ZBu almada iddet bekleyen kadnn sefere kmas ve hacca gitmesi ile yannda

mahremi olmayan bir kadnn sefere kmas ve hacca gitmesi, deliller eliinde usul esaslar erevesinde deerlendirilecektir.

Konuya yeni bak alar kazandrabilir dncesiyle maruf olan Hanef, Ma-lik, afi ve Hanbel mezheplerine ilaveten Cafer ve Zahir mezhepleri de ilave edilecektir.

ki blmden oluan makalemizde sonutan ayr olarak her blmn akabinde kendi deerlendirmelerimize ve tercihlerimize yer vererek konunun tavzihi ve blm blm mzakeresi hedeflenmitir. Kadim ulemann grleri yannda amzdaki slam hukukularnn gr beraber verilirken meselelerin tahlilinde yeni illet tes-pitlerine de yer verilmitir.

Anahtar kelimeler: Hac, sefer, iddet, kadnn mahremi, illet, himaye, istitaat (g yetirme) deerlendirme, mezhep

ABSTRACTThe Case of Women in the Period of Legal Retirement Regarding Travelling

and Performing Hajj to Mecca without a MahramIn the study it is aimed to evaluate the case of women in the period of legal

retirement regarding travelling and performing Hajj to Mecca without a Mahram within the framework of legal proofs.

In order to give a new perspective to the subject, we gave opinions of four sunni schools, Jafari and zahir schools. In addition to the article consists of two main parts. Apart from the conclusion part, we discoursed our assessments and thoughts in every following parts, thus we aimed to make further explanations on the subject by dscussing it chapter by chapter.

Furthermore, the opinions of the ancient and contemporary scholars were given and the new detection of causes were mentioned when the matters are analyzed.

Keywords: Pilgrimage, travelling, period of legal retirement, cause, guardianship, capability, school

* Bumakaledokuzsayfalkzetbirsunumhalinde,AfyonkarahisardaDBtarafndan2012ylndadzenlenenV. Gncel Dini Meseleler stiare Toplantsndamzakereedil-mekzeresunulmutur.

**Dr.,DBErzurummerNasuhiBilmenDiniYksekhtisasMerk.EitimGrevlisi.

Atatk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 39 Erzurum 2013

Zeki KOAK (**)

DDET BEKLEYEN VE YANINDAMAHREM OLMAYAN KADINLARIN SEFERE IKMASI VE HACCA GTMES (*)

78 Zeki KOAK

Girinsanolubulemdehayatnidameettirirkenbirtakmafakveenfsi

kurallarabalkalmakdurumundadr.Naslkimaddivarlnkorumakiincorafivebiyolojikesaslara,artlaravedurumlarariayetigerekiyorsa,manevidnyasnkorumakiindeyaratannemirvenehiylerinidikkatealmasge-rekir.nsanhayatboyuncayapmasgerekenleriherzamansabitkademolarakgerekletiremez.lerinitakipetmesi,birksmmekn-mahsusabaliba-detlerizaman-mahsusundaedaetmesiveenazndanilahiemirgereibizdenncekilerininakbetlerinigrpibretalmakiinyeryzndeseyahatetmesidegerekir.1

tebuseyahatiyapacakolanerkeklerlekadnlarnbirtakmesaslarauy-masdininisteklerindendir.Biztebliimizdesadecekadnlarniddetbeklediiesnadaseyahatetmeleriilenormalhallerdeseyahatetmelerivehacibadetigibibirfrizyedaiinyapacaklaryolculuklailgilihkmlerielealmaydn-yoruz.Kadngenelolarakyaratlgereihemmaddenhemdemanenkorun-mayaerkektendahafazlamuhtatr.Hz.Peygamber(sav)Sizin en hayrlnz hanmlarna en gzel davranannzdr2

2

Furthermore, the opinions of the ancient and contemporary scholars were given and the new detection of causes were mentioned when the matters are analyzed.

Keywords: Pilgrimage, travelling, period of legal retirement, cause, guardianship, capability, school

Giri nsanolu bu lemde hayatn idame ettirirken bir takm afak ve enfsi kurallara

bal kalmak durumundadr. Nasl ki maddi varln korumak iin corafi ve biyolojik esaslara, artlara ve durumlara riayeti gerekiyorsa, manevi dnyasn korumak iin de yaratann emir ve nehiylerini dikkate almas gerekir. nsan hayat boyunca yapmas gerekenleri her zaman sabitkadem olarak gerekletiremez. lerini takip etmesi, bir ksm mekn- mahsusa bal ibadetleri zaman- mahsusunda eda etmesi ve en azndan ilahi emir gerei bizden ncekilerinin akbetlerini grp ibret almak iin yeryznde seyahat etmesi de gerekir.1

te bu seyahati yapacak olan erkeklerle kadnlarn bir takm esaslara uymas dinin isteklerindendir. Biz tebliimizde sadece kadnlarn iddet bekledii esnada seyahat etmeleri ile normal hallerde seyahat etmeleri ve hac ibadeti gibi bir frizy eda iin yapacaklar yolculukla ilgili hkmleri ele almay dnyoruz. Kadn genel olarak yaratl gerei hem madden hem de manen korunmaya erkekten daha fazla muhtatr. Hz. Peygamber (sav) "Sizin en hayrlnz hanmlarna en gzel davranannzdr" 2 , "kadnlara iyi davranmanz ynndeki tavsiyeme uyun, zira onlar sizin gzetiminizde olan kimselerdir" "3" buyurarak bu geree iaret etmitir.

Biz bu almamzda konuyu, mehur olan drt mezhep ile Caferi ve Zahiri mezheplerine gre inceleyeceiz. Giri blmnde hazrlk babndan olmak zere sefer, hac ve iddetle ilgili genel bilgiler vermeyi dnyoruz. Daha sonra ki blmden oluan tebliimizde deerlendirmeler yapp tahric ettiimiz hususlar ve tercihlerimizi kymetli ilim erbabyla paylap tahki-i amik ile daha da gelitirerek gncel bir meseleyi mzakere etmek istiyoruz.

1 30. Rum, 42 2 bn Mace, Nikh, 50. 3 Tirmizi, Rada, 10.

,ka-dnlara iyi davranmanz ynndeki tavsiyeme uyun, zira onlar sizin gzetiminiz-de olan kimselerdir

2

Furthermore, the opinions of the ancient and contemporary scholars were given and the new detection of causes were mentioned when the matters are analyzed.

Keywords: Pilgrimage, travelling, period of legal retirement, cause, guardianship, capability, school

Giri nsanolu bu lemde hayatn idame ettirirken bir takm afak ve enfsi kurallara

bal kalmak durumundadr. Nasl ki maddi varln korumak iin corafi ve biyolojik esaslara, artlara ve durumlara riayeti gerekiyorsa, manevi dnyasn korumak iin de yaratann emir ve nehiylerini dikkate almas gerekir. nsan hayat boyunca yapmas gerekenleri her zaman sabitkadem olarak gerekletiremez. lerini takip etmesi, bir ksm mekn- mahsusa bal ibadetleri zaman- mahsusunda eda etmesi ve en azndan ilahi emir gerei bizden ncekilerinin akbetlerini grp ibret almak iin yeryznde seyahat etmesi de gerekir.1

te bu seyahati yapacak olan erkeklerle kadnlarn bir takm esaslara uymas dinin isteklerindendir. Biz tebliimizde sadece kadnlarn iddet bekledii esnada seyahat etmeleri ile normal hallerde seyahat etmeleri ve hac ibadeti gibi bir frizy eda iin yapacaklar yolculukla ilgili hkmleri ele almay dnyoruz. Kadn genel olarak yaratl gerei hem madden hem de manen korunmaya erkekten daha fazla muhtatr. Hz. Peygamber (sav) "Sizin en hayrlnz hanmlarna en gzel davranannzdr" 2 , "kadnlara iyi davranmanz ynndeki tavsiyeme uyun, zira onlar sizin gzetiminizde olan kimselerdir" "3" buyurarak bu geree iaret etmitir.

Biz bu almamzda konuyu, mehur olan drt mezhep ile Caferi ve Zahiri mezheplerine gre inceleyeceiz. Giri blmnde hazrlk babndan olmak zere sefer, hac ve iddetle ilgili genel bilgiler vermeyi dnyoruz. Daha sonra ki blmden oluan tebliimizde deerlendirmeler yapp tahric ettiimiz hususlar ve tercihlerimizi kymetli ilim erbabyla paylap tahki-i amik ile daha da gelitirerek gncel bir meseleyi mzakere etmek istiyoruz.

1 30. Rum, 42 2 bn Mace, Nikh, 50. 3 Tirmizi, Rada, 10.

3

2

Furthermore, the opinions of the ancient and contemporary scholars were given and the new detection of causes were mentioned when the matters are analyzed.

Keywords: Pilgrimage, travelling, period of legal retirement, cause, guardianship, capability, school

Giri nsanolu bu lemde hayatn idame ettirirken bir takm afak ve enfsi kurallara

bal kalmak durumundadr. Nasl ki maddi varln korumak iin corafi ve biyolojik esaslara, artlara ve durumlara riayeti gerekiyorsa, manevi dnyasn korumak iin de yaratann emir ve nehiylerini dikkate almas gerekir. nsan hayat boyunca yapmas gerekenleri her zaman sabitkadem olarak gerekletiremez. lerini takip etmesi, bir ksm mekn- mahsusa bal ibadetleri zaman- mahsusunda eda etmesi ve en azndan ilahi emir gerei bizden ncekilerinin akbetlerini grp ibret almak iin yeryznde seyahat etmesi de gerekir.1

te bu seyahati yapacak olan erkeklerle kadnlarn bir takm esaslara uymas dinin isteklerindendir. Biz tebliimizde sadece kadnlarn iddet bekledii esnada seyahat etmeleri ile normal hallerde seyahat etmeleri ve hac ibadeti gibi bir frizy eda iin yapacaklar yolculukla ilgili hkmleri ele almay dnyoruz. Kadn genel olarak yaratl gerei hem madden hem de manen korunmaya erkekten daha fazla muhtatr. Hz. Peygamber (sav) "Sizin en hayrlnz hanmlarna en gzel davranannzdr" 2 , "kadnlara iyi davranmanz ynndeki tavsiyeme uyun, zira onlar sizin gzetiminizde olan kimselerdir" "3" buyurarak bu geree iaret etmitir.

Biz bu almamzda konuyu, mehur olan drt mezhep ile Caferi ve Zahiri mezheplerine gre inceleyeceiz. Giri blmnde hazrlk babndan olmak zere sefer, hac ve iddetle ilgili genel bilgiler vermeyi dnyoruz. Daha sonra ki blmden oluan tebliimizde deerlendirmeler yapp tahric ettiimiz hususlar ve tercihlerimizi kymetli ilim erbabyla paylap tahki-i amik ile daha da gelitirerek gncel bir meseleyi mzakere etmek istiyoruz.

1 30. Rum, 42 2 bn Mace, Nikh, 50. 3 Tirmizi, Rada, 10.

buyurarakbugereeiaretetmitir.

Biz bu almamzda konuyu, mehur olan drt mezhep ile Caferi veZahirimezheplerinegreinceleyeceiz.Giriblmndehazrlkbabndanolmak zere sefer, hac ve iddetle ilgili genel bilgiler vermeyi dnyoruz.Dahasonrakiblmdenoluantebliimizdedeerlendirmeleryapptahricettiimizhususlar ve tercihlerimizi kymetli ilim erbabyla paylap tahki-iamikiledahadagelitirerekgncelbirmeseleyimzakereetmekistiyoruz.

1. Sefer ve Mahiyeti

Seferkelimesi,Arapada

3

1. Sefer ve Mahiyeti Sefer kelimesi, Arapa'da ( -) "slah etmek, dzenlemek, amak ve

kefetmek" anlamlarna gelmektedir. nsann ftratn ( ) ortaya kard iin bu ekilde isimlendirildii dnlebilir.4 Ayrca Sefer, msaferetle mteradif kullanldnda lgatte herhangi bir mesafeye gitmektir. Bu szcn kart anlamls ise ikamettir. Hanefilere gre stlahta, muayyen bir mesafeye gitmektir ki, mutedil bir yry ile gnlk yani on sekiz saatlik bir mesafeyi mran- vatan, yani oturduu ehrin hudutlarn terk ettikten sonra, kat etmeye denir.5

Seferilik hkmleri,6 seferilikte mesafe,7 vatan,8 seferilikte illet9 gibi seferilikle ilgili dier hkmler, azimet-ruhsat konusu ve seferle ilgili dier tartmalar hayli yekn tutmaktadr.10 Konumuzun erevesini aacak olmas nedeniyle, bu gibi meseleleri ilgili kaynaklara havale etmekle yetiniyoruz. Hatta amzdaki slam hukukularnn seferilik konusuyla ilgili almalar ve mzakereleri iin SAV vakfnca yaynlanan esere baklp ayrntl olarak incelenebilir. Bu minval zere Kur'an ve snnet merkezli olarak sefer konusunun yeniden ele alnmas, konuyla ilgili ulemann tahri ve tercihlerinin deerlendirilmesi gerektiine inanyoruz.11

nsanolu bu lemde, ister zaruri olsun isterse olmasn yolculuk yapmakta ve seyahat etmektedir. Filhakika hayatn kendisi de bir yolculuktan ibarettir. Ksacas bu dnya hayatnda, insanolunun seyahati bir vakadr. Bunun emniyet ierisinde

4 bn Manzr, Cemaleddin, Lisanul-Arab, Beyrut, 1997, IV, 367368. 5 Crcn, Seyyid erif, Kitbut-Tarift, thk. Abdurrahman Maral, Beyrut, 2007, s,191; Heyet, Trk

Hukuk Lgati, Ankara, 1991, s,294; Bilmen, mer Nasuhi, Byk slam lmihali, stanbul, 1985, s.173 6 Geni bilgi iin bkz. Atar, Fahrettin, Seferilik Hkmleri Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997,

s.1314. 7 Erkal, Mehmet, Seferilikle lgili Mesafe lleri, Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, s. 153

168, Aktan, Hamza, Seferilikte Zaman ve Mesafe Kriteri, a.g.e., s. 227246. 8 Akyz, Vecdi, Seferilik Asndan Vatan Kavram, Seyahat Hrriyeti, Seferilik ve Hkmleri, SAV,

stanbul, 1997, ss.119135. 9 Seferde illet iin bkz. ahin, Osman, slam Hukukunda Seferilik ve Hkmleri, Samsun, 2009, ss.100-

105. 10 Erdoan, Mehmet, Seferilik Hkmlerinin Deimesi, s. 409421. Mehmet Erdoan tarafndan

tercme edilen Erzurum Mfts Osman Bektan seferilikle ilgili risalesi iin ayn eser, s. 422428; Yaylal, Davut, Seferilik Hkmleri, ss. 247290; Baktr, Mustafa, Seferilikte Azimet ve Ruhsat,Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, ss. 323335; Yazr, Emall Hamdi, Seferilik Bahsi, Merutiyetten Cumhuriyete Makaleler, haz. A.C. Kksal-M. Kaya, stanbul, 2011, s, 403-421. .Gzbenli, Beir, Elmallnn Seferilik Meselesine Yaklam, Seferilik ve Hkleri, SAV, 1997, s, 137-152

11Bilgi iin bkz. etiner, Bedrettin, Kur'anda Sefer, Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, ss. 3752; Akkutlu, Emin, Snnette Seferilik,Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997,ss. 5368.

slah etmek, dzenlemek, amak ve kefetmekanlamlarnagelmektedir. nsann ftratn

3

1. Sefer ve Mahiyeti Sefer kelimesi, Arapa'da ( -) "slah etmek, dzenlemek, amak ve

kefetmek" anlamlarna gelmektedir. nsann ftratn ( ) ortaya kard iin bu ekilde isimlendirildii dnlebilir.4 Ayrca Sefer, msaferetle mteradif kullanldnda lgatte herhangi bir mesafeye gitmektir. Bu szcn kart anlamls ise ikamettir. Hanefilere gre stlahta, muayyen bir mesafeye gitmektir ki, mutedil bir yry ile gnlk yani on sekiz saatlik bir mesafeyi mran- vatan, yani oturduu ehrin hudutlarn terk ettikten sonra, kat etmeye denir.5

Seferilik hkmleri,6 seferilikte mesafe,7 vatan,8 seferilikte illet9 gibi seferilikle ilgili dier hkmler, azimet-ruhsat konusu ve seferle ilgili dier tartmalar hayli yekn tutmaktadr.10 Konumuzun erevesini aacak olmas nedeniyle, bu gibi meseleleri ilgili kaynaklara havale etmekle yetiniyoruz. Hatta amzdaki slam hukukularnn seferilik konusuyla ilgili almalar ve mzakereleri iin SAV vakfnca yaynlanan esere baklp ayrntl olarak incelenebilir. Bu minval zere Kur'an ve snnet merkezli olarak sefer konusunun yeniden ele alnmas, konuyla ilgili ulemann tahri ve tercihlerinin deerlendirilmesi gerektiine inanyoruz.11

nsanolu bu lemde, ister zaruri olsun isterse olmasn yolculuk yapmakta ve seyahat etmektedir. Filhakika hayatn kendisi de bir yolculuktan ibarettir. Ksacas bu dnya hayatnda, insanolunun seyahati bir vakadr. Bunun emniyet ierisinde

4 bn Manzr, Cemaleddin, Lisanul-Arab, Beyrut, 1997, IV, 367368. 5 Crcn, Seyyid erif, Kitbut-Tarift, thk. Abdurrahman Maral, Beyrut, 2007, s,191; Heyet, Trk

Hukuk Lgati, Ankara, 1991, s,294; Bilmen, mer Nasuhi, Byk slam lmihali, stanbul, 1985, s.173 6 Geni bilgi iin bkz. Atar, Fahrettin, Seferilik Hkmleri Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997,

s.1314. 7 Erkal, Mehmet, Seferilikle lgili Mesafe lleri, Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, s. 153

168, Aktan, Hamza, Seferilikte Zaman ve Mesafe Kriteri, a.g.e., s. 227246. 8 Akyz, Vecdi, Seferilik Asndan Vatan Kavram, Seyahat Hrriyeti, Seferilik ve Hkmleri, SAV,

stanbul, 1997, ss.119135. 9 Seferde illet iin bkz. ahin, Osman, slam Hukukunda Seferilik ve Hkmleri, Samsun, 2009, ss.100-

105. 10 Erdoan, Mehmet, Seferilik Hkmlerinin Deimesi, s. 409421. Mehmet Erdoan tarafndan

tercme edilen Erzurum Mfts Osman Bektan seferilikle ilgili risalesi iin ayn eser, s. 422428; Yaylal, Davut, Seferilik Hkmleri, ss. 247290; Baktr, Mustafa, Seferilikte Azimet ve Ruhsat,Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, ss. 323335; Yazr, Emall Hamdi, Seferilik Bahsi, Merutiyetten Cumhuriyete Makaleler, haz. A.C. Kksal-M. Kaya, stanbul, 2011, s, 403-421. .Gzbenli, Beir, Elmallnn Seferilik Meselesine Yaklam, Seferilik ve Hkleri, SAV, 1997, s, 137-152

11Bilgi iin bkz. etiner, Bedrettin, Kur'anda Sefer, Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997, ss. 3752; Akkutlu, Emin, Snnette Seferilik,Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul, 1997,ss. 5368.

ortayakar-d iinbuekildeisimlendirildiidnlebilir.4AyrcaSefer,msaferetlemteradif kullanldnda lgatte herhangi bir mesafeye gitmektir. Bu sz-cnkartanlamlsiseikamettir.Hanefileregrestlahta,muayyenbirmesafeyegitmektirki,mutedilbiryryilegnlkyanionsekizsaatlik

1 30.Rum,422 bnMace,Nikh,50.3 Tirmizi,Rada,10.4 bnManzr,Cemaleddin,Lisanul-Arab, Beyrut,1997,IV,367368.

DDETBEKLEYENVEYANINDAMAHREMOLMAYANKADINLARINSEFEREIKMASIVEHACCAGTMES 79

birmesafeyimran-vatan,yanioturduuehrinhudutlarnterkettiktensonra,katetmeyedenir.5

Seferilikhkmleri,6 seferiliktemesafe,7vatan,8 seferilikte illet9gibi se-ferilikle ilgili dier hkmler, azimet-ruhsat konusu ve seferle ilgili diertartmalarhayliyekntutmaktadr.10Konumuzunerevesiniaacakolma-snedeniyle,bugibimeseleleri ilgilikaynaklarahavaleetmekleyetiniyoruz.Hattaamzdakislamhukukularnnseferilikkonusuylailgilialmalarvemzakereleri iinSAVvakfncayaynlananeserebaklpayrntlolarakincelenebilir.BuminvalzereKuranvesnnetmerkezliolarakseferkonu-sunun yeniden ele alnmas, konuyla ilgili ulemann tahri ve tercihlerinindeerlendirilmesigerektiineinanyoruz.11

nsanolubulemde,isterzaruriolsunisterseolmasnyolculukyapmaktaveseyahatetmektedir.Filhakikahayatnkendisidebiryolculuktanibarettir.Ksacasbudnyahayatnda,insanolununseyahatibirvakadr.Bununem-niyetierisindeolmasnniseayrbirehemmiyetivardr.NitekimKurandadabudurumadairiaretlerbulunmaktadr.12

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

5 Crcn,Seyyiderif,Kitbut-Tarift,thk.AbdurrahmanMaral,Beyrut,2007,s,191;Heyet, Trk Hukuk Lgati, Ankara, 1991, s,294; Bilmen, mer Nasuhi, Byk slam lmihali,stanbul,1985,s.173

6 Genibilgiiinbkz.Atar,Fahrettin,SeferilikHkmleri Seferilik ve Hkmleri,SAV,stanbul,1997,s.1314.

7 Erkal,Mehmet,Seferilikle lgiliMesafelleri, Seferilik ve Hkmleri, SAV,stan-bul,1997, s.153168,Aktan,Hamza,SeferilikteZamanveMesafeKriteri,a.g.e., s.227246.

8 Akyz,Vecdi, SeferilikAsndanVatanKavram,SeyahatHrriyeti,Seferilik ve H-kmleri, SAV,stanbul,1997,ss.119135.

9 Seferdeilletiinbkz.ahin,Osman,slam Hukukunda Seferilik ve Hkmleri,Samsun,2009,ss.100-105.

10 Erdoan,Mehmet,Seferilik Hkmlerinin Deimesi,s.409421.MehmetErdoanta-rafndantercmeedilenErzurumMftsOsmanBektanseferilikleilgilirisalesiiinayneser,s.422428;Yaylal,Davut,Seferilik Hkmleri, ss.247290;Baktr,Mustafa,SeferilikteAzimetveRuhsat,Seferilik ve Hkmleri, SAV, stanbul,1997, ss.323335;Yazr,EmallHamdi,SeferilikBahsi, Merutiyetten Cumhuriyete Makaleler,haz.A.C.Kksal-M.Kaya,stanbul,2011,s,403-421..Gzbenli,Beir,Elmallnn Seferilik Me-selesineYaklam,Seferilik ve Hkleri,SAV,1997,s,137-152

11 Bilgiiinbkz.etiner,Bedrettin,KurandaSefer,Seferilik ve Hkmleri,SAV,stan-bul,1997,ss.3752;Akkutlu,Emin,SnnetteSeferilik,Seferilik ve Hkmleri,SAV,stanbul,1997,ss.5368.

12 22.Sebe,18.

80 Zeki KOAK

2. Hac ve MahiyetiHac kelimesi Arapada

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

varmak, ulamak, tereddt etmek, m-nakaa etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmekanlamlar-nagelmektedir.13Istlahtaisekast- mahsus ile Arafatta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibaret-tir.14Ksacamekn-mahsusu,zaman-mahsusundafiil-imahsusileziyaretetmektir.15

Hacibadetineviahsnamnhasrbirtakmzellikleritamaktadr.HeribadetinehemmiyetineynelikzelifadelerkullanlrkenhaciinbizzatAllahiin

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

olmakaydnnzikredilmesizerindeokadnlmesigerekenbirhu-sustur.Farziyetiniifadeeden

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

ayetiincelendiindehacmkellefiyetibakmndan-ilkbakta-kadnveerkekarasn-dabirfarknolmadanlalmaktadr.

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

16eklindekihadis-ierifdehaccnerkeklerevekadnlarafarzolduunaibare-siyledelaletetmektedir.Ayrcaayettegeen

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

kavramnnneolduusorulduunda,Rasulullahn(sav)

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

(azkvebinek)17buyurmas,aye-tinzahirindenanlalanzdverahilesiniteminedenkadnadahaccnfarzoldu-uhkmnteyitedenbirbakadelildir.Nitekim

4

olmasnn ise ayr bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Kuranda da bu duruma dair iaretler bulunmaktadr. 12" "

2. Hac ve Mahiyeti Hac kelimesi Arapa'da ( ) varmak, ulamak, tereddt etmek, mnakaa

etmek ve tazim edilecek meknlar ziyaret etmeyi kast etmek anlamlarna gelmektedir.13 Istlahta ise kast- mahsus ile Arafat'ta bir miktar durduktan sonra Kbeyi usulne uygun olarak tavaf etmek suretiyle ziyaret etmekten ibarettir.14 Ksaca mekn- mahsusu, zaman- mahsusunda fiil-i mahsus ile ziyaret etmektir.15

Hac ibadeti nevi ahsna mnhasr bir takm zellikleri tamaktadr. Her ibadetin ehemmiyetine ynelik zel ifadeler kullanlrken hac iin bizzat Allah iin () olma kaydnn zikredilmesi zerinde oka dnlmesi gereken bir husustur. Farziyetini ifade eden " ayeti incelendiinde hac mkellefiyeti bakmndan -ilk bakta- kadn ve erkek arasnda bir farkn olmad anlalmaktadr. 16 eklindeki hadis-i erif de haccn erkeklere ve kadnlara farz olduuna ibaresiyle delalet etmektedir. Ayrca ayette geen kavramnn ne olduu sorulduunda, Rasulullahn(sav) (azk ve binek)17 buyurmas, ayetin zahirinden anlalan zd ve rahilesini temin eden kadna da haccn farz olduu hkmn teyit eden bir baka delildir. Nitekim ayeti 18 mucibince btn imtiyaz ve farklardan tecerrt ederek ilahi bir yolculua kmann btn insanlara beyan edildii ve bu ilahi ferman karsnda kadn ve erkek msavatnn savunulmas ve hac yolculuundaki heyecann kadnlarda daha ok oluu calibi dikkattir. bn Zbeyr ve tabiundan bir cemaate gre ayette geen 'istitaat'ten maksat shhat olup takva azyla azklanmay ifade eden ayet de bu konuyla irtibatldr.19 Buna gre nzul sebepleri farkl da olsa bu iki ayet birlikte

12 22.Sebe,18. 13 bn Manzur, a.g.e., II, 226. 14 Crcani, a.g.e., s. 145; Bilmen, lmihal, s.347. 15 Haleb, Muhmmed b. brahim, Mltekal-Ebhur, stanbul, tsz, s, 80; el-Meydni, Abdlani el-anm,

el-Lbab fi erh'l-Kitab, Beyrut, 2010, I, 164. 16 Mslim, Hac, 412. 17 Sanan, Muhmmed b. smail, Sbls-Selm erhu Blul-Merm, thk. Halil Memun, Beyrut,

1997,II, 288 (Hadis no 729), Ayn, Bedreddin, Umdetl-Kri erhu Sarihil-Buhar, Drul-Fikr, tsz, X (IX), 122123.

18 2. Bakara, 197. 19 Sanan, a.g.e., II, 289.

18ayetimucibincebtnimtiyazvefarklardantecerrtederekilahibiryolculuakmannbtninsanlarabeyanedildiivebuilahifermankarsndakadnveerkekmsavatnnsavunulmasvehacyolculuundakiheyecannkadnlardadahaokoluucalibidikkattir.bnZbeyrvetabiundanbircemaategreayettegeenistitaattenmaksatshhatoluptakvaazylaazk-lanmayifadeedenayetdebukonuylairtibatldr.19Bunagrenzulsebeplerifarkldaolsabuikiayetbirliktedeerlendirilmeli,maddiazkyanndamaneviazkolantakvadadikkattenuzaktutulmamaldr.HattaHz.Aieannemizin,Hz.Peygmbere(sav):Ya Rasulullah

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

kadnlara cihad farz mdr?sorusunaRasulullah(sav)Evet onlara cihat farzdr, ama o ci-hatta sava yoktur, o hac ve umredir

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

13 bnManzur,a.g.e., II,226.14 Crcani,a.g.e., s.145;Bilmen,lmihal,s.347.15 Haleb,Muhmmedb.brahim,Mltekal-Ebhur,stanbul,tsz,s,80;el-Meydni,Abdl-

aniel-anm,el-Lbab fi erhl-Kitab,Beyrut,2010,I,164.16 Mslim,Hac,412.17 Sanan,Muhmmedb.smail,Sbls-Selm erhu Blul-Merm,thk.HalilMemun,

Beyrut,1997,II,288(Hadisno729),Ayn,Bedreddin,Umdetl-Kri erhu Sarihil-Bu-har,Drul-Fikr,tsz,X(IX),122123.

18 2.Bakara,197.19 Sanan,a.g.e., II,289.

DDETBEKLEYENVEYANINDAMAHREMOLMAYANKADINLARINSEFEREIKMASIVEHACCAGTMES 81

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

20buyurmasdikkatealnmaldr.Ayrcayaplanikiumrenin,buikiumrearasndailenengnahlarakefaretolmas,mebrur/makbulolanhaccncennettenbakabirkarlnnolmamasgibihususlarkadnerkekherkesinitiyaknarttrpkalbinirperterekoyolculuasevketmektedir.

Btnbunlarailavetenibadetlerimizinism/gnahveisyanphelerindenarnmasdiningenelamirhkmlerindendir.Bubilinteolmakherimaneh-lininvazifesidir.Ancakyurtiindevezellikleyurtdnayaplanseyahatlerdememleketimizdegenelolarakkadnlarnseferiliiileilgilipeksorusorulmaz-kenzelliklehacibadetiszkonusuolduundazerindehassasiyetledurul-masbirelikigibigrlmektedir.Budurumdinialglamadabirprobleminvarln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdnaeitimiingidenbayanlarlailgilimahremiyetmerkezlinekadarsorugelmi-tir?Hacveumreorganizasyonlarndabakanlmzmahremiyetkonusundaeletirenlerinkonuyuherikiboyuttanmtalaaetmesidahayararlolacaktr.HerzamanolduugibibugndeBakanlmznmeseleyiikiboyutluolarakelealmasmemnuniyetvericidir.

Kanaatimizcehalkmznhacveumredekimahremiyete ilikinhassasi-yeti,birazdabutrkonularnibadetmevzuuierisindeyeralmasylavedehalkmznibadetlereolanihtiramlaryladorudanalakalolabilir.Fakatbudncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterlideildir.Bununnedenlerininokynlolarakaratrlmasgerekmektedir.

3. ddet ve eitleri

ddet, lgattabireyisaymaya,beklemeyedenir.

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

eri s-tlahta ise

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

firkat /ayrlktansonraevlilikeserininizalesiiinariintakdirettiizamanaiddetdenir.23Butarifte yer alan ariin takdir ettii zaman ya ay hesab ile veya hayz/tuhr

20 bnniMce,Mensikl-Hac,8.21 Buhar,Hac,26.22 22.Hac,2728.23 Abdlhamid,MuhammedMuhyiddin,el-Ahval-ahsiyye,Beyrut,1984,s.333.

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

5

deerlendirilmeli, maddi azk yannda manevi azk olan takva da dikkatten uzak tutulmamaldr. Hatta Hz. Aie annemizin, Hz. Peygmbere (sav): Ya Rasulullah kadnlara cihad farz mdr? sorusuna Rasulullah (sav) Evet onlara " cihat farzdr, ama o cihatta sava yoktur, o hac ve umredir buyurmas dikkate alnmaldr. Ayrca yaplan iki umrenin, bu iki 20 umre arasnda ilenen gnahlara kefaret olmas, mebrur/makbul olan haccn cennetten baka bir karlnn olmamas gibi hususlar kadn erkek herkesin itiyakn arttrp kalbini rperterek o yolculua sevk etmektedir.

)( 21

Btn bunlara ilaveten ibadetlerimizin ism/gnah ve isyan phelerinden arnmas dinin genel amir hkmlerindendir. Bu bilinte olmak her iman ehlinin vazifesidir. Ancak yurt iinde ve zellikle yurtdna yaplan seyahatlerde memleketimizde genel olarak kadnlarn seferilii ile ilgili pek soru sorulmazken zellikle hac ibadeti sz konusu olduunda zerinde hassasiyetle durulmas bir eliki gibi grlmektedir. Bu durum dini alglamada bir problemin varln gsterir niteliktedir. Bu meyanda acaba Bakanlmza yurtdna eitim iin giden bayanlarla ilgili mahremiyet merkezli ne kadar soru gelmitir? Hac ve umre organizasyonlarnda bakanlmz mahremiyet konusunda eletirenlerin konuyu her iki boyuttan mtalaa etmesi daha yararl olacaktr. Her zaman olduu gibi bugnde Bakanlmzn meseleyi iki boyutlu olarak ele almas memnuniyet vericidir.

Kanaatimizce halkmzn hac ve umredeki mahremiyete ilikin hassasiyeti, biraz da bu tr konularn ibadet mevzuu ierisinde yer almasyla ve de halkmzn ibadetlere olan ihtiramlaryla dorudan alakal olabilir. Fakat bu dncemiz, halkn dini farkl alglamadaki durumunu izah etmeye yeterli deildir. Bunun nedenlerinin ok ynl olarak aratrlmas gerekmektedir.

"

22" 3. ddet ve eitleri ddet, lgatta bir eyi saymaya, beklemeye denir. eri stlahta

ise firkat /ayrlktan sonra 20 bnni Mce, Mensikl-Hac, 8. 21 Buhar, Hac, 26. 22 22. Hac, 2728.

82 Zeki KOAK

(kur)hesab ileyadahamileliinsonaermesiyleolmaktadr.Evliliinsonaermesianlamndafirkatkelimesininseilmesininsebebi,bukelimeninanla-mnntalak,fesihvelmdendahagenelolmasdr.ddetgenelolarakay,kurve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn herbirininaltbalklardnldndesaybirhayliartmaktadr.Bizbunlarndetaynmahallinebrakarak-neminebinaen-birkanmddetleriylebir-likteksacaelealpkonumuzuilgilendirenhususlaragemekistiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti

Buevsaftakikadnlarlailgiliyet;

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

Bo-anan kadnlar kur beklesinler25eklindedir.Buayetteyeralan

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

ifa-desininanlamaslndabeklerlereklindedir.Ancak

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

26usulkuralmucibincelfzenihbarolan,manacainaolabilir.Dolay-sylaayetinbuibaresiemiranlamnageldiindenvcbeklindebalaycbirhkmdourmaktadr.

2.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti27

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

Kurandahasifadeyle,kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn iddet beklerler buyrularakkonutevile,tahsiseihtimalbraklmayacake-kildehsibareyleortayakonmutur.Tabikiburadahkm,hamileolmayankadnniddetiniifadeetmektedir.Bizbtnhallerdesahihnikhnakabindekidurumlar esasalmaktayz.ayetnikhakdi fasitolurdakadnnkocaslrse,vefatiddetibeklemez,ancakcinselilikiolmusatalakiddetibekler.28

2.3. Hamile Kadnn ddeti Hamilekadnniddetiayetlesarihbirekildesabittir.barenindelaletiy-

lehkmaktr.29

7

3.3. Hamile Kadnn ddeti Hamile kadnn iddeti ayetle sarih bir ekilde sabittir. barenin delaletiyle hkm

aktr. 29 hamlin vaz iddetin bittiinin delilidir.

Boanan veya kocas len kadn, hamile ise iddeti, doumunu yapmakla tamamlanr. Yani len kocann iddetini veya boama iddetini beklemesi gerekmez; doumla birlikte iddet sresi biter. Ancak bu esnada kadn dk yapar da ceninin azalar da belli hale gelmi olursa iddet sona erer, aksi takdirde iddet beklemesi gerekir.30

3.4. Yallktan Dolay Hayz Grmeyen Kadnn ddeti

Kadnlarnz iinden, artk ay halinden mit kesmi olanlarla hi det" grmemi bulunanlarn iddetleri de -eer phe ederseniz- bilin ki aydr."31

Sinn-i iyas (Menapoz, genelde 5055) yana gelen, yani artk ay hali grmeyen kadnlarn iddeti, Kuranda ay olarak belirlenmitir. Hi ay hali grmeyen ergenlerin de bu hkme tabi olacan savunanlar olmusa da bu tartmaldr, bu mevzuyu aada daha ayrntl bir ekilde ele alacaz.

Bu balk altnda bulua ermeyen kklerin durumu tartlsa da Hukuk-u Aile Kararnamesi kklerin evlendirilmesini yasakladndan32 ve gnmz hukuk sistemlerinde ilgili konunun zerinde hassasiyetle durulduundan bu husustaki iddeti burada gndeme almaya gerek duymuyoruz.

3.5. Ergin Olduu Halde Hi Hayz Olmayan Kadnn ddeti Bulu yayla sinn-i iyas ya arasnda olup ay hali grmeyen kadnlarn iddeti

mezhepler arasnda tartlm; bu durumda olan kadna mmteddett-tuhr denilmitir. Buna mukabil daima kan gren bir kadnn iddet durumu da tartlmtr. Bu durumda olan kadna da mmteddetl-hayz veya mtehayyire denilmitir.33

Hanefi mezhebine gre, mmteddett-tuhr olan kadn, kocasndan ayrldktan sonra hayz grmekte iken hayzdan kesilip de bir daha hayz grmezse kmil hayz tamamlanmadndan dolay ay beklemeye intikal etmez. Ancak elli be yana kadar bekler yine de hayz grmezse o zaman ay bekleyerek einden 29 65.Talak, 4. 30 Bilmen, a.g.e., II, 375; Yaman, Ahmet, slam Aile Hukuku, stanbul, 2011, s. 89; Abdlhamit, a.g.e., s.

340. 31 65.Talak, 4. 32 Hukuku Aile Kararnamesi, stanbul, 1333, s. 3, md.7. 33 Abdulhamid, a.g.e., s. 342343.

hamlinvaziddetinbittiinindelilidir.

24 ddeteitleriyleilgiligenibilgiiinbkz.Abdlhamit,a.g.e., s.337341.25 2.Bakara,228.26 Haskef,MuhammedAlauddin,fdetl-Envr ala Usulil-Menr,thk.M.S,el-Burhan,

Dmek,1992,s.247;Hadim,bukaideyi

6

evlilik eserinin izalesi iin ariin takdir ettii zamana iddet denir.23 Bu tarifte yer alan 'ari'in takdir ettii zaman' ya ay hesab ile veya hayz/tuhr (kur) hesab ile ya da hamileliin sona ermesiyle olmaktadr. Evliliin sona ermesi anlamnda firkat kelimesinin seilmesinin sebebi, bu kelimenin anlamnn talak, fesih ve lmden daha genel olmasdr. ddet genel olarak ay, kur ve vazul-haml(ocuu dourmak) olmak zere e ayrlsa da bunlarn her birinin alt balklar dnldnde say bir hayli artmaktadr. Biz bunlarn detayn mahalline brakarak -nemine binaen- bir kan mddetleriyle birlikte ksaca ele alp konumuzu ilgilendiren hususlara gemek istiyoruz.24

3.1. Talak veya Fesih ile Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti Bu evsaftaki kadnlarla ilgili yet;

Boanan kadnlar kur beklesinler25 eklindedir. Bu ayette yer alan ifadesinin anlam aslnda 'beklerler' eklindedir. Ancak usul kural mucibince lfzen ihbar olan, manaca ina olabilir. Dolaysyla 26ayetin bu ibaresi emir anlamna geldiinden vcb eklinde balayc bir hkm dourmaktadr.

3.2. Kocasnn lm le Evlilii Sona Eren Kadnn ddeti 27 Kur'anda has ifadeyle, kocas lenlerin geride braktklar eleri drt ay on gn

iddet beklerler buyrularak konu tevile, tahsise ihtimal braklmayacak ekilde hs ibareyle ortaya konmutur. Tabi ki burada hkm, hamile olmayan kadnn iddetini ifade etmektedir. Biz btn hallerde sahih nikhn akabinde ki durumlar esas almaktayz. ayet nikh akdi fasit olur da kadnn kocas lrse, vefat iddeti beklemez, ancak cinsel iliki olmusa talak iddeti bekler.28

23 Abdlhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahval-ahsiyye, Beyrut, 1984, s. 333. 24 ddet eitleriyle ilgili geni bilgi iin bkz. Abdlhamit, a.g.e., s. 337341. 25 2. Bakara, 228. 26 Haskef, Muhammed Alauddin, fdetl-Envr ala Usulil-Menr, thk. M.S, el-Burhan, Dmek, 1992,

s. 247; Hadim, bu kaideyi eklinde ifade etmitir. Hadim, Eb Said, Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer, stanbul, 1310, s. 215.

27 2. Bakara, 234. 28Ayrntl bilgi iin bkz. bn Mze el-Buhari, Mahmut b. Ahmed b. Abdlaziz b. mer, el-Muhitu'l-Burhn

fil-Fkhin-Numan, Beyrut, 2003, IV, 27.

eklindeifadeetmi-tir.Hadim,EbSaid,Haiyetn aled-Drer erhl-Gurer,stanbul,1310,s.215.

27 2.Bakara,234.28 Ayrntlbilgi iinbkz.bnMzeel-Buhari,Mahmutb.Ahmedb.Abdlazizb.mer,

el-Muhitul-Burhn fil-Fkhin-Numan,Beyrut,2003,IV,27.29 65.Talak,4.

DDETBEKLEYENVEYANINDAMAHREMOLMAYANKADINLARINSEFEREIKMASIVEHACCAGTMES 83

Boananveyakocaslenkadn,hamileiseiddeti,doumunuyapmaklatamamlanr.Yanilenkocanniddetiniveyaboamaiddetinibeklemesige-rekmez;doumlabirlikteiddetsresibiter.Ancakbuesnadakadndkya-pardacenininazalardabellihalegelmiolursaiddetsonaerer,aksitakdirdeiddetbeklemesigerekir.30

2.4. Yallktan Dolay Hayz Grmeyen Kadnn ddeti

7

3.3. Hamile Kadnn ddeti Hamile kadnn iddeti ayetle sarih bir ekilde sabittir. barenin delaletiyle hkm

aktr. 29 hamlin vaz iddetin bittiinin delilidir.

Boanan veya kocas len kadn, hamile ise iddeti, doumunu yapmakla tamamlanr. Yani len kocann iddetini veya boama iddetini beklemesi gerekmez; doumla birlikte iddet sresi biter. Ancak bu esnada kadn dk yapar da ceninin azalar da belli hale gelmi olursa iddet sona erer, aksi takdirde iddet beklemesi gerekir.30

3.4. Yallktan Dolay Hayz Grmeyen Kadnn ddeti

Kadnlarnz iinden, artk ay halinden mit kesmi olanlarla hi det" grmemi bulunanlarn iddetleri de -eer phe ederseniz- bilin ki aydr."31

Sinn-i iyas (Menapoz, genelde 5055) yana gelen, yani artk ay hali grmeyen kadnlarn iddeti, Kuranda ay olarak belirlenmitir. Hi ay hali grmeyen ergenlerin de bu hkme tabi olacan savunanlar olmusa da bu tartmaldr, bu mevzuyu aada daha ayrntl bir ekilde ele alacaz.

Bu balk altnda bulua ermeyen kklerin durumu tartlsa da Hukuk-u Aile Kararnamesi kklerin evlendirilmesini yasakladndan32 ve gnmz hukuk sistemlerinde ilgili konunun zerinde hassasiyetle durulduundan bu husustaki iddeti burada gndeme almaya gerek duymuyoruz.

3.5. Ergin Olduu Halde Hi Hayz Olmayan Kadnn ddeti Bulu yayla sinn-i iyas ya arasnda olup ay hali grmeyen kadnlarn iddeti

mezhepler arasnda tartlm; bu durumda olan kadna mmteddett-tuhr denilmitir. Buna mukabil daima kan gren bir kadnn iddet durumu da tartlmtr. Bu durumda olan kadna da mmteddetl-hayz veya mtehayyire denilmitir.33

Hanefi mezhebine gre, mmteddett-tuhr olan kadn, kocasndan ayrldktan sonra hayz grmekte iken hayzdan kesilip de bir daha hayz grmezse kmil hayz tamamlanmadndan dolay ay beklemeye intikal etmez. Ancak elli be yana kadar bekler yine de hayz grmezse o zaman ay bekleyerek einden 29 65.Talak, 4. 30 Bilmen, a.g.e., II, 375; Yaman, Ahmet, slam Aile Hukuku, stanbul, 2011, s. 89; Abdlhamit, a.g.e., s.

340. 31 65.Talak, 4. 32 Hukuku Aile Kararnamesi, stanbul, 1333, s. 3, md.7. 33 Abdulhamid, a.g.e., s. 342343.

7

3.3. Hamile Kadnn ddeti Hamile kadnn iddeti ayetle sarih bir ekilde sabittir. barenin delaletiyle hkm

aktr. 29 hamlin vaz iddetin bittiinin delilidir.

Boanan veya kocas len kadn, hamile ise iddeti, doumunu yapmakla tamamlanr. Yani len kocann iddetini veya boama iddetini beklemesi gerekmez; doumla birlikte iddet sresi biter. Ancak bu esnada kadn dk yapar da ceninin azalar da belli hale gelmi olursa iddet sona erer, aksi takdirde iddet beklemesi gerekir.30

3.4. Yallktan Dolay Hayz Grmeyen Kadnn ddeti

Kadnlarnz iinden, artk ay halinden mit kesmi olanlarla hi det" grmemi bulunanlarn iddetleri de -eer phe ederseniz- bilin ki aydr."31

Sinn-i iyas (Menapoz, genelde 5055) yana gelen, yani artk ay hali grmeyen kadnlarn iddeti, Kuranda ay olarak belirlenmitir. Hi ay hali grmeyen ergenlerin de bu hkme tabi olacan savunanlar olmusa da bu tartmaldr, bu mevzuyu aada daha ayrntl bir ekilde ele alacaz.

Bu balk altnda bulua ermeyen kklerin durumu tartlsa da Hukuk-u Aile Kararnamesi kklerin evlendirilmesini yasakladndan32 ve gnmz hukuk sistemlerinde ilgili konunun zerinde hassasiyetle durulduundan bu husustaki iddeti burada gndeme almaya gerek duymuyoruz.

3.5. Ergin Olduu Halde Hi Hayz Olmayan Kadnn ddeti Bulu yayla sinn-i iyas ya arasnda olup ay hali grmeyen kadnlarn iddeti

mezhepler arasnda tartlm; bu durumda olan kadna mmteddett-tuhr denilmitir. Buna mukabil daima kan gren bir kadnn iddet durumu da tartlmtr. Bu durumda olan kadna da mmteddetl-hayz veya mtehayyire denilmitir.33

Hanefi mezhebine gre, mmteddett-tuhr olan kadn, kocasndan ayrldktan sonra hayz grmekte iken hayzdan kesilip de bir daha hayz grmezse kmil hayz tamamlanmadndan dolay ay beklemeye intikal etmez. Ancak elli be yana kadar bekler yine de hayz grmezse o zaman ay bekleyerek einden 29 65.Talak, 4. 30 Bilmen, a.g.e., II, 375; Yaman, Ahmet, slam Aile Hukuku, stanbul, 2011, s. 89; Abdlhamit, a.g.e., s.

340. 31 65.Talak, 4. 32 Hukuku Aile Kararnamesi, stanbul, 1333, s. 3, md.7. 33 Abdulhamid, a.g.e., s. 342343.

Kadnlarnz iinden, artk ay halinden mit kesmi olanlarla hi det grmemi bulunanlarn iddetleri de -eer phe ederseniz- bilin ki aydr.31

Sinn-i iyas (Menapoz, genelde 5055) yana gelen, yani artk ay haligrmeyenkadnlarniddeti,Kurandaayolarakbelirlenmitir.Hiayhaligrmeyenergenlerindebuhkmetabiolacansavunanlarolmusadabutartmaldr,bumevzuyuaadadahaayrntlbirekildeelealacaz.

BubalkaltndabuluaermeyenkklerindurumutartlsadaHu-kuk-uAileKararnamesikklerinevlendirilmesiniyasakladndan32veg-nmzhukuksistemlerindeilgilikonununzerindehassasiyetledurulduun-danbuhusustakiiddetiburadagndemealmayagerekduymuyoruz.

2.5. Ergin Olduu Halde Hi Hayz Olmayan Kadnn ddetiBuluyaylasinn-iiyasyaarasndaolupayhaligrmeyenkadnlarn

iddetimezheplerarasndatartlm;budurumdaolankadnammteddett-tuhrdenilmitir.Bunamukabildaimakangrenbirkadnniddetdurumudatartlmtr.Budurumdaolankadnadammteddetl-hayzveyamtehayyiredenilmitir.33

Hanefimezhebinegre,mmteddett-tuhrolankadn,kocasndanayrl-dktansonrahayzgrmekteikenhayzdankesilipdebirdahahayzgrmezsekmilhayztamamlanmadndandolayaybeklemeyeintikaletmez.Ancakellibeyanakadarbekleryinedehayzgrmezseozamanaybek-leyerekeindenayrlr.Tabiikibusreokuzunolupulemaarasndatartl-mtr.34Konunundahaziyadenafakaeksenlioluudadikkatekicidir.Msr

30 Bilmen,a.g.e., II,375;Yaman,Ahmet,slam Aile Hukuku, stanbul,2011,s.89;Abdl-hamit,a.g.e.,s.340.

31 65.Talak,4.32 Hukuku Aile Kararnamesi,stanbul,1333,s.3,md.7.33 Abdulhamid,a.g.e., s.342343.34 EbuZehra,Muhammed,el-Ahvalu-ahsiyye,Kahire,1957,s.375;elebi,Muhammed

Mustafa, Ahkmul-srati fil-slam Draseten Mukareneten, Beyrut,1977, ss. 643650;BedranEbul-Ayn,el-Fkhul-Mukarin lil-Ahvali-ahsiyye,Beyrut,1967,ss.460-470.

84 Zeki KOAK

Ahvaliahsiyekanunudaaynkonudakiiddetsresinibiryllasnrlamtr.AncakbelirtilmelidirkiM.M.Abdlhamitdebusreiddetisnrlamakiindeilsadecekadnnhileylenafakaalmaysrdrmesiniengellemekiindirdeerlendirmesiniyapmaktadr.35

Mmteddetl-hayz konusuna gelince, kocasndan ayrlan kadn hayzgrmekteikenhiaravermedenhayzdevametseneyaplacakonusutar-tmaldr.Kmilenhayztespitedilemediindensrenintespitidezordur.ncekihayzgnleribelliiseonagrehesapedilir.EerodabellideilseHa-nefilerdemft biholangregrebukadnnkocasndanayrldktansonrayediaybeklemesigerekmektedir.Dierfakihleriseaynyeterliolacansavunmulardr.36

Mmteddett-tuhrvemmteddetl-hayzolankadnlarndurumunung-nmztbbigelimeleriileyenidenmtalaaedilmesifaydalolacaktr.nkbukonudabalaycolabilecekkatinasslartespitedemiyoruz.

GrtmzsahannuzmanJinekologOperatrDr.BerrinGktuKadolu,budurumdakikadnlarnkantahlilivediermuayenelerleduru-munun ortaya kaca, bir hastalk varsa bu hastaln ekarte edilmesininmmknolacansylemitir.Yanisalklkadnlardaolaandbirekildedetin veya temizlik sresinin uzamasnn veya gecikmesinin bir hastalniaretiolabileceiniifadeetmitir.

Mmdeddetl-hayz konusu ok skntl olmasa da, mmteddett-tuhrkonusukadnnbeklemesi asndanokuzundnemikapsadndanhemonazararverecek,hemdenafakaynndenkocayaciddiklfetoluturacak-tr.MuhtemeldirkibundandolayOsmanldnemindeMalikitihadesasalnaraknafakaykmll9aylasnrlandrlmtr.37

CesssTalaksuresinin4.ayetininnzulsebebiniurivayetedayandrmtr:beyb.KabYa Rasulallah kitapta kklerin, yallarn ve hamilelerin iddet-leri zikredilmedideyince

8

ayrlr. Tabii ki bu sre ok uzun olup ulema arasnda tartlmtr.34 Konunun daha ziyade nafaka eksenli oluu da dikkat ekicidir. Msr Ahvali ahsiye kanunu da ayn konudaki iddet sresini bir ylla snrlamtr. Ancak belirtilmelidir ki M. M. Abdlhamit de bu sre iddeti snrlamak iin deil sadece kadnn hileyle nafaka almay srdrmesini engellemek iindir deerlendirmesini yapmaktadr.35

Mmteddetl-hayz konusuna gelince, kocasndan ayrlan kadn hayz grmekte iken hi ara vermeden hayz devam etse ne yaplaca konusu tartmaldr. Kmilen hayz tespit edilemediinden srenin tespiti de zordur. nceki hayz gnleri belli ise ona gre hesap edilir. Eer o da belli deilse Hanefilerde mft bih olan gre gre bu kadnn kocasndan ayrldktan sonra yedi ay beklemesi gerekmektedir. Dier fakihler ise ayn yeterli olacan savunmulardr.36

Mmteddett-tuhr ve mmteddetl-hayz olan kadnlarn durumunun gnmz tbbi gelimeleri ile yeniden mtalaa edilmesi faydal olacaktr.nk bu konuda balayc olabilecek kati nasslar tespit edemiyoruz.

Grtmz sahann uzman Jinekolog Operatr Dr. Berrin Gktu Kadolu, bu durumdaki kadnlarn kan tahlili ve dier muayenelerle durumunun ortaya kaca, bir hastalk varsa bu hastaln ekarte edilmesinin mmkn olacan sylemitir. Yani salkl kadnlarda olaan d bir ekilde detin veya temizlik sresinin uzamasnn veya gecikmesinin bir hastaln iareti olabileceini ifade etmitir.

Mmdeddetl-hayz konusu ok skntl olmasa da, mmteddett-tuhr konusu kadnn beklemesi asndan ok uzun dnemi kapsadndan hem ona zarar verecek, hem de nafaka ynnden kocaya ciddi klfet oluturacaktr. Muhtemeldir ki bundan dolay Osmanl dneminde Malik itihad esas alnarak nafaka ykmll 9 ayla snrlandrlmtr.37

Cesss Talak suresinin 4. ayetinin nzul sebebini u rivayete dayandrmtr: bey b. Kab Ya Rasulallah kitapta kklerin, yallarn ve hamilelerin iddetleri zikredilmedi deyince ayeti nazil oldu. Bu ayetten hareketle selef limleri farkl grler ileri srmlerdir. bn Mseyyeb'in naklettiine gre, Hz. mer herhangi bir 34 Ebu Zehra, Muhammed, el-Ahvalu-ahsiyye, Kahire, 1957, s. 375; elebi, Muhammed Mustafa,

Ahkmul-srati fil-slam Draseten Mukareneten, Beyrut,1977, ss. 643650; Bedran Ebul-Ayn, el-Fkhul-Mukarin lil-Ahvali-ahsiyye, Beyrut, 1967, ss. 460-470.

35 Abdulhamid, a.g.e., s. 342. 36 Abdlhamid, a.g.e., s.343. 37Nafaka Kanunu (Hazrlayan: Orhan eker), stanbul, 1985, s.15.

8

ayrlr. Tabii ki bu sre ok uzun olup ulema arasnda tartlmtr.34 Konunun daha ziyade nafaka eksenli oluu da dikkat ekicidir. Msr Ahvali ahsiye kanunu da ayn konudaki iddet sresini bir ylla snrlamtr. Ancak belirtilmelidir ki M. M. Abdlhamit de bu sre iddeti snrlamak iin deil sadece kadnn hileyle nafaka almay srdrmesini engellemek iindir deerlendirmesini yapmaktadr.35

Mmteddetl-hayz konusuna gelince, kocasndan ayrlan kadn hayz grmekte iken hi ara vermeden hayz devam etse ne yaplaca konusu tartmaldr. Kmilen hayz tespit edilemediinden srenin tespiti de zordur. nceki hayz gnleri belli ise ona gre hesap edilir. Eer o da belli deilse Hanefilerde mft bih olan gre gre bu kadnn kocasndan ayrldktan sonra yedi ay beklemesi gerekmektedir. Dier fakihler ise ayn yeterli olacan savunmulardr.36

Mmteddett-tuhr ve mmteddetl-hayz olan kadnlarn durumunun gnmz tbbi gelimeleri ile yeniden mtalaa edilmesi faydal olacaktr.nk bu konuda balayc olabilecek kati nasslar tespit edemiyoruz.

Grtmz sahann uzman Jinekolog Operatr Dr. Berrin Gktu Kadolu, bu durumdaki kadnlarn kan tahlili ve dier muayenelerle durumunun ortaya kaca, bir hastalk varsa bu hastaln ekarte edilmesinin mmkn olacan sylemitir. Yani salkl kadnlarda olaan d bir ekilde detin veya temizlik sresinin uzamasnn veya gecikmesinin bir hastaln iareti olabileceini ifade etmitir.

Mmdeddetl-hayz konusu ok skntl olmasa da, mmteddett-tuhr konusu kadnn beklemesi asndan ok uzun dnemi kapsadndan hem ona zarar verecek, hem de nafaka ynnden kocaya ciddi klfet oluturacaktr. Muhtemeldir ki bundan dolay Osmanl dneminde Malik itihad esas alnarak nafaka ykmll 9 ayla snrlandrlmtr.37

Cesss Talak suresinin 4. ayetinin nzul sebebini u rivayete dayandrmtr: bey b. Kab Ya Rasulallah kitapta kklerin, yallarn ve hamilelerin iddetleri zikredilmedi deyince ayeti nazil oldu. Bu ayetten hareketle selef limleri farkl grler ileri srmlerdir. bn Mseyyeb'in naklettiine gre, Hz. mer herhangi bir 34 Ebu Zehra, Muhammed, el-Ahvalu-ahsiyye, Kahire, 1957, s. 375; elebi, Muhammed Mustafa,

Ahkmul-srati fil-slam Draseten Mukareneten, Beyrut,1977, ss. 643650; Bedran Ebul-Ayn, el-Fkhul-Mukarin lil-Ahvali-ahsiyye, Beyrut, 1967, ss. 460-470.

35 Abdulhamid, a.g.e., s. 342. 36 Abdlhamid, a.g.e., s.343. 37Nafaka Kanunu (Hazrlayan: Orhan eker), stanbul, 1985, s.15.

ayetinaziloldu.Buayettenhareketleseleflimlerifark-lgrler ileri srmlerdir. bnMseyyebinnaklettiinegre,Hz.merherhangi bir kadn boanrsa ve o esnada ay hali grr de daha sonra hayz kesilirse dokuz ay bekler. Eer hamile olduu anlalrsa tamam, yok eer hamile deilse o zaman dokuz aydan sonra ay daha bekler; bylece bakasyla evlenme-si helal olurdemektedir.bnAbbasdaayet kadn hayz grd halde boa-

35 Abdulhamid, a.g.e., s.342.36 Abdlhamid, a.g.e., s.343.37 Nafaka Kanunu(Hazrlayan:Orhaneker),stanbul,1985,s.15.

DDETBEKLEYENVEYANINDAMAHREMOLMAYANKADINLARINSEFEREIKMASIVEHACCAGTMES 85

nr ve hayz grmezse ite phe budurdemitir.Ksacaayettegeen

9

kadn boanrsa ve o esnada ay hali grr de daha sonra hayz kesilirse dokuz ay bekler. Eer hamile olduu anlalrsa tamam, yok eer hamile deilse o zaman dokuz aydan sonra ay daha bekler; bylece bakasyla evlenmesi helal olur demektedir. bn Abbas da "ayet kadn hayz grd halde boanr ve hayz grmezse ite phe budur" demitir. Ksaca ayette geen ksm tartmann merkezini oluturmaktadr. Bu konuda Mamer Katdeden, O da krimeden bylesi bir kadnn ay beklemesi gerektiini nakletmitir. Ksacas konuyla ilgili bir ylla ay arasnda deien rivayetler mevcuttur.38 Casss, ay hali kesilip bir daha ay hali grmeyen kadnn sinn-i iyas yana kadar beklemesini, akabinde de ay bekleyerek kocasndan ayrlabileceini sylemi ve Hanefilerin, mam afinin, mam Leysin ve mam Sevrnin ayn kanaatte olduunu nakletmitir.Daha sonra Casss, ayeti ksm ksm ele alarak yiseye ait iddetin ay olduunu belirtmitir. Ayrca lafzn zahirinden de ay hali grmekte olan kadnn ay halinin kesilmesi durumunda bu kadnn da yise kategorisine dhil edileceini sylemitir. nk ay hali grmeyenler ki, hayz grmedii sabit olan kadnlar da byledir, tespitinde bulunmutur. Hamli sabit olanlarn durumuna gelince, hamillerinin vazyla iddetlerinin sona erecei ayetin devamndan, sarahaten anlalmaktadr. Netice itibariyle yetteki " " (eer pheye derseniz) kayd, ay hali grmekteyken adetten kesilip bir daha ay hali grmeyen veya batan beri adet olmayanlar hakkndadr. Onlarn iddeti, normal artlarda yalar adet grmeye msait olsa bile, yise durumundaki kadnla ayndr.

39

Casssn bu gr gramer asndan da uygun gzkmektedir. nk Arap dilinde bu anlamda mezkurun delaletiyle mahzuf olan pek ok uygulama ve ahit mevcuttur.40 Ayrca Ebul-Bek da bu ksm yle tevil etmitir:

"" " .Buradan da anlyoruz ki, mmteddett-tuhr olan kadn ay bekleyecektir.41

Zaten belaat stad olan Zemaher de burada ay beklemenin mezkrun

38 Bilgi iin bkz. Casss, Ali er-Rz, Ahkml-Kur'an, Beyrut, 1993, III, 683684. 39 Casss, a.g.e., III, 674675. 40 Bkz. bn Him, Cemalddin, Katrun-Ned ve Bells-Sad, thk. Yusuf Hebbud, Beyrut, 1998, s, 147.

Misal: M'minun, 23/33. 41 Ebul-Bek, Abdullah b. Hseyin el-Ukber, rabul-Kur'an li Ebl-Bek, (el-Cemel alel-Celaleyn ile

beraber), stanbul, 1987, IV, 402.

ksmtartmannmerkezinioluturmaktadr.BukonudaMamerKatdeden,Odakrimedenbylesibirkadnnaybeklemesigerektiininakletmitir.Ksacaskonuylailgilibiryllaayarasndadeienrivayetlermevcuttur.38Casss,ayhalikesilipbirdahaayhaligrmeyenkadnn sinn-i iyasyanakadarbeklemesini,akabindedeaybekleyerekkocasndanayrlabileceinisylemiveHanefilerin,mamafinin,mamLeysinvemamSevrninaynkanaatteolduununakletmitir.DahasonraCasss,ayetiksmksmeleala-rakyiseyeaitiddetinayolduunubelirtmitir.Ayrcalafznzahirindendeayhaligrmekteolankadnnayhalininkesilmesidurumundabukadnndayisekategorisinedhiledileceinisylemitir.nk

9

kadn boanrsa ve o esnada ay hali grr de daha sonra hayz kesilirse dokuz ay bekler. Eer hamile olduu anlalrsa tamam, yok eer hamile deilse o zaman dokuz aydan sonra ay daha bekler; bylece bakasyla evlenmesi helal olur demektedir. bn Abbas da "ayet kadn hayz grd halde boanr ve hayz grmezse ite phe budur" demitir. Ksaca ayette geen ksm tartmann merkezini oluturmaktadr. Bu konuda Mamer Katdeden, O da krimeden bylesi bir kadnn ay beklemesi gerektiini nakletmitir. Ksacas konuyla ilgili bir ylla ay arasnda deien rivayetler mevcuttur.38 Casss, ay hali kesilip bir daha ay hali grmeyen kadnn sinn-i iyas yana kadar beklemesini, akabinde de ay bekleyerek kocasndan ayrlabileceini sylemi ve Hanefilerin, mam afinin, mam Leysin ve mam Sevrnin ayn kanaatte olduunu nakletmitir.Daha sonra Casss, ayeti ksm ksm ele alarak yiseye ait iddetin ay olduunu belirtmitir. Ayrca lafzn zahirinden de ay hali grmekte olan kadnn ay halinin kesilmesi durumunda bu kadnn da yise kategorisine dhil edileceini sylemitir. nk ay hali grmeyenler ki, hayz grmedii sabit olan kadnlar da byledir, tespitinde bulunmutur. Hamli sabit olanlarn durumuna gelince, hamillerinin vazyla iddetlerinin sona erecei ayetin devamndan, sarahaten anlalmaktadr. Netice itibariyle yetteki " " (eer pheye der