20 65 2016...ERZURUM KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINEVİ THE PUBLISHING HOUSE OF ERZURUM CULTURE...

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/321586752

Yeni Platonculuğun Fârâbî’nin Aşk Anlayışına Etkileri

Article · January 2016

CITATIONS

0READS

456

1 author:

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Seneca’da Felsefe ve Ölüm View project

Fatma Zehra Pattabanoğlu

Kastamonu Üniversitesi

10 PUBLICATIONS 0 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Fatma Zehra Pattabanoğlu on 06 December 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

https://www.researchgate.net/publication/321586752_Yeni_Platonculugun_Farabi%27nin_Ask_Anlayisina_Etkileri?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/publication/321586752_Yeni_Platonculugun_Farabi%27nin_Ask_Anlayisina_Etkileri?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_3&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/project/Senecada-Felsefe-ve-Oeluem?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_9&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_1&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/profile/Fatma-Pattabanoglu?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_4&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/profile/Fatma-Pattabanoglu?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_5&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/institution/Kastamonu-Ueniversitesi?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_6&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/profile/Fatma-Pattabanoglu?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_7&_esc=publicationCoverPdfhttps://www.researchgate.net/profile/Fatma-Pattabanoglu?enrichId=rgreq-277b055c4560ec791f722160a894dfd0-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzMyMTU4Njc1MjtBUzo1Njg1NDY3Mzg0MDEyODBAMTUxMjU2MzUxMzEzMQ%3D%3D&el=1_x_10&_esc=publicationCoverPdf

ERZURUM KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINEVİTHE PUBLISHING HOUSE OF ERZURUM CULTURE AND EDUCATION FOUNDATION

EKEV AKADEMİ DERGİSİEKEV AKADEMİ DERGİSİ

SOSYAL BİLİMLER & EĞİTİM BİLİMLERİSOCIAL SCIENCES & EDUCATIONAL SCIENCES

EKEV ACADEMY JOURNAL

2016201665652020

Hakem Kurulu/Advisory BoardHakem Kurulu/Advisory BoardGProf. Dr. Mustafa Ağırman / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Muhsin Akbaş / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Mustafa Akçay/ Sakarya Üniv.Prof. Dr. Hayati Akyol / Gazi Üniv.Prof. Dr. Halis Albayrak / Ankara Üniv.Prof. Dr. İsmail Albayrak / Avustralya Katolik Üniv.Prof. Dr. Ömer Mahir Alper / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Abdülgafar Aslan / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Nevzat Y. Aşıkoğlu / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Dr. Mansur Atalay / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Hamza Ateş/ İstanbul Medeniyet Üniv.Prof. Dr. İrfan Aycan / Ankara Üniv.Prof. Dr. Hidayet Aydar / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Mahmut Aydın / OMU Üniv.Prof. Dr. Muhammed Aydın / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Ömer Aydın / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Abdullah Aydınlı / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Yaşar Aydınlı / Uludağ Üniv.Prof. Dr. Tevhit Ayengin / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Bağcı / ODTÜProf. Dr. Abdülkerim Bahadır / Necmettin Erbakan Üniv.Prof. Dr. Selami Bakırcı / Atatrük Üniv.Prof. Dr. Bakkal/ Akdeniz Üniv.Prof. Dr. Önder Barlı / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Selim Başar / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Orhan Batman/ Sakarya Üniv.Prof. Dr. Ali Muhammet Bayraktaroğlu/ Trakya Üniv.Prof. Dr. Sebahattin Bayram / Ankara Üniv.Prof. Dr. Ramazan Biçer / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Ahmet Bostancı/ Sakarya Üniv.Prof. Dr. Mustafa Bulat/ Ankara Üniv.Prof. Dr. Ramazan Buyrukçu / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Lütfullah Cebeci / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Certel/ Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Nurettin Ceviz / İpek Üniv.Prof. Dr. Mehmet Akif Ceylan / Marmara Üniv.Prof. Dr. Selçuk Coşkun / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ramazan Çağlayan / Kırıkkale Üniv.Prof. Dr. Süleyman Çaldak / İnönü Üniv.Prof. Dr. Şaban Çalış / Selçuk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Çelik / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Altan Çetin / Gazi Üniv.Prof. Dr. Sebahattin Çevikbaş / Muğla Üniv.Prof. Dr. Mehmet Sadi Çögenli / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Şamil Dağcı / Ankara Üniv.Prof. Dr. Sayın Dalkıran / Uşak Üniv.Prof. Dr. Veyis Değirmençay / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Tahsin Deliçay/ Bozok Üniv.Prof. Dr Şehmus Demir / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Osman Demirdöğen / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Mehmet Demirezen/ Hacettepe Üniv.Prof. Dr. İsmail Doğan/ Ordu Üniv.Prof. Dr. Adem Dursun/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Dilaver Düzgün/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Galip Eken / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Mukadder Erkan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Nurten Gökalp / Gazi Üniv.Prof. Dr. Ramazan Gözen / Yıldırım Beyazıt Üniv.Prof. Dr. Avni Gözütok / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Veysel Güllüce / Atatürk Üniv.Prof. Dr. E. Zeynep Günal / Gazi Üniv.Prof. Dr. S. Selçuk Günay / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Soner Gündüzöz/ On Dokuz Mayıs Üniv.Prof. Dr. Osman Güner / On Dokuz Mayıs Üniv.

Prof. Dr. Nejdet Gürkan/ Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Himmet Hülür / Gazi Üniv.Prof. Dr. M. Zeki İbrahimgil / Gazi Üniv.Prof. Dr. Tuncay İmamoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Naci İspir/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. M. Zeki İşcan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Abdullah Kahraman / Marmara Üniv.Prof. Dr. Ceyhan Kandemir / İstanbul Üniv.Prof. Dr. Ramazan Kaplan / Bartın Üniv.Prof. Dr. Nevin Karabela / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Kerem Karabulut / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Faruk Karaca / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Fatih Karcıoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Reşat Karcıoğlu / Atatürk ÜnivProf. Dr. Korhan Kaya / Ankara Üniv.Prof. Dr. M. Dursun Kaya / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Kayacık / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Sadık Kılıç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Celal Kırca/ Erciyes Üniv.Prof. Dr. Ahmet Kırkkılıç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Alaaddin Kızıltan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Himmet Konur/ DEÜProf. Dr. Fahrettin Korkmaz / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Adnan Koşum / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Ali Köse / Marmara Üniv.Prof. Dr. Huriye Kuruoğlu / Ege Üniv.Prof. Dr. Aziz Kutlar / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Mustafa Küçüköner/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Erkan Oktay / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Mehmet Suphi Orhan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Turan Öndeş / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Derya Örs / Yıldırm Beyazıt Üniv.Prof. Dr. H. Ahmet Özdemir / Konya Üniv.Prof. Dr. Kemalettin Özdemir/ Sakarya Üniv.Prof. Dr. Mustafa Özel / Muğla Sıtkı Koçman Üniv.Prof. Dr. Üstün Özen / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Özer / Erzurum Teknik Üniv.Prof. Dr. Ramazan Özey / Marmara Üniv.Prof. Dr. Ali Rafet Özkan / Kastamonu Üniv.Prof. Dr. Halidun Özkan / Atatürk Üniv.Prof. Dr. M.Hanefi Palabıyık / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Bilgehan Pamuk / Gaziantep Üniv.Prof. Dr. Osman Pehlivan / KTÜProf. Dr. Erkan Perşembe / Ondokuz Mayıs Üniv.Prof. Dr. Fazlı Polat / Atatürk Üniv.Prof. Dr. M.Saffet Sarıkaya/ Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Kazım Sarıkavak / Gazi Üniv.Prof. Dr. Müfit Selim Saruhan/ Ankara Üniv.Prof. Dr. Hasbi Soylu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Selahattin Sönmezsoy / Batman Üniv.Prof. Dr. Kemal Sözen/ AkdenizÜniv.Prof. Dr. Habil Şentürk/ Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Mehmet Takkaç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Halil İbrahim Tanç/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Kemaleddin Taş/ SDÜProf. Dr. Burhanettin Tatar / Ondokuz Mayıs Üniv.Prof. Dr. Mithat Bülent Tokat/ Dumlupınar ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman Toprak / Konya Necmettin Üniv.Prof. Dr. Cemal Tosun / Ankara Üniv.Prof. Dr. Nuri Tuğlu/ Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Mustafa Turan / Gazi Üniv.Prof. Dr. Süleyman Tülücü / Erzincan Üniv.Prof. Dr. Osman Türer / Kilis 7 Aralık Üniv.Prof. Dr. M. Fehmi Türker / KTÜProf. Dr. Ahmet Ulusoy / KTÜProf. Dr. Veli Urhan / Gazi Üniv.

eISSN:2148-0710 pISSN-1301-6229

Prof. Dr. Niyazi Usta / OM Üniv.Prof. Dr. A. Bülent Ünal / Dokuz Eylül Üniv.Prof. Dr. Nihan Yağışan/ Necmettin Erbakan Üniv.Prof. Dr. Alemdar Yalçın / Gazi Üniv.Prof. Dr. E. Semih Yalçın / Gazi Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Yaşar / Dokuz Eylül Üniv.Prof. Dr. Okan Yaşar / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Nihat Yatkın / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Uğur Yavuz / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Davut Yaylalı / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Hakkı Yazıcı / Afyon Kocatepe Üniv.Prof. Dr. Ruhattin Yazoğlu / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Temel Yeşilyurt / Erciyes Üniv.Prof. Dr. Ahmet Yıldırım / Yıldırım Beyazıt Üniv.Prof. Dr. İbrahim Yıldırım / Hacettepe Üniv.Prof. Dr. Mustafa Yıldırım / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Nimet Yıldırım / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Musa Yıldız / Gazi Üniv.Prof. Dr. Murat Yıldız / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Alim Yıldız / Cumhuriyet Üniv.Prof. Dr. Abdullah Yılmaz/ Balıkesir Üniv.Prof. Dr. İbrahim Yılmaz/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Kazım Yoldaş / Uludağ Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Yurttaş / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Halil Zaim/ Fatih Üniv.Doç. Dr. Celil Abuzer/ Harran Üniv.Doç. Dr. Hasan Hüseyin Adalıoğlu / Osmangazi Üniv.Doç. Dr. Nimetullah Akın/ Çanakkale Onsekiz Mart Üniv.Doç. Dr. Gökhan Aksoy/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali Murat Aktemur / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali Fuat Arıcı / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. Akif Arslan/ Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Doç. Dr. Gülhan Atnur/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. S. Ercan Bağçeci / Niğde Üniv.Doç. Dr. Mehmet Bahçekapılı/ İzmir Katip Çelebi Üniv.Doç. Dr. Fehim Bakırcı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Refik Balay / Harran Üniv.Doç. Dr. Burhan Baltacı/ Kastamonu Üniv.Doç. Dr. Meltem Huri Baturay / İpek Üniv.Doç. Dr. Metin Bayrak/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Abdülcelil Bilgin/ Muş Alparslan Üniv.Doç. Dr. Muammer Cengil / Hitit Üniv.Doç. Dr. Abdullah Çelik / Harran Üniv.Doç. Dr. Orhan Çınar/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Salih Çift/ Uludağ Üniv.Doç. Dr. Süleyman Çiğdem / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Elif Çolakoğlu/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mehmet Dağ / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Murat Delice/ Emniyet MüdürlüğüDoç. Dr. İrfan Demir/ Emniyet MüdürlüğüDoç. Dr. Mahmut Demir / Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Bülent Dilmaç / Konya Necmettin Erbakan Üniv.Doç. Dr. Kemal Doymuş / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Nejdet Durak/ SDÜDoç. Dr. Halit Dursunoğlu/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Yunus Ekin / Sakarya Üniv.Doç. Dr. Gonca Ekşi/ Gazi Üniv.Doç. Dr. Ali Osman Engin / Kafkas Üniv.Doç. Dr. A. Cüneyt Eren / Dokuz Eylül Üniv.Doç. Dr. Nurşen Özkul Fındık / Gazi Üniv.Doç. Dr. Ali Göçer / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Hüseyin Güllüce / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Özcan Güngör/ Yıldırım Beyazıt Üniv.Doç. Dr. Muammer İskenderoğlu/ Sakarya Üniv.Doç. Dr. Cemalettin Kalaycı/ Karadeniz Teknik Üniv.Doç. Dr. Hasan Kaplan / ÇOM Üniv.Doç. Dr. Osman Kara/ Namık Kemal Üniv.Doç. Dr. Muhittin Karakaya / Polis AkademisiDoç Dr. Mehmet Karataş / Dicle Üni.Doç. Dr. Mehmet Kavukçu / Atatürk Üniv.

Doç. Dr. Ercan Kaya/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Faruk Kaya / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Doç. Dr. Vedat Kaya / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ramazan Kaynak / Gebze Yüksek Teknoloji Üniv.Doç. Dr. Mine Kaya Keha / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ahmet Faruk Kılıç/ Sakarya Üniv.Doç. Dr. Şehriban Koca/ Mersin Üniv.Doç. Dr. Şevket Alper Koç / Kocaeli Üniv.Doç. Dr. Menşure Kolçak/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mehmet Korkmaz / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Esra Özay Köse/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Tamer Kutluca/ Dicle Üniv.Doç. Dr. Osman Nuri Küçük / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Erol Kürkçüoğlu / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mustafa Macit / Ondokuz Mayıs Üniv.Doç. Dr. Ahmet Nalçacı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Şükrü Nişancı/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Gürbüz Ocak / Afyon Kocatepe Üniv.Doç. Dr. Abdülmecit Okcu/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Murat Okcu / Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Sinan Öge / Atatürk Üniv.Doç. Dr.Engin Öner/ Yüzüncü Yıl Üniv.Doç. Dr. Mehmet Suphi Özçomak / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mustafa Özdemir / Kafkas Üniv.Doç. Dr. Ali Özel / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. İshak Özgel / Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Selim Hilmi Özkan / Yıldız Üniv.Doç. Dr. Resul Öztürk/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali İhsan Pala / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Osman Samancı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Ali Rıza Sandalcılar/ Recep Tayyip Erdoğan Üniv.Doç. Dr. Arif Sarıçoban/ Hacettepe Üniv.Doç. Dr. Bahir Selçuk / Fırat Üniv.Doç. Dr. Oğuzhan Sevim / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Sema Sevinç/ Necmettin Erbakan Üniv.Doç. Dr. Fatih Sezek / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Haluk Songur/ Süleyman Demirel Üniv.Doç. Dr. Mehmet Hakkı Suçin / Gazi Üniv.Doç. Dr. Çavuş Şahin / ÇOM Üniv.Doç. Dr. Ziya Şen / Dokuz Eylül Üniv.Doç. Dr. H. İbrahim Şimşek / Hitit Üniv.Doç. Dr. Ömer Faruk Teber / Akdeniz Üniv.Doç. Dr. Arslan Topakkaya / Erciyes Üniv.Doç. Dr. Gökhan Torlak / Fatih Üniv.Doç. Dr. Mehmet Turan / Fırat Üniv.Doç. Dr. Lokman Turan / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Mustafa Uçar / Anadolu Üniv.Doç. Dr. Muhammet Uşak / Dumlupınar Üniv.Doç. Dr. Sevtap Ünal / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Uğur Ünal / Gazi Üniv.Doç. Dr. Sevda Yapraklı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Atilla Yargıcı/ Harran Üniv.Doç. Dr. Eyüp Bekir Yazıcı / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Etem Yeşilyurt / Mevlana Üniv.Doç. Dr. Abdülkadir Yılmaz / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Seyit Yöre/ Selçuk Üniv.Doç. Dr. Beyhan Zabun / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yaşar Acat / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Barış Adıbelli/ Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Adnan Adıgüzel / Osmangazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nurullah Agitoğlu / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Durdağı Akan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Okur Akçay / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ergün Öz Akçora / Bingöl Üniv.Yrd. Doç. Dr. Levent Akgün/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdullah Akın / ÇOM Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Akkaya/ Adıyaman Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yakup Akkuş/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. M. Nurullah Aktaş / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Vedat Aktepe/ Nevşehir Üniv.

Not: İsim listesi soyadı sırasına göre düzenlenmiştir.

Yrd. Doç. Dr.Ümit Aktı/ Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cemal Aküzüm / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Akyüz / Abant İzzet Baysal Üniv.Yrd. Doç. Dr.Ömer Alanka/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr.Mustafa Albayrak/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Eda Angı/ Niğde Üniv.Yrd. Doç. Dr. Köksal Apaydınlı/ Ordu Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ali Arslan / Bülent Ecevit Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ramazan Arslan/ Bartın Üniv.Yrd. Doç. Dr. Melike Aydemir/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Başar / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Seyfi Başkan / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yunus Berkli / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selçuk Bilgin/ Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. İ.Murat Bozkurt/ Yrd. Doç. Dr. İsmail Bulut/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Celal Büyük/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Harun Ceylan/ Yalova Üniv.Yrd. Doç. Dr. Tuncay Ceylan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Harun Çağlayan / Muş Alparslan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Zehra Çakıcı/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fatma Çakır/ Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Halil Çankaya / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Eyüp Çelik/ Sakarya Üniv.Yrd. Doç. Dr. Osman Zahid Çifçi/ Aksaray Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fatih Değirmeci/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cihat Demir / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Demokaan Demirel/ Niğde Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sait Dilek/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Talat Dinar/ SDÜYrd. Doç. Dr.Celalettin Divlekci/ SDÜYrd. Doç. Dr. Mustafa Doğaner/ Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Dombaycı / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Muhammet Ali Duran/ Celal Bayar Üniv. Yrd. Doç. Dr. Gencer Elkılıç / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selim Emiroğlu / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cevdet Epçaçan / Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk Erdem/ Necmettin Erbakan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yüksel Eroğlu/ Bayburt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdullah Ertaş/ Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Kasım Ertaş/ Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Levent Gelibolu / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Süleyman Göksoy / Düzce Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Göktaş / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Şeref Göküş/ Akdeniz Üniv.Yrd. Doç. Dr. Muhammet Görür / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yunus Emre Gördük / Balıkesir Üniv.Yrd. Doç. Dr. Kemal Göz / Pamukkale Üniv. Yrd. Doç. Dr. Esra Gözeler/ Ankara Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Gül/ Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr.Şeyda Gül/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Orhan Gürsu/ Akdeniz Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mustafa Güven / Adıyaman Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Özgür Güvenç / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Emel Hisarcıklılar / Gaziosmanpaşa Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hafız Hayreddin Hoca / Katar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet İçli/ Ardahan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Muhammet Selim İpek/ Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Faruk Kalay / Muş Alparslan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ömer Tuğrul Kara / Çukurova Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hakan Kara / Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ataman Karaçöp / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Barış Karaelma / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Canan Karakaş/ Karabük Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ceren Katipoğlu/ Çankaya Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mahmut Kaya/ Harran Üniv.Yrd. Doç. Dr. Süleyman Kaya/ Abant İzzet Baysal Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fethi Kayalar / Erzincan Üniv.

Yrd. Doç. Dr. Ahmet Kılınç/ Yıldırım Beyazıt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir Kırbaş / Gümüşhane Üniv.Yrd. Doç. Dr. Erol Koçoğlu / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Şaban Köktürk/ Sakarya Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kurt / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Kurt / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Yrd. Doç. Dr. Zeynep Yılmaz Kurt/ İpek Üniv.Yrd. Doç. Dr. Fettah Kuzu/ Gaziantep Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nalan Okan Akın/ Niğde Üniv.Yrd. Doç. Dr. Zeynep Oktuğ/ İstanbul Kültür Üniv.Yrd. Doç. Dr. Algın Okursoy / Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Zübeyir Ovacık/ Aksaray Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mustafa Öncü/ Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hacı Önen/ Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Özay / Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Özcan/ Gazi Üniv.Yrd. Doç. Dr. Özer Özçelik/ Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Asuman Özdemir/ Karabük Üniv.Yrd. Doç. Dr. Tuncay Yavuz Özdemir/ Fırat Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hanife Özer / Abant İzzet Baysal Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Özeren/ Ardahan Üniv.Yrd. Doç. Dr. Abdulvahap Özsoy/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Adem Peker/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yüksel Pirgon / Süleyman Demirel ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fevzi Rençber / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hasan Sabır/ İstanbul Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mahmut Salihoğlu / ÇOM Üniv.Yrd. Doç. Dr. İsmail Seçer/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Savaş Sertel/ Tunceli Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Emin Seyhan / Kafkas Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Sula/ KTÜYrd. Doç. Dr. Mustafa Şen / Aksaray Üniv.Yrd. Doç. Dr. Çetin Tan / Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Canan Tanrısever/ Kastamonu Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ünal Taşkın / Adıyaman Üniv.Yrd. Doç. Dr. Akın Temur/ On Dokuz Mayıs Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ö. Doğan Temur / Dumlupınar Üniv.Yrd. Doç. Dr. Didem Tezsürücü / Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Gül Ceylan Tok/ Kocaeli Üniv.Yrd. Doç. Dr. Behlül Tokur / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selahattin Tozlu / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr.Rasim Tösten/ Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. M. Fatih Turan / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hasan Uçar/ Aksaray Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nihat Uzun/ KTÜYrd. Doç. Dr. Mehmet Sait Uzundağ / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Osman Ülkü / Adnan Menderes Üniv.Yrd. Doç. Dr. Hikmet Yaman / Ankara Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ceylan Yangın Ersanlı/ On Dokuz Mayıs Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ramazan Yanık / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr.Gökçen Yavaş/ Kocaeli Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ezgi Yavuz/ Uluslararası Kıbrıs Üniv.Yrd. Doç. Dr. Osman Nedim Yektar / Namık Kemal Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Yemenici / Yıldırım Beyazıt Üniv.Yrd. Doç. Dr.Ünal Yerlikaya/ Süleyman Demirel Üniv.Yrd. Doç. Dr. Selami Yeşilyurt/ Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet İkbal Yetişir / Ankara Üniv.Yrd. Doç. Dr. İzzet Yücetoker/ Giresun Üniv.Yrd. Doç. Dr. Tayseer Zayadat / Şırnak Üniv.Dr. Celal Emanet / Garden State Islamic CenterDr. Timuçin Buğra Edman/ Karabük Üniv.Dr. Muhammet Emin Eren/ Ankara Üniv.Dr. Hikmetullah Ertaş/ Diyanet İşleri BaşkanlığıDr. Murathan Keha / Kredi Yurtlar KurumuDr. Onur Köksal / Selçuk Üniv.Dr. Yusuf Söylemez/ Atatürk Üniv.Dr. A. Hamit Sunel / Bilkent Üniv.Dr.Coşkun Şerefoğlu/ Ankara Kalkınma AjansıDr. Behice Varışoğlu / Gaziantep Üniv.

65. SAYININ HAKEMLERİProf. Dr. İsmail Albayrak / Avustralya Katolik Üniv.Prof. Dr. Abdülgafar Aslan / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Tevhit Ayengin / ÇOM Üniv.Prof. Dr. Bakkal/ Akdeniz Üniv.Prof. Dr. Ramazan Biçer / Sakarya Üniv.Prof. Dr. Mustafa Bulat/ Ankara Üniv.Prof. Dr. Nurettin Ceviz / İpek Üniv.Prof. Dr. Mehmet Demirezen/ Hacettepe Üniv.Prof. Dr. Tahsin Deliçay/ Bozok Üniv.Prof. Dr. Ahmet Kırkkılıç / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Adnan Koşum / Süleyman Demirel Üniv.Prof. Dr. Mustafa Küçüköner/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. İshak Özgel/ SDÜProf. Dr. Müfit Selim Saruhan/ Ankara Üniv.Prof. Dr. Kemal Sözen/ AkdenizÜniv.Prof. Dr. Halil İbrahim Tanç/ Atatürk Üniv.Prof. Dr. Hüseyin Yaşar / Dokuz Eylül Üniv.Prof. Dr. Nihat Yatkın / Atatürk Üniv.Prof. Dr. Ahmet Yıldırım / Yıldırım Beyazıt Üniv.Prof. Dr. Mustafa Yıldırım / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Gökhan Aksoy/ Atatürk ÜnivDoç. Dr. Mehmet Dağ / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Yunus Ekin / Sakarya Üniv.Doç. Dr. Ercan Kaya/ Atatürk Üniv.Doç. Dr. Gürbüz Ocak / Afyon Kocatepe Üniv.Doç. Dr. Selim Hilmi Özkan / Yıldız Üniv.Doç. Dr. Arif Sarıçoban/ Hacettepe Üniv.Doç. Dr. Oğuzhan Sevim / Atatürk Üniv.Doç. Dr. A. Halim Ulaş / Atatürk Üniv.Doç. Dr. Etem Yeşilyurt / Mevlana Üniv.Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Okur Akçay / Ağrı İbrahim Çeçen Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Akkaya/ Adıyaman Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cemal Aküzüm / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Eda Angı/ Niğde Üniv.Yrd. Doç. Dr. Murat Başar / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. İbrahim Halil Çankaya / Uşak Üniv.Yrd. Doç. Dr. Cihat Demir / Dicle Üniv.Yrd. Doç. Dr. Talat Dinar/ SDÜYrd. Doç. Dr.Celalettin Divlekci/ SDÜYrd. Doç. Dr. Cevdet Epçaçan / Siirt Üniv.Yrd. Doç. Dr. Mehmet Göktaş / Atatürk Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ömer Tuğrul Kara / Çukurova Üniv.Yrd. Doç. Dr. Ahmet Canan Karakaş/ Karabük Üniv.Yrd. Doç. Dr. Yüksel Pirgon / Süleyman Demirel Üniv.Yrd. Doç. Dr.Senem Soyer/ Kırıkkale ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet Sait Uzundağ / Şırnak Üniv.Yrd. Doç. Dr.Turgay Şirin/ İstanbul Sabahattin Zaim Üniv.Yrd. Doç. Dr. Gül Ceylan Tok/ Kocaeli Üniv.Yrd. Doç. Dr.Gökçen Yavaş/ Kocaeli Üniv.Yrd. Doç. Dr. İzzet Yücetoker/ Giresun Üniv.Yrd. Doç. Dr.Ünal Yerlikaya/ Süleyman Demirel Üniv.Dr. Yusuf Söylemez/ Atatürk Üniv.

EKEV Akademi Dergisi/ EKEV Academy Journal Sosyal ve Eğitim Bilimleri/ Social and Educational Science (Ulusal Hakemli E- Dergi/E-Journal with National Referee)

pISSN: 1301-6229eISSN:2148-0710

Yıl: 20, Sayı: 65, Kış 2016Year: 20, Number: 65, Winter 2016

Sahibi/OwnerErzurum Kültür Eğitim Vakfı Yayınevi Adına

Prof. Dr. Necati YILDIZ

Yayın Müdürü/Legal RepresentativeMehmet Ali GEDİK

Türkçe/İngilizce Redaksiyon/T/E RedactionEKEV Akademi Dergisi

Editör/Editor in ChiefDoç. Dr. Abdulhak Halim ULAŞ

Alan Editörleriİlahiyat Alan EditörüDoç. Dr. İshak ÖZGEL

İşletme Alan EditörüProf. Dr. Fatih KARCIOĞLU

Arap Dili Alan EditörüProf. Dr. Nurettin CEVİZ

İngilizce Alan EditörüDoç. Dr. Ali Osman ENGİN

Türkçe Eğitimi Alan EditörüProf. Dr. Ahmet KIRKKILIÇ

Yrd. Doç. Dr. Cahit EPÇAÇAN

Eğitim Bilimleri Alan EditörüDoç. Dr. Etem YEŞİLYURT

Doç. Dr. Onur KÖKSAL

Fen Bilimleri Eğitimi Alan EditörüDoç. Dr. Kemal DOYMUŞ

Tarih Eğitimi Alan Editörü

Yrd. Doç. Dr. Selahattin TOZLU

Müzik Eğitimi Alan EditörüYrd. Doç. Dr. İzzet YÜCETOKER

Editör YardımcılarıSerap MUTLU AYDIN

Yasemin KURTLU

Yayın Danışma KuruluProf Dr.Ömer AYDIN

Prof. Dr. Abdullah AYDINLIProf. Dr. Sayın DALKIRAN

Prof. Dr. A. Osman GÜNDOĞANProf. Dr. Erkan OKTAYProf. Dr. Mustafa KARA

Prof. Dr. Turgut KARABEYProf. Dr. Nadim MACİT

Prof. Dr. Ramazan ÖZEYProf. Dr. Mustafa TİFTİKProf. Dr. Mustafa BAKTIR

Prof. Dr. M. Faruk TOPRAKProf. Dr. Osman TÜRER

Prof. Dr. Niyazi USTAProf. Dr. Cafer Sadık YARANProf. Dr. Mustafa YILDIRIM

Prof. Dr. M. Erol KILIÇProf. Dr. Sibkat KAÇTIOĞLU

Prof. Dr. Musa YILDIZ

Yayın KoordinatörleriSerap MUTLU AYDIN

Yasemin KURTLU

EKEV AKADEMİ DERGİSİUlusal Hakemli bir dergidir. Dergide yayınlanan tüm yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. İzin alınmadan kısmen veya tamamen herhangi bir şekilde basılamaz ve çoğaltılamaz. Yayın Kurulu dergiye gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamamakta serbesttir. Gönderilen yazılar iade edilmez.

Yazışma Adresi/ Correspondence AddressEKEV Akademi Dergisi

Terminal Cad. Amiller Apt. A / Blok Kat 3 No: 5 ErzurumTel: 0442 231 44 92

e-posta:[email protected]: www.ekevakademi.org

Baskı/Printed byAtatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Merkez Kampüsü

Yakutiye, Erzurume posta: egitim_copy@h otmail.com

Tel: 0532 671 20 350442 231 42 89

Dizgi/Typed byLeyla Taşkesen

[email protected]

İÇİNDEKİLER

Abdulvahap ÖZSOY Sahâbe Yorumunun Mutlaklaşması - Hüzeyme’nin Şahitliği Örneği - ............................. 1

Ahmet ALDYAB بالغة تقذيم متعلق الخبر في القرآن

Ahmed ALDYAB

ملخص البحث

٘زٖ دساعخ ثالغ١خ رزؼٍك ثزمذ٠ُ اٌخجش فٟ اٌمشآْ،فىّب ٘ٛ ِؼشٚف أْ اٌخجش ٠ّىٓ أْ ٠أرٟ ِغزمالً،٠ّٚىٓ أْ ٠زؼٍك ثٗ شجٗ اٌغٍّخ. ٚ٘زا اٌزؼ١ٍك ٌٗ أؽٛاي

رمذ٠ُ اٌّزؼٍك ٌُٚ ٠ٕظش ئٌٝ ثؾغت اٌزأخ١ش ٚاٌزمذ٠ُ، فمذ رٕبٚي ٘زا اٌجؾش ؽبٌخ اٌّزؼٍك فٟ ؽبٌخ وٛٔٗ ِزأخشاً ػٓ اٌخجش، فب٤عبط أْ ٠أرٟ ِزؼٍك اٌخجش ثؼذ اٌخجش، ٌٚىٓ ٤غشاع ٚأ٘ذاف ثالغ١خ ٠زمذَ اٌّزؼٍك ػٍٝ خجشٖ، ٚ٘زٖ ا٤غشاع ٚا٤٘ذاف وض١شح ِٚزٕٛػخ ٟٚ٘ رزجغ ٌغ١بق ا٠٢خ ٚاٌغٛسح ِؼبً، ٌىٕٕٟ ؽبٌٚذ أْ

ّٛ ؼبً ِٓ ٘زٖ ا٤غشاع اٌجالغ١خ وّٕٛرط ٠ّىٓ أْ رضشٞ ٚرغٕٟ ع ثؼأخزبس ٚأٔٚلذ رٕبٌٚذ اٌّٛػٛع ِٓ صا٠ٚز١ٓ، ا٤ٌٚٝ : رمذ٠ُ ِزؼٍك اٌخجش ػٍٝ اٌمبسٜء.

اٌّجزذأ ٚاٌخجش، اٌضب١ٔخ: رمذ٠ُ ِزؼٍك اٌخجش ػٍٝ اٌخجش ٚؽذٖ.

، ػٍُ إٌؾٍٛك اٌخجش، أ٘ذاف، اٌزمذ٠ُ، ثالغخِزؼ الكلمات المفتاحية:

Kur’ân-ı Kerîm’de Haberin Muteallakının Öne Geçmesinin Belâğî Yönü

Özet Bu retorik çalışma, Kur’an-ı Kerîm’de haberin öne geçmesini ele almaktadır.

Malum olduğu üzere haber, tek başına gelebilmekte, ya da şibh cümlenin muteallakı olabilmektedir. Bu muteallak olma durumunun tehir ve takdime göre farklılık arz ettiği durumlar bulunmaktadır. Bu çalışmada muteallakın sadece öne geçmesi durumu incelenmiş, muteallakın haberden sonra gelme durumu ise ele alınmamıştır. Esas olan kullanım ise, habere ait muteallakın haberden sonra kullanılma durumudur. Ancak bazı retorik durum ve sebeplerden dolayı muteallak haberden önce gelebilmektedir. Ayetin ya da surenin siyakıyla ilgili bu retorik durum ve sebeplerin sayısı fazladır. Biz bu çalışmada, okuyucuya bilgi ve fikir vermesi adına, bu durum ve sebeplerin birçoğunu ele almaya çalıştık. Konu, bu bağlamda iki açıdan ele alınmıştır: Birincisi, haberin

Dr. Okt., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, ([email protected]).

........................... 41

Ahmet AYDIN Serahsî’nin Mebsût Adlı Eserinin Nikah ve Talak Bölümlerinde “Bölünme” Kavramı ve “Parça-Bütün” İlişkisi ............................................ 57

Birsen KAŞIKCI Öğretmen ve Müdür Yardımcısı Görüşlerine GöreCandemir DOĞAN İlkokul Müdürlerinin Yönetim Becerileri (Sultangazi Örneği) ................................................ 81

Cemal IŞIK Şiî ve Sünnî Kaynaklarda Cevşen Du’âsı ............ 101

Emine UZUN Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Işık ve Sesİbrahim KARAMAN Konusuyla İlgili Zihinsel Modellerinin İncelenmesi .......................................................... 141

Esengül HATUN Satranc-ı Urefa Oyununun Okul Öncesi DönemdeYusuf SÖYLEMEZ Değerler Eğitiminde Kullanımına YönelikBayram ARICI Örnek Bir Çalışma................................................ 155

Esra HACIMÜFTÜOĞLU Bağdat’ın Şia’dan Alınması Münasebetiyle 1639 Yılında Osmanlıca Te’lif Edilmiş El-‘Âdiyât Sûresi Tefsiri ................................................................... 171

Fatih YAKAR İslâm Hukukunda ‘Hurûfu’l-Meânî’-Hüküm İlişkisi (Kazif Haddi Uygulanan Kişinin Şahitliği Örneği) ................................................... 195

Fatma Zehra PATTABANOĞLU Yeni Platonculuğun Fârâbî’nin Aşk Anlayışına Etkileri .................................................................. 211

Fettah KUZU Söz (Parole)-Dil (Langue) Dönüşümü Çerçevesinde Şiir Dili (Klâsik Türk Şiiri Bağlamında) .............. 239

Gülşen KOÇAK Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Öğrenme AmaçlıSabriye SEVEN Yazma Etkinlikleri Hakkındaki Görüşleri: Tek Boyutta Hareket Örneği ................................ 253

Hadiya Adil HAZNEKATİBİ

1

كلغة ثبنية في تؼليم اللغة الؼربية لمنهج دراسي رؤية

للمستىيبت المتقذمة Hadiya Adil HAZNEKATİBİ

الملخص

دساع٢ ًبَٓ ٝشبَٓ ُطِجخ اُِـخ اُؼشث٤خ ٜ٘ظ٣شٟ ٛزا اُجؾش ػشٝسح ٝػغ ٓب، أ١ ػشش عبػبد أعجٞػ٤ب ثٞاهغ عبػز٤ٖ ٤ٓٞ٣ خأُزوذٓ ٣بداُ٘بؽو٤ٖ ثـ٤شٛب ك٢ أُغزٞ

٣زطِت ٜٓ٘غ٤خ ده٤وخ ٓؼذح خظ٤ظبَ ٝٛزاًِـخ صب٤ٗخ، ٝرؼ٤ِٜٔب اُِـخ اُؼشث٤خ ك٢ رؼِْألع٘ج٢ ثبُِـخ اُؼشث٤خ إٔ ٣لٌش اُذاسط ا ٜ٘ظُٜؤالء اُذاسع٤ٖ، كبُٜذف األٍٝ ٖٓ ٛزا أُ

٣ٝزؾذس ثٜب ثشٌَ ٓزظَ ٝٓزشاثؾ ُلزشاد ص٤٘ٓخ ٓوجُٞخ، ٝإٔ ٣ؼجًش ثٜب ػٖ ٗلغٚ رؼج٤شاً ٝاػؾبً ٝٓلٜٞٓبً ك٢ ٓٞاهق اُؾذ٣ش أُخزِلخ، ٝٛٞ دػْ ُِٜٔبساد اُِـ٣ٞخ اُز٢ رؼِٜٔب

خذٓأُزو ٣بدأُغزٞ عزٚ ُِـخ اُؼشث٤خ ٝؽز٠ ٝطُٞٚ إ٠ُاُذاسط األع٘ج٢ ٓ٘ز ثذا٣خ دسا ك٢ دسعبد أُؾبدصخ. ٣بدٔغزٞاُأػ٠ِ ٢ٛٝ

،رؼ٤ِْ اُِـخ اُؼشث٤خ،خأُزوذٓ ٣بدأُغزٞ اُِـخ اُضب٤ٗخ، ،ٜ٘ظ8 أُالكلمبت الذالة

. ٜٓبساد ُـ٣ٞخ

İleri Düzeyler İçin Arapçanın İkinci Dil Olarak Öğretiminde Bir Öğretim Yöntemi Önerisi

Bu çalışma Arapçayı ana dili olarak konuşmayan ileri düzey öğrencileri için

tam ve kapsamlı bir öğretim yöntemi konusunu ele almaktadır. Bu öğrenciler günde iki saat olmak üzere haftada on saat ikinci dil olarak Arapça eğitimi almaktadırlar. Bu durum, söz konusu öğreniciler için hazırlanmış özel bir yöntemi gerektirmektedir. Bu yöntemin ilk hedefi yabancı öğrencinin kabul edilebilir bir sürede bağlantılı ve ilişkili bir biçimde Arap dilinde düşünmesini ve Arapça konuşmasını, çeşitli konuşma durumlarında açık ve net bir şekilde kendisini o dilde ifade etmesini sağlamaktır. Bu da, yabancı öğrencinin Arap dilini öğrenme sürecinin başından itibaren ve konuşma seviyelerinin en üst sınırlarına ulaşıncaya kadar kendisine verilen dil becerilerini desteklemektedir. Anahtar Kelimeler: Yöntem, İkinci Dil, İleri Düzeyler, Arap Dili Eğitimi, Dil Becerileri.

Yrd. Doç. Dr., Ürdün Üniversitesi Diller Okulu Arap Dili, ([email protected]).

1

كلغة ثبنية في تؼليم اللغة الؼربية لمنهج دراسي رؤية

للمستىيبت المتقذمة Hadiya Adil HAZNEKATİBİ

الملخص

دساع٢ ًبَٓ ٝشبَٓ ُطِجخ اُِـخ اُؼشث٤خ ٜ٘ظ٣شٟ ٛزا اُجؾش ػشٝسح ٝػغ ٓب، أ١ ػشش عبػبد أعجٞػ٤ب ثٞاهغ عبػز٤ٖ ٤ٓٞ٣ خأُزوذٓ ٣بداُ٘بؽو٤ٖ ثـ٤شٛب ك٢ أُغزٞ

٣زطِت ٜٓ٘غ٤خ ده٤وخ ٓؼذح خظ٤ظبَ ٝٛزاًِـخ صب٤ٗخ، ٝرؼ٤ِٜٔب اُِـخ اُؼشث٤خ ك٢ رؼِْألع٘ج٢ ثبُِـخ اُؼشث٤خ إٔ ٣لٌش اُذاسط ا ٜ٘ظُٜؤالء اُذاسع٤ٖ، كبُٜذف األٍٝ ٖٓ ٛزا أُ

٣ٝزؾذس ثٜب ثشٌَ ٓزظَ ٝٓزشاثؾ ُلزشاد ص٤٘ٓخ ٓوجُٞخ، ٝإٔ ٣ؼجًش ثٜب ػٖ ٗلغٚ رؼج٤شاً ٝاػؾبً ٝٓلٜٞٓبً ك٢ ٓٞاهق اُؾذ٣ش أُخزِلخ، ٝٛٞ دػْ ُِٜٔبساد اُِـ٣ٞخ اُز٢ رؼِٜٔب

خذٓأُزو ٣بدأُغزٞ عزٚ ُِـخ اُؼشث٤خ ٝؽز٠ ٝطُٞٚ إ٠ُاُذاسط األع٘ج٢ ٓ٘ز ثذا٣خ دسا ك٢ دسعبد أُؾبدصخ. ٣بدٔغزٞاُأػ٠ِ ٢ٛٝ

،رؼ٤ِْ اُِـخ اُؼشث٤خ،خأُزوذٓ ٣بدأُغزٞ اُِـخ اُضب٤ٗخ، ،ٜ٘ظ8 أُالكلمبت الذالة

. ٜٓبساد ُـ٣ٞخ

İleri Düzeyler İçin Arapçanın İkinci Dil Olarak Öğretiminde Bir Öğretim Yöntemi Önerisi

Bu çalışma Arapçayı ana dili olarak konuşmayan ileri düzey öğrencileri için

tam ve kapsamlı bir öğretim yöntemi konusunu ele almaktadır. Bu öğrenciler günde iki saat olmak üzere haftada on saat ikinci dil olarak Arapça eğitimi almaktadırlar. Bu durum, söz konusu öğreniciler için hazırlanmış özel bir yöntemi gerektirmektedir. Bu yöntemin ilk hedefi yabancı öğrencinin kabul edilebilir bir sürede bağlantılı ve ilişkili bir biçimde Arap dilinde düşünmesini ve Arapça konuşmasını, çeşitli konuşma durumlarında açık ve net bir şekilde kendisini o dilde ifade etmesini sağlamaktır. Bu da, yabancı öğrencinin Arap dilini öğrenme sürecinin başından itibaren ve konuşma seviyelerinin en üst sınırlarına ulaşıncaya kadar kendisine verilen dil becerilerini desteklemektedir. Anahtar Kelimeler: Yöntem, İkinci Dil, İleri Düzeyler, Arap Dili Eğitimi, Dil Becerileri.

Yrd. Doç. Dr., Ürdün Üniversitesi Diller Okulu Arap Dili, ([email protected]).

. 269

Hüseyin AKYÜZOĞLU Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın Tefsirde İsrâiliyat Rivayetlerine Yaklaşımı ....................................... 295

Kerim AÇIK Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Olan Dönemde Rüşdiye, İdadi ve Sultani Mekteplerindeki Arapça Derslerinin Yabancı Dil Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi ................................ 313

Köksal BİLİRDÖNMEZ Sanat Eğitimi Süreç ve Kuramları........................ 343Necmettin KARABULUT

Mehmet Nurullah AKTAŞ Tefsir Usûlünde Nazım Geleneği: Zemzemî ve “Manzumetun Fi’t-Tefsîr” Adlı Manzûm Eseri ... 357

Nazmiye GÜREL CENNETKUŞU Kültür Şoku ve Eğitim Üzerine Görüşler ............. 381

Orhan GÜRSU Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) Öğretmenlerinin İşe Bağımlılık Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi ..................................... 393

Osman Nedim YEKTAR Hadîs Rivayetleri ve Hz. Peygamber’in Şiire Bakışı ........................................................... 405

Rasim TÖSTEN Diyarbakır’daki Kamu Okullarının Bünyamin HAN Yönetim Sorunları ................................................ 433H. Fazlı ERGÜL

Reyhan KELEŞ Ömer Nasuhî Bilmen’in Kur’ân-ı Kerîm’den Dersler ve Öğütler Adlı Eserinde Geçen Türkçe Şiirler ve Kaynakları ................................ 451

Durmuş KILIÇ Sınıf Öğretmenlerinin Sınıf Yönetimi Serap MUTLU AYDIN Eğilimleri.............................................................. 469

Sercan ÖZKELEŞ Güzel Sanatlar Lisesi Öğrencilerinin Müzik Bölümlerinde Yürütülen Müziksel İşitme Okuma Yazma Dersinin Kazanımlarına Ulaşma Durumlarının İncelenmesi .................................... 485

Sevda TOKER Heinrich Panofka’nın “Vocal ABC Fisrt Lesson in Köksal APAYDINLI Sinding” Adlı Metodunun İncelenmesi ................ 499

Süleyman AKKUŞ Yayımlanmış Bazı Alevî-Bektâşî Klasiklerine Göre Peygamber Tasavvuru .......................................... 513

Taha NAS Teklîfî Hükümlere Küllî Bakış: Şâtıbî Örneği ..... 537

Talat AYTAN Yabancılara Türkçe Öğretiminde Ulam Temelli Ahmet BAŞAL Sözcük Öğretiminin Başarıya Etkisi .................... 559

CONTENTS

Abdulvahap ÖZSOY Being Regarded of Companions Comment as an Undisputed Truth – The Example of the Witnessing of Huzayma- .......................................... 1

Ahmet ALDYAB The Rhetoric Aspects of Bringing Forward the Khabar in Holy Quran ...................................... 41

Ahmet AYDIN The Concept of Division and Part-Whole Relation in Marriage and Divorce Sections in Sharakhsî’s Mabsût ................................................ 57

Birsen KAŞIKCI Management Skills of Primary School Directors Candemir DOĞAN According to Views of Teachers and Assistant Directors (Sultangazi Sample) ............................... 81

Cemal IŞIK Cevşen Prayer in Shı’a and Sunnî Resources ...... 101

Emine UZUN An Analysis of Prospective Science Teachers’İbrahim KARAMAN Mental Models About Light and Sound ............... 141

Esengül HATUN An Examplary Study on the Use of the Game ofYusuf SÖYLEMEZ Satranc-ı Urefa in the Values Education DuringBayram ARICI Preschool Period................................................... 155

Esra HACIMÜFTÜOĞLU Commentary of Ottoman Written el-‘Âdiyȃt ............ Surah in 1639 Due to Conquest of Baghdad from Shi’a............................................................. 171

Fatih YAKAR The Relation Between Meaning Matters/Huruf al-maani and Legal Provision in Islamic Law (Case of Witnessing of the Person who is Punished for Slandering) ...................................... 195

Fatma Zehra PATTABANOĞLU Neo-Platonism’s Effects to the Understanding of Love of Al-Farabi ................................................. 211

Fettah KUZU Poetic Language within the Framework of Speech (Parole)-Language (Langue) Distinction (with Respect to Turkish Classical Poetry) .......... 239

Gülşen KOÇAK Prospective Science Teachers’ Opinions aboutSabriye SEVEN Writing to Learn: The Case of One Dimension Motion .................................................................. 253

Hadiya Adil HAZNEKATİBİ A Teaching Proposal for Teaching Arabic as a Second Language for Advanced Levels ............... 269

Hüseyin AKYÜZOĞLU Elmalili M. Hamdi Yazir’s Approach to the Isra’iliyyat Report in His Exegesis................. 295

Kerim AÇIK Were Projections Achieved in Teaching Arabic as a Foreign Languge in Schools That Were Established After Restructuring The Education System after Tanzimat? ..................................................... 313

Köksal BİLİRDÖNMEZ Process and Theories of Art Education ................ 343Necmettin KARABULUT

Mehmet Nurullah AKTAŞ Poetical Tradition in Usul al-Tafsir: Zamzami and “Manzumetun fi’t-Tefsîr” Called Poetic Work ..... 357

Nazmiye GÜREL CENNETKUŞU Culture Shock and Perspectives on Education and Schooling ...................................................... 381

Orhan GÜRSU The Evaluation of the Views of the Religious Culture and Ethics Knowledge Teachers about Workaholism .............................................. 393

Osman Nedim YEKTAR Hadiths and Prophet’s Poetry Perspective............ 405

Rasim TÖSTEN Management Problems of Public Schools inBünyamin HAN Diyarbakır ............................................................ 433H. Fazlı ERGÜL

Reyhan KELEŞ Turkish Poems Appearing in the Work of Omer Nasuhî Bilmen Named “Lessons and Advice from the Holy Quran” and Their Sources ............ 451

Durmuş KILIÇ The Classroom Management Trends of Classroom Serap MUTLU AYDIN Teachers ............................................................... 469

Sercan ÖZKELEŞ The Analysis of Fine Arts High School Students' Accession Conditions to the Acquisitions of Musical Hearing Reading Writing Course Executed in the Departments of Music ................ 485

Sevda TOKER The Analysis of Heinrich Panofka’s Method NamedKöksal APAYDINLI “Vocal ABC the First Lesson in Singing” ............ 499

Süleyman AKKUŞ The Concept of Profhecy According to Published Alevi-Bektashi Classics ....................................... 513

Taha NAS Holistic View on Decrees of Obligation (al-Ahkam al-Taklifiya): Al-Shatibi as an Example ..................................... 537

Talat AYTAN Effects of Category-based Vocabulary Teaching Ahmet BAŞAL on Achievement in Teaching Turkish as a Foreign Language................................................. 559

211

ÖzYeni Platonculuk Platon’a yeniden dönüş olarak görülse de aslında kendisinden ön-

ceki filozofların düşüncelerini sentezleyerek, vahyi felsefî dille yorumlamak bakımından gerek Hristiyan felsefesi gerek İslâm felsefesi için bir çıkış noktası olmuştur. Bu önemli işlevle birlikte, Tanrı-âlem ilişkisi, ruhun ölümsüz ve tinsel bir varlık olması, mutluluk ve kurtuluş gibi konularda da Yeni Platonculuğun İslâm düşünürleri üzerindeki etkisi açıktır. Nitekim bu akımın kurucusu sayılan Plotinus’un sudûr teorisinde varlığın ve bilginin kay-nağı olarak aşka bakışı, İslâm düşüncesinde aşk felsefesinin gelişmesine neden olmuştur. Aslında her şeyin Tanrı’dan çıkıp tekrar ona dönmesiyle alakalı bir konu olan aşk, sudûr teorisinde alttakinin üstteki ile kurduğu bağlantı olarak görülmüştür. İslâm felsefesinde ilk defa Fârâbî tarafından sistemli bir şekilde dile getirilen aşk mevzusu, Plotinus’un anlayışıyla büyük benzerliklere sahiptir. Ancak Fârâbî’nin aşka bakışını orijinal kılan ko-nular da bulunmaktadır. İşte bu makalede Yeni Platonculuk’la -Plotinus’un düşüncesine dayanan- Fârâbî’nin aşk anlayışı arasındaki etkileşimler ve farklılıkları değerlendirmek amaç edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Plotinus, Yeni Platonculuk, Sudûr, Fârâbî, Aşk.

Neo-Platonism’s Effects to the Understanding of Love of Al-FarabiAbstract

Although Neo-Platonism is understood as going back to Plato, it’s been a starting point for both Christian philosophy and Islamic philosophy in terms of interpreting the revelation with a philosophic language by synthesizing the thoughts of philosophers before him. With this important function the effects of Neo-Platonism’s effect on Islamic philosophers about God-universe relationship, soul’s state as an immortal and spiritual existence, happiness and salvation are also obvious. Nevertheless, Plotinus’ view of love as the source of existence and intelligence caused the development of love philosophy in Islamic thought. In fact, as a subject, which concerns that everything comes from the God and goes back to the God, love has been seen as the relation that is built by the one in the bottom with the one at the very top. The subject of love that had been systematically mentioned by Al-Farabi for the first time has an important resemblance with Plotinus’ understanding. However, there are also subjects that make Al-Farabi’s view of love original. In this article it’s aimed to evaluate the interactions and differences between Neo-Platonism’s and Al-Farabi’s understandings of love, which is based on Plotinus’ thoughts.

Keywords: Plotinus, Neo-Platonism, Sudur, Al-Farabi, Love.

YENİ PLATONCULUĞUN FÂRÂBÎ’NİNAŞK ANLAYIŞINA ETKİLERİ

*) Yrd.Doç.Dr.,KastamonuÜniversitesiFenEdebiyatFakültesiFelsefeBölümü (e-posta:[email protected])

Fatma Zehra PATTABANOĞLU (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 20 Sayı: 65 (Kış 2016)

212 / Yrd. Doç. Dr. Fatma Zehra PATTABANOĞLU EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GİRİŞAşk teriminin Arapça aslı “ışk” olup sözlükte şiddetli, aşırı sevgi anlamına gelmek-

te, Kur’an ve sahih hadislerde geçmemektedir. İslâm’ın ilk dönemlerinde bu anlamda daha çok “hubb”, “muhabbet”, “heva”, “alâka” “vecd” ve “vüdd” gibi kavramlar kulla-nılmıştır.1 Daha ziyade edebiyat ve tasavvufa konu olan aşk, ilahî ve beşerî olmak üzere iki alanda mevcut olurken, felsefede kozmolojik, epistemolojik, teolojik, etik ve estetik meseleler çerçevesinde ele alınmıştır. Böylece Tanrı-âlem-insan ilişkileri merkeze alına-rak değerlendirilmiş, vuslat ve ölümsüzlük kavramıyla mutlak mutluluğa ulaşma amaç edinilmiştir.

Felsefede aşk terimi ilk kez Empedokles (ö. MÖ. 432) tarafından ele alınmıştır. Empedokles’e göre âlemin meydana gelişi “aşk” ve “nefret” gibi iki zıt duygunun karşı karşıya gelerek mücadele vermesi ve bu unsurların birleştirip ayırdığı, bir oluş ve bozu-luş halinin devamı sonucu olmuştur. Empedokles’in “hareket” diye açıkladığı kurama göre, sevgi ve nefret daima hareket halindedir. Bu oluş ve bozuluş süreci, dört unsuru etkisi altına aldığı gibi, insanların da daima bir savaş-barış hali içinde olması, her türden varlığı etkisi altına almaktadır.2 Aşk konusunda diğer bir düşünce Sokrates’e aittir. Ona göre aşka dair sonuç ve ürünler, Tanrısal bir iş ve ölümlü doğada ölümsüz birer öğedir. Aşk, dinamik ve yaratıcıdır; insanı zorunlu olarak eyleme, daha önce var olmayan bir şeyin aktifleşmesine, doğuşuna ya da yaratılışına götürür.3 Dolayısıyla aşk her durumda zorunlu olarak bir şeyin yaratılmasına sebep olmaktadır. Ayrıca bireyin ölümden sonra da var olmaya devam etmesi durumunda aşk, sevene ölmemekle değil ancak ölüm sayesinde -ölümden sonra arkada bir şey bırakma anlamında- bir ölümsüzlük vermektedir. Bu da ölümlü insanlara açık olan tek ölümsüzlüktür.4

Düşünce dünyasında aşk felsefesinin sistemleşmesi, gelişmesi ve mistik bir boyut ka-zanması Platon (ö. MÖ. 347) ve Plotinus (ö. MÖ. 270)5 ile gerçekleşmiştir. İslâm düşün-cesi de bu gelişmeden etkilenmiş, hatta zamanla tasavvufun ana konusu haline gelmiştir.

1) Uludağ, Süleyman, “Aşk”, DİA, C. IV, s.11.2) Kutluer, İlhan, “Aşk(Felsefe)”, DİA, C. IV, s.17; Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi,

İstanbul, 1990, s. 35; Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, Çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yay., İstanbul, 1991, s. 29; Arslan, Ahmet, İlkçağ Felsefe Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2011, C. I, s.271. (İlk-çağ).

3) Versenyi, Laszlo, Sokrates ve İnsan Sevgisi, Çev. Ahmet Cevizci, Gündoğan Yay., İstanbul, 2010, s. 200. (Sokrates).

4) Versenyi, Sokrates, s. 201.5) Plotinus İlkçağ felsefesinin son büyük akımı olan Yeni Platonculuğun kurucusudur. Platon’un takip-

çisi ve doğru yorumcusu olarak başlatmış olduğu düşünce hareketine bu ad verilmiştir. Plotinus’un kendinden sonraki takipçileri Porfirios (ö. yaklaşık 305), İamblichos (ö.326) ve Proclos (ö.485) gibi isimlerdir. Bu isimlere Plotinus’dan önce yaşamış ve düşünceyi hazırlayıcılar olarak Ammonios Sac-cas, Numenius, Yahudi Philon, Plutarkhos, Albinus, Celsus, Apuleis, Sur’lu Max imus ilave edile-bilir. Arslan, İlkçağ, C.V, s. 6. Ancak bu makalede Yeni Platonculğun temsilcisi olarak Plotinus’un görüşleri göz önüne alınacaktır.

213YENİ PLATONCULUĞUN FÂRÂBÎ’NİN AŞK ANLAYIŞINA ETKİLERİ

İslâm felsefesinde aşka dair yazılanlar üzerinde etkili olan hususlardan biri, Platon’un Phaidros diyaloğunda geçen aşkın bir tür ruhsal hastalık olması ve bu durumun ilâhî ve cismânî iki karakter taşımasıdır. Diğeri de Şölen diyaloğundaki aşkın ilâhî ve yaratı-cı özelliğini öne çıkaran estetik boyuttur.6 Nitekim Platon Şölen’de Aristophanes’in ağ-zından sevgiyi şöyle dile getirir: “Sevgi denilen şey aslında yaratılışımızdaki bütünlüğü arzulamak, aramaktır. Tanrılara karşı kusur işlemezsek onlar bize yaradılışımızı buldu-racak, eksikliğimizi giderip, mutluluğa erdireceklerdir.”7 O halde gerçek aşk Tanrı bilgi-sine ulaşmak anlamına gelmektedir. Platon aşkı “güzelin sevgisi” değil de “güzel içinde yaratmanın sevgisi” olarak tanımlamaktadır. Çünkü insanın asıl amacı gerçek ve güzel bilgiye ulaşmaktır. Bu bilgi de tek başına var olan salt güzelliğe varmak ve asıl güzelin özünü tanımaktan başka bir şey değildir. Asıl güzellik her şeyden arınmış ve katıksız güzellik olup, insan bedenine bulanmış güzellik değil, bir tek görünüşüyle Tanrı güzelli-ğidir. Çünkü bütün güzellikler ondan pay aldığı halde, onun güzelliği ne artar ne eksilir, ne de bir değişikliğe uğrar. Ancak bu güzellikten pay almak herkese nasip olmaz. Güzele yalnız Tanrı’nın sevdiği ve gerçek erdemleri gerçekleştirebilen kişi ulaşabilir. Asıl güzele kavuşmak da ruhun özgürlüğü ile gerçekleşir. O halde bedenden ayrılan iyi ruhun, önce dünyanın güzelliklerinden başlaması, sonra hiç durmadan basamak atlayarak yüce güzel-liklere yükselmesi gerekir. Burada bedenden, bilgiye uzanan bir yolculuk söz konusudur. İşte bu bilgi sayesinde mutlak salt güzelliğe ulaşma ve asıl güzelin özünü tanıma mümkün olur.8 O halde ruh, düşünce, davranış ve bilgi güzelliğinden mutlak güzelliğe yükselirken, aşkın büyük gücü ile kendini de güzelleştirir, geliştirir ve eğitir. Bu da aslında ruhun ölümsüzlük isteğinin bir yansımasıdır.

Platon’un Phaedros ve Timaeus’daki evrene ilişkin farklı yaklaşımları, Plotinus’u kurtuluş öğretisi geliştirmeye ve bu dünyayı kavramaya yöneltmiştir. Dolayısıyla Plo-tinus, Platon’un bir şârihi, bir taklitçisi olarak değil, bilakis ona ekledikleri ile yeni bir akıma sebep olmuştur.9 Plotinus, Platon’un aşkla Tanrı’ya, güzele ve ölümsüzlüğe ulaşma konusundaki düşüncelerini, Bir’den çokluğun taşması diyebileceğimiz “sudûr” öğreti-siyle dînî ve mistik boyutlara taşımıştır. Sudûr felsefe terimi olarak, kâinatın meydana

6) Gemuhluoğlu, Zeynep, “Kozmolojik Prensipler Etik ve Estetiğe Temel Olabilir mi? İbn Sînâ’da Aşk Kavramı Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 2008, 22-24 Mayıs, s.156. (İbn Sînâ’da Aşk).

7) Platon, Şölen, Çev. Sabahattin Eyüboğlu-Azra Erhat, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2015, s. 31. Agathon da diyalogda sevgiyi Tanrı olarak görür. Çünkü Tanrıların içinde en güzel, en genç, en ince ve en iyileri odur. Sevginin güzellikle bağlantısından sonra erdemle bağlantısı anlatılır. Sevgi haklı, ölçülü, yiğittir ve en bilgilidir. Şüphesiz sevgi insanlara pek çok şey öğretir. Musalara müziği, Hephaistos’a demir dövmeyi, Athena’ya kumaş dokumayı, Zeus’a bile tanrıları ve insanları yönet-meyi öğreten. Sevgi ortaya çıktıktan sonra Tanrılar arasındaki gürültü ve patırtılar bir düzene gir-miştir. Çünkü güzellik işe karışmıştır. Sevginin kendisi her şeyden güzel, her şeyden iyidir, sonrada başkaları için daha başka güzelliklerin, iyiliklerin kaynağıdır. Platon, Şölen, s. 33-37.

8) Platon, Şölen, s.55-56.9) Kurtoğlu, Zerrin, Plotinus’un Aşk Kuramı, Asa Kitabevi, Bursa, 2000, s. 61.


gelişini yorumlamak üzere tasarlanmış olup, yokluktan yaratma inancından farklı bir dü-şünceyi ifade eder. Bu kelime yerine akmak, fışkırmak, taşmak manasındaki “feyz” de kullanılır. Batı dillerinde sudûr, procession; feyz ise, emanation terimleriyle ifade edilir.10 Plotinus’un öğretisi, Platon’un etkisinde şekillenmiş gözükse de metafizik ve idealizm anlayışından farklı bir sisteme sahiptir. Çünkü Platon’dan farklı olarak düalist anlayıştan sıyrılıp, Bir’i felsefe öğretisinin temeline yerleştirmekte, Aristotelesçi metafizik öğreti-sine karşı da mistik bir öğretiyi biçimlendirmektedir. Bu sebeple Plotinus öğretisini an-lamaya yönelik her çaba Platon ve Aristoteles felsefesinin yanı sıra Helenistik dönemde ortaya çıkan dinî ve felsefî karakterdeki felsefe anlayışlarını, Zerdüştlük ve Mani dinsel öğretilerini bilmeyi gerekli kılmaktadır.11

Plotinus Stoacılardan ödünç aldığı sudûr öğretisine dayanarak12 bir taraftan, Bir’den çokluğun nasıl meydana geldiğini ve Bir’in tekliğine nasıl zarar gelmeyeceğini ispatla-maya çalışırken, diğer taraftan da bu öğretide aşka yer vererek varlık hiyerarşisinde aşa-ğıda olanların yukarıyla olan ilişkisinin keyfiyetini anlatmak istemiştir. Ancak asıl mesele hiçbir şeye ihtiyacı olmayan, hiçbir şey arzu etmeyen mükemmel varlığın, niçin taştı-ğı ve niçin kendi dışında bir şey meydana getirdiğidir. Aslında Plotinus bunun cevabını Platon’un Timaeus diyaloğunda bulur. Platon burada evrenin nasıl meydana geldiğini an-latırken Yaratanın iyi olduğunu, iyi olanda da hiçbir şeye karşı hırsın, kıskançlığın olma-dığını söylemektedir. Bu sebeple Tanrı her şeyin elden geldiğince kendisine benzemesini istemektedir.13 Felsefe dünyasında özellikle semavî dinlerin Tanrı ve evren tasavvuruna getirdiği yaklaşımlar bakımından Plotinus’un sudûr öğretisi, Batı’da ve Doğu’da pek çok düşünürü etkilemiş gözükmektedir. Fârâbî (ö.950) ve İbn Sînâ (ö.1037) gibi İslâm filo-zoflarının da dâhil olduğu bu sistemin İslâm düşüncesinde aşk felsefesiyle geliştirilmesi, Meşşâîler’den İşrâkîler’e, onlardan da mutasavvıflara kadar Tanrı-âlem-insan ilişkileri bağlamında mutlak mutluluğa ve ölümsüzlüğe giden kapıları aralamış, farklı bakış açıla-rının gelişmesine olanak sağlamıştır.

İslâm felsefesinde ilk defa aşkı felsefî bakış açısıyla yorumlayan Kindî (ö. 873) olsa da sistemli olarak onu yorumlayan Fârâbî’dir. İbn Sînâ da sembolik eserlerinde ve aşk risâlesindeki düşünceleriyle meselenin mistik bir hal almasına öncülük etmiştir. O halde kozmolojisi, metafiziği, etik ve siyaset felsefesi dahi sudûr anlayışının yansımalarından ibaret olan Fârâbî’nin aşk anlayışını anlama hususunda Plotinus’un Bir ve çokluk kav-ramlarını, taşma felsefesini ve bu anlayışa göre aşkı nasıl yorumladığını iyi tespit etmek gerekmektedir.

10) Kaya, Mahmut, “Sudûr”, DİA, C. XXXVII, s. 467.11) Durak, Nejdet, Plotinus’ta Metafizik Düşünce ve Etkileri, Söğüt Yay., İstanbul, 2008, s.15. (Plotinus’ta

Metafizik).12) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.69.13) Platon, Timaios, Maarif Matbaası Yay., Çev. Erol Güney-Lütfi Ay İstanbul, 1943, s.24; Köroğlu, Bur-

han, İslâm Kaynakları Işığında Yeni Platoncu Felsefe, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001, s.69. (Yeni Platoncu Felsefe).


A. PLOTİNUS’UN AŞK ANLAYIŞIPlotinus’un sisteminde gerçekliğin yapısı ve rasyonel açıklamasına ilişkin felsefî

problemle, Tanrı ve ruha dair dinsel problemler yan yana durmaktadır. Yani Plotinus bir taraftan Yunan felsefe mirasının ve hakikatin insan aklıyla anlaşılabileceğini kabul ede-rek varlıklar arasında rasyonel ilişkileri incelerken, diğer yandan aklı da aşan En Yüce İlke’den ve varlıkların bu ilkeyle olan uzaklık ve yakınlıklarına göre elde ettikleri kut-sallık derecelerini değerlendirerek farklı bir varlık ve bilgi anlayışı ortaya koymaktadır.14 Nitekim Plotinus felsefesinde kozmosta iniş ve çıkış olmak üzere iki tür hareketin varlığı söz konusudur. İniş hareketi filozofun metafizik sistemini ortaya koyarken, çıkış hareketi de mistik tavrını göstermektedir. Buna göre Plotinus sistemi, Philon gibi Tanrı fikrinden başlayıp yine Tanrı ile bütünleşme arzusuyla sona ermektedir.15

Plotinus’un üzerinde durduğu iniş ve çıkış hareketi, varlık ve bilgi felsefesinin teme-lini oluşturan “sudûr” öğretisidir. Bu öğretide başlıca “Bir”, “nous (akıl)” ve “ruh” olmak üzere üç hipostaz (töz, uknum) vardır. İyi, her şeyin ona bağlı olduğu ve her şeyin ona can attığı ilkedir, o eksiksizdir ve hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. “Düşünen özne”, “düşünülen nesne” ve “düşünce” nin tek ve aynı şeyi oluşturdukları en yüce akıl, İyi’den kaynak-lanırken, en yüce akıldan onun seyrine dalmış olan evrensel ruh kaynaklanır. Bu üç töz, kötülüğe tamamen yabancıdırlar. Bir ya da İyi, bizzat kendi yalınlığı gereği ilk ve mut-laktır. Akıl, en kusursuz özdeşliğe varıncaya kadar düşünen özneyi, düşünülen nesneyi ve düşüncenin kendisini bizzat kendinde birleştirir. Evrensel ruh da akılla kavranılabilir âlemi temaşa eder. Plotinus’a göre üç töz doğalarında bulunan kusursuzluklarından do-layı aşağı varlıklara herhangi bir şey verebilme imkânına sahip olduğu için, varlıkların sürekli olarak onlar tarafından meydana getirildikleri sonucu ortaya çıkar.16 Buna göre ilk töz, İyi’nin iyi oluşu, kendisi için değil, aşağı doğalar içindir. İyi yalnızca tüm şeylerin kendisinden kaynaklanması ve her şeyin kendisine can attığı amaç olması sebebiyle diğer varlıklardan üstündür ve onlara benzememek zorundadır.17 Bir, zorunluluğa boyun eğme-diği halde kendisi diğer varlıklar için zorunluluk ve yasadır. O halde Bir kendi kendisinin sebebidir, mümkünlük onun için söz konusu değildir, aşkın ve yücedir. Aynı zamanda hem âşık olmaya değer, hem de aşktır. Bizzat kendi dolayısıyla güzel olduğu için bizzat kendinin sevgisidir.18 Plotinus’a göre İyi, doğmaya neden olduğundan ve doğurulan var-lıklar doğuran ilkelerden daima aşağıda bulunduklarından, sudûrlar dizisi derece derece zayıflayarak varlığın son kademesi olan madde veya kötülüğe kadar gider.19 Plotinus bu taşmada yer alan İyi, akıl ve ruhun hareketlerini ve ilişkilerini şöyle anlatır:

14) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.59; Köroğlu, Yeni Platoncu Felsefe, s.65.15) Köroğlu, Yeni Platoncu Felsefe, s. 66.16) Plotinus, Enneadlar, Çev. Haluk Özden, Ruh ve Madde Yay., İstanbul, 2008, s. 26, 43.17) Plotinus, Enneadlar, s.168-169.18) Plotinus, Enneadlar, s.172-173.19) Plotinus, Enneadlar, s.27. Plotinus’a göre her kudretin bizzat kendi yetkinliği ve doğurtkanlığı öl-

çüsünde üretebilmesi evrensel bir yasadır. Böylece birbirini takip eden bir ilerleyiş misali Bir, aklı;


“Göğün dairesel hareketi, üç tözün doğasının bir sonucudur. Burada İyi, bir merkez olarak tasarlanabilir. O her şeyin kaynaklandığı ilkedir. Akıl, hareketsiz daire olarak tasarlanabilir, İyi’ye doğrudan sahip olup onu kapsamaktadır. Ruh ise istek tarafından harekete geçirilen hare-ketli bir daire olarak kabul edilebilir. Çünkü aklın üzerinde yerleşmiş İyi’ye can atmaktadır. İyi’ye can atan ruha sahip bulunan semavi küre, tıpkı bir bedenin yapabileceği gibi kendisi de dışında bulunduğu ilkeye can atmakta yani ona her yerde sahip olmak için etrafında yayılmaya çalışmaktadır. Bunun sonucunda da dönmekte ve dairesel hareket et-mektedir.”20

Plotinus’da üç tözün her biri tinsel bir gerçeklik olan varlıkların meydana gelme dü-zeninde hiyerarşik bir görünüme sahiptir. Nitekim Bir, bütün diğer şeylerin varoluşunun nedenidir. Plotinus varlık ve özü nous düzeyinde özleştirir. Çünkü ilk töz olan Bir, varlığa ve öze aşkındır. Bu nedenle ilk varlık, hakiki varlık, Bir değil, noustur.21 Plotinus’a göre Bir’i varlık olarak tanımlamak yanlış olur. Çünkü varlık düşünülebilir olan bir şeydir. Düşünülebilir olan şey ise düşünen özne ve düşünülen nesneyi gerektirir ki bu durum da ikiliğe yol açar. Bir hakkında söylenecek her şey onun doğasının saf birliğini bozacaktır. Tanrı dil ve düşünce bakımından aşkındır. Dolayısıyla onun ne olduğunu değil, ne olma-dığını söyleyebiliriz.22 Nous Platonik ideaların ve Aristotelesçi formların dünyası olan Tanrısal zihindir.23 Nous, Plotinus’ta aşkın diyalektiğinin zorunlu terimi olarak tanımla-nır. Plotinus’a göre duyusal nesnedeki güzelliğe duyulan aşk, hakiki güzelliğin, kendinde güzelliğin aşkına yükselebilme potansiyeli taşır. Çünkü duyusal dünyadaki güzellikler, noustaki güzelliğin yansımalarıdırlar. Âşık bu dünyadaki güzelliğin yalnızca bir imaj olduğunu fark edince gördüğü her duyusal güzellikten soyutlanarak zamanla kendinde güzele yükselecektir. Böylece Platon’un güzel ideasına yükseldiği yerde, Plotinus nousa ulaşacaktır. Ruha gelince o ikili bir görünüm arz etmektedir ve bir yandan bedenlerin

akıl da ruhu meydana getirir ve bu iş mümkün olanın en son sınırlarına ulaşıncaya ve her şeyin kendi bireysel doğasının onu içerdiği ölçüde İyi’ye iştirak edişine kadar sürer. Bireysel ruhun kendi kudre-tini tezahür ettirmek ve zıtlar sınavı vasıtasıyla akılla kavranılabilir âlemin büyük mutluluğunu daha iyi takdir edebilmek amacıyla yeryüzüne gelişi de bu yasanın gereğidir. Ruh böylece hem yukarı âlemdeki akıl ile temaşa eder hem de aşağı âlemdeki bedeni yönetir. Bir nousu, nous ruhu meydana getirir. Ruh da bütünlüğüne yani eksiksizliğine aklı temaşa ederek ulaşmış ve böylece onda doğa doğmuştur. Demek ki birinciden sonuncuya kadar olan bir diziliş vardır. Bu dizilişte her varlık ken-disinden önceki tarafından oluşturulmuş ve daima farklı kalmak ancak yaratıcı (doğurucu) varlıktan ve soğurulmaksızın içine geçmekte olduğu doğurulmuş varlıktan ayrılmamak suretiyle kendinden sonrakini de meydana getirmektedir. Plotinus, Enneadlar, s.108-110.

20) Plotinus, Enneadlar, s.3221) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.67,94. 22) Cevizci, Ahmet, Felsefe Tarihi, Say Yay., İstanbul, 2012, s.163; Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı,

s.66.23) Cevizci, Felsefe Tarihi, s.165.


organize edici gücü, öte yandan alın yazısının yeri olarak işlev görmektedir. Ancak ev-rensel ruh hala noustadır, maddeye karışan ruhun alt kısmı ise doğadır.24 Yani ruh bir yönüyle nousa yönelirken saf düşünce olarak ortaya çıkıp saf ideaları temaşa ederken, öte yandan duyusal dünyaya yönelerek maddeye düzen getirir. Plotinus bu durumda ruhun bedene dâhil olması bakımından doğa ya da madde kavramını geliştirmiştir. Sudûrun bu aşamasında madde fenomenlerin duyusal ve bireysel varlıkların değişen niteliklerinin gerisindeki zorunlu dayanak, duyusal formların pasif alıcısı durumundadır. Tanrı’dan en uzak noktada bulunan mutlak yoksunluk ve kötülük ilkesidir.25

Plotinus Enneadlar’da kozmolojik ve mitolojik bağlamda aşkı şöyle yorumlamakta-dır:

“İnsan ruhunun tutkusu olarak kabul edilen aşk, güzel bir nesne ile birleşme arzusudur. Kimi zaman güzelliğe onun yalnızca kendisi için sahip olmak kimi zaman da ona hissedilir âlemde akılla kavranabilir âlemin ebedî özlerinin geçici bir imgesini oluşturmak suretiyle türü de-vam ettirme zevki katılmak istenir. Tanrı olarak kabul edilen aşk, Venüs Urania’nın yani semavî ruhun tözel eylemidir. Tanrısal zekâyı temsil etmektedir. Demon olarak kabul edilen aşk, halka yönelik Venüs’ün yani dünyaya bağlanmış olan aşağı ruhun oğludur. Venüs’le beraber evlilikleri düzenleyip yönetir. O, akılla kavranabilir olanın arzusudur ve birleşmiş olduğu ruhları kendisiyle birlikte yükselir. Gerçekten de tıpkı evrensel ruh gibi her bireysel ruh kendinde özüne bağlı bir aşkı tanımaktadır. Bu aşk eğer ait olduğu ruh maddeye karışmış durumdaysa bir demondur, eğer ait olduğu ruh saf ise o zaman bir Tanrı’dır. Ancak aşkın, âlem olduğu kabul edilmez. Aşkların ve demonların ortak bir kö-keni vardır. Bunlar Tanrılar ve insanlar arasında aracı bir seviyeyi işgal etmektedir. Bununla beraber demonların arasında yalnızca mevcudi-yetlerini insan ruhunun İyi’ye duyduğu isteğe borçlu olanlar, aşktırlar. Diğer demonlar evrensel ruhun çeşitli güçleri tarafından bütünün yararı için meydana getirilmişlerdir.”26

Eksikliğin tamamlanışını amaçladığı için Plotinus’un aşkı, daima aşağıdan yukarı doğrudur. Yukarıda olan, aşağıda olan üzerinde faaliyette bulunabilir ama aşağıda olan yukarıdakinde hiçbir etkide bulunamaz. Plotinus için aşk bir saflaşma, bir aydınlanmadır.

24) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.101, 60. 25) Cevizci, Felsefe Tarihi, s.166. 26) Plotinus, Enneadlar, s.72-73. “Aşkla ilgili bir diğer yorum da Platon’un Şölen diyaloğundaki aşkın

doğuşuyla ilgili mitostur. Aşk diğer demonlar gibi belirsiz ve formun karışımıdır. Aynı zamanda hem yoksunluğa, hem de bolluğa iştirak eder. Çünkü o arzu eder ve elde etmeye hazırlandığı iyiye sahip çıkar. İşte bu anlamda Penia ve Poros’un oğludur. Venüs ruhtur, Jüpiter akıldır, Poros akıldan ruha geçen nedenleri ya da ideaları ve Jüpiter’in bahçesini ideaların ihtişamını temsil etmektedir.” Ploti-nus, Enneadlar, s.73.


Onun mistisizmi saf Tanrı aşkında ifadesini bulur. Tanrı ile bir olmak için kavranılır dün-yadaki ruh, kendisini bütün tasarımlardan arzu nesnelerinden arındırmalı, Tanrı’dan gele-cek ışığı almak için hazırlanmalıdır.27 Aslında Tanrı’ya götüren dereceler, ruhu süsleyen erdemler, akılla kavranabilire yükseliş, akılla kavranabilirde gerçekleşme ve son olarak ilahî ışık ile birleşmedir.28 Plotinus bir yandan bilgi ve erdem için aşkın işlevselliğine değinirken diğer yandan da ilahî ışık olan İyi’nin varlıkların, hayatın ve aklın kaynağı olmasını şöyle anlatır:

“Nous ve hayat İyi’nin formunu taşıdıklarından dolayı arzu edilirler; Hayat arzu edilir çünkü o İyi’nin eylemidir, aklın arzu edilişi de onun İyi’nin daha önceden belirlenmiş eylemi oluşundandır. Bunların İyi’den doğal olarak aldıkları parlaklığa onun ışığının yeni bir yansıması daha gelip eklenince aşkı uyarırlar. Bunları sevdiren bu ışığın görülmesidir. Çünkü her akılla kavranılabilir, İyi’nin arzu edilene çekicilikleri ve arzu edene de aşkları vermek suretiyle onu aydınlattığı zaman arzu edilir duruma gelmektedir. Ruh İyi tarafından aydınlatıldığından itibaren Nous’a doğru yönelir çünkü ondaki güzelliğe hayrandır. Ardından daha da yukarı güzelliğin ve sevginin kaynağına doğru yükselir ve İyi’de durur, çünkü bunun ötesinde hiçbir şey yoktur. Gerçekten, İyi, bütün şeylerin ilkesidir, mükemmeldir, hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Her şeye aklı, hayatı, var oluşu veren ve bunları onda muhafaza eden odur.”29

Plotinus’a göre aşk, İyi’yi bilme yoludur. Ancak bu akılla bilme değil bir türlü araç-sız sezgi yoludur. Bu öznenin nesneyi görmesi gibi bir şey değil onunla birleşmesi, bir ve aynı şey olması, onun içinde erimesi, yok olması anlamında bir yaşantıdır. Plotinus bu tecrübeye sahip olan ruhu, aşk içinde akıl olarak adlandırır ki, insanın ruhunun en yüksek faaliyeti ve hayatın amacı budur. O halde İyi’ye dair iki şekilde bilgi edinilir. Birincisinde İyi ile diğer varlıklar arasında benzerlikler kurulur, onu olumsuz sıfatlarla tanımlayıp, eserlerine bakarak kendisi hakkında akıl yürütmelerde bulunulur. İkincisin-de ise nefsimizi arındırdıktan sonra, erdemli davranışlarda bulunup, kendi iç düzenimizi veya derinliğimizi düşünürüz. Asıl istenen ikincisidir. Çünkü onda iyiyi görmekle, bil-mekle kalmaz onunla özdeşleşiriz, onun aynı oluruz. Bunun ahlaksal ve mutluluk değeri, diğeriyle karşılaştırılmayacak kadar büyüktür.30 İyi’nin rasyonel bilgisi ve İyi’nin görüsü

27) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.177.28) Plotinus, Enneadlar, s.167.29) Plotinus, Enneadlar, s.164. 30) Arslan, İlkçağ, C.V, s.200. Plotinus varlık felsefesinde, Platon’un idealarla ilgili görüşlerinden ya-

rarlanmak suretiyle onun İyi ideasına kutsal özellikler yükleyerek adeta tanrılaştırmıştır. Platon İyi ideasının, idealar dünyasının üstünde yer aldığını ve varlığın sebebi olması hasebiyle, varlık ve bil-ginin ötesinde yer aldığını belirtmiştir. Buna göre İyi ideası, bir tür sezgiyle ve diyalektikle uzun yıllar uğraştıktan sonra ruha düşecek bir kıvılcımla, aydınlanma yoluyla bilinebilir. Kılıç, Cevdet, “Plotinus’ta Sudûrla İnen ve Aşkla Yükselen Çift Kutuplu Hakikat Anlayışı”, Kelam Araştırmaları, C. VII, S.1, Ocak 2009, s.41.


olmak üzere iki tür bilgiyi kabul eden Plotinus, birincisinde varlık hiyerarşisine göre de-ğerlendirdiği bilgiyi, ikincisinde ise İyi’nin bizzat kendi bilgisini kastetmekte ve bunu şöyle ifade etmektedir:

“İyi’ye yaklaşmak ve onunla birleşmek için ruh, tüm formdan sıy-rılmak, geri kalanların tümünden de vazgeçmek zorundadır. Böylece Tanrı’yı hiçbir aracı olmaksızın ansızın bizzat kendinde parıldar olarak görür. Aşkın dilediği ve en yüksek mutluluk olan bu yakın birleşme içinde kendisini onunla karıştırır. Böylelikle de bedeni unutur ve yal-nızca kendi özünü düşünür hatta akılla kavranılabilir âlemi bile önem-semez, çünkü o da İyi’nin imgesinden ibarettir. Son olarak o, Tanrı’yı öylesine büyük bir dikkatle temaşa eder ki, görüş onda görünen nesne ile karışır. Nous iki kudrete sahiptir. Bunlardan biriyle kendinde olanı görür, diğeriyle de kendi üzerinde olanı görür. Biri halâ akıl sahibi olan nousa özgüdür; diğeri ise aşktan dolayı esrime halinde olan nousa özgü-dür. Bu görüşü elde edebilmek amacıyla ruh ilk önce nous haline gelir, ardından da bütün formları bırakmak suretiyle Tanrı’ya yükselir.”31

Plotinus’a göre varlıklar arasındaki hiyerarşi kendilerinde bulunan iyi ile alakalıdır. Çünkü varlıklar kendilerinden yüksek olandan varlık kazanıp, İyi’den pay alırlar. Ancak bir varlığın doğasına özgü olan iyiyi bulması tedrici yükseliş vasıtasıyla mümkündür. Bu süreçte arzu, iyinin mevcudiyetinden doğar; haz, bunun elde edilişine eşlik eder, ancak ne biri ne de diğeri iyinin doğasını teşkil etmez. Maddeden itibaren doğadaki her şey kendisinden üstün yani yukarıda olan forma can atar. Nous da en yüce form olduğundan dolayı o, hiçbir form türüne sahip olmayan ve tüm maddeye yabancı olan en yüksek derecede bulunan İyi’ye doğru yönelir.32 Mutlak İyi kendi parlaklığının yansıması vası-tasıyla nousu aydınlatır. Nous ona doğrudan yükselir ve bağlanmış olarak kalır. Bizim ruhumuz da İyi’ye yükselir ancak bu nousun yardımı vasıtasıyla olur. Ruhumuza Mutlak İyi tarafından konulmuş olan güzele duyulan aşk, onu içgüdüsel olarak kendine doğru çeker. Kudreti dolayısıyla sonsuz olan İyi, gerçekten arzu edilen ve sevilendir. O, aşkın ilkesi ve sonudur. O yaratıcı kudrettir ve güzelliğin çiçeğidir. İşte bu sebeple ne bir figü-re ne de forma sahip olmayan Tanrı mutlak, kendine özgü ve tüm sınırlardan bağımsız güzelliktir.33

Plotinus’a göre Tanrı’ya ulaştıracak yollar “sanat”, “aşk” ve “felsefe” dir. Bu sebep-le akılla kavranabilir âleme yükseltilmek istenen ilk nesil, müzisyen, âşık ya da filozof olmalıdır. Müzisyen, insan sesinin ve ezgilerinin güzelliğine karşı duyarlı kişidir. Ona ezgiler içinde formun maddesini akılla kavranılabilir armoninin basit seslerini ayırt et-

31) Plotinus, Enneadlar, s. 167.32) Plotinus, Enneadlar, s.165.33) Plotinus, Enneadlar, s. 166.


meyi öğretmek gerekmektedir. Böylece akıl yürütme yardımıyla ya da sezgisel olarak bütünüyle sahip olduğu ancak bilmediği hakikatleri keşfetme imkânına sahip olacaktır. Âşık, güzel olanın az bir anımsamasına sahiptir. Ona da tek bir bedeni sevmekle yetin-memesi, içinde güzellik bulunan bütün bedenleri sevmesi hatta bu güzelliği sanatlarda ilimlerde ve erdemlerde görmesi öğretilmelidir. Ardından kendisi erdemlerden zekâya ve varlığa yükselecektir. Filozofa gelince akılla kavranabilir âleme yükselebilmesi için ona izlemesi gereken yolu göstermek yeterlidir. Kendisine önce matematik, ardından da diyalektik öğretilmelidir.34

Yukarıdaki ifadelerden anlaşıldığı üzere Tanrı’ya ulaşma yollarından biri kabul edilen aşk, kişinin varlık, bilgi, ahlâk ve estetik bakımdan yetkinleşmesini sağlanmakta, âşığın doğruyu bulmasında etkin güç olmaktadır. Plotinus’a göre nasıl bir kişiyi sevmek ona ya-kın olan her şeyi sevmekse, aynı şekilde Tanrı’yı sevmek de onun yarattıklarını sevmeyi gerektirir. Bu evren de kendisine sebep olan Tanrı’dan dolayı değerlidir ve tanrısallığın izlerini taşır.35 O halde metafizik bakımdan aşk, varlıkların ortaya çıkmasını sağlarken; bilgi bakımından onların Bir’i kavramasını; estetik bakımdan ise güzele ulaşmasını sağla-maktadır. Çünkü doğada gördüğü güzellikler insana eksikliğini hatırlatır ve ruhu harekete geçirir, dünyadaki Tanrısal izleri hissettirir ve böylece insanda asıl kaynağına ulaşma arzusu yaratır. Aslında doğanın ürünlerinde ortaya çıkan güzellik, yaratıcı ilkeden kay-naklanan formdan ileri gelir. Dolayısıyla bedenin güzelliğinin arketipi doğada mevcut bulunan güzellikken, doğadaki güzelliğin arketipi de ruhtaki güzelliktir. Ruhtaki güzelli-ğin ilkesi de Mutlak Güzellik’te mevcut olan aklın eksiksizliğidir. Bu sebeple ruhun akıl-la kavranılabilirleri temaşa edebilmesi için sevgi dolu olması, doğuştan bilgeliğe yatkın olarak dünyaya gelmesi gereklidir. Bu mutlu konum sayesinde kişi beden güzelliğinden, ruh güzelliğine, ruh güzelliğinden de İyi’nin simgesi olan aklın güzelliğine yükselir.36 Ni-tekim Plotinus’a göre her varlık, doğal etkinlikleri ve tutkuları vasıtasıyla kâinatın ama-cının yerine getirilişine katılmakta, vermekte ve almaktadır. Böylece sempati vasıtasıyla bütüne bağlanmış olarak kalabilmektedir. Bunun ötesinde insan, erdem vasıtasıyla yük-selebilmekte ya da kötülük eğilimi vasıtasıyla alçalabilmektedir. Böylece Tanrısal inayet sayesinde adalet gerçekleşmekte ve evrenin iyi düzeni için gerekli olan ödülleri insan elde edebilmekte ya da cezalara maruz kalabilmektedir.37

34) Plotinus, Enneadlar, s.18-19. Weber’e göre Plotinus sanat, aşk ve felsefeyi Tanrı’ya ulaştıracak üç aşamalı tek yol olarak görür. Sanatçı ideyi duyulur görünüşlerinde arar, seven adam onu daha yük-sekte, insan ruhunda arar, filozof da onu her türlü karışımdan saf bir halde bulduğu âlem ve Tanrı’da arar. Düşüncenin ve temaşanın zevklerini tatmış olan kimse, tıpkı sarayını gezdikten ve hayran ol-duktan sonra kralı gören kişinin artık sarayın odalarını unutması gibi sanattan ve aşktan vazgeçer. Çünkü sanattaki güzellik mutlak güzelliğin aksi gibi gelir. Bütün bedene dair zevklerini küçümser ve kendi öz benliğini unutur. Böylece insan ruhuyla tanrısal zihnin hakiki birleşmesi olan vecd ile göksel vatanına ruhun göçmesi sağlanır. Weber, Felsefe Tarihi, s. 118.

35) Kurtoğlu, Plotinus’un Aşk Kuramı, s.136.36) Plotinus, Enneadlar, s.120, 123. Çünkü düşünce, düşünülen ve düşünen aynıdır. Bu sebeple zekâ var-

lık ile aynı tözden ve düşünceleri de varlığın ideaları, formları ve eylemleridir. Plotinus, Enneadlar, s.124.

37) Plotinus, Enneadlar, s. 96.


B. FÂRÂBÎ’NİN AŞK ANLAYIŞI Plotinus’un sudûr teorisi yüce ve tek Tanrı’dan varlığın meydana gelişini, hiyerarşik

bir düzen içinde sergilemektedir. Bu sebeple özellikle Hristiyan teolojisi ve teosofik felse-fe için ilham kaynağı, dinle felsefeyi uzlaştırmak isteyen Fârâbî ve İbn Sînâ gibi filozoflar açısından ise değerlendirilmesi gereken bir fırsat olarak görülmüştür.38 Fârâbî, sudûrun sistemli olarak ele alınması bakımından İslâm dünyasında ilk filozof olup, bu teoriyi fel-sefenin varlık, bilgi, etik ve siyaset gibi alanlarında yorumlayan, kendisinden sonra diğer düşünürleri de etkileyen önemli bir şahsiyettir. Onun sayesinde felsefecilerle birlikte mu-tasavvıflar da sudûrdaki akıllar silsilesinin Tanrı’dan çıkıp tekrar Ona döneceğini kabul etmişlerdir. Nitekim İlahî nûr ve sonsuz feyz, birlik mertebesinden akıllara, oradan nefs-lere, sırasıyla feleklere, tabiata, unsurlara, toprağa inmekte ve madene, bitkiye, hayvana, insana, ondan da kâmil insana yükselerek tekrar Hakk’a erişmektedir.39

İlk İslâm filozofu Kindî’nin eserlerinde Fârâbî ve İbn Sînâ gibi sistemli ve ayrıntılı sudûr teorisi anlatılmamıştır. “İlk gerçek Bir’den gelen birlik feyzi her duyulur nesne-ye ve onlara ilişkin olanlara varlık vermiştir”40 ifadesinde görüldüğü üzere sudûrcu bir söylemde bulunduğu söylense de o, âlemin dolayısıyla zamanın yoktan yaratıldığını her vesilede ifade etmektedir.41 Ayrıca Kindî Tanrı-âlem ilişkisinden bahsederken yaratılma sürecinde aşkın, etkin bir güç olduğunu da kabul etmektedir. Buna göre aşkın etkisi ya âşığın sevgilisine aşkı gibi bilfiil duyu aracılığı iledir veya demirin yapısının mıknatıs taşına olan aşkı sonucu ona doğru hareket edip kavuşması gibi aracısız bir etkidir. Zira bu aşk duyu aracılığı ile değil sadece demirin yapısından kaynaklanan bir şeydir. Her cisim başka bir cisme etki etmektedir. Bu etki ya ateşin ısısı şeklinde tabiî bir etki veya gücü fiil alanına çıkaran etken gibi tabiî bir şevktir ya da duvar kavramı ile duvar ustası ara-sındaki ilişki gibi etki edenin yapısında bulunmayan bir şeyle etkilenen üzerinde etkisini göstermesi biçimindedir.42 Mutlak Bir olan Tanrı, ilk hareket ettirici ve maddeye şekil verici olarak, şeyleri kuvve halinden fiile yükseltmek için aşkı harekete geçirmektedir. Dolayısıyla mıknatısla demirin çekiminde âşık ve ma’şûk hareketli değil, aşk hareketli-dir. İşte cisimlerde de oluşum ve hareket böyle meydana gelmekte, her cisim diğer cisme etki ederek birbirini, âlemin varlık zincirini tamamlamaktadır.43

Fârâbî’ye göre Platon Timaeus’ta Tanrı’nın, aklın, nefsin ve cismin her birinin mer-tebe bakımından ayrı yerleri olduğunu söylemektedir. Aslında bu, nefsin tabiat üzerine, aklın nefs üzerine taşması demek olan “ifâza” ile aynı anlama gelmektedir. Yani nefs

38) Kaya, “Sudûr”, C. XXXVII, s.468.39) Ulutan, Burhan, Fârâbî Felsefesi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1999, s. 50-51.40) Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, Felsefî Risâleler, Çev. Mahmut Kaya, İz Yay., İstanbul, 1994, s.55.41) Kaya, Mahmut, “Kindî”, DİA, C. XXVI, s.47.42) Kindî, “İlk Felsefe Üzerine”, s.117. 43) Kılıç, Cevdet ve Hilal Arslan, “İslam Düşüncesinde Aşk Metafiziği”, e-Journal of New World Scien-

ces Academy, 2007, C.II, S. 4, s.326. (Aşk Metafiziği).


tek tek varlıkları algıladığı zaman onların genel formlarını koruması, toplu halde algıla-dığında ayırması, önceden algıladığı varlıkların bozulup dağılan formlarını hatırlaması aklın taşması sayesindedir. Nefsin tabiatüstüne taşmasından kasıt, nefsin tabiata sunduğu destek ve kendi yararına olan yönde içgüdüyle hareket etmesidir ki, tabiatın varlığını sürdürmesi, zevk alması ve diğer benzer özellikler bu sayededir.44 Filozof İlk’i (Birinci-yi) Tanrı olarak kabul eder. O, ikinci derecede var olanlarla Faal Aklın yakın sebebidir. İkinciler gök cisimlerinin varoluş sebebidirler ve onlara ruhanî varlıklar ve melekler vb. adlar verilir. İkincilerin hepsinde yetkinlik ve eksiklik durumu söz konusudur. Bunlar toplam on akıl olup, her birinden göklerin varlığı çıkmaktadır. Önce birinci göğün varlığı zorunlu olarak çıkar ve ayın bulunduğu son göğe kadar bu taşma devam eder. Göklerden her birinin cevheri, bir konu (mevzu) ve bir nefs olmak üzere iki şeyden oluşur. Onlardan her birinde bulunan nefs, bir konuda var olup, bununla birlikte kendi özünü ve kendi var-lığının çıktığı ikinciyi ve İlk’i düşünmekle bilfiil akıl olan nefsin parçası olur.45 Böylece en mükemmelden aşağı doğru inen bir hiyerarşik yapıyla ay üstü âlem ve ay altı âlem oluşumu tamamlanır. Fârâbî bu sistemle ezelî olanla sonradan olan, değişmeyenle deği-şikliğe uğrayan, bir ve mutlak olanla çok ve mümkün olan varlıklar arasındaki ilişkiyi belirleyerek, bütün kâinatı hiyerarşik bir yapı içinde yorumlamak istemiştir.46

Fârâbî’ye göre mevcutları birbirlerine bağlayan bağlar bazı şeylerin kendi cevherleri içinde olsalar da bunlar bazı şeylerin cevherlerine tâbi hususiyetlerden olup, insanları birbirlerine bağlayan sevgi (muhabbet) gibidirler. Yine de sevgi insanların bir kısım hal-lerinden olsa da insanların varlığı onunla kaim değildir. Gerçi sevgi ve aşk da Tanrı’dan gelmiştir. Çünkü onun cevheri, öyle bir cevherdir ki, ondan hâsıl olan mevcutların kay-naşmasını ve bir araya gelmesini gerektirir.47 Nitekim filozof insanların dışında gök akıl-larının da aşk ile hareket ettiğini düşünmektedir. İlk ve Ortaçağlarda maddenin çekim

44) Fârâbî, Kitâbü’l-Cem’ beyne Re’yeyi’l-Hakimeyn Eflâtun el-İlâhî ve Aristûtâlis, Çev. Mahmut Kaya, (İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde), Klasik Yay., İstanbul, 2005, s.178. (Kitâbü’l-Cem’). Fârâbî Aristoteles’in zannettiği Esulucya adlı eserde Aristoteles’in şöyle söylediğini nakleder: “Ba-zen bedenimden sıyrılıp nefsimle uzun süre baş başa kaldığımda adeta cisimsiz cevher olurum. Be-nim dışımdaki her şeyden ilgimi keserek kendime, iç dünyama dönerim. O zaman bilgi de bilen de bilinen de ben olurum. Hayranlığım devam ettiği sürece kendimde bir güzellik ve seziş görürüm. İşte o zaman şerefli bir âlemin küçük bir parçası ve faal bir canlı olduğumu anarım. İşte o zaman bana dillerin anlatamadığı, kulakların işitemediği bir nur parlar. Ben o nura bürünürüm, gücüm son had-dine varınca artık onu taşıyamaz olur ve ben artık düşünce âlemine inerim. Düşünce âlemindeyken onuru düşünmem engellenir. O zaman akıl âlemine yükselen değerli nefs cevheri üzerinde araştırma yapmayı emreden kardeşim Herakleitos’u hatırlarım.” Fârâbî, Kitâbü’l-Cem’, s.179.

45) Fârâbî, es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Thk. Fevzî Mitrî Neccâr, Dârü’l-Maşrık, Beyrut, 1993, s. 31-32,57; Fârâbî, es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Çev. Mehmet Aydın ve diğerleri, Kültür Bak. Yay., İstanbul, 2012, s.36, 53. Bu sayfadan sonra eserin Türkçe çeviri sayfaları parantez içinde verilecektir.

46) Kaya, “Fârâbî”, DİA, C.XII, s. 150.47) Fârâbî, Ârâu Ehli’l-Medîneti’l-Fâzıla, Thk. Albert Nasri Nadir, Dârü’l-Maşrık, Beyrut, 1985, s.57-

58. (Medînetü’l-Fâzıla); Fârâbî, el-Medînetü’l-Fâzıla, Çev. Nafiz Danışman, MEB. Yay., İstanbul, 1990, s. 31. Bundan sonra eserin Türkçe çeviri sayfaları parantez içinde verilecektir.


gücü bilinmediği için gökkürelerine kesintisiz dönme hareketini veren şeyin akıl olduğu kabul edilmiştir. Bu anlayışa göre her kürenin maddeden soyutlanmış kendine özgü bir aklı vardır ve o akla ulaşmak için iştiyakla kesintisiz dönmektedir. Her kürenin arzu ve iştiyakı farklı olduğundan dönüş hızları da farklıdır. Fakat sonunda hepsi bir tek varlığı sevme ve arzulamada birleşirler ki o da ilk sevgili olan Tanrı’dır.48 Filozofumuz bunu şöyle açıklar:

“İlk’ten (el-Evvel) sonra İkinciler (sevânî) ve Faal Akıl gelir. İkinci-ler varlıkça mertebelere ayrılırlar. Ancak onlardan her birinin de kendi özünde cevherleştiği bir varlığı vardır. Her birinin kendine özgü varlı-ğı, aynı zamanda varlık veren varlığıdır. Bunlar, kendilerinden başka-larının ortaya çıkmasında ve başkalarına kendilerinden varlık vermele-rinde özleri dışında şeylere muhtaç değildir. Onların hepsi varlıklarını İlk’ten almıştır. Her biri İlk’i de kendi özünü de düşünür. Ancak onlar kendi başlarına özleriyle mutlu olmaya yeterli değildirler. Ancak İlk’i ve kendi özlerini düşünmekle mutlu olurlar. İlk’in onlardan her biri-nin özünün erdemliliğine olan üstünlüğünden dolayıdır ki, her birinin İlk’i düşünmekle k

20 65 2016...ERZURUM KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINEVİ THE PUBLISHING HOUSE OF ERZURUM CULTURE...

Documents

Transcript of 20 65 2016...ERZURUM KÜLTÜR VE EĞİTİM VAKFI YAYINEVİ THE PUBLISHING HOUSE OF ERZURUM CULTURE...