การสราง “ความเปนไทย” กระแสหลก และ “ความจรง” ท “ความเปนไทย” สราง

The Construction of Mainstream Thought on “Thainess” and the “Truth” Constructed by “Thainess”

สายชล สตยานรกษ*

บทคดยอ

“ความเปนไทย” กระแสหลก ไดรบการนยามอยางจรงจงโดยปญญาชนสาคญ ๆ ของไทยนบตงแตรชกาลท 5 เปนตนมา ทงนโดยมการปรบเปลยนจดเนนและความหมายของ “ความเปนไทย” เปนระยะ ๆ เพอตอบสนองบรบททางการเมองทเปลยนไป แตการปรบเปลยนดงกลาวยงคงอยภายใตกรอบโครงหลกทางความคดเดม ทาใหเปนความคดทมพลงและครอบงาวธคดของคนไทยอยางลกซง

การนยาม “ความเปนไทย” เกดขนในบรบททางการเมองทมการรวมศนยอานาจ จงกลายเปนฐานทางอดมการณ ทจรรโลงโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอานาจและโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชน ฐานทางอดมการณดงกลาวน เมอดารงอยในฐานะ “วธคดกระแสหลก” ในทศวรรษ 2500 เปนตนมา ซงสงคมไทยเปลยนแปลงอยางรวดเรวนน ไดกลายเปนอปสรรคในการปรบตวของคนไทย เพราะมความหมายแคบเกนไป จนไมสามารถเปดพนทใหแกคนทกกลมในสงคมไทยทจะไดรบความเปนธรรม สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคทจาเปน ทงแกการเขาถงทรพยากรและการดารงชวตอยางสมศกดศรความเปนมนษย ปรากฏวา “ความเปนไทย” กระแสหลกน ไดสราง “ความจรง” อนสาคญขนมาในสงคมไทย คอวธคดของคนไทยในการอธบายปรากฏการณตาง ๆ รวมทงปญหาและวธแกปญหาทงปวง ซงทาใหความหมายของ “ความเปนไทย” กระแสหลก กลายเปนสวนหนงของโครงสรางความรนแรงในสงคมไทย -----------------------------------------

* ภาควชาประวตศาสตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2

Abstract Mainstream thought on “Thainess” has been firmly defined by significant intellectuals since the reign of King Rama V. Intellectuals adjusted the key aspects and significance of “Thainess” periodically in responded to the changing political contexts. However, the original structure of “Thainess” was retained throughout these adjustments. As a result, the mainstream construction of “Thainess” has an overwhelming power upon the ways of thinking of Thai people.

The definition of “Thainess” originated within the context of the centralized political structure. This construction of “Thainess” then became the basis of the ideology that maintained the centralized political regime and the hierarchical social structure. Thai people have been dominated by this overarching ideology since the end of the 1950s, since then, the ideology has functioned as an obstacle to prevent Thai people from adapting themselves to the rapid, crucial changes in Thai society. Further, the meaning of this idea of “Thainess” has been too narrow to create “social space” for all groups of Thai people to attain justice, freedom and equality. Justice, freedom and equality are essential for people to access essential resources and to live a digified life. Therefore, we can say that mainstream thought on “Thainess” has been one part of the violent structure of Thai society.

3

บทความนสงเคราะหจากผลการวจยโครงการ “ประวตศาสตรวธคดเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยของปญญาชน พ.ศ.2435-2535”* ซงไดรบทนสนบสนนจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย มงศกษาการนยาม “ความเปนไทย” โดยปญญาชนกระแสหลกจานวนหนงทมอทธพลอยางลกซงตอจนตภาพ “สงคมและวฒนธรรมไทย” ของคนไทย และจนตภาพดงกลาวไดกลายเปนพนฐานความคดในการอธบายปรากฏการณและปญหาตาง ๆ ในสงคมการเมองไทย หรอมสวนสาคญในการกาหนดวธคดของคนไทยสบมาจนถงปจจบน บทความนเนนการนยาม “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช มากเปนพเศษ เนองจากเปนปญญาชนทสอสารกบสงคมไทยมาก จนมอทธพลทางความคดสงสดในระยะครงศตวรรษทผานมา

ดวยการศกษาผลงานจานวนมากของปญญาชน โดยพจารณาบรบททางการเมองของผลงานเหลานน ชวยใหเหนไดชดวา “ความเปนไทย” ทปญญาชนนยาม มงตอบสนองตอปญหาทางการเมองทชนชนนาในแตละสมยตองเผชญ พรอมกบมงทาให “ความเปนไทย” นน ชวยในการจรรโลงโครงสรางสงคมและการเมองทชนชนนาตองการ โดยมการปลกฝงใหสงคมรบรอยางตอเนอง จนกระทงกลายเปน “ระบอบแหงสจจะ” ทมอทธพลอยางสงตอวธคดของคนไทย และสราง “ความจรง” อนสาคญหลายประการขนมาในสงคมการเมองไทย

ดงนน โครงการวจยนจงมงแสดงใหเหนดวยเหตผลและขอเทจจรงวา “ความเปนไทย” ทปญญาชนนยาม เกดขนในบรบททางการเมองอยางไร และมความสาคญอยางไรในฐานะเปนฐานทางอดมการณทจรรโลงโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอานาจ และโครงสรางสงคมทแบงคนเปนลาดบชน แลววเคราะหใหเหนวาฐานทางอดมการณดงกลาวน เมอดารงอยในฐานะ “วธคดกระแสหลก” ในทศวรรษ 2500 เปนตนมา ซงสงคมไทยเปลยนแปลงอยางรวดเรวนน ไดกลายเปนอปสรรคในการปรบตวของคนไทย เพราะมความหมายแคบเกนไป จนไมสามารถเปดพนทใหแกคนทกกลมในสงคมไทย ทจะมสทธ เสรภาพ และความเสมอภาคทจาเปน ทงแกการเขาถงทรพยากรและการดารงชวตอยางสมศกดศรความเปนมนษย ทาให “ความเปนไทย” กระแสหลกกลายเปนสวนหนงของโครงสรางความรนแรงในสงคมไทยในระยะหลายทศวรรษทผานมา

โดยทวไปแลวสงคมทกาวเขาสยคหลงสมยใหม จะเกดสงคมแยกยอย (fragmented societies) จนเกดความรหรอวาทกรรมหลากหลาย โดยทวาทกรรมแตละชดมลกษณะ “เฉพาะถน” คอใชไดกบสงคมแยกยอยแตละสงคม ไมเปน “ทฤษฎสากล” ทอธบายครอบคลมในลกษณะทวไป แตในกรณสงคมไทย แมจะปรากฏสงคมแยกยอยขนบางแลว แตเนองจากสอมวลชนและระบบการศกษายงไมไดรบการปฏรปอยางแทจรง ทาใหความรหรอวาทกรรมทปญญาชนภาครฐสถาปนาขน แลวไดรบการถายทอดผานสอมวลชนและระบบการศกษาทเปนทางการ ยงคงมอทธพลหรอไดรบ “ความเคารพอยางสง” ทงจากครและนกเรยน และทงจาก “ผผลตซา” และ “ผบรโภค” ทาใหสามารถรกษาความเปนวาทกรรมกระแสหลกเอาไวได แมวาในระยะหลายทศวรรษทผานมา จะเกดการสรางความหมายใหม ๆ หรอความหมาย “ทวนกระแส” เกยวกบ “ความเปนไทย” ขนมา โดยนกวชาการ นกพฒนาเอกชน และชาวบานในทองถนตาง ๆ มากแลวกตาม

ผเขยนหวงวาผลการวจยนจะกระตนใหคนไทยรวมกนคนหาคาตอบวา มอะไรบางใน “ความเปนไทย” กระแสหลก ทยงคงมคณคาจนสมควรทคนไทยจะรกษาไว (โดยอาจปรบเปลยนความหมายใหเหมาะแกยคสมย) และมอะไรบางทคนไทยควรสรางขนมาใหมใหกลายเปนองคประกอบสาคญของ “ความเปนไทย” ทจะเออใหคนไทยไดอยรวมกนอยางสงบสขและมความเสมอภาคมากทสดเทาทจะเปนไปได

การสราง “ความเปนไทย” ในสมยสมบรณาญาสทธราชย เมอเมองไทยเผชญหนากบอารยธรรมตะวนตกทเขามาพรอมกบอานาจทเหนอกวา ชนชนนาของ

ไทยไดเลอกรบเอาความเจรญทางวตถแบบตะวนตก และรกษาสวนใหญของ “ความเปนไทย” ทางวฒนธรรมเอาไว โดยสรางความหมายใหมใหแกสวนประกอบตาง ๆ ของ “ความเปนไทย” เพอมให “ความ

4

เปนไทย” ถกมองวาปาเถอน ขณะเดยวกนกตองทาให “ความเปนไทย” สามารถทาหนาทจรรโลงโครงสรางการเมองทรวมศนยอานาจไวทสถาบนพระมหากษตรย และจรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนตามหลกชาตวฒ ซงเปนโครงสรางสงคมทจาเปนอยางยงสาหรบระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย

เพอใหกระบวนการรวมอานาจเขาสศนยกลางบรรลผลสงสด พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเนนการนยาม “ความเปนไทย” ไปทการสรางความหมายใหมแกพระราชพธตาง ๆ และการสรางสญลกษณททาใหพระมหากษตรยทรงเปนศนยกลางของรฐทมพระราชอานาจเดดขาดสงสด มเจานาย ขาราชการระดบตาง ๆ และราษฎรทกชนชาต ทชวตขนอยกบพระบรมเดชานภาพ พระปญญาธคณ และพระมหากรณาธคณของพระองค ทรงใหความสาคญเปนพเศษแกการนยามความหมายของ “พระมหากษตรย” และ “ขาราชการ” เนองจากเปนครงแรกทพระมหากษตรยทรงมพระราชอานาจแบบสมบณณาญาสทธอยางแทจรง อกทงยงทรงมพระราชอานาจในฐานะททรงเปนมนษย มใชเทพเจา ในขณะทมการสรางระบบราชการสมยใหม ทจะตองทาใหกลายเปนกลไกอานาจรฐทมประสทธภาพ ทงในการรกษาความสงบเรยบรอยและการจดการทรพยากรทวประเทศ แตไมเปนอนตรายตอพระราชอานาจ พระองคทรงเนนสถานะของพระมหากษตรยซงมพระราชอานาจเดดขาดสงสดเหนอ “สยามเหนอ สยามใต สยามกลาง...ลาวประเทศ...มลายประเทศ” ดงเหนไดชดจากสญลกษณบนผนธง “บรมราชธวชมหาสยามมนทร” ตามพระราชบญญตวาดวยแบบอยางธงสยาม ร.ศ. 1101 และทรงเนนอตลกษณของขาราชการในฐานะผมเกยรตยศอนเกดจากพระมหากรณาธคณ ทงนโดยอาศยพระราชพธทถกทาใหเปน “แบบไทย” มากขน ในการเนนใหเหนถงสถานภาพทลดหลนตามลาดบชนของคนในรฐ ควบคกบการเลอกใชสญลกษณแบบ “สากล” บางประการ เพอให “ความเปนไทย” ดารงอยอยางมเกยรตในฐานะสวนหนงของโลกทศวไลซ2

ในรชกาลท 6 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ทรงเผชญกบมโนทศน “ชาตไทย” ทเปนชาตของราษฎร ซงเสนอโดยโดยนกหนงสอพมพ, ขาราชการบางกลม, ขนนางเกาบางคน และลกจน3 ซงอาจกลายเปนฐานทางความคดสาหรบการเคลอนไหวเปลยนแปลงการปกครองไดโดยงาย พระองคจงทรงเรงนยามความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” เพอใหมอานาจครอบงาเหนอกวาคานยามของคนกลมอน ๆ ทรงนยามความหมายของ “ชาตไทย” ทประกอบขนดวยคนทมวถชวตผกพนกบวฒนธรรมไทย และ จงรกภกดตอหวใจของ “ความเปนไทย” อนไดแก พระมหากษตรย และพระพทธศาสนา โดยทรงเนนวาวฒนธรรมไทยนนมความเปน “ไทยแท” คอมลกษณะเฉพาะทสบทอดกนมาแตโบราณ แต “ความเปนไทย” นมแกนแททเปนสากล ไมแตกตางจากอารยธรรมทเจรญแลวในยโรป โดยเฉพาะ “พระพทธศาสนา” นนทรงแสดงใหเหนวาเปนศาสนาทเหนอกวาศาสนาอน ๆ ในโลก ทงในแงของหลกคาสอนทมความเปนเหตเปนผล และในแงพระชาตวฒขององคพระศาสดา พรอมกนนนกทรงสราง “คนอน” ขนมา โดยเนนไปทชาวจนทมจานวนและอทธพลทางเศรษฐกจเพมสงขนอยางรวดเรว และยงเปนกลมคนทนาเอาอดมการณทางการเมองแบบสาธารณรฐและความรสกชาตนยมจนเขามาอกดวย

การนยาม "ชาตไทย ”และ "ความเปนไทย" จงกลายเปนเรองจาเปนเรงดวน ทงเพอเผชญกบภยคกคามอานาจสมบรณาญาสทธจากชาตตะวนตกและชาวจน และเพอการจดระเบยบความสมพนธเชงอานาจในรฐแบบใหม การนยาม "ชาตไทย ”และ "ความเปนไทย" โดยพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลา

1 เสถยร ลายลกษณ (ผรวบรวม), “พระราชบญญตวาดวยแบบอยางธงสยาม ร.ศ. 110” ใน ประชมกฎหมายประจาศก

เลม 13 พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2478. หนา 79-80. 2 Saichol Sattayanurak, “Intellectuals and the Establishment of Identities in the Thai Absolute Monarchy State”,

Journal of the Siam Society 90, 1 & 2 (2002): 101-124. 3 นครนทร เมฆไตรรตน, “พลงของแนวคดชาต-ชาตนยมกบการเมองไทยในสมยแรกเรมของรฐประชาชาต” รฐศาสตร

สาร 21, 3 (2542) : 1-104.

5

เจาอยหวจงเนนไปทการสรางเอกภาพทางการเมอง โดยม “พระมหากษตรย” ซงทรงเปนหวใจของ “ชาตไทย” เปนผมพระราชอานาจสงสดเนองจากทรงเปนศนยรวมแหงความจงรกภกดของคนทงชาต ทงน เพอเปนการยนยนความสาคญความสาคญของ“พระมหากษตรย” ในฐานะททรงเปนผนาในการสรางความศวไลซแก “ชาตไทย” ขณะเดยวกนกเบยดขบชาวจนทไมยอม “กลายเปนไทย” ใหพนไปจากการเปนสมาชกของ “ชาตไทย” และยงเปนการตอบโตความคดทวา “ชาตและอานาจอธปไตยเปนของราษฎร” อกดวย นอกจากน การนยาม “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ในรชกาลท 6 ยงมงตอบสนองปญหาการเมองภายในททรงขดแยงกบเจานายชนสงหลายพระองค และไมทรงไววางพระทยในความจงรกภกดของขาราชการนบตงแตเกด “กบฏ ร.ศ.130” ทาใหทรงมความพยายามจะครอบครองอานาจสมบรณาญาสทธยงกวาในสมยรชกาลท 5

กลาวไดวาการสรางจนตภาพ “ชาตไทย” ทมพระมหากษตรยทรงเปนหวใจ จะสงผลใหเกดความสานกในความเปนอนหนงอนเดยวกนของ “คนไทย” ทงประเทศ โดยมพระมหากษตรยทรงเปนศนยกลางของความจงรกภกดและความสามคคของคนในชาต พรอมกนนนทรงพยายามจะเปนสวนหนงในกลมประเทศทศวไลซแลว แตมความจาเปนตองรกษา “ความเปนไทย” อนเปนรากฐานทางวฒนธรรมทชวยจรรโลงโครงสรางอานาจของรฐสมบรณาญาสทธราชยเอาไว ทาใหตองเนนวา “ความเปนไทย” ทพระมหากษตรยแตอดตไดทรงรกษาสบทอดสบตอกนมานน ม “อารยธรรม” หรอมแกนแททเปนสากลไมแตกตางจากอารยธรรมตะวนตก ทงนเพอให “คนไทย” สามารถภาคภมใจใน “ชาตไทย” ของตน และมความสานกในพระมหากรณาธคณของพระมหากษตรย ททรงชวยทาให “ชาตไทย” ยงคงมอารยธรรม มอสรภาพ และยนอยอยางมเกยรตเคยงบาเคยงไหลชาตตะวนตกทงหลาย4

สมเดจฯ กรมพระยาวชญาณวโรรส ทรงทาใหจนตภาพ “ชาตไทย” ทมพระมหากษตรยทรงเปนหวใจ และทรงนา “ชาตไทย” ไปสการเปนชาตทมอารยธรรมเคยงบาเคยงไหลชาตตะวนตก กลายเปนจนตภาพทชดเจนและเปนทรบรของคนทกชน เพราะพระองคไดทรงทาใหความคดทงหลายเกยวกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ทพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวทรงสรางขนมานน กลายเปนแนวความคดทางพทธศาสนา (Buddhistization) แลวทรงถายทอดปลกฝงความคดเหลานนดวยการเทศน การจดหลกสตรการศกษาของพระสงฆ และทรงพระนพนธตาราทางพทธศาสนาจานวนมาก เพอใหพระภกษสามเณรใชในการศกษาและการสอบ

การนาแนวความคดทางพทธศาสนามาใชในการนยาม “ชาตไทย” อนม “พระมหากษตรย” ทรงเปนหวใจเชนน ไดสรางจนตภาพเกยวกบ “ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” อนมอาจแบงแยกไดขนมาอยางเดนชด และเปนจนตภาพทรบรกนกวางขวางในหมสงฆซงสวนใหญมาจากคนระดบลางทงในเขตเมองและชนบท เพราะหนงสอทางพทธศาสนาททรงพระนพนธจานวนมากยงใชในระบบการของสงฆสบมาจนถงปจจบน

ควรกลาวดวยวา เนองจากทรงตองการทาใหแนวความคดเกยวกบ “ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” กลายเปนความคดทางพระพทธศาสนา ทาใหสมเดจฯ กรมพระยาวชญาณวโรรสทรงมความจาเปนทจะตองเนนเฉพาะพระพทธศาสนาแบบโลกยธรรม โดยไมอาจเชอมโยงโลกยธรรมเขากบโลกตรธรรมไดเลย เพราะโลกตรธรรมจะทาให “ชาต ศาสนา และพระมหากษตรย” กลายเปนสงปราศจากแกนสารหรอตวตนอนพงยดถอ และพระพทธศาสนาแบบโลกยธรรมนเองทปญญาชนในยคหลงนามาเนนอยางเขมขน โดยเฉพาะอยางยง ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช สงผลให “ความเปนไทย” ทางศาสนามความสาคญอยางสง เพราะทาใหการนบถอพระพทธศาสนาหมายถงการมความรสกนกคดทผกพนอยางลกซงกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ดานตาง ๆ เชน ทาใหยอมรบในความดงามของ “การปกครองแบบไทย” มความจงรกภกดอยางสงสดตอ “พระมหากษตรย” เพราะสามารถเขาใจความหมายของการปกครองตามหลกทศพธราชธรรมอยางถองแท และยงมความภาคภมใจในศลปะและวฒนธรรมไทยทงปวงทม “พระพทธศาสนา” เปนแหลงทมาอนสาคญอกดวย

4 Saichol Sattayanurak, “Intellectuals and the Establishment of Identities in the Thai Absolute Monarchy State”,

Journal of the Siam Society 90, 1 & 2 (2002): 101-124.

6

สวน สมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงสรางอตลกษณไทยโดยมไดเนน “ความเปนไทยแท” ในทางวฒนธรรม แตทรงเนนความเปนไทยแทในดาน “อปนสย” หรอ “คณธรรม” ของชนชาตไทย ซงมอยดวยกน 3 ประการ ไดแก “ความจงรกในอสรภาพของชาต ความปราศจากวหงสา และความฉลาดในการประสานประโยชน” ทรงแสดงใหเหนวาคณธรรมทงสามประการนเปนเอกลกษณของชนชาตไทย ซงทาใหชนชาตไทยดารงความเปนใหญในประเทศสยามมาไดยาวนาน ทรงเนนวาถงแมชนชาตไทยจะเปนใหญใน “เมองไทย” แตชนชาตไทยกไมเคยเบยดเบยนชนชาตอน เพราะชนชาตไทยมคณธรรม “ความปราศจากวหงสา” และ “ความฉลาดในการประสานประโยชน” ทาใหทกชนชาตอยเยนเปนสขภายใต “การปกครองแบบไทย” ขณะเดยวกนชนชาตไทยซง “ฉลาดในการประสานประโยชน” กสามารถเลอกรบแตสวนดจากชาตอนมาผสมผสานกบวฒนธรรมเดมทมอย ทาใหเกดความเจรญงอกงามแกศลปะและวฒนธรรมของไทยในทก ๆ ทางตลอดมา

ประเดนสาคญอกประการหนงทสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงเนนในพระนพนธอยเสมอ เพอตอบสนองตอปญหาทมการเรยกรองใหเปลยนแปลงการปกครองไปเปนราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ กคอ เมองไทยมการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชยมานานแลวจนกลายเปนประเพณ “การปกครองแบบไทย” ซงควรรกษาไวสบไป ทงนเพราะพระมหากษตรยไทยมไดทรงใชพระราชอานาจแบบเทวสทธ ตรงกนขาม “การปกครองแบบไทย” เปนแบบ “พอปกครองลก” ซงเตมไปดวยความเมตตากรณา และพระมหากษตรยราชวงศจกรทรงเปนผนาแหงคณธรรมของชนชาตไทยทงสามประการ ซงชวยให “เมองไทย” สามารถรกษาเอกราช มความสงบสข และความเจรญกาวหนาเปนอนมาก นอกจากน สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพยงไดทรงทาใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงกลายเปนตวแบบในอดมคตของ “พระมหากษตรยไทย” ดวยการสถาปนา “สมเดจพระปยมหาราช” ขนมา ใหหมายถง “พระมหากษตรยอนเปนทรกของคนทงหลาย” เนองจากทรงเปนผปกครอง “ของประชาชน” และ “เพอประชาชน” ทงนเพราะสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพทรงตองการทาใหกระแสการเรยกรองรฐธรรมนญลดความเขมขนลงดวยการทาใหคนทกชนเกดความสานกวา พระมหากษตรยในระบอบสมบรณาญาสทธราชยกทรงเปนของประชาชน และทรงปกครองเพอประชาชนอยแลว ไมมความจาเปนอนใดทจะตองทาการเปลยนแปลงระบอบการปกครอง

ในดานศาสนานน ทรงเนนวาแม “พระพทธศาสนา” จะเปนศาสนาทชนชาตไทยสวนใหญนบถอ แตพระมหากษตรยไทยทรงปราศจากวหงสา จงทรงอปถมภทกศาสนาในเมองไทย ทาใหคนทกศาสนาอยรวมกนอยางสงบสข สวน “ความเปนไทย” ในดานอน ๆ เชน ภาษาไทย วรรณคด และศลปะทกแขนง ลวนเปนผลมาจากการทพระมหากษตรยไทยทรงเปนผนาท “ฉลาดในการประสานประโยชน” ทงสน

นอกจากนสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดทรงสรางอตลกษณของชนชนตาง ๆ ในเมองไทย เพอใหคนแตละชนรวาตนเปนใคร มสถานภาพและหนาทอยางไรในเมองไทย เปนการสรางฐานทางอดมการณใหแกรฐสมบรณาญาสทธราชย เพอจรรโลงโครงสรางทางชนชนทมความสาคญตอเสถยรภาพของรฐและชนชนนา ในขณะทพยายามลดความขดแยงระหวางชนชาตลงดวยการสรางอตลกษณ “เมองไทย” มใช “ชาตไทย” ทรงหลกเลยงมโนทศน “ชาตไทย” เนองจากทรงเปนเสนาบดกระทรวงมหาดไทยททาใหทรงตระหนกวา ประชาชนทวประเทศภายใตความรบผดชอบของพระองคนนประกอบดวยคนหลายชนชาต และกระบวนการทาใหชนชาตเหลานน “กลายเปนไทย” เพงจะเรมขน หากเนน “ชาตไทย” ทเปนชาตของ “คนไทย” เทานน จะเปนการเราใหชนชาตอนในประเทศสยามสานกถงความแตกตางทางชนชาตอยางแหลมคมขน ซงจะทาใหยากแกการปกครอง5

จะเหนไดวาในสมยสมบรณาญาสทธราชยน แมปญญาชนทงสพระองคจะมไดมความเปนอนหนงอนเดยวกนในทางความคดอยางสมบรณ แตความคดหลกทไดรบการเนนรวมกนกคอหวใจของ “ความเปนไทย” อนไดแก “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” ทจรรโลงโครงสรางการเมองแบบรวมศนย

5 สายชล สตยานรกษ, สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ การสรางอตลกษณ “เมองไทย” และ “ชน” ของชาว

สยาม. กรงเทพฯ: มตชน, 2546.

7

อานาจและโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนตามหลกชาตวฒ แมวา “ภาษา” หรอ “คา” ทเลอกใชในการสรางมโนทศน “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” จะแตกตางกนอยบางกตาม การสราง “ความเปนไทย” ภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475

ภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 โครงสรางการเมองยงคงรวมศนยอานาจทผนา ชนชนนาในระบอบ

ใหมจงไมเปลยนแปลงอดมการณรฐทไดรบการสถาปนาขนในสมยสมบรณาญาสทธราชยมากนก เพยงแตเลอกความคดบางประการทตอบสนองตอความตองการของผนาในระบอบใหม มาเนนใหเดนชด และปรบเปลยนคาอธบายเพอตอบสนองตอสถานการณทางการเมองทเปลยนไป แมในบางชวงจะมการเพมเตมความคดบางประการ แตกไมขดแยงกบกรอบความคดเดมของ “ความเปนไทย” ทเนนอานาจเดดขาดสงสดของผนา และเนนหนาทตามสถานภาพของคนในชนชนตาง ๆ เพยงแตใหความสาคญแกความรความสามารถในการทาหนาทตอ “ชาตไทย” มากกวาหลกชาตวฒ และนาเอา “ภาษา” หรอ “คา” ทมอยในอดมการณประชาธปไตยมานยามความหมายใหมเพอสรางความชอบธรรมแกผนาเทานน (เชน คาวา “มตมหาชน” และ “เสรภาพ” เปนตน)

ผมบทบาทสาคญในการสราง “ความเปนไทย” ภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 คอหลวงวจตรวาทการ บรรยากาศทางการเมองภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง ทาใหหลวงวจตรวาทการใหความสาคญแก “มตมหาชน” ในการกาหนดนโยบายและโครงการตาง ๆ ของรฐ เพอทาให “ชาตไทย” เจรญกาวหนา อยางไรกตาม “มตมหาชน” นมไดเกดขนจากการตดสนใจของปจเจกบคคลในรฐซงตางกมความคดเหนเปนของตนเอง แตเกดขนภายหลงกระบวนการ “มนสสปฏวต” ตามแนวทางทเรยกวา “รฐนยม” ซงเปลยนจตใจหรอเปลยนนสยใจคอของ “คนไทย” ไป เรยบรอยแลว ดงนน “มตมหาชน” จงอยในกรอบทรฐตองการ และทาใหความคดของผนาสะทอน “มตมหาชน” อยเสมอ ไมวาผนาจะคดอะไรหรอทาอะไร คนกจะคดตามและทาตาม6

เพอใหเกด “มตมหาชน” ในแนวทางทจอมพลป. พบลสงคราม และหลวงวจตรวาทการตองการ หลวงวจตรวาทการจงพยายามสราง “ความเปนไทย” ใหคนไทยยดถอรวมกน “ความเปนไทย” ทหลวงวจตรวาทการเนนในแตละชวงเวลามความแตกตางกนอยางมนยสาคญ ทงนเปนเพราะสถานการณทางการเมองภายหลงการปฏวต พ.ศ. 2475 เปลยนแปลงอยางรวดเรว

ในปลายทศวรรษ 2470 หลวงวจตรวาทการซงดารงตาแหนงอธบดกรมศลปากร เนน “ความเปนไทย” ในแงของศลปะไทยทมความเจรญรงเรองมาแตโบราณ เพอใหคนไทยมความภาคภมใจในชาตของตน เปนการสบทอดความคดทปญญาชนในสมยสมบรณาญาสทธราชยเคยเนนมาแลว จนกระทงถงตนทศวรรษ 2480 เมอไทยเปนพนธมตรกบประเทศญปน เพอหวงจะเปนมหาอานาจในแหลมทอง เพราะตระหนกถงความไมมนคงของชาตเลกทจะถกมหาอานาจยดครองไดโดยงาย หลวงวจตรวาทการจงเรมสราง “ความเปนไทย” ขนใหม โดยเนน “ความเปนไทย” ในแงของจตใจหรออปนสยทรกความกาวหนา มความมงมนทจะตอส มความอตสาหะขยนหมนเพยรในการทางาน และนยมการคาขาย อปนสยเหลานจะทาให “คนไทย” ทงมวลรวมกนสราง “ชาตไทย” ใหรงเรองและกลายเปนมหาอานาจไดในทสด

เพอให “คนไทย” เหนวาอปนสยทงหลายทรฐตองการใหมอยในตว “คนไทย” นน เปนคณสมบตดงเดมของชนชาตไทย หลวงวจตรวาทการจงใชวธเปลยนบรบทของ “อปนสยประจาชาต” ทคาดหวงใหเกดขนในปจจบนและอนาคตเหลาน ใหเคยมมาแลวในชนชาตไทยสมยโบราณ ดงปรากฏอยางชดเจนใน “วฒนธรรมสโขทย” แตถกทาลายไปจากการรบอทธพลฮนด-ขอมในสมยอยธยา เมอคนไทยรบรวาในอดตชนชาตไทยไดเคยมอปนสยเหลานนมาแลว กจะรสกวาเปนไปไดทจะหวนกลบไปมอปนสยเชน

6 สายชล สตยานรกษ, ความเปลยนแปลงในการสราง “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” โดยหลวงวจตรวาทการ.

กรงเทพฯ: มตชน, 2545. หนา 76-78.

8

นนอก จะเหนไดวากระบวนการนเปนสวนหนงของการปฏวตจตใจ “คนไทย” ทหลวงวจตรวาทการเรยกวา “มนสสปฏวต” นนเอง7

เมอสงครามโลกครงทสองสนสดลง พรอมกบความฝนวา “ชาตไทย” จะเปนมหาอานาจในแหลมทองตองแตกสลาย หลวงวจตรวาทการกเปลยนจดเนนของ “ความเปนไทย” เพอใหเขากบสถานการณท “ชาตไทย” เปนชาตเลกทตองเผชญหนากบสงครามเยน ชนชนนาของไทยรวมทงหลวงวจตรวาทการไมเพยงแตกลวภยคอมมวนสต แตยงอาศยการตอตานคอมมวนสตเปนชองทางสาหรบการไดรบความสนบสนนชวยเหลอจากสหรฐอเมรกาอกดวย8 ดงนน “ความเปนไทย” ทไดรบการเนนจงไดแก “ความเปนไทย” ทจะชวยในการตอตานคอมมวนสต อนไดแก “ชาตไทย” “พระมหากษตรย” และ “พระพทธศาสนา” มการโฆษณาอยางกวางขวางวา หากไทยกลายเปนคอมมวนสต “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” กจะถกทาลายลงไปอยางสนเชง ผทรกและหวงแหนใน “ความเปนไทย” จงตองตอตานคอมมวนสตอยางเตมท

เหนไดชดวา แมจดมงหมายของรฐบาลจอมพลป. พบลสงคราม และหลวงวจตรวาทการในทศวรรษ 2490 จะแตกตางจากรชกาลท 6 แตหวใจของ “ความเปนไทย” ทเนนกไดแกสถาบนเดยวกน แมวา “พระมหากษตรย” จะถกเปลยนความหมายไปจากสมยสมบรณาญาสทธราชยอยางมาก คอเนนเฉพาะความหมายในแงททรงเปนศนยรวมจตใจของคนในชาต ซงทาใหเกดความสามคคและเอกภาพของคนในชาต เพอจะมใหเปนอปสรรคตออานาจสงสดของผนาในระบอบใหม สวนเอกลกษณไทย 3 ประการทสมเดจฯกรมพระยาดารงราชานภาพทรงเสนอไวนน มเพยงขอทหนง คอ “ความจงรกในอสรภาพของชาต” เทานน ทยงคงไดรบการเนน สวน “ความปราศจากวหงสา” และ “ความฉลาดในการประสานประโยชน” ไดถกละเลย ทงนกเพราะตองการความสนบสนนจากคนไทยในการใชความรนแรงปราบปรามคอมมวนสต ซงมแกนนาเปนชาวจน ขณะเดยวกนกใชวธการกลาวหาชาวจนวาเปนคอมมวนสต เพอกดดนใหชาวจนทงหลายยอมเปนเบยลาง หรอยอมใหความรวมมอในการตาง ๆ ทเปนประโยชนตอผกมอานาจรฐ ถายงคงเนน “ความปราศจากวหงสา” และ “ความฉลาดในการประสานประโยชน” กจะไมสามารถบรรลถงเปาหมายขางตนไดเลย แตการใหความสาคญแตเฉพาะ“ความจงรกในอสรภาพของชาต” และละเลยอกสองขอ กเปนการสบทอดพระราชดารในพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว ซงไมทรงใหความสาคญแก “ความปราศจากวหงสา” และ “ความฉลาดในการประสานประโยชน” เชนเดยวกน

ปญญาชนอกพระองคหนงทมบทบาทในการสรางอตลกษณไทยในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 คอ พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ พระองคทรงมบทบาทสาคญ 2 ดานดวยกน ซงแมวาจะเปนบทบาทในระบอบการปกครองใหมทตองปรบเปลยนความหมายและวธดาเนนการไปไมนอย แตโดยเนอแทแลวกเปนการสบทอดวธคดและบทบาทของชนชนเจาในสมยสมบรณาญาสทธราชยนนเอง นนคอ การเลอกรบความเจรญทางวตถจากตะวนตก และการควบคมความสมพนธทางสงคมและความสมพนธเชงอานาจดวย “ความเปนไทย” ทางวฒนธรรม

บทบาทของพระเจาวรวงศเธอกรมหมนนราธปพงศประพนธ ดานหนงเปนบทบาทในความสมพนธระหวางไทยกบตางประเทศ ซงพระองคทรงพยายามทาใหชาวตางประเทศรบรวาไทยเปนชาตอารยะ และมทรพยากรตาง ๆ อดมสมบรณ เพอใหนายทนตางชาตตองการเขามาลงทน และเพอใหชาตตะวนตกและญปนเสรมสรางความสมพนธทใกลชดกบไทยมากขน อกดานหนงทรงพยายามควบคมความเปลยนแปลงในสงคมไทยภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 ไมใหดาเนนไปในทศทางทไมพงปรารถนา หรอเปลยนแปลงเรวเกนไป ทงนดวยการบญญตศพท คอสรางคาศพทใหม ๆ เพอแทนการทบศพทภาษาองกฤษ โดยเฉพาะคาศพททเกยวกบความคด เชน “ปฏวต” “ประชาชาต” “วฒนธรรม” ฯลฯ การบญญตศพทใหกลายเปนคาใน “ภาษาไทย” เทากบเปนการควบคมความคดของคนไทย หรอการ

7 เรองเดยวกน. 8 Kasian Tejapira, Commodifiing Marxism: The Formation of Modern Thai Radical Culture, 1927-1958. Kyoto

Area Studies on Asia, Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University, Volume 3, 2001. p.130-137.

9

กาหนดขอบเขตและทศทางความเปลยนแปลงของสงคมไทยนนเอง นอกจากนพระองคยงทรงเสนอพระดารทสอดคลองกบปญญาชนอนรกษนยมหลายคนในยคเดยวกน วาในระบอบ “การปกครองแบบไทย” นน มความเปนประชาธปไตยอยแลว เพราะมการเลอกตงตามหลก “อเนกชนนกรสโมสรสมมต”9

นอกจากนยงมปญญาชนอนอกจานวนหนงทมบทบาทในการนยาม “ความเปนไทย” เชน กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร, พระยาศรวสารวาจา, พนเอกแสวง เสนาณรงค แตความคดเกยวกบ “ความเปนไทย” ทปญญาชนเหลานเสนอมไดมความแตกตางอยางมนยยะสาคญถงขนทเปนการเสนอกรอบความคดใหม แนวความคดสาคญ ๆ ทปญญาชนเหลานเสนอกคอการพสจนวาสถาบนพระมหากษตรยและ/หรอพระพทธศาสนายงคงมคณคาในระบอบใหม และตองการสถาปนาอดมการณทางการเมอง “แบบไทย” ทสถาบนพระมหากษตรยและ/หรอพระพทธศาสนาเปนแหลงทมาทางศลธรรม ทจะชวยในการจดระเบยบสงคมการเมองไทยใหดงาม ดงนน แมวาแนวความคดทแตละคนเสนอจะมรายละเอยดและมจดเนนแตกตางกนอยบาง แตกมไดขดแยงกนในสาระสาคญ และสวนใหญของแนวความคดเหลานกชวยเสรมใหความหมายของ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ทปญญาชนในอดตนยามไว มความชดเจนและมพลงเขมแขงมากขน

ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช เปนผหนงทอยในกระแสภมปญญาทสบทอดความหมายของ “ความเปนไทย” จากสมยสมบรณาญาสทธราชยน แตเปนผมบทบาทโดดเดนทสดในการปรบเปลยนจดเนน ความหมาย และคาอธบาย เพอให “ความเปนไทย” ตอบสนองอยางมพลง ตอสถานการณในสงคมการเมองไทยสมยหลงสงครามโลกครงท 2 โดยสามารถรกษากรอบโครงหลกของ “ความเปนไทย” เอาไวได จนกลาวไดวา ม.ร.ว.คกฤทธเปนผมบทบาทสาคญทสดในการทาให “ความเปนไทย” ทเปนรากฐานทางอดมการณของระบอบสมบรณาญาสทธราชย กลบมาครอบงาวธคดของคนไทยอยางลกซงและกวางขวางนบตงแตกลางทศวรรษ 2490 เปนตนมา โดยไดปรบเปลยนคาอธบายหรอความหมายขององคประกอบตาง ๆ ของ “ความเปนไทย” เพอใหสามารถเผชญกบการทาทายของกระแสความคดอน ๆ เชน เสรนยม และสงคมนยม อยางมพลง

ม.ร.ว.คกฤทธแตกตางจากหลวงวจตรวาทการและกรมหมนนราธปพงศประพนธ ในแงทมไดพอใจแตเพยงการสราง “ความเปนไทย” เพอตอบสนองความจาเปนทางการเมองของผนาและระบอบการปกครองใหมภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 เทานน หากแตมความปรารถนาอยางแรงกลาทจะไดดารงตาแหนงนายกรฐมนตร10 การนยาม “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธจงมเปาหมายหลกสองประการทสมพนธเชอมโยงกน คอ เพอใช “ความเปนไทย” ชวยจดระเบยบความสมพนธเชงอานาจในสงคมไทย และเพอสรางบารมหรออานาจทางปญญาใหแกตนเอง อนจะทาใหไดรบเลอกจากหวหนาคณะรฐประหาร และ/หรอประชาชน ใหไดดารงตาแหนงนายกรฐมนตรเมอสถานการณทางการเมองเอออานวย

มกเชอกนวา ม.ร.ว.คกฤทธเปนผมจตวญญาณเปนพวกกษตรยนยมอยางแทจรง แตจากผลงานของ ม.ร.ว.คกฤทธเองแสดงใหเหนวา กอนหนา พ.ศ 2494 ม.ร.ว.คกฤทธเคยโจมตชนชนนาในระบอบสมบรณาญาสทธราชยวาเปน “สงคโลกราวชารด” ซงมแต “ความเหนทตายตว เปลยนแปลงไมได” เตมไปดวย “ความเหนแกตว”11 ม “ความประมาท...ความหลงระเรง...มขตยมานะไปในทางทดอดงแปลกประหลาดกวาคนธรรมดาสามญ...ทรงออนแอปอแป...ยงดารงฐานะความเปนขตตยะไวได เพราะคนไทย 9 นครนทร เมฆไตรรตน, การปฏวตสยาม พ.ศ.2475 กรงเทพฯ: มลนธโครงการสงคมศาสตรและมนษยศาสตรรวมกบ

ฝายสงพมพ โครงการ 60 ปประชาธปไตย, 2535. หนา 151-156. 10 หนงสอพมพกรงเทพฯไทม ปท 3 เลม 13 พ.ศ. 2492 กลาวถง ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมชวา “เขาตองการจะเปนนายกรฐ

มนตรคนหนงของเมองไทย” ในเวลาตอมา ม.ร.ว.คกฤทธเองไดประกาศอยางเปดเผยเปนระยะ ๆ วาตองการเปนนายกรฐ

มนตร (โปรดด “สยามรฐหนา 5” ใน หนงสอพมพสยามรฐ วนท 14 ธนวาคม 2513 และวนท 3 มถนายน 2514 เปน

อาท. 11 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “สามยค” หนงสอพมพเกยรตศกด (3 กมภาพนธ 2492) ใน คกฤทธวา. กรงเทพฯ: สานก

พมพชยฤทธ, 2495. หนา 106-107.

10

สวนมากยงรกทจะมศาลพระภม”12 นอกจากน ม.ร.ว.คกฤทธยงแสดงความไมพอใจทถก “กาหนา” วาเปนพวกกษตรยนยม พรอมกบโจมตนกการเมองบางคนวาเปนพวกกษตรยนยม13 ขณะเดยวกนกไดแสดงความคดเหนสนบสนนจอมพล ป. และพลเอกเผา ศรยานนทอยเสมอ แตโจมตนายควง อภยวงศและพรรคประชาธปตยอยางตรงไปตรงมาหลายครง จนกระทงจอมพลสฤษด ธนะรชต ไดกาวขนดารงตาแหนงผบญชาการทหารบกใน พ.ศ.2497 แลว ม.ร.ว.คกฤทธจงไดหนมาโจมตจอมพล ป. และพลเอกเผารนแรงขนเรอย ๆ และมบทบาทสาคญในการทาใหสงคมรบรวา การเลอกตงทวไปใน พ.ศ.2500 นน เปน “การเลอกตงสกปรก”14 จนเปนปจจยสาคญในการทาลายความชอบธรรมของจอมพล ป. ทเอออานวยใหการรฐประหาร พ.ศ.2500 ของจอมพลสฤษดไดรบการสนบสนนจากมวลชนอยางกวางขวาง

ใน พ.ศ.2494 ไดเกดความเปลยนแปลงทางการเมองททาให ม.ร.ว.คกฤทธตดสนใจเปน “พวกกษตรยนยม“ อยางเตมท และพยายามทาให “อดมการณกษตรยนยม” มพลงแขงแกรงขนเรอย ๆ ทสาคญกคอ การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 เสดจกลบมาประทบอยในเมองไทยเปนการถาวร และการทพรรคประชาธปตย (ซงกลายเปนศตรทางการเมองของ ม.ร.ว.คกฤทธตงแตปลายป พ.ศ.2491) สญเสยอานาจและอทธพลทเคยมอยในรฐสภา เนองจากมการรฐประหารในเดอนพฤศจกายน 2494 ในสถานการณเชนน พรรคประชาธปตยจะไมไดรบประโยชนอะไรอกแลวจากการทอดมการณกษตรยนยมมพลงแขงแกรงขน แต ม.ร.ว.คกฤทธเองจะไดประโยชนโดยตรง เพราะสามารถองตวเองเขากบสถาบนพระมหากษตรย และยกระดบตนเองจาก “เจาหางแถว”15 ใหกลายเปนสมาชกของพระราชวงศจกรอนศกดสทธและสงสง ซงทกฝายรบรวาเปนผมความรอบรในวฒนธรรมราชสานก ทเปนแบบแผนอนดเลศของ “ความเปนไทย” ในทกดาน

นบตงแตกลางทศวรรษ 2490 ซงเขยน สแผนดน เปนตนมา ม.ร.ว.คกฤทธประสบความสาเรจอยางสงในการรอฟนอดมการณ “กษตรยนยม” โดยทาใหคนไทยเหนวา สถาบนและองคพระมหากษตรยเปนสถาบนและบคคลทขาดไมไดของ “ชาตไทย” เพราะทรงมสวนอยางสาคญยงในการทาให “ชาตไทย” มระเบยบ ความสงบสข ความมนคง และความเจรญกาวหนา นอกจากนยงไดเชอมโยงพระพทธศาสนากบ “พระมหากษตรย” และ “ชาต” อยางแนบแนน ดวยการทาใหเหนวา พระพทธศาสนาเปนแหลงทมาทางศลธรรมททาให “พระมหากษตรย” ทรงเปนผปกครองทด และทาใหคนไทยซงมความสมพนธกนในลกษณะท “รทตาทสง” นน อยรวมกนอยางสงบสข ปราศจากการกดขเบยดเบยนซงกนและกน นอกจากน “พระมหากษตรย” และ “พระพทธศาสนา” ยงเปนทมาและชวยจรรโลง “ความเปนไทย” ในดานอน ๆ ททาให “เมองไทยนด” เชน การปกครองแบบไทย ภาษาไทย วรรณคดไทย ศลปะไทย มารยาทไทย ขนบธรรมเนยมประเพณไทย ฯลฯ

“ความเปนไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธนยามมอทธพลอยางสง เนองจากเปนฐานทางอดมการณใหแกระบอบการปกครองแบบเผดจการ ทาใหสามารถใชสอประเภทตาง ๆ รวมทงหนงสอพมพในเครอสยามรฐของ ม.ร.ว.คกฤทธเอง ในการปลกฝงแกสงคมไทย และถงแมวา ม.ร.ว.คกฤทธจะไดปรบเปลยนความหมายขององคประกอบตาง ๆ ของ “ความเปนไทย” เพอตอบสนองตอสถานการณทเปลยนไป แตไดรกษากรอบโครงหลกทางความคดเดม ทสบทอดมาจากปญญาชนสมยสมบรณาญาสทธราชยเอาไวอยางเหนยวแนน ทาให “ความเปนไทย” กลายเปนความคดทมพลงอยางไพศาล แมวาสงคมการเมองไทยจะไดเปลยนแปลงไปจากเดมอยางมากแลว

12 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, สามกกฉบบนายทน ตอนเบงเฮกผถกกลนทงเปน กรงเทพฯ: สยามรฐ, 2530. หนา 99-

100. 13 เรองเดยวกน, หนา 190-191. 14 โปรดด ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, คกฤทธ ปราโมชกบปญหาของไทยสมยเลอกตงไมเรยบรอย. กรงเทพฯ: เกษม

บรรณกจ, 2511. 15 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “คกฤทธกบการเมองไทย” ใน คกฤทธ 2528. กรงเทพฯ: สวชาญการพมพ, 2528. หนา 40.

11

ความหมายทางการเมองของ “ความเปนไทย” ทนยามโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ตงแตครงหลงของทศวรรษ 2490 การเขยน สแผนดน และ ไผแดง ของ ม.ร.ว.คกฤทธมสวนทาให “ความเปนไทย” ในแงของการปกครองแบบไทย ความจงรกภกดตอพระมหากษตรย ความสมพนธเชงอปถมภระหวางคนทอยในชนตางกน ตลอดจนศลปะและวฒนธรรมไทยในดานอน ๆ ทมพระมหากษตรยและพระพทธศาสนาเปนหวใจ กลบมามคณคาในสายตาของคนไทยอกครงหนง ในเวลานน บทบาทของหลายฝายไดทาใหกระแสชาตนยมทางวฒนธรรมมพลงสงขนมาก ทสาคญไดแก การทจอมพล ป. เลอกสรางความนยมในหมประชาชน ดวยการแสดงตนเปนผนาทดตามคตพทธศาสนา เชน อางองตนเองเปนเสมอนพอขนรามคาแหงทปกครองประชาชนแบบพอปกครองลก มพรรคเสรมนงคศลา (อนมาจากชอพระแทนของพอขนรามคาแหง) เปนฐานอานาจ และพยายามทาหนาทตาง ๆ ตามอยางพอขนรามคาแหง หรอตามประเพณของพระมหากษตรยไทยในอดต เปนตนวา การอปถมภพระพทธศาสนาอยางมาก การดาเนนนโยบายฟนฟศลธรรมภายในชาต การอปถมภศลปะไทยและการสงเสรมวฒนธรรมอน ๆ ของไทย16 นอกจากนยงมปญญาชนหลายคน เขยนหนงสอและแสดงปาฐกถาทเนนความสาคญและคณคาของ “ความเปนไทย” โดยเฉพาะพระมหากษตรย และวฒนธรรมไทยในดานตาง ๆ เชน กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร พระยาศรวสารวาจา ม.ร.ว.เสนย ปราโมช พระยาอนมานราชธน เปนตน

กระแสชาตนยมทางวฒนธรรมแบบจารตประเพณทเขมขนขนตงแตปลายทศวรรษ 2490 น ทาใหจอมพลสฤษดไมอาจหลกเลยงไดทจะตองแสดงบทบาท “พอขนอปถมภ” เชนเดยวกบจอมพล ป. นอกจากคาปราศรยและสนทรพจนในโอกาสตาง ๆ ของจอมพลสฤษด ซงเชอกนวาหลวงวจตรวาทการเปนผรางแลว17 ยงมการสรางฐานทางอดมการณสาหรบรองรบปฏบตการทางสงคมของจอมพลสฤษดจนประสบความสาเรจอยางสงในการเปน “ผปกครองแบบไทย” โดยม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช ซงเปนปญญาชนทไดรบการยอมรบนบถออยางมากจากผมการศกษามาตงแตปลายทศวรรษ 2490 วาเปนผทสามารถ “นาประชาชนไดทงชาต” หรอแมแต “นาเอเซยอาคเนยไดทงแถบในดานความคดอาน”18

ในยคจอมพลสฤษด “ความเปนไทย” ประการหนงท ม.ร.ว.คกฤทธสรางขน เนนไปท “การปกครองแบบไทย” เพอรองรบการใชอานาจของจอมพลสฤษดซงไดลมระบอบรฐธรรมนญแบบมรฐสภาและการเลอกตงลง อนเปนเรองรนแรงอยางยงในกระแสภมปญญาของสงคมไทย ทไดใหคณคาแกรฐธรรมนญและการเลอกตงมานานหลายสบป เพราะมการเสนอใหปกครองในระบอบ “คอนสตตวชนแนลโมนาก” และใหม “ปารลเมนต” มาตงแต พ.ศ.2427 (ร.ศ.103) และหลงจากนนกมหลายฝายทเชอมนวาการปกครองทดจะเกดขนไดกตอเมอม “คอนสตตวชน” และ “ปารลเมนต”19 จนแมแตกลม “อนรกษนยม” ในระยะหลงการปฏวต พ.ศ.2475 แลว กยงตองพยายามพสจนใหเหนวาระบอบ “การปกครองของไทย”นนม “รฐธรรมนญ” มาแลวตงแตสมยพอขนรามคาแหง คอ “จารกหลกท 1” หรอมในสมยอยธยาดวย คอ “พระคมภรธรรมศาสตร” และยงอางดวยวาในระบอบราชาธปไตยกมการเลอกตงตามหลก

16 ทกษ เฉลมเตยรณ, การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ, ม.ร.ว.ประกายทอง

สรสข กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526. หนา 124-127. 17 เรองเดยวกน, หนา 235-244. 18 สลกษณ ศวรกษ, “ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมชทขาพเจารจก” ใน คกฤทธยาลย. กรงเทพฯ: สถาบนสนตประชาธรรม, 2539.

หนา 8-11. 19 นครนทร เมฆไตรรตน, “สองกระแสภมปญญาในการปฏวตสยามทศวรรษท 2470” ใน ความคด ความร และอานาจ

การเมองในการปฏวตสยาม 2475. พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546.หนา 162-167.

12

“อเนกชนนกรสโมสรสมมต”20 ดงนน การสรางความชอบธรรมทางการเมองใหแกระบอบทไมม “คอนสตตวชน” และ “ปารลเมนต” ของจอมพลสฤษดจงตองกระทาอยางจรงจงและโดยเรงดวนทสด

ม.ร.ว.คกฤทธนาคาอธบายของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพมาปรบใช พระองคทรงเสนอวา ถงแมในสมยสโขทยพระมหากษตรยจะทรงมอาญาสทธเชนเดยวกบการปกครองของขอม แตหลกในการปกครองของขอมเปนแบบนายปกครองบาว สวนของสโขทยเปนแบบพอปกครองลก และประเทศสยามไดใชประเพณการปกครองนสบมาจนถง “ทกวนน”21 สวน ม.ร.ว.คกฤทธไดชใหเหนวา ระบอบ “การปกครองแบบไทย” เปนการผสมผสานระหวางการปกครองของสโขทยกบของอยธยา พระมหากษตรยทรงเปนเทวราชา แตทรงใชพระราชอานาจเพอประโยชนสขของประชาชนโดยปราศจากการกดข และยงเปดโอกาสใหมการเลอนชนทางสงคมอกดวย ทงนเพราะเปนการปกครองตามหลกทศพธราชธรรมของพระพทธศาสนา22

ผลประโยชนทงหลายของประชาชนทเกดขนภายใต “การปกครองแบบไทย” ในสมยสโขทยทม.ร.ว.คกฤทธยกขนมาเปนตวอยางในปาฐกถาเมอ พ.ศ.2503 นน ลวนแลวแตเปนผลประโยชนทประชาชนในระบอบประชาธปไตยแบบเสรนยมจะพงไดรบ และเปนสงท ม.ร.ว.คกฤทธไดพยายามทาใหคนไทยรบรวา “ผนาแบบไทย” คอจอมพลสฤษด กไดกระทาเชนเดยวกบผปกครองกรงสโขทย โดยเฉพาะอยางยงการรกษากรรมสทธสวนบคคลในทรพยสน, การปราบปรามอาชญากรรม การพฒนาประเทศ และการอปถมภคนทงหลาย รวมทงการเปนผนาทเอออาทรประชาชน คอ “สงเสรมการอาชพตาง ๆ ทจะใหราษฎรอยดกนด และระงบการเบยดเบยนเชนการยดทรพยผอนมาเปนของตน นอกจากนน...ยง...คอยชวยเหลอใหคนตงตวไดดวยการใหความอปการะตาง ๆ อกดวย23

สวนดของระบอบประชาธปไตยตามทคนไทยรบร เชน ความยตธรรม และกระบวนการควบคมฝายบรหารนน ม.ร.ว.คกฤทธกแสดงใหเหนวาเปนสงทมอยแลวในระบอบ “การปกครองแบบไทย” ทคน ๆ เดยวมอานาจเดดขาดสงสด โดยไมตองมรฐสภาและศาล24 ซงหมายความวา “ผปกครองแบบไทย” มความชอบธรรมทจะใช “ประกาศคณะปฏวต” และ “มาตรา 17 แหงธรรมนญการปกครองแหงราชอาณาจกรไทย” ซงเปนการใชอานาจตลาการโดยไมตองมศาลยตธรรม ม.ร.ว.คกฤทธไดนาเนอความจากจารกหลกท 1 คอ “ไพรฟาลกเจาลกขน ผแลผดแผกแสกวางกนสวนดแทแลวจงแลงความแกขาดวยซอ บเขาผลกมกผซอน” มาเปนหลกฐานเพอยนยนวาผปกครองทมอานาจเดดขาดสงสด สามารถใชอานาจตลาการดวยความยตธรรม และยงทาใหคนไทยรบรดวยวา ในระบอบ “การปกครองแบบไทย” น จะไมเกดปญหาท “แขนขาแหงรฐ”หรอ “ฝายบรหาร” ใชอานาจไปในทางมชอบ เพราะถงแมจะไมมรฐสภาคอยควบคม แต “ประมขแหงรฐ...เปนอานาจของประชาชนในอนทจะควบคมฝายบรหาร”25 อยแลว

นอกจากน ม.ร.ว.คกฤทธยงเนนวา การนบถอพระพทธศาสนาทาให “ผนาแบบไทย” มศลธรรมจรรยาอยางเตมเปยม จงสามารถปกครองโดยไมตองมกระบวนการถวงดลยอานาจหรอการควบคมตรวจสอบของประชาชน และ “ผนาแบบไทย” ยงเปนผนาในทางศลธรรมของคนอน ๆ ในรฐอกดวย ดงนน ในขณะท “ผนาแบบไทย” เปนผควบคมขาราชการและฝายบรหารมใหใชอานาจไปในทางทผด “ผ

20 โปรดดรายละเอยดใน เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช,” แนวความคดประชาธปไตยแบบไทย” วทยานพนธรฐศาสตร

มหาบณฑต สาชาวชาการปกครอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536. หนา 39-126. 21 สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ, “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ” ใน ประวตศาสตรและการ

เมอง. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2516. หนา 8-9. 22 ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช, “การปกครองสมยสโขทย” และ “”สงคมสมยอยธยา” ใน ประวตศาสตรและการเมอง.

หนา 31-67. 23 ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช, “การปกครองสมยสโขทย”, หนา 37-38. 24 เรองเดยวกน. 25 เรองเดยวกน, หนา 36-37.

13

นาแบบไทย” เอง กมธรรมะคอยควบคมไมใหประพฤตผดเชนกน และ “หากประพฤตผดธรรม…ราษฎรกมสทธทจะลมพระราชอานาจ และตงกษตรยพระองคใหมขนปกครองตอไป26 อยางไรกตาม ม.ร.ว.คกฤทธไดพยายามทาใหคนไทยรบรวา จอมพลสฤษดไดทาหนาทครบถวนสมบรณตามแบบฉบบของ “ผนาแบบไทย” ทกประการ ไมวาจะเปนการพฒนาประเทศ, การตดสนคดความอยางยตธรรม,การปราบปรามการคอรรปชน การอปถมภประชาชนในดานตาง ๆ ดวยความเอออาทร ดงนน การลมลางอานาจของจอมพลสฤษดเพอตงผปกครองคนใหมจงไมสมควรจะเกดขน

จะเหนไดวา ม.ร.ว.คกฤทธไดทาใหคนไทยเขาใจวา “การปกครองแบบไทย” ท “อานาจการปกครองทงหลายทงปวง…รวมอยในบคคลเพยงคนเดยว” นน สงผลดแกประชาชนไมตางจากระบอบประชาธปไตยแบบมรฐสภาซงจอมพลสฤษดไดลมลางลงไปแลว และ “การปกครองแบบไทย” ทผปกครองใชอานาจทางการศาลดวยตนเอง กสามารถอานวยความยตธรรมใหเกดขนได ระบอบการปกครองของจอมพลสฤษดซงเปน “การปกครองแบบไทย” จงมความชอบธรรมทกประการ

ภายหลงการอสญกรรมของจอมพลสฤษด ม.ร.ว.คกฤทธยงคงพยายามทาใหจอมพลสฤษดเปนแบบอยางในอดมคตของ “ผนาแบบไทย” คอเปนผทไมมความปรารถนาในอานาจ แตจาเปนจะตองเขามา “ใชชวตทางการเมอง” เพราะมความจงรกภกดอยางสงตอพระมหากษตรยจนตองเขามาพทกษราชบลลงก และแกไขสถานการณบานเมองใหพนจากภาวะวกฤต ม.ร.ว.คกฤทธเขยนวา “ทานกจาเปนทจะตองตดสนใจเขามาดาเนนการทางการเมองและถอบงเหยนการบรหารประเทศ ทง ๆ ทผมเขาใจวาเปนการฝนตอความรสกและความประสงคของทาน27

เพอให “การปกครองแบบไทย” เปนทยอมรบวาเปนระบอบการปกครองทด ม.ร.ว.คกฤทธพยายามทาใหคนไทยเหนวา ระบบศกดนาของไทยซงเปนรากฐานของการปกครองแบบไทยในสมยโบราณนน มไดเปนระบบสงคมทเลวรายดงท “ฝายซาย” โจมต เพราะสงคมไทยไดเกดระบบศกดนาทไมเกยวกบการแบงทดน แตเปนระบบการปกครองทใช “นาแหงศกด” ในการกาหนดสทธและหนาทของคน และการถอครองทดนในเมองไทยสมยหลงกยงคงสะทอนวาผมอานาจมไดเคยยดทดนสวนใหญมาเปนของตน “ตามสถตทปรากฏในปจจบนปรากฏวา เนอทไรนาในประเทศไทยนนเปนของชาวไรชาวนานนเองเปนสวนมาก ขอเทจจรงเชนนจะเปนผลทเกดมาจากระบอบสงคมอนผมอานาจเขาถอทดนเสยเปนสวนใหญเชนของฝรงนน มไดเปนแนนอน28

การนยาม “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธชวยใหคนไทยเขาใจ “ความหมาย” (significance) ของปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขนจากบทบาทของนายกรฐมนตรหรอนโยบายของรฐบาล กลาวคอ ทาใหคนไทยรบรวาผนาทมความเมตตากรณาเอออาทรนน ไมเพยงแตจะชวยพฒนาประเทศใหคนไทยอยเยนเปนสข พนจากความทกขอนเกดแตความยากจนขนแคนเทานน แตยงชวยคาจนรกษา “ความเปนไทย” อนมคณคา ซงแมวาจะเกดความเปลยนแปลงเนองจากความเจรญทางวตถมากเพยงใด คนไทยกจะไมสญเสยวถชวตแบบไทยอนเตมไปดวยความสงบสขและความมนคง เพราะสงคมไทยเปนสงคมทเมตตา มความเออเฟอเผอแผ มนาใจตอกน และมความสามคคกน ภายใตสถาบนหลกทเปนศนยรวมจตใจของคนไทยคอพระมหากษตรยและพระพทธศาสนา อนทาใหคนไทยยดมนในความดงามทงปวง ขณะเดยวกนสงคมไทยกมกลไกในการปกครองและการปกปองเอกราชของชาตทมประสทธภาพ คอ ขาราชการและทหาร ทจะชวยใหภาระกจทงหลายของผนาดงทกลาวมาขางตนบรรล

26 เรองเดยวกน, หนา 37. 27 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “อสญญกรรมของจอมพลสฤษด” เพอนนอน 9 ธนวาคม 2506 ใน คกฤทธถกเมองไทย.

กรงเทพฯ: บรรณาคาร, 2514. หนา 290. 28 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, ฝรงศกดนา กรงเทพฯ: กาวหนา, 2504. หนา 224.

14

ผล จนอาจกลาวไดวา วฒนธรรมทางการเมองของไทย หรอ “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรม”29 นน ม.ร.ว.คกฤทธมสวนอยางมากในการ “สราง” และทาใหมเสถยรภาพในสงคมการเมองไทยตลอดมา

ม.ร.ว.คกฤทธยนยนวาไมควรเรยกการปกครองของไทยวาเปน “ประชาธปไตยแบบไทย” ซงเหตผลทแทจรงอาจจะอยทความตองการจะยนยนในความเปนผรอบรสงสดของตนเกยวกบ “ความเปนไทย” และ “ความเปนอน” ประกอบกบความตองการทจะทาใหคนไทยยอมรบอานาจเผดจการของรฐบาลในเวลานนโดยปราศจากคาถามและการถกเถยงในเชงอดมการณอยางสนเชง เพราะไดเคยมการใชคาวา “ประชาธปไตยใหม” โดย “ฝายซาย” มาแลวในทศวรรษ 2490 หากรฐบาลจอมพลสฤษดและจอมพลถนอมใชคาวา “ประชาธปไตยแบบไทย” กจะเปดชองใหมการถกเถยงกนตอไปวาเปนประชาธปไตยทแทจรงหรอไม และเมองไทยควรจะเปนประชาธปไตยแบบใดกนแน ซงไมเพยงแตจะกอใหเกดความขดแยงทางอดมการณตามมา แตยงจะสงผลใหเกดเสยงเรยกรองสทธและเสรภาพตามคตนยมของระบอบประชาธปไตยทวไป อน “อาจจะทาใหเกดความยงยากไดมากทหลง”30 อกดวย

อนง การสราง “ความเปนไทย” วางอยบนพนฐานความคดของม.ร.ว.คกฤทธเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยอยมากทเดยว โครงสรางสงคมไทยทมการแบงชนอยางละเอยดซบซอนเปนเรองท ม.ร.ว.คกฤทธเหนวาถกตองเหมาะสม แมวา ม.ร.ว.คกฤทธจะพดถง “ประชาธปไตย” “สทธ” “เสรภาพ” “เสมอภาค” ฯลฯ อยเสมอ แตคาเหลานกมความหมายเฉพาะตามท ม.ร.ว.คกฤทธตองการใหคนไทยรบรในสถานการณหนง ๆ ม.ร.ว.พกตรพรง ทองใหญ เคยเลาวา ตามปรกตนน ม.ร.ว.คกฤทธใหความสาคญแกการ “รทตาทสง” เปนอยางมาก31 แมแตในการฝกโขนธรรมศาสตร ม.ร.ว.คกฤทธกมจดมงหมายหลกอยทการทาใหนกศกษาม “จตใจแบบไทย” คอเปนคนท “รทตาทสง” รวมทงการทาให “ลกจน” กลายเปนไทย คอม “จตใจแบบไทย” ดวย32

ดงนน ม.ร.ว.คกฤทธจงนยาม “ความเปนไทย” เพอจรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชน เพราะเชอวาจะนามาซง “ระเบยบ, ความมนคง, ความสงบสข และความเจรญกาวหนา” โดยทการยดมนใน “ความเปนไทย” จะสงผลใหคนในแตละชนปฏบตหนาทตามสถานภาพทางสงคม และการเลอนชนหรอลดชนกจะเปนไปตามหลกการทวา “คนทกคนจะอยในฐานะอยางไร กแลวแตความสามารถ หรอ “กรรม” ของตน”33 อภสทธในการเลอนชนตามปรกตแลวเปนสงทไมควรเกดขนเนองจาก “ความสามคคอนแทจรงจะเกดขนไดเพราะจะไมมความรสกวาใครไดเปรยบใคร” แตเมอเลอนชนหรอมฐานะสงขนดวยความสามารถหรอดวย “กรรม” ของตนแลว กสามารถจะมสทธและมหนาทตอสงคมเพมขน ซงหมายความวาเมอมอภสทธกจะตองมหนาทเพมขนเปนเงาตามตว ดงนน คนจงมสทธและหนาทไมเทาเทยมกน ตามหลกการทวา “การกระทาใหสงคมวฒนาถาวรรงเรอตอไปจงเปนภาระกจของสมาชกทกคนไมวายากดมจน และภาระนนจงจาตองเฉลยไประหวางบคคลตามแตความสามารถทจะแบกภาระนนได มใชวาแตละคนจะเอาแตสทธตาง ๆ สวนหนาทนนไมมใครยอมรบ”34

29 นธ เอยวศรวงศ, “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” ใน ชาตไทย เมองไทย แบบเรยนและอนสาวรย กรงเทพฯ: มต

ชน, 2538. หนา 136-171. 30 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ประชาธปไตยแบบซการโนในอนโดนเซย” (เพอนนอน 2 ตลาคม 2506) ใน ประชม

พงศาวดารประชาธปไตย. บรรณาคาร, 2512. หนา 241. 31 สมภาษณ ม.ร.ว.พกตรพรง ทองใหญ, หนงสอพมพประชาชาต 9 มนาคม 2518. 32 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช,”ทรรศนะลขตท 3 การสบเนองและการถายทอดนาฏศลปไทย” เอกสารประกอบการสมมนา

นาฏศลปและดนตรไทย. สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร 23-24 มถนายน 2522. หนา 40. 33 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “คนมคนจน” ใน เกบเลกผสมนอย. กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2502. หนา 476. (เนนโดย

ม.ร.ว.คกฤทธ) 34 เรองเดยวกน, หนา 475-476. (เนนโดย ม.ร.ว.คกฤทธ)

15

ในทศนะของ ม.ร.ว.คกฤทธ การพฒนาเศรษฐกจในสมยจอมพลสฤษดเปนตนมา และการหลงไหลเขามาของวฒนธรรมอเมรกน ทาใหเกดปญหา “ความเปนไทย...ลดนอยถอยลงไปอยางนาวตก ...เราลมความเปนไทยกนมากขนทก ๆ ท35 อนจะทาใหระบบความสมพนธทางสงคมและระบบ “การปกครองแบบไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธเชอวาถกตองและดงามไมสามารถดารงอยได จาเปนจะตองทาใหคนไทยรบรวาอะไรคอ “ความเปนไทย” “เพอจะไดเปนพลเมองดทสามารถรกษาสงคม รกษาระบบการปกครองทเรยบรอยไวไดในทสด”36 ม.ร.ว.คกฤทธพยายามทาใหคนไทยยดมนใน “ความเปนไทย” ดวยการชวา หากคนไทยไมรจก “ความเปนไทย” และไมสามารถรกษา “ความเปนไทย” เอาไวได ผลทจะเกดขนกคอ ”กาลงเดนทางไปสความสาบสญทางประวตศาสตร ถงแมวาจะไมสาบสญในทางกายกสาบสญในทางเปนชาต”37 และถาหากวามแตเพยงพระพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวทางใจแลว จะไมเพยงพอสาหรบการรกษาความเปน “ชาตไทย” เอาไวได เพราะชาตอนทนบถอพระพทธศาสนากมอกหลายชาต จาเปนจะตองเนน “ความเปนไทย” ในดานอน ๆ ควบคกบพระพทธศาสนา ม.ร.ว.คกฤทธจงเนนวา “ชาตไทย” ดกวาชาตอน เพราะม “ความเปนไทย” อนมคณคาหลายอยาง ไดแก พระมหากษตรยไทย การปกครองแบบไทย ภาษาไทย ศลปะไทย เชน วรรณคด ละคร ตลอดจนมารยาทไทย และขนบธรรมเนยมประเพณตาง ๆ “ความเปนไทย” เหลานลวนแตชวยจรรโลงโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชน ซงเปนรากฐานของระบอบการเมองแบบเผดจการ ดงนน ในขณะทสนบสนนนโยบายพฒนาเศรษฐกจอยางเตมทถงกบเนนแตพระพทธศาสนาแบบโลกยธรรม ม.ร.ว.คกฤทธกพยายามเหนยวรงใหความสมพนธทางสงคมยงคงเปน “แบบไทย” อยเสมอ

ม.ร.ว.คกฤทธมความตองการเชนเดยวกบปญญาชนแหงรฐสมบรณาญาสทธราชย ทตองการพฒนาประเทศใหมความเจรญทางวตถแบบตะวนตก แตรกษาความสมพนธทางสงคมแบบไทยเอาไว จงพยายามยนยนวา

ทผมเหนวาเปนไทยแทอยจรง ๆ นน กเหนจะไดแกจตใจของคนไทย ซงแตโบราณมาจนถงทกวนน เรากไมเหนมอะไรเปลยนแปลง เรากยงเปนไทยแทกนอยนนเอง…และความสมพนธในบรรดาคนไทยดวยกนนน ผมเหนวาเปนเรองทไมเปลยนแปลงเหมอนกน คนไทยเราสวนใหญทเปนไทยแท ๆ กมความจงรกภกดเทอดทนพระมหากษตรยนนประการหนง นบถอบดามารดาครอาจารย ถอเดกถอผใหญ คอวา เดกกนบถอผใหญ ผใหญกเมตตาปรานตอเดก

ความสมพนธเหลานเปนความสมพนธทด เปนความสมพนธแบบไทย ผมเหนวาทไหนกตาม…เมอคนไทยพบกนแลว ความสมพนธเชนนกยอมเกดขน และทาใหรวาคนไทยเรานนแตกตางกวาคนชาตอนเขา และมอะไรดกวาเขามาก38

ในขณะเดยวกน ม.ร.ว.คกฤทธชใหเหนวาคนไทยไมควรจะรกษา “ความเปนไทย” ในทางวตถเอาไว เพราะไมเหมาะแกวถชวตในปจจบนและจะกอใหเกดปญหาแกชวตไดมาก “…เรอนแบบไทยแทฝาประกลนกมอยในเฉพาะภาคกลาง…แพง…หนาหนาว หนาวทสดเลย…พอถงหนาฝนกเปยกทสด…บานไทยแทนนเปนเรองของพพธภณฑ…การนงผาแบบไทยไมสะดวก…การรบประทานอาหาร…จะใหกลบ

35 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ของดของไทย” (เพอนนอน 6 มกราคม 2506) ใน โลกกบคน. กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2509,

หนา 212-213. 36 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช,”การศกษาของชาต จะปอนการศกษาแกพลเมองอยางไรด” ( เพอนนอน 19 กมภาพนธ 2506)

ใน คกฤทธถกเมองไทย. กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2514. หนา 203, 37 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, ยว. กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2543. หนา 47. 38 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ไทย(โบราณ)เนรมต” (เพอนนอน 26 เมษายน 2506) ใน คกฤทธถกเมองไทย. กรงเทพฯ :

บรรณาคาร 2514, หนา 266-267.

16

เปนไทยแท…คงจะขลกขลกมาก”39 ทงนกเพราะ ม.ร.ว.คกฤทธตองการใหคนไทยยอมรบการพฒนาประเทศแบบตะวนตกนนเอง

นอกจาก “การปกครองแบบไทย” แลว องคประกอบสาคญอน ๆ ของ “ความเปนไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธนาเอาความคดของปญญาชนในอดตมาเนน หรอปรบเปลยนความหมายใหเหมาะแกกาลสมย จนเปนทยอมรบอยางกวางขวาง และกลายเปน “เอกลกษณ” หรออตลกษณไทยสบมา มดงตอไปน

การนยามความหมาย “พระมหากษตรย”

ม.ร.ว.คกฤทธมงแสดงวาในระบอบ “การปกครองแบบไทย” ภายหลงการปฏวต พ.ศ.2475 นน

นอกจากจะม “ผนาแบบไทย” แลว ยงจาเปนจะตองมพระมหากษตรย และไดนยามใหเหนถงสถานภาพและบทบาทพระมหากษตรยในระบบ “การปกครองแบบไทย”ดวย นอกจากน เนองจากตงแตกลางทศวรรษ 2490 เปนตนมา ม.ร.ว.คกฤทธตองการเปนพวก “กษตรยนยม” อยางเตมท จงจาเปนตองเนนอยเสมอวา “พระมหากษตรย” มความสาคญและมคณคาสงสดตอ “ชาตไทย“

ม.ร.ว.คกฤทธตองการเนนความหมายของพระมหากษตรยสองดาน คอความศกดสทธสงสงของ

สถาบนพระมหากษตรยไทยซงเกดจากการรบคตเทวราชาจากเขมร เพอจะทรงไดรบการเคารพสกการะอยางสงสดจากคนไทย ขณะเดยวกน ทรงเปนผปกครองทกอปรดวยคณธรรม ทาใหทรงปกครองดวยความเมตตากรณาเหมอนพอปกครองลก ซงลกษณะทงสองดานของ “พระมหากษตรย” นมความสาคญตอระบอบ “การปกครองแบบไทย” ดวย กลาวคอ ดานททรงเปนผปกครองทกอปรไปดวยคณธรรมจะสงผลให “พระมหากษตรย” ทรงเปนแบบอยางในอดมคตของ “การปกครองแบบไทย” สวนดานทพระมหากษตรยทรงเปนสถาบนศกดสทธสงสงทผใดจะละเมดมไดนน จะทาใหพระมหากษตรยทรงอยในสถานะทสามารถควบคมดแลการใชอานาจของ “ผนาแบบไทย” แทนประชาชน ผลกคอ การเขาเฝาทลละอองธลพระบาทในวาระเขารบตาแหนงเปนนายกรฐมนตรและรฐมนตร ตลอดจนการเขาเฝาฯถวายรายงานในเวลาทเกดเหตวกฤตตาง ๆ มความสาคญทางการเมองอยางแทจรง มใชเปนไปตามประเพณเทานน

เมอ ม.ร.ว.คกฤทธกลาววา พระมหากษตรยสโขทยทรงเปนผควบคมแขนขาแหงรฐ จงมความหมายดวยวา พระมหากษตรยทรงควบคมการใชอานาจของรฐบาล ดงท ม.ร.ว.คกฤทธไดเขยนถงบทบาทของพระมหากษตรยในการควบคมการใชอานาจของรฐบาลไว ในบทความเทดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบน คลายคลงกบทแสดงไวในปาฐกถาเรอง “การปกครองสมยสโขทย” ดงน

ประวตศาสตรของไทยเรานนปรากฏวามเบองหลงทแตกตางกนกบของชาตอน ๆ …คนไทยเราในสมยกอนมไดคดตงสถาบนหรอองคการขนเพอใหอานาจควบคม “แขนขา” แหงสงคม ไทยเราไดใช “หว” แหงสงคม หรอสถาบนพระมหากษตรยนนเอง เปนเครองควบคมมใหเกดความไมเปนธรรม และความผดพลาดบกพรองตาง ๆ ขนได และกไดปกครองกนเปนสขมาหลายรอยปดวยวธการน…นเปนหลกการทคนไทยเราไดยดถอมาโดยตลอด40 นบตงแตกลางทศวรรษ 2490 เปนตนมา แมวา ม.ร.ว.คกฤทธจะรกษากรอบความคดหลกเกยว

กบ “พระมหากษตรย” เอาไว แตไดปรบเปลยนจดเนนในสถานการณทางการเมองทเปลยนไป ใน สแผนดน ซงเขยนระหวาง พ.ศ.2494-2495 ม.ร.ว.คกฤทธเนนภาพของพระมหากษตรยในฐานะหวใจของชาตไทย และเนนสถานะททรงเปนบคคลมากกวาสถาบน เพอจะสรางความรสกผกพนและความรกตอพระมหากษตรยในฐานะททรงเปนมนษย และเพอสรางความสะเทอนใจตอการสญเสยการปกครอง

39 เรองเดยวกน, หนา 261. 40 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ในหลวงของประชาชน” อางใน สละ ลขตกล, ในหลวงกบคกฤทธ. หนา 103-104.

17

แบบสมบรณาญาสทธราชยไปใน พ.ศ.2475 และยงตองสญเสยพระเจาอยหวอานนทมหดลไปอกใน พ.ศ.2489 ซงจะสงผลใหผอานเหนคณคาของ “พระมหากษตรย” พรอมกบเกลยดชงนายปรด พนมยงคซง ม.ร.ว.คกฤทธถอเปนศตรทางการเมองทสาคญทสด เพราะเปนบคคลทมบารมมากจนยากท ม.ร.ว.คกฤทธจะเอาชนะอยางตรงไปตรงมา

ในทศวรรษ 2500 เปนตนมา ม.ร.ว.คกฤทธยงคงนาเสนอภาพพระมหากษตรยรชกาลปจจบนในฐานะททรงเปนบคคล แตมงนยามความหมายของ “พระมหากษตรย” เพอเนนความใกลชดระหวางพระมหากษตรยกบประชาชน และหลอหลอมความรสกของประชาชนใหมความผกพนและความจงรกภกดอยางลกซงตอพระมหากษตรย พรอมทงทาใหคนไทยมความรสกภาคภมใจในองคพระมหากษตรยในฐานะทรงเปนตวแทนของ “ชาตไทย” ทเปยมไปดวยความมอารยะ ซงเมอทรงปรากฏพระองคตอหนาสายตาของชาวโลกแลว กไดสงผลให “ชาตไทย” มเกยรตและศกดศรไมดอยไปกวาชาตอารยะใด ๆ ในโลก อยางไรกตาม ม.ร.ว.คกฤทธไดกลาวถง “พระมหากษตรย” ในฐานะสถาบนเปนครงคราว เพอทาให “พระมหากษตรย” เปนสถาบนทมความศกดสทธสงสงจนไมมผใดจะละเมดได และมความสาคญอยางสงในดานตาง ๆ ทคนไทยจะสานกอยเสมอวาจะตองรกษาสถาบนนไวคกบ “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” ตลอดไป

การนยามความหมาย “พระมหากษตรย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธในทศวรรษ 2500 ยงมงทาใหคนไทยยอมรบอานาจของรฐบาลทหารทมความจงรกภกดอยางสงสดตอพระมหากษตรย และทาการปกครองประเทศภายใตการสอดสองดแลอยางใกลชดของพระองค นอกจากน ยงมงใหคนไทยมเครองยดเหนยวทางใจ และยอมรบความสมพนธทางสงคมแบบมลาดบชน เพราะการปฏบตตอสถาบนพระมหากษตรยจะตองเปนไปโดยมความสานกในเรอง “ทตาทสง” อยางลกซง การปลกฝงความศกดสทธสงสงของสถาบนพระมหากษตรย จงเปนสวนหนงของกระบวนการปลกฝงใหคนไทยเชอมนในความถกตองของโครงสรางสงคมทไมเสมอภาค ซงเปนรากฐานของโครงสรางการเมองทประชาชนปราศจากสทธและเสรภาพทางการเมองในการทจะเขาไปมสวนรวมตดสนใจเกยวกบการใชทรพยากร และควบคมตรวจสอบการใชอานาจ ม.ร.ว.คกฤทธทาใหคนไทยยอมรบ “การปกครองแบบไทย” โดยเหนวาไมจาเปนตองมสถาบนในระบอบประชาธปไตย (เชนรฐสภาและองคกรอสระตาง ๆ ) เพอควบคมตรวจสอบการใชอานาจรฐ เพราะม“พระมหากษตรย” ทรงสอดสองดแลการปกครองใหเปนไปอยางถกตองยตธรรมอยแลว

ม.ร.ว.คกฤทธนาเอาความคดทวา พระมหากษตรยทรงเปนศนยรวมจตใจของคนไทยทงชาตมาเนนอยเสมอ เชนเดยวกบความคดทวาพระมหากษตรยทรงถงพรอมดวยทศพธราชธรรมของพระพทธศาสนา ซงทาใหทรงกระทาแตสงทถกตองและทรงมความหวงใยในพสกนกรเปนอยางยง ดงนน นอกจากจะทรงดาเนนโครงการตาง ๆ เพอแกไขปญหาความเดอดรอนของพสกนกร และสนบสนนการพฒนาประเทศของรฐบาลแลว หากราษฎรไดรบความไมเปนธรรมจากผปกครอง กสามารถจะทลเกลาฯ ถวายฎกาได การเนนความคดเหลานในทศวรรษ 2510 ทาให “พระมหากษตรย” ทรงมความสาคญเหนอรฐบาลอยางชดเจน และเมอ ม.ร.ว.คกฤทธเหนวาจอมพลถนอมและจอมพลประภาสครองอานาจนานเกนไปจนเปนอปสรรคตอการทตนเองจะกาวขนสตาแหนงนายกรฐมนตร ม.ร.ว.คกฤทธกเรมโจมตรฐบาล และไดเพมเตมความคดเกยวกบ“พระมหากษตรย” วา เมอเกดปญหาทางการเมอง คอผปกครองมไดทาหนาทของ “ผปกครองแบบไทย” แตกลบใชอานาจไปในทางแสวงหาผลประโยชนสวนตว “พระมหากษตรย” กจะทรง “กดขวาง” การใชอานาจอยางไมเปนธรรมดงกลาว41

จะเหนไดจากพระราชกรณยกจทงปวง วา วาทกรรม “พระมหากษตรยในระบอบการปกครองแบบไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธสถาปนาขนมาน ไดกลายเปนฐานรองรบปฏบตการทางวาทกรรมของ “พระมหากษตรย” สบมา ซงสงผลใหทรงมพระราชอานาจอยางสงในสงคมการเมองไทย

41 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “สยามรฐหนา 5” (4 มกราคม 2515) ใน สยามรฐ หนา 5 เลม 9. กรงเทพฯ: กาวหนา, 2516.

หนา 307.

18

ม.ร.ว.คกฤทธไดสรางความหมายใหมแก “พระพทธศาสนา” ในฐานะทเปนสวนประกอบสาคญอกอยางหนงของ “ความเปนไทย” นนคอการสรางความรบรวา พระพทธศาสนาแบบโลกยธรรมเปนทมาของ “ความเปนไทย” ในดานตาง ๆ เชนศลปะไทย มารยาทไทย ตวอกษรไทย รวมทงทาใหการปกครองของไทยเตมไปดวยความเมตตา เพราะผปกครองแบบไทยยดมนในคาสงสอนของพระพทธศาสนา ทาใหเปนบคคลทมศลธรรมประจาใจและใชอานาจดวยความถกตองยตธรรม จนไมจาเปนตองมกลไกในการควบคมตรวจสอบการใชอานาจ นอกจากนพทธศาสนาแบบโลกยธรรมยงเปนแหลงทมาของศลธรรมไทย ททาใหสงคมไทยเตมไปดวยระเบยบและความสงบสข โดยทไมเปนอปสรรคแกการพฒนาประเทศ และทาใหสงคมไทยเปน “สงคมทเมตตา” มการชวยเหลอเกอกลกน ไมมการกดขเบยดเบยนกนอยางรนแรง แมจะมการแบงชนทางสงคมอนเปนเรองปรกตธรรมดาทมอยในทกสงคม แตสงคมไทยกมลกษณะพเศษ เพราะอทธพลของความเชอเรองกรรมของพทธศาสนา ทาใหคนทาดไดเลอนชนและคนทาชวตองถกลดชนลงมา สงคมไทยจงไมมการแบงชนชนอยางตายตว

ม.ร.ว.คกฤทธทาใหคนไทยเหนความสาคญของโลกตรธรรมในบางแง โดยจะกลาวถงโลกตรธรรมเฉพาะเมอตองการจะบรรลวตถประสงคบางอยาง เชน เพอยนยนวาพระพทธศาสนามหลกคาสอนทลมลกกวาศาสนาอน หรอเพอทาใหคนไทยยอมรบวาความทกขเปนธรรมดาของชวตจะไดไมเรยกรองหรอกดดนรฐบาลใหแกไขปญหาตาง ๆ นอกจากนยงชใหเหนวาพระพทธศาสนาไดใหทางเลอกแกชวตไวดวย นนคอการบวช ทงน เพอใหคนไทยเหนวา เมอสงคมไทยมปญหา ทางออกของสงคมไทยกไมจาเปนจะตองเหมอนกบสงคมอน คอไมจาเปนตองมการปฏวตทางเศรษฐกจแบบท “ซายเกา” เสนอ หรอมการปฏวตทางสงคมและวฒนธรรม แบบท “ซายใหม” ในเวลานนเสนอ42 สงคมไทยทแบงคนออกเปนลาดบชน โดยมศลธรรมของพระพทธศาสนากากบระบบความสมพนธระหวางชนชนทอยใน “ทสง” กบชนชนทอยใน “ทตา” ยอมทาใหสงคมไทยเปนสงคมทด ดงนน นอกจาก “พระมหากษตรย” แลว “พระพทธศาสนา” กเปนปจจยสาคญอกอยางหนงททาให “เมองไทยนด” คนไทยจงตองยอมสละแมแตชวต เพอรกษา “พระมหากษตรย” และ “พระพทธศาสนา” เอาไว เพอให “เมองไทยนด” ตลอดไป

“ความเปนไทย” หรอ “เอกลกษณไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธสรางขนดงกลาวขางตน เปนทยอมรบอยางรวดเรวและกวางขวางนบตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา เพราะตอบสนองตอความตองการของคนหลากหลายกลมในสงคมไทย คนเหลานเตบโตขนมาในยคทสงคมไทยประสบกบความเปลยนแปลงอยางรวดเรว และเผชญกบความผนผวนทางเศรษฐกจและการเมองหลายครง ทาใหเกดความสบสนและรสกถงความไมมนคงในชวต จนโหยหาสถาบนหรอแบบแผนทจะทาให “ชาตไทย” มระเบยบ ความมนคง ความสงบสข และความเจรญกาวหนา คาอธบายของ ม.ร.ว.คกฤทธใหคาตอบทคนเหลานพอใจ

กลมเจานาย ไดรบการฟนฟเกยรตยศและอานาจภายหลงจากทสถานภาพตกตาลงเนองจากการเปลยนแปลงการปกครองในวนท 24 มถนายน พ.ศ.2475 เพราะนบตงแตเขยน สแผนดน เปนตนมา ม.ร.ว.คกฤทธไดทาใหศลปะและวฒนธรรมของชนชนสงกลบมาเปนหวใจของอารยธรรมไทยอกครงหนง และทาใหคนไทยรบรวา “พระมหากษตรยไทย” แมในระบอบสมบรณาญาสทธราชยกมาจากการเลอกตง เหนความสาคญของเสรภาพ และทาการปกครองเพอประโยชนสขของราษฎร และชนชนสงกมไดกดขขดรดชนชนทอยใตการปกครองแตอยางใด

แนวความคดเรอง “การปกครองแบบไทย” ทาใหผปกครองในระบอบใหมรวมทงขาราชการมความชอบธรรมในการใชอานาจ สวนทหารกไดรบการฟนฟเกยรตยศหลงจากประสบความพายแพในสงครามโลกครงท 2 และในเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เพราะ ม.ร.ว.คกฤทธตอกยาใหสงคมตระหนกอยเสมอวาทหารเปนผปกปอง “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย”

42 ประจกษ กองกรต, “กอนจะถง 14 ตลาฯ: ความเคลอนไหวทางการเมองวฒนธรรมของนกศกษาปญญาชนภายใต

ระบอบเผดจการทหาร (พ.ศ.2506-2516)” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณพต สาขาวชาประวตศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545. หนา 304-373.

19

สวนคนจนทอยในเมองไทย กมปญหาอนเนองมาจากการทแผนดนใหญจนเปลยนเปนประเทศคอมมวนสต ความหวงทจะกลบไปเมองจนรบหรลง แมแตการตดตอกบญาตพนองในเมองจนกยากจะกระทาได อกทงไดผานประสบการณอนเจบปวดมาแลว จากนโยบายตอตานจนตามคตเชอชาตนยมของรฐบาลไทยในทศวรรษ 2480 ชาวจนเหลานตองการคาตอบใหแกตนเองวาจะดารงชวตอยในเมองไทยอยางไร ตนเองและครอบครวจงจะไดรบความมนคง มความเจรญกาวหนาและความสงบสขในชวต การนยาม “ความเปนไทย” ของ ม.ร.ว.คกฤทธทาใหชาวจนมโอกาสเรยนร “ความเปนไทย” และ “กลายเปนไทย” ไดงายขน ซงทาใหไดสทธตาง ๆ ในฐานะพลเมองของ “ชาตไทย” เพมขนตามลาดบ อยางไรกตามการเรยนร “ความเปนไทย” นมไดทาใหลกจนกลายเปนไทยโดยอตโนมตเนองจากการทรฐไทยในทศวรรษ 2480 ไดปลกฝงมโนทศน “ชาตไทย” แบบ “เชอชาตนยม” อยางเขมขน จนปรากฏในเพลงชาต, งานเขยนทางประวตศาสตร บทละครองประวตศาสตร ตลอดจนบทเพลงปลกใจ จนลกษณะทางกายภาพของ “เชอชาต” กลายเปนขอจากดของ “การกลายเปนไทย” และจนกระทงถงครงหลงของทศวรรษ 2510 “ลกจน” จานวนไมนอยกยงประสบปญหาวกฤตอตลกษณและพยายามแสวงหาอตลกษณใหม ซงเปนปจจยสาคญประการหนงของการเกดขบวนการนกศกษาในทศวรรษนน ภายหลงทศวรรษ 2510 ม.ร.ว.คกฤทธยงคงนยาม “ความเปนไทย” อยเสมอ ทสาคญคอ “ความเปนไทย” ในหนงสอ ลกษณะไทย และ ขนชางขนแผนฉบบอานใหม ความหมายของ “ความเปนไทย” ในทศวรรษ 2520-2530 น มไดแตกตางอยางมนยยะสาคญจากทไดนยามมากอนหนาน เพยงแตใชบางมตของ “ความเปนไทย” ในการบรรลจดมงหมายทางการเมองเฉพาะหนาบางอยาง และแมวาหนงสอลกษณะไทย จะเนนเฉพาะ “พระมหากษตรย” ในฐานะหวใจของ “ความเปนไทย” แต ขนชางขนแผนฉบบอานใหม กกลบมาเนนความสาคญของพระพทธศาสนาและความจงรกภกดอยางสงของ “ทหาร” ตอ “พระมหากษตรย” อกครงหนง ดงนน การนยาม “ความเปนไทย” ในทศวรรษ 2520-2530 จงเสรมให “ความเปนไทย” ทคนไทยรบรมพลงแขงแกรงยงขน และเปนความคดกระแสหลกในสงคมไทยสบมา “ความจรง” ท “ความเปนไทย” กระแสหลกสรางขนในสงคมไทย

จากอทธพลของ “ความเปนไทย” ทปญญาชนในอดตนยาม และ ม.ร.ว.คกฤทธทาใหมพลงแขงแกรงยงขน ไดทาใหเกด “ความจรง” อนสาคญขนมาในสงคมไทย นนกคอ ทาใหคนไทยมวธคดทวา “สงคมทไมมการเมอง” เปนสงคมทด และจากการทคนไทยยดมนใน “ความเปนไทย” น ยงทาใหเกด “ความเงยบทางการเมอง” เปนเวลานาน จนกลาวไดวา “ความเปนไทย” ทาใหระบอบการเมองแบบเผดจการมความมนคงอยางมาก

ม.ร.ว.คกฤทธทาใหคนไทยมอง “การเมอง” ในความหมายแคบ คอเหนวาเปนเรองของการแยงชงอานาจและผลประโยชน ซงกอใหเกดผลรายตาง ๆ ตามมา ผนาทเปนนกการเมองกคานงถงแตคะแนนเสยงทตนจะไดรบในการเลอกตง จนไมสามารถกระทาในสงทถกตองหรอสงทสมควรจะกระทาในฐานะทเปนผนาของชาต43

ม.ร.ว.คกฤทธทาใหคนไทยเหนวา สงคมทดจะมขนหรอจะดารงอยไดกตอเมอม “ผนาแบบไทย” ทมใชนกการเมอง “ความเปนไทย” ท ม.ร.ว.คกฤทธนยามจงสงผลใหสงคมไทยเปน “สงคมทไมมการเมอง” หรอทาใหเกด “ความเงยบทางการเมอง” ขนในสงคมไทย เพราะโดยหลกการแลวถอวาทง “ผนาแบบไทย” และประชาชนลวนแตอยนอกพนททางการเมอง เมอผนาไมตองเสยเวลาไปกบ “การเมอง” (หากใชภาษาในปจจบนกคอ “การเมองนง”) แลว ผนากจะสามารถอทศเวลาใหแกการทางานเพอชาตไดอยางเตมท ทงน ประชาชนไมตองวตกกงวลเลยวาผนาจะใชอานาจไปในทางมชอบ เพราะนอกจากการนบถอพระพทธศาสนา (รวมทงการเขาหาพระภกษทประชาชนเลอมใสศรทธา) จะทาใหผ

43 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “สงครามผวในสหรฐ” (3) (“เพอนนอน” 17 มถนายน 2506) ใน สงครามผว. พมพ

ครงท 2 กรงเทพฯ: ดอกหญา, 2545. หนา 240.

20

นามศลธรรมประจาใจแลว พระมหากษตรยซงทรงเปนพลงบรสทธกจะทรงกากบดแลใหผนาทาการปกครองอยางถกตองยตธรรมดวย

เปนทนาสงเกตวา ในระยะหลงคนไทยเรมเรยกรองสทธและเสรภาพ แตสทธและเสรภาพทคนไทยทวไปตองการ กไดแกสทธเสรภาพทจะรบรขาวสารวาผนาและบรวารคอรรปชนหรอใชอานาจเพอผลประโยชนสวนตวหรอไม หากพบวาใชอานาจในการแสวงหาผลประโยชนสวนตว โดยไมสามารถแกปญหาหรอสรางความเจรญใหแกชาตบานเมอง กจะไดทาการเลอกตงผปกครองคนใหม ซงทาใหคนไทยพยายามเรยกรองรฐธรรมนญเพอจะมสทธในการเลอกตง คนไทยไมมความตองการทจะเปลยนความสมพนธเชงอานาจ หรอกระจายอานาจใหชาวบานมสทธในการจดการทรพยากร และไมตองการใหมเสรภาพทางการเมองในแงของเสรภาพในการเคลอนไหวเรยกรองสทธตาง ๆ เกยวกบทรพยากร อกทงยงเหนวาการทาเชนนนจะกอใหเกดความวนวายขน ดงนน สงทคนไทยตองการคอ “ผนาแบบไทย” ทเขมแขงและเดดขาด มใชภาคสงคมทเขมแขง

“การปกครองแบบไทย” ทาใหคนไทยใหความสาคญแกผนาอยางสง และทาใหประชาธปไตยในทศนะของคนไทยเนนไปทการเลอกตงผปกครอง เพอใหได “คนด” มาปกครองบานเมอง มใชเรองของการยอมรบสทธ เสรภาพ และความเสมอภาคทงในการดารงชวต ในการจดการทรพยากร และในการควบคมตรวจสอบการใชอานาจรฐ การใชอานาจเบดเสรจเดดขาดของผนานน หากทาใหประชาชนเชอไดวาเปนการใชอานาจเพอความมนคงของชาตหรอเพอผลประโยชนของสวนรวม กเปนการกระทาทคนไทยสรรเสรญ อกทงยงเชอดวยวาการแกปญหาตาง ๆ ในชาตและการพฒนาชาตนนจาเปนจะตองพง “ผนาแบบไทย” ความเชอเชนนสมพนธกบการมองเหนวาประชาชนตกอยในวฏจกร “โง-จน-เจบ”44 และไมมความสามารถทจะพงตนเองได

เปนทนาสงเกตวา การทคนไทยใหความสาคญแก “ระเบยบ” นน ไมไดหมายถงระเบยบทมพนฐานอยบนความเชอในความเสมอภาคและเสรภาพของปจเจกชน ซงมสตปญญาและเหตผลในการตดสนใจ เพราะหลวงวจตรวาทการมงเปลยนวธคดของคนไทยใหอยในกรอบทผนาตองการ ดวยกระบวนการทเรยกวา “มนสสปฏวต” สวนม.ร.ว.คกฤทธใหความสาคญแกระเบยบทเกดจากการทบคคลตระหนกในหนาทตามสถานภาพของตน และการมความสมพนธกบผอนโดย “รทตาทสง” พรอมกบคอยเตอนใหระวงการใชเสรภาพจนเกนขอบเขตอยเสมอ เนองจากมความคดวาคนไทยสวนใหญยงโงอย จงระแวงวาถาคนไทยมเสรภาพกจะนาไปสความวนวาย เมอใดทมการกระทา “ผดระเบยบ” เกดขน รวมทงการเมดตอ “ความเปนไทย” ซงเปนทมาของ “ระเบยบ” ในสงคมไทย “ผนาแบบไทย” ซงทาหนาท “รกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต” กมความชอบธรรมทจะใชความรนแรงในการปราบปราม

นอกจากน การพฒนาประเทศภายใตผนาแบบไทยทมความเมตตากรณา (หรอเอออาทร) โดยมพระมหากษตรยซงทรงหวงใยในพสกนกร เสดจไปทรงรบรปญหาและทรงตดตามดแลการแกปญหาและการพฒนาประเทศของรฐบาลอยางใกลชด ไดกลายเปนความหวงของปญญาชน นกวชาการ และคนทวไปในทศวรรษ 2500 เปนตนมา วาจะชวยแกไขปญหาตาง ๆ ของประเทศ โดยเฉพาะปญหาความยากจน การฝากความหวงไวทการพฒนาภายใต “การปกครองแบบไทย” เชนน ทาใหเกด “ความเงยบทางการเมอง” ตลอดทศวรรษ 2500 สบมาจนถงตนทศวรรษท 2510

จนกระทงถงกลางทศวรรษ 2510 “ความเงยบทางการเมอง” จงถกทาลายลงในชวงสน ๆ เมอเกดการคนพบวายงมคนจนอยอกมากมายในเมองไทย ทง ๆ ทไดทาการพฒนามานานกวาสบปแลว ปญญาชน นกวชาการ และนกศกษา เรมเหนวาการพฒนาลมเหลว คาอธบายของม.ร.ว.คกฤทธทวา ความลมเหลวในการพฒนาเกดขนจากปญหาการคอรปชน ซงหมายถงการละเมดศลธรรมของ “ผนาแบบไทย” (ทจะตองใชอานาจเพอผลประโยชนสวนรวม) มสวนอยางสาคญในการทาใหคนไทยตอตานรฐบาล โดยเฉพาะอยางยงในสถานการณทคนไทยเกดความรสกขาดความมนคงอยางมาก เมอพบวาคอมมวนสตกาลงจะไดชยชนะในอนโดจน และเศรษฐกจกาลงจะทรดโทรมลงเนองจากการถอนฐานทพ

44 ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช, “ขนชางขนแผนฉบบอานใหม” ใน หนงสออนสรณคกฤทธ ปราโมช. กรงเทพฯ: อมรนทรพรน

ตงแอนดพบลชชง, 2539. หนา 252.

21

ของสหรฐอเมรกา ทาใหเปนทรบรกนทวไปวารฐบาลจอมพลถนอมไมสามารถจะปกครองใหคนไทยอยเยนเปนสขอกตอไป เสยงเรยกรองรฐธรรมนญจงหนาแนนขน ดวยความหวงวาจะเกดการเลอกตงเพอเปลยนตวผปกครอง แทนทจะปลอยใหเกดการสบทอดอานาจในกลมเครอญาตของผนาทางทหาร ซงสงคมไมไววางใจเสยแลววาเปนผนาทดมคณธรรมตามหลกคาสอนของพระพทธศาสนา เมอประกอบกบมขาวลอวาผนาทางทหารจะนาระบอบสาธารณรฐมาใช ซงแสดงวาไมมความจงรกภกดตอพระมหากษตรยเพยงพอทจะทาการปกครองภายใตการดแลของพระองค กทาใหการตอตานรฐบาลทหารไดรบการสนบสนนจากประชาชน ซงเชอในความสาคญสงสดของ “พระมหากษตรย” ตอ “ชาตไทย” อยางกวางขวาง

จะเหนไดวาเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เกดขนในกรอบความหมาย “ความเปนไทย” ทคนไทยรบร และ “ความเปนไทย” มบทบาทอยางมากในความขดแยงและการตอสทางการเมองภายหลง 14 ตลาคม 2516 โดยทคนไทยทวไปถกทาใหเชอวาขบวนการนกศกษาตกเปนเครองมอของ “คนอน” และกาลงจะทาลาย “ความเปนไทย” ลงไป พรอมกบรสกวา “การเมอง” ทาใหสงคมเตมไปดวยความวนวาย และเกดความตองการทจะใหสงคมไทยกลบไปสสภาวะ “ไมมการเมอง” อกครงหนง ผลกคอ เหตการณ 6 ตลาคม 2519 ไดเกดขน โดยทวธคดในกรอบ “ความเปนไทย” สงผลใหคนไทยยอมรบการปราบปรามขบวนการนกศกษาอยางรนแรงโดยดษณ

จะเหนไดวา การเมองไทยในชวง 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 ไมอาจอธบายไดดวยการพจารณาแตเฉพาะอทธพลของความคด “ซายเกา” และ “ซายใหม” ในขบวนการนกศกษาเทานน เพราะความหมายของ “ความเปนไทย” กระแสหลกมผลตอเหตการณตงแต 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 อยางลกซง และอทธพลของ “ความเปนไทย” นเอง ททาใหคนไทยยอมรบโครงสรางสงคมทแบงคนเปนลาดบชนและโครงสรางการเมองแบบรวมศนยอานาจตลอดมา โดยท “ความเสมอภาค” และ “ระบอบประชาธปไตยทมรากฐานอยบนความเสมอภาค” ทบางสวนของขบวนการนกศกษาเคลอนไหวเรยกรอง ไมเคยมความสาคญอยางแทจรงในทศนะของคนไทย

จนกระทงปจจบน กยงเหนไดชดวา ตราบใดทผนายงคงแสดงบทบาทวาเปนผมความเอออาทร และเปนผเสยสละความสขสวนตวมาทางานรบใชประเทศชาต เพอใหมความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ และสามารถแกไขปญหาทสงผลใหสงคมขาดระเบยบและความมนคงดวยความเขมแขงเดดขาด ตราบนนคนไทยกจะยงคงอยใน “ความเงยบทางการเมอง” โดยเฉพาะอยางยงเมอคนไทยมความเชอมนวาการปกครองโดย “ผนาแบบไทย” นนอยภายใตการสอดสองดแลอยางใกลชดของ “พระมหากษตรย” ซงทรงเปยมดวยพระปญญาบารมและพระมหากรณาธคณ พระองคจะทรงเปนทพงในการแกปญหาและการพฒนาประเทศชาตใหเจรญรงเรอง และทรงคอยดแลมใหรฐบาลออกนอกลนอกทาง หรอใชอานาจจนเกนขอบเขต หรอไมเปนธรรม ประชาชนไทยจงไมมความจาเปนใด ๆ ทจะตองเคลอนไหวทางการเมองเพอเรยกรองสทธ หรอเพอควบคมตรวจสอบการทางานของรฐบาล

อาจกลาวไดวา ในทศนะของคนไทยทวไป การมผนาทมอานาจเดดขาดสงสดภายใตพระมหากรณาธคณของพระมหากษตรย ชวยใหเกดสมรรถภาพในการแกปญหาสงคมและการสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศ ไดดกวาการเมองในระบอบรฐสภาอยางเทยบกนไมได

เปนทนาสงเกตวา อทธพลของความคดเรอง “การปกครองแบบไทย” ทาใหคนไทยใหความสาคญแกการเลอก “คนด” มาเปนผปกครอง เมอได “คนด” มาแลวกปลอยให “คนด” ทาหนาทปกครองประเทศไปตามแตจะเหนสมควร เพราะ “คนด” ยอมมคณสมบตตาง ๆ สาหรบการทาหนาทผปกครองทดอยางสมบรณ เชน มความรความสามารถและมคณธรรม สวนประชาชนซงยงคงตกอยในวฏจกร “โง จน เจบ” ยอมไมอยในฐานะทจะควบคมตรวจสอบผปกครอง หรอเขาไปมสวนรวมในการตดสนใจใด ๆ หากพบวาผนาไมใช “คนด” จรง ทางออกกอยทการเลอก “คนด” คนใหมเขามาทาหนาทแทน มใชการทประชาชนจะเขาไปมบทบาทในพนททางการเมอง เพอถวงดลย ควบคม และตรวจสอบการใชอานาจ หรอกดดนใหผนาทาตามทประชาชนตองการ

ภายใตความคดเรอง “การปกครองแบบไทย” การวพากษวจารณรฐบาลและเจาหนาทรฐ ไมเคยครอบคลมถงความบกพรองในการกาหนดนโยบายการพฒนาทไมสมดลย การจดการทรพยากรทไมเปน

22

ธรรม และการขาดมาตรการในการกระจายรายไดทเหมาะสม แตเนนไปทความบกพรองทางศลธรรมของตวบคคลซงไมไดทาหนาทของ “ผนาแบบไทย” อยางถกตอง ทางแกปญหาจงอยทการเปลยนตวบคคล ไมให “คนชว” มอานาจ มใชการเคลอนไหวกดดนใหเปลยนระบบหรอโครงสราง อทธพลของความคดเรอง“การปกครองแบบไทย” น ทาใหระบอบเผดจการไมใชระบอบการปกครองทเลวรายในทศนะของคนไทย ตรงกนขาม คนไทยจะคดวาถาไดผนาทเปน “คนด” ระบอบการปกครองแบบเผดจการกจะเปนระบอบทมประสทธภาพทสดในการแกปญหาและการพฒนาประเทศ

“สงคมทไมมการเมอง” หรอ “ความเงยบทางการเมอง” ยงเปนผลมาจากการทคนไทยยอมรบในเรองของ “ทสง” และ “ทตา” และเหนวาความไมเสมอภาคเปนเรองปรกตธรรมดา แมวาการปฏวต พ.ศ.2475 จะทาใหความเสมอภาคทางสงคมกลายเปนอดมคตของคนจานวนไมนอย แต ม.ร.ว.คกฤทธมบทบาทอยางสาคญในการทาใหวฒนธรรมแบบ “รทตาทสง” กลบมามอทธพลอกครงหนง เพยงแตไมสามารถเนนหลกชาตวฒดงในสมยสมบรณาญาสทธราชย ตองหาทางปลกฝงใหคนไทยยอมรบความสมพนธทางสงคมแบบมลาดบชน ดวยการนยามความหมายของ “ความเปนไทย” ในดานตาง ๆ เพอครอบงาวธคดของคนไทย เชน การใหความสาคญแกการใชภาษาไทยอยางถกตอง ซงหมายรวมถงการใชภาษาอยางเหมาะสมแกสถานภาพของคนในระดบชนตาง ๆ การปฏบตตามมารยาทไทย หรอการวางตวอยางเหมาะสมในความสมพนธระหวางคนทมสถาภาพตางกน เปนตน ดงนน การเขาถงทรพยากรทไมเทาเทยมกนอยางมาก และความไมเปนธรรมอยางสงในการกระจายรายได จงเปนเรองทคนไทยทวไปไมเหนวาเปนปญหา และไมคดวาควรจะตองเคลอนไหวเพอกดดนใหเกดการแกไข “ปญหา” อยางจรงจง

กลาวไดวา การยอมรบโครงสรางสงคมทแบงคนออกเปนลาดบชนวาเปนเรองถกตองและดงาม เพราะทาใหเกด “ระเบยบ” “ความมนคง” และ “ความสงบสข” ทาใหคนไทยยอมรบการใชอภสทธและยอมรบความไมเปนธรรมตาง ๆ ไดงายหรอถงกบเหนวาเปนเรองปรกตธรรมดา การเรยกรองสทธตาง ๆ ของประชาชนและการตอตานผทละเมดสทธและเสรภาพตาง ๆ ของประชาชนจงเกดขนอยางเบาบาง และไมไดรบการสนบสนนจากสงคมเทาใดนก “ความเปนไทย” ทจรรโลงระบบความสมพนธทางสงคมแบบมลาดบชน จงเปนสวนหนงของความรนแรงเชงโครงสราง เพราะวธคดทเหนวาความไมเสมอภาคเปนเรองท “ถกตอง” น ทาใหคนไทยเฉยเมยตอความไมเปนธรรมทมอยในแทบทกมตของสงคม ไมวาจะในกฎหมาย, ในโครงสรางและนโยบายทางการเมอง ในโครงสรางและนโยบายทางเศรษฐกจ, ในความสมพนธระหวางชน, ระหวางเพศ, หรอระหวางคนตางสถานภาพ, ในกระบวนการยตธรรม, ตลอดจนในชวตประจาวน ซงเมอระบบเศรษฐกจทนนยมขยายตวเขมขนและกวางขวางขน และการแยงชงทรพยากรเปนไปอยางรนแรง กทาใหปญหาการสญเสยทรพยากร หรอการไมมโอกาสเขาถงทรพยากรทจาเปนตอการดารงชวตท “คนระดบลาง” ประสบ ยงทารายคนเหลานหนกหนวงยงขน โดยท “คนระดบลาง”ทงหลาย ปราศจากสทธอนชอบธรรมทจะเคลอนไหวเรยกรองความเปนธรรมจากรฐและสงคม

จะเหนไดวา การชมนมประทวงหรอการชมนมเพอสรางอานาจตอรองในการเรยกรองสทธใด ๆ ของกลมคนทเสยเปรยบในสงคมไทย เปนการกระทาทคนไทยไมใหการสนบสนน อกทงมไดเหนวาการชมนมนนเปนสทธอนชอบธรรม แตเหนวาเปนการ “ใชเสรภาพเกนขอบเขต” ทสรางความปนปวนวนวายไรระเบยบขนในสงคม ทาใหเสยภาพพจนของชาตและเปนอปสรรคตอการลงทนและการทองเทยวของชาวตางชาต การเคลอนไหวของกลมคนทเสยเปรยบจงไมมพลง และ “ประชาสงคม” ของไทยกออนแอตลอดมา นบเปน “ความจรง” ประการหนงทเหนไดชดวาเกดจากความหมายของ “ความเปนไทย” กระแสหลกทกาหนดวธคดหรอวธมองปญหาของคนไทยในระยะหลายทศวรรษทผานมา

ความสาเรจทสาคญอกประการหนงของปญญาชนกระแสหลก คอ การทาใหคนไทยเหนวา “ความเปนไทย” ทาให “เมองไทยนด” ถงแมเมองไทยจะมปญหามากมาย แตกยงดกวาชาตอน ๆ เพราะการนบถอพระพทธศาสนาทาใหคนตางชนชนตางฐานะกนมความเมตตากรณาตอกน ชวยเหลอเกอกลกน และมเอกภาพระหวางคนในชาตเพราะมพระมหากษตรยทรงเปนศนยรวมจตใจ “ความเปนไทย” จงชวยใหสงคมไทยไมมความขดแยงหรอการกดขเบยดเบยนกนอยางรนแรง เพราะพระพทธศาสนาทาใหคนไทยมความเมตตากรณาและมขนตธรรม และพระมหากษตรยทรงเปนมงขวญและเปน

23

ศนยรวมของความจงรกภกด ซงทาใหทรงเปนศนยกลางแหงความสามคคของคนในชาต นอกจากน “การปกครองแบบไทย” ยงทาใหคนไทยอยเยนเปนสขกวาคนในชาตอน และทาให“ชาตไทย” เปนชาตทมเอกราช มความเจรญรงเรอง และมศกดศรอนนาภาคภมใจ ฯลฯ

จนตภาพ “เมองไทยนด” เชนน ทาใหคนไทยยอมรบอานาจเผดจการของผนา และยอมรบสภาพทชวตเตมไปดวยปญหาไดงายขน เพราะถงแมผนาจะใชอานาจเผดจการในการปกครอง และแมวาผปกครองนนอาจใชอานาจแสวงหาผลประโยชนสวนตวอยไมนอย แตกไมไดทาใหเมองไทยอยในสภาพเลวรายจนเกนไป ถงอยางไรเมองไทยนกยงดกวาชาตอน โดยเฉพาะอยางยงดกวาชาตทงหลายในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คนไทยจงไมควรเคลอนไหวตอตานรฐบาล ตรงกนขามควรจะสามคคกนไวเพอทาให “เมองไทยนด” ตลอดไป เพราะการแตกสามคคจะทาใหพวกคอมมวนสตไดโอกาสเขายดครองและทาลาย “ความเปนไทย” ลงไป และ “เมองไทยน” กจะไม “ด” อกตอไป

มโนทศน “เมองไทยนด” กลายเปนกรอบใหแกการศกษาวจยทางประวตศาสตรทเนนบทบาทของพระมหากษตรยในการสรางความเจรญรงเรองแก “ชาตไทย” และเปนกรอบในการศกษาวจยวรรณคดไทยในแนวสนทรยศาสตร ซงชวยยนยนวาเมองไทยมความเจรญรงเรองทางภาษาและวรรณคดมาแตโบราณ และทสาคญยงกคอ มโนทศน “เมองไทยนด” ไดกลายเปนกรอบในการเขยนแบบเรยนทกระดบสบมาจนถงปจจบน45 จงสรางจนตภาพเกยวกบสงคมและวฒนธรรมไทยใหแกคนไทย วาทกสงในสงคมและวฒนธรรมไทยนนดอยแลว สวนทไมดลวนเกดจากอทธพลตางชาต ซงทาใหคนไทยไมสนใจความซบซอนของปญหา และลมเหลวในการแกปญหาอยเสมอ

เนองจากปญญาชนกระแสหลกทาใหคนไทยรบรวา “เมองไทยนด” เนองจากม “ความเปนไทย” ดงนน หากมคนกลมใดทาการเคลอนไหวเพอใหเกดความเปลยนแปลงเชงโครงสรางขนในสงคมไทย กจะถกมองอยางระแวงวากาลงตองการทาลาย “ความเปนไทย” ซงจะทาใหสภาวะ “เมองไทยนด” สนสดลง คนไทยจงตองการความเปลยนแปลงทนาโดย “ผนาแบบไทย” แตไมตองการความเปลยนแปลงทมาจากการเคลอนไหวทางสงคม ดงนน ภายใตรฐบาลพลเอกเปรม ตณสลานนท ซงแสดงใหเหนความเปน “ผนาแบบไทย” อยางเตมท และสามารถสรางความเจรญกาวหนาดวยการแกไขปญหาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ พรอมกบทาใหเศรษฐกจขยายตวขน คนไทยจงมความพงพอใจเปนอยางมาก และอยใน “ความเงยบทางการเมอง” ตอมา แมวาระบบการเมองจะเปน “ประชาธปไตยครงใบ” กตาม

เปนทนาสงเกตวา การเคลอนไหวของคนชนกลางในเดอนพฤษภาคม พ.ศ.2535 มปจจยสาคญประการหนงคอ คนไทยเหนวาผกอการรฐประหารมไดเปน “ผนาแบบไทย” แตมความตองการทจะครอบครองอานาจเพอผลประโยขนสวนตว คนไทยจงวตกกงวลวาผนาทางทหารเหลานนจะอยในอานาจอยางยาวนาน เพราะภายใตอานาจของ “คณะรกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต” น การเลอกตงเพอให “คนด” ไดปกครองบานเมองกยอมจะเกดขนไมได กลาวไดวาคนไทยมไดตอตานระบอบการปกครองแบบเผดจการ และมไดตอตานนโยบายทางเศรษฐกจและสงคมทไมเปนธรรม แตตอตานตวบคคลทคนไทยไมแนใจวาเปน “คนด” หรอไมเทานน

ดงนน หลงเหตการณพฤษภาคม พ.ศ.2535 “ความเงยบทางการเมอง” จงยงคงดารงอยสบมา และ “สงคมทไมมการเมอง” แตมผนาทมอานาจเดดขาดสงสดทมสมรรถภาพในการแกไขปญหาและพฒนาเศรษฐกจ กยงคงเปนทตองการอยางมาก นายอานนท ปนยารชน เปนผนาในดวงใจของคนไทย โดยเฉพาะของคนชนกลาง เพราะเปนผไมมความปรารถนาในอานาจแตเสยสละความสขสวนตวมาทางานเพอบานเมอง และไดใชอานาจทไดรบมาในการนาระเบยบ ความสงบสข และความเจรญทางเศรษฐกจมาสสงคมไทยอกครงหนง ชนชนกลางไมใหความสนใจตอการใชความรนแรงโดยเจาหนาทรฐในการแกปญหาชาวบานทบรรมยซงเจาหนาทรฐอางวา “ฝาฝนกฏระเบยบ” ทง ๆ ทเกดขนหลงเหตการณพฤษภาคม 2535 เพยงสามสปดาห เชนเดยวกบการใชความรนแรงตอชาวบานทนครราชสมาท

45 โปรดดรายละเอยดใน นธ เอยวศรวงศ, ชาตไทย เมองไทย แบบเรยน และอนสาวรย กรงเทพฯ: มตชน, 2538 และ

สายชล สตยานรกษ, การเมองและการสรางความเปนไทยโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช. รายงานผลการวจย สานก

งานกองทนสนบสนนการวจย, 2548.

24

เกดขนตามมา46 จนกระทงปจจบน “ผนาแบบไทย” ทมอานาจเดดขาดสงสด แตไดแสดงออกใหปรากฏวามความเมตตาเอออาทรตอประชาชน มความจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย และมความสมพนธใกลชดกบพระภกษบางรปทประชาชนนยมซงแสดงวาเปนผยดมนในพระพทธศาสนา กยงคงเปนขวญใจของคนไทยสวนใหญ ตราบจนเปนทประจกษวาผนานนใชอานาจเพอผลประโยชนสวนตวมากเกนไปซงเปนการละเมดศลธรรมของ “ผนาแบบไทย” อยางรนรง และเกดความหวนวตกกนทวไปในหมคนชนกลางวาความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจจะหยดชงก โดยทผนาไมสามารถแกไขปญหาอยางมประสทธภาพ ความนยมทมตอผนาดงกลาวจงไดเรมตกตาลง

ความคบแคบของ “ความเปนไทย”

นบตงแตทศวรรษ 2510 เปนตนมา โครงสรางสงคมและวฒนธรรมไทยเปลยนแปลงอยางมาก

และรวดเรว จน “ความเปนไทย” กระแสหลกมความหมายคบแคบเกนกวาจะรองรบความเปลยนแปลงทเกดขน สงผลใหคนไทยยากทจะปรบตวได ในขณะทเกดปญหาอนหลากหลายและซบซอนขนมากในสงคมไทย

“ความเปนไทย” ไดรบการนยามเพอจรรโลงโครงสรางสงคมทมลาดบชน ซงเนนการ “รทตาทสง” ทงมารยาทไทย ภาษาไทย ศลธรรมไทย ฯลฯ แมวาจะยอมรบการเลอนชนทางสงคม แตการเลอนชนขนอยกบความรความสามารถและศลธรรมสวนบคคล โดยไมมการปรบเปลยนโครงสรางทางเศรษฐกจและการเมอง ทเปดโอกาสใหคนดอยโอกาสไดมโอกาสเลอนชนอยางแทจรง ขณะเดยวกน “ความเปนไทย” กไมมพนทใหแกคนชนกลางดวย ดงนน จงเกดชองวางมากขนเรอย ๆ ระหวาง “ความเปนไทย” ทปญญาชนนยาม กบ สภาพทเปนจรงของสงคมและวฒนธรรมไทยทเปลยนแปลงอยางรวดเรว ซงเมอถงทศวรรษ 2510 นน โครงสรางสงคมไทยประกอบดวยชนชนใหม ๆ ทแตกตางไปจากเดมมาก ความสมพนธทางสงคมของคนไทยกหางไกลจากกรอบของศลธรรมไทยมากขน เพราะเปนความสมพนธเชงพาณชยทเนนเรองกาไรและขาดทน สวนการใชทรพยากรกมความหลากหลายมากขน และการแยงชงทรพยากรกมความรนแรงขนทกท แตการจดการทรพยากรของรฐเปนไปอยางไมสมดลย คอลาเอยงเขาหานายทน นกธรกจ และพอคา และคนทเสยเปรยบคอกรรมกรและชาวนา ความตงเครยดและความขดแยงในสงคมไทยจงสงขนมาก โดยท “ความเปนไทย” ไมสามารถจะแกปญหาได โดยเฉพาะอยางยงเมอผนามไดทาหนาทของ “ผปกครองแบบไทย” แตกลบแสวงหาผลประโยชนสวนตวอยางกวางขวาง โดยไมมกลไกใด ๆ ใน “ความเปนไทย” ทจะทาการควบคมตรวจสอบและผลกดนใหเกดการบรหารประเทศอยางมประสทธภาพ

ไดกลาวแลววา “โครงสรางสงคมทมลาดบชนแบบไทย” นน เนนวาคนใน “ทสง” จะตองมความเมตตากรณาตอคนใน “ทตา” ซงทาใหไมเกดการกดขขดรดขนในสงคม แตการขยายตวของระบบทนนยมซงคนมความสมพนธกนในเชงพาณชยเปนดานหลก ทาใหเรองกาไรและขาดทนกลายเปนรากฐานของความสมพนธทางสงคม จนศลธรรมในขอ “ความเมตตากรณา” หมดพลงลงไป เมอประกอบกบศลธรรมทปญญาชนกระแสหลกเนนนน เปนศลธรรมแบบโลกยธรรมทตองการใหคนไทยเชอฟงและปฏบต โดยไมเขาใจความคดทงระบบของพระพทธศาสนา อาศยพระภกษสงฆและครในฐานะปชนยบคคลเปนผนาคาสงสอนของพระพทธเจามาถายทอด ทาใหความเคารพศรทธาตอพระสงฆและคร เปนเงอนไขสาคญของการยอมรบและประพฤตปฏบตตามศลธรรมเหลานน ซงปรากฏวา ในทศวรรษ 2510 เปนตนมา สถานภาพของพระภกษสงฆและครในสงคมไทยไดตกตาลงมากเมอเปรยบเทยบกบคนชนกลางกลมอน ๆ ทาให “ศลธรรมไทย” ไมมพลงทจะเปนฐานของความสมพนธทางสงคมแบบชวยเหลอเกอกลกนอกตอไป ดงนน ในขณะทรฐไมมนโยบายทาใหเกดการกระจายรายไดอยางแทจรง ชองวางของรายไดระหวางคนรวยกบคนจนซงกวางขนเรอย ๆ กทาใหคนจนเดอดรอนมากกวาเดมเปนอนมาก โดยท “ความ

46 เรองเดยวกน, หนา 190.

25

เปนไทย” ในทางศลธรรม ไมสามารถตอบสนองตอปญหาการกระจายรายไดทไมเปนธรรม และปญหาการแยงชงทรพยากรในระบบเศรษฐกจทนนยมไดเลย

สาหรบการทาใหพระพทธศาสนาเปน “หวใจ” อยางหนงของ “ความเปนไทย” โดยทปญญาชนกระแสหลกละเลยโลกตรธรรม กทาใหพระพทธศาสนาแบบโลกยธรรมทคนไทยนบถอ “แคบ” เกนกวาจะตอบสนองตอชวตและปญหาทซบซอนในยคทนนยม คนไทยไมสามารถประยกตแนวความคดทางพระพทธศาสนา มาใชในเงอนไขแวดลอมของชวตทมความสลบซบซอนมากขน47 และบทบญญตทางศลธรรมทตายตวโดย กไมเออตอการปรบตวของคนไทยในยคโลกาภวต ซงคนไทยจะตองคดและตดสนใจปญหาตาง ๆ รวมทงปญหาทางจรยธรรมดวยตนเองอยตลอดเวลา

ไมเพยงแต “ความเปนไทย” จะแคบเกนไปสาหรบคนใน “ชนชน” ทมมาแตเดมเทานน ยงแคบมากขนไปอกเมอเกดคนกลมคนใหม ๆ ในยคพฒนาประเทศ คนหลากหลายกลมทงทเกดขนมาใหมและทมมาแลวในสงคมไทยน อยในสงคมทกาลงเปลยนแปลงอยางรวดเรวในทกดาน และเปนสงคมทมความแตกตางระหวางคนในแตละระบบนเวศ แตละกลมอาชพ แตละระดบรายได แตละระดบการศกษา ฯลฯ และยงมการขยายตวของวฒนธรรมอเมรกนททาใหวถชวตของคนหลายกลมเปลยนแปลงไป จนความแตกตางหลากหลายทเกดขนในโครงสรางสงคมไทยในทศวรรษ 2510 เปนตนมา มมากเกนกวา “ระเบยบ” ทถกกาหนดไวใน “ความสมพนธทางสงคมแบบไทย” จะสามารถรองรบได คนไทยจงอยในภาวะสบสนงนงงทามกลางคานยมเดมท “ความเปนไทย” มอบให กบคานยมใหม ๆ ซงแตกตางหรอแมแตขดแยงกบคานยมเดม โดยทคานยมเดมไมเออตอวถชวตในสงคมทคนมจตสานกแบบปจเจกชนนยมมากขน และมความสมพนธกนในเชงพาณชยเขมขนขน สวนคานยมใหมกถกประณามจากคนทมความคดแบบอนรกษนยม สงผลใหเกดวกฤตอตลกษณขนอกทางหนงดวย

สวนปญหาเกยวกบชาตพนธนน “ความเปนไทย” กแคบเกนไปเชนกน ถงแมวาจะไมยดตดอยกบคตเชอชาตนยมแบบเดม แตกมไดยอมรบความหลากหลายทางเชอชาต กลบพยายามกดดนใหคนชาตพนธอน ๆ ตอง ”กลายเปนไทย” ปญหาดงกลาวนไมรนแรงมากนกในชวงเวลาทคนแตละชาตพนธไมตองสมพนธกบขาราชการมาก แตการพฒนาประเทศทาใหระบบราชการขยายตวออกไปสเขตชนบท และคนทกชาตพนธตองเขามาอยภายใตอานาจของราชการ คนหลายชาตพนธทไมตองการ และ/หรอไมสามารถ “กลายเปนไทย” อยางแทจรง จะไมไดรบสทธบางประการจากรฐ ไมไดรบความสะดวกจากการตดตอกบทางราชการ หรอแมแตถกเจาหนาทรฐรงแกดวยประการตาง ๆ นบตงแตการดถกเหยยดหยาม ไปจนกระทงการขดรดและการปราบปราม โดยไมไดรบสทธ, ความเสมอภาค และความยตธรรมภายใตระบบกฎหมายและระบบตลาการของรฐไทย แมวาจะถอกาเนดในรฐไทยกตาม

การท “ความเปนไทย” ไมกวางพอสาหรบคนทกชาตพนธในรฐไทย แตบบใหคนชาตพนธตาง ๆ ตอง “กลายเปนไทย” เปนสวนหนงของปญหาวกฤตอตลกษณ ซงแหลมคมขนเรอย ๆ นบตงแตทศวรรษ 2510 เปนตนมา เมอการขยายตวของระบบทนนยมไดเชอมโยงคนทกชาตพนธเขามาอยในระบบเศรษฐกจการเมองทเปนอนหนงอนเดยวกนมากขน แตมความไดเปรยบเสยเปรยบอยางมากมายในโครงสรางเศรษฐกจและการเมอง “การปกครองแบบไทย” ทรวมศนยอานาจในการจดการทรพยากร จงกอใหเกดความขดแยงระหวางคนชาตพนธตาง ๆ กบ “คนไทย” สงขนมากในหลายพนท ทงความขดแยงทางวฒนธรรมและการแยงชงทรพยากร

อนง “ความเปนไทย” ทบบใหคนทกชาตพนธตอง “กลายเปนไทย” ยงหมายถงการทาใหคนแตละชาตพนธซงเคยมวฒนธรรมทรบใชชวตของพวกเขาในระบบนเวศหนงๆ จาเปนตองละทงทศนะตอ “ความจรง ความด ความงาม” แบบเดมทเคยยดถอ หนมายอมรบ “ความจรง ความด และความงามแบบไทย” ซงคนบางชาตพนธไมตองการหรอไมสามารถจะเขาถง “ความเปนไทย” ดงกลาวนได หรอเขาถงไดเพยงสวนนอย กอใหเกดความสบสนดานคานยมทเกยวเนองกบทศนะตอ“ความจรง ความด ความ

47 โปรดด นธ เอยวศรวงศ, สภาพเศรษฐกจสงคมไทยยคใหม จรยธรรมในการศกษาสาหรบอนาคต, กรงเทพฯ:

สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2536.

26

งาม” ซงนาความยงยากและความตงเครยดมาสชวตและความสมพนธทางสงคม ทงภายในกลมชาตพนธหนง ๆ และระหวางคนในกลมชาตพนธตาง ๆ กบคนอน ๆ ใน “ชาตไทย” ไมนอย ในหลายกรณดวยกน คนบางชาตพนธทยดถอ “ความจรง ความด ความงาม” ในทศนะของตนเอาไว ไดกลายเปน “สนคาแปลกประหลาด” ทมไวเพอดงดดนกทองเทยว ซงในทสดแลวคนในชาตพนธนน ๆ กจะไมสามารถสบทอดและปรบเปลยนการมอง “ความจรง ความด ความงาม” ตามทศนะของตนตอไปอยางราบรน เพราะบรบทของชวตเปลยนแปลงรวดเรวเกนไปจากนโยบายของรฐบาล

นอกจากนความหมายของ “ความเปนไทย” ทคนไทยรบรนน ไมเพยงแตทาใหคนหลายกลม โดยเฉพาะอยางยงคนชาตพนธตาง ๆ ทยงไม “กลายเปนไทย” ไมม “พนท” อยในสงคมการเมองไทย เพราะม “ความเปนไทย” นอยกวาคนกลมอน หรอไมม “ความเปนไทย” อยในตวเทานน แต “ความเปนไทย” ยงแคบเกนกวาจะทาใหคนไทยเขาใจถงความซบซอนและความเปลยนแปลงอนหลากหลายของสงคมไทย โดยเฉพาะปญหาทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรมทเกดขนในทศวรรษ 2510 เปนตนมา ซงเมอไมสามารถเขาใจไดอยางลกซงและรอบดาน กยอมไมสามารถจะปรบตวหรอแกไขปญหาตาง ๆ อยางมประสทธภาพไดเลย

อนง ปญญาชนกระแสหลกทนยาม “ความเปนไทย” ลวนแตมงจะทาใหคนไทยยดมนในกรอบโครงหลก “ความเปนไทย” อยางเตมท ดวยการทาใหเชอวา “ความเปนไทย” นนเปนมรดกตกทอดมาแตอดตโดยไมมความเปลยนแปลงในสาระสาคญ คนไทยจงมจนตนาการเกยวกบความเปลยนแปลงในสงคมไทยเฉพาะในดานวตถทเจรญขน แตขาดจนตนาการเกยวกบความเปลยนแปลงในดานของความสมพนธทางสงคม และมองไมเหนความเปลยนแปลงในโครงสรางสงคมทเกดขนอยางรวดเรวในขณะทเศรษฐกจและวฒนธรรมเปลยนไป กลบมองปรากฏการณตาง ๆ ทเกดขนในระบบความสมพนธทางสงคมรวมสมย ทไมเปนไปตามกรอบของ “ความเปนไทย” วาเปนเรอง “ผดปรกต” ทจะตองทาการปราบปรามหรอแกไข เชน การท “เดก” หรอ “ผนอย” ไมเชอฟง “ผใหญ” หรอการทคนไทยมจตสานกปจเจกชนสงขนและตองการสทธเสรภาพมากขน เปนตน การมองความเปลยนแปลงทเกดขนโดยขาดความเขาใจเชนน เปนปจจยสาคญอกอยางหนงททาใหความความขดแยงในสงคมสงขน และทาใหผมอานาจสามารถใชความรนแรงในการแกปญหาตาง ๆ โดยขาดการสรางนโยบายทางสงคมและวฒนธรรมทเออตอการปรบเปลยนความสมพนธทางสงคมใหเหมาะสมกบบรบททเปลยนไป พรอมกบหาทางปรบเปลยนโครงสรางเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรมทสรางปญหาแกชวตคน แทนการใชอานาจบงคบ ควบคม หรอปราบปราม ดงทปรากฏอยเสมอ

ความคบแคบของ “ความเปนไทย” กระแสหลกดงกลาวขางตน ทาใหคนไทยจานวนไมนอยเกดความสงสยวา “ความเปนไทย” ทตนรบรนนจรงหรอไม เพราะคาอธบายปญหาตาง ๆ ทเกดขนในสงคมไทยจากกรอบของ “ความเปนไทย” กระแสหลก ไมนาไปสการเขาใจปญหาทเพยงพอสาหรบการหาทางออกอยางเหมาะสม ในขณะทปรากฏการณจานวนมากทเกดขนในทศวรรษ 2510 เปนตนมา ไมสอดคลองกบ “ความเปนไทย” กระแสหลก จนเกดคาถามตอลกษณะหลายประการของ “ความเปนไทย” วาเปนเชนนนจรงหรอไม เปนตนวา

“เมองไทยนด” และสงคมไทยเปนสงคมทเมตตา “ความเปนไทย” มแบบเดยว คอวฒนธรรมไทยชนสงซงเปนมาตรฐานอนถกตองดงาม คนทกชาตพนธจะตอง “กลายเปนไทย” จงจะถอวาเปนสวนหนงของ “ชาตไทย” ชาวบานโง-จน- เจบ ตองรอรบความเมตตาเอออาทรจากรฐหรอ “นายขาราชการ” ฯลฯ ยงสงคมการเมองไทยเปลยนแปลงรวดเรวและซบซอนขนเพยงใด คาถามหรอความสงสยตอ

“ความเปนไทย” ในประเดนขางตนกยงทวขน นบเปนปญหา “วกฤตอตลกษณไทย” ททกฝายของสงคมไทยจะตองรวมกนคลคลายโดยเรวทสด ดวยการหาทางนยามความหมายของ “ความเปนไทย” ใหกวางพอทคนทกกลมจะม “พนท” อยในสงคมการเมองไทยอยางเสมอภาค และสามารถดารงชวตอยางสมศกดศรความเปนมนษย

------------------------------------------------------------------------

27

บรรณานกรม

เกรยงศกด เชษฐพฒนวนช. ” แนวความคดประชาธปไตยแบบไทย” วทยานพนธรฐศาสตรมหาบณฑต สาชาวชาการปกครอง มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2536.

คกฤทธ ปราโมช,ม.ร.ว. “การปกครองสมยสโขทย” ใน ประวตศาสตรและการเมอง. ประวตศาสตรและการเมอง หนงสออานประกอบวชาพนฐานอารยธรรมไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2516.

. ”การศกษาของชาต จะปอนการศกษาแกพลเมองอยางไรด” ( เพอนนอน 19 กมภาพนธ 2506) ใน คกฤทธถกเมองไทย. กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2514. หนา 203,

_____________. ”ขอคดในการเดนทางไปตางประเทศ” แสดงทหอประชมจฬาลงกรณมหาวทยาลย 30 พฤษภาคม 2502. ใน ปาฐกถาของคกฤทธ กรงเทพฯ: คลงวทยา 2503.

_____________. “ของดของไทย” (เพอนนอน 6 มกราคม 2506) ใน โลกกบคน กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2509.

_____________. “ขนชางขนแผนฉบบอานใหม” ใน หนงสออนสรณคกฤทธ ปราโมช. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2539.

_____________. “คนมคนจน” ใน เกบเลกผสมนอย. กรงเทพฯ: คลงวทยา, 2502. _____________. “คกฤทธกบการเมองไทย” ใน คกฤทธ 2528. กรงเทพฯ: สวชาญการพมพ,

2528. _____________. คกฤทธ ปราโมชกบปญหาของไทยสมยเลอกตงไมเรยบรอย กรงเทพฯ:

เกษมบรรณกจ, 2511. _____________. ”ทรรศนะลขตท 3 การสบเนองและการถายทอดนาฏศลปไทย” เอกสารประกอบ

การสมมนานาฏศลปและดนตรไทย สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร 23-24 มถนายน 2522.

_____________. “ไทย(โบราณ)เนรมต” (เพอนนอน 26 เมษายน 2506) ใน คกฤทธถกเมองไทย. กรงเทพฯ : บรรณาคาร 2514.

_____________. “ในหลวงของประชาชน” อางใน สละ ลขตกล ในหลวงกบคกฤทธ. กรงเทพฯ : สรรพศาสตร, 2546.

_____________. “ประชาธปไตยแบบซการโนในอนโดนเซย” (เพอนนอน 2 ตลาคม 2506) ใน ประชมพงศาวดารประชาธปไตย บรรณาคาร, 2512.

_____________.ฝรงศกดนา กรงเทพฯ: กาวหนา, 2504. _____________. ยว กรงเทพฯ : ดอกหญา, 2543. _____________. “สงครามผวในสหรฐ” (3) (“เพอนนอน” 17 มถนายน 2506) ใน สงครามผว.

พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ดอกหญา, 2545. _____________. “สยามรฐหนา 5” (4 มกราคม 2515) ใน สยามรฐ หนา 5 เลม 9. กรงเทพฯ: กาว

หนา, 2516. _____________. สามกกฉบบนายทน ตอนเบงเฮกผถกกลนทงเปน กรงเทพฯ: สยามรฐ, 2530. _____________. “สามยค” หนงสอพมพเกยรตศกด (3 กมภาพนธ 2492) ใน คกฤทธวา.

กรงเทพฯ: สานกพมพชยฤทธ, 2495. _____________. “อสญญกรรมของจอมพลสฤษด” เพอนนอน 9 ธนวาคม 2506 ใน คกฤทธถก

เมองไทย. กรงเทพฯ: บรรณาคาร, 2514 ดารงราชานภาพ,สมเดจฯ กรมพระยา. “ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ” ใน ประวต

ศาสตรและการเมอง หนงสออานประกอบวชาพนฐานอารยธรรมไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2516.

28

ทกษ เฉลมเตยรณ. การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ, ม.ร.ว.ประกายทอง สรสข กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526.

นครนทร เมฆไตรรตน. “พลงของแนวคดชาต-ชาตนยมกบการเมองไทยในสมยแรกเรมของรฐประชาชาต” รฐศาสตรสาร 21, 3 (2542) : 1-104.

_____________. “สองกระแสภมปญญาในการปฏวตสยามทศวรรษท 2470” ใน ความคด ความร และอานาจการเมองในการปฏวตสยาม 2475. พมพครงท 2 กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน, 2546.

_____________. การปฏวตสยาม พ.ศ.2475 กรงเทพฯ: มลนธโครงการสงคมศาสตรและมนษยศาสตรรวมกบฝายสงพมพ โครงการ 60 ปประชาธปไตย, 2535.

นธ เอยวศรวงศ. “ชาตนยมในขบวนการประชาธปไตย” ใน ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย กรงเทพฯ: มตชน, 2538.

_____________. “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย” ใน ชาตไทย เมองไทย แบบเรยนและอนสาวรย กรงเทพฯ: มตชน, 2538.

_____________. สภาพเศรษฐกจสงคมไทยยคใหม จรยธรรมในการศกษาสาหรบอนาคต, กรงเทพฯ: สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2536.

ประจกษ กองกรต. “กอนจะถง 14 ตลาฯ: ความเคลอนไหวทางการเมองวฒนธรรมของนกศกษาปญญาชนภายใตระบอบเผดจการทหาร (พ.ศ.2506-2516)” วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณพต สาขาวชาประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2545.

พกตรพรง ทองใหญ, ม.ร.ว. “บท สมภาษณ ม.ร.ว. พกตรพรง ทองใหญ” หนงสอพมพประชาชาต 9 มนาคม 2518.

สายชล สตยานรกษ. การเมองและการสรางความเปนไทยโดย ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช รายงานผลการวจย สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2548.

_____________. ความเปลยนแปลงในการสราง “ชาตไทย” และ “ความเปนไทย” โดยหลวงวจตรวาทการ. กรงเทพฯ: มตชน, 2545.

_____________. สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ การสรางอตลกษณ “เมองไทย” และ “ชน” ของชาวสยาม. กรงเทพฯ: มตชน, 2546.

สลกษณ ศวรกษ. “ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมชทขาพเจารจก” ใน คกฤทธยาลย. กรงเทพฯ: สถาบนสนตประชาธรรม, 2539.

เสถยร ลายลกษณ (ผรวบรวม). “พระราชบญญตวาดวยแบบอยางธงสยาม ร.ศ. 110” ใน ประชมกฎหมายประจาศก เลม 13 พระนคร: โรงพมพเดลเมล, 2478.

Kasian Tejapira, Commodifiing Marxism: The Formation of Modern Thai Radical Culture, 1927-1958. Kyoto Area Studies on Asia, Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University, Volume 3, 2001.

Saichol Sattayanurak. “Intellectuals and the Establishment of Identities in the Thai Absolute Monarchy State”, Journal of the Siam Society. 90, 1 & 2 (2002): 101-124.

-----------------------------------------------------------------------------------------