7/31/2019 131-T A L K ve N K H

1/41

T A L K ve N K H

Bakara, 221; Kavram 131

N K H V E T A L K

Nikh; Anlam ve Mhiyeti

Mehir

Muta Nikh

Kur'n- Kerim'de Nikh Kavram

Hadis-i eriflerde Nikh

Cennet Bahesi veya C ehennem ukuru: ile Hayat

ocuk: Cennet Kokusu, veya...

Ailede Haklar ve GrevlerAna-Babann En Byk, En Kutsal Grevi: ocuklar, ocuklar, ocuklar!

Evlenme, Evlilik

Kefet/Kfv; Evlenecekler Arasnda Denklik ve Uyum

Balk Paras

Nian, Nianlanma

Dn; Nikhn ln

Velme; Dnde krm

Nesil Emniyeti

Teaddd-i Zevct/Poligami

Doum Kontrol

Talk/Boanma; Allah'n Holanmad Mubah

Kur'n- Kerim'de Talk KavramHadis-i eriflerde Talk

Erkein Yneticilii ve Dvme Yetkisi

"man etmedike mrik/putperest kadnlarla nikhlanmayn/evlenmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kadndan, imanl bir criye kesinlikle daha hayrldr/iyidir.

man etmedike mrik/putperest erkekleri de (kzlarnzla) nikhlamayn/evlendirmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kiiden m'min bir kle kesinlikle daha

hayrldr. Onlar (mrikler) cehenneme arr. Allah ise, izni (ve yardm) ile cennete ve mafirete arr. Allah, dnp anlasnlar diye yetlerini insanlara

aklar." (2/Bakara, 221)

"Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler drt ay beklerler. Eer (bu mddet iinde) kadnlarna dnerlerse, phesiz Allah oka balayan ve merhamet

edendir. Eer (mddeti iinde dnmeyip kadnlarn) talka/boamaya karar ver irlerse (ayrlrlar). Biliniz ki, Allah iitir ve bilir. Boanm kadnlar, kendi balarna

(evlenmeden) ay hali (hayz veya temizlik mddeti) beklerler. Eer onlar Allah'a ve hiret gnne gerekten iman etmilerse, rahimlerinde Allah'n yarattn

gizlemeleri kendilerine hell olmaz. Eer kocalar barmak isterlerse, bu durumda boadklar kadnlar geri almaya daha fazla hak sahibidirler. Erkeklerin kadnlar

zerindeki haklar gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr. Ancak erkekler, kadnlara gre bir dereceye sahiptirler. Allah azzdir, hakmdir.Talk/boama iki defadr. Bundan sonra ya iyilikle tutmak ya da gzellikle salvermek vardr. Kadnlara verdiklerinizden (boanma esnsnda) bir ey almanz size

hell olmaz. Ancak erkek ve kadn Allah'n snrlarnda kalp evlilik haklarn tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum mstesn. (Ey m'minler!) Siz de kar

ile kocann, Allah'n snrlarn hakkyla muhfaza e tmelerinden kukuya derseniz, kadnn (erkee) fidye vermesinde her iki taraf iin de saknca yoktur. Bu

sylenenler Allah'n koyduu hudtlar/snrlardr. Sakn onlar amayn. Kim Allah'n snrlarn aarsa ite onlar zlimlerdir. Eer erkek kadn (nc defa)

boarsa, ondan sonra kadn bir baka erkekle nikhlanp evlenmedike onu almas kendisine hell olmaz. Eer bu kii de onu boarsa, (her iki taraf da) Allah'n

snrlarn muhfaza edeceklerine inandklar takdirde, yeniden evlenmelerinde beis yoktur. Bunlar Allah'n snrlardr. Allah, bunlar bilmek, renmek isteyenler

iin aklar. Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, ya onlar iyilikle tutun yahut iyilikle brakn. Fakat hakszlk ederek ve zara r

vermek iin onlar nikh altnda tutmayn. Kim bunu yaparsa muhakkak kendine ktlk etmi olur. Allah'n yetlerini elenceye almayn. Allah'n sizin zerinizdeki

nimetini, (size verdii hidyeti), size t vermek zere indirdii Kitab' ve hikmeti hatrlayn. Allah'tan korkun. Bilesiniz ki Allah, her eyi bilir. Kadnlar boadnz

ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, aralarnda iyilikle anlatklar takdirde, onlarn (eski) kocalaryla evlenmelerine engel olmayn. te bununla

iinizden Allah'a ve hiret gnne iman eden kimselere t verilmektedir. Bu d tutmanz kendiniz iin en iyisi ve en temizidir. Allah bilir, siz bilmezsiniz.

Emzirmeyi tamamlatmak isteyen (baba) iin, anneler ocuklarn iki tam yl emzirirler. Onlarn rfe uygun olarak beslenmesi ve giyimi baba tarafna aittir. Bir insan

ancak gc yettiinden sorumlu tutulur. Hibir anne, ocuu sebebiyle, hibir baba da ocuu yznden zarara uratlmamaldr. Onun benzeri (nafaka temini)

vris zerine de gerekir. Eer ana ve baba birbiriyle grerek ve karlkl anlaarak ocuu memeden kesmek isterlerse, kendilerine gnah yoktur. ocuklarnz

(st anne tutup) emzirtmek istediiniz takdirde, st anneye vermekte olduunuzu iyilikle teslim etmeniz artyla, zerinize gnah yoktur. Allah'tan korkun. Bilin kiAllah, yapmakta olduklarnz grr. Sizden lenlerin geride braktklar eleri, kendiliklerinden drt ay on gn beklerler. Bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit,

kendileri hakknda iyilikle yaptklar ilerde size bir gnah yoktur. Allah, yapmakta olduklarnz bilir. Kadnlarla evlenme hususundaki dncelerinizi st kapal

biimde anlatmanzda veya onu iinizde gizli tutmanzda size gnah yoktur. Allah bilir ki siz onlar anacaksnz. Lkin, mer szler sylemeniz mstesn, sakn

onlara gizlice buluma sz vermeyin. Farz olan bekleme mddeti dolmadan, nikh kymaya kalkmayn. Bilin ki Allah, gnlnzdekileri bilir. Bu sebeple A llah'tan

saknn. unu iyi bilin ki Allah afrdur, halmdir. Nikhtan sonra henz dokunmadan veya onlar iin belli bir mehir tyin etmeden kadnlar boarsanz bunda size

mehir zorunluu yoktur. Bu durumda onlara mt'a (hediye cinsinden bir eyler) verin. Zengin olan durumuna gre, fakir de durumuna gre vermelidir. Mnsip bir

Cts, May 26th arama... ARAMA

ANA SAYFA SIYER HAKKINDA KAVRA M TEFSIRI ONLINE KITAP SAT I VIDEO

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

2/41

mt'a vermek iyiler iin bir bortur. Kendilerine mehir tyin ederek evlendiiniz kadnlar, temas etmeden boarsanz, tyin ettiiniz mehrin yars onlarn hakkdr.

Ancak kadnlarn vazgemesi veya nikh ba elinde bulunann (velnin) vazgemesi hali mstesn, affetmeniz (mehirden vazgemeniz) takvya daha uygundur.

Aranzda iyilik ve ihsn unutmayn. phesiz Allah, yapmakta olduklarnz hakkyla grr." (2/Bakara, 226-237)

Nikh; Anlam ve Mhiyeti

Nikh szlkte, akit yani anlama yapmak demektir. Bundan ama evlenmedir. slm'a gre birb irleriy le ev lenmeleri yasak olmayan e rkek le kadnn beraber

hayat srdrmek ve ocuk yetitirmek iin yaptklar bir akittir/anlamadr.

Nikh, evlilikle beraber mer cinsel ilikiyi de ierisine alan bir akittir, bir beraberliktir. Nikhlanma, nikh yapma, yani evlenme insan iin ftr (yaratla uygun)

bir faliyettir. Tpk konuma, yeme-ime, giyinme ve benzeri iler gibidir. lk insan Hz. demden bugne kadar insan nikh olayn tanmaktadr. nk evlenme,

hem kiinin madd ve mnev olarak korunmas, ihtiyalarnn karlanmas; hem de neslin devam etmesi iin gereklidir.

Kyafetsiz bir insanlk olamayaca gibi, nikhtan soyutlanm bir insanlk da dnlemez (Bkz. 2/Bakara, 187). Baz modern toplumlardaki artan evlilik d

ilikilerin ve bu ilikilerin normal saylmas insanlk ailesinde bir rzadr, bir hastalktr. Bu hastaln geici olduunu ve tedvi edilebileceini mit ediyoruz. nk

nikhszlk temiz yaratla uymamaktadr.

slmda Nikh bdeti: slma gre nikh, kadn ve erkek arasnda yaplan ok nemli ve hayat bir anlamadr. Bu ak itle beraber bir aile yuvas kurulur, eler

beraber yaamaya balar, elerde bulunan pek ok zellik kaynar, yeni nesiller bu yolla meydana gelir. Ailedeki beraberlik, ne iyeri beraberliine, ne okul

arkadalna, ne de aske r arkadalna benzer. ki kar cins hayatlarn, sevgilerini, varlklarn, eksik ve mkemmel ynlerini, sahip olduklar gzellikleri,

ellerindeki imknlar, duygularn ve isteklerini paylarlar. Ortaklaa bir aile yuvas kurar, beraberce hayat srdrrler, hem de yeni nesiller yetitirirler.

Nikh, yalnzca neslin devamn salayan veya cinsel arzular doyurup gideren bir olay deildir. Nikh bunlarla beraber daha nemli ilevi olan toplumsal bir kurumoluturmaktr. Nikhta, insanlar iin ok bereketli ve faydal baka amalar da vardr. nsan, yaratl gerei yalnz yaayamaz. Zten insan kelimesi de nsiyet

kuran, bakalaryla beraber yaayan anlamndadr. Her insann ana-babaya, aile kurumuna, sevgiye, ilgiye, konumaya, al-veri yapmaya, hatta kimi zaman

dier insanlarla mcdele etmeye ihtiyac vardr. Kii, baz insanlarn yardmna muhta olduu gibi, hayatn ve duygularn bakalaryla blmeye, hatta

bakalarna yardm etme arzusuna bile ihtiyac vardr. Bunun ilk rneini ailede buluyoruz.

nsanlarn n nemli zelliklerinden birisi de organize olmalardr. Yani bir arada yaay p toplum oluturmalardr. Fertler aileleri, aileler kabileleri,

kabileler/slleler kavimleri, kavimler de insanlk ailesini meydana getirir. Bu toplumlarn en kk birimi ailedir. Kurn- Kerimde insanlarn bir erkekle bir

kadndan yaratld, sonra da kabileler ve kavimler haline getirildikleri aklanmaktadr (49/Hucurt, 13).

Allah (c.c.), evlenen eler a rasndaki sevgiyi ve birbirlerine olan merhameti yet olarak nitelemektedir: Kaynamanz (sknete ve tatmine ermeniz) iin size

kendi (cinsi)nizden eler yaratp da aranzda sevgi ve merhamet klmas da Onun yetlerinden, (varl ve birliinin) delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen

bir kavim iin yetler/ibretler vardr. (30/Rm, 21). yleyse evlilikte ncelikli ama nesil yetitirmedir, yalnzca cinsel doyum deildir. nsann rahat edebilecei,

huzur duyabilecei bir ortama ihtiyac vardr. Aile ierisinde bu huzur ve rahatl kii einde bulabilir. Kuran bunu sknet bulma diye tanmlyor. Bu kelime hem

huzuru, hem de bir yerde rahat edip kalmay ifade etmektedir.

Nikh bu huzura kap amaktadr. Bu huzur, yalnzca gece rahat veya dier madd ihtiyalarn karlanmas deildir. Bu ayn zamanda duygularn, arzularn,

hedeflerin, sevgilerin ve yeteneklerin paylalmasndan, karlkl merhamet ahlknn iletilmesinden, bakas adna yaplan fedakrlktan doan bir huzurdur.

slm evlenmeyi yceltiyor, tavsiye ediyor, evliliin artlarn ortaya koyuyor ama bunu nikh akdine balyor. Yani ev lilik mutlaka ar/kuvvetli bir akit olan

(4/Nis, 21) nikhla balayabilir. Nikh, evlilie adm atmak ve bunu insanlara duyurmak; ayn zamanda evlilik sorumluluunu yklenmektir. nk yaplan ev lilik

akdinde (anlamasnda) evlilie ait, aileye ilikin grevleri yklenme art vardr.

slm, nikh d btn beraberlikleri gayr mer saymakta ve haram demektedir. Evlilik d ilikiler slma gre iffetsizlik ve hayszlktr. Zin haram olduu

gibi, zinya gtren sebepler de haramdr. Nikh olmakszn evlilik ncesi cinsel ilikiler, dost hayat (anlaarak zin etmek); bir ihtiyac karlama deil,

nefsin/hevnn arzusuna uyup su ilemektir. phesiz Allaha ve Onun koyduu llere inanan mminler, imanl genler bu noktada duyarl olurlar.

Nikhn nemi: Evlilik, yaratln gerei bir duygudur. Her insann buna ihtiyac vardr. Hayatn gzel bir ekilde devam etmesi buna baldr. Aile kurumunu

koruyan toplumlarn birok ynden daha salkl olduu, bu toplumlarda yetien insann daha kaliteli, sosyal ilikilerde daha dzeyli olduu ve zellikle ocuklarn

daha huzurlu ve nitelikli yetitii bilinmektedir.

Ailesi ken toplumlar, her adan kmeye mahkmdur. Aileyi oluturan ve ycelten de nikh badr. Nikh sosyal bir faydadr. Nesiller bu yolla oalr, devam

eder. nsan tr aileyle korunur. Nesiler, ancak nikh akdi ile korunmaya alnr. slmn amalarndan biri de nesli korumaktr. Kiiyi aile daha iyi eitip terbiye

eder. Her toplum kendi kltrn aile kurumunda yeni nesillere daha iyi retir.

Fuhu (gayr mer ilikiler) birok bedensel ve ruhsal hastalklara yol aar. Bunu aile hayat azaltabilir. Kii aile hayatyla ruhsal huzura kavuur. Bakasn

sevmenin, ocuk yetitirmenin, onlara fedakrlk yapmann, beraberce hayatn glklerine katlanmann, birok eyi birlikte paylamann zevkini yaayabilir.

Babalk efkati, analk merhameti ancak aile hayatyla tadlabilir. Analk kurumunun yceliini dnrsek bunu daha iyi anlarz. slmda anaya, analk kurumuna

ve anaya iyilik e tmeye ne denli nem verildiini dnrsek aile kavramn daha iyi anlam oluruz.

Nikhla beraber insann hayatnda nemli deiiklikler olur. Kiinin sorumluluu artar, hayatn ve sevgisini paylaabilecei bir insanla yaamaya balar.

Blmeyi, sevmeyi, merhamet etmeyi, iyilik yapmay, cmertlii renir. nsanlarla beraber yaamay ve onlarla geinmeyi bilir. Ancak aile hayat insana bu

anlay uygun bir ekilde verebilir. Nikhla beraber insan, bir zorluun bir gln altna girer, sorumluluu artar; bu bilinen bir eydir. Btn evliliklerin de ok

gzel ve huzurlu olduu sylenemez. Ancak bunlar aile kurumunun, nikhn nemini azaltmaz. phesiz nikhn verdii lezzet, getirdii acdan kat kat fazladr.

zellikle Avrupada gelien nikhsz beraberlikler ve cinsel hrriyet, nikh ve aile kurumunu, dolaysyla da giderek insanl tehdit ediyor. Onlarn da en doal olan

yola, yaratla dnmelerini umuyoruz. Nikhta kermet vardr! diyenler ne gzel sylemiler. (1)

Nikh; Evlenme, kocaya gitme, cins temasta bulunma, evlenmeleri yasak olmayan bir erkekle bir kadn arasnda yaplan ve mterek hayat ve nesli srdrmek

iin bir ba meydana getiren akittir.

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

3/41

Tarih boyunca, eitli milletlerde ve hukuk sistemlerindeki evlilik anlay ve tatbikat ayn olmamtr. ilh vahye dayanan semav dinlerde erkekle kadnn ortak

bir yuva kurmas ancak nikh akdiyle mmkn klnmtr. Nikh akdi elerin veya temsilcilerinin serbest irdesiyle oluur. Kar kocadan meydana gelen aile

yuvasnda tarih boyunca, eitli topluluklarda sistem uygulanmtr.

I) Koca hkimiyetine dayanan evlilik: Tarihin eski alarndan beri yaygn olan evlilik ekli budur. On sekiz ve on dokuzuncu yzyllarda Avrupa'da meydana gelen

ok nemli siyas ve sosyal gelimelere ramen koca, evlilik birlii iinde hkim roln, ou hukuk sistemlerinde korumutur. Mesel, Fransz Meden Kanunu

byk ihtillden sonra da ev lilik birliinde kocann hkimiyetini srdrmtr. Eski Roma hukukunda evlilik, tamamen kocann hkimiyetine dayanyordu. Napolyon

da bu sistemi devam ettirmitir.

2) Elerin eitlii esasna dayanan evlilik: On dokuz ve yirminci yzyllarda gelien sosyal ve ekonomik artlar, kadnn da ekonomik hayatta ve birok idar

kademelerde grev almasna yol amtr. Bunda st ste yaanan sava artlarnn da etkisi olmutur. Baz lkelerde "koruma ve itaat prensibi" terk edilerek, karkocann mutlak eitlii esas benimsenmitir. Mesel, Rusya'da kar-koca mutlak srette eittir. Bu yzden Rus kadn, kocasnn soyadn tamak zorunda olmad

gibi, ikametgh deiiklii hlinde isterse kocasn takip etmeyebilir. Sonu olarak orada, evlilik kadnn ehliyetine tesir etmez. skandinav lkelerinde de durum

byledir. Ancak bu kadar serbestlik, aile yuvasn sarsm, scak anne kuca grmeyen ocuklar bu lkeler iin problem halini almtr.

3) Ortalama sistem: Bu sistemde kar-koca esas itibaryla eit olmakla birlikte, evlilik birliinin korunmas ve devam iin erkee baz hususlarda stnlk

tannmtr. Bu cmleden olarak, erkek ailenin reisidir. Kar, kocann soyadn tar ve onun rzs olmadan bir sanat ve meslekle itigal edemez. Ancak bu durum,

kocaya her ynde bir hkimiyet salamaz.

slm'daki duruma gelince; bu konuda genel bir prensip sylemek gtr. nk kadn ahs bak mdan kocasna tbi olmakla birlikte, kendisine ait bir mal

zerinde serbeste tasarruf edebilmekte, her trl hukuk mumeleyi yapabilmektedir. O, her konuda dv aabilir. Bunun iin kocasnn rzsna da muhta

deildir. Evlenme, kocaya karsnn mallar zerinde hibir hak vermez. Serveti ne olursa olsun, kadn evin masraflarna katlmak zorunda deildir. Eler arasnda

mal ayrl esas uyguland iin, boanma veya lm halinde problem kmaz.

Mal varl bakmndan bu ekilde geni hrriyete sahip olan kadn, ahs bakmdan kocasna tbdir. Bu sebeple a ilenin reisi kocadr. nk o, daha gl ve hayat

olaylar karsnda daha dayankldr. Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Erkekler kadnlar zerinde hkimdirler. u sebeple ki, Allah onlardan kimini (erkekleri)kiminden (kadnlar) daha stn klmtr" (4/Nis, 34). "Erkekler kadnlar zerinde daha stn bir dereceye sahiptirler" (2/Bakara, 228). Ancak slm, kadna,

kocaya itaati emrederken, kocaya da kadna kar birtakm devler yklemitir. Nitekim, Bakara sresinde yukardaki ye tin devamnda: "Erkeklerin mer

ekilde kadnlar zerindeki haklar gibi, kadnlarn da onlar zerinde haklar vardr" buyurulur.

Nikh teriminde erkein, kadnn cinsel ynlerinden yararlanma anlam vardr. Nitekim Haneflerin tarifi yledir: Nikh; er'an evlenme engeli bulunmayan bir

kadnn cinsel ynlerinden yararlanmay erkee mubah klan bir akittir. Mteahhirn fakihleri bunu yle formle etmilerdir: Nikh, kasden mlk-i mut'ay ifade

eden bir akittir (bk. bnl-Hmm, Fethul-Kadr, vd., Bulak: 1315, II, 339 vd.; el-Meydn, el-Lbb, stanbul (t.y.), III, 3; bn bidn, Reddl-Muhtr, II, 355-357;

e-irbin, Munil-Muhtc, lII,123; bn Kudme, el-Mun, Kahire (t.y.), VI, 445).

Evliliin merluu Kitap, Snnet ve icm delillerine dayanr. Kur'n- Kerm'de yle buyurulur: "Size hell olan kadnlardan ikier, er ve drder tane nikh

edin." (4/Nis, 3); "Sizden bekrlar ve klelerinizle criyelerinizden slih olanlar evlendirin. Eer onlar yoksul iseler, Allah onlar fazl u kereminden zengin klar.

Allah her eye gc yeten ve her eyi bilendir." (24/Nr, 32)

Evlilik konusunda pek ok hadis-i erif nakledilmitir. Allah elisi, genlere hitben yle buyurmutur: "Ey genler topluluu! Sizden kimin evlilik ykmllklerinegc yeterse evlensin. nk evlilik gz daha ok (harama bakmaktan) korur ve iffeti daha fazla muhfaza eder. Kimin evlenmee gc yetmezse, oruca devam

etsin. nk oru onun iin bir kalkandr." (Buhr, Savm 10, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh, 1, 3; Eb Dvud, 1; Tirmiz, Nikh, 1; Nes, Sym, 43, Nikh, 3; bn

Mce, Nikh, 1; Drim, Nikh, 2; Ahmed bin Hanbel, I/378, 424, 425). Evlenmenin merluu zerinde btn mmetin gr birlii vardr.

Evlenmenin hkm: Evleneceklerin durumuna gre nikhn hkm farz, vcib, snnet, haram, mekruh veya mubah ksmlarna ayrlr:

1. Evlenmedii takdirde zinya decei kesin olan kimsenin -mehri verecek ve einin geimini salayacak durumda ise- evlenmesi farzdr.

2. Yine evlenmezse zinya dme tehlikesi bulunan kimsenin -mehir ve nafakay salayacak durumda ise- evlenmesi vciptir. Hanefler dndaki ounluk farz ve

vcip arasnda bir ayrm yapmaz (bnl-Hmm, a.g.e., II, 342; el-Ksn, el-Bedy', II, 260 vd.).

3. Evlenince, eine zulm yapacana kesin gzyle baklan kimsenin evlenmesi haramdr. Hem zinya dme, hem de eine zulm yapma korkusu bulunan

kimsede haramlk yn tercih edilir. nk bir konuda hell ve haram birleince, prensip olarak haram stn tutulur ve ondan kanmak gerekir. Nitekim yet-i

kerimede, "Evlenmeye g yetiremeyenler, Allah kendilerini fazl u ke reminden zengin klncaya kadar iffetlerini korusunlar" (24/Nr, 33) buyurulur.

4. Eine zulm yapacandan korkulan kimsenin evlenmesi mekruhtur (el-Mevsl, el-htiyr, III, 82).

5. Cinsel bakmdan itidal halde bulunanlarn evlenmesi snnettir. tidal; evlenmezse zinya deceinden korkulmayan, evlenirse de eine zulm yapacandan

endie duyulmayan kimsenin halidir. Toplumda ounluun bu durumda olmas asldr. Evlenemeyen genlere oru tutmay tavsiye eden, evlilik konusunda ar

ekimser kalmaya karar veren sahbeyi uyaran hadisler bunun delilidir.

Dier yandan Hz. Peygamber ve ashb- kiram evlenmiler ve onlara uyanlar da bu snneti srdrmlerdir. Tercih edilen gr budur (bkz. el-Fetvl-Hindiyye,

I, 267). mam fi'ye gre ise, bu durumda evlenmek mubahtr; evlenmek veya bekr kalmak c iz olur. O'na gre, vakitlerini ibdete ayrmak ve ilimle

uramak evlilikten daha stndr. Dayand deliller unlardr: Cenab- Hak Yahy peygamberi u szlerle vmtr: "...efendi, nefsine hkim, iffetli" (3/l-i

mrn, 39). yetteki hasr ifadesi; gc yettii halde kadnla cinsel temas kurmayan kimse anlamna gelir. Evlilik daha stn olsayd, bunu terketmek vlmezdi.

ounluk fakhler bu rnein daha nceki eriat uygulamas olduunu, slm mmetini balamadn sylemilerdir. mam fi'nin dier bir delili u yettir:

"...Haram olanlar dndaki kadnlarla evlenmeniz, nmuslu olarak ve zinya sapmakszn yaamak ve mallarnzdan onlara mehir vermek artyla size hell

klnd." (4/Nis, 24). Bir ey in hell olmas, mubah olmas (istenirse yaplan, istenirse terk edilebilen) demektir. nk bu iki kelime birbirinin e anlamlsdr. Dier

yandan evlilik, kiiye cinsel ynden yarar salar. Yarar na olan bir ii yapmak ise bir kimseye vcip olmaz. Bylece evlilik yeme, ime, al-veri gibi mubah olanmumelelerdendir (ez-Zhayl, el Fkhu'l-slm ve Edilleth, Dimak 1405/1985, VII, 33, 34; bn Hacer el-Askaln, Blul-Merm min Edilletil-Ahkm, Terc.

Ahmed Davudolu, stanbul 1967, II, 228 vd.; Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul 1983, s. 183, 184).

E seimi: Evlilikte e seimi nemlidir. Yuvay yapacak, ocuklar eitecek, erkee mr boyu iyi veya kt gnde destek ve mutluluk verecek olan ei seerken

gzelliinden, soyundan ve malndan ok, dindarlna ve iyi ahlk sahibi olmasna dikkat edilmelidir. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Kadnla drt eyden

dolay evlenilir: Mal, soyu, gzellii ve dindarl. Sen dindar olan se, mutlu olursun (Buhr, Nikh, 15; Eb Dvud, Nikh 2; Nes, Nikh 13; bn Mce, Nikh

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

4/41

6; Muvatt', Nikh 21).

slm hukukuna gre nikh akdi hem meden bir mumele, hem de bir ibdettir. nk nikhn rkn ve artlarn slm belirler ve evlilik sebebiyle elerin pek

byk ecirlere ulaacaklar aklanr. Bu konuda bnl-Hmm (. 861/1457) yle der: "Nikh, ibdetlere daha yakndr. Hatt evlenmek, srf ibdet niyetiyle

bekr kalmaktan daha faziletlidir" (bnl-Hmm, Fethu'l-Kadr, Bulak 1315, II, 340). Son devir hukukularndan bn Abidn (. 1252/1836), Reddl-Muhtar adl

nl eserinde nikh konusuna u cmlelerle balar: "Bizim iin Hz. Adem devrinden bugne kadar mer olmu, sonra Cennette de devam edecek , nikh ile

imandan baka ibdet yoktur" (bn Abidn, a.g.e., II, 258). Nikhn cmi iinde akdedilmesi ve mmknse cuma gnne rastlatlmas mstehaptr. Bu da onun

ibdet ynn glendirir (el-Askaln, a.g.e., III, 229).

filere gre, evlilik satm akdi gibi dnyaya ait ilerden olup, bir ibdet deildir. Dayand delil, gayri mslimlerin nikhnn da slm nazarnda geerli

saylmasdr. Eer ibdet olsayd, bu nikhlarn geersiz olmas gerek irdi. Nikhtan ama, kiinin ehvetini teskin etmesidir. bdet yapmak ise, Allah iin bir i

yapmaktr. Bu nedenle Allah iin i yapmak, kendi nefsi iin i yapmaktan daha faziletlidir.

filerin bu grne ounluk fakihler (cumhr) kar kmtr. ounlua gre nikhn mmin veya gayr mslim iin geer li olmas, dnyada toplum dzeniyle

ilgilidir. Nitekim mescit, yol yapm ve benzeri hayr ileri mslman iin bir ibdet olduu halde, gayr mslim iin bir ibdet say lmaz. Genel anlamda A llah'n

honut ve rz olduu her i, mslman iin ibdettir. slm esaslara gre kurulan ve buna gre yrtlen evlilik de ibdet kablindendir. nk nikh akdi ile,

nefsi haramlardan korumak ve nesli srdrmek gibi birok toplum maslahat gerekleir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) "Sizden birinizin evliliinde sadaka sevab

vardr" (Mslim, Zekt 52; Eb Dvud, Tatavv' 12, Edeb, 160; Ahmed bin Hanbel, V/167, 168) buyurmutur.

slm'da nikh akdi srasnda evlenecek erkekle kadnn veya hukuk temsilcilerinin ve hitlerin dnda din veya resm bir grevlinin bulunmas zorunlu deildir.

Bu durum, onun din nitelii ve ibdet yn iin bir engel tekil etmez. nk bir slm liminin nikh meclisini ynetmesi, gerekli soru ve cevaplar almas, nikhn

rkn veya artlarndan deildir.

Hristiyan toplumlarnda nikhn din veya meden nitelii uzun sre tartma konusu olmu; kimi lkelerde nikh tamamen kiliselerde akdedilirken, kimi lkelerde

de meden nikh esas benimsenmitir. Fransa'da 1787 Kasmnda karlm olan bir kral buyruu ile Katolik olmayanlarn evlenmelerini, dilerlerse

ikametghlarnn bulunduu yer kilisesinde, dilerlerse ayn mahallin hkimi nnde akdedebilecekleri kabul edilmitir. Birincisi din, ikincisi meden nikh

niteliindedir.

Osmanl Devleti uygulamasnda 1917 tarihli "Hukuk- Aile Kararnamesi" Hristiyanlar iin ksmen din ve ksmen meden bir evlenme usl getirmitir. Buna gre,

Hristiyanlarn nikh, din yinler erevesinde rhn memurlarca akdedilir. Ancak rhn memur, en az yirmi drt saat nce mahall mahkemeye haber verir.

Hkim, belirtilen saatte nikh meclisine zel bir memur gnderip kylan nikh deftere kay t ve tescil ettirir (Hukuk- Aile Kararnamesi, madde 40-44).

Baz Hristiyan lkeler sonradan meden evlenmeyi kabul etmekle birlikte, nce din nikhn akdedilmesini art komulardr. Mesel; Yunanistan ve Romanya,

meden nikhtan nce din nikhn akdedilmesi e sasn benimsemilerdir (Halil Cin, slm ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Ankara 1974, s. 133).

A.B.D.'de, ngiltere'de ve skandinav lkelerinde ise toplum din veya meden nikhtan dilediini seme hakkna sahiptir. Elerin tercihine gre kilisede veya resm

nikh memuru nnde akdedilen nikhla ilgili belgeler nfus ktklerinde birlemi olur. Baz lkelerde meden evlenme ekli zorunlu hale getirilmitir. Hollanda,

svire ve Trkiye gibi lkeler bunlar a rasndadr. Bu gibi lkelerde resm memur nnde kylmayan nikh, yok hkmnde saylmaktadr (Halil Cin, a.g.e., s. 134;

Hamdi Dndren, a.g.e., s. 244, 245; T.M.K. mad.108).

Nikh'n Rknleri: Bir eyin var l, kendi varlna bal olan ve onun yapsndan bir para tekil eden ana unsura "rkn" denir. Evlilik akdi iin "icap ve kabul"bir rkndr. nk evlenme akdinin varl, icap ve kabuln varlna baldr ve bu, akdin bir parasdr. Bir eyin varl kendi varlna bal olmakla birlikte,

onun yapsndan bir para tekil etmeyen i veya nitelie ise "art" denir. Mesel, namaz iin abdest bir arttr. Abdestsiz namazn varlndan sz edilemez; fakat

bununla birlikte abdest, namazn niteliinden bir para deildir. Evlilik akdinde hitlerin bulunmas, akdin artdr.

Haneflere gre evlilik akdinin rknleri icap ve kabulden ibarettir. ounluk mctehidlere gre ise evliliin rknleri drt tane olup; syga (icap ve kabul), kadn,

koca ve vel'dir. Akdin konusu; elerin evlilikten amaladklar birbirinin cinsel ynlerinden yararlanmadr. Bu nedenle, yalnz ev hizmetlerini grmek zere

yaplacak bir akit bir i akdi olabilir. Nikh akdinde kar koca hayat yaam asldr. Mehir, akdin kendisine bal olduu bir unsur deil; nafaka gibi ev liliin

hkmlerindendir.

cap, evlenme akdi taraflarndan birisinin ilk olarak yapt tekliftir. "Benimle u anda evlenmey i kabul ediyor musun?" teklifine, dier tarafn "kabul ettim"

eklindeki cevab "kabul" niteliindedir. Burada ilk teklifin kar veya koca tarafndan yaplmas, sonucu etkilemez. lk teklif icap, ikincisi kabul niteliindedir.

ounluk slm fakihlerine gre icap, kadnn velsi veya vekili tarafndan erkee yaplan evlendirme teklifidir. Kabul ise, kocann bu teklife verdii olumlu

cevaptan ibarettir (el-Ksn, el-Bedyi', II, 229 vd., V, 133; bn Manzr, Lisnl-Arab, XIII,185; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 187, 188).

cap ve Kabulde Bulunurken Uyulacak artlar:

Taraflar evlenme irdeler ini nikh meclisinde aklamal ve icapla kabul hemen birbirini izlemelidir. Taraflardan birisi normal konuma iitilemeyecek ekilde

dierinden uzaklamsa, nikh meclisi terkedilmi saylr. Eb Yusuf'a bir taraf nikh meclisinde hazr deilken, dier taraf hitlerin nnde icapta bulunsa, akit,

bulunmayan tarafn iczetine bal olarak meydana gelir. Kar taraf bunu renince olumlu cevap verirse akit kesinleir; aksi halde ortadan kalkar (el-Ksn,

a.g.e., II, 232, 233; el-Cezr, Kitabl-Fkh Alel-Mezhibil-Erbaa, Msr 1969, IV,14 vd.).

2. cap ve kabul her bakmdan birbirine uygun bulunmaldr. cap ve kabul arasnda yanlma, hile yznden bir ayrlk varsa ev lenme meydana gelmez.

3. cap ve kabul taraflarca iitilmeli ve anlalmaldr. Ancak sar ve dilsizler zel iaretleriyle irde beyannda bulunabilecekleri gibi, slm hukukunda mektupla

evlilik akdi yapma kolayl da getirilmitir. Mektup, dier taraf ve hitler huzurunda okunur, bu tarafn da kabul ile nikh akdi tamamlanr. Burada nikh meclisi,

hkmen bir saylr (el-Ksn, a.g.e., II, 231; el-Cezr, a.g.e., IV, 16).

4. cap ve kabul iin kullanlan szler ak veya kinyeli olur. Yalnz evlilik akdi meydana getirmede kullanlan "inkh" ve "tezvc" szckleri ile bunlarn baka

dildeki karlklar ak szlerdir. "Tezevvc e ttim, nikhladm, nikh ettim, nikhla aldm, nikhla verdim, tezvic ettim, evlendim, evlendirdim" szckleri gibi

(4/Nis, 22; 33/Ahzb, 37). Buna karlk mlkiyetin nakli sonucunu douran sat, hibe, sadaka ve temlik gibi szler de, nikh konusunda mecz olarak icap ve

kabul iin kullanlabilir. "Kendimi sana u kadar mehir karlnda hibe ettim" diye icapta bulunmak gibi. Burada mehrin zikredilmesi, hitlerin hazr bulunmas,

meclisin bir nikh meclisi olmas, taraflarn gyelerinin evlenmek olduunu aka gsterir. Buna karlk k ira, rehin, ibr, veda gibi dey imler evlenmede icap ve

kabul iin kullanlmaya elver ili deildir. nk bunlar mlkiyetin nakli sonucunu dourmayan terimlerdir (el-Cezr, a.g.e., IV, 14 vd.; ez-Zhayl, a.g.e., VII, 39;

bn bidn, a.g.e., II, 364, 365, 369 vd.).

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

5/41

fi ve Hanbellere gre ise evlilik akdi yalnz nikh ve tezvic szckleri ile meydana gelir. Delil, Kur'an- Kerim'de bu akit iin yalnz belirtilen szcklerin

kullanlmasdr (bkz. 4/Nis, 22; 33/Ahzb, 37; bn Rd, Bidyetl-Mctehid, Kahire (t.y.), II, 4, 5).

5. cap ve kabuln arta balanmamas ve kullanlan siygann da "gelecek zaman" olmamas gerek ir. Evlilik akdinin gemi zaman siygasiyle olumas konusunda

gr birlii vardr. Kadnn "u kadar mehirle kendimi sana nikhladm" icabna, kocann; "Kabul ettim" diye cevap vermesi gibi. nk bu siygann anlam, akdi o

anda meydana getirmektir. Bununla akit bir niyet ve kar ineye ihtiya olmakszn o anda meydana gelir.

imdiki zaman siygas ise Hanefi ve Mliklere gre akdi o anda meydana getirmeye dellet eden bir karnenin bulunmas halinde evlilik akdi meydana getirmeye

elverili saylr. Erkek kadna, "u kadar mehirle seni kendime nikhlyorum" dese; kadn da, "kabul ediyorum" veya "rz oluyorum" diye cevap verse, bu

gelecee ait bir vaad olmamas ve bir nikh meclisi bulunmas artyla akit meydana gelir. Ancak nikh meclisi olmaz ve akdin o anda yapldn gsteren bir

karne de bulunmazsa bu bir nikh deil, gelecee ait bir "sz verme" niteliindedir.

Evlilik akdinde emir siygas da kullanlabilir. Erkek kadna "Beni kendine nikhla" dese ve bununla o anda evlilik akdi yapmay kasdetse; kadn "Sana kendimi

nikhladm" diye cevap verince akit tamam olur. Haneflere gre buradaki emir siygas ile erkek kadna evlenme iin veklet vermi olur. Bylece kadn

kendisinden asl, erkekten vekil sfatyla icap ve kabulde bulunmu olur. Mliklere gre ise burada emir siygas icap niteliindedir.

Soru siygas icap saylmaz, belki icaba ar niteliindedir (bkz. el-Ksn, a.g.e., II, 231; bnl-Hmm, Fethul-Kadr, II, 344, 345; bn Abidn, Reddl-Muhtr, II,

371; bn Kudme, el-Mun, VI, 532-534; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 188, 189).

Evlilik Akdinde Velnin Rol: Akll ve ergin erkek, velsi olmakszn kendi irde beyan ile evlenebilir. Onun bir vekil aracl ile evlenmesi de mmkndr.

Haneflere gre hr, akll ve ergin kadn da evlenme akdinde bizzat taraf olabilir. nk burada velnin bulunmas, evliliin shhat artlarndan deildir.

Allah Tel yle buyurur: "Eer mmin bir kadn kendisini Peygamber'e hbe edip de, Peygamber de onu nikhla almak isterse..." (33/Ahzb, 50). Bu yet-i

kerime, kadnn nikh akdinde bizzat taraf olabileceini gsterir. Hulle bildiren yette de ayn anlam grmek mmkndr: "Yine erkek, karsn (nc defa

olarak) boarsa; ondan sonra kadn, kendinden baka bir erkee nikhlanp varncaya kadar ona hell olmaz" (2/Bakara, 230). Bu yette de, baka bir erkekle

evlenmede kadn taraf olarak gsterilmitir. Hz. Peygamber'in u hadisleri de yukardaki yetlerin aklamas niteliindedir. "Dul kadn hakknda velnin

yapabilecei bir i yoktur" (Eb Dvud, Nikh 25; Ahmed bin Hanbel, I/334). "Bekr kadn, kendisi hakknda velsinden daha fazla hak sahibidir" (Eb Dvud

Nikh, 25; Tirmiz, Nikh, 18; bn Mce, Nikh, 11; Drim, Nikh,13).

mam fi, Mlik ve Ahmed bin Hanbel'e gre, kadn iin nikhta erkek bir velnin bulunmas arttr. Vel, kadnn asabesinden en yak n olan erkektir. Kadnn

nikhta dorudan taraf olmas ciz deildir. Yann kk veya byk olmas, kendisinin dul veya bkire bulunmas, sonucu deitirmez. Bu mctehidlere gre

kadnn kadn evlendirmesi de ciz deildir. Dayandklar deliller unlardr: Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Kadnlarn kendilerini, kocalarna nikh etmelerine

engel olmayn" (2/Bakara, 232). Burada velerin, boanan kadnn yeniden evlenmesine engel olmamas istenmektedir. Eer kadnn bizzat evlenmeye yetkisi

olsayd, velsine byle bir yasak koymann anlam ka lmazd. "inizden bekrlar evlendirin..." (24/Nr, 32) ve "slm' kabul etmedike (mmin kadnlar) Allaha

ortak koan erkeklere nikhlamaynz" (2/Bakara, 221) yetlerinde de erkeklere hitap edilmekte ve velyet yetkisi onlara verilmektedir.

ounluk hukukular bu konuda baz hadis-i eriflere de dayanmlardr. zetle; Herhangi bir kadn, velsinin izni olmadan evlenirse, onun nikh btldr, btldr,

btldr." (Eb Dvud Nikh 19; Tirmiz, Nikh 14; Drim, Nikh 11; Ahmed bin Hanbel, VI/166). "Kadn kadn evlendiremez, kadn bizzat kendisini de

evlendiremez" (bn Mce, Nikh 15). "Nikh ancak vel ile olur" (Buhr, Nikh 36; Eb Dvud, Nikh 19; Tirmiz, Nikh 14).

Hanefler ounluun bu grn ve delillerini u ekilde eletirmilerdir: Yukarda zikredilen 2/Bakara, 232. yeti nikh fiilini kadna isnat eder. nk bu yetsahbeden Ma'kl bin Yesar (r.a)'n, dul kz kardeinin yeniden eski kocasyla evlenmesine kar kmas zerine inmitir. yet, ba taraf ile bir btn olarak ele

alnnca; byle bir kadnn velnin mdhalesi olmakszn serbeste evlenebilmesi anlam ortaya kar. Bekrlar evlendirmeyi emreden yetler ise, yalnz vellere

deil; slm toplumuna hitap etmektedir. Hanefiler ve lsiz nikh olmayacan bildiren hadislerin zayf, hatt bazsnn mrsel olduunu ortaya koymu ve ve lsiz

evlenme konusunda "Bekr kadnn kendini evlendirme hususunda velsinden daha fazla hak sahibi olduunu" bildiren Eb Dvud hadisine dayanmlardr.

ounluun delil olarak a ld hadisleri sahih kabul etsek bile, bunlarn nedb'e (mendp/mstahapla) de ihtimali vardr. Onun iin akll ve ergin (bla ermi)

bayann evlenmesinde velnin bulunmas vcip deil; mendup hkmndedir.

Evliliin Tek Kii Tarafndan Akdedilmesi: Evlilikte tek kiinin asl, vel veya vekil sfatyla iki taraf birlikte temsil ederek, hitlerin nnde akdi meydana getirmesi

mmkn ve cizdir. u durumlarda temsil tek k iide toplanr:

1. Bir kimsenin her iki tarafn ve lsi olarak hareke t etmesiyle akit oluur. Bir dedenin vel olarak olunun kk yataki olunu, dier olunun yine kk yataki

kz ile evlendirmesi gibi.

2. Asil ve vel sfatnn tek kiide toplanmas. Vel durumunda amca olunun, amcasnn kzn kendisine nikhlamas gibi.

3. ki tarafn vekletinin tek kiide toplanmas mmkndr. Ukbe bin mir (r.a)'den rivyete gre, Hz. Peygamber bir adama "Seni filanca kadnla evlendirmeme

rz msn?" diye sordu. Adam "evet" dedi. Kadna da "Seni filanca erkekle evlendirmeme rz msn?" diye sordu. Kadn da; "evet" deyince, onlar birbiri ile

evlendirdi (Eb Dvud, Nikh 31).

4. Asil ve vekil sfatlarnn tek kiide toplanmas mmkndr. Abdurrahman bin Avf (r.a), mm Hakm (r. anh)'ya "Evlenmek iin bana ye tki veriyor musun?"

diye sordu. Kadn "evet" deyince de; "seni kendime nikhladm" dedi (Buhr, Nikh, 37).

filer yalnz iki tarafn velsi sfatyla, bir kiinin iki taraf temsil edebileceini sylerler (e-irbn, Munl-Muhtc, Msr (t.y.), III,168; el-Ksn, a.g.e., II, 231;

el-Mevsl, el-htiyr li Ta'llil-Muhtr, III, 97 vd.).

Nikh Akdinde zel artlar Belirlemek: Evlilik akdi yaplrken elerden birisi dierini yk altna sokacak bir art ne srse ve kar taraf da bunu kabul etse, byle

bir art balayc olur mu?

1. Akdin nitelii ile badaan ve er' hkmlerle elimeyen sahih art, nikh akdinde kar taraf balar. Mesel kadnn, koca evinde, kocasnn ailesi veya kuma

olmakszn oturmay, yahut kadnn ailesi izin vermedike sefer mesafesinden uzak beldeye g edilmemesini art komas, kocay balar. nk bu gibi artlarla

evlilik akdi badar niteliktedir.

2. Akdin nitelii ile badamayan veya er' hkmlerle elien fsit bir art belirlenmise, evlilik akdi geerli olur. Fakat yalnz art btl olur. Elerden birisi iin

muhayyerlii art komak gibi.

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

6/41

artla ilgili bir yasak bulunursa, byle bir art yerine getirmek mekruh olur. Evlenecei erkein, ilk eini boamasn art komak gibi. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu

konuda yle buyurmutur: "Bir kadn iin, kocasndan kumasn boamay istemesi hell deildir" (Eb Dvud, Talk 2).

Evliliin hkmlerinden olan, elerin birbirinin cinsel ynlerinden yararlanmas ve kadnn nafaka hakk gibi vazgeilmez zlk haklar n ihll eden artlar da

geersizdir. Sadece ev hizmetlerini yrtmek veya kadnn maietini salamamak artyla evlenmek gibi (bk. bnl-Hmm, a.g.e., III, 107 vd.; Zeyla, Tebynl-

Hakaik, II, 148; bn bidn, a.g.e., II, 405; ez-Zhayl, el-Fkhul-slm ve Edilleth, Dimak 1405/1985, VII, 45).

Evliliin Shhat artlar: Evliliin geerli olmas iin u artlarn gereklemesi gerekir:

1. Eler arasnda srekli veya geici bir ev lenme engeli bulunmamaldr. Bain talkla boanp iddet beklemekte olan kadn nikhlamak, biri kadn dieri erkek

olduu takdirde birbirine haram olacak derecedeki iki hsm bir nikh altnda toplamak gibi. Bu durumlarda nikh fsit olur. Eer kadn erkee ebed olarak haramolan hsmlardan ise, akit ittifakla btl olur. Artk bu, bir meydana gelme art saylr. Kz, kz karde, hala veya teyze ile ev lenmek gibi. Buna gre, haramlk kesin

ise; bu, butlan sebebi olur. Eer zann olursa fesa t sebebi olur.

2. cap ve kabul siygas geici deil, sreklilik bildiren bir uslpla ifde edilmelidir. Evlilik belli bir sre iin yaplmsa akit btl olur. Erkein kadna "Bir ay sreyle

senin cinsel ynlerinden yararlanaym" veya seni bir ay veya bir yl yahut bu beldede oturduum srece kendime nikhladm" dese, kadn bu teklifi kabul edince

birincisi "mut'a", ikincisi "muvakkat nikh" adn alr.

3. Evlilik akdi srasnda iki hidin bulunmas shhat artdr. Vel dnda iki hit bulunmadka akit geerli olmaz. Delil u hadislerdir: Hz. ie (r. anh), Hz.

Peygamber (s.a.s.)'in yle buyurduunu nakletmitir: "Bir ve l ve iki adletli hit olmadka nikh olmaz" (Eb Dvud, Nikh, 19; Drim, Nikh, 11); "hitler

bulunmadka nikh olmaz" (Buhr, ehdt 8); Drt kimsenin hazr bulunmad evlilik ancak fuhutur. Bunlar; evlenecek olan erkek, kzn velsi ve iki hittir"

(e-rz, el-Mhezzeb, II, 42). Akit srasnda hit bulundurulmasn bildiren ye t, evlilik akdini de kapsamna alr (2/Bakara, 282).

Akitlerde hit, genellikle anlamazlk halinde taraflarn haklarn korumada ispat kolayl salar. Evlenme akdi de elerin lehine ve aleyhine hukuk sonular

meydana getiren bir ak ittir. Mehir, nafaka ykmll, nesebin sbit olmas, sihr hsmln meydana gelmesi bunlar arasndadr. Dier yandan evlilik akdinin

alenen yaplmas ve akit srasnda hitlerin bulunmas, eleri zin thmetinden korur.

Nikh hidinde Aranan Nitelikler: Evlenmede hidin fonksiyonu, evlenmeye ilikin icap ve kabul iitmek ve anlamaktan ibrettir. Bunun iin hitlerin ayn

yerde ve birlikte bulunmalar gerekir. Ay r ayr yerlerde veya ayn yerde olmakla birlikte, birbiri ardndan evlenme irdelerine hit olan kimselerin hitlikleri

geerli saylmaz.

hitte a ranan nitelikler unlardr:

a. hit akll ve e rgin (bla ermi) olmaldr. Akl hastas veya kk ocuklarn hitlii yeterli deildir.

b. hitlerin iki erkek veya bir erkek iki kadn olmas gerekir. Tek hitle nikh geerli olmaz. nk hadiste "Bir vel ve iki adletli ahit olmadka nikh olmaz!"

buyurulmutur (Eb Dvud Nikh, 19). Allah Tel yle buyurur: "Erkeklerinizden iki hit tutun. Eer iki e rkek bulunmazsa, bu takdirde rz olacanz

hitlerden bir e rkekle iki kadn yeter." (2/Bakara, 282).

mam fi'ye gre bu yet nikh akdini kapsamaz. Ksasta ve dier er ' cezalarda olduu gibi, nikhta her iki hidin erkek olmas arttr. Hanbel ve Mlikler de

ayn grtedir. Haneflere gre, kadnlar nikhta taraf olduklar gibi, bir erkek iin iki kadn olmak zere hitlik yapabilirler. Bunlarn hitlikleri yalnz had ve

ksas dvlarnda unutma ve gaflet sebebiyle kabul edilmez. nk hadler phe ile der (bk. es-Serahs e l-Mebst, Msr 1324-1331/1906-1912, V, 32, 33; ez-

Zhayl, a.g.e., VII, 74, 75; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 208, 209).

c. hit hr olmaldr. Hanbeller dndaki ounluk, hitlerin hr olmas gerektiini sylerler. Hanbellere gre ise, kle dier haklar konusunda hitlik

yapabildii gibi nikhta da hit olabilir. nk bunu yasaklayan bir yet, hadis veya icm yoktur (ez-Zhayl, a.g.e., VII, 75).

d. Mslman olmaldr. ki tarafn mslman olduu bir evlenmede her iki hidin de mslman olmas gerektiinde gr birlii vardr. nk gayr mslimin

mslman zerinde velyet hakk yoktur (bkz. 4/Nis, 141; el-Ksn, a.g.e., II, 253). Eb Hanfe ve Eb Yusuf'a gre, iki taraf veya yalnz kadn ehl-i kitaptan

olursa hitler de ehl-i kitaptan olabilir.

e. ounluk fakihlere gre , grme yetenei art olmayp, iitme ve anlama yeteneinin bulunmas arttr. Bu nedenle hidin nikh akdinde konuulan szleri

anlamas gerekir. nk hitliin amac budur. Aksi halde hit, bir sz kesme veya nian merasimini nikh akdi sanabilir. Bu da toplumda yanl anlamalara

neden olur.

f. hitler evlenecek kimselerin usl, fr veya dier hsmlarndan olabilir. Buna gre, ana, baba, dede ve nine ile, elerin oul veya kzlar nikhta -yukarda

belirtilen niteliklere sahip iseler- hit olabilirler. ounlua gre bu hsmlardan birisi vel olarak akde katlyorsa hit saylmaz (el-Ksn, a.g.e., II, 253, 254; el-

Fetvl-Hindiyye, I, 267, 268).

g. Haneflere gre, hitlerin adletli olmas art deildir. ki fsk hidin hitlii de yeterlidir. nk fsk vel olmaya ehildir. mmiyye as da bu grtedir.

Hatta mmiyye mezhebine gre, nikhta hit bulundurma, akdin shhat art deil, menduptur. Onlar srekli nikhta hit bulundurma, iln ve aa vurmay

mstehap sayarlar. iann en salam grne gre, kadn reid, ergin olunca iki hit ve velnin hazr bulunmas art deildir (bk. el-Muhtasaru'n-Nfi' f Fkhl-

mmiyye, Drul-Kitabil-Arab, Msr (t.y), s. 194). (2)

Mehir

"Mehir"; Evlenme srasnda kadna bu isimle denen mebla; evlilikte kadnn nikh akdi veya cinsel temasla hak kazand mal veya mebla anlamnda bir fkh

terimidir. Kitap, Snnet ve fkh literatrnde mehir kelimesi yerine, e anlamda; "sadk", "sadka","nhle", "farza", "ecr", "hb", "ukr", "alik", "tavl" ve "nikh"

kelimeleri de kullanlr.

slm, Hristiyanlkta olduu gibi kadnn erkee verilmek zere para biriktirilmesini (drahoma) deil de; aksine, erkeklerin kadnlara rabetinin bir sembol olsun

diye hediye kabilinden bir meblan ona verilmesini emretmitir. Mehir, kadna deil; erkein zerine vciptir. Dru'l-slm'da bir kadnla cinsel temas, ya had

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

7/41

cezasn gerektirir, ya da mehir hakkn dourur. Bu, kadna saygnn bir sonucudur.

Kur'n- Kerm'de mehirden sz eden eitli yetler vardr. Bazlar unlardr: "Aldnz kadnlarn mehirlerini yrekten isteyerek ve A llah'n bir atiyyesi olarak

verin." (4/Nis, 4). ounlua gre, burada hitap kocalaradr. Baz bilginler hitabn vellere olduu grndedir. Chiliye devrinde mehri kzn velleri alr ve adna

da "nihle" derlerdi. "...Haram olanlar dndaki kadnlarla evlenmeniz, nmuslu olarak ve zinya sapmakszn yaamak ve mallarnzdan onlara mehir vermek

artyla size hell klnd. Artk o kadnlardan hangisiyle yara rlanmanz olmusa, cretlerini belirlendii ekliyle verin. Mehir miktarn belirledikten sonra aranzda

gnl holuu ile uyutuunuz miktar hakknda zerinize bir vebal yoktur." (4/Nis, 24).

Abdullah bin Abbas (r.a.)'tan rivyet edildiine gre, Hz. Ali, Hz. Ftma ile evlenirken Raslullah (s.a.s.) kendisine; "O'na bir ey ver " dedi. Ali: "Bende bir ey

yok" deyince de; "Hutam zrhn verebilirsin" buyurdular. Bir kadnla ev lenmek isteyen bir sahbeye Allah'n elisi mehir vermesini bildirdi. Evinden de eli bo

dnnce; "Demirden bir yzk de olsa bak " deyip, yeniden eve gnderdi. Yine bo dnnce, ne miktar Kur'n- Kerm bildiini sordu ve sonunda yle buyurdu:

"Haydi git, onu sana bildiin Kur'an karlnda verdim" (e-evkn, Neyl'l-Evtr, VI, 170).

Bu konudaki yet ve hadislerden u sonuca varlmtr. Raslullah (s.a.s.), mehirsiz hi bir evlilie ruhsat vermemitir. Eer mehir vcip olmasayd, bunu

gstermek iin arada bir onu terkederdi. Dier yandan, sahbe devrinden bu yana slm bilginleri mehir zerinde icm etmilerdir (bk. es-Serahs, el-Mebsut, V,

62 vd.; el-Ksn, Bedyiu's-Sanyi, II, 274-304; bn'l-Hmm, Fethul-Kadr, II, 434 vd.; el-Casss, Ahkm'l-Kur'n, III, 86 vd.; bn Rd, Bidyet'l-Mctehid,

II, 16 vd.; bn bidin, Redd'l-Muhtr, II, 329 vd.).

Aile yuvasyla ilgili grevlerin en gzel ekilde yerine getirilmesi iin, eski alardan beri kadnla erkek arasnda bir grev blm yaplmtr. Erkek, evin dndaki

ilerle urar ve gerek tiinde ar ilerde alarak geim iin kazan salar. Kadn da evin ynetimi, yemein hazrlanmas, ocuklarn bakm ve terbiyesiyle

urar. Bu yzden btn mal ykmllkler kadnn deil, erkein grevidir. Mehir ve btn kapsamyla nafaka bu ykmllkler arasndadr. Bu grev blm

erkekle kadnn yaratlna ve lh snnete de uygundur. Erkek daha gl olduu iin alp kazanmaya daha yatkndr. Kur'an'da yle buyurulur: "Erkekler,

kadnlardan daha gl kuvvetlidirler. Yani ailenin reisidirler. Bunun sebebi udur: Allah onlardan kimini kiminden stn klmtr. Bir de erkek, mallarndan evin

geimini salamaktadr" (4/Nis, 34).

Mehir, nikh akdinin rkn veya artlarndan deildir. Bu yzden mehirsiz akdedilecek nikh geerli olur ve kadn emsal mehire hak kazanr. Kur'n- Kerim'de

yle buyurulur: "Kendileriyle cinsel temasta bulunmadnz veya kendilerine bir mehir tyin etmediiniz kadnlar boamsanz, bunda zerinize bir sakncayoktur." (2/Bakara, 236). Bu yette, cinsel birlemeden veya mehir tesbitinden nce kadn boamann geerli olduu belirtilmektedir. Boama ancak sahih

nikhtan sonra mmkn olduuna gre, yet, akit srasnda mehrin konuulmasnn bir rkn ve bir art olmadna dellet eder (el-Ksn, a.g.e., II, 274; e-

rz, el-Mhezzeb, Haleb tab', II, 55, 60; bn Rd, a.g.e., II, 25).

Ukbe b. mir (r.a.)'in naklettii u hadis de yukardaki anlam destekler. Hz. Peygamber bir adama: "Seni filanca kadnla evlendireyim mi?" demi; erkein; "evet"

demesi zerine, kadna hitben; "Seni filanca erkekle evlendirmeme raz oluyor musun?" diye sormutu. Kadnn da "evet" demesi zerine, onlar evlendirdi.

Herhangi bir mehir belirlenmeksizin evlilik gerekleti. Bu erkek , vefat srasnda yle dedi: "Raslullah (s.a.s.), beni filanca kadnla evlendirdi. Bir mehir

konuulmad ve kadna bir ey de vermedim. Ona mehrim olarak Hayber'deki hissemi veriyorum." Kadn bu hisseyi alm ve yz bin dirhem karlnda satmtr

(ez-Zhayl, el-Fkhu'l-slm ve Edilletuh, Dmak 1405/1985, VII, 254). Yalnz Mlikler mehri, nikhn bir rkn olarak kabul ederler. Eler mehirsiz olarak veya

arap, domuz eti gibi er'an mal saylmayan bir eyi mehir yaparak ev lenseler Mlikler dnda ounlua gre akit geerli olur.

Mehrin st ve alt snr: Mehrin en ok miktar iin bir snr getirilmemitir. Kur'an'da; "Onlardan birisine yklerle mehir vermi olsanz bile, iinden bir ey

almaynz" (4/Nis, 20) buyurulur. Hz. mer bunu 400 dirhemle snrlamak istemi, aksi halde fazlann beyt'l-mle gelir kaydedileceini iln etmiti. Hz. mer'in

dayand delil; Hz. Peygamber'in ei ve kzlar iin 480 dirhemden (12 okiye) daha fazla mehir verilmemesi idi. Hz. mer minberden indikten sonra Kureyli bir

kadn, yukardaki yeti (4/Nis, 20) okuyarak, A llah'n mehir iin bir snr ge tirmediini, aksine, kadnlar ykler dolusu mehre lyk grdn belirtti. Bunun

zerine yeniden minbere karak, szn geri ald ve yle dedi: "Size, kadnlarnz iin 400 dirhemden fazla mehir vermenizi yasaklamtm. steyen, malndan

diledii kadar verebilir" (e-evkn, Neyl'l-Evtr, VI,168; Heysem, Mecmau'z-Zevid, Msr, t.y., IV, 283 vd.).

Eb Hanfe'ye gre, mehrin en az miktar on dirhem gm veya bunun karldr. Hz. Peygamber devrinde bu kadar para yaklak iki kurbanlk koyun bedelidir.

Hrszlkta, had cezasnn uygulanmasn gerektiren en az miktar; bir dinar altn para olup mehir de buna k yas yaplmtr. nk bir dinar a ltn para, on dirhem

gm paraya satn alma gcnde eit durumda idi. mam Mlik'e gre mehrin en az miktar dirhemdir. Bu mezhep de kendi mezhebinin hrszlk nisabn l

olarak almtr. mam fi ve Ahmed bin Hanbel, en az miktar iin bir snr koymamlardr. Delilleri; mehir yetinde maln azna bir snr konulmamasdr (Buhr,

Nikh, 34-51; es-Sabn, Tefsru yti'l-Ahkm, Dmak 1397/1977, I, 453; ez-Zhayli, a.g.e., VII, 256; mer Nasuh Bilmen, stlht- Fkhyye Kmusu, stanbul

1967, IV, 121-123; Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul 1983, s. 279, 280).

Mehrin konusu: Sat veya kullanlmas yasak olmayan her ey mehir olarak verilebilir. Menkul ve gayrimenkul mallar, ziynet eyas, hayvanlar, misli eyler ve

hatta menkul veya gayr menkul bir maldan yarar lanma hakk bunlar arasndadr. Ancak slm'n yasak ettii eyler, mesel; alkoll ikiler, domuz, lm hayvan

etleri mehir olamaz. Bu gibi eyler mehir yapld takdirde, nikh akdi mehirsiz yaplm saylr ve kadn emsal mehre hak kazanr (el-Ksn, a.g.e., II, 277 vd.;

bn bidn, a.g.e., Msr, t.y., II, 252, 458-461; el-Casss, Ahkm'l-Kur'n, II, 143).

Kur'n- Kerm'i veya hell ve haramdan baz din hkmleri retmenin mehir saylp saylmamas fakihler arasnda tartlmtr. lk Hanef mctehidlerine gre,

Kur'n ve fkh retimi mehir yer ine gemez. nk, hell klnan kadnlar belirleyen yetteki; "mallarnzla istemeniz" (4/Nis, 24) ifdesi buna engeldir. Kur'an

retimi ve benzeri ameller tat niteliinde olup, kii bunlar Allah'a yaklamak iin yapar. Bu yzden ilk Hanef mctehidine gre, bunun iin i akdi yapmak

geerli olmaz. Byle bir durumda kadn emsal mehre hak kazanr. nk bu, mal olarak karl bulunmayan bir yararlanmadr.

Sonraki Hanef fakhleri ise, Kur'n- Kerm re timi ve dier din hizmetlerin; artlarn deimesi ve geim iin insanlarn ok megul olmas gibi sebeplerle olan

ihtiya yznden, bir cret karlnda yaplabileceine fetv verdiler. Delil; Hz. Peygamber'in, bildii Kur'n' eine retmesi karlnda bir erkei

evlendirmesidir. lk Hanef mctehidleri, bu hadisi te'vil ederek, mehirsiz evlendirmenin Hz. Peygamber'e mahsus bir mumele olduunu sylemilerdir (e-rz,

a.g.e., II, 59; e-evkn, Neyll-Evtr, VI, 170; el-Askaln, Blu'l-Merm, Terc. A. Davudolu, stanbul 1967, III, 247 vd.; Bilmen, a.g.e., VI, 173-175).

Mehrin eitleri: Mehir, genel olarak mehr-i msemm ve mehr-i misil olmak zere ikiye ayrlr. Mehr-i msemm da muaccel ve meccel diye kendi iinde ikiye

ayrlr.

1. Mehr-i msemm: Bu, nikh akdi srasnda veya daha sonra elerin karlkl rz ile belirledikleri mehirdir: "Eer siz, onlar kendilerine temas etmeden nce

boar, fakat daha nce onlara bir mehir tyin etmi bulunursanz, bu tyin ettiiniz mehrin yars onlarndr." (2/Bakara, 237). Mehr-i msemm da pein verilip

verilmeme durumuna gre ikiye ayrlr:

a) Mehr-i muaccel: Elerin miktarn belirledikleri mehir, nikh akdi srasnda denebilecei gibi, sonraki bir tarihte de denebilir. te akit srasnda pein olarak

denen mehre "mehr-i muaccel (pein mehir)" denir. Eler, mehrin miktarn belirlemekle birlikte, deme eklini tesbit etmemilerse, pein denecek miktar rfe

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

8/41

gre belirlenir. rf, tamamnn pein veya ileride denmesi yahut bir blmnn, rnein te birinin veya yarsnn pein, geri kalannn sonradan verilmesi

eklinde meydana gelmise buna gre hareke t edilir. nk mehrin deme ekli zerindeki rf, aksi kararlatrlmadka eler arasnda art koulmu gibidir.

Hadiste; "Mslmanlarn gzel grd eyler Allah nezdinde de gzeldir" (Ahmed bin Hanbel, Msned, I/379) buyurulmutur.

Baz fakhler, zifaftan nce kadna mehrin bir k smn vermeyi mstehap grrler. Bu konuda, Hz. Ali'nin, Ftma (r. anh) ile evlenirken zifaftan nce mehir olarak

zrhn vermesi uygulamasna dayanrlar. Bu evlilik Medine'de, Hicret'in ikinci ylnda vuku bulmu ve mehrin denmesi konusunda Medne rfne uyulmutur (M.

Muhyiddn Abdlhamd, el-Ahvlu'-ahsiyye, s. 140, 141).

Bugn Msr'da geerli olan rfe gre, genel olarak, mehrin te ikisi pein alnr. Fas'ta ise mehrin yars pein denir (Halil C in, slm ve Osmanl Hukukunda

Evlenme, Ankara 1974, s. 218).

b) Mehr-i meccel: Mehrin tamamn pein olarak deil de, evlenmenin sona ermesi, be yl, on yl sonunda veya kocann lm halinde denmesikararlatrlabilir. te bu ekilde, denmesi belirli bir vdeye balanm olan mehir "mehr-i meccel (vdeli mehir)" adn alr. Bu durumda kadn, belirlenen vde

gelmeden nce mehri isteyemez. Miktar belirlendii halde, deme ekli belirlenmemi olan ve bu konuda rf de bulunmayan durumlarda, mehir; boanma veya

elerden birisinin lm halinde peine dnr. Boamann kesin (bin) veya cay labilir (ric') olmas arasnda bir fark yoktur. Ancak, ric' boama halinde mehir,

iddetin sonunda pein mehre dnr (Mehmed Zihni, Nimet-i slm, stanbul 1976, s. 641 vd.).

2) Mehr-i misil: Kadnn emsline gre takdir edilen mehirdir. Kadn, u durumlarda mehr-i misle hak kazanr:

a) Nikh akdinde mehrin zikredilmemi olmas halinde mehr-i misil gerekir. Mehrin zikredilmemesi, akdin fesdn gerektirmez. nk nikh, evlenecek olan

iftlerin icab-kablyle tamam olur. Mehir ise nikhn rkn deildir ve bundan dolay nikh akdinin icrs ve shhati, mehrin zikredilmesine bal deildir. Mehir

zikredilmedii halde koca vefat ederse kars mehr-i mislini terikeden alr, kadn vefat ederse vrisleri kocadan mehri misli alrlar.

b) Mehrin, tyin edilmi olmakla birlikte, mehir hakknda bilgisizliin fazla olmas (el-Cehlet'l-fahie) veya gayr- mtekavvim bir mal olarak tyin edilmesi

halinde mehr-i misil gerekir. Mehrin ev, araba, hayvan, elbise vb. ekilde mutlak olarak zikredilmesi halinde fhi cehletten szedilir ve bu durumda mehr-i misil

gerekir. nk bu cins isimler farkl vasflarda ve deerlerde olabileceinden anlamazlk ve ekimeye gtrr. Mesel, mutlak olarak ev denildiinde evin

mstakil, byk veya kk olmas, manzaras vb. gibi problemleri beraberinde getirebilir. Bunun yannda eriatn domuz, iki gibi mtekavvim ma l kabul etmedii

eylerin mehir olarak tyini halinde bunlar geersizdir ve mehr-i misil tahakkuk eder.

c) Taraflar arasnda mehri ortadan kaldrma konusunda bir anlama varsa y ine mehr-i misil gerekir. Mehir, riin nikh akdinde uyulmasn emrettii hkmdr.

Bundan dolay taraflarn mehri kaldrma yetkisi yoktur. Eer akde bitiik bir artla onu kaldrmaya teebbs ederlerse bu art fsiddir. Bu durumda akit sahih ve

art geersiz olur. Bunun en nemli mislini igar evlilii oluturmaktadr. igar evlilii iki kadnn mehir zikredilmeksizin birbirine karlk olmak zere iki erkekle

evlendirilmesidir. Burada nikh akdi geerli fakat art geersizdir ve mehir zikredilmediinden mehr-i misil gerekir. igar evlilii, Ahmed bin Hanbel, mam Mlik

ve mam fi'ye gre fsiddir (Ksn, Bedyus-Sanyi, Kahire 1327-28/1910, II, 282-283; Molla Hsrev, Drer'l-Hukkm erhu Gureril-Ahkm, stanbul 1979,

I, 342; el-Fetva'l-Hindiyye, Bulak 1315, I, 309-311; M. Eb Zehre, el-Ahvlu-ahsiyye, Kahire 1368/1948, s. 182-183; Bilmen, Istlht- Fkhiyye Kamusu,

stanbul 1985, II , 6, 119-120, 140-142).

d) Mehrin zikredilip zikredilmedii konusunda kar-koca a rasnda ihtilf ortaya karsa mehr-i misil gerek ir. Ancak hangisi delil getirirse kabul olunur. Delil

getiremezlerse mehir zikredilmedi (mnkir) diyenden yemin istenir. Yeminden kanrsa (nkul), mehrin zikredildiini syleyenin dvs sbit olur. Yemin ederse

mehr-i misil gerekir (Molla Hsrev, a.g.e., I, 347).

Mehr-i Mislin takdiri: Mehr-i misli tyin iin, evlenecek olan kadnn babas kablesinden; ya, gzellik, mal, ehir, takv, akl, dine ballk, bekret, iffet, ilim, edeb,

gzel ahlk, ocuk sahibi olma gibi eitli vasflarda benzeri olan kadnlarn mehirleri dikkate alnr. Bu benzerlik iki tarafn yani mehri tyin olunacak kadn ile denk

ve benzeri kadnlarn akit srasnda sahip olduklar vasflar itibariyle aratrlr. Bu vasflarn akitten sonra artmas veya eksilmesi emsalliin meydana gelmesine

zarar vermez. Eer babas tarafnda benzeri bulunmazsa babasnn kablesine denk olan kableden emsali kadnlarn mehri takdir edilir. Kadnn bu durumlarda

benzeri bulunmad takdirde mehr-i misil iki dil erkek veya bir e rkek iki kadnn ehdetiyle sbit olur. Eer dil ahit bulunamazsa sz, yeminle beraber kocaya

aittir. Koca mehr-i misli tyinden kanrsa mehrin miktarn tyin iin hkime bavurabilir. Bu hkmler, ihtilf ortaya kmas halindedir. Eer mehir konusunda

ittifak hasl olursa kabul olunur (el-Ksn, a.g.e.,II, 287; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 183-184; Bilmen, a.g.e., II, 119).

Mehrin Sahibi: Mehir, evlenecek olan kadnn hakkdr. Babas veya dedesi, mehri kadn adna a labilir, fakat ona sahip olamaz. Ancak kadn rz olmazsa, velsine

yaplacak mehir demesi geerli deildir. Kadn; kk, akl hastas veya bunam olursa, bu takdirde mehir mal velyeti hiz olan velye ver ilir. Ahmed bin

Hanbel, baba iin, mehir yannda bir mebla a lma hakkn tanm ve delil olarak da, Hz. uayb'n kzyla evlenmek iin Hz. Ms'nn sekiz yl obanlk yapmasn

delil gstermitir. Kur'n- Kerm'de yle buyurulur: "uayb, Ms'ya dedi ki; 'bu iki kzmdan birini -sen bana sekiz yl iilik yapman artyla- sana nikhlamak

istiyorum. Eer iiliini on yla tamamlarsan o da kendinden" (28/Kasas, 27). Bu ye t-i kerme, karlnda cret alnabilen yara rlanmann mehir olabileceine

dellet eder. Dier mezheplere gre, burada balk parasndan ok, babann kz adna alm olduu mehir sz konusu olabilir. Nitekim, Hz. Ms'nn orada

evlendirilmesi, mal-mlk sahibi olarak yeniden Msr'a dnmesi bunu gsterir. Eb Hanfe ve dier baz fakhlere gre, kzn babasnn evlenecek erkekten mehirdnda bir ey almas ciz deildir. 1917 tarihli Osmanl Hukuk- Aile Kararnamesinde u hkmler ye r alr: "Mehir, evlenen kadnn hakk olup, onunla eyiz

yapmaa zorlanamaz. Bir kz ev lendirmek veya teslim etmek iin ana-baba veya dier hsmlarnn, kocadan ake veya benzeri eyleri almalar memndur"

(Hukuk- Aile Kararnamesi, madde, 89, 90).

Kadnn, mehrin tamamna hak kazand haller: Kadn; sahih halvet, zifaf veya lm halinde mehrin tamamna hak kazanr;

a) Sahih halvet: Sahih bir akitle evli bulunan elerin, kimsenin gremeyecei ve istekleri dnda kimsenin giremeyecei kapal veya kapal say lan bir yerde yalnz

kalmalardr. Halvete engel olan durumlarn da bulunmamas gerekir. Elerin yannda nc bir kiinin bulunmas, kar-kocada cinsel birlemeye engel halin

olmas, kklk, ay hali, hastalk, farz orulu olmak, farz veya nfile hac iin ihramda bulunmak gibi.

Sahih halvet iki durumda zifaf olmu gibi sonu dourur. Bu halvetten sonra kadn boanrsa kadn tam mehre hak kazanr. nk kadn evlenme midiyle nikhl

olarak kapal bir yerde bulunduu iin daha sonra boanma olursa, yeniden evlenmede nikhtan nceki artlarla e bulamayabilir. Halvetten sonra boanan kadn

iddet bekler. Dolaysyla da iddet nafakas, halvetten sonra en az alt ay sonra doacak ocuun nesebinin sbit olmas gibi haklardan yararlanr.

b) Zifaf: Burada evliliin mteber olma ar t da aranmaz. Zifaf ve sahih halvette mehrin tamamnn gerekliinin delili u ayettir: "O kadnlardan birine yklerle

mehir vermi olsanz bile, iinden bir ey almayn" (4/Nis, 20).

Zifaf, sahih evlilikte olmusa kadn mehrin tamamna hak kazanr. Tesbit edilen mehir yoksa mehr-i misil alr. Zifaf fsit evlilikte olmusa, kadn mehr-i misil ile

mehr-i msemmdan hangisi daha az ise ona hak kazanr. Daha nceden mehir tesbit edilmemise, mehr-i misil alr. Fsit nikhta halvet, zifaf hkmnde deildir

(el-Ksn, a.g.e., II, 335).

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

9/41

c) Elerden birinin lm: Kadn vefat ederse, miraslar, mehri mirastaki paylarna gre blrler. Kocas da drtte bir veya ikide bir miras olaca iin mehri o

lde eksik verir. Koca vefat ederse , kadn, terikeden mehir miktarn ayrca a lr (bn Rd, a.g.e., II, 20).

Mehrin yarsnn denecei haller: Sahih evlilik, zifaf veya sahih halvetten nce kocann fiiliyle sona ermise, kadn mehr-i msemmnn yarsn alabilir. Mehrin

tamam pein olarak denmise, kadn bunun yarsn kocasna ide etmek zorunda bulunur. Delil u yettir: "Eer siz onlar kendilerine temas etmeden nce

boar, fakat daha nce mehir tesbit etmi olursanz, o halde tyin ettiiniz o mehrin yars onlarndr." (2/Bakara, 237). Bu yet hkmne gre, kadnn yar mehir

almasnn artlar unlardr: a) Mehir daha nceden tesbit edilmi olacak, b) Koca, karsn zifaftan nce boam olacak, c) Kadn mehir hakkndan vazgememi

bulunacaktr.

Burada evlilik boama ile sona erebilecei gibi fesih ile, lian, kocann iktidarszl, slm dinini terketmesi, kars mslman olduu halde kendisinin slm'a

girmekten kanmas, karnn usl ve fruna hrmet-i msharay gerek tiren bir fiil ilemesi halleriyle de sona erebilir. Btn bu durumlarda evliliin sona ermesikocann fiili ile olmu bulunur ve kadn yar mehre hak kazanr. Yeter ki bu ay rlk, cinsel birlemeden nce vuku bulsun. Bu eit ayrlkta kadna iddet gerekmez

(el-Ksn, a.g.e., II, 296 vd.; bn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, II, 438-439).

Yukardaki durumlarda evlilik yine zifaftan nce ve kocann fiiliyle olur, fakat verilecek mehir miktar belirlenmemi olursa kadna mut'a denen bir teselli hediyesi

vermek ge rekir. (bkz. 2/Bakara, 236). Mut'a; kocann; mal, elbise veya yiyecek olarak boanm hanmna verdii eylere denir. yette mut'ann miktar

belirlenmemi ve bu husus ictihda braklmtr. Eb Hanfe'ye gre, mut'ann en az bir elbise, ba rts ve bir yorgan olup, mehr-i mislin yarsndan ok olamaz

(es-Serahs, el-Mebst, V, 82, 83; es-Sabn, a.g.e., I, 379-380; M. Zihni, a.g.e., s. 441 vd.).

Kadna mehir vermenin gerekmedii durumlar: ki durumda kadna mehir vermek gerekmez.

a) Evlenme akdi fsit olur ve koca karsn zifaftan nce boarsa, erkein mehir veya mut'a vermesi gerekmez. Bu konuda evliliin karlkl rz ile veya hkimin

hkmyle sona ermesi sonucu deitirmez.

b) Evlilik akdi sahih olur, fakat, gerek veya hkm (sahih halvet sretiyle) zifaftan nce kadnn fiiliyle ayrlk vuku bulursa, kadn yine bir ey alamaz. Kadnn

kk evlendirilmesi halinde bul muhayyerlii hakkn kullanmas, irtidat etmesi veya kocas slm'a giren ve ehl-i kitap olmayan kadnn, mslman olmaktan

kanmas hallerinde evlilik akdi kadn tarafndan veya kadn sebebiyle sona ermi saylr. Kadnn, kocasnn usl veya frundan birisiyle hurmet-i msharay

gerektiren bir fiil ilemesi, mesel zin etmesi veya bunlardan birisiyle sev imesi halinde de evlilik kadn tarafndan sona erdirilmi saylr (el-Ksn, a.g.e., II,

336, 337).

Sonu olarak mehir evlilik hayat sresince kadn iin bir yedek ake niteliindedir. Kadnn niden kocasn kaybetmesi veya boanmalar hlinde, kocasnn evinde

kalmas zorlaabilecei iin, kendisine yeni bir hayat program hazrlayncaya kadar mehir ona bir destek olur. En az mehir miktarnn iki tane kurbanlk koyun

paras kadar olduu, st snrnn ise drt yz dirhemin de stnde olabilecei, Hz. Peygamber devrinde, yaklak be dirheme bir kurbanlk koyun alnd dikkate

alnrsa, byle bir gerek mehrin, nemli bir yedek ake tekil edecei aktr. (3)

Muta Nikh

Muta; Yararlanlan ey; umre ile hacc birletirme; boanan kadna verilen elbise ve ba rts gibi eya; bir kadnla geici olarak evlenme demektir. Muta

kelimesinin oulu "mutan" dur. Ayn kkten met'; yararlanma, y iyecek giyecek gibi yararl olan her ey demek tir. oulu "emtia"dr. "Temett" ve "istimt"

ise; bir eyden uzunca sre yararlanmak, onu lezzetli bulmak, zevk almak anlamlarna gelir. Yararlanlacak ey anlamnda, met' ve mut'a e anlaml kelimelerdir.

Mut'ann bir fkh terimi olarak iki anlam vardr:

1- Boanan kadna iddet sresince yararlanmas iin ve rilen ey ve geici evlilik. Mehir miktar belirlenmeksizin yaplan nikh akdinden sonra, henz cinsel

birleme olmadan boanma veya fesih yoluyla evlilik sona ererse kadna mut'a denilen elbise ve ba rts gibi baz eyler verilir. Bunlar mehir yerine geen bir

eit "teselli hediyesi" dir.

Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Kadnlara yaklamadan ve onlara mehir takdir etmeden boarsanz, sizin iin bir sorumluluk yoktur. Bu durumda zengin kendi

imknna gre, yoksul da kendi imknna gre, uslne uygun bir ekilde onlara, yarar lanacaklar bir eyler verir. Bu, iyilikte bulunanlarn zerine bir bortur."

(2/Bakara, 236); "Boanan kadnlarn rfe gre birtakm eyalar alma hakk vardr." (2/Bakara, 241); "Ey iman edenler! M'min kadnlar nikhlar, sonra da cinsel

birlemeden nce onlar boarsanz, artk sizin, onlarn zerinde iddet sayma hakknz yoktur. Onlara hemen mut'alarn (yararlanacaklar baz eyleri) verin ve

onlar gzellikle serbest brakn." (33/Ahzb, 49). Bu yetlerde yer alan "metea" veya "emtea" fiilleri; birisini bir eyden yararlandrmak, boanan kadnlara mut'a

vermek anlamlarna gelir (Rab el-Isfehn, el-Mfredt, s. 461).

2- Mut'a evlilii anlamnda kullanlr. Bu anlamda mut'a; evlenme engeli bulunmayan bir kadnla, belli bir sre iinde ve belli bir mal karlnda, "senin cins

ynlerinden u kadar sre ve u kadar bedel ile yararlanaym" diyerek icap ve kabulde bulunmaktr. slm'n ilk devirlerinde zarret gerei izin verilmi olan bu

evlilik ekli, sonradan neshedilerek ebed olarak yasaklanm ve belli bir sreyi kapsayan nikh akitleri btl klnmtr. nk bu eit bir nikh akdiyle, evlilikten

beklenen amalar e lde edilemez (Muhammed Ali es-Sbn, Tefsru yti'l-Ahkm, I, 457).

Mut'a nikh anlamnda bir de "geici (muvakkat) nikh" vardr. Bu da btl bir nikhtr. Aralarndaki ayrlk hemen hemen lfz farkndan teye gitmez. Mesel;

geici nikhta, sreyle birlikte, evlilik ifade eden nikh ve tezvic szleri; mut'ada ise; temett, veya istimta', yani "kadnn cinsel ynlerinden yararlanma" anlam

ifade eden szler kullanlr. Dier yandan mut'a nikhnda, hit ve sre snrlamas art deildir. Geici nikhta ise bunlar arttr (bn bidin, Redd'l-Muhtr,

stanbul 1984, III, 51, vd).

Kur'n- Kerim'de mut'a nikhnn esaslarn belirleyen ak bir ye t yoktur. Konu ile balant kurulabilen u yettir: "Evli kadnlarla evlenmeniz de haram klnd.

Sahibi bulunduunuz criyeler mstesna. Bunlar Allah'n zerinize farz kld hkmlerdir. Bunlarn dnda iffetli olarak zin etmeksizin mallarnzla evlenmekistemeniz size hell klnd. Onlarla cinsel temasta bulunduunuzda, cretlerini (mehir-mut'a) verin. Mehir takdir edildikten sonra birbirinizi rz etmenizde bir

saknca yoktur. phesiz ki A llah, hereyi ok iyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (4/Nis, 24)

yetteki "mut'a/cret", ehl-i snnet limlerince mehir olarak deerlendirilmitir. Bununla, mehirden sz eden dier yetler arasnda benzerlik vardr. "Birbirinizle

kaynap babaa kalmken ve onlar (hanmlarnz) sizden kuvvetli bir ahid almken, ve rdiinizi (mehri) nasl geri alabilirsiniz?" (4/Nis, 21), "Kadnlarn

mehirlerini gnl holuu ile verin. Eer kendi istekleriyle mehrin bir blmn size balarsa onu fiyetle yeyin." (4/Nis, 4). "Kadnlara verdiklerinizden (mehir)

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

10/41

herhangi bir eyi geri almanz size hell deildir." (2/Bakara, 229).

Yukardaki ilk yetin genel anlamnn mut'a nikhn da kapsad ne srlmtr. Bu eit nikhn slm'n ilk yllarnda mer klndnda phe yok tur. Ancak

daha sonra neshedilmitir. mam fi ve limlerden bir grup, mut'ann nce mbah k lndn, sonra neshedildiini, sonra yine mbah k lnp, neshedildiini, yani

bunun iki defa tekrar edildiini sylemitir. Dier baz bilginler, ikiden fazla, bazlar ise bir defa mbah klnp arkasndan neshedildiini ve bundan sonra da a rtk

mubah klnmadn belirtmilerdir (bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, stanbul 1985, II, 225).

yetteki "istemta'tm (yararlandnz)" kelimesine, "dehaltm (cinsel temasta bulundunuz)" anlam verilmitir. iler ise bu kelimeye, mut'a nikh anlam vermitir.

bn Abbas ve sahbeden bir grup, mut'ann zarret sebebiyle mubah klndn sylemitir. Dier yandan bn Abbas, bey b. Ka'b, Sad b. Cbeyr ve es-Sdd

mut'a yetini, "Belli bir vak te kadar" ilvesiyle u ekilde okuduklar nakledilir: "Onlarla belli bir vakte kadar, cinsel temasta bulunduunuzda, sre dolunca

mehirlerini verin" (4/Nis, 24).

limler dndaki slm hukukularnn cumhru (ounluu), mut'a evliliinin haram olduu kanaatindedirler. ilerden baka, cumhrun grne kar kan

kalmamtr. ilerin bu konudaki szleri ehl-i snnet limlerine gre Kitap, Snnet ve icma ters dt kanaatiyle reddedilmitir. yle ki,

1) a; "Onlarla cinsel temasta bulunduunuzda, mehirlerini bir hak olarak verin" (4/Nis, 24) yetini mut'aya delil getirir. Halbuki bu yet, mer nikhla evlenip,

cinsel temastan sonra, kadnn mehre hak kazandndan sz etmekte, ayn ye tte, bir nceki cmlede, "Bunlarn dnda iffetli olarak zin etmeksizin mallarnzla

evlenmek istemeniz" ifdeleri yer alr. Burada zin, sifah ile ifade buyurulmutur. Sifah veya msfeha; srf suyunu boaltmak; yani aile yuvas kurarak ocuk

sahibi olmak amac bulunmakszn srf cinsel temas ve ehveti gidermek iin evlenmek anlamn ierir. Bu durum yasaklannca, geici veya mut'a nikh, baka bir

deyimle "metres edinmek" de bu yasak kapsamna girer.

2) iann dayand baka bir yet de yledir: "Mehrin belirlenmesinden sonra karlkl anlamak suretiyle birbirinizi rz etmenizde bir sak nca yoktur" (4/Nis,

24). Onlara gre, bu yetten maksat, mut'a akdinde belirlenen sre bittikten sonra, erkein creti, kadnn da sreyi arttrarak akdi uzatmalardr. Halbuki, bu

yet, mehrin belirlenmesinden sonra, karlkl anlamak sretiyle, belirlenenden az veya daha ok vermekte bir saknca bulunmadn bildirmektedir (el-Als,

Rhu'l-Men, Kahire t.y., V, 5; Fahruddin er-Rz, et-Tefsru'l-Kebr, y. ve t.y., X, 45, 46; Elmall, Hak Dini Kur'an Dili, stanbul 1936, II, 1327-1329).

Daha nce de belirttiimiz gibi slm'n ilk dnemlerinde mut'a cizdi. Tirmiz'nin naklettii u hadis bunu aka ifade eder; ancak daha sonra bu cevaz hkmnn

neshedildiini de be lirtir. bn Abbas'tan (r.a.) nakledildiine gre yle demitir: "Mut'a, slm'n ilk dneminde vard. Bir kimse tanmad bir be ldeye geldii

zaman, orada kalaca sre iinde, eyasn koruyacak ve kendisine hizmet edecek bir kadnla evlenirdi. Bunun zerine, u yet indi: "Ve onlar rzlarn korurlar.

Ancak eleri ve sahip olduklar criyeler bunun dndadr. Bunlarla olan cinsel ilikilerinden dolay knanmazlar" (23/M'minn, 5, 6). bn Abbas bu yet inince

yle demitir: "Bu iki evlilik dnda btn yollar haram klnmtr" (Tirmiz, Nikh, 29, hadis no: 1122, III, 430). Bu yetle, evliliin mer yolu iki olarak

belirlenmi, bunun dndaki yollar kapatlmtr. Mut'a nikh bu iki ek lin dnda kalan bir yoldur (el-Casss, Ahkm'l-Kur'n, Kahire, t.y., III, 99).

Ehl-i snnet limlerinin ounluuna gre muta bir nikh olarak kabul edilemez. D ilde ve bir fkh terimi olarak nikh ile mut'a birbirinin yerine kullanlamaz. Bu

iki terim arasndaki farklar u ekilde belirlemek mmkndr:

1) Nikh akdinin birtakm zellikleri vardr ki, onlar olmaynca nikh olmaz. Mesel; srenin gemesi bu akdi etkilemez. Mut'a da ise, belirlenen sre sona erince,

boama tasarrufuna gerek olmakszn mut'a kendiliinden ortadan kalkar.

2) Nikh akdinde, cinsel birleme olduktan sonra eler boanrlarsa, kadnn iddet beklemesi gerekir. Kocann lm hlinde ise cinsel birleme olsun veya olmasn

iddet gerekli olur (bkz. 2/Bakara, 228, 234). Mut'ada ise, erkein lm iddeti gerektirmez. Belki kadnn hmile olup olmadn belirlemek iin bir hayz sresince

bekletilir (bkz. bn Kesr, a.g.e., II, 226).

3) Sahih nikh akdi miras hakk dourur (bkz. 4/Nis, 12). Mut'ada ise miras cereyan etmez.

4) Nikh akdi meydana geldikten sonra, lm, boama veya dinden kma gibi bir sebep bulunmadka nikh sona e rmez. Mut'a nikh ise, srenin dolmasyla,

kendiliinden ortadan kalkar.

Nikhla mut'a arasndaki bu fark lar, mut'ann nikh niteliinde olmadn gsterir. Mut'ann; nikh veya criye edinme (mlk-i yemin) zelliinin bulunmad sbit

olunca da hakknda u ye tin uygulanmas gerekir: "Kim bunun (nikhl ei veya sahip olduu criyesinin) tesine gemek isterse, ite onlar haddi aan

mtecvizlerdir" (23/M'minn, 7). (Ayrnt iin bkz. el-Casss, a.g.e., III, 98 vd.)

Mut'ann yasaklandn bildiren snnet delili: Mut'ann tam olarak hangi tarihte yasakland belirli deildir. Buhr'deki rivyette onun Hayber gn yasakland

(Buhr, Nikh 7/16); Mslim'deki rivyette Mekke'nin fethinde nehyedildii (Mslim, Nikh, 22); Mslim'in baka bir rivyetinde Huneyn savann bir kolu olanEvtas sava srasnda yasakland (Mslim, Nikh, 3, hadis 18); bn Mce ve Eb Dvud'un Snenlerindeki hadislerde ise Ved hacc srasnda nehyedildii (bn

Mce, Nikh 44; Eb Dvud, Nikh 14, hadis no: 2072) bildirilmektedir.

Hz. Ali (r.a.)'den, yle dedii rivyet edilmitir: "Neb (s.a.s.), Hayber gnnde mut'a nikhn ve evcil eeklerin etini yasaklamtr" (Buhr, Nikh 31; Mslim,

Nikh 29-32; bn Mce, Nikh 44).

Semre bin Ma'bed el-Chen'den eitli yollarla nakledilen bir hads, mut'ann sonsuza kadar yasaklandn belirtmektedir. Raslullah (s.a.s.) ile birlikte Mekke

fethine katlan Seleme, orada Allah e lisinin izin vermesi zerine bir criye ile mut'a yapm, rivyete gre bir veya gn criye ile beraber olduktan sonra,

sabahleyin Raslullah'n (s.a.s.) Hacer-i Esved ile Kbe kaps arasnda durarak yle buyurduunu nakletmitir: "Ey insanlar, ben size kadnlarla mut'a yapmanz

konusunda izin ve rmitim. phesiz Allah, onu kymet gnne kadar haram klmtr. Kimin yannda (mut'a nikh ile tuttuu) kadn varsa, onu serbest braksn.

Onlara verdiklerinizden hibir ey geri almaynz." (Mslim, Nikh 19, 22, 24; bn Mce, Nikh 44; Drim, Nikh 16; Ahmed bin Hanbel, III, 406). Baz rivyetlerde

bu yasaklamann Ved hacc srasnda yapld belirtilir (bkz. bn Mce, Nikh 44, hadis no: 1962).

Mut'ann ne zaman yasak landn bildiren hadisler arasndaki bu elikiler, hadisiler tarafndan giderilerek, mut'ann birka kez yasaklanp serbest brakldbelirlenmitir. mam Nevev'ye gre, mut'a hakkndaki nehy ve serbest brakma iki kez vuku bulmutur. O yle der: "Hayber'den nce helaldi. Hayber'de

yasakland. Mekke fethinde mubah klnd. Evtas vak'as da Mekke'nin fethini mtekip olmutur. Bundan gn sonra da mut'a ebediyyen haram klnmtr." (en-

Nevev, erhu Sahihi'l-Mslim, IX, 193, Als, a.g.e., V, 5, 6).

Mut'a konusunda sahbe uygulamas: Hz. mer'in halfelii srasnda, mut'ann hkm zerinde baz tereddtler olunca, Hz. mer, mut'ann haram olduunu iln

etmi ve hi bir sahb O'na kar kmamtr. O, halife seildii gn yapt konumada yle demitir: "Raslullah (s.a.s.) bize defa mut'a yapmaya izin verdi,

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

11/41

sonra bunu haram k ld. Allah'a yemin olsun ki, evli bir kimsenin mut'a yaptn bilsem, Raslullah'n, mut'ay, haram kldktan sonra, yeniden hell kldna dair

bana drt ahit getirmezse onu tala recmederim." (bn Mce, Nikh, 44, hadis no: 1963). Hz. Ali'ye gre mut'a Hz. Peygamber tarafndan Hayber gn

yasaklanmtr (bkz. Buhr, Nikh, 29-32).

bn Abbas'n mut'aya ilikin gr: Mut'ann neshedilmediini ne srenlerin bu grlerini bn Abbas'a dayandrmak istedikleri grlr. a mut'a ile ilgisi kurulan

Nis sresi 24. yette bn Mes'ud ve Ubey bin K'b'n okuyularnda "il ecelin msemm (belli bir sreye kadar evlenme)" ilvesi z bir kraattir. bn Abbas'n da

bu kraati benimsedii nakledilir. Bu yzden bn Abbas'n; "Onlarla belli bir sreye evlendiinizde, sre dolunca mehirlerini verin" (4/Nisa, 24) yetini "belli bir

sreye kadar" ilvesiyle birlikte te'vil ederek, mut'ay hell grd ileri srlr. Kimileri de bn Abbas'n, mut'ay yalnz seferde zarret halinde mbah grdn

sylerler (el-Casss, a.g.e., III, 95; Als, a.g.e., V, 5, 6).

Sad b. Cbeyr bn Abbas'a; "Senin fetvan ald yrd ve onun hakknda irler iir syledi" diyerek bir beyit okuduu zaman o buna hayret ederek yle

demitir: Sbhnellah, ben byle bir fetv vermedim. Mut'a; "murdar lm hayvan eti, kan ve domuz eti gibi bir eydir. Bu yzden ancak zarret hlinde hellolur." (Als, a.g.e., V, 6; el-Casss, a.g.e., III, 95).

At', bn Abbas (r.a.)'n yle dediini nakletmitir: "Allah, Hz. mer'e rahmet etsin. Mut'a, Allah'n Muhammed mmetine bir rahmetinden baka bir ey deildir.

Hz. mer bunu yasaklamasayd, ok az kimse dnda zinya den olmazd." (el-Casss, a .g.e., III, 96). Abdullah b. Vehb'in naklettii bir haberde de, bir adam

bn Abbas'a gelerek yle der: "Criyemle ve arkadalarmla bir seferde iken criyemi arkadalarma hell kldm ve ondan faydalandlar (yestemtine)" der. bn

Abbas bunun zerine; "Bu apak bir zindr (sifh)" diye cevap verir" (el-Casss, a.g.e., III, 96, 97).

bn Abbas'tan nakledilen bu grlerin sonucunu u ekilde deerlendirmek mmkndr:

1) bn Abbas, baz rivye tlerde yolculuk ve zarret kaydn koymakszn mut'ay hell gstermektedir.

2) l eti ve domuz etini zarretten dolay yemede olduu gibi, mut'ann da zarret hlinde hell olduunu sylemektedir.

3) Mut'a nikhnn neshedildii kanaatindedir. Bunlar u ekilde cevaplayabiliriz:

bn Abbas'n, 4/Nis Sresi 24'nc yeti te'vil ederek mut'a nikhn hell kabul etmesi kendisi iin delil olamaz. nk yette, yukarda da akland gibi

mut'ann mubahlna dir bir dellet yoktur. Aksine yet mut'ann haramln kapsamak tadr.

Bu konuda bn Abbas'tan nakledilen bir rivyet, Tirmiz'nin de rivyet ettii gibi, O'nun mut'a nikhn haram kabul ettii ve nceki kanaatinden dnd

grdr. (Ayrnt iin bk. el-Casss, a.g.e., III, 99, 97 vd.; Als, a.g.e., V, 5 vd.; bn Kesr, a.g.e., III, 226; Fahruddin er-Rz, et-Tefsiru'l-Kebr, X, 48 vd.; bn

bidn, Redd'l-Muhtr, stanbul 1984, III, 51 vd.; Elmall, Hak Dini Kur'an Dili, stanbul 1936, II, 1327-1329, IV, 3429, 3430). (4)

Muta ile ilgisi olduu deerlendirilen Nis sresi 24. yetin bu blmnde geen istimta (muta/yararlanma) karlnda verilecek cretin, nikh karl verilen

mehir mi, yoksa kadndan belli bir sre yara rlanma karl verilecek bir cret mi olduu zerinde gr ayrl vardr.

Cumhura yani ehli snnet mctehidlerinin ve mfessirlerinin ounluuna gre buradaki cret, nikhta kadnlara ve rilmesi gerekli olan mehirdir. Mehir, nikh ile

kadndan yararlanmann karldr. Bunun belli bir miktar vardr. Fakat kadnla erkek, aralar nda anlaarak mehri diledikleri ekilde ayarlayabilir, azaltp

oaltabilirler. stimta ise nikahtan ve mehrini verdikten sonra erkeklere helal olan birlemeden kinayedir.

Baz bilginlere gre -ki zellikle ia limleri bu gr benimsemitir- bu cmle, mta nikhna dellet eder. Mta nikh, bir erkein, belli bir cret karlnda bir

kadnla belli bir sre iin ev lenmesidir. Bu sre bitince nikh akdi bozulur. Kadn-erkek, aralarnda anlarlarsa yeni bir cretle sreyi uzatabilirler. slmdan nce

Araplar arasnda bu tip evlenmeler vard. yet bu evlenmeyi mubah klmaktadr.

yetteki bu cmlenin, muta nikhn kasdettii konusunda baz sahbilere, zellikle Abdullah bn Abbasa atfedilen rivyetler vardr. beyy ibn Kb, Abdullah ibn

Abbas ve Abdullah ibn Mesuda, Tbin devrinin mehur mfessiri Mchide gre bu yet, muta nikh hakknda inmitir.

Muta nikh hakkndaki hadisler: Hadis kitaplarnda muta nikhnn nce mubah olup sonra nesh edildiine dir hadisler oktur.

At yle diyor: (Ashaptan) Cbir ibn Abdullah, mer iin (Mekkeye) gelmiti. Evine (ziyarete) geldik. Orada bulunanlar kendisine birok ey sordular. Sonra

mutadan sz ettiler. Cbir: Evet biz, Allahn rasl (s.a.s.)in, Eb Bekir ve merin devrinde muta yaptk dedi. Mslimin, Nikahul-Muta bbndaki 15inci

hadiste de Cbir yle diyor: Biz Allahn Rasl (s.a.s.)in ve Eb Bekirin devrinde bir avu hurma ve un ve rerek birka gn muta yapardk. Nihayet mer, Amr

ibn Hureys hakknda mtay yasaklad.

Mslimin, Muta bbndaki 17nci hadiste de Ebu Nadrann yle dedii anlatlmaktadr: Ben Cabir ibn Abdullahn yannda idim. Biri geldi, bn Abbas ile bn

Zbeyrin hac ve kadn mutas hakknda gr ayrlna dtklerini syledi. Cbir yle dedi: Biz Raslullah (s.a.s.) zamannda her iki mutay da yaptk. Sonra

mer bizi ikisinden de menetti. Biz de bir daha ikisine de dnmedik.

Buhrdeki rivyette mutann, Hayber gn yasakland, Mslimdeki rivyette Mekkenin Fethinde nehyedildii; Mslimin baka bir rivyetinde Huneyn savann

bir kolu olan Evtas savanda nehyedildii; bn Mce ve Eb Dvud Snenlerindeki hadiste ise Ved Haccnda nehyedildii bildirilmektedir.

Grlyor ki mutann, Raslullah ve Eb Bek ir devrinde, Hz. mer dev rinin de bir ksmnda mubah olup uygulandn bildiren hadisler yannda; Hayber savanda,

yahut Mekkenin Fethinden veya Evtasta, ya da Ved haccnda yasaklandn syleyen rivyetler de vardr. Bu rivyetler eliik olduu iin muhaddisler bunlar

telif etmek zere mutann birka kez yasak lanp serbest brakldn sylemilerdir. mam Neveviye gre muta hakkndaki yasaklama ve serbest brakma iki

defa olmutur: Hayberden nce helaldi, Hayberde haram klnd. Mekkenin fethinde mubah klnd. Evtas da Mekkenin Fethini mteakip olmutur. Bundan gn

sonra da ebediyyen haram klnmtr.

Bu rivyetler gsteriyor ki Hz.Peygamber (s.a.s.) artlar gerektirdii zaman mutaya msaade etmi, ama normal artlarda kesin yasaklamasa da onu pek ho

grmemitir. Ancak Hz. mer (r.a.) devrinde toplum byyp zenginleince artk mta, bir zaruret hali olarak deil, eitli kimseler tarafndan hi gerek yokken

istismar edilmee balanm ve toplumda birok sorunlar ortaya karmaya balad iin Hz. mer ve onu destekleyen sahabilerin ictihadiyle yasak lanmtr.

nk Hz. mer, slm'n ruhunu biliyordu. Zorlayc gerekler yokken bunun uygulanmas toplumun bozulmasna yol aabilirdi. Bundan dolay menini, slm'n

ruhuna daha uygun bulmutur.

Mutann haram olmadna dair rivyetler daha ok C bir ile zellikle Abdullah bn Abbasa ve sahbeden bir gruba dayanr. bn Abbasn, mutann her zaman ciz

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

12/41

olduu hakkndaki grnden dndne dir rivyetler va rsa da bunlar pek gvenilir rivyetler deildir. Mutaya iddetle kar olanlar, grlerine mesned

bulmak iin bn Abbas da grnden dnm grmek istemilerdir. Ancak onun, mtay zaruri hallerde mbah grd hakkndaki rivayet, akla daha uygun

gelmektedir. Zaten Peygamberimiz de zaruri hallerde buna izin vermiti. Buhrnin kaydettii rivayete gre Abdullah bn Abbas, mta nikahndan soran bir kiiye,

mta yapmas iin izin vermi, hizmetisi ona: bu, iddetli hallerde ve kadnlarn az olduu durumlardadr (deil mi ?) deyince bn Abbas: Evet cevabn

vermitir.

Muta nikhnn durumunu soran Ammar bin Ysire bn Abbasn: O sadece mutadr (bir yararlanmadr); ne zindr, ne nikhtr, ne talktr, ne de tevrstr!

dedii rivyet edilir.

Mutaya msaade edii, halk arasnda eletiriye uraynca bn Abbasn: ben herhalde buna msaade etmedim. Ancak aresiz kalana l eti yemek nasl hell ise,

zarret iinde olana muta da yle helldir, dedim diye kendisini savunduu da gelen rivayetler arasndadr. Kez bn Abbasn yle dedii de rivyet edilir:

Muta, slm'n ilk zamanla rnda idi . Adam bir ehre gelir, oray bilmezdi. Orada kalaca mddet iin b ir kadnla ev lenirdi k i kadn eyasn korusun, iler inigrsn. "Ancak eleri, yahut mlk olan criyeleri ile ilikilerinden dolay knanmazlar" yeti ininceye kadar byle srd. Artk bu iki kadndan bakas haramdr.

Baz rivye tlerin, bn Abbasn muta hakkndaki grnden dnd kanaatine destek olmak zere ortaya atld anlalmaktadr. Onun, grnden dndne

dair kesin delil yoktur. Yalnz kendisi deil, Cabir ibn Abdullah, beyy ibn Kb, Abdullah bn Mesud gibi baz sahbiler ve Mchid gibi baz tbiiler de mutann

mubah olduu kanaatini korumular ve mutann, Hz. merin ictihadiyle yasaklandn sylemilerdir. Nitekim Hz. merin: Allahn Rasl devrinde iki muta

hell idi. Ben bunlar men ediyor ve yapanlar cezalandryorum. Bunlar nikh mutasyla hac mutasdr. dedii rivyet edildii gibi, mutann, Hayberde haram

klnd mealindeki hadisin rvsi olan Hz. Alinin de: mer mutay menetmeseydi, ak olandan baka hi kimse zin etmezdi. dedii de rivyet edilir.

Bu birbiriyle elien rivyetlerde phesiz, slmn banda ortaya kan hiziplemelerin parma vardr. Durum ne olursa olsun, ehl-i snnet bilginlerinin

ounluu, nceleri hell olan mutann, sonra haram klnd grnde birleirler. Dediimiz gibi baz sahbiler ve tabinden bazlar bu gr kabul etmemi,

mutann mubah olduunu syleyegelmilerdir.

lgili yetteki cretlerini veriniz cmlesindeki cretle, nikhn bir ge rei olan mehir kasdedilmi olabilecei gibi, geici olarak yararlanmann yani mta nikahnn

gerei olan cret de kasdedilmi olabilir. Ancak Kurn Kerimde nikhtan sz eden yetlerde cret kelimesi, mehir anlamnda kullanlmaktadr. Burada da bu

anlamda olmas daha kuvvetlidir. Fakat mutay kabul edenler, bu ye tteki creti, muta creti olarak tefsir ederler.

iann gr: Mutay hell sayan ia ulems, grlerini yle savunurlar:

1- Aralarnda Ubeyy ibn Kb, Abdullah bn Abbas ve Abdullah ibn Mesudun bulunduu sahbilerden bir cemaat yeti: femestemtatm bih minhnne il ecelin

msemm -onlardan hangisiyle belli bir vakte kadar muta yaptysanz/faydalandysanz- eklinde okumu, Salebnin tefsirinde naklettiine gre Habib ibn Sabit,

bn Abbasn kendisine verdii beyy mushafnda ayetin ilve ile yazl olduunu grmtr. Said ibn C beyr de ayeti bu ilvesiyle okumutur.

2- Hz. Alinin, mer mtay menetmeseydi, akiden bakas zina etmezdi dediini el-Hakem ibn Uyeyne r ivayet etmitir.

3- Cbir (r.a.) Raslullah, Eb Bekir ve mer devrinde muta yaptklarn sylemitir.

4- yetteki istimta kelimesiyle faydalanma ve cim kasdedilmi olamaz. nk byle olsa, kadndan faydalanmayan kimsenin hi mehir vermemesi gerekir.

Halbuki dhulden nce karsn boayan, yar mehir vermekle ykmldr. Eer buradaki istimta ile srekli nikh kasdedilmi olsa, o zaman yetin hkmne gre

yalnz akid yapmak la btn mehri demek gerekir. nk Onlara cretlerini yani mehirlerini veriniz buyurulmutur. Oysa daim nikhta yalnz akid yapmakla

mehrin tamamn vermek gerekmez. Dhul arttr. Ancak mta nikahnda mcerred akidle cretin tamamn vermek vcip olur.

5- Ayrca Hz. merin Raslullah devrinde hac ve kadn mutas vard. Ben bunlar men ediyorum ve bunlar yapan cezalandryorum sz de mutann, Raslullah

devrinde hell olduunu gsterir.

6- yette mal ile ibti ve faydalandktan sonra kadnlarn cretlerinin verilmesi emrediliyor: Yani yette mcerred mal ile ibti, birlemeyi ciz klyor. Halbuki

daim nikhta yalnz mal ile ibti birlemeyi ciz klmaz. Vel ve hitler de lzmdr. Yalnz mal verince birlemenin hell olmas, ancak muta nikhndadr.

7- Eer bu yet ile daim nikh kasdedilmi olsa, ayn srede nikh hkmnn baka yerlerde tekrar edilmi olmas lzm gelir. nk srenin ba tarafnda 3 ve

4nc yetlerle asl nikh izah edilmitir. Burada ayn eyin tekrarna lzum yoktur. Ama bu yeti mutaya hamledersek o zaman yet yeni bir hkm getirmi

olur, tekrar olmaz.

8- Muta nikhnn ciz olduunda btn mmet ittifak etmitir. htilf, bunun neshedilip edilmediindendir. Eer bu hkm neshedilmi ise nesheden ya tevtren

veya had yoluyla bilinir. Tevtren bilinmi olsayd Ali bn Ebi Tlib, Abdullah bn Abbas ve mran bn el-Hasin gibi sahbilerin, Muhammed (s.a.s.) dinindentevtren sbit olmu bir hkm inkr etmi olmalar gerekirdi ve bu da onlarn kfrn gerektirirdi ki bu, btldr. Bu neshin had haberiyle sbit olmas da

btldr. nk icm ile mubah olduu sbit olan bir hkm, had haberi neshedemez. Z ira icm kesinlik ifade eder. Halbuki had haber kesin deil, zanndir,

phelidir.

9- Rivyetlerin ounluu, Hz. Peygamber (s.a.s.)in mutay ve evcil merkep etini yemeyi Hayber gn nehyettiini sylyor. Yine rivyetlerin ouna gre Hz.

Peygamber (s.a.s.), mutay, Mekkenin Fethinde, veya Ved haccnda serbest brakmtr. Mekkenin fethi ve Ved hacc, Hayberden ok sonra olmutur. Demek

ki mutann, Hayber gn neshedildii yolundaki haberler doru deildir. Aksi takdirde nsihin, mensuhtan nce vuku bulmas gerekir. Nesih ve hell klmann,

birka kez vuku bulduu yolundaki haberler de zayftr. Mteber kiiler, byle bir ey sylememilerdir. Bunu syleyenler, bu rivyetler arasndaki elikileri

gidermee alanlardr.

iann delillerini bylece sralayan Rzi, u cevab veriyor:

1) Mutann, nceleri mbah olduunu inkar etmiyoruz. Ancak biz bunun neshedildiini sylyoruz. Bu ayet, mtann meru olduuna delil olsa bile bizim szmz

rm olmaz. nk neshedilmitir. Tutalm ki beyy ve Abdullah bn Abbas kraatleri dorudur. Fakat bunlar, ancak mutann balangta mer olduunugsterir. Buna zaten itirazmz yok. Muta mer idi, fakat neshedilmitir. Kald ki bu rivyetler had haberidir. had haberiyle Kuran sbit olmaz.

2) Mutay nesheden hkm, ya tevtren veya had haberiyle bilinir. Tevtren bilinmi olsa, ashabdan bazlarnn tevtr yoluyla bilinen bir eyi inkr etmi

olmalar gerekir eklindeki de lile karlk da deriz ki: Bu sahbiler, neshi iitmi, sonra unutmu olabilirler. Sonra Hz. mer (r.a.) bunu byk bir topluluk iinde

hatrlatnca onlar da hatrlam ve onun doru sylediini anlayp onu kabul etmilerdir.

7/31/2019 131-T A L K ve N K H

13/41

3) Hz.merin: Muta Peygamber (s.a.s.) zamannda mubah idi, ben onu yasaklyorum mealindeki szne gelince: Eer mer, bu szyle Peygamberin mubah

kld bir eyi kendisinin yasakladn kasdetmise hem kendisinin, hem de bu sznden dolay onunla savamayanlarn tekfri gerekir. Dolaysyla Emirul-

mminin (mam Alinin) de tekfri gerekir. Bunlarn hepsi btldr. O halde sylenecek tek ey kalyor. Hz. merin kasd u idi: Muta, Hz. Peygamber (s.a.s.)

zamannda mubah idi; fakat ben Raslullah (s.a.s.)in bunu neshettiini bildiim iin men ediyorum.

iaya kar delillerini byle belirttikten sonra Rz, yetin son cmlesinin zerinde yle diyor: ye tin, nikhn hkmn beyan ettiini syleyenlere gre eer

mehir olarak belli bir miktar takdir edilmi ise, anlama ile o takdir edilenin tamamn vermek, ya da drmekte bir gnah yoktur. Buna gre yette

geenetterdy karlkl olarak mehir zerinde anlamadr. Fakat yetin muta olduunu syleyenlere gre anlam udur: Mutann sresi dolunca artk e rkein,

kadn zerinde bir hakk kalmaz. Eer erkek, kadnn yannda daha fazla kalmak isterse de sen sreye birka gn ilve et, ben de cretini arttraym derse kadn

serbesttir. Dilerse bu teklifi kabul eder, dilerse reddeder. te Haktan sonra karlkl anlamanzda sizin zerinize bir gnah yoktur. cmlesi bunu ifade ediyor.

Yani nce kestiiniz cret ve sreden sonra aranzda anlamanzda zerinize bir gnah yoktur. phesiz Allah, her eyi bilen, yerli yer ince yapan, en gzel hkm

verendir. (Geni bilgi iin bkz. Fahruddin er-Rz, Tefsr-i Kebr, [Meftihul-Gayb], Aka Y. c. 7, s. 501-510)

Rznin verdii cevaplar doyurucu deildir. Hz. Ali gibi byk sahbilerin, Peygamberin dininden tevtrle sbit olmu bir hk