртөг 61,390,155 48,628,806

17 Бусад хөрөнгө




Санхүүгийн бусад хөрөнгө:

Мөнгөн хөрөнгө болон гүйлгээний авлага 2,925,758 2,845,764

Санхүүгийн дериватив үүсмэл хэрэглүүрүүд 58,124,676 28,716,537

Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д оруулсан хөрөнгө 1,502,445 1,276,432

Компаниудаас авах авлага 1,054,489 1,004,419 Хувь хүмүүсээс авах авлага 849,962 523,880

Бусад санхүүгийн хөрөнгө 626,592 355,183

Хасах нь: Үнэ цэнэ бууралтын сан (812,750) (498,148)

Бусад санхүүгийн нийт хөрөнгө

64,271,172 34,224,067

Бусад санхүүгийн бус хөрөнгө:

Ажилтнуудад олгох хөнгөлөлтийн урьдчилсан төлбөр 28,420,543 24,516,195 Оффисийн хангамжийн материал 3,377,512 2,809,691 Үйлчилгээний урьдчилгаа 1,450,655 934,292

Түрээсийн урьдчилгаа 897,959 185,680 Барилгын засварын урьдчилгаа 771,823 777,072 Хураасан барьцаа хөрөнгө 492,428 435,655 Ажилтнуудад төлсөн урьдчилгаа 36,000 45,599

Ажилтнуудад төлсөн урьдчилгаа 117,810 70,248 Хасах нь: Хураасан барьцаа хөрөнгөд байгуулсан сан (492,428) (435,655)

Бусад санхүүгийн бус нийт хөрөнгө 35,072,302 29,338,777

2015 оны 12 сарын 31-нээр санхүүгийн деривативын бодит үнэ цэнэ 58,124,676 мянган төгрөг байсан ба бусад санхүүгийн хөрөнгө хэсэгт толилуулсан (2014 оны 12 сарын 31: 28,716,537 мянган төгрөг). Тайлант үеийн ашиг алдагдалд хүлээн зөвшөөрсөн 30,516,243 мянган төгрөгийн санхүүгийн деривативын цэвэр олз нь бодит үнэ цэнийн хэрэгжээгүй олз болон урт хугацаат свопыг санхүүжүүлэхэд ашигласан урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрийн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй гарзын нийлбэр юм (Тодруулга 3 ба 28).


38

17 Бусад хөрөнгө (Үргэлжлэл)

Банк Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д 1,000 мянган ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхээр болсон бөгөөд 2015 онд хөрөнгө оруулалтаа 79,253 ам.доллароор нэмэгдүүлсэн. Энэхүү хөрөнгө оруулалт нь худалдахад бэлэн санхүүгийн хөрөнгөд тооцогдох үнэт цаасыг төлөөлнө. Энэ үнэт цаас нь хөрөнгийн биржээр худалдаалагддаггүй бөгөөд бодит үнийг тооцоход ашиглах зах зээлийн үнийн мэдээлэл байхгүй байна. Банкны удирдлага хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ нь үүний өртөгтэй ойролцоо гэж үзсэн. Энэхүү хөрөнгө оруулалт нь саяхан хийгдсэн тул хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнэд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гараагүй гэж үзэж байна. Дээрх сангийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 32-оос үзнэ үү. Банк ажилтнууддаа хөнгөлөлттэй зээл олгодог. СТОУС-ын дагуу ажилтнуудад олгосон хөнгөлөлттэй зээлийг анх олгоход тохируулах бодит үнэ цэнэ нь цалингийн урьдчилсан төлбөрт хамаарах ба санхүүгийн бус бусад хөрөнгөд хүлээн зөвшөөрдөг. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар энэ дүн 28,420,543 мянган төгрөг байна. (2014: 24,516,195 мянган төгрөг). Хураагдсан барьцаа хөрөнгөд хугацаа хэтэрсэн зээлийн гэрээний үүргийг хангуулахаар авсан үл хөдлөх хөрөнгө багтах бөгөөд эдгээрийг ойрын хугацаанд зарж борлуулах төлөвлөгөөтэй байна. Эдгээр хөрөнгө нь худалдахад бэлэн эргэлтийн бус хөрөнгийн шаардлагыг хангаагүй бөгөөд НББОУС 2 “Бараа материал”- ын дагуу бараа материалд ангилагдсан. Эдгээр хөрөнгийг анх хураахад бодит үнээр хүлээн зөвшөөрсөн ба хураагдсан хөрөнгийн талаар баримтлах Банкны бодлогын дагуу 100 хувийн сан байгуулсан. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар хураагдсан барьцаа хөрөнгийн нөхөгдөх дүнг материаллаг бус гэж Банк үзэж байна.

2015 онд санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын санд гарсан хөдөлгөөнийг доороос харна уу:


Мөнгөн хөрөнгө болон гүйлгээний авлага

Хувь хүмүүсээс авах авлага

Компа-ниас авах авлага

Бусад санхүү-гийн хөрөнгө

Бусад санхүү-гийн нийт хөрөнгө

Хураагдсан барьцаа хөрөнгө

2015.01.01-нээрх үнэ цэнэ бууралтын сан

300,775 111,953 85,420 498,148 435,655 933,803

Тайлант жилд байгуулсан сан

313,779 823 - 314,602 56,773 371,375


614,554 112,776 85,420 812,750 492,428 1,305,178


39


2014 онд санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын санд гарсан хөдөлгөөнийг доороос харна уу:


Мөнгөн хөрөнгө болон гүйлгээ-ний авлага

Хувь хүмүү-сээс авах авлага

Компа-ниас авах авлага

Бусад санхүү-гийн хөрөнгө

Бусад Санхүү-гийн нийт хөрөнгө

Хураагд-сан барьцаа хөрөнгө

Нийт Санхүү-гийн хөрөнгө


150 433,910 151,293 46,405 631,758 398,470 1,030,228

Тайлант жилд байгуулсан (сангийн буцаалт)/сан

(150) (38,254) (340) 41,015 2,271 37,185 39,456

Жилийн дундуур найдваргүй хэмээн данснаас хассан

- (94,881) (39,000) (2,000) (135,881) - (135,881)


- 300,775 111,953 85,420 498,148 435,655 933,803


40


2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр үлдэгдэлтэй байсан бусад санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн эрсдэлийн шинжилгээг доороос харна уу.



Санхүүгийн дериватив


Банк Монголия Оппортю-нитийз Фанд Ай Эл.Пи-д оруулсан хөрөнгө

Компаниас авах авлага

Бусад санхүү- гийн хөрөнгө

Нийт санхүү- гийн хөрөнгө

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй

- Хэвийн 2,925,758 58,124,676 38,699 1,502,445 50,000 541,171 63,182,749

Нийт хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй

2,925,758 58,124,676 38,699 1,502,445 50,000 541,171 63,182,749


- 30-с бага хоногоор хугацаа хэтэрсэн - - 285,403 - - - 285,403 - 31 – 90 хоногоор хугацаа хэтэрсэн - - 9,843 - 1,210 - 11,053

Нийт хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй - - 295,246 - 1,210 - 296,456

Үнэ цэнийн бууралтад орсон

- 91 -180 хоног хугацаа хэтэрсэн - - 61,391 - - - 61,391 - 181 - 360 хоног хугацаа хэтэрсэн - - 4,526 - 3,689 - 8,215 - 360-с дээш хоног хугацаа хэтэрсэн - - 450,100 - 999,590 85,421 1,535,111

Нийт үнэ цэнийн бууралтад орсон - - 516,017 - 1,003,279 85,421 1,604,717

Хасах нь үнэ цэнийн

бууралтын сан - - (614,554) - (112,775) (85,421) (812,750)

Бусад санхүүгийн

нийт хөрөнгө 2,925,758 58,124,676 235,408 1,502,445 941,714 541,171 64,271,172


41


2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр үлдэгдэлтэй байсан бусад санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн эрсдэлийн шинжилгээг доороос харна уу.



Санхүү-гийн

дериватив


Банк Монголия Оппортю-нитийз Фанд Ай Эл.Пи-д оруулсан хөрөнгө

Компаниас авах авлага

Бусад санхүү- гийн хөрөнгө

Нийт санхүү- гийн хөрөнгө


- Хэвийн 2,845,764 28,716,537 223,106 1,276,432 892,466 269,762 34,224,067


2,845,764 28,716,537 223,106 1,276,432 892,466 269,762 34,224,067


- 30-с бага хоногоор хугацаа хэтэрсэн

- - - - - - -

- 31 – 90 хоногоор хугацаа хэтэрсэн

- - - - - - -


- - - - - - -

Үнэ цэнийн бууралтад орсон

- 91 -180 хоног хугацаа хэтэрсэн

- - - - - 41,016 41,016

- 181 - 360 хоног хугацаа хэтэрсэн

- - 560 - - - 560

- 360-с дээш хоног хугацаа хэтэрсэн

- - 300,214 - 111,953 44,405 456,572

Нийт үнэ цэнийн бууралтад орсон

- - 300,774 - 111,953 85,421 498,148

Хасах нь үнэ цэнийн бууралтын сан

- - (300,774) - (111,953) (85,421) (498,148)

Бусад санхүүгийн нийт хөрөнгө

2,845,764 28,716,537 223,106 1,276,432 892,466 269,762 34,224,067

2015, 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх бүх хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй бусад санхүүгийн хөрөнгүүдийг Монголбанкны журмын дагуу хэвийн гэж ангилсан (Тодруулга 30). Холбогдох харилцагчдыг зэргээр нь жагсаагаагүй. Гэхдээ удирдлагын үзэж байгаагаар харилцагчдын нэр хүнд болон төлбөрийн чадварыг сайтар үнэлсэн тул эдгээр авлагын чанар нь хангалттай байсан. Банкинд 2015, 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн нөхцөл өөрчилсөн (дахин ангилсан) бусад санхүүгийн хөрөнгө байгаагүй.

Бусад санхүүгийн хөрөнгүүдийн үнэ цэнэ буурсан болохыг тодорхойлохдоо Банк тэдгээрийн хугацаа хэтэрсэн байдлыг авч үздэг. Үүний үр дүнд үнэ цэнэ буурахаар тодорхойлогдсон авлагын насжилтын тайланг толилуулсан. Тодруулга 34-т бусад санхүүгийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүний бодит үнэ цэнийг тусгасан. Ихэнх санхүүгийн хөрөнгүүд нь богино хугацаатай. Дуусах хугацаа болон валютын шинжилгээг Тодруулга 30-с харна уу. Ихэнх санхүүгийн бус хөрөнгүүд нь (урьдчилгаа) жил дууссаны дараа 12 сарын дотор төлөгдөнө.


42


Дериватив. Дараах хүснэгтэд, тайлант оны эцсээрх Банкны гадаад валютын форвард болон своп хэлцлийн валютаарх хөрөнгө, өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийг толилуулав. Хүснэгтэд зөвхөн нийт дүн буюу хөрөнгө, өр төлбөрийг цэвэршүүлээгүй байдлаар харуулсан ба холбогдох тайлант үеэс хойш хугацаа нь дуусах хэлцлүүд багтсан болно. Деривативын бодит үнэ цэнэ нь зах зээл дэх хүүгийн хэлбэлзэл, гадаад валютын ханшийн хэлбэлзэл болон бусад хувьсах хүчин зүйлсээс хамааран тааламжтай (хөрөнгө) эсвэл тааламжгүй (өр төлбөр) байж болно. Дериватив санхүүгийн хөрөнгө, болон өр төлбөрийн нэгтгэсэн дүн хугацаанаас хугацааны хооронд ихээхэн хэлбэлзэх боломжтой. Санхүүгийн тайланд цэвэршүүлж толилуулахаас өмнөх нийт дүн болон цэвэршүүлсэн дүнг дараах хүснэгтэд толилуулав.


Гадаад валютын форвард болон своп: тайлант үеийн эцсээрх бодит үнэ цэнэ - Ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжсэн санхүүгийн хөрөнгө

58,955,617 31,156,020

- Ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжсэн санхүүгийн өр төлбөр

(830,941) (2,439,483)

Ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжсэн санхүүгийн цэвэр хөрөнгө

58,124,676 28,716,537


Гадаад валютын форвард болон своп: тайлант үеийн эцсээрх бодит үнэ цэнэ

- Хэлцлээрх ам.долларын авлага (+) 614,398,225 401,245,668

- Хэлцлээрх ам.долларын өглөг (-) (5,190,642) (21,710,575)

- Хэлцлээрх төгрөгийн авлага (+) 19,128,692 35,385,211

- Хэлцлээрх төгрөгийн өглөг (-) (549,116,358) (370,463,767)

- Хэлцлээрх бусад валютын авлага (+) 6,502,902 -

- Хэлцлээрх бусад валютын өглөг (-) (27,598,143) (15,740,000)

Гадаад валютын форвард болон своп хэлцлийн цэвэр бодит үнэ цэнэ

58,124,676 28,716,537

Дээрх хүснэгтэд үзүүлсэн нийт санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнийн 57,850,270 мянган төгрөг (2014 онд: 27,334,027 мянган төгрөг) нь урт хугацаат свопын бодит үнэ цэн болно. Урт хугацаат своп-д анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн олзтой (2014 оны 12 сараас хойш Монгол Банк арилжааны банкуудад тааламжтай нөхцлөөр урт хугацаат своп санал болгож байгаа) болон олзгүй (2014 оны 12 сараас өмнө хийсэн хэлцэл) урт хугацаат свопууд багтсан. Тодруулга 4-т урт хугацаат свопын талаарх удирдлагын үнэлэлт, дүгнэлтийг тусгасан.


Урт хугацаат своп: тайлагналын өдрөөрх бодит үнэ цэн

- Анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн олзтой 49,759,919 16,929,977

- Анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн олзгүй 8,090,351 10,404,050

Ашиг алдагдлаарх урт хугацаат свопын цэвэр бодит үнэ цэн

57,850,270 27,334,027

Дээрх хүснэгтэд тусгасан урт хугацаат свопын өглөг, авлагын дүнг үнэлгээний аргачлалтын дагуу мөнгөний үнэ цэнийг дискаунтчилсан болно. Дээрх дүнгүүдийг гадаад валютын ханшийн эрсдэлийн тайланд (Тодруулга 30) дискаунтчлагдаагүй тул дээрх хүснэгтэд тусгасан дүнгээс зөрнө.


43

18 Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө


2015 оны 12

дугаар сарын 31

2014 оны 12


Бусад банкуудын байршуулсан харилцах данс болон овернайт хадгаламж 15,821,719 13,441,623

Бусад банктай хийсэн үнэт цаасны репо хэлцэл - 195,000,000

Бусад банкуудын байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө 46,180,987 395,508,107

Бусад банкуудын байршуулсан урт хугацаат хөрөнгө - 35,000

Бусад банкуудын байршуулсан нийт хөрөнгө 62,002,706 603,984,730

2015 оны 12 сарын 31-нээрх бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгөд гадаад болон дотоодын банкин дахь харилцах дансд болон богино хугацаат хадгаламж багтсан болно. 2015 онд банк, санхүүүгийн секторын төлбөрийн чадвар буурсантай холбоотойгоор бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө буурсан ба үүний улмаас банк хоорондын санхүүжилтийн өртөг өссөн байна. Дээрх шалтгааны улмаас 2014 оны 12 сарын 31-нээрх мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн үлдэгдэл 2015 оны мөн үетэй харьцуулахад буурсан байна (Тодруулга 7). 2014 оны 12 сарын 31-нээрх бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгийн дүн 2015 оны мөн үетэй харьцуулахад буурсан байгаа нь 2014 оны 12 сарын 31 нээр үлдэгдэлтэй байсан Хас Банк болон Капитал банкны жилийн 12%-ийн хүүтэй, 5 хоногийн хугацаатай репо 2015 он гараад төлөгдсөнтэй холбоотой. Мөн 2014 оны 12 сарын 31-нээрх богино хугацаат хадгаламжуудын хугацаа 2015 оны эхээр дууссан нь бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгийн дүн буурахад нөлөөлсөн. 2015 оны 12 сарын 31-нээр 42,012,473 мянган төгрөгийн хөрөнгийг жилийн 5%-14.75%-ийн хүүтэйгээр бусад банкууд Банкинд байршуулсан ба төгрөгөө байршуулсан хөрөнгө нь 184 хүртэлх хоногтой, жилийн 1%-5%-ийн хүүтэй бол гадаад валютаар байршуулсан хөрөнгө 181 хүртэлх хоногийн хугацаатай байна.

Бусад банкуудаас байршуулсан хөрөнгийн ангилал бүрийн бодит үнэ цэнийн задаргааг Тодруулга 34-с үзнэ үү. Холбоотой талуудын гүйлгээг Тодруулга 36-т тусгасан. Тодруулга 30-д валютын, хүүний болон төлөгдөх хугацааны шинжилгээг харуулсан.


44

19 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж


2015 оны 12


2014 оны 12


Төрийн болон олон нийтийн байгууллага

- Харилцах данс 106,563,367 130,160,535 - Хугацаагүй хадгаламж 10,338,529 793,846 - Хугацаат хадгаламж 16,704,567 25,686,215

Аж ахуйн нэгж

- Харилцах данс 301,280,051 412,959,380

- Хугацаагүй хадгаламж 22,456,772 27,568,900 - Хугацаат хадгаламж 347,255,558 174,445,755

Хувь хүмүүс

- Харилцах данс 198,663,186 204,502,415

- Хугацаагүй хадгаламж 541,457,789 584,506,605

- Хугацаат хадгаламж 1,460,657,234 1,184,126,452

Нийт харилцагчдын харилцах, хадгаламж 3,005,377,053 2,744,750,103

Одоогийн байдлаар удирдлага харилцагчдын харилцах, хадгаламжийг салбарын төвлөрөлтөөр нь авч үздэггүй. Иймээс үүнтэй холбоотой мэдээллийг эдгээр санхүүгийн тайлангуудад тусгаагүй. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 30 том харилцагчаас байршуулсан хөрөнгийн нийт дүн 431,741,733 мянган төгрөг (2014.12.31: 422,514,915 мянган төгрөг) бөгөөд нийт харилцах хадгаламжийн 14.37 хувь (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 15.4 хувь)-ийг бүрдүүлж байсан. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр импортын аккредитивын буцаах эрхгүй баталгаа болгон 6,946,741 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31: 14,213,261 мянган төгрөг) харилцагчдаас байршуулсан байсан. Тодруулга 32-с харна уу.

Харилцах, хадгаламжийн бодит үнэ цэнийн талаар Тодруулга 34-с харна уу. Холбоотой талуудын гүйлгээг Тодруулга 36-т тусгасан. Тодруулга 30-д валютын, хүүний болон төлөгдөх хугацааны шинжилгээг харуулсан.


45

20 Зээлийн бусад эх үүсвэр




Гадаадын санхүүгийн байгууллагуудаас зээлсэн эх үүсвэр

Хөгжлийн санхүүгийн байгууллагууд

Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк 119,124,500 87,043,473 Нидерландын Хөгжлийн санхүүжилтын компани (ХCК) болон ХСК-ийн хамтын санхүүжилтын зээл 96,932,384 72,587,149 Азийн хөгжлийн банк 80,447,603 75,233,569 Олон улсын санхүүгийн корпораци болон ОУСК-ын хамтын санхүүжилтын зээлүүд 51,855,252 97,963,452 ОПЕК-ийн Олон улсын хөгжлийн сан (ООУХС) 40,406,893 37,976,216 Олон улсын хөрөнгө оруулалтын банк (ОУХАБ) 15,176,006 19,047,794 ОУСБ болон БСБ

БлүОрчард болон БлүОрчардаас удирддаг сангууд (БлүОрчард) 89,611,406 36,479,872 РиспонсЭбилити СИКАВ (Люксембург) болон Кредит свисс бичил Санхүүгийн санг удирдах компани

70,288,470 75,123,360

Бичил-жижиг болон дунд байгууллага бондс Эс.Эй 41,376,304 17,021,226 Спаарбанк Эн. Ви 5,995,000 5,645,506 Жи Эл Эс Алтернатив хөрөнгө оруулалт 1,185,318 - РосЕвроБанк - 11,745,153 Бусад

Эч. Ай. Эс Холдинг Инк 62,235,768 -

Эч. Ай. Эс Ко.Эл.Ти.Ди 39,687,618 - Савада Холдингс 35,317,595 13,229,631

Гадаадын санхүүгийн байгууллагуудаас зээлсэн нийт эх үүсвэр

749,640,117 549,096,401

Засгийн Газраас зээлсэн эх үүсвэр

Монголбанк - СИСС, ХБҮТ болон Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны

үнийг тогтворжуулах ба орон сууцны зээлийн хөтөлбөрүүд 201,172,134 345,972,045 - Хугацаат зээл III 146,701 147,250 Хүнс, хөдөө аж ахуйн яам

- Бичил санхүүгийн хөрөнгө оруулалтын сан 19,745,207 30,544,920 - Бичил санхүүгийн хөгжлийн сан 4,069,023 7,087,517 Сангийн яам

- ЯОУХАЖБ-ы санхүүжилтээр ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх болон байгаль орчныг хамгаалах 2 шаттай төсөл 29,305,938 28,060,443 - АХБ-ны санхүүжилттэй Хөдөө аж ахуй, хөдөөгийн хөгжлийн төсөл 1,065,676 1,496,529 - ХААХОУХ-ны санхүүжилттэй Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр 624,059 720,600 Аймгийн ЗДТГ

- ДБ-ны санхүүжилттэй Хувийн хэвшлийн хөгжлийн сан 215,465 363,348 - ЖДБ-ийн зээл 1,276,329 5,688,047 Бусад

- Хөгжлийн банк - Экспортыг дэмжих зээл 25,728,184 24,547,929 - Хөгжлийн банк - ЖДБ-ийн зээлийн сан 6,109,624 - - Хөгжлийн банк – Үйлдвэрлэл дэмжих 2,000,000 - - Хөгжлийн банк – Ноос ноолуурын үйлдвэрлэл 1,500,000 - - Дэлхийн банк - Бичил санхүүгийн хөгжлийн сан 1,568,631 3,519,139 - НҮБ-ийн Хөгжлийн хөтөлбөр - Ентерпрайс Монгол хөтөлбөр 168,337 168,337

Засгийн газраас зээлсэн нийт эх үүсвэр 294,695,308 448,316,104

Худалдааны санхүүжилт 180,009,681 80,509,563

Нийт зээлийн эх үүсвэр 1,224,345,106 1,077,922,068


46

20 Зээлийн бусад эх үүсвэр (Үргэлжлэл)

Өөрөөр заагаагүй бол дээр заасан бүх засгийн газрын зээлүүд нь Монгол Улсын Засгийн газартай холбоотой.

Барьцаагүй зээлийн гэрээнүүдийн үндсэн нөхцлүүдийг доороос харна уу. Зээлүүд нь ЛИБОР-д үндэслэсэн хувьсах хүү болон тогтмол хүүтэй. Зээлийн гэрээний гол нөхцөлүүдийг доорх хүснэгтээр харуулав.

Гадаадын санхүүгийн байгууллагаас зээлсэн эх үүсвэр

Зээлдүүлэгч

Гэрээний

огноо

Гэрээний

дүн

Валют

Үндсэн зээлийн үлдэгдэл (тухайн

валютаар, 2015.12.31)

Хүү

(2015.12.31)

Хүү

(2014.12.31)

Дуусах хугацаа

Зээлүүд

ФМО 12/15/2009 15,000,000 Ам.доллар 5,000,000 5.74% 5.74% 10/15/2017

ФМО 5/14/2012 37,000,000 USD 18,500,000 4.85% 4.58% 05/15/2017

ЕСБХБ 5/15/2012 25,000,000 USD 12,500,000 4.85% 5.65% 05/15/2017

БлюОрчард 2/4/2013 5,000,000 USD 2,500,000 5.20% 5.20% 02/08/2016

ОУСК 3/26/2013 20,000,000 USD 13,333,333 5.35% 4.94% 12/15/2018

БлюОрчард 6/11/2013 8,000,000 USD 2,666,667 5.65% 5.65% 06/13/2016

ЕСБХБ 8/1/2013 17,000,000 USD 14,571,428 5.63% 5.33% 11/25/2018

ОУСК хамтын санхүүжилт 10/17/2013

10,000,000 USD 7,500,000 6.94% 6.73% 09/15/2018

10,000,000 USD 5,000,000 6.54% 6.33% 09/15/2016

ОУХОБ 10/17/2013 10,000,000 USD 7,500,000 6.94% 6.73% 09/15/2018

ЭЗХАХБ-ын олон улсын хөгжлийн сан 12/9/2013

20,000,000 USD 20,000,000 4.88% 4.83% 02/28/2017

Ви Ди Кэй Спаарбанк 12/11/2013

3,000,000 USD 3,000,000 6.00% 6.00% 12/11/2016

Бичил,- ЖДҮ 4/3/2014 8,900,000 USD 8,900,000 5.80% 5.80% 03/07/2017

ЕСБХБ 7/31/2014 15,072,000,000 MNT 15,072,000,000 11.31% 11.31% 08/12/2017

Азийн хөгжлийн банк 10/17/2014

40,000,000 USD 40,000,000 6.62% 6.39% 10/17/2019

БлүОрчард 12/16/2014 20,000,000 USD 20,000,000 6.15% 6.15% 12/23/2016

Савада Холдингс 12/24/2014 7,000,000 USD 7,000,000 8.30% 10.38% 01/25/2016

БлюОрчард 3/24/2015 5,000,000 USD 5,000,000 6.00% - 03/26/2018

ФМО 4/20/2015 25,000,000 USD 25,000,000 6.10% - 05/15/2020

Савада Холдингс 6/12/2015 10,000,000 USD 10,000,000 8.00% - 06/18/2018

Эч. Ай. Эс Ко.Эл.Ти.Ди 6/12/2015

20,000,000 USD 20,000,000 8.00% - 06/18/2018

Эч. Ай. Эс АНУ Холдинг Инк 7/1/2015

30,000,000 USD 30,000,000 8.00% - 07/06/2018

БлюОрчард 8/25/2015 7,000,000 USD 7,000,000 6.20% - 08/28/2018

БлюОрчард 9/28/2015 7,500,000 USD 7,500,000 6.20% - 09/30/2022

ЕСБХБ 11/20/2015 30,000,000 USD 20,000,000 6.05% - 03/25/2021

ЕСБХБ 11/20/2015 10,000,000 USD 5,000,000 6.05% - 03/25/2021

ЕСБХБ 11/20/2015 10,000,000 USD - - - 11/15/2020

Жи Эл Эс Алтернатив хөрөнгө оруулалт 12/16/2015

600,000 USD 600,000 6.20% - 12/15/2018

Өрийн бичиг

РиспонсЭбилити

3/12/2013 5,000,000 USD 5,000,000 5.60% 5.60% 03/14/2016

10/23/2013 4,000,000 USD 4,000,000 6.10% 6.10% 10/25/2016

12/20/2013 6,000,000 USD 6,000,000 5.80% 5.80% 12/20/2016

5/27/2014 5,000,000 USD 5,000,000 6.10% 6.10% 06/11/2017

6/19/2015 4,000,000 USD 4,000,000 6.80% - 06/23/2017

12/21/2015 11,000,000 USD 11,000,000 7.20% - 12/29/2017

Симбиотикс СИКАВ (Люксембург) болон Кредит свисс бичил санхүүгийн санг удирдах компаниуд

7/27/2014 3,701,000,000 MNT 3,701,000,000 10.50% 10.50% 01/29/2017

5/8/2015 2,000,000 USD 2,000,000 6.20% - 05/08/2018

6/12/2015 3,000,000 USD 3,000,000 6.20% - 06/12/2018

6/15/2015 750,000 USD 750,000 6.20% - 06/18/2018

11/18/2015 2,000,000 USD 2,000,000 6.20% - 11/23/2018

12/11/2015 2,000,000 USD 2,000,000 6.20% - 12/11/2018

2015 оны 11 сарын 10-нд ЕСБХ-тай байгуулсан гэрээнээс бусад бүх гэрээнд тусгагдсан зээлийн эх үүсвэрийг 2015 оны 12 сарын 31-нээр хүлээн авсан байсан. 2015 оны 12 сарын 31-нээр Банк эх үүсвэртэй холбоотой заавал биелүүлэх шаардлагуудыг хангасан байсан. Илүү дэлгэрэнгүйг тодруулга 32-оос харна уу.


47


Засгийн газраас авсан эх үүсвэр

Монголбанкнаас авсан зээл Монголбанкнаас авсан зээлүүд нь дараахь зүйлсээс бүрдсэн болно. (i) Стратегийн импортын санхүүжилтын схем (СИСС), Хүнсний бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах (ХБҮТ) болон Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах ба орон сууцны зээлийн хөтөлбөрүүд. Гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүн болон хүнсний нэрийн бараа бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах дунд хугацааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хамтарсан санамж бичигт Монгол улсын засгийн газар болон Монголбанк 2012 оны 10 дугаар сарын 22-нд гарын үсэг зурсан. Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд Банк нь 2012 оны 12 дугаар сарын 10-нд Түлшний үнийг тогтворжуулах, 2012 онын 12 дугаар сарын 24-нд хүнсний бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах, 2013 оны 05 дугаар сарын 07-нд Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах тухай гэрээг Монголбанктай тус тус байгуулав. 2013 оны эхний улиралд банк нь Монголбанкын хамтаар СИСС болон түлшний үнэ тогтворжуулах дэд хөтөлбөрийн гэрээнд өөрчлөлт оруулсан. Түлшний үнийг тогтворжуулах болон хүнсний бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах зээлийн хүү жилийн 0.5-0.89 хувь бөгөөд Банк хөтөлбөрт хамрагдсан талуудад зээлийн эх үүсвэрийг жилийн 3.8-4.5 хувиар дамжуулан олгох юм. Дээрх зээлүүд нь 2015 оны 11 сарын 27, 2015 оны 7 сарын 31 болон 2015 оны 10 сарын 26-нд эргэн төлөгдөнө. Барилгын салбарыг дэмжих, орон сууцны үнийг тогтворжуулах зээлийн хүү нь жилийн 2.5-4% хувь бөгөөд 2018 оны 1 сарын 5-нд төлөгдөх юм. Банк хөтөлбөрт хамрагдсан талуудад жилийн 5.5 хувийн хүүтэйгээр дамжуулан зээлдүүлэх ба эдгээр гэрээний дагуу олгох зээлийн хугацаа нь дэд хөтөлбөрөөсөө хамааран 1-3 жил хүртэл байна. Гэрээгээр хүлээсэн үүргийн дагуу Банк эх үүсвэрээ заасан хугацаанд Монголбанкинд төлж чадахгүй бол Монголбанк өөрт байршиж буй Банкны данснаас шууд суутгах эрхтэй. Орон сууцны зээлийн хөтөлбөрийн эх үүсвэр нь жилийн 4 хувийн хүүтэй ба Банк 8 хувийн хүүтэйгээр зээл олгоно. Хөтөлбөрийн дагуу олгогдох зээлийн саналыг банкнаас хэлэлцэж батлах ба эрсдэлийг мөн үүрэх юм. (ii) Монголбанкны Хугацаат зээл III БАНКс программ хангамжийн санхүүжилтын Банкинд ногдох хувь буюу 137,694 ам.долларын зээлийн гэрээг Монголбанктай 2002 онд байгуулсан. Эхний 5 жилд хүү төлөхгүй бөгөөд 2007 оноос эхлэн жилийн 1 хувийн хүү төлнө. Зээлийг 2002 оны 12 сараас эхлэн тэнцүү хэмжээний 30 удаагийн төлөлтөөр жилд 1 удаа төлнө. Зээлийн дуусах хугацаа 2031 оны 12 дугаар сар. Хүнс хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам (i) Жижиг дунд үйлдвэрийн Хөрөнгө оруулалтын сан Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам нь Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих зорилгоор өөрийн байршуулсан “Тусгай зориулалтын сангаас” зээл олгодог. Улирал бүр төлөгдөх 0.1-0.15 хувийн хяналтын хүүтэй. Зээлийн үндсэн зээлийн төлбөрийг улирал тутам хийдэг. (ii) Жижиг дунд үйлдвэрийн хөгжлийн сан (Ноос, ноолуурын зээл) 2011 оны 10 дугаар сарын 10-нд Банк нь Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яамтай Дамжуулан зээлдүүлэх гэрээ байгуулсан. Уг гэрээний дагуу банк нь ноосны үйлдвэрлэл эрхлэгч аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийг олгодог ба уг зээлийг 2018 оны 01 дүгээр сарын 10-нд эргэн төлнө. Төслийн зээл нь сарын 0.05 хувийн хүүтэй ба хүүг улирал тутам төлнө.

Сангийн яам Сангийн яамнаас авсан эх үүсвэрт доор дурьсан зээлүүд багтана: (i) Жайка-гийн ЖДҮ-ийн хөгжил, байгаль орчныг хамгаалах хоёр үе шаттай зээлийн төсөл. Жайка-ийн дэмжлэгтэйгээр Сангийн яам нь жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах хоёр үе шаттай зээлийн төслийг энэхүү зээлийг олгосон. 2006 оны 3 сард Монгол Улсын Засгийн газар Жайкатай хамтран гэрээ байгуулсан бөгөөд банкны дэд зээлдэгчдэд энэхүү зээлийг олгож байна. Банк энэхүү санхүүжилтэй 2 зээл авсан байна. Үүнд: Эхний зээл нь арилжааны банкуудын хадгаламжийн дундаж хүүтэй бөгөөд жилийн 3 %-ийн (2014.12.31: 3%) үр ашигт хүүтэй. Хоёрдох зээл нь Ам.долларын зээл ЛИБОР 6 сарын 1%-ийн хүүтэй ба 1.33 %-ийн (2014.12.31: 1.33%) үр ашигт хүүтэй.


48


(ii) Хөдөө аж ахуй болон Хөдөөгийн хөгжлийг дэмжих төсөл (АХБ) Азийн хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн энэхүү зээл нь хөдөө аж ахуйн материалыг экспортонд гаргах боломжтой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг үндэсний том компаниудын өртгийн сүлжээний хөгжлийн дэд төслүүдийг санхүүжүүлэх зорилгоор олгосон. Зээл нь хүүгүй бөгөөд Банк дэд зээлдэгчдээс төлбөр хүлээн авсанаас 2 хоногийн дотор Сангийн яаманд зээлийн үндсэн төлбөрөөс төлөх нөхцөлтэй ба зээлийн хугацаа 2018 оны 1 сарын 5-нд дуусна. (iii) Хувийн хэвшлийн хөгжлийн сан Сангийн яам нь Хувийн хэвшлийн хөгжлийн сан (Дэлхийн Банк)-гийн санхүүжилтээр хувийн ба санхүүгийн салбарын хөгжлийг дэмжих болон банкны салбарын чадавхи бэхжүүлэх зорилгоор энэхүү зээлийг олгосон. Ам.долларын зээл ЛИБОР 6 сарын 1 хувийн хүүтэй ба 1.33 хувь (2014.12.31: 1.33 хувь) - ийн үр ашигт хүүтэй. Төгрөгийн зээл арилжааны банкуудын хадгаламжийн жилийн дундаж хүүний хувьтай бөгөөд жилийн 5,95 хувь (2014.12.31: 5,95 хувь)-ийн үр ашигт хүүтэй. Дэд зээлдэгч зээл төлснөөс хойш 6 сарын дотор зээлийг эргүүлэн төлөх нөхцөлтэй. (iv) Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах төсөл (Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн Олон улсын холбоо) Сангийн Яам нь Хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах төслийн санхүүжилтээр хөдөөгийн ядуурлыг бууруулах зорилгоор энэхүү зээлийг олгоно. Зээл нь 6 сарын ЛИБОР хүүний хувьтай. Банк нь 2010 оны 8 дугаар сарын 25-нд зээл авсанаас хойш жилийн 1 хувийн тогтмол хүү төлнө. Зээлийн үндсэн төлбөрийг 2011 оны 2 дугаар сарын 1-нээс эхлэн 2 болон 8 дугаар саруудад тэнцүү хэмжээний төлөлтөөр барагдуулна. Зээл төлөх эцсийн хугацаа нь 2021 оны 8 дугаар сарын 1 болно.

Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудын (ОНЗЗБ) жижиг дунд бизнесийн зээл (i) 13 аймаг болон 1 дүүргийн хөдөлмөр халамжийн үйлчилгээний газартай хамтран хувиараа болон өрхийн аж ахуй, нөхөрлөл, хоршооны хэлбэрээр үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхийг хүсэгч ажилгүй иргэн, малчин, албан бус хөдөлмөр эрхлэгчид, аж ахуйн нэгж, байгууллагад үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэх болон үйл ажиллагаагаа өргөтгөх зорилгоор авсан. Уг төслийн зээл нь хүүгүй ба 2015 оны 12 сарын 31-нд эргэн төлөгдөнө.

(ii) Орхон аймгийн ОНЗЗБ-аас 200,000,000 төгрөгийн хүүгүй зээлийг дотоодын жижиг дунд бизнесийг дэмжих зорилгоор авсан. Зээлийг 2010 онд авсан бөгөөд 2016 оны 9 сарын 25-нд эргэн төлнө.

(iii) 2011 оны 09 сарын 26, 2012 оны 07 сарын 04, болон 2014 оны 5 сарын 28-нд ХААН Банк нь Хөвсгөл аймгийн ЗДТГ-тай гэрээ байгуулж 400,000,000 төгрөгийн эх үүсвэрийг 2016 оны 04 сарын 25-нд эргүүлэн төлөх, 155,000,000 төгрөгийн эх үүсвэрийг 2016 оны 11 сарын 06-нд эргүүлэн төлөх болон 290,996,570 төгрөгийг 2016 оны 5 сарын 28-нд эргүүлэн төлөх нөхцөлтэйгөөр орон нутгийн ЖДБизнест дамжуулан зээлдүүлэхээр тохиролцсон.

Бусад (i) Монгол Улсын Хөгжлийн Банк- Экспортыг дэмжих зээл Дотоодын үйлдвэрлэлийн санхүүжилтыг дэмжиж, экспортыг нэмэгдүүлэх зорилгоор Хөгжлийн банк, арилжааны банкууд болон хувийн хэвшлийн хөгжлийн сантай 2014 оны 8 сарын 15-нд гурвалсан гэрээ байгуулж 100 тэрбум төгрөгийн зээлийн гэрээ байгуулсан. Уг гэрээний хүрээнд ХААН Банк 2014 онд 27,5 тэрбум төгрөгийг хүлээн авсан ба зээл нь жилийн 5%-ийн хүүтэй, 5 жилийн дараа эргүүлэн төлөх нөхцөлтэй. (ii) Монгол Улсын Хөгжлийн Банк –ЖДҮ-ийг дэмжих сан Хөгжлийн банк болон ЖДҮ-ийг дэмжих сан үйлдвэржилтийг дэмжих зорилтын хүрээнд экспортыг нэмэгдүүлэх, импортыг орлох бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжиж ЖДҮ-ийн төслүүдэд арилжааны банкуудаар дамжуулан зээл олгох зорилгоор нийт 70 тэрбум төгрөгийн зээлийн гэрээнд 2015 оны 6 сарын 12нд гарын үсэг зурсан. Энэхүү эх үүсвэр нь жилийн 6%-ийн хүүтэй бөгөөд 2019 оны 3 сарын 5-нд төлөгдөж дуусна. Энэхүү төслийн хүрээнд Банк нийтдээ 6.1 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр авч гэрээнд заасан хүүгийн хувиар харилцагчдад олгосон байна. (iii) Монгол Улсын Хөгжлийн Банк – Ноолуур боловсруулалтыг дэмжих төсөл Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ноолуур боловсруулах үндэсний үйлдвэрүүдэд түүхий эд бэлтгэх эргэлтийн хөрөнгийн зориулалттай зээлийг арилжааны банкуудаар дамжуулан олгох засгийн газрын тогтоолын дагуу ХААН Банктай 2015 оны 6 сарын 12-нд гэрээ байгуулсан. Энэхүү төслийн хүрээнд Банк нийтдээ 1.5 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр авч гэрээнд заасан хүүгийн хувиар харилцагчдад олгосон байна. Энэхүү эх үүсвэр нь жилийн 6%-ийн хүүтэй ба 2016 оны 12 сарын 26-нд төлөгдөж дуусна.


49


(iv) Монгол Улсын Хөгжлийн Банк – Үйлдвэржилтийг дэмжих төсөл Монгол Улсын Хөгжлийн Банк экспортыг дэмжих, импортыг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийг дэмжих засгийн газрын тогтоолын дагуу ХААН Банктай 2015 оны 10 сарын 6-ний өдөр дамжуулан зээлдүүлэх гэрээ байгуулсан. Энэхүү гэрээний хүрээнд Банк нийтдээ 2 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр хүлээн авсан байна. Энэхүү эх үүсвэр нь жилийн 6%-ийн хүүтэй бөгөөд 2020 оны 11 сарын 4-нд төлөгдөж дуусна.

(v) Бичил санхүүгийн хөгжлийн сан Олон улсын хөгжлийн ассоциаци (Дэлхийн Банк) нь алслагдсан бүсүүдийн амьдралын түвшинг сайжруулах зорилгоор 2003 оноос эхлэн энэхүү зээлийг олгож эхэлсэн. Энэхүү зээлийн эх үүсвэрээр Банк нь өнөөгийн байдлаар 19 аймгууд болон Багахангай дүүрэгт зээл олгож байна. Эдгээр зээлүүдийн зээлийн эрсдэлийг Банк үүрнэ. Зээл нь жилийн 6.5 хувийн хүүтэй (2014: 6.5- хувь) бөгөөд сар бүр хүү төлөх нөхцөлтэй. Үндсэн зээлийн төлбөрийг зээл авснаас 9 сарын дараа төлж эхэлсэн. Төр ба Засгийн газрын байгууллагуудаас авсан зээлийн гэрээний нөхцлөөр харилцагчид олгосон бүх зээлүүдийн эрсдэлийг Банк үүрдэг. Худалдааны санхүүжилт Банк нь өөрийн харилцагчдын худалдааны зээлийг санхүүжүүлэх зорилгоор гадаадын банк болон санхүүгийн байгууллагаас худалдааны зээлийн эрх авсан. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар энэ чиглэлийн 180,009,681 мянган төгрөгийн (2014.12.31: 80,509,563 мянган төгрөг) зээлийн шугамыг ашиглаж мөн тэр хэмжээний зээлийг харилцагчдын импортын үйл ажиллагаанд зориулан олгосон байна. Ийм төрлийн эх үүсвэрийн хугацаа нь 3 хүртэлх жил байдаг бөгөөд харилцагчдын мөнгөн урсгал хийгээд гадаадын банк санхүүгийн байгууллагад хийх эргэн төлөлтийн хугацаа нь таарч байна. Харилцагч зээлээ төлж чадахгүй тохиолдолд банк зээлийн эрсдэлийг хариуцдаг. 2015 оны 12 сарын 31-нээрх дүн өссөн нь олон улсын санхүүгийн байгууллагатай шинэ зээлийн гэрээ байгуулсан болоод бизнесийн цар хүрээ өссөнтэй холбоотой.

Бусад зээлийн эх үүсвэрийн задаргааг Тодруулга 34-с харна уу. Холбоотой талуудын гүйлгээг Тодруулга 36-д тусгасан. Бусад зээлийн эх үүсвэрийн валютын, зээлийн хүүний болон эргэн төлөгдөх хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-с харна уу. Дээр дурьдсан ихэнх зээлүүдийн хувьд гэрээнд заагдсан тодорхой харьцаануудын шаардлагыг хангасан байх бөгөөд тус харьцаануудыг дараах байдлаар бүлэгт хувааж болно:

- капиталтай холбоотой харьцаанууд (үүнд: эрсдэлээр жигнэсэн өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний харьцаа,

төлбөрийн чадварын харьцаа, 1-р зэрэглэлийн капитал ба нийт капиталын харьцаа г.м);

- санхүүгийн эрсдэлтэй холбоотой харьцаанууд (үүнд: дуусгавар хугацаа хоорондын нийцэхгүй байдал,

валют хоорондын нийцэхгүй байдал, гадаад валютын нийт нээлттэй позиц, гадаад валют бүрийн ханшийн

эрсдэлийн харьцаа, хүүгийн нэгтгэсэн эрсдэлийн харьцаа болоод хүүгийн эрсдэлийн харьцаа);

- зээлтэй холбоотой харьцаанууд (үүнд: эрсдэлтэй багцын хэмжээ, зээлийн эрсдэлд өртсөн хувь,

данснаас хассан зээлийн зээлд харьцах харьцаа, хамгийн том зээлийн өөрийн хөрөнгөд эзлэх хувь, холбоотой

талуудын зээлийн харьцаа, нийт том зээлүүдийн хэмжээ г.м);

- бусад харьцаанууд (үүнд: хадгаламж, зээлийн харьцаа, хүүгийн нөхөлтийн хувь, дан ганц компани дахь

хувь оролцоо, нийт хөрөнгө дэх үл хөдлөх хөрөнгийн эзлэх хувь, үл хөдлөх хөрөнгө болон өөрийн хөрөнгийн

хөрөнгө оруулалтын харьцаа, нэмэлт зардлын хувь г.м) болон санхүүгийн бус гэрээний үүргүүд (жишээ нь: ижил

тэгш байх зарчим, барьцаагүй гэрээ гм).

Биелүүлсэн байх шаардлагатай харьцаануудыг хангаагүй тохиолдолд зээлдүүлэгчид зээлээ буцаан дууддаг ба зээлийг богино хугацаанд эргүүлэн төлөх шаардлагатай болдог. Тиймээс харьцаануудын биелэлтэнд холбогдох газар болон мэргэжилтнүүд (Санхүүгийн удирдлагын газар, Хөрөнгө зохицуулалтын газар болон Санхүү хариуцсан захирал, мөн Зээл, эрсдэлийн бодлого зохицуулалтын газар, Зээлийн эрсдэлийн мэргэжилтнүүд г.м.) улирал тутамд хяналт тавин ажилладаг. Тодорхой харьцааны биелэлт хангагдахгүйг урьдчилан мэдсэн буюу олж илрүүлсэн тохиолдолд удирдлага нь зөрчлийг хэрэгсэхгүй тухай бичиг нэхэж авах, харьцааг өөрчлөн гэрээг шинээр байгуулах зэрэг шаардлагатай арга хэмжээг авдаг.

2015 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар биелүүлэх шаардлагатай бүх харьцаануудыг

ханган ажиллаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл Банк нь зээлийн эргэн төлөлтийг гэрээнд заасан хугацаанд хийх

боломжтой. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 32-аас үзнэ үү.


50

21 Бусад өр төлбөр


2015 оны 12


2014 оны 12


Бусад санхүүгийн өр төлбөр:

Гүйлгээний төлбөр 8,753,015 8,367,298

Үйлчилгээний төлбөр 1,169,340 1,277,055

Компаниудад өгөх өглөг 659,596 966,926

Тариаланг дэмжих сан 5,702 5,702

Хувь хүмүүст өгөх өр төлбөр 1,532 4,308

Бусад 1,941,991 1,778,166

Нийт санхүүгийн өр төлбөр 12,531,176 12,399,455

Бусад санхүүгийн бус өр төлбөр:

Ажилтнуудад өгөх өглөг 11,419,111 9,320,668

Орлогын албан татвараас бусад татварын өглөг 1,814,680 762,802

Санхүүгийн бус нийт өр төлбөр 13,233,791 10,083,470

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар гүйлгээний төлбөр нь харилцагчдын банк хоорондын гүйлгээ болон АТМ-ийн гүйлгээтэй холбоотойгоор бусад банкинд төлөх төлбөртэй холбоотой. Гүйлгээтэй холбоотой бүх төлбөр 2016 оны 01 сарын эхний ажлын өдөр хаагддаг.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр ажилтнуудад төлөх төлбөрийн хэсэгт 529,758 мянган төгрөгийн (2014:

559,265 мянган төгрөг) Хувьцаагаар сайшаагдах эрх (ХСЭ)-ийг багтаасан болно. 2006 оны 12 дугаар сарын 7

болон 2008 оны 3 дугаар сарын 12-нд Банкны зарим үндсэн удирдлагад зөвхөн мөнгөөр төлөгдөх 30,000

ширхэг болон 20,000 ширхэг ХСЭ олгосон. ХСЭ-ийн гаргасан үнэ тус бүр 3,680 төгрөг болон 9,222 төгрөг

байсан. ХСЭ-ийн хэрэгжих үнэ нь хэрэгжих огнооноос өмнөх санхүүгийн улирлын сүүлийн өдрөөрх СТОУС-ын

дагуу гаргасан аливаа опционы дагуу үнийг бууруулсан. Банкны энгийн хувьцааны төгрөгөөрх дансны үнэ

байна. Эдгээр ХСЭ-ийн хуримтлагдах хугацаа нь 5 жил бөгөөд олгосон өдрөөс хойш жил бүр ХСЭ-ийн 20

хувиар хуримтлагдана. ХСЭ-ийн хугацаа нь 10 жил бөгөөд гэрээний дагуу 2016 оны 12 дугаар сарын 6 болон

2018 оны 3 дугаар сарын 12-нд хугацаа дуусна. Эдгээр урамшууллын хүлээгдэж буй өртгийг баталгаажих

хугацааны турш хуримтлуулна. Өр төлбөрийг төлөх хүртэл тайлант хугацаа бүрээр дахин үнэлж зөрүү гарсан

тохиолдолд ашиг алдагдалд бүртгэнэ.

Бусад санхүүгийн бус өр төлбөрийн ихэнх хэсгийг ажилчдын урамшуулалтай холбоотой хуримтлуулж бүртгэсэн

дүн эзлэж байгаа. Санхүүгийн өр төлбөрийг ихэнх хэсэг нь жил дууссанаас хойшхи 12 сарын дотор төлөгдөнө.

Бүх санхүүгийн бус өр төлбөрүүд нь богино хугацаатай.

Бусад санхүүгийн өр төлбөрүүдийн бодит үнэ цэнийн задаргааг Тодруулга 34-с үзнэ үү. Холбоотой талуудын гүйлгээг Тодруулга 36-д толилуулсан. Тодруулга 30-с бусад санхүүгийн өр төлбөрүүдийн валютын, хүүгийн хувийн болон эргэн төлөгдөх хугацааны шинжилгээг үзнэ үү.


51

22 Хоёрдогч өглөг


2015 оны 12


2014 оны 12


Олон улсын санхүүгийн корпораци /ОУСК/Капитал Сан 80,757,672 76,188,826 Нидерландын Хөгжлийн санхүүжилтын компани (ФМО) болон Германы Хөрөнгө оруулалт хөгжлийн агентлаг /ФМО ба Ди И Жи/ 64,381,670 60,657,063 Олон улсын санхүүгийн корпораци /ОУСК/ 39,998,248 37,848,038 Эйч Ай Эс ХК 20,857,714 19,320,518 Нидерландын Хөгжлийн санхүүжилтын компани (ФМО) 19,961,705 19,196,999

Нийт хоёрдогч өглөг 225,957,009 213,211,444

Зээлдүүлэгч Гэрээний

огноо

Гэрээний дүн

(ам.доллар)

Үлдэгдэл 2014/12/31

Хүү 2014/12/31

Хүү 2013/12/31

Дуусах хугацаа

ФМО ба Ди И Жи

14-May-12 32,000,000 32,000,000 7.40% 7.13% 16-Aug-17

ОУСК 15-Jun-11 20,000,000 10,000,000 7.74% 7.64% 15-Jun-17 10,000,000 7.74% 7.64% 15-Jun-18

ОУСК ба ЭйЭмСи

8-Oct-13 40,000,000 40,000,000 8.02% 7.82% 15-Apr-19

Эйч Ай Эс ХК 6-Jan-15 10,000,000 10,000,000 8.20% - 27-Jan-20 ФМО 20-Apr-15 10,000,000 10,000,000 8.35% - 20-Apr-20

Нийт хоёрдогч өглөг 112,000,000 112,000,000

Хоёрдогч өглөгийн бодит үнэ цэнийг Тодруулга 34-д харуулсан. Тодруулга 35-д холбоотой талуудын гүйлгээг тусгасан. Мөн валютын, хүүний болон эргэн төлөгдөх хугацааны шинжилгээг Тодруулга 30-с үзнэ үү.

Зарим хоёрдогч өглөгийн хувьд Тодруулга 20-д толилуулсан зээлийн шаардлагатай харьцаануудыг биелүүлэх шаардлагатай.

2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр Банк хоёрдогч өглөгтэй холбоотой бүх шаардлагатай харьцаануудыг биелүүлсэн. Зээл болон гэрээний үүргийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 32-с үзнэ үү.


52

23 Хувьцаат капитал

Хувьцааны тоо ширхэгээс бусад дүн нь мянган төгрөгөөр

Нийт гаргасан хувьцаа

Энгийн хувьцаа

Нэмж төлөгдсөн капитал

Нийт

2014.01.01-нээр 6,326,040 32,995,030 14,140,923 47,135,953

2014.12.31-нээр 6,326,040 32,995,030 14,140,923 47,135,953

Нэмж төлөгдсөн капиталаас нэмэгдсэн - 14,140,923 (14,140,923) -

Хуримтлагдсан ашгаас нэмэгдсэн - 5,656,095 - 5,656,095

2015.12.31-нээр 6,326,040 52,792,048 - 52,792,048

Банкны гаргасан хувьцаат капиталын нэрлэсэн үнээр бүртгэгдсэн дүн нь 52,792,048 мянган төгрөг (2014: 32,995,030 мянган төгрөг) байсан. Нэмж төлөгдсөн капитал нь шинээр хувьцаа гаргахад нэрлэсэн үнээс нь илүү төлөгдсөн төлбөр юм.

2015, болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх хувьцаа эзэмшигчдийн хувийг дараах хүснэгтэд харуулав:

Хувиар

2015 оны 12 дугаар сарын 31


Савада Холдингс ХК 41.3% 41.3%

Таван Богд Трейд ХХК 23.0% 23.0%

Д. Хулан 13.3% 13.3%

Эйч Эс Интернэйшнл(Ази) Лимитед 13.1% 13.1%

Олон Улсын Санхүүгийн Корпораци 9.3% 9.3%

Нийт энгийн хувьцаа 100.0% 100.0%

2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаар банк нь Савада Холдинг ХК –нийн шууд хяналтад байсан ба Савада Холдинг ХК нь Банкийг өөрийн 100%-ийн хөрөнгө оруулалттай охин компани болох Эйч Эс Интернэйшнл (Ази) Лимитед-ээр дамжуулан шууд бусаар хянаж байсан. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар дараах хувьцаа эзэмшигчид өөрийн эзэмшлийн хувь болон ТУЗ-д төлөөлөх эрхээрээ дамжуулан Банкны үйл ажиллагааны болон санхүүгийн шийдвэрт мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх боломжтой байсан:

Таван Богд Трейд ХХК;

Олон улсын санхүүгийн корпораци;

Д. Хулан;

Холбоотой талуудын гүйлгээг Тодруулга 36-с үзнэ үү.


53

24 Хүүгийн орлого ба зардал


Хүүний орлого

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 520,138,547 472,361,288

Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 34,291,454 30,235,550

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 28,825,374 25,332,454

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 32,509,321 11,573,268

Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө 7,790,699 4,592,528

Хүүний нийт орлого 623,555,395 544,095,088

Хүүний зардал

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 237,719,610 209,080,881

Бусад зээлийн эх үүсвэр 71,936,006 46,294,885

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө 14,969,118 30,564,104

Хоёрдогч өглөг 17,877,397 16,732,580

Хүүний нийт зардал 342,502,131 302,672,450

Хүүний цэвэр орлого 281,053,264 241,422,638

Үнэ цэн нь буурсан зээлийн хүүгийн орлого болох 8 тэрбум төгрөг хүүгийн орлогод багтсан. Удирдлагын үзэж байгаагаар дээрх зээлийн барьцаа хөрөнгө нь хангалттай бөгөөд үл төлөгдөх магадлалтай зээлийн хүүгийн орлогыг СТОУС-ын шаардлагын дагуу 2015 оны 12 сарын 31-нээр орлого үр дүнгийн тайланд хүлээн зөвшөөрөөгүй болно. 2014 онд үнэ цэн нь буурсан зээлийн хүүгийн орлогыг удирдлага материаллаг биш гэж үзсэн тул эдгээр санхүүгийн тайланд тусгаагүй болно.


54

25 Хураамж шимтгэлийн орлого ба зардал


Хураамж, шимтгэлийн орлого

Картын гүйлгээний 13,591,882 11,874,488

Төлбөр тооцооны 7,113,815 7,554,533

Мобайл болон интернет банкны 5,050,756 3,690,840

Батлан даалт болон баталгааны 3,822,007 2,755,949

Мөнгөн гүйлгээний 1,098,660 1,337,480

Шилжүүлгийн 696,917 519,355

Бусад 2,071,603 1,818,756

Нийт хураамж, шимтгэлийн орлого 33,445,640 29,551,401

Хураамж, шимтгэлийн зардал

Картын гүйлгээний 2,100,408 1,800,908

Төлбөр тооцооны 657,915 710,902

Гадаад валютын арилжааны 208,102 298,507

Нийт хураамж, шимтгэлийн зардал 2,966,425 2,810,317

Хураамж, шимтгэлийн цэвэр орлого 30,479,215 26,741,084

26 Үйл ажиллагааны бусад орлого


Монгол Банкинд байршуулсан заавал байлгах нөөцийн

түр хугацааны хүүгийн орлого 13,657,073 -

Үндсэн хөрөнгө борлуулсны олз 176,425 84,322

Данснаас хасагдсан зээлийн эргэн төлөлт 256,224 426,069

Бусад 338,325 721,871

Бусад үйл ажиллагааны нийт орлого 14,428,047 1,232,262

Үйл ажиллагааны бусад орлогод багтсан 13,657,073 мянган төгрөг нь Монгол Банкнаас арилжааны банкуудад гаргасан мэдэгдлийн дагуу заавал байлгах нөөцийг хугацаанд нь Монгол Банкинд байршуулсанд тооцож олгосон богино хугацааны урамшуулал юм. Энэхүү урамшуулал нь богино хугацаатай тул Банкны удирдлага хүүгийн орлого гэж үзээгүй болно. (2015 оны 12 сарын 31-ний өдрөөр 2016 оны 3 сарын 31-ийг хүртэл урамшуулал олгогдохоор байсан).


55

27 Удирдлага ба үйл ажиллагааны зардал

Мянган төгрөгөөр 2015 оны 12

дугаар сарын 31 2014 оны 12


Цалингийн зардал 75,302,140 66,895,964 Үндсэн хөрөнгө болон биет бус хөрөнгийн элэгдэл хорогдол (Тодруулга 15, 16) 17,486,425 16,170,110

Түрээсийн зардал 8,609,957 7,839,868

Тоног төхөөрөмжийн засварын зардал 8,164,089 7,983,310

Нийгмийн даатгалын шимтгэл 7,708,503 6,856,205

Мөнгөн хадгаламжийн баталгаатай холбоотой шимтгэл 7,404,600 7,907,000

Барилга байшингийн засварын зардал 5,509,453 5,105,599

Зар сурталчилгаа, маркетингийн үйлчилгээ 4,374,915 4,068,460

Судалгааны зардлууд 4,049,890 2,226,316

Харуул хамгаалалтын үйлчилгээ 2,793,933 2,659,799

Оффисийн бараа материал, хангамжийн зүйлс 2,459,959 2,255,027

Мэдээлэл, харилцаа холбооны үйлчилгээ 2,427,757 1,321,361

Тээврийн зардал 2,344,149 2,285,230

Албан томилолтын зардал 1,733,488 1,912,401

Мэргэжлийн үйлчилгээний зардал 1,057,073 994,884

Сургалтын зардал 798,100 969,672

Арга хэмжээний зардал 736,401 740,533

Орлогын албан татвараас бусад татварын зардал 648,949 571,525

Даатгалын зардал 617,945 622,646

Бусад 2,230,442 3,047,354

Нийт удирдлагын ба үйл ажиллагааны зардал 156,458,168 142,433,264

Цалингийн зардалд зах зээлийн хүүгээс доогуур хүүтэй олгосон ажилтнуудын зээлийн хөнгөлөлтийг багтаасан бөгөөд 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр энэ дүн 3,149,472 мянган төгрөг байна (2014 оны 12 сарын 31: 2,570,388 мянга). Дэлгэрэнгүйг Тодруулга 17-оос үзнэ үү. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар төлсөн 4,905,411 мянган төгрөгийн (2014.12.31-нээр дуусгавар болсон үе: 4,363,040 мянган төгрөг) тэтгэвэрийн даатгалын шимтгэл нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардалд багтсан.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон хугацаанд төлсөн 716,107 мянган төгрөгийн (2014 оны 12 сарын 31: 719,137 мянган төгрөг) ТУЗ-ийн шимтгэлийг удирдлагын болон үйл ажиллагааны зардалд оруулсан бөгөөд Тодруулга 36-аас дэлгэрэнгүйг харна уу.


56

28 Санхүүгийн хэрэглүүрийн цэвэр олз

Санхүүгийн хэрэглүүрийн цэвэр олз нь Монгол Банктай хийсэн урт хугацаат свопоос үүссэн бөгөөд энэхүү урт хугацаат свопыг санхүүжүүлсэн эх үүсвэрт бодогдсон ханшийн тэгшитгэлийн гарзыг дээрх олзоос хассан болно. Тодруулга 3-т Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн талаар толилуулсан. 2015 оны 12 сарын 31-нээрх урт хугацаат свопын цэвэр олз болох 30,516,243 мянган төгрөг (2014 онд: 27,334,027 мянган төгрөг) нь урт хугацаат свопын гэрээг тааламжтай нөхцлөөр Монгол Банк хийсэнтэй холбоотой үүссэн хэлцэл хийсэн эхний өдрийн олз болон өмнөх тайлант хугацаа болон 2015 онд хийсэн своп хэлцлийн бодит үнэ цэнийн үнэлгээний олзоос бүрдэж байгаа болно.

Санхүүгийн хэрэглүүрийн цэвэр олзын задаргаа болон урт хугацаат свопын ханшийн тэгшитгэлийн гарзын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг доорх хүснэгтэд харуулав:




Урт хугацаат свопын эхний өдрийн олз 39,014,369 19,264,005 Өмнөх болон тайлант хугацаанд урт хугацаат свопоос үүссэн бодит үнэ цэнийн гарзын өөрчлөлт (8,498,126) 8,070,022 Зээлээс үүссэн гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн гарз (26,088,058) (14,549,488) Богино хугацаат санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт 126,667 (2,685,790)

Нийт 4,554,852 10,098,749


57

29 Орлогын албан татвар

Тайлант жилийн ашиг алдагдалд бүртгэсэн орлогын татварын зардлыг доор толилуулав:

Мянган төгрөгөөр 2015 2014 Тайлант жилийн орлогын албан татвар 16,883,336 18,187,437 Хойшлогдсон орлогын татвар (1,141,203) 2,850,563

Тайлант жилийн орлогын татварын зардал 15,742,133 21,038,000

Банк орлогын албан татварын зардлыг санхүүгийн тайлангийн татварын өмнөх ашгийг орлогын татвар ногдохгүй орлого болон орлогын татварын орлогоос хасагдахгүй зардлаар тохируулга хийх замаар тооцон бүртгэдэг. Банк нь Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу 3 тэрбум (2014: 3 тэрбум) төгрөг хүртэлх татвар ногдох орлогоос 10 хувийн, 3 тэрбумаас (2014: 3 тэрбум) илүү гарсан дүнгээс 25 хувь (2014: 25 хувь)-ийн орлогын албан татвар төлдөг. Тооцоолсон болон бодит татварын зардлын тохируулалтыг доорх хүснэгтэнд харуулав.


Татварын өмнөх ашиг 136,828,347 129,062,259

Хуулиар заасан хувиар тооцсон татварын зардал (2015: 25 хувь; 2014: 25 хувь) 34,207,087 32,265,565 Татвар ногдохгүй орлого, татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлын татварын нөлөө:

- Бага хувиар татвар ногдуулах орлогын нөлөө (450,000) (450,000)

- Татвараас чөлөөлөгдөх орлого (3,081) (18,388)

- Хасагдахгүй зардал 1,203,149 325,321 - Татвараас чөлөөлөгдсөн засгийн газрын бондын хүүгийн орлого (19,215,022) (11,084,498)

Тайлант жилийн орлогын албан татварын зардал 15,742,133 21,038,000

СТОУС болон Монгол Улсын татварын хууль, тогтоомжуудын хоорондох зөрүүний улмаас санхүүгийн тайлангийн хөрөнгө, өр төлбөрийн дансны үнэ болон тэдгээрийн татварын суурийн хооронд түр зөрүү үүсдэг. Татварт үзүүлэх түр зөрүүний хөдөлгөөний нөлөөг доор харуулсан бөгөөд 25 хувиар тооцсон. (2014: 25 хувь).


2015 оны 01 сарын 01

Ашиг, алдагдлын

дансанд тусгасан

Эзэмшигчийн

өмчид шууд

тусгасан


Татвар (ногдох)/хасагдах түр

зөрүүгийн татварт үзүүлэх нөлөө:

Харилцагчдад олгосон зээл ба

урьдчилгаа 2,071,622 1,971,223 - 4,042,845 Халаасны хувьцаа (5,722,787) - - (5,722,787) Свопын бодит үнэ цэнэ (3,541,762) (830,020) - (4,371,782)

Хойшлогдсон татварын өр (7,192,927) 1,141,203 - (6,051,724)


58

29 Орлогын албан татвар (Үргэлжлэл)



Ашиг, алдагдлын

дансанд тусгасан

Эзэмшигчийн өмчид шууд

тусгасан


Татвар (ногдох)/хасагдах түр

зөрүүгийн татварт үзүүлэх нөлөө:

Харилцагчдад олгосон зээл ба

урьдчилгаа 1,380,423 691,199 - 2,071,622 Халаасны хувьцаа (5,722,787) - - (5,722,787) Свопын бодит үнэ цэнэ - (3,541,762) - (3,541,762)

Хойшлогдсон татварын өр (4,342,364) (2,850,563) - (7,192,927)

2015 оны 12 сарын 31-нээр хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсон татварын өр төлбөр нь 6,051,724 мянган төгрөг ( 2014 оны 12 сарын 31: 7,192,927 мянган төгрөг)-т Банкны цөөнх хувьцаа эзэмшигчдээс худалдан авсан халаасны хувьцаатай холбоотой үүссэн хойшлогдсон татварын өр 5,722,787 мянган төгрөг ( 2014 оны 12 сарын 31: 5,722,787 мянган төгрөг), хэвийн зээлийн үлдэгдэлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын сантай холбоотой үүссэн хойшлогдсон татварын хөрөнгө 4,042,845 мянган төгрөг ( 2014 оны 12 сарын 31: 2,071,622 мянган төгрөг), урт хугацаат свопыг санхүүжүүлсэн урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрийн ханшийн тэгшитгэлд үүссэн хойшлогдсон татварын дүнгээр цэвэршүүлсэн богино болон урт хугацаат свопын бодит үнэ цэнэтэй холбоотой үүссэн хойшлогдсон татварын өр 4,371,782 мянган төгрөг ( 2014 оны 12 сарын 31: 3,541,762 мянган төгрөг ) багтсан. Дээрх дүнд, богино хугацаат свопын бодит үнэ цэнэтэй холбоотой үүссэн хойшлогдсон татварын өр төлбөр 68,601 мянган төгрөг (2014 оны 12 сарын 31: 345,627 мянган төгрөг), урт хугацаат свопын бодит үнэ цэнэтэй холбоотой үүссэн хойшлогдсон татварын өр 14,462,568 мянган төгрөг (2014 оны 12 сарын 31: 6,833,507 мянган төгрөг) болон урт хугацаат свопыг санхүүжүүлсэн урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрээс үүссэн хойшлогдсон татварын хөрөнгийн дүн болох 10,159,387 мянган төгрөг (2014 оны 12 сарын 31: 3,637,372 мянган төгрөг) багтана. Банк 2013 оны 12 сарын 31-нээр своп хэлцлийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлттэй холбоотой олз, гарзыг татвар ногдох орлого болон хасагдах зардлаар бүртгэсэн тул хойшлогдсон татвар хүлээн зөвшөөрөөгүй.

Урт хугацаат свопын бодит үнэ цэнэ болон урт хугацаат свопыг санхүүжүүлэхэд ашигласан урт хугацаат зээлийн эх үүсвэрээс үүссэн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй зөрүүг бүртгэх, холбогдох татварыг тооцоолох болон толилуулах талаар Тодруулга 3-д тусгасан. Нягтлан бодох бүртгэлийг бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашигласан удирдлагын шийдвэрлэх тооцоолол болон үнэлэлтийн талаарх дэлгэрэнгүй тодорхойлолтыг Тодруулга 4-д тусгасан.

2014 оны 8 сарын 26-нд, Монгол банк “Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулж, зарцуулах журам”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Уг өөрчлөлтөөр банкууд нь Монгол Банкны (Төв банк) зээлийн эрсдэлийн сангийн тайландаа нэмэлт өөрчлөлт орсон өдрөөс хойших хугацаанд олгосон бүх зээлийн үлдэгдэлд 1%- ийн сан байгуулж тайлагнана гэж заасан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуулийн дагуу, хэвийн зээлийн үлдэгдэлд байгуулсан эрсдэлийн сангийн зардал нь хасагдах зардалд орохгүй гэж заасан байдаг тул 2015 оны 12 сарын 31-нээрх хойшлогдсон татварын хөрөнгө дансны үлдэгдэл өссөн. Харилцагчдад олгосон зээл болон урьдчилгааны үлдэгдэлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын гарзын хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрсөн болон уг хойшлогдсон татварын хөрөнгийг ирээдүйд нөхөгдөх байдлын талаарх удирдлагын таамаглалыг тодруулга 4-д тусгасан.

2012 оны 12 сарын 31-нээр дуусгавар болсон санхүүгийн тайланд тусгасанчлан, Банкны удирдлага цөөнх хувьцаа эзэмшигчдээс халаасны хувьцаа худалдан авсан дүнг татварын тайландаа хасагдах зардлаар тусгахаар шийдсэн. Монголын татварын хуулиар хувьцаа худалдан авсан дүнг хасагдах зардал болно гэж заасан байдаг. Тиймээс 2012 оны татварын тайланд хасагдах зардлаар тусгахыг Монголын Татварын албанаас 2013 оны 2-р улиралд зөвшөөрсөн. Халаасны хувьцаа худалдан авахтай холбоотой дүнг 2012 оны татварын тайланд хасагдах зардлаар оруулсан боловч ирээдүйд халаасны хувьцааг зарахад хасагдах зардлаар хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь тодорхойгүй байгаа. 2015 болон 2014 оны 12 сарын 31-нээрх санхүүгийн тайлант жилд халаасны хувьцааг анх худалдан авсан дүнд хойшлогдсон татварын өр хүлээн зөвшөөрсөн.


59

30 Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлага

Банкны эрсдэлийн удирдлага нь санхүүгийн удирдлагын эрсдэл (үүнд төлбөрийн чадварын эрсдэл, зээлийн, болон зах зээлийн эрсдэлүүд багтана), үйл ажиллагааны болон мэдээллийн аюулгүй байдлын эрсдэл, хууль эрхзүйн хэрэгжилтийн эрсдэлүүдийг хамардаг. Зах зээлийн эрсдэлд валютын, хүүгийн ба үнийн бусад эрсдэлүүд багтана. Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлагын үндсэн зорилго нь хүлээх эрсдэлийн хязгаар тогтоож хүлээсэн эрсдэлийн хэмжээг эдгээр хязгаараас хэтрүүлэхгүй байлгахад оршино. Үйл ажиллагааны эрсдэлийн удирдлага нь дотоодын бодлого журмын зөв хэрэгжилтийг хангаснаар үйл ажиллагааны эрсдэлүүдийг бууруулахад чиглэн ажилладаг.

Банкны үйл ажиллагааны хувьд эрсдэл байх нь зайлшгүй бөгөөд зээлийн хязгаар болон эрсдэлийн шинжилгээ, үнэлгээг байнга хийх замаар эрсдэлийг удирддаг. Эрсдэлийн удирдлага нь Банкны ашигт ажиллагаанд чухал ач холбогдолтой бөгөөд Банкны удирдлагын баг нь өөрийн хариуцаж буй чиглэлийн эрсдэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлэн ажилладаг.

ТУЗ нь эрсдэлийн удирдлагын эцсийн хариуцагч бөгөөд сар бүрийнхээ хурлаар Банкны үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг авч хэлэлцэнэ. ТУЗ-ийн Аудитын Хороо нь Дотоод аудитын газрын үйл ажиллагааг хянах үүрэгтэй. ТУЗ-ийн Эрсдэлийн удирдлагын хороо нь ТУЗ-д Банкны зээлийн, зах зээлийн, төлбөрийн чадварын, үйл ажиллагааны, хууль эрхзүйн хэрэгжилтийн, мэдээллийн аюулгүй байдал болон бусад эрсдэлийг удирдахад туслах үүрэгтэй. Цаашлаад эрсдэлийг удирдаж хянадаг хороо, газар нэгжүүдийн үүргийг дор дурьдав.

Гүйцэтгэх удирдлагын хороо нь Банкны Гүйцэтгэх удирдлагуудаас бүрдэх бөгөөд Банкны стратегийн асуудал, бизнесийн удирдлагын бодлого төлөвлөлт болон банкны үйл ажиллагааны тогтвортой хөгжлийн талаар долоо хоног бүр хэлэлцэж шийдвэр гаргадаг. Банкны удирдлагын хороо нь банкны удирдлагуудаас бүрдэх бөгөөд Банкны үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлыг долоо хоног бүр хэлэлцэж, захирлуудын хоорондын харилцан уялдааг ханган ажилладаг.

Эрсдэлийн хороо нь Банкны Гүйцэтгэх удирдлагад эрсдэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх, нийт системийн хувьд өндөр зэрэгтэй эрсдэлийг хянаж эрсдэлийн удирдлагын арга хэмжээ, стратегийг тодорхойлоход туслах үүрэгтэй. Эрсдэлийн хороог Гүйцэтгэх захирлын орлогч бөгөөд эрсдэл хариуцсан захирал удирдах бөгөөд эрсдэлийн хороо сар бүх хуралддаг. Актив пассивын удирдлагын хороо (АПУХ) нь Банкны эх үүсвэрийн, хөрвөх чадварын, гадаад валютын, эргэн төлөгдөх хугацааны болон хүүний эрсдэлүүдийн ерөнхий актив пассивын удирдлагыг гүйцэтгэнэ. АПУХ- ны зорилго нь Банкны санхүүгийн тайлангийн актив пассивын бүтцийг Банкийг тогтвортой хөгжлийг хангах байдлаар тогтоох, актив пассивын ерөнхий удирдлагаар ашигт ажиллагаа болон хөрвөх чадварыг хангах мөн валютын, хүүний болон зах зээлийн бусад эрсдэлийг удирдахад оршино. АПУХороог Гүйцэтгэх захирлын тэргүүн орлогч даргалдаг.

Банкны Зээлийн эрсдэлийн хороо, Төв банкны зээлийн хороо (ТБЗХ) болон Зээлийн эрсдэлийн газар (ЗЭХ) зээлийн эрсдэлийг удирдаж, зээлийн бодлого журам, зээлийн шинэ бүтээгдэхүүнийг баталдаг. Зээлийн эрсдэлийн хороо, ТБЗХ болон ЗЭГ-ын бүтэц болон үүргийг “Зээлийн эрсдэл” хэсэгт тодорхой дурьдсан болно.

Мэдээллийн технологийн удирдлагын хороо нь Банкны бизнесийн үйл ажиллагаа ба мэдээллийн технологийн (МТ) стратеги, төлөвлөгөөний уялдааг хангах зорилготой ба системийн хувьд тавигдах шаардлагууд, нэн тэргүүний хэрэгцээг тодорхойлох, Удирдлагын мэдээллийн систем (УМС), одоогийн ба шинээр нэвтрүүлэх бүтээгдэхүүнүүдийг улам бүр боловсронгуй болгох, хөгжүүлэх ба бизнесийн нэгжүүдэд тулгарч буй МТ-той холбоотой асуудлуудыг шийдвэрлэх зэрэг чиг үүргийг хэрэгжүүлдэг. МТ-ийн удирдлагын хороог Мэдээлэл технологи хариуцсан захирал удирдана.

Бизнес, бүтээгдэхүүн хөгжлийн хороо нь шинэ бизнесийн төлөвлөгөөг боловсруулах, шинэ бүтээгдэхүүн гаргах ажлыг хариуцдаг ба үүнтэй холбоотой бодлого журмыг баталдаг. Түүнчлэн шинэ бизнес болон бүтээгдэхүүнтэй холбоотой аливаа эрсдэл болон өгөөжийн судалгааг хийж үнэлдэг байна. Шинэ бүтээгдэхүүний хороог Гүйцэтгэх захирлын орлогч, иргэдийн банк хариуцсан захирал даргалдаг.

Банк түвшинд хэрэгжиж буй эрсдэлийн удирдлагын үйл явцыг Банкны дотоод хяналтын газар жил бүр хянан шалгадаг. Уг газар бодлого журмын зохистой байдал, тэдгээрийн хэрэгжилтийг хянадаг. Дотоод хяналтын газар нь шалгалтын үр дүнгийн талаар Банкны удирдлагатай ярилцдаг бөгөөд Төлөөлөн удирдах зөвлөлд шалгалтын дүгнэлт болон дэвшүүлсэн саналаа тайлагнадаг.

Дотоод хяналтын газар нь Зайны хяналтын газар, Хяналт шалгалтын газар гэсэн 2 хэлтэстэй бөгөөд 51 хүний бүрэлдэхүүнтэй. Үүнд, дотоод аудит хариуцсан захирал, 2 газрын захирал, бүс хариуцсан 5 ахлах аудитор, 7 ахлах аудитор, 31 аудитор, 1 туслах аудитор, Мэдээлэл технологийн 3 аудитор болон 1 орчуулагч тус тус багтана.


60

30 Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлага (Үргэлжлэл)

Дотоод хяналтын газрын захирал Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн Аудитын хорооны даргад шууд тайлагнадаг бөгөөд тус хороотой улирал тутам уулзалт хийдэг. Дотоод хяналтын газар нь бүх бизнесийн нэгж, үйл ажиллагаа дэмжих нэгж, салбар, тооцооны төв бүрт жилийн төлөвлөгөөны дагуу бүрэн хэмжээний шалгалт явуулдаг. Энэхүү аудитын жилийн төлөвлөгөөг ТУЗ-н Аудитын хороо батална. Төлөвлөгөөт шалгалтаас гадна шаардлагатай тохиолдолд гэнэтийн шалгалтыг явуулдаг.

Орон нутгийн тооцооны төвүүд нь аймгийн салбартаа тайлагнадаг бол Улаанбаатар хотын тооцооны төвүүд харьяа дүүргийн салбартаа тайлагнадаг. Салбар нь тооцооны төвүүддээ хяналт тавих үүрэгтэй ба тэдгээрийн зээлийн ба бусад үйл ажиллагааны гүйцэтгэлд үнэлэлт өгч, Банкны бодлого журмын хэрэгжилтийг газар дээр нь шалгадаг. Түүнчлэн салбар нэгж бүр Эрсдэлийн хороотой (үйл ажиллагаа болон зээлийн) бөгөөд энэ нь салбар, тооцооны төвийн түвшин дэх зээл болон үйл ажиллагааны эрсдэлийг тодорхойлон хянаж, урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй.

Дээрх хороод болон газруудаас гадна Бизнесийн нэгжүүд, Төв банкны үйл ажиллагаа дэмжих нэгж бүр тодорхойлсон эрсдэлийг удирдаж, эрсдэлийн удирдлагын гүйцэтгэлийг холбогдох захиралд сард нэгээс доошгүй удаа тайлагнах үүрэгтэй. Үйл ажиллагаа, Зах зээлийн эрсдэлийн газар нь Эрсдэлийн удирдлагын хорооноос чиглэл болгосон эрсдэлийг удирдах арга хэмжээний хэрэгжилтийг хянана.

Банк нь эрсдэлийн удирдлагын цар хүрээгээ сайжруулах зорилгоор олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн Эрсдэлийн Удирдлагын стандарт, заавар болон дүрэм горимуудыг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлсэн. Байгууллагын нэгдсэн эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог хэрэгжүүлэх зорилгоор Банк, 2015 онд Чанарын Удирдлагын Тогтолцоо (ISO) 31000:2009 – Эрсдэлийн удирдлагын зарчмууд болон заавар стандартуудыг үйл ажиллагаандаа шат дараалан нэвтрүүлж байгаа.

Эрсдэлийг голчлон холбогдох Удирдлагын хорооноос тогтоосон хязгааруудын хүрээнд хянаж удирдана. Тус тодорхойлсон хэмжээ хязгаар нь Банкны бизнес стратеги, зах зээлийн орчинтой болон Банкны зүгээс хүлээн зөвшөөрөхүйц эрсдэлийн хэмжээтэй уялдсан байна. Түүнчлэн Банкны бүх чиглэлийн үйл ажиллагаанд эрсдэлүүдийн нийлбэр өртөлттэй холбогдуулан эрсдэл даах чадварыг хэмжиж хянана. Эрсдэлийн цогц удирдлагынхаа хүрээнд Банк хүүгийн хувь, гадаад валютын ханшийн өөрчлөлт, өөрийн хөрөнгийн эрсдэлд өртөх байдлыг үндсэн мэдрэмжийн шинжилгээ ашиглан удирддаг. Банкны Эрсдэлийн хороо нь гол эрсдэлийг тодорхойлж, үнэлж, бууруулж, хянахад Эрсдэлийн хянах самбарыг ашиглана. Банкинд учирсан эрсдэлийн төрөл болон хэмжээний талаарх мэдээллийг Эрсдэлийн хянах самбарт сар бүр шинэчлэн шийдвэр гаргахдаа ашиглана.

Зээлийн эрсдэл. Санхүүгийн хэрэглүүрийн нэг тал үүргээ биелүүлээгүйн улмаас нөгөө талд санхүүгийн

алдагдал учруулахад гарах зээлийн эрсдэл Банкинд тулгарч байдаг. Банкны зээлийн үйл ажиллагаа болон санхүүгийн хөрөнгө үүсгэж буй гүйлгээний үр дүнд зээлийн эрсдэл үүснэ.

Санхүүгийн байдлын нэгдсэн тайланд санхүүгийн хөрөнгийн дансны үнэд Банкны зээлийн эрсдэлд өртөх дээд хэмжээ тусгагдана. Баталгаа болон зээлийн хэмжээг ихэсгэх үүргийн хувьд зээлийн эрсдэлийн дээд хэмжээ нь үүргийн дүнгээр тодорхойлогдоно. Тодруулга 32-с үзнэ үү. Зээлийн эрсдэлийг Тодруулга 10-т заасан барьцаа хөрөнгө болон бусад зээлийн сайжруулалтаар бууруулна.

Банк нь зээлийн эрсдэлийг зээлдэгч, салбар, зээлийн багц, зээл нэг бүр, барьцаа хөрөнгө болон батлан даалт, байгалийнн давагдашгүй хүчин зүйлийн эрсдэлээр тус тус ангилж хянана.

Зээлийн эрсдэлийн хороо нь сар бүр хуралдаж зээлийн багцын чанарын үзүүлэлт, зээлийн хязгаарлалт, зээлийн багцын өсөлтийн хандлага, хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй 30 том зээл, зээлийн сангийн хүрэлцээ зэргийг хэлэлцдэг. Зээлийн эрсдэлийн хороог Гүйцэтгэх захирлын орлогч, Эрсдэл хариуцсан захирал удирддаг.

АПУХ нь Банкны зээлийн багцын зорилтот өсөлтийг тодорхойлдог бол бизнесийн нэгжүүд нь эдгээр зорилтуудыг биелүүлэх үүрэгтэй. Зээлийн эрсдэлийн газар (ЗЭХ) болон Зээл, эрсдэлийн бодлого зохицуулалтын газар (ЗЭБЗГ)- ууд нь Бизнесийн нэгжүүдийн гүйцэтгэлийг хянаж, зээлийн ерөнхий бодлого журмыг зохицуулна.

Банкны Зээлийн хорооны бүтцийг банкны бүх төрлийн зээлийн эрсдэлийг удирдахад дөхөмтэй байхаар зохион байгуулсан. Зээлийн хяналт болон шийдвэр гаргалтанд Банкны 4 түвшний Зээлийн хороод оролцдог:

1. Төв Банкны Зээлийн Хороо нь 500 сая төгрөгөөс дээш дүнтэй зээлийн өргөдлийг хэлэлцэн батлахаас гадна Банкны зээлийн үйл ажиллагааны заавар журмын өөрчлөлтийг батална. Түүнчлэн, одоогийн мөрдөгдөж буй бодлого журмын дагуу тодорхой заасан хэмжээнээс давсан зээлийн саналыг ТУЗ-д танилцуулан батлуулдаг.


61


Төв банкны Зээлийн хороо нь салбарын зэх зээл, Салбарын зээлийн эрсдэлийн хорооны гишүүдийн туршлага, салбарын зээлийн багцын чанар болон зээлийн эрсдэлийн үнэлгээн дээр үндэслэн орон нутгийн Салбарын зээлийн хороо болон Улаанбаатар хотын тооцооны төвийн зээлийн хорооны зээлийн эрхийг батална. Энэхүү эрхийн хэмжээг тогтмол хянаж шаардлагатай тохиолдолд өөрчлөлт оруулна.

2. Төв банкны Зээлийн дэд хороо нь салбарын зээлийн хорооны, тооцооны төв болон бизнес төвүүдийн зээлийн эрхээс давсан 500 сая төгрөг хүртэлх зээлийн хүсэлтийг хэлэлцэн батална.

3. Орон нутгийн салбарын Зээлийн хороо өөрийн эрхийн хүрээнд зээлийн өргөдлийг батална. Мөн өөрийн харьяа тооцооны төвүүдийн зээлийн эрхийн хязгаарыг баталж, зээлийн багцыг удирдана.

4. Бусад салбар, бизнес нэгжийн зээлийн хороод өөрт олгосон эрхийн хүрээнд зээл баталж, зээлийн багцын чанарыг ханган ажиллах үүрэгтэй.

ЗЭГ нь Банкны зээлийн багцын чанарыг хянаж, Зээлийн бодлого журмын салбар нэгж дэх хэрэгжилтэнд хяналт тавьсаны үндсэн дээр зээлийн эрсдэлийг бууруулж ажилладаг. ЗЭГ-ийн эрсдэлийн шинжээчид нь Төв банкны Зээлийн хороо ба дэд хороодод танилцуулж буй зээлийн хүсэлтэд зээлийн эрсдэлийн талаар дүгнэлт гаргахын зэрэгцээ багцын шинжилгээ хийх, анхаарал татсан зээлийн багц бүхий салбар, нэгжид газар дээрх хяналт тавьж ажилладаг. Мөн Төв банкны Зээлийн хороодод танилцуулж буй зээлийн барьцаа хөрөнгийн үнэлгээг (зах зээлийн үнийн тооцоолол) хөрөнгийн үнэлгээний мэргэжилтэн хийнэ. Барилгын инженерүүд барилгын санхүүжилтын зээлтэй холбоотой техникийн үнэлгээ, барилга байгууламж барих тусгай зөвшөөрөл бий эсэхийг баталгаажуулах болон барилга байгууламж барих төсөв зэргийг нягталдаг. Байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөө ихтэй зээл дээр тус газрын Байгаль орчны мэргэжилтэн дүгнэлт гаргана. Уул уурхайн зээлийн саналд дүгнэлт гаргах болон явцын хяналтыг Уул уурхайн мэргэжилтэн хариуцан гүйцэтгэнэ. Төв банкны Зээлийн хороо болон дэд хороонд зээлийг танилцуулж батлуулах тохиолдолд зээл олгохоос өмнөх эрсдэлийг бууруулах үүднээс эрсдэлийн үнэлгээг хийж, хуулийн дүгнэлт, уул уурхай байгаль орчны үнэлгээ болон барьцаа хөрөнгийн үнэлгээний тайлан зэргийг холбогдох газраас авч хавсаргана. Зээлийн эрсдэлийн хязгаарыг бизнесийн сектор, нэг зээлдэгч болон холбоотой талууд гэсэн ангилалаар тогтоосон. ЗЭХ зээлийн бүтээгдэхүүн бүрээр зээлийн эрсдэлийг бууруулах бизнесийн явцыг зээл олгохоос зээл бүрэн төлөгдөж дуусах хүртэлх харилцааг журамлана. Банкны зээлийн эрсдэлийн талаарх мэдээллийг ТУЗ-ийн хуралд сард нэг удаа, ТУЗ-ийн Эрсдэлийн Удирдлагын Хороонд улиралд эсвэл хагас жилд нэг удаа танилцуулна. Эдгээр хурлаар зээлийн багцын төвлөрөл, том зээлүүд, хугацаа хэтэрсэн болон чанаргүй зээл мөн нөхцөл өөрчилсөн зээлүүдийг үнэлж цаашид авах арга хэмжээг тодорхойлдог. Дотоод аудитын газар нь зээлийн багцын чанар болон зээлийн бодлого, журмын хэрэгжилтийг зайнаас болон газар дээр нь тогтмол шалгана. Зээлийн багцын чанарын тухай мэдээллийг Банкны удирдлагад өдөр бүр тайлагнах үүднээс Удирдлагын мэдээллийн системийг боловсруулсан. Үүнд хугацаа хэтэрсэн зээлийн үлдэгдлийн насжилтын тайланг салбар, тооцооны төв болон зээлийн бүтээгдэхүүнээр гаргаж ашиглана. Иймээс Тодруулга 10-т зээлийн эрсдэлийн насжилтын болон зээлийн эрсдэлийн бусад тайлангуудыг толилуулсан нь зохистой гэж удирдлага үзсэн. Шаардлагатай тохиолдолд хугацаа хэтэрсэн, чанаргүй зээлүүдийг Тусгай активын газар шилжүүлнэ. Тус газар нь зээлийг төлүүлэх талаар хуулийн дагуу холбогдох арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлнэ. Барьцаа хөрөнгийн төрөл болон хэмжээ нь зээлдэгчийн зээлийн эрсдэлээс хамаарна. Банкны Зээлийн бодлого, журамд барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ болон хүлээн зөвшөөрөлтийн талаар тодорхойлсон. Хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгийг хослуулан барьцаалж болно. Үл хөдлөх хөрөнгөд: үйлдвэрийн барилга байгууламж, худалдаа үйлчилгээний зориулалттай барилга, орон сууц, хашаа байшин болон өмчлөх эрхтэй газар гэх мэт орно. Хөдлөх хөрөнгөд: автомашин, тоног төхөөрөмж, хувийн хэрэглээний хөрөнгө (цахилгаан хэрэгсэл гэх мэт), бизнесийн бараа материал ба авлага, банкинд байршуулсан хөрөнгө, үнэт цаас, мал, уул уурхайн лиценз, хувьцаа болон зээлдэгчийн эзэмшиж буй бусад хөрөнгө багтана. Банк нь барьцаа хөрөнгийн үнэлгээг зах зээлийн үнэ болон эрсдэлээр жигнэсэн үнэ (ЭЖҮ) дээр үндэслэн тогтооно. ЭЖҮ-ийг зах зээлийн үнийг Эрсдэлийн үнэлгээний хувиар (ЭҮ хувь) үржүүлэн олно. Барьцаа хөрөнгийн ЭЖҮ 100 хувиас багагүй байх ёстой. Тиймээс Банк зээлийг хангалттай барьцаа хөрөнгөөр хангахыг зорьдог.

Санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн эрсдэлийг дараах үнэлгээг ашиглан тогтооно.

Зээлийн үнэлгээ Үнэлгээний тайлбар

1-2 Онц

3-5 Сайн

6-10 Хугацаа хэтэрсэн, хэвийн бус болон анхаарах зээлүүд


62


Онц үнэлгээтэй зээлүүд – хамгийн бага зээлийн эрсдэл бүхий хугацаа хэтэрч байгаагүй өндөр чанартай зээлүүд. Сайн үнэлгээтэй зээлүүд – хэвийн чанар бүхий зээлүүд, зээлдэгчийн мөнгөн гүйлгээ боломжийн. Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй зээлүүдийн зээлийн эрсдэлийн тухай мэдээллийг Тодруулга 10-т тусгасан. Бусад санхүүгийн хөрөнгүүдийн зээлийн эрсдэлийг Тодруулга 7, 8, 9, 11,12,13, болон 17-аас үзнэ үү.

Балансын гадуурх санхүүгийн хэрэглүүрийн зээлийн эрсдэл нь гэрээний нэг тал гэрээний дагуух үүргээ биелүүлээгүйгээс гэрээний нөгөө тал алдагдал хүлээх магадлал юм. Банк балансын санхүүгийн хэрэглүүрт хэрэглэдэг зээлийг батлах, зээлийн эрсдэлийн хязгаар болон хяналтын үйл ажиллагааны журам зэрэг зээлийн бодлогыг нөхцөлт хүлээж болзошгүй үүрэгт мөн ашигладаг. Гэсэн хэдий ч зээлтэй холбоотой хүлээж болзошгүй үүргийг Төв Банкны Төлбөр Тооцооны Газар болон Худалдааны Санхүүжилтын нэгжээс гаргах бөгөөд салбаруудад ийм үйл ажиллагаа явуулдаггүй. Тодруулга 32-д зээлтэй холбоотой хүлээх үүргийн зээлийн эрсдэлийг харуулав. 2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаар зээлтэй холбоотой хүлээх үүрэгт (баталгаа, аккредитив гэх мэт) сан байгуулах шаардлагагүй хэмээн Банкны удирдлага үзсэн. Тодруулга 32-с харна уу. Сан байгуулах нягтлан бодох бүртгэлийн журам, аргачлалыг илүү дэлгэрэнгүйгээр Тодруулга 3 болон 4-өөс харна уу.

Зах зээлийн эрсдэл. Зах зээлийн эрсдэл нь Банкны балансын болон балансын гадуурх позицийн хүү, валютын

болон таваарын үнийн зах зээлийн онцгой өөрчлөлт хөдөлгөөнтэй холбоотойгоор орлого болон хөрөнгөөс алдагдал үүсэх эрсдэл юм. Зах зээлийн эрсдэлийн удирдлага нь хүүгийн цэвэр орлогыг хамгийн их байлгахаар тайлан тэнцлийн бүтцийг бий болгоход чиглэгддэг.

Гадаад валютын эрсдэл. Актив пассивын удирдлагын хороо валют тус бүрээр эрсдэлийн хязгаарлалт тогтоож

хэрэгжилтийг тогтмол хянаж ажилладаг. Банк валютын эрсдэлийг удирдахдаа үндсэндээ Банкны хөрвөх чадвар болон ашигт ажиллагаанд гадаад валютын ханшийн хөдөлгөөний үзүүлэх нөлөөг үнэлж мөн Монголбанкнаас тогтоосон валютын эрсдэлийн заавал биелүүлэх харьцааг хангаж ажилладаг. Түүнчлэн Банк нь гадаад валютын эрсдэлийг хамгийн их алдагдлын арга (VAR) ашиглан удирддаг байна. АПУХ нь нийт валютын алдагдал хүлээх хязгаарыг улирал тутам тогтоож өгдөг. Үйл ажиллагааны болон зах зээлийн эрсдэлийн газар нь нийт валютын үйл ажиллагаа нь тогтоосон лимитийн хүрээнд буй эсэхэд хяналт тавьж ажилладаг. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Банкны гадаад валютын эрсдэлийг дор харуулав. Деривативын гүйлгээ нь нийт дүнгээрээ хийгдэх тул дериватив хэлцлээс орж ирэх болон гарах мөнгөн гүйлгээний дискаунтчлагдаагүй дүнд үүсэх гадаад валютын эрсдэлийг удирдлагын зүгээс хянаж байдаг. Дараах хүснэгтэд дериватив хэлцлээс орж ирэх болон гарах мөнгөн гүйлгээний валютын дүнг тайлагнах өдрийн Монгол Банкны албан ханшаар хөрвүүлэн харуулав. Дээрх дүн нь Тодруулга 17-д тусгасанаас зөрнө учир нь Тодруулга 18-д деривативын бодит үнэ цэнийн тооцоололын суурийг харуулсан ба ингэхдээ ирээдүйд гарах, орох мөнгөн гүйлгээг дискаунтласан мөн гадаад валютын форвард ханшийг тооцоололдоо ашигласан.


63


Мянган төгрөгөөр Төгрөг Ам.доллар Юань Евро Бусад Нийт

Санхүүгийн мөнгөн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 297,356,623 282,680,981 54,428,239 34,351,518 10,772,189 679,589,550 Монголбанкинд байршуулсан заавал байлгах нөөц 258,199,736 70,362,628 728,123 5,418,685 550,510 335,259,682 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө - 68,402,716 - - - 68,402,716 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 2,410,351,377 502,161,333 454,341 104,523 - 2,913,071,574 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 298,733,246 - - - - 298,733,246 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 455,637,048 40,214,070 - - - 495,851,118 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 50,306,287 - - - - 50,306,287 Бусад санхүүгийн мөнгөн хөрөнгө 3,600,890 998,022 - - - 4,598,912

Нийт санхүүгийн

мөнгөн хөрөнгө

3,774,185,207

964,819,750

55,610,703

39,874,726

11,322,699

4,845,813,085

Санхүүгийн мөнгөн өр төлбөр

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө 16,865,859 8,486,641 704,275 35,063,568 882,363 62,002,706 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 2,413,788,397 521,766,081 55,177,594 5,302,046 9,342,935 3,005,377,053 Бусад зээлийн эх үүсвэр 311,724,344 912,561,924 - 58,838 - 1,224,345,106 Бусад санхүүгийн өр төлбөр 11,691,318 836,072 3,786 - - 12,531,176 Хоёрдогч өглөг - 225,957,009 - - - 225,957,009

Нийт санхүүгийн мөнгөн өр төлбөр 2,754,069,918 1,669,607,727 55,885,655 40,424,452 10,225,298 4,530,213,050

Дериватив (711,849,740) 717,648,789 20,477,474 254,791 879,600 27,410,914

Балансын цэвэр позиц 308,265,549 12,860,812 20,202,522 (294,935) 1,977,001 343,010,949


64


2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Банкны гадаад валютын эрсдэлийг дор харуулав:

Мянган төгрөгөөр Төгрөг Ам.доллар Юань Евро Бусад Нийт

Санхүүгийн мөнгөн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 759,132,289 291,019,968 51,937,698 18,594,959 10,865,546 1,131,550,460 Монголбанкинд байршуулсан заавал байлгах нөөц 149,687,231 69,712,988 11,923,028 25,870,364 36,653,351 293,846,962 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө - 88,739,864 - - - 88,739,864 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 2,576,802,090 394,483,573 15,362 356,083 - 2,971,657,108 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 151,536,629 - - - - 151,536,629 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 270,275,863 - - - - 270,275,863 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 22,724,954 - - - - 22,724,954 Бусад санхүүгийн мөнгөн хөрөнгө 3,428,561 802,537 - - - 4,231,098

Нийт санхүүгийн мөнгөн хөрөнгө 3,933,587,617 844,758,930 63,876,088 44,821,406 47,518,897 4,934,562,938

Санхүүгийн мөнгөн өр төлбөр

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө

535,018,240 16,429,964 333,386 29,789,043 22,414,097 603,984,730

Харилцагчдын харилцах, хадгаламж

2,133,634,658 551,084,472 51,262,626 3,098,863 5,669,484 2,744,750,103

Бусад зээлийн эх үүсвэр 461,310,979 604,512,572 - 12,098,517 - 1,077,922,068 Бусад санхүүгийн өр төлбөр

11,412,525 958,497 28,433 - - 12,399,455

Хоёрдогч өглөг - 213,211,444 - - - 213,211,444

Нийт санхүүгийн мөнгөн өр төлбөр

3,141,376,402 1,386,196,949 51,624,445 44,986,423 28,083,581 4,652,267,800

Дериватив (491,924,420) 471,118,426 - - (15,740,000) (36,545,994)

Балансын цэвэр позиц 300,286,795 (70,319,593) 12,251,643 (165,017) 3,695,316 245,749,144


65


Дараах хүснэгтэд тайлант хугацааны эцсийн ханшийн харьцангуй боломжит өөрчлөлтөд ашиг, алдагдалд үзүүлэх нөлөөллийг харуулсан. Үүнд бусад бүх хувьсагчид тогтмол гэж ойлгоно:




Ашиг алдагдалд

үзүүлэх нөлөө

Өөрийн хөрөнгөд






Ам.доллар 15 хувиар чангарахад (2014: 15 хувиар чангарахад)

1,929,122 1,929,122 (10,547,939) (10,547,939)

Ам. доллар 15 хувиар суларахад (2014: 15 хувиар суларахад)

(1,929,122) (1,929,122) 10,547,939 10,547,939

Юань 10 хувиар чангарахад (2014: 10 хувиар чангарахад) 2,020,252 2,020,252 1,225,164 1,225,164 Юань 10 хувиар суларахад (2014: 10 хувиар суларахад) (2,020,252) (2,020,252) (1,225,164) (1,225,164) Евро 5 хувиар чангарахад (2014: 5 хувиар чангарахад) (14,747) (14,747) (8,251) (8,251) Евро 5 хувиар суларахад (2014:5 хувиар суларахад) 14,747 14,747 8,251 8,251 Бусад валют 1 хувиар чангарахад (2014: 1 хувиар чангарахад)

19,770 19,770 40,353 40,353

Бусад валют 1 хувиар суларахад (2014:1 хувиар суларахад)

(19,770) (19,770) (40,353) (40,353)

Нийт - - - -

Банкны тайлагналын валютаас бусад мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдлүүдийн хувьд эрсдэлийг тооцсон. Банкны тайлант хугацааны эцэс дэх гадаад валютын эрсдэлийн тооцоолол нь жилийн турших эрсдэлийг илтгэж чадахгүй. Бүх хувьсагчид тогтмол үед жилийн турших гадаад валютын дундаж эрсдэлд хэрэгжүүлсэн гадаад валютын ханшийн харьцангуй боломжит өөрчлөлтөд ашиг, алдагдалд үзүүлэх нөлөөллийг дараах хүснэгтэд харуулав:

2015 оны дундаж эрсдэл

2014 оны дундаж эрсдэл










Ам.доллар 15 хувиар чангарахад (2014: 15 хувиар чангарахад)

(1,201,118) (1,201,118) (2,523,792) (2,523,792)

Ам. доллар 15 хувиар суларахад (2014: 15 хувиар суларахад)

1,201,118 1,201,118 2,523,792 2,523,792

Юань 10 хувиар чангарахад (2014: 10 хувиар чангарахад) 547,923 547,923 569,907 569,907 Юань 10 хувиар суларахад (2014: 10 хувиар суларахад) (547,923) (547,923) (569,907) (569,907) Евро 5 хувиар чангарахад (2014: 5 хувиар чангарахад) (16,507) (16,507) (10,728) (10,728) Евро 5 хувиар суларахад (2014:5 хувиар суларахад) 16,507 16,507 10,728 10,728 Бусад валют 1 хувиар чангарахад (2014: 1 хувиар чангарахад)

32,911 32,911 37,060 37,060

Бусад валют 1 хувиар суларахад (2014:1 хувиар суларахад)

(32,911) (32,911) (37,060) (37,060)

Нийт - - - -

Хүүгийн эрсдэл. Банк Санхүүгийн байдал болон мөнгөн гүйлгээндээ зах зээл дээр идэвхитэй байгаа хүүний

хөдөлгөөнөөс хамааран эрсдэлд орж байдаг. Хүүний маржин нь ихсэж болох боловч тооцоолоогүй хөдөлгөөний улмаас буурч эсвэл бүр алдагдал хүлээж ч болох юм. Актив пассивын удирдлагын хороо нь үүнийг байнга хянаж, хүү өөрчлөлтийн зөрүүний хэмжээнд хяналт тавидаг.

Банк нь хүүгийн эрсдэлийг хугацаа ба хүүгийн хамаарлын шинжилгээ, актив пассивын хугацааны зөрүүгийн загвар буюу хүүнд мэдрэмтгий актив пассивын шинжилгээ, актив пассивын бодит үнэ цэнийн шинжилгээ зэрэг аргуудыг хэрэглэн удирддаг. Дуусах хугацаагаар нь бүлэглэж ангилахын тулд тогтмол хүүтэй актив, пассивыг төлөгдөх хугацаагаар нь хөвөгч хүүтэй актив пассивыг дараагийн хүүний дахин үнэлгээний хугацаагаар нь тус тус ангилдаг байна. Бодит үнэ цэнийн шинжилгээ хийхийн тулд 1-ээс дээш жилийн хугацаанд төлөгдөх тогтмол хүүтэй хөрөнгө, өр төлбөрийн мөнгөн гүйлгээг тэдгээрийн өнөөгийн үнэ цэнэд шилжүүлнэ. Энэхүү шинжилгээг хийснээр бодитоор тохиолдоогүй боловч ирээдүйн ашгийг бууруулах алдагдсан боломжийн хэмжээг тооцоолдог.


66


Түүнчлэн банк нь зээл, харилцах хадгаламж, актив болон пассивын дундаж хүүг тогтмол хянаж хүүгийн хамаарлын шинжилгээ хийж байдаг. Мөн нийт актив болон пассивын дундаж хүүгийн өөрчлөлтийн нөлөөллийг шинжилдэг. Доорх хүснэгтэнд Банкны хүүгийн эрсдэлд өртсөн байдлыг нэгтгэн харуулав. Тус хүснэгтэнд Банкны санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн дансны нийт дүнгүүдийг гэрээний дуусах хугацаа болон хүүг өөрчлөх хугацааны аль эртээр ангилан толилуулсан болно.


Хугацаагүй болон 1-с бага сар

1 – 6 сар 6 – 12 сар 1-ээс дээш жил

Нийт

2015 оны 12 дугаар сарын 31 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,200,780,023 1,034,714,082 991,606,088 1,678,937,030 4,906,037,223

Нийт санхүүгийн өр төлбөр 828,893,851 1,777,423,011 972,195,689 951,700,499 4,530,213,050

2015.12.31-нээрх хүүгийн

өөрчлөлтөнд нээлттэй цэвэр позиц 371,886,172 (742,708,929) 19,410,399 727,236,531 375,824,173


Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,445,164,211 1,089,103,220 836,643,160 1,594,158,204 4,965,068,795 Нийт санхүүгийн өр төлбөр 1,452,714,670 1,555,898,086 702,082,357 941,572,687 4,652,267,800

2014.12.31-нээрх хүүгийн

өөрчлөлтөнд нээлттэй цэвэр позиц (7,550,459) (466,794,866) 134,560,803 652,585,517 312,800,995

Хүүтэй хөрөнгийн дүн нь хүүтэй өр төлбөрийн дүнгээс их байгаагаас болон хүүгийн өөрчлөлтөд нээлттэй

позицоос шалтгаалан Банк нь хүүгийн эрсдэлд өртсөн байна. 2015 оны 12 сарын 31-нээр бусад бүх хувьсах

хүчин зүйлсийг тогтмол байна гэж үзээд хүүгийн түвшинг 10%-иар ихэсгэж (багасгасан) тохиолдолд хүүгийн

өөрчлөлтөд нээлттэй позицын дүн их байгаагаас болон 2015 оны хүүгийн өөрчлөлтөөс хамааран санхүүгийн үр

дүн 37,582,417 мянган төгрөгөөр ( 2014 оны 12 сарын 31: 31,280,100 мянган төгрөг ) их/(бага) байх байсан.

Банкны тайлант оны эцсээрх хүүгийн эрсдэлд өртөх байдал нь тухайн жилийг төлөөлсөн байдал биш юм. 2015 оны дундаж хүүгийн эрсдэлийн хувьд, бусад бүх хувьсах хүчин зүйлсийг тогтмол байна гэж үзээд хүүгийн түвшинг 10%-иар ихэсгэж (багасгасан) тохиолдолд хүүгийн өөрчлөлтөд нээлттэй позицын дүн их байгаагаас болон 2015 оны хүүгийн өөрчлөлтөөс хамааран санхүүгийн үр дүн 28,105,326 мянган төгрөгөөр их/(бага) байх байсан.


67


Банк өөрийн санхүүгийн хэрэгслүүдийн хүүгийн хувийг хянаж байдаг. Дараах тайланг удирдлагын шийдвэр

гаргахад хэрэглэдэг тайлангууд дээр үндэслэн холбогдох тайлант хугацааны жигнэсэн дундаж хүүний хувийг

нэгтгэн харуулсан. Үнэт цаасны хувьд тайлант хугацааны зах зээлийн ханшинд үндэслэсэн дуусгавар хугацаа

хүртэлх хүүний хувийг харуулсан:

Жилийн хувь

2015 2014

Төгрөг Ам.доллар

Юань Евро Иен Төгрөг

Ам.долла

р

Юань Евро Иен

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

- Монголбанкны үнэт цаас 13.0 - - - -

12.0 - - - - - Засгийн газрын үнэт цаас 14.4 - - - -

15.7 - - - -

- 3 сараас бага хугацаагаар бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 14.0 2.1 - 2.0 -

10.0 1.5 - 5.0 -

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө

- Анх 3 сараас их 1 жилээс бага хугацаагаар бусад банкуудад байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө оруулалт - 6.5 - - -

- 7.4 - - -

- 1 жилээс иххугацаагаар бусад банкуудад байршуулсан урт хугацааны хөрөнгө оруулалт - 5.5 - - - - - - - - Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа

- Бизнесийн зээл 18.3 11.2 14.4 7.2 -

17.2 12.0 - 8.1 -

- Хэрэглээний зээл 15.0 11.6 5.3 - -

16.4 12.5 4.5 - -

- Хөдөө аж ахуйн зээл 25.4 - - - -

25.1 - - - - Борлуулахад бэлэн үнэт цаасанд оруулсан хөрөнгө оруулалт 4.5 - - - - 4.5 - - - -

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт

- Засгийн газрын үнэт цаас 15.1 - - - -

14.2 - - - -

- Өрийн бичиг 8.0 - - - - - - - - -

Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт

- Засгийн газрын бонд 13.6 8.2 - - -

11.5 - - - - Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 10.5 - - - - 10.5 - - - -

Өр төлбөр

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө

- Бусад банкуудын байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө 13.6 - - 3.7 -

13.0 5.0 - 3.5 3.2


- Харилцах данс 2.7 1.3 1.5 0.1 -

2.8 1.6 0.2 0.2 -

- Хугацаагүй хадгаламж 6.5 2.5 1.3 - -

6.5 2.6 1.4 - -

- Хугацаатай хадгаламж 15.1 6.6 3.4 3.6 -

14.6 6.4 2.9 3.5 3.2

Бусад зээлийн эх үүсвэр 3.8 7.4 - 2.6 -

3.8 6.4 - 6.0 -

Хоёрдогч өглөг - 7.8 - - -

- 8.0 - - -

“-” тэмдгийг тухайн валютаар холбогдох хөрөнгө, өр төлбөр байхгүй эсвэл тухайн хөрөнгө өр төлбөр нь хүүгүй гэж ойлгоно.

Бусад үнийн эрсдэл. 2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 сарын 31-нээрх өмчийн хэлбэртэй

хөрөнгө оруулалт бага байсан тул Банк өмчийн үнийн эрсдэлд бага өртсөн (Тодруулга 14 болон 17-с харна уу).


68


Бүс нутгийн төвлөрлийн эрсдэл. Банкны бараг бүх санхүүгийн хөрөнгө болон зээлтэй холбоотой үүргүүд

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Монгол Улсад байршсан байсан тул бүс нутгийн төвлөрлийн эрсдэлд өртсөн. Дийлэнх санхүүгийн өр төлбөр нь Монгол Улстай хамааралтай боловч санхүүгийн өр төлбөрийн хувьд төвлөрлийн эрсдэл бага байсан. Учир нь зээлээр авсан бусад эх үүсвэр болон бүх хоёрдогч өглөгийг олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас авсан. Банк бүс нутгийн төвлөрлийн эрсдэлийг харилцагчдын болон салбарын төрөлжүүлэлтээр бууруулж байгаа гэж удирдлага үзэж байгаа болно.

Бусад төвлөрлийн эрсдэлүүд. Төвлөрөл нь олон тооны зээлдэгч ижил төрлийн бизнесийн үйл ажиллагаа

эсвэл нэг бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулах эсвэл тэдгээрийн төлбөр төлөх гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх чадвар эдийн засгийн, улс төрийн болон бусад нөхцөл байдал өөрчлөгдсөнөөс ижил хэмжээгээр нөлөөлөгдөх тохиолдлуудад үүсдэг. Төвлөрлийн улмаас Банкны үйл ажиллагааны үр дүн нь эдийн засгийн тухайн нэг салбар эсвэл бүс нутгийн хөгжил өөрчлөлтөнд харьцангуй өртөмтгий болдог. Хэт их төвлөрлийн эрсдэлийг урьдчилан сэргийлэх үүднээс Банкны бодлого журмуудад төрөлжүүлсэн багцыг бүрдүүлж ажиллах зааварчилгаа оруулсан байдаг. Зээлийн эрсдэлийн илрүүлж чадсан төвлөрлийг зохих ёсоор хянан удирддаг. Дан ганц зүйлийн хэмжээнд Монголбанк дараах хязгаарлалтуудыг тогтоосон байдаг: i. Аливаа этгээд болон түүнтэй холбогдох этгээдэд олгосон зээл, зээлтэй адилтган тооцох хөрөнгийн нийлбэр дүн нь Банкны өөрийн хөрөнгийн 20 хувиас хэтэрч болдоггүй; ii. Холбогдох этгээдэд олгох зээл, зээлтэй адилтган тооцох хөрөнгийн дээд хэмжээ Банкны өөрийн хөрөнгийн 5 хувиас, тэдгээрийн нийлбэр дүн нь өөрийн хөрөнгийн 20 хувиас тус тус хэтэрч болдоггүй. Удирдлага зээлийн эрсдэлийн төвлөрлийг хянан тайлагнахдаа зээлдэгчдэд олгосон зээлийн жагсаалтыг харуулсан тайлангууд бэлтгэж гаргадаг. Эдийн засгийн салбаруудын болон бусад төрлийн төвлөрлийн эрсдэлийн талаарх мэдээллийг Тодруулга 10-т толилуулав. Төлбөрийн чадварын эрсдэл. Төлбөрийн чадварын эрсдэл нь Банк санхүүгийн өр төлбөртэй холбоотой

үүргээ биелүүлэхэд хүндрэлд орсон байх эрсдэл юм. Банкны өөрийн бэлэн мөнгөний эх үүсвэрээс өдөр тутам овернайт хадгаламж, харилцах дансууд, хугацаа нь дуусаж байгаа хадгаламжууд, зээл олголт, баталгаа зэрэгтэй холбоотой татан авалтууд хийгддэг. Банкны туршлагаас харахад хугацаа нь дуусаж байгаа эх үүсвэрт шаардагдах хамгийн бага хөрөнгө оруулалтыг буюу бэлэн мөнгөний хэмжээг харьцангуй өндөр итгэлтэйгээр урьдчилан таамаглах боломжтой байдаг тул Банк дээрх бүх татан авалтуудыг хангах хэмжээний бэлэн мөнгөний эх үүсвэр бэлэн байлгадаггүй. Төлбөрийн чадварын эрсдэлийг Банкны Актив, Пассивын Удирдлагын Хороо удирддаг. Банк бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө, байгууллага, хувь хүмүүсийн харилцагчдын хадгаламж, зээлээр авсан бусад эх үүсвэр болон хоёрдогч өглөг зэргээс гол төлөв бүрдэх тогтвортой эх үүсвэрийн бааз бүрдүүлэн авч явахыг эрмэлздэг. Мөн Банкны бодлого нь зээлээр авсан эх үүсвэр болон хадгаламжийн үндсэн суурийн зохистой харьцааг хадгалахыг зорьдог. Урьдчилан хараагүй төлбөрийн шаардлага үүсэхэд түүнийг түргэн болон хүндрэлгүй төлөх чадвартай байх үүднээс Банк эх үүсвэрүүдийг хөрвөх боломжтой хөрөнгө багтаасан төрөлжсөн багцад хөрөнгө оруулдаг. Түүнээс гадна Банк Монголбанкинд өөрийн харилцагчдын нийт хадгаламжийн 12 хувьтай (2014: 12 хувь)-тай тэнцэхүйц заавал байлгах нөөц байршуулсан байдаг. Банкны төлбөрийн чадварын удирдлага нь өр төлбөрийг төлөх хугацаанд нь барагдуулахад шаардагдах түргэн хөрвөх боломжтой хөрөнгийн түвшинг харгалзан үзэх; олон төрлийн санхүүжилтын эх үүсвэрүүдийг ашиглах боломжтой байх; санхүүжилтын онцгой байдлын төлөвлөгөөтэй байх; мөн хууль тогтоомжинд заасан төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын зохистой харьцааны шаардлагын биелэлтийг хянах зэрэг үйл ажиллагааг хамардаг. Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцааг Банк өдөр тутам Монголбанкны журмын дагуу тооцоолдог. Эдгээр харьцаанууд нь: хөрвөх чадварын харьцаа (түргэн хөрвөх боломжтой хөрөнгийг нийт өр төлбөрт харьцуулна), төгрөгийн хөрвөх чадварын харьцаа (төгрөгөөр түргэн хөрвөх боломжтой хөрөнгийг төгрөгийн өр төлбөрт харьцуулна) болон гадаад валютаар хөрвөх чадварын харьцаа (гадаад валютаар түргэн хөрвөх боломжтой хөрөнгийг гадаад валютаар өр төлбөрт харьцуулна). 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээр болон 2014 оны туршид Банк нь эдгээр харьцаануудыг биелүүлж байсан.

Монголбанкнаас тогтоосон зохистой харьцаануудаас гадна АПУХ-ноос хөрөнгийн удирдлагын гүйлгээнд тогтоосон дотоодын харьцаа болон хязгааруудыг даган, мөрддөг. Төлбөрийн чадварын эрсдэлийг мөн улирал бүр зээлийн шаардлагатай харьцаануудын (үүнд төдбөрийн чадварын харьцаанууд мөн багтсан) биелэлтээр (хязгаар) хэрхэн хянадаг талаар Тодруулга 20-с үзнэ үү. Банк хөрөнгө өр төлбөрийн төлөгдөх хугацааны зөрүүний тайлан, мөнгөн гүйлгээний тайлан гэх мэт тайлангуудыг хянах, мөн төлбөрийн чадварын харьцаа болон хязгааруудыг хянах замаар өөрийн төлбөрийн чадварын эрсдэлийг удирддаг.


69


Хөрөнгө өр төлбөрийн төлөгдөх хугацааны зөрүүний тайлан хөрөнгө өр төлбөрийг төлөгдөх хугацаагаар нь ангилдаг бол мөнгөн гүйлгээний тайлан хөрөнгө өр төлбөртэй холбоотойгоор орж ирэх мөн гарах мөнгөн хөрөнгийн урсгалыг авч үздэг. Банк төлбөрийн чадварын эрсдэлд өртөх нь бага боловч төлбөрийн чадварын эрсдэлийн үзүүлэх хор нөлөөг ноцтой гэж үздэг. Тиймээс Банк төлбөрийн чадварын эрсдэлийн онцгой байдлын төлөвлөгөө гаргасан. Мөн банк хоорондын захаас эх үүсвэрийг хангалттай хэмжээгээр олж авах боломжгүй тул хөрвөх чадварын эрсдэлийн хямралд орсон тохиолдолд Банк улирал бүр банк хоорондын захын гүйлгээнд дотоодын үнэлгээг ашиглан хязгаар тогтоодог. Дараах хүснэгтэд 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийг гэрээнд заасан дуусах хугацаагаар нь харуулсан. Дуусгавар хугацааны тайланд тусгасан дүнгүүд нь санхүүгийн түрээсийн баталгаа (ирээдүйн санхүүгийн төлбөрийг хасахаас өмнөх), нийт зээлийн үүрэг, нийт санхүүгийн түрээсийн үүрэг зэргийг оруулсан гэрээнд заасан хямдруулаагүй мөнгөн гүйлгээ болно. Санхүүгийн байдлын тайланд дүнгүүд нь хямдруулсан мөнгөн гүйлгээн дээр үндэслэсэн байх тул хямдруулаагүй мөнгөн гүйлгээ нь Санхүүгийн байдлын тайланд тусгасан дүнгээс зөрүүтэй байна. Дараах хүснэгтэд үүсмэл бус санхүүгийн хөрөнгийн дансны үнээр дуусгавар хугацааны шинжилгээг харуулсан бөгөөд санхүүгийн өр төлбөрийг барагдуулах шаардлагатай тохиолдолд нэн даруй борлогдох боломжтой хөрөнгөөс бусад санхүүгийн хөрөнгийн гэрээн дээрх дуусгавар хугацааг үндэс болгосон. Нэн даруй борлогдох боломжтой хөрөнгийг хүлээгдэж буй борлогдох хугацаан дээр үндэслэн дуусгавар хугацааны тайланд оруулсан. Үнэ цэнэ буурсан зээлүүдийг үнэ цэнийн бууралтын сан хассан цэвэр дүнгээр болон орж ирэхээр хүлээгдэж буй хугацааг суурь болгон дуусгавар хугацааны тайланд оруулсан. Өр төлбөрийн дүн тодорхой бус тохиолдолд тодруулсан дүнг тайлант хугацааны эцсээрх нөхцөл байдлын үндсэн дээр тодорхойлно. Гадаад валютаар хийсэн төлбөрийг тайлант хугацааны эцсийн спот ханшаар хөрвүүлэн тооцно.


70


2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр гэрээгээр хүлээсэн хямдруулаагүй үүрэг дээр үндэслэсэн санхүүгийн хэрэглүүрийн дуусгавар хугацааны шинжилгээг дараах хүснэгтэд толилуулав.

Мянган төгрөгөөр Хугацаагүй

ба 1 сараас бага

1-6 сарын 6-12 сарын 12 сараас 5

жилийн 5-аас дээш

жил Нийт

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 574,459,976 107,924,428 - - - 682,384,404 Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц 335,259,682 - - - - 335,259,682 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 30,974,974 22,965,571 15,864,235 - - 69,804,780 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 217,703,508 860,589,782 793,491,922 1,442,867,371 442,270,814 3,756,923,397 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 7,651,425 224,105,028 82,860,790 - - 314,617,243 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 7,585,406 - 104,477,708 369,371,453 15,754,243 497,188,810 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 532,077 2,621,756 2,650,566 - 144,053,241 149,857,640 Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт 551,878 - - - - 551,878 Своп болон форвард хэлцэл

- авлага 33,020,192 - - 562,929,955 44,079,672 640,029,819 - өглөг (32,788,785) - - (507,611,307) (41,505,051) (581,905,143)

Бусад санхүүгийн хөрөнгө 6,146,496 - - - - 6,146,496

Нийт санхүүгийн хөрөнгө

1,181,096,829 1,218,206,565 999,345,221 1,867,557,472 604,652,919 5,870,859,006

Өр төлбөр Бусад банкуудын

байршуулсан хөрөнгө 38,776,581 23,638,536 - - - 62,415,117 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 772,266,917 1,125,338,757 741,659,459 546,627,935 - 3,185,893,068 Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр 100,655,640 152,943,281 312,625,419 760,199,437 23,856,525 1,350,280,302 Санхүүгийн бусад өр төлбөр 12,531,176 - - - - 12,531,176 Хоёрдогч өглөг 1,045,672 8,054,103 8,832,319 253,817,513 - 271,749,607 Санхүүгийн баталгаа болон аккредитив 38,404,715 - - - - 38,404,715 Зээлийн үүргийн нийт дүн 84,595,230 - - - - 84,595,230 Санхүүгийн баталгаа болон аккредитив (Тодруулга 32) 28,986,219 - - - - 28,986,219 Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл. Пи-д хөрөнгө оруулах үүрэг 493,535 - - - - 493,535

Нийт санхүүгийн өр төлбөр 1,077,755,685 1,309,974,677 1,063,117,197 1,560,644,885 23,856,525 5,035,348,969

Цэвэр позиц 103,341,144 (91,768,112) (63,771,976) 306,912,587 580,796,394 835,510,037

Нэгтгэсэн позиц 103,341,144 11,573,032 (52,198,944) 254,713,643 835,510,037 -


71


Санхүүгийн баталгаа болон аккредитивын үүргийн төлбөрийн хувьд тавигдах төлбөрийн чадварын шаардлага нь дээрх хүснэгтэд тусгасан нийт үүргийн дуусгавар хугацааны тайланд зааснаас хамаагүй бага, учир нь Банк гуравдагч талыг гэрээний дагуу мөнгөө гарган авна гэж үздэггүй. Дээрх дуусгавар хугацааны тайлан дахь санхүүгийн үүргийн дагуу зээлийг нэмэгдүүлэх дүн нь заавал гарах мөнгөн урсгал байх албагүй, учир нь эдгээр үүргүүдийн ихэнх нь санхүүжүүлэхээс өмнө цуцлагдана эс бөгөөс хугацаа нь дуусна. 2014 оны 12 сарын 31-нээрх гэрээгээр хүлээсэн хямдруулаагүй үүрэг дээр үндэслэсэн санхүүгийн хэрэглүүрийн дуусгавар хугацааны шинжилгээг хүснэгтээс харна уу.

Мянган төгрөгөөр Хугацаагүй

ба 1 сараас бага



жил Нийт

Хөрөнгө


990,940,139 145,816,709 - - - 1,136,756,848

Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц

293,846,962 - - - - 293,846,962

Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө

1,046,131 75,510,841 14,922,654 - - 91,479,626

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа

172,017,638 792,677,102 937,157,511 1,616,463,060 651,853,082 4,170,168,393

Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт

512,888 - - - - 512,888


4,000,000 54,000,000 105,000,000 - - 163,000,000

Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт

6,266,102 39,536,281 - 271,432,036 35,205,558 352,439,977

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

409,068 971,546 1,185,876 - 65,564,693 68,131,183

Своп болон форвард хэлцэл:

- авлага 89,026,663 - - 309,104,062 38,500,154 436,630,879 - өглөг (87,644,153) - - (285,456,324) (34,813,865) (407,914,342)

Бусад санхүүгийн хөрөнгө

5,507,530 - - - - 5,507,530

Нийт санхүүгийн хөрөнгө

1,475,928,968 1,108,512,479 1,058,266,041 1,911,542,834 756,309,622 6,310,559,944


байршуулсан хөрөнгө 487,389,978 87,620,035 34,641,479 - - 609,651,492


970,270,740 1,142,465,247 557,098,675 219,305,462 - 2,889,140,124

Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр

25,790,893 388,090,416 147,845,749 596,284,100 4,042,849 1,162,054,007

Санхүүгийн бусад өр төлбөр

12,399,455 - - - - 12,399,455

Хоёрдогч өглөг 37,751,361 7,556,171 6,569,055 206,621,633 - 258,498,220 Financial guarantees 100,769,191 - - - - 100,769,191 Санхүүгийн баталгаа болон аккредитив

154,368,800 - - - - 154,368,800

Зээлийн үүргийн нийт дүн (Тодруулга 32)

46,729,283 - - - - 46,729,283

Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл. Пи-д хөрөнгө оруулах үүрэг

615,682 - - - - 615,682

Нийт санхүүгийн өр төлбөр

1,836,085,383 1,625,731,869 746,154,958 1,022,211,195 4,042,849 5,234,226,254

Цэвэр позиц (360,156,415) (517,219,390) 312,111,083 889,331,639 752,266,773 1,076,333,690

Нэгтгэсэн позиц (360,156,415) (877,375,805) (565,264,722) 324,066,917 1,076,333,690 -


72


Банк хөрвөх чадварын эрсдэлийг удирдахдаа өр төлбөрийн хямдруулаагүй, гэрээгээр хүлээсэн дуусгавар хугацааны шинжилгээг ашигладаггүй, харин хүлээгдэж буй дуусгавар хугацааг хянаж, хүлээгдэж буй төлбөрийн чадварын зөрүүг тооцоолдог.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар санхүүгийн хэрэглүүрийн дуусгавар хугацааны шинжилгээг Дараах хүснэгтэд толилуулав.

Мянган төгрөгөөр Хугацаагүй ба 1 сараас бага



жил Нийт

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 573,262,900 106,326,650 - - - 679,589,550 Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц 335,259,682 - - - - 335,259,682 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 30,878,292 21,955,780 15,568,644 - - 68,402,716 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 180,835,053 695,551,853 628,652,162 1,131,214,040 276,818,466 2,913,071,574 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 7,603,563 211,259,417 79,870,266 - - 298,733,246 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 7,585,406 - 103,675,297 368,877,154 15,713,261 495,851,118 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 532,077 - - - 49,774,210 50,306,287 Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт 551,878 - - - - 551,878 Бусад санхүүгийн хөрөнгө

6,377,903 - - 55,318,648 2,574,621 64,271,172


хөрөнгө 1,142,886,754 1,035,093,700 827,766,369 1,555,409,842 344,880,558 4,906,037,223


байршуулсан хөрөнгө 38,668,896 23,333,810 - - - 62,002,706 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 676,932,050 1,065,267,360 717,215,169 545,962,474 - 3,005,377,053 Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр 99,999,710 137,527,065 290,020,682 674,796,934 22,000,715 1,224,345,106 Санхүүгийн бусад өр төлбөр 12,531,176 - - - - 12,531,176 Хоёрдогч өглөг 897,913 2,504,471 - 222,554,625 - 225,957,009


Өр төлбөр 829,029,745 1,228,632,706 1,007,235,851 1,443,314,033 22,000,715 4,530,213,050

Балансын цэвэр

позиц 313,857,009 (193,539,006) (179,469,482) 112,095,809 322,879,843 375,824,173

Нэгтгэсэн позиц 313,857,009 120,318,003 (59,151,479) 52,944,330 375,824,173 -


73


2014 оны 12 сарын 31-ний байдлаар санхүүгийн хэрэглүүрийн дуусгавар хугацааны шинжилгээг дараах хүснэгтэд толилуулав:

Мянган төгрөгөөр Хугацаагүй ба 1 сараас бага



жил Нийт

Хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 988,075,293 143,475,167 - - - 1,131,550,460 Монголбанкинд байршуулсан, заавал байлгах нөөц 293,846,962 - - - - 293,846,962 Бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 493,784 73,538,400 14,707,680 - - 88,739,864 Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 119,318,156 601,089,450 736,134,088 1,177,887,884 337,227,530 2,971,657,108 Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт 512,888 - - - - 512,888 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 2,217,206 46,366,664 102,952,759 - - 151,536,629 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 6,266,101 38,361,451 - 209,863,399 15,784,912 270,275,863 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас 209,754 - - - 22,515,200 22,724,954 Бусад санхүүгийн хөрөнгө 6,890,040 - - 23,647,738 3,686,289 34,224,067

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,417,830,184 902,831,132 853,794,527 1,411,399,021 379,213,931 4,965,068,795

Өр төлбөр

Бусад банкуудын байршуулсан хөрөнгө 484,756,913 84,644,328 34,583,489 - - 603,984,730 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж 601,774,699 914,512,934 591,309,173 637,153,297 - 2,744,750,103 Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр 25,370,161 371,495,568 130,516,365 546,649,088 3,890,886 1,077,922,068 Санхүүгийн бусад өр төлбөр 12,399,455 - - - - 12,399,455 Хоёрдогч өглөг 37,593,535 2,959,739 - 172,658,170 - 213,211,444

Нийт санхүүгийн Өр төлбөр 1,161,894,763 1,373,612,569 756,409,027 1,356,460,555 3,890,886 4,652,267,800

Балансын цэвэр позиц 255,935,421 (470,781,437) 97,385,500 54,938,466 375,323,045 312,800,995

Нэгтгэсэн позиц 255,935,421 (214,846,016) (117,460,517) (62,522,051) 312,800,995 -

Хөрөнгө, өр төлбөрийн дуусгавар хугацаа болон хүүг уялдуулах эсвэл зориуд зөрүүлэх нь Банкны удирдлагын нэг чухал хэсэг юм. Банкуудын хувьд бизнесийн ажил гүйлгээ нь ихэнхдээ тодорхой бус хугацаатай бөгөөд өөр өөр төрлийнх байдаг тул тэдгээрийн хугацаа болон хүүг хооронд нь бүрэн тохируулах нь ховор тохиолдол юм. Уялдуулаагүй позиц нь ашигт байдлыг нэмэгдүүлэх боломж үүсгэдэг боловч алдагдал хүлээх эрсдэлийг мөн дагуулдаг. Хөрөнгө, өр төлбөрүүдийн хугацаа, тэдгээрийн хугацаа дуусах үед тэдгээрийг боломжийн өртгөөр хүүтэй өр төлбөрөөр орлуулах чадвар зэрэг нь Банкны төлбөрийн чадвар, мөн хүүгийн болон валютын өөрчлөлтийн эрсдэлд хэрхэн өртөх байдлыг үнэлэхэд авч үзэх чухал хүчин зүйлс болдог.


74


Харилцагчдын харилцах, хадгаламжийн томоохон хэсэг нь хугацаагүй боловч эдгээр хадгаламжуудыг тоо хэмжээгээр, харилцагчийн төрлөөр нь төрөлжүүлсэн байдал болон Банкны туршлагаас харахад харилцагчдын эдгээр харилцах, хадгаламж нь Банкны татан төвлөрүүлсэн урт хугацааны, тогтвортой санхүүжилтын эх үүсвэр болж чадаж байгаа гэж удирдлага үздэг. Банк гэнэтийн зарлага гарахаас сэрэмжлэн харилцах болон хугацаагүй хадгаламжийн хөдөлгөөн дээр “депозитыг тохируулах” шинжилгээ хийж, хөрвөх чадварт өөр тохиолдлын стресс тестийг байнга хийж байдаг.

“Депозитыг тохируулах” шинжилгээ нь харилцах данс болон хугацаагүй хадгаламжийн хөдөлгөөний түүхэн шинжилгээн дээр үндэслэдэг. Банк харилцах дансуудыг хугацаагаар ангилж тогтвортой байдлын түүхэн шинжилгээнээс гарсан хугацаат хадгаламжийн байршуулалтыг тохируулна. Түүхэн баримтаас үзэхэд харилцах болон хугацаагүй хадгаламжийн 44 хувиас илүү нь 2009 оноос хойш тогтвортой байсан.

Үйл ажиллагааны эрсдэл. Үйл ажиллагааны эрсдэл нь үр ашиггүй буюу хангалтгүй дотоод үйл ажиллагаа,

хүний алдаа, системийн алдаа болон гадны нөлөөнөөс алдагдал хүлээх эрсдэл юм. Үйл ажиллагааны эрсдэлд гадаад болон дотоод залилан, ажлын байрны аюулгүй байдал, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний доголдол, биет хөрөнгийн хохирол, бизнесийн үйл ажиллагаа саатах болон хангалтгүй дотоод бодлого хамаарна. Үйл ажиллагааны эрсдэлд мэдээллийн аюулгүй байдал (мэдээллийн технологи), хууль эрхзүйн хэрэгжилтийн эрсдэл хамаарахгүй.

Банкны үйл ажиллагааны эрсдэлийг ТУЗ-ийн түвшинд Эрсдэлийн удирдлагын хороо; Эрсдэлийн удирдлагын хороо, Салбарын үйл ажиллагааны эрсдэлийн хороо, Үйл ажиллагаа, зах зээлийн эрсдэлийн газар тус тус удирдан ажилладаг. Банкны Эрсдэлийн хороо эрсдэлийг тодорхойлж, хянах, стратегийг боловсруулж, батлах болон эрсдэлийн хувьд зохих арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зэрэг үүргийг хүлээдэг. Дараах дэд хороод нь Банкны хэмжээнд учирч болох тодорхой эрсдэлийг нарийвчлан хянадаг. Үүнд: Мэдээлэл технологийн Эрсдэлийн дэд хороо болон Үйл ажиллагааны эрсдэлийн дэд хороо багтана. Салбар бүр үйл ажиллагааны эрсдэлийг хянах үйл ажиллагааны эрсдэлийн хороотой байна. Энэ хороо сар бүр тооцооны төвийн эрсдэлийг хэлэлцэж, Эрсдэлийн хорооноос баталсан журмын дагуу эрсдэлийг хянаж, бууруулах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Учирч болох болон их хэмжээний алдагдлын нөлөөтэй эрсдэлийн хувьд шийдвэр гаргуулахаар Эрсдэлийн хорооны даргад тайлагнана. Хууль эрхзүйн хэрэгжилтийн эрсдэл. Банк дараах эрсдэлүүдийг бууруулах үүднээс өөрийн үйл ажиллагаагаа

тогтмол хянаж ажилладаг. Үүнд: Банкны хувьцаа эзэмшигчид, гадаад хөрөнгө оруулагчид, Монголбанк зэрэг зохицуулагч байгууллагаас тавьсан санхүүгийн болон санхүүгийн бус шаардлагуудыг Банк биелүүлээгүйгээс үүдэн торгууль төлөх эрсдэл, томоохон санхүүгийн алдагдал хүлээх эрсдэл, нэр хүндийн эрсдэл зэрэг орно. Хэрэгжилтийг дэмжих газар нь Банкны үйл ажиллагаа холбогдох хууль тогтоомж, заавар журамтай нийцэж байгаа эсэхийг шалгах үүрэгтэй ба мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх чиглэлээр ажиллахдаа ёс зүй болон хэрэгжилтийн өндөр стандартыг барьж салбартаа тэргүүлж байна. Тус газар нь Банкны сургалтын хөтөлбөрийн хүрээнд мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхээс сэргийлэх сургалтыг зохион байгуулж, магадлан шалгах ажлыг тогтмол зохион байгуулдаг. Хэрэгжилтийг хангах бодлогыг 2011 оны 5 дугаар сард ТУЗ баталсан бол Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх бодлого журмыг 2009 оны 6 дугаар сард баталсан. Банкны ТУЗ болон банкны удирдлага аль аль нь мөнгө угаахаас сэргийлэхтэй холбоотой арга хэмжээ болон энэ эрсдэлийг Банкны анхаарал тавих гол асуудлуудын нэг гэж үздэг бөгөөд мөнгө угаахаас сэргийлэхтэй холбоотой арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх тал дээр ихээхэн анхаарал хандуулдаг. 2015 онд Банк хууль эрхзүй, заавар журмыг биелүүлээгүйгээс ямар нэгэн торгууль болон хэрэгжилтийн эрсдэлд ороогүй.

Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрсдэл. Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрсдэл гэдэг нь Мэдээллийн хөрөнгийн /мэдээллийн технологи болон түүгээр хязгаарлагдахгүй/ сул талыг ашиглан боломжит аюул занал учирснаар банк хохирол хүлээхийг хэлнэ. ХААН Банк нь нийт ажилтнууддаа мэдээллийн хөрөнгө гэж юу болох түүний нууцлал, бүрэн бүтэн байдал, хүртээмжтэй байдлыг хэрхэн хамгаалах талаар ойлголтыг өгч ирээдүйд учирч болзошгүй эрсдэлийг МАБ-ын эрсдэлийн удирдлагын бодлогын дагуу тодорхойлж, зохих арга хэмжээг авч эрсдэлүүдийг хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшинд барин ажиллаж байна. Эрсдэлийн дэд хороо /МТ болон МАБ/ нь эрсдэлүүдэд хяналт тавин ажилладаг.


75

31 Хөрөнгийн удирдлага

Банкны өөрийн капиталыг удирдахдаа баримталдаг зорилгуудад (i) Монголбанкнаас тавьсан өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний үзүүлэлт болон капиталын бусад шаардлагуудыг ханган биелүүлэх, (ii) Банкны үйл ажиллагааг цаашид үл тасалдуулан үргэлжлүүлэх чадварыг хамгаалах, (iii) өөрийн бизнесийг дэмжих болон хувь эзэмшигчдийн өмчийн үнэ цэнийг өсгөхийн тулд Банкны зээлийн эрсдэлийн зэрэглэлийг өндөр түвшинд байлгах болон капиталын зохистой харьцааг хангах, (iv) Банк олон улсын санхүүгийн байгууллагуудтай хийсэн зээлийн гэрээнүүдэд заасан, биелүүлэх шаардлагатай харьцаануудыг хангах зэрэг хамаарна. Банк өөрийн капиталын бүтцийг удирдаж эдийн засгийн орчны нөхцөлд болон өөрийн үйл ажиллагааны эрсдэлийн шинж чанарт гарсан өөрчлөлтүүдэд тохируулан капиталын бүтцээ зохицуулдаг. Капиталын бүтцээ хадгалан үлдэх эсвэл өөрчлөхийн тулд Банк нь хувьцаа эзэмшигчдэд төлөх ногдол ашгийн хэмжээг тохируулах, хувьцаа эзэмшигчдэд капиталыг эргүүлэн өгөх, шинээр хувьцаа гаргах, шинээр зээл, харилцагчдаас хадгаламж авах эсвэл өрөө бууруулах зорилгоор хөрөнгө борлуулдаг. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Банкны удирдлаганд байсан нийт капиталын дүн нь 564,703,081 мянган төгрөг (2014 оны 12 дугаар сарын 31-нд: 443,616,867 мянган төгрөг) байв. Монголбанкнаас тавьдаг өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний шаардлагыг хангасан байдлыг сар бүр өөрсдийн хийсэн тооцоолол дээр үндэслэн тайлан гаргаж Санхүү хариуцсан захирлаар хянуулан гарын үсэг зуруулдаг. Олон улсын санхүүгийн байгууллагуудтай хийсэн зээлийн гэрээнүүдэд заасан биелүүлэх ёстой харьцаануудыг ч мөн адил улирал болгон хянадаг. (Тодруулга 32)

2015 он ба 2014 онд Банк нь Монголбанкнаас тогтоосон капиталын бүх шаардлагуудыг биелүүлсэн.

Монголбанкнаас арилжааны банкуудын өөрийн хөрөнгийн үндсэн хэсгийн хүрэлцээний харьцаа (1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа)-г хамгийн багадаа 9% (2014 онд 9%), эрсдэлээр жигнэсэн капиталын харьцаа (өөрийн хөрөнгө, эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа)-г 14% (2014 онд 14%)-иас доошгүй байлгахаар тогтоосон байдаг бөгөөд ингэхдээ нийт өөрийн хөрөнгө болон нийт активыг эрсдэлийн шинж чанараар тохируулсан дүн (жишээ нь: эрсдэлээр жигнэсэн актив) дээр суурилан тооцдог. Банкны 2015 оны болон 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний зохистой харьцааг үзүүлбэл:

Мянган төгрөгөөр 2015 оны 12 дугаар

сарын 31


1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө Хувьцаат капитал 52,792,048 32,995,030 Нэмэгдэж төлөгдсөн капитал - 14,140,923 Халаасны хувьцаа (28,613,934) (28,613,934) Хуримтлагдсан ашиг 519,583,267 404,511,248 1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн нийт дүн 543,761,381 423,033,267 2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө Дахин үнэлгээний нэмэгдэл 19,997,170 20,583,600 Хоёрдогч өглөг 223,549,760 211,187,200 2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн нийт дүн 243,546,930

231,770,800

Нийт өөрийн хөрөнгө / капиталын суурь 787,308,311 654,804,067

1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний үзүүлэлт 15.6% 11.1% Эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа 22.6% 17.2%

Хоёрдогч өглөгийн үлдэгдлийг дээрх тооцоололд багтаасан бөгөөд Монголбанкны шаардлагын дагуу хуримтлуулсан хүүг оруулаагүй болно.


76

32 Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг

Шүүн таслах ажиллагаа. Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны явцад Банк өөрийнх нь эсрэг мэдүүлсэн

нэхэмжлэл үе үе хүлээн авдаг. 2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар Банк хариуцагчаар татагдсан 12 тэрбум төгрөгийн дүнтэй шүүхийн зарга байгаа ба удирдлагын үзэж байгаагаар Банк ялагдах магадлал бага юм. Өөрсдийн хийсэн тооцоолол ба Банкны дотоодын мэргэжлийн зөвлөхийн зөвлөгөөн дээр үндэслэн удирдлага нь Банкинд материаллаг хохирол үүсгэх шүүхийн нөхцөл байдал байхгүй гэж дүгнэсэн тул эдгээр санхүүгийн тайлангуудад үүнтэй холбогдуулан сан байгуулаагүй болно.

Шударга Өрсөлдөөн Хэрэглэгчдийн Эрх Ашгийг Хамгаалах Газар-аас (ШӨХЭАХГ) 2014 онд арилжааны банкуудыг зээл олгохдоо зээл олгосны шимтгэл авч байгаа нь хууль зөрчсөн үйлдэл гэж мэдэгдсэн. Улмаар арилжааны банкуудыг шүүхэд өгсөн ба анхан шатны шүүх хуралдааны шийдвэр банкуудын талд гарсан байна. 2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар ШӨХЭАХГ-аас арилжааны банкуудыг давж заалдах шатны шүүхэд хариуцагчаар татаагүй байсан. ШӨХЭАХГ-аас Банкыг давж заалдах шатны шүүхэд хариуцагчаар татах магадлалыг тооцож үзсэн ба засгийн газрын байгууллагын талд шүүхийн шийдвэр гарах магадлал бага гэж Банкны удирдлага үзсэн.

Татварын хууль тогтоомж. Монгол Улсын татварын, валютын болон гаалийн зохицуулалттай холбоотой хууль

тогтоомжууд нь өөр хоорондоо зөрүүтэйгээр тайлбарлагдах, мөн үе үе өөрчлөгдөх магадлалтай. Эдгээр хууль тогтоомжуудыг Банкны ажил гүйлгээ болон үйл ажиллагаанд удирдлагын тайлбарлан хэрэгжүүлсэн байдал нь татварын байгууллагынхаас зөрөх магадлалтай. Монгол Улсын татварын байгууллагууд хууль тогтоомжийг тайлбарлан үнэлэхдээ илүү хатуу байр суурь баримтлаж болох бөгөөд өмнө нь маргалдаж байгаагүй үйл ажиллагаа, ажил гүйлгээг татварын байгууллага үгүйсгэх боломжтой билээ. Үүний үр дүнд, мэдэгдэхүйц хэмжээний нэмэлт татвар, торгууль болон алданги ногдуулах магадлалтай. Татварын байгууллагууд шалгагдаж буй жилийн өмнөх таван жилийн татварыг эргэн сөхөж шалгах эрхтэй байдаг. Зарим тодорхой нөхцөл байдалд түүнээс өмнөх хугацааг хамран шалгах боломжтой. Монгол улсын татварын хууль тогтоомжуудын, ялангуяа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, суутгагчийн албан татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, хувь хүний орлогын албан татвар, шилжүүлэх үнэ болон бусад татварын хуулиудын зарим нэгэн заалтууд нь тодорхой тайлбар зааварчилгаагүй байдаг. Ийм зарим нэг тохиолдолд удирдлага нь эдгээр тайлбарлалт нь тодорхой бус байх боломжтой хууль тогтоомжуудыг Банкинд ногдох татварын хувь хэмжээг бууруулах байдлаар тайлбарлан үнэлдэг. Дээр дурьдсаны дагуу сүүлийн үед бий болсон захиргааны болон шүүхийн практиктийн шинэчлэлийн үр дүнд дээрх тодорхой бус байдлын талаарх байр суурь улам хатуу хяналт шалгалтанд өртөж болно. Хэдийгээр байгууллагын санхүүгийн байдал хийгээд нийт үйл ажиллагаанд томоохон нөлөө үзүүлэх боломжтой боловч татварын байгууллагын байр суурийг урьдчилан баттайгаар таамаглах боломжгүй болно. Банкны удирдлага нь холбогдох хууль тогтоомжийг тайлбарлан хэрэгжүүлсэн байдлаа зохистой бөгөөд Банкны татварын болон бусад хууль тогтоомжийн талаарх байр суурь тогтвортой гэж үзэж байгаа. Удирдлага нь татвар болон бусад хууль тогтоомжоос үүсэх эрсдэл бага гэж үзэж байна. Удирдлага татвараас үүсэх эрсдэлүүдээ тогтмол эргэн хянаж байдаг ба өнөө үед баттайгаар урьдчилан харах боломжгүй нөхцөл байдлын өөрчлөлтийн улмаас ирээдүйд Банкны байр суурь өөрчлөгдөж болно. Удирдлага нь 2015, 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар тодорхойгүй татварын байдалд зориулсан эрсдэлийн сан байгуулж хүлээн зөвшөөрөх хэрэгцээгүй гэж үнэлжээ.

Үйл ажиллагааны түрээсээс хүлээх үүрэг. Банкинд урт хугацаатай, цуцлагдах боломжгүй үйл ажиллагааны

түрээс байхгүй, харин харьцангуй богино хугацаанд цуцлагдах боломжтой жил тутмын үйл ажиллагааны түрээс байгаа болно. Тиймээс удирдлага нь цуцлагдах боломжгүй хугацаа заасан үйл ажиллагааны түрээстэй холбоотойгоор хамгийн багадаа төлөх шаардлагатай төлбөрийн дүнг материаллаг бус гэж үзэж байна. Зээлийн гэрээгээр шаардсан харьцаануудын биелэлт. Банк нь гол төлөв зээлээр авсан эх үүсвэр болон

хоёрдогч өглөгтэй холбоотой гэрээний заалтаар тодорхой харьцаануудыг хангасан байх үүрэгтэй. Уг хүлээсэн үүргүүдээ эс биелүүлэх нь зээлийн өртгийг нэмэгдүүлэх, Банкийг зээлээ эргэн төлөх чадваргүй хэмээн зарлах зэрэг Банкинд сөрөг нөлөө үзүүлэх үр дагавартай.

2015 оны 12 сарын 31-нээр зээлийн гэрээгээр шаардсан биелүүлэх ёстой харьцаануудыг хангасан гэж Банкны удирдлага үзсэн. 30-аас дээш хоногоор хугацаа хэтэрсэн болон гэрээний бүтцэд өөрчлөлт орсон зээлийн дүн нь нийт зээлийн 5%-иас ихгүй байх харьцаа 2015 оны 12 сарын 31-нээр 7,6% болох магадлалтай болсон ба Банк үйл ажиллагааны харьцаануудын биелэлтийн сертификат болон зөрчсөн харьцааг хэрэгсэхүй болгож зээлийн гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хүсэлтийг зээлдэгчид явуулсан.

2015 оны 12 сарын 31-нээр зөрчлийг хэрэгсэхгүй болгосон талаар албан бичиг ирсэн. Уг албан бичигт дээр дурьдсан 5%-иас ихгүй гэдгийг 10%-иас ихгүй болгож, өөрчилсөн харьцааг 2015 оны 6 сарын 30-наас 2015 оны 12 сарын 31-ний хугацаанд мөрдөхөөр тусгасан байсан.


77

32 Болзошгүй өр төлбөр (Үргэлжлэл)

Зээл олголттой холбоотой үүргүүд. Эдгээр хэрэгслүүдийн үндсэн зорилго нь харилцагчдад шаардлагатай

үед нь санхүүжилтын эх үүсвэр бэлэн байлгахад оршино. Баталгаа болон нээлттэй аккредитив зэрэг нь хэрэв харилцагч гуравдагч этгээдийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж чадахгүй болоход Банк өмнөөс нь төлбөр хийнэ гэсэн цуцлагдах боломжгүй баталгаанууд бөгөөд эдгээр нь зээлтэй ижил төрлийн зээлийн эрсдэл агуулдаг. Бичиг баримтын болон арилжааны аккредитив нь Банкнаас тодотгон заасан нөхцөлд гуравдагч этгээд тохиролцсон дүн хүртэлх хөрөнгийг татан авахыг харилцагчийн өмнөөс бичгээр зөвшөөрсөн үүрэг хүлээлт бөгөөд холбогдох бараа таваар буюу мөнгөн хадгаламжуудаар баталгаажсан байдаг тул шууд зээлээс арай бага эрсдэлтэй байдаг. Зээл олгохоор хүлээсэн үүргүүд нь зээл, баталгаа эсвэл аккредитивын хэлбэрээр үүсгэсэн зээлийн шугамын ашиглагдаагүй хэсгийг илэрхийлж байгаа. Зээл олгох үүргийн зээлийн эрсдэлийн хувьд Банк нь ашиглагдаагүй зээлийг харилцагч авсан тохиолдолд ингэж авсан зээлийн нийт хэмжээгээр алдагдал хүлээх эрсдэлд өртөнө. Гэвч харилцагч тодорхой зээлийн нөхцөл биелүүлж байж зээл авах эрх олж авдаг тул Банкны хүлээж болох алдагдлын дүн ашиглагдаагүй байгаа зээлийн шугамаас бага юм.

Зээл олгохоор хүлээсэн үүргийн дүнгүүдийг харуулбал:


2015 оны 12


2014 оны 12


Олгосон банкны баталгаа 38,404,715 100,769,191

Импортын аккредитив 18,261,251 46,484,871

Ашиглагдаагүй зээлийн шугам 28,986,219 46,729,283

Нийт зээл олгохоор хүлээсэн үүрэг 85,652,185 193,983,345

Банкны удирдлага нь 2015, 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр олгосон байгаа баталгаа, аккредитив болон зээл ба зээлийн шугамаас хүлээсэн үүргийн бодит үнэ материаллаг бус хэмээн үзэж байна. Банк нь Засгийн газрын түлшний үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр, барилгын салбарыг дэмжих болон орон сууцны үнийг тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд (Тодруулга 4,20) хүлээн авсан эх үүсвэрт 66,333,979 мянган төгрөгийн баталгааг Монголбанкинд гарган өгсөн. Эдгээр нь Монголбанкнаас хүлээн авсан эх үүсвэрт гаргасан Банкны баталгаа (өөртөө гаргасан баталгаа) юм. Энэхүү өр төлбөрийг “Зээлийн бусад эх үүсвэр”-т тусгасан (Тодруулга 20) тул дүнг нь дээр заасан зээлтэй холбоотой хүлээсэн үүрэг хэсэгт оруулаагүй болно. Ашиглагдаагүй зээлийн шугам, аккредитив болон батлан даалтуудын гэрээгээр заасан нийт дүнгийн нээлттэй байгаа дүнгээр ирээдүйд мөнгөн урсгал зайлшгүй гарах албагүй. Учир нь эдгээр санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн хугацаа нь санхүүжилтын үүсвэр ашиглахгүйгээр дуусгавар болох эсвэл цуцлагдах магадлалтай байдаг.


2015 оны 12


2014 оны 12


Америк доллар 21,629,890 109,022,000

Монгол төгрөг 55,559,501 79,000,096

Евро 5,864,415 4,199,957

Юань 2,064,473 1,606,492

Бусад 533,906 154,800

Нийт зээл олгохоор хүлээсэн үүргүүд 85,652,185 193,983,345

Харилцагчдын санхүүгийн байдал доройтсоноос болж ямар нэгэн алдагдал хүлээсэн тохиолдол удирдлагад мэдэгдээгүй байгаа учраас Банк зээл олгохоор хүлээсэн үүргүүдэд эрсдэлийн сан байгуулахыг хүлээн зөвшөөрөөгүй болно. 2015 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2014 оны 12 сарын 31-нээрх зээл олгохоор хүлээсэн үүргүүд нь болзошгүй хэмээн тооцогдохгүй байгаа тул найдвартайгаар үнэлэх боломжгүй юм.


78

32 Болзошгүй өр төлбөр (Үргэлжлэл)

Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д зээл олгохоор хүлээсэн үүрэг

Энэ сан нь Монголд чиглэсэн, хувийн өмчийн 8, жилийн хугацаатай хаалттай сан юм. Сан нь өмчөөрх хөрөнгө

оруулалтыг уул уурхайн хангамжийн сүлжээ, дэд бүтэц болон хөдөө аж ахуйн жижиг дунд үйлдвэрлэлд олгоно.

Сан мөн харилцаа холбоо, санхүүгийн үйлчилгээ, бөөний болон жижиглэн худалдаанд хөрөнгө оруулах

боломжтой. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Банк тус санд 752,735 ам.долларын (2014.12.31: 673,482

ам. доллар) буцалтгүй зээлийн эрх олгохоор тохиролцсон байсан. Банк 2016 онд 79,253 ам. Долларын хөрөнгө

оруулалт хийсэн (Тодруулга 17).

Банкны гуравдагч этгээдийн өмнөөс удирддаг зээл




МИК-ийн зээлүүд (ii) 459,739,413 208,951,821

Эрчим хүчний яамнаас нарны эрчим хүчний зээл (iii) 70,131 70,336

Бусад 91,936 185,320

Нийт 459,901,480 209,207,477

(i) Монголын орон сууцны санхүүжилтын корпорацийн (МОССК) зээл

2010 оны 9 дүгээр сарын 15-нд банкны төлбөрийн чадварыг сайжруулах үүднээс Банкны зарим орон сууцны зээлийг МОССК-д шилжүүлсэн. Гэрээний дагуу 78 орон сууцны зээл шилжсэн бөгөөд холбогдох эрсдэл, ашгийг үндсэндээ шилжүүлэн өгсөн. Зээл эргэн төлөгдөхгүй байх, зээл чанаргүйдэх эсвэл зээлийн хүүний эрсдэлд Банк ОССК-ийн өмнө ямар нэгэн хариуцлага хүлээхгүй. Банк хэлцлийн өдрийн байдлаар зээлийн үндсэн дүн болон хүүний авлагыг хүлээн авсан. Мөн талуудын байгуулсан гүйцэтгэлийн гэрээний дагуу Банк ОССК-ийн өмнөөс зээлийн төлөлтийг цуглуулж авна. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 36-аас үзнэ үү. Банк орон сууцны зээлийн багцаас жилийн 1 хувийн хүү олдог. Монголын ипотекийн корпораци (МИК)-ийн орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаас. 2013 оны 4-р

улирлаас хойш Банк нь МИК-ийн орон сууцны зээлээр баталгаажсан үнэт цаасны 7 хэлцэл болох 2013 онд нэг удаа, 2014 онд 2 удаа, 2015 онд 4 удаа тус тус оролцсон. Тодруулга 4-д заасны дагуу Банк нь 500,754,100 мянган төгрөгийн дүн бүхий 8%-ийн орон сууцны зээлийн багцаа МИК ТЗК 1, МИК ТЗК 2, МИК ТЗК 3, МИК ТЗК 4, МИК ТЗК 5, МИК ТЗК 6, МИК ТЗК 7 -д зарсан. МИК нь энэхүү багцын 450,678,700 мянган төгрөгийг орон сууцны зээлээр баталгаажсан 4.5 хувийн хүүтэй давуу эрхтэй үнэт цаас, 50,075,400 мянган төгрөгийг 10.5 хувийн хүүтэй хоёрдогч үнэт цаас тус тус болгон авсан (Тодруулга 4). МИК-ийн худалдан авсан зээлийн багцын эрсдэлийг шилжүүлээгүй. Давуу эрхтэй үнэт цаасны үндсэн төлбөр хийгдсэн тохиолдолд хоёрдогч үнэт цаасны үндсэн төлбөрийг авах боломжтой ба давуу эрхтэй үнэт цаас эзэмшигчид нь төлбөрийн хувьд давуу эрхтэй. Банк нь зарагдсан зээл тус бүрийн хувьд Үйлчилгээ үзүүлэгчийн үүргийг гүйцэтгэх ба үйлчилгээний шимтгэлд цуглуулсан төлбөрөөс 2.5 хувийн шимтгэл авна.

(iii) Нарны эрчим хүчний зээл 2003 оны 10 дугаар сарын 21-нд Эрчим хүчний яамтай (өмнөх Дэд бүтцийн яам) Нарны эрчим хүчний Зээлийн гэрээ байгуулсан. Энэ зээлийн гэрээний дагуу Банк сонгосон зээлдэгчдэд зээл олгох, зээлийн гэрээний нөхцлийн биелэлтийг шалгах болон яаманд эдгээр зээлийн тухай мэдээллийг цаг тухайд хүргэх үүргийг хүлээнэ. Эрчим хүчний яамны нэрийн өмнөөс малчин болон хөдөө аж ахуй эрхлэгчдэд олгосон зээлийн үлдэгдэл 70 сая төгрөг (2014: 70 сая төгрөг) байсан.

Барьцаалсан болон хэрэглээг хязгаарласан хөрөнгө. Монголбанкинд байршуулсан 335,259,682 мянган

төгрөгийн (2014.12.31: 293,846,962 мянган төгрөг) заавал байлгах үлдэгдэл нь Банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд ашиглах боломжгүй заавал байлгах нөөц хөрөнгө юм (Тодруулга 8).


79

33 Санхүүгийн хөрөнгийг шилжүүлэх

Бүх дүн нь данснаас хасаж бүртгэх шаардлага хангасан санхүүгийн хөрөнгө. Өмнөх тайлант хугацаа болон энэхүү санхүүгийн тайлангийн хугацаанд данснаас хасах шаардлага хангасан санхүүгийн хөрөнгүүдийг өөр этгээдэд шилжүүлсэн бөгөөд шилжүүлсэн хөрөнгөтэй холбоотой банк тодорхой хэмжээний эрсдэл үүрч байсан.

Зарсан зээлүүд. Банкинд 2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар Банкинд, МИК тусгай зориулалтын компани руу шилжихээсээ өмнө 500,754,100 мянган төгрөгийн (2014: 225,151,500) дансны үнэтэй байсан орон сууцны зээлтэй холбоотой хүлээх үүрэг байсан. Зээлийн хугацаа хэтрэх эрсдэлийг бага гэж үзсэн мөн бүх зээлүүд нь данснаас хасах шаардлагыг хангасан тул зээлүүдийг данснаас хассан. Монголын Ипотекийн Корпорацийн эзэмшлийн МИК тусгай зориулалтын компанид 2015 онд зарсан зээлийн талаар Тодруулга 32-т тусгасан.

34 Санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнэ

Бодит үнэ цэнийг бодит үнэ цэнийн ангилал тус бүрт тодорхойлох ба эдгээр түвшин нь (i) Ижил төрлийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн идэвхтэй зах зээл дэх зарласан (тохируулаагүй) үнийг ашиглан 1-р түвшинд тодорхойлно (ii) Хөрөнгө болон өр төлбөрийн хувьд боломжит өгөгдлыг ашиглан шууд (үнэ) болон шууд бусаар (үнээс гаралтай) бодит үнэ цэнийг тодорхойлох аргачлалыг 2-р түвшинд хэрэгжүүлнэ (iii) 3-р түвшинд зах зээлийн ашиглаж болох өгөгдөлд тулгуурлахгүйгээр (ашиглагдахгүй өгөгдөл) бодит үнэ цэнийг тодорхойлно. Удирдлага нь санхүүгийн хэрэглүүрийг ангилахдаа бодит үнэ цэнийн түвшинг ашигладаг. Хэрэв бодит үнэ цэнийг тодорхойлоход ихээхэн тохируулга хийгдэх өгөгдлийг ашиглаж байгаа бол тухайн хэмжилт нь 3-р түвшинд хийгдэж байна гэсэн үг. Ашиглаж буй өгөгдлийн ач холбогдлыг бодит үнэ цэнийн тодорхойлолттой бүхлээр нь харьцуулан тооцдог.

(a) Давтагдах бодит үнэ цэнийн хэмжилтүүд

Давтагдах бодит үнэ цэнийн хэмжилт гэдэг нь нягтлан бодох бүртгэлийн стандартаар тайлагнах хугацаа бүрийн эцэст санхүүгийн байдлын тайланд тусгахыг шаарддаг эсвэл зөвшөөрдөг хэмжилтийг хэлнэ. Бодит үнэ цэнийн ангиллын түвшинг доорх байдлаар авч үзнэ: 2015 оны 12 дугаар сарын 31 2014 оны 12 дугаар сарын 31


Түвшин 1

Түвшин

2

Түвшин

3 Нийт

Түвшин 1

Түвшин

2

Түвшин 3

Нийт

БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭР ИЛЭРХИЙЛЭГДСЭН САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас - - 1,502,445 1,502,445 - - 1,276,432 1,276,432 Санхүүгийн бусад хөрөнгө

Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүрүүд - 58,124,676 - 58,124,676 - 28,716,537 - 28,716,537

ДАВТАГДАХ БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙН ХЭМЖИЛТИЙН НИЙТ ДҮН

- 58,124,676 1,502,445 59,627,121 - 28,716,537 1,276,432 29,992,969

Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн хөрөнгөд 2015 оны 12 сарын 31-нээр 81,973,755 мянган төгрөгийн (2014.12.31: 69,840,105 мянган төгрөг) дүнтэй барилга, байгууламж багтсан. Тодруулга 16-г харна уу. Бодит үнэ цэнийн хэмжилтийн хувьд түвшин 3-д ангилагдсан.

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үнэт цаас нь Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д оруулсан Банкны хөрөнгө оруулалт юм. (Тодруулга 17-оос харна уу). Энэхүү хөрөнгө оруулалтыг зах зээлийн өртгөөр хийсэн ба 2015 оны 12 сарын 31-нээрх хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэн нь дансны үнээсээ материаллаг байдлаар зөрөхгүй гэж Банкны удирдлагын үзсэн.


80

34 Санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнэ (Үргэлжлэл)

2-р түвшин дэх үнэлгээний аргачлал болон бодит үнэ цэнийг хэмжихэд ашигласан мэдээллийн тайлбар 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээр:

Мянган төгрөгөөр Бодит үнэ цэнэ Үнэлгээний

аргачлал Ашигласан мэдээлэл

БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭР ИЛЭРХИЙЛЭГДСЭН ХӨРӨНГӨ САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ

Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүрүүд- богино хугацаат

274,406 Хүүгийн харьцааны

шинжилгээ Валют тус бүрийн банк

хоорондын ханш Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүрүүд- богино хугацаат

57,850,270 Хүүгийн харьцааны

шинжилгээ Чингис бондын хүү, Репо

хүү

2-Р ТҮВШИН ДЭХ ДАВТАГДАХ БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙН НИЙТ ДҮН 58,124,676

Барилгын бодит үнэ цэнийн үнэлгээний загварчлал, үнэлгээний орц мэдээлэл болон орц мэдээллийг боломжит хувиар хэлбэлзүүлэхэд хэрхэн өөрчлөгдөх талаар тодруулга 4 болон 16-д тусгасан. Барилга байгууламжийг өртгөөс нь элэгдэл хассан дүнгээр бүртгэсэн тохиолдолд дансны үнэ болон барилгын бодит үнэ цэнийг (дахин үнэлсэн дүн) хэрхэн хооронд нь тохируулсан талаар тодруулга 16-д тусгасан.

2014 оны 12 сарын 31-нээрх бодит үнэ цэнийн 2-р түвшний хэмжилтэд ашигласан үнэлгээний аргачлалын нэр болон бусад мэдээллийг дараах хүснэгтэд харуулав.

Мянган төгрөгөөр Бодит үнэ цэнэ Үнэлгээний

аргачлал Ашигласан мэдээлэл

БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭР ИЛЭРХИЙЛЭГДСЭН ХӨРӨНГӨ САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ



шинжилгээ

Валют тус бүрийн банк хоорондын ханш



шинжилгээ Чингис бондын хүү, репо хүү

2-Р ТҮВШИН ДЭХ ДАВТАГДАХ БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙН НИЙТ ДҮН 28,716,537

2015 оны 12 сарын 31-нээрх 3-р түвшин дэх бодит үнэ цэнийн тооцоололд хэрэглэгддэг мэдээллийг боломжит өөрчлөлтийн хувиар хэлбэлзүүлэхэд гарах өөрчлөлтийг доорх хүснэгтэд тусгав. Бодит үнэ цэнийн тооцоололд хэрэглэгдэх орц мэдээллийг (өмчийн хэрэглүүрийн зах зээлийн үнэ) боломжит өөрчлөлтөөр хэлбэлзүүлэхэд өмчид нөлөө үзүүлж байгаа ч үнэ цэнийн бууралт гарах магадлал бага тул санхүүгийн тайланд нөлөө үзүүлэхгүй болно.

2015 оны 12 сарын 31 2014 оны 12 сарын 31

Мянган төгрөгөөр Бодит үнэ

цэнэ

Боломжит өөрчлөлти

йн хувь

Бодит үнэ цэнийн

өөрчлөлт

Бодит үнэ цэнэ

Боломжит өөрчлөлти

йн хувь

Бодит үнэ цэнийн

өөрчлөлт

БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭРХ ХӨРӨНГӨ ХӨРӨНГӨ ASSETS AT FAIR VALUE

Санхүүгийн хөрөнгө

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас Investment securities available for sale

1,502,445 10% +/- 150,245 1,276,432 10% +/- 127,643

БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙЦЭНRECURRING FAIR VALUE MEASUREMENTS

ЦЭНИЙН ТООЦООЛОЛ ДАВТАГДАХ

1,502,445

1,276,432 ДАВТАГДАХ ХӨРӨНГӨ


81


2015 оны 12 сарын 31-ний байдлаар (2014 онд: байгаагүй) 3-р түвшин дэх давтагдах бодит үнэ цэнийг тооцох аргачлалд өөрчлөлт ороогүй болно.

(b) Бодит үнэ цэнээр хэмжигдээгүй боловч бодит үнэ цэнээр толилуулсан хөрөнгө ба өр төлбөр

Бодит үнэ цэнийг бодит үнэ цэнийн ангиллын түвшинд нь үнэлэх ба 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээр бодит үнэ цэнээр хэмжигдээгүй хөрөнгийн дансны дүнг доор харуулав:


Түвшин 1 Түвшин 2 Түвшин 3 Дансны үнэ Мянган төгрөгөөр

САНХҮҮГИЙН хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

Бэлэн мөнгө 164,623,851 - - 164,623,851 Бусад банкин дахь харилцах данс

- Монгол - 8,176,918 - 8,176,918 - Бусад орнууд - 212,859,376 - 212,859,376 Буцаан худалдах, худалдан авах гэрээтэй репо үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

- 30,124,904 - 30,124,904

Монголбанкны үнэт цаас - 84,905,851 - 84,905,851 Засгийн газрын үнэт цаас - 82,133,460 - 82,133,460 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө /3 сар ба түүнээс доош хугацаатай/

- 96,765,190 - 96,765,190

Монголбанкны заавал байлгах нөөц

- 335,259,682 - 335,259,682

Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө Бусад банкинд богино хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /3 сараас дээш, 1 жилээс бага хугацаатай/

- 66,339,365 - 66,339,365

Бусад банкинд урт хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /1 жилээс дээш хугацаатай/

- 2,063,351 - 2,063,351

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгаа - Бизнесийн зээл - - 1,115,585,169 1,163,254,202 - Хэрэглээний зээл - - 1,548,554,370 1,549,904,882 - Хөдөө аж ахуйн зээл - - 195,692,981 199,912,490 Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт

- - 551,878 551,878

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт - Засгийн газрын үнэт цаас - 290,530,579 - 290,530,579 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт - 8,202,667 - 8,202,667 - Засгийн газрын бонд

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

- 487,123,326 - 495,851,118

Санхүүгийн бусад хөрөнгө - 50,165,735 - 50,306,287 - Дериватив - 4,644,051 - 4,644,051

Санхүүгийн нийт хөрөнгө хорогдуулсан өртгөөр

164,623,851 1,759,294,455 2,860,384,398 4,846,410,102


82


Бодит үнэ цэнийг бодит үнэ цэнийн ангиллын түвшинд нь үнэлэх ба 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр бодит үнэ цэнээр хэмжигдээгүй өр төлбөрийн дансны дүнг доор харуулав:



САНХҮҮГИЙН хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө Бэлэн мөнгө 146,833,606 - - 146,833,606 Бусад банкин дахь харилцах данс

- Монгол - 1,946,726 - 1,946,726 - Бусад орнууд - 42,516,076 - 42,516,076 Буцаан худалдах, худалдан авах гэрээтэй репо үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

- 222,166,050 - 222,166,050

Монголбанкны үнэт цаас - 238,128,953 - 238,128,953 Засгийн газрын үнэт цаас - 157,450,701 - 157,450,701 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө /3 сар ба түүнээс доош хугацаатай/

- 322,508,348 - 322,508,348

Монголбанкны заавал байлгах нөөц

293,846,962 - 293,846,962 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө Бусад банкинд богино хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /3 сараас дээш, 1 жилээс бага хугацаатай/

- 88,739,864 - 88,739,864

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгаа - Бизнесийн зээл - - 1,133,889,107 1,229,989,751 - Хэрэглээний зээл - - 1,530,241,238 1,563,721,186 - Хөдөө аж ахуйн зээл - - 173,625,077 177,946,171 Хараат компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт

- - 512,888 512,888


- Засгийн газрын үнэт цаас - 151,536,629 - 151,536,629 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт

- Засгийн газрын бонд - 262,717,379 - 270,275,863 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

- 21,435,956 - 22,724,954

Санхүүгийн бусад хөрөнгө - 4,231,098 - 4,231,098

Санхүүгийн нийт хөрөнгө

хорогдуулсан өртгөөр 146,833,606 1,807,224,742 2,838,268,310 4,935,075,826


83





САНХҮҮГИЙН өр төлбөр Бусад банкнаас байршуулсан хөрөнгө

- Бусад банкны харилцах данс болон овернайт байршуулсан хөрөнгө

- 15,821,719 - 15,821,719

- Бусад банкнаас богино хугацаагаар байршуулсан хөрөнгө

- 46,180,987 - 46,180,987


- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын харилцах данс

- 106,563,367 - 106,563,367

- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын хугацаагүй хадгаламж

- 10,338,529 - 10,338,529

- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын хугацаатай хадгаламж

- 16,672,681 - 16,704,567

- Аж ахуйн нэгжийн харилцах данс - 301,280,051 - 301,280,051 - Бусад аж ахуйн нэгжийн хугацаагүй хадгаламж

22,456,772 - 22,456,772

- Бусад аж ахуйн нэгжийн хугацаатай хадгаламж

- 347,331,128 - 347,255,558

- Иргэдийн харилцах данс - 198,663,186 - 198,663,186 - Иргэдийн хугацаагүй хадгаламж - 541,457,789 - 541,457,789 - Иргэдийн хугацаатай хадгаламж - 1,465,701,726 - 1,460,657,234 Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр - 1,223,534,285 - 1,224,345,106 Санхүүгийн бусад өр төлбөр - 12,531,176 - 12,531,176 Хоёрдогч өглөг - 225,843,869 - 225,957,009

Санхүүгийн нийт өр төлбөр хорогдуулсан өртгөөр

- 4,534,377,265 - 4,530,213,050


84





САНХҮҮГИЙН өр төлбөр Бусад банкнаас байршуулсан хөрөнгө

- Бусад банкны харилцах данс болон овернайт байршуулсан хөрөнгө

- 13,441,623 - 13,441,623

- Бусад банктай хийсэн үнэт цаасны худалдах болон репо хэлцэл

- 195,000,000 - 195,000,000

- Бусад банкнаас богино хугацаагаар байршуулсан хөрөнгө

- 395,508,107 - 395,508,107

- Бусад банкнаас урт хугацаагаар байршуулсан хөрөнгө

- 35,000 - 35,000


- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын харилцах данс

- 130,160,535 - 130,160,535

- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын хугацаагүй хадгаламж

- 793,846 - 793,846

- Төрийн болон олон нийтийн байгууллагын хугацаатай хадгаламж

- 25,316,434 - 25,686,215

- Аж ахуйн нэгжийн харилцах данс - 412,959,380 - 412,959,380 - Бусад аж ахуйн нэгжийн хугацаагүй хадгаламж

- 27,568,900 - 27,568,900

- Бусад аж ахуйн нэгжийн хугацаатай хадгаламж

- 174,319,132 - 174,445,755

- Иргэдийн харилцах данс - 204,502,415 - 204,502,415 - Иргэдийн хугацаагүй хадгаламж - 584,506,605 - 584,506,605 - Иргэдийн хугацаатай хадгаламж - 1,184,728,342 - 1,184,126,452 Зээлээр авсан бусад эх үүсвэр - 958,258,168 - 1,077,922,068 Санхүүгийн бусад өр төлбөр - 12,399,455 - 12,399,455 Хоёрдогч өглөг - 213,211,444 - 213,211,444

Санхүүгийн нийт өр төлбөр, хорогдуулсан өртгөөр

- 4,532,709,386 -

4,652,267,800


85

35 Санхүүгийн хэрэглүүрийн хэмжилтийн ангиллаарх тодруулга

НББОУС 39, Санхүүгийн Хэрэглүүр: Хүлээн зөвшөөрөлт ба Хэмжилт стандартаар санхүүгийн хөрөнгүүдийг дараах ангилалд хуваадаг: (a) зээл болон авлага; (б) борлуулахад бэлэн санхүүгийн хөрөнгө; (в) дуусах хугацаа хүртэл эзэмших санхүүгийн хөрөнгө болон (г) орлого зарлагын дансаар хүлээн зөвшөөрөгдөх бодит өртгөөр хэмжигдэх /ОЗДХЗБӨХ/ санхүүгийн хөрөнгө. Орлого зарлагын дансаар хүлээн зөвшөөрөгдөх бодит өртгөөр хэмжигдэх санхүүгийн хөрөнгийг 2 ангилна: (i) анх хүлээн зөвшөөрөгдөхдөө ийнхүү ангилагдсан, мөн (ii) арилжаалах зориулалтаар ангилагдсан. Санхүүгийн түрээсийн авлага тусдаа ангилагдана. Үүсмэл хэрэглүүр болон борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цааснаас бусад Банкны бүх санхүүгийн өр төлбөр нь хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгддэг. Үүсмэл хэрэглүүр нь ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр илэрхийлэгдсэн гэсэн ангилалд хамаарна.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн хөрөнгийг энэхүү хэмжилтийн ангиллаар харуулав:


Зээл ба авлага

Борлуула-хад

бэлэн санхүүгийн

хөрөнгө

Арилжаалах зориулалт-

тай санхүүгийн

хөрөнгө

Дуусах хугацаа хүртэл

эзэмших

Нийт

САНХҮҮГИЙН хөрөнгө


- Бэлэн мөнгө 164,623,851 - - - 164,623,851 Бусад банкин дахь харилцах данс

- Монгол 8,176,918 - - - 8,176,918

- Бусад орнууд 212,859,376 - - - 212,859,376

- Буцаан худалдах, худалдан авах гэрээтэй репо үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

30,124,904 - - - 30,124,904

- Монголбанкны үнэт цаас 84,905,851 - - - 84,905,851 - Засгийн газрын үнэт цаас 82,133,460 - - - 82,133,460 - Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө /3 сар ба түүнээс доош хугацаатай/

96,765,190 - - - 96,765,190

Монгол банкны заавал байлгах нөөц 335,259,682 - - - 335,259,682 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө

- Бусад банкинд богино хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /3 сараас дээш хугацаатай/

66,339,365 - - - 66,339,365

- Бусад банкинд урт хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /1 жилээс дээш хугацаатай /

2,063,351 - - - 2,063,351

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгаа

- Бизнесийн зээл 1,163,254,202 - - - 1,163,254,202 - Хэрэглээний зээл 1,549,904,882 - - - 1,549,904,882 - Хөдөө аж ахуйн зээл 199,912,490 - - - 199,912,490 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

- - - 50,306,287 50,306,287


551,878 - - - 551,878

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 298,733,246

298,733,246 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 495,851,118

495,851,118

Бусад санхүүгийн хөрөнгө

- Бэлэн мөнгө болон гүйлгээний авлага 2,379,952 - - - 2,379,952 - Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүр - - 58,124,676 - 58,124,676 - Иргэдээс авах авлага 849,962 - - - 849,962 - Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д оруулсан хөрөнгө

- 1,502,445 - - 1,502,445

- Компаниудаас авах авлага 1,054,489 - - - 1,054,489 - Бусад санхүүгийн хөрөнгө 359,648 - - - 359,648

Санхүүгийн нийт хөрөнгө, хорогдуулсан өртгөөр

4,796,103,815 1,502,445 58,124,676 50,306,287 4,906,037,223


86

35 Санхүүгийн хэрэглүүрийн хэмжилтийн ангиллаарх тодруулга (Үргэлжлэл)

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн хөрөнгийг энэхүү хэмжилтийн ангиллаар харуулав:


Зээл ба авлага

Борлуула-хад

бэлэн санхүүгийн

хөрөнгө

Арилжаалах

зориулалт-тай

санхүүгийн хөрөнгө

Дуусах хугацаа хүртэл

эзэмших

Нийт

САНХҮҮГИЙН хөрөнгө


- Бэлэн мөнгө 146,833,606 - - - 146,833,606 Бусад банкин дахь харилцах данс

- Монгол 1,946,726 - - - 1,946,726

- Бусад орнууд 42,516,076 - - - 42,516,076

- Буцаан худалдах, худалдан авах гэрээтэй репо үнэт цаас (3 сараас бага хугацаатай)

222,166,050 - - - 222,166,050

- Монголбанкны үнэт цаас 238,128,953 - - - 238,128,953 - Засгийн газрын үнэт цаас 157,450,701 - - - 157,450,701 - Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө /3 сар ба түүнээс доош хугацаатай/

322,508,348 - - - 322,508,348

Монгол банкны заавал байлгах нөөц 293,846,962 - - - 293,846,962 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө

- Бусад банкинд богино хугацаанд байршуулсан хөрөнгө /3 сараас дээш хугацаатай/

88,739,864 - - - 88,739,864

Харилцагчдад олгосон зээл, урьдчилгаа

- Бизнесийн зээл 1,229,989,751 - - - 1,229,989,751 - Хэрэглээний зээл 1,563,721,186 - - - 1,563,721,186 - Хөдөө аж ахуйн зээл 177,946,171 - - - 177,946,171 Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас

- - - 22,724,954 22,724,954


512,888 - - - 512,888

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт 151,536,629 - - - 151,536,629 Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт 270,275,863 - - - 270,275,863 Бусад санхүүгийн хөрөнгө

- Бэлэн мөнгө болон гүйлгээний авлага 2,845,764 - - - 2,845,764 - Санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүр -

28,716,537 28,716,537

- Иргэдээс авах авлага 223,106 - - - 223,106 - Монголия Оппортюнитийз Фанд Ай Эл.Пи (Сан)-д оруулсан хөрөнгө

- 1,276,432

1,276,432

- Компаниудаас авах авлага 892,466 - - - 892,466 - Бусад санхүүгийн хөрөнгө 269,762 - - - 269,762

Санхүүгийн нийт хөрөнгө хорогдуулсан өртгөөр 4,912,350,872 1,276,432 28,716,537 22,724,954 4,965,068,795

2015 болон 2014 оны 12 сарын 31-ний өдрөөр Банкны бүх санхүүгийн өр төлбөрүүд нь хорогдуулсан өртгийн аргаар бүртгэгдсэн.


87

36 Холбоотой талуудын ажил үйлчилгээ

Хэрэв ямарваа нэгэн талууд нэг этгээдийн хяналтан дор байдаг эсвэл нэг тал нөгөө талыг хянах эрхтэй буюу нөгөө талд санхүүгийн ба үйл ажиллагааны шийдвэр гаргахад нь мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлдэг талуудыг ерөнхийдөө холбоотой талууд гэж үздэг. Холбоотой тал тус бүрийн хамаарлыг авч үзэхдээ хуулийн хэлбэрээс илүү холбоо хамаарлын шинж чанарыг нь авч үздэг. Банкны толгой компани болох Савада Холдингс ХК, охин компаниуд болон толгой компанид мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх эрх бүхий хувьцаа эзэмшигчдийг Тодруулга 24-д тусгасан. Толгой компани, түүний охин ба хараат компани болон Толгой компанийн мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчидтэй хийсэн ажил гүйлгээ, үлдэгдлийг дор толилуулав.

Бусад мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчид гэдэгт Банкны үйл ажиллагаанд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх хувьцаа эзэмшигчид багтаж байгаа бол бусад холбоотой талууд гэдэгт толгой компани болон бусад мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчдийн хяналтанд байдаг компаниуд байгаа болно. 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээний үлдэгдлүүд дор үзүүлэв:


Толгой компани

Бусад мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий

хувьцаа эзэмшигчид

Бусад холбоотой

талууд

Үндсэн удирдлага

Хараат компани

Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааны нийт дүн (гэрээт хүүний хувь: 6.0% -24.0 %)

- 5,826,347 27,672,879 2,418,752 -

Хараат компани дахь хөрөнгө оруулалт - - - - 551,878 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж (гэрээт хүүний хувь 0.0% -16.6 %)

33,421,015 2,329,582 76,322,173 4,766,856 1,801,827

Бусад зээлийн эх үүсвэр (гэрээт хүүний хувь: 5.37%-10.37%)

33,931,660 51,576,123 99,799,000 - -

Хоёрдогч өглөг (гэрээт хүүний хувь: 8.02%-11.37%)

- 119,758,800 19,959,800 - -

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээний үлдэгдлүүд дор үзүүлэв:






талууд



Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааны нийт дүн (гэрээт хүүний хувь: 6.0% -24.0 %)

- 12,576,095 17,752,786 2,014,662 -

Хараат компани дахь хөрөнгө оруулалт - - - - 512,888 Харилцагчдын харилцах, хадгаламж (гэрээт хүүний хувь 0.0% -16.6 %)

23,605,842 500,038 40,925,246 2,464,487 3,004,602

Бусад зээлийн эх үүсвэр (гэрээт хүүний хувь: 4.94%-10.37%)

13,229,631 98,928,669 - - -

Хоёрдогч өглөг (гэрээт хүүний хувь: 7.64%-11.37%)

- 114,036,864 19,320,518 - -

Бусад холбоотой талуудад толгой компанийн удирдлагаас тухайн компанийн шийдвэр гаргалтад мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлдэг компани багтсан.


88

36 Холбоотой талуудын ажил үйлчилгээ (Үргэлжлэл)

Дээр дурьдсан холбоотой талуудын гүйлгээнээс гадна Банк хараат компани болох Монголын ипотекийн корпорацитай ажил гүйлгээ хийсэн ба үүнийг доор дурьдав. Хараат компани болох Монголын ипотекийн корпорацид эрсдэл хүлээх нөхцөлтэй зарсан орон сууцны зээлийн багцын 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдэл болох 53,078 мянган төгрөг (2014 оны 12 сарын 31: 92,608 мянган төгрөг) нь уг зээлийг данснаас хасах нөхцөл бүрдээгүй тул харилцагч нарт олгосон зээл болон урьдчилгаанд багтсан болно. (Тодруулга 10). Уг дүнгээс гадна Монголын ипотекийн корпорацид эрсдэл хүлээхгүй нөхцөлтэй зарсан орон сууцны зээлийн багцын 2015 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдэл нь 459,739,412 (2014 оны 12 сарын 31: 208,951,821 мянган төгрөг) мянган төгрөг байна. Эдгээр нь тайлан тэнцлийн гадна бүртгэгдсэн. (Тодруулга 32). 2015 оны 12 сарын 31-нээр Банк 50,306,287 мянган төгрөгийн (2014.12.31: 22,724,954 мянган төгрөг) дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаастай байсан ба энэ нь энгийн ИЗББ юм (Тодруулга 13). Давуу эрхтэй ИЗББын багцын талаар Тодруулга 11-д тусгасан. 2014 онд хүлээн зөвшөөрсөн энгийн ИЗББ-ын хүүгийн орлого болох 4,520,641 мянган төгрөгийн (2014.12.31: 2,825,023 мянган төгрөг) талаар дараах хүснэгтэд толилуулав. 8%-ийн хүүтэй мортгейжийн зээлийг үнэт цаасжуулахтай холбоотой 496,031 мянган төгрөгийн (2013: 298,434 мянган төгрөг) хураамж, шимтгэлийн орлогыг дараах хүснэгтэд толилуулав.

2015 болон 2014 оны 12 сарын 31-нээр Банкны удирдлага холбоотой талуудад олгосон зээлдээ эрсдэлийн сан байгуулах шаардлагагүй гэж үзсэн учир эрсдэлийн сан байгуулаагүй.

2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээний орлого, зардлыг дор тусгав:






талууд



Хүүгийн орлого - 450,902 1,734,424 106,002 4,520,641

Хүүгийн зардал (4,774,892) (13,959,029) (10,119,473) (296,404) (266,167)

Шимтгэл, хураамжийн орлого - - - - 496,031

Гадаад валютын үнэлгээний цэвэр ашиг

(3,639,714) (9,475,073) (10,135,808) (168,583) -

Удирдлагын болон үйл ажиллагааны бусад зардал

- - - ( 5,147,519) -

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээний орлого, зардлыг дор тусгав:






талууд



Хүүгийн орлого - 1,816,230 1,290,122 60,344 2,825,023

Хүүгийн зардал (1,886,669) (13,450,597) (4,621,937) (221,313) (189,702)

Шимтгэл, хураамжийн орлого - - - - 298,434

Гадаад валютын үнэлгээний цэвэр ашиг

(4,349,165) (25,917,019) (7,190,782) (122,285) -

Удирдлагын болон үйл ажиллагааны бусад зардал

- - - (4,859,470) -


89


2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар холбоотой талуудад зээлдүүлсэн болон тэдгээрийн эргэн төлсөн нийт дүнг дор тусгав:






талууд



Тухайн жилд холбоотой талуудад зээлдүүлсэн дүн

- 24,274,951 90,833,225 816,803 -

Тухайн жилд холбоотой талуудын эргэн төлсөн дүн

- (31,024,700) (80,913,132) (412,713) -

2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар холбоотой талуудад зээлдүүлсэн болон тэдгээрийн эргэн төлсөн нийт дүнг дор тусгав:






талууд



Тухайн жилд холбоотой талуудад зээлдүүлсэн дүн

- 40,519,473 31,782,858 799,986 -

Тухайн жилд холбоотой талуудын эргэн төлсөн дүн

- (41,973,377) (16,024,617) (512,276) -

2015 болон 2014 оны эцсээрх холбоотой талуудад олгосон зээл болон тэдгээрийн эргэн төлөлтийн дүнд гадаад валютын ханшийн өөрчлөлт багтаагүй болно.

Зөвхөн бусад мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигчдийн хувьд зээл олгохоор хүлээсэн үүргийн үлдэгдлийг дор харуулав:




Импортын аккредитив 71,256 5,344,115

Ашиглагдаагүй зээлийн шугам 1,100,192 1,029,636

Олгосон банкны баталгаа 612,270 633,913

Нийт 1,783,718 7,007,664

Үндсэн удирдлага, ТУЗ-ийн цалин болон бусад тэтгэмжийн талаарх мэдээллийг дор толилуулав:




Богино хугацааны цалин, урамшуулал:

- Цалин 4,623,491 4,283,588 - Төлөөлөн удирдах зөвлөлд төлсөн төлбөр 716,107 719,137 - Нийгмийн даатгалын шимтгэл 556,672 519,107 - Хувьцаагаар сайшаагдах эрх 7,421 46,745

Нийт 5,903,691 5,568,577


90


Богино хугацаат урамшуулал нь удирдлага холбогдох үйлчилгээг авсан хугацааны дараах 12 сарын дотор төлөгдөх бөгөөд дээрх хүснэгтийн цалин гэсэн зүйлд толилуулагдсан.

37 Тайлант хугацааны дараах үйл явдлууд

Гадны банк санхүүгийн байгууллагаас авсан зээл. Банк 2016 оны 1 сарын 28-ний өдөр Савада Холдинг ХК-

тай 2 жилийн хугацаатай 7 сая долларын, жилийн 9,75%-ийн хүүтэй зээлийн гэрээ байгуулсан.

Банк 2016 оны 1 сарын 28-ний өдөр ЕСБХБ-тай 5 жилийн хугацаатай 1,350,000 долларын, жилийн 5,5%+ЛИБОР-ийн хүүтэй зээлийн гэрээ байгуулсан.

Бодлогын хүү. 2016 оны 1 сарын 14нд Монгол Банкны бодлогын хүү 13%-c 12% болж буурсан.

Удирдлага нь эдгээр санхүүгийн тайлангуудад нөлөө үзүүлэх бусад үйл явдал тайлант хугацаа дуусгавар болсноос хойш 2016 оны 3 дугаар сарын 25-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд гараагүй гэж үзэж байна.

› uploads › users › 28-khanbank... · Хаан Банк ХХКсанхүү, мөнгөний...

Documents

Transcript of › uploads › users › 28-khanbank... · Хаан Банк ХХКсанхүү, мөнгөний...