01 pachyat parampara - Target Publications

SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanicalincluding photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

F³ellee oneJeer

Fefleneme Je jep³eMeem$e

Printed at: Print Vision, Navi Mumbai

P.O. No. 116166

ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes ³eeb®³eeodJeejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

TEID: 12533_JUP

• veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle.• ke=ÀefleHeef$ekeÀe DeejeKe[îeeJej DeeOeeefjle.• mebHetCe& Heeþîe¬eÀcee®ee HeefjHetCe& Dee{eJee.• HeeþeOeeefjle, Heeþebleie&le Je Heeþîeslej ÒeMveeb®ee meceeJesMe.• mejeJeemeeþer `Heeþe®eer GpeUCeer' DebleYet&le.• mJe³ebcetu³eceeHeveemeeþer vecegvee ke=ÀefleHeef$ekesÀ®ee meceeJesMe.• %eeveJeOe&keÀ Je jbpekeÀ ceeefnleer osCeeje `%eeveiegª (GG)' DebleYet&le.

þUkeÀ JewefMe<ìîes:

SAMPLE C

ONTENT

ÒemleeJevee vecemkeÀej efJeoîeeLeea efce$eebvees, Meeues³e mlejeJejerue cenllJeHetCe& ìHH³eeJej veJeerve DeY³eeme¬eÀcee®eer DeesUKe legcnebuee nesle Deens. ceneje<ì jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[Ueves F³ellee oneJeer®³ee Fefleneme DeeefCe jep³eMeem$e ³ee HegmlekeÀe®eer ceeb[Ceer DeefleMe³e JewefMe<ìîeHetCe& HeodOeleerves kesÀueer Deens. ³eeleerue Fefleneme efJe<e³ee®eer ceeb[Ceer GHe³eespevee®³ee ¢ef<ìkeÀesveeletve keÀjC³eele Deeueer Demetve Yeejlee®ee YeeJeer peeieªkeÀ veeieefjkeÀ Ie[JeC³ee®³ee ¢<ìerves jep³eMeem$ee®eer ceeb[Ceer keÀjC³eele Deeueer Deens. ns®e Godefo<ì [esUîeebmeceesj þsJetve ³ee efJe<e³ee®³ee DeY³eemeemeeþer ìeiexì ÒekeÀeMevee®es F³ellee oneJeer Fefleneme Je jep³eMeem$e ns HegmlekeÀ ÒekeÀeefMele keÀjleevee Deecnebuee DeefleMe³e Deevebo nesle Deens. veJeerve DeeefCe megOeeefjle DeY³eeme¬eÀceeJej ue#e keWÀefêle keÀªve efJeoîeeL³ee¥vee meJee&Lee&ves veJeerve Demes DeY³eemeHetjkeÀ meeefnl³e GHeueyOe keÀªve osCes ne ³ee HegmlekeÀ efveefce&leerceeieerue cegK³e GodosMe Deens. Heeþe®³ee DeesIeevegmeej ÒeMveeb®eer ¬eÀceJeej ceeb[Ceer ns ìeiexì®³ee HegmlekeÀeb®es JesieUsHeCe Deens. Òel³eskeÀ Heeþe®³ee meg©Jeeleeruee Heeþe®ee Heefj®e³e Deeke=ÀefleyebOe, lekeÌlee Je DeesIelekeÌlee ³ee mJeªHeele keÀjC³eele Deeuee Deens. ke=ÀefleHeef$ekeÀe DeejeKe[îeevegmeej meJe& ÒekeÀej®³ee ÒeMveeb®eer j®evee kesÀueer Deens. mJeeO³ee³eeleerue meJe& ÒeMveeb®eer cegodosmeto Gllejs efoueer Deensle. l³ee®eyejesyej mebHetCe& Heeþe®³ee DeekeÀueveemeeþer DeefOekeÀ®es JewefJeO³eHetCe& ÒeMveosKeerue mees[Jetve efoues Deensle. %eevee®es GHe³eespeve ³ee Meer<e&keÀeKeeueer ³eeoer keÀje, ®euee MeesOet³eele, ®e®ee& keÀje, efJe®eej keÀje Je efuene, meebiee Heent, legcnebuee keÀe³e Jeeìles, Demes keÀe? ³eebmeejKes Heeþebleie&le ÒeMve, cegkeÌleesllejer ÒeMve Je mJeeO³ee³eeleerue GHe¬eÀce ³eeb®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. ³ee meJe& ÒeMveeb®eer Gllejs cegodosmeto Je meesoenjCe efoueer Demetve DeeJeM³ekeÀ lesLes meboYe& DeeefCe ceeie&oMe&keÀHej cegodos efoues Deensle. efJeoîeeL³ee¥vee Heeþe®ee mejeJe JneJee cnCetve Òel³eskeÀ Heeþe®³ee MesJeìer Heeþe®³ee GpeUCeer®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. ³eeceO³es efJeefJeOe ÒeMve ÒekeÀejeb®ee iegCeebmen meceeJesMe kesÀuee Deens. pesCeskeÀªve efJeoîeeL³ee¥vee mJe³ebcetu³eceeHeve keÀjCes meesHes peeF&ue. HegmlekeÀe®³ee MesJeìer efJeoîeeL³ee¥vee Hejer#es®³ee ¢<ìerves efJe<e³ee®eer le³eejer peesKelee ³eeJeer DeeefCe uesKeer Hejer#es®eer le³eejer keÀjC³eeme ceole JneJeer ³eekeÀjlee vecegvee ke=ÀefleHeef$ekesÀ®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. efJeoîeeL³ee¥vee ³ee veJeerve Heeþîe¬eÀcee®eer leeW[DeesUKe JneJeer, lemes®e ke=ÀefleHeef$ekesÀ®es mJeªHe ceenerle JneJes ³eemeeþer ceeie&oMe&veHej ®e®ee&lcekeÀ mJeªHeeleerue efJnef[Dees Q.R. Code ceeHe&Àle efouee Deens. ns HegmlekeÀ Glke=À<ì JneJes ³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, ³ee®eer Glke=À<ìlee DeefOekeÀeefOekeÀ Jee{eJeer ³eekeÀjlee DeeHeu³ee met®evee mJeeieleen& Deensle. DeeHeuee DeefYeÒee³e Heg{erue F-cesue Hell³eeJej HeeþJeeJee ner efJevebleer: [email protected]

DeefYeveJe DeY³eemeemeeþer efJeoîeeL³ee¥vee KetHe KetHe MegYes®íe! ÒekeÀeMekeÀ DeeJe=lleer: ÒeLece

Disclaimer This reference book is transformative work based on textual contents published by Bureau of Textbook. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations. This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book. © reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors. No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

%eeveiegª (GG) Deecner %eeveiegª veeJee®ee SkeÀ Keeme efce$e legce®³ee Yesìerme IesTve ³esle Deenesle. ne legce®ee uee[keÀe efce$e yevetve ³ee HegmlekeÀele legcnebuee efþkeÀefþkeÀeCeer Yesìsue. legce®³ee meYeesJeleeueer Dee{UCeeN³ee GoenjCeebodJeejs lees DeefleMe³e jbpekeÀ HeodOeleerves legce®es %eeve Jee{JeC³eeme Je mebkeÀuHevee mHe<ì keÀjC³eeme ceole keÀjsue. %eevee®eer DeeHeu³ee peerJeveeMeer meebie[ Ieeuelee ³eeJeer ³eemeeþer Deecner kesÀuesuee ne SkeÀ Òe³elve Deens. ³eecegUs, legcnebuee %eevee®es J³eeJeneefjkeÀ GHe³eespeve keÀjCes megueYe nesF&ue. ne veJeerve efce$e legcnebuee vekeÌkeÀer®e DeeJe[sue.

SAMPLE C

ONTENT

ke=ÀefleHeef$ekeÀe DeejeKe[e F³ellee oneJeer: Fefleneme Je jep³eMeem$e JesU: 2.30 leeme SketÀCe iegCe: 60

Fefleneme

Òe.¬eÀ. ÒeMvee®es mJeªHe efJekeÀuHe iegCe efJekeÀuHeemen SketÀCe iegCe

Òe.1.

De. efouesu³ee He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efuene. - 04 04

ye. Heg{erueHewkeÀer Òel³eskeÀ ieìeleerue ®egkeÀer®eer pees[er DeesUKee Je og©mle keÀªve Hegvne efuene. - 04 04

Òe.2.

De. efouesueer mebkeÀuHeveeef®e$es HetCe& keÀje. ³eeceO³es mebkeÀuHeveeef®e$e, lekeÌlee HetCe& keÀje, keÀeuejs<ee le³eej keÀje, DeesIelekeÌlee le³eej keÀje, Ieìvee keÀeueeveg¬eÀces ³eesi³e efþkeÀeCeer oMe&Jee Demes ÒeMve ÒekeÀej ³esleerue.

3 HewkeÀer 2 04 06

ye. efìHee efuene. / mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje. 3 HewkeÀer 2 04 06

Òe.3.

De. Heg{erue efJeOeeves mekeÀejCe mHe<ì keÀje. 5 HewkeÀer 2 06 15

ye. Heg{erue ÒeMveeb®eer Lees[keÌ³eele Gllejs efuene. 3 HewkeÀer 2 06 09

Òe.4. efouesu³ee GleeN³ee®es Jee®eve keÀªve l³eeJej DeeOeeefjle ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. (³eeceO³es Òel³eskeÀer 1 iegCeeb®es 2 ÒeMve Je 2 iegCeeb®ee 1 cegkeÌleesllejer ÒeMve Demeleerue.)

- 04 04

Òe.5. Heg{erue ÒeMveeb®eer meefJemlej Gllejs efuene. 3 HewkeÀer 2 08 12

SketÀCe iegCe 40 60

SAMPLE C

ONTENT

jep³eMeem$e

Òe.¬eÀ. ÒeMvee®es mJeªHe efJekeÀuHe iegCe efJekeÀuHeemen SketÀCe iegCe

Òe.6. efouesu³ee He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efuene. - 04 04

Òe.7. Heg{erue efJeOeeves ®etkeÀ keÀer yejesyej les mekeÀejCe mHe<ì keÀje. 3 HewkeÀer 2 04 06

Òe.8.

De. Heg{erue mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje. 3 HewkeÀer 2 04 06

ye. efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje. ³eele lekeÌlee HetCe& keÀje, keÀeuejs<ee HetCe& keÀje. Hee³eN³ee efuene, DeesIelekeÌlee HetCe& keÀje, mebkeÀuHeveeef®e$e HetCe& keÀje Demes ÒeMve Demeleerue.

3 HewkeÀer 2 04 06

Òe.9. Heg{erue ÒeMveeb®eer Lees[keÌ³eele Gllejs efuene. 4 HewkeÀer 2 04 08

SketÀCe iegCe 20 30

[meboYe&: ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes efveefce&le cetu³eceeHeve DeejeKe[e]

[met®evee: veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle ke=ÀefleHeef$ekesÀ®³ee DeejeKe[îee®es meg³eesi³e DeekeÀueve nesC³eekeÀjlee Mespeejerue Q. R. Code mceeì&HeÀesveodJeejs mkeÀ@ve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee.]

SAMPLE C

ONTENT

¬eÀceebkeÀ Heeþe®es veeJe He=ÿ ¬eÀ.

Fefleneme

1 FeflenemeuesKeve : HeeM®eell³e HejbHeje 1

2 FeflenemeuesKeve : Yeejleer³e HejbHeje 14

3 GHe³eesefpele Fefleneme 31

4 Yeejleer³e keÀueeb®ee Fefleneme 45

5 ÒemeejceeO³eces DeeefCe Fefleneme 59

6 ceveesjbpevee®eer ceeO³eces DeeefCe Fefleneme 73

7 KesU DeeefCe Fefleneme 89

8 He³e&ìve DeeefCe Fefleneme 101

9 SsefleneefmekeÀ þsJ³eeb®es peleve 117

jep³eMeem$e

1 mebbefJeOeevee®eer Jeeì®eeue 136

2 efveJe[CetkeÀ Òeef¬eÀ³ee 153

3 jepekeÀer³e He#e 166

4 meeceeefpekeÀ Je jepekeÀer³e ®eUJeUer 178

5 Yeejleer³e ueeskeÀMeenermeceesjerue DeeJneves 189

vecegvee ke=ÀefleHeef$ekeÀe 197

Deveg¬eÀceefCekeÀe

ìerHe: HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle.

SAMPLE C

ONTENT

101

SkeÀ ¢ef<ì#esHe

8 He³e&ìve DeeefCe Fefleneme

keÀener HejosMeer ÒeJeemeer

ceekeÀex Heesuees

13 Jes MelekeÀ Fìeefue³eve ÒeJeemeer ³egjesHeuee DeeefMe³ee Keb[e®eer Je ®eerve®eer DeesUKe keÀªve efoueer. ®eerveceO³es 17 Je<ex JeemleJ³e DeeefMe³eeleerue efvemeie&, meceepepeerJeve, meebmke=ÀeflekeÀ peerJeve Je J³eeHeej ³eeb®eer DeesUKe keÀªve osCeejs uesKeve

Fyve yeletlee

14 Jes MelekeÀ Fmueeceer peielee®eer ÒeoerIe& meHeÀj Ie[Jetve DeeCeCeeje 30 Je<ex peieYe´cebleer ceO³e³egiee®ee Fefleneme DeeefCe meceepepeerJeve mecepeC³eemeeþer l³ee®es uesKeve GHe³eesieer

leerLe&#es$eebvee Yesìer osCes

efJeoîeeY³eemeemeeþer

J³eeHeejemeeþer

mLeeefvekeÀ pe$ee-³ee$eebvee peeCesHe³e&ìvee®es nslet

He³e&ìve DeeHeu³ee cetU YeewieesefuekeÀ mLeeveeHeemetve otj Demeuesu³ee ÒeosMeele ceveele keÀener GodosMe þsJetve, þjeJeerkeÀ keÀeUemeeþerHe³e&ìve mLeUebvee Yesì osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme.

16 Jes MelekeÀ peiee®ee vekeÀeMee DeeefCe He=LJeer®ee ieesue yeveJeCeeje vekeÀeMee DeejsKekeÀ ³egjesHeeleerue MeesOe ceesefnceebvee ieleer

iesjneì& cekexÀìj

F.me.630 ceO³es Yeejleele Deeuesuee ef®eveer ÒeJeemeer³egDeeve MJeebie

ieewlece yegodOe

nslet: ueeskeÀeb®³ee GodyeesOeveemeeþer DeveskeÀ Òee®eerve Menjebvee Yesìer

ceO³e³egieerve meble

Òee®eerve keÀeueKeb[ ceO³e³egieerve keÀeueKeb[ DeeOegefvekeÀ keÀeueKeb[

pewve cegveer Je meeOet

meble veeceosJe, meble SkeÀveeLe, iegª veevekeÀosJe, jeceoememJeeceer

³eeb®es YeejleYe´ceCe

efJe<CegYeì iees[mes

`ceePee ÒeJeeme' ns ÒeJeemeJeCe&ve nslet: leerLe&³ee$esmeeþer He³e&ìve

Yeejleer³e ÒeJeemeer

pevce: mHesve peieeleerue Heefnuee ³egjesHeer³e MeesOekeÀ ÒeJeemeer 1159 les 1173 ojc³eeve ÖeÀevme, pece&veer, Fìueer, ûeerme, meerefj³ee, DejyemLeeve, FefpeHle, FjekeÀ, HeefMe&³ee (FjeCe),Yeejle Je ®eerve ³ee osMeebvee Yesìer

yeWpeeefceve ìîeg[suee

SAMPLE C

ONTENT

10

F³ellee 10 Jeer: Fefleneme Je jep³eMeem$e

102

He³e&ì

vee®es

ÒekeÀe

j

HegjeCekeÀLeebMeer pees[u³ee iesuesu³ee YeewieesefuekeÀ mLeUebvee Yesìer osCes ne nslet. Goe. ®eejOeece, yeeje p³eesefleefue¥ie Fl³eeoer.

osMeeleu³ee osMeele Ie[Ceeje, megueYe ÒeJeeme. Yee<ee, ®eueve, keÀeieoHe$eeb®ee De[LeUe veener.

mLeeefvekeÀ Je Deeblejjep³eer³e

opexoej efMe#eCemebmLeebvee Yesìer osCes, lesLeerue ueeskeÀmebmke=Àleer, Fefleneme, HejbHeje, SsefleneefmekeÀ JeemletpeeCetve IesCes Je l³ee osMeeves efJeefJeOe #es$eeble efceUJeuesues ³eMe DeY³eemeCes, lesLeerue ve=l³e, mebieerleceneslmeJeeble Yeeie IesCes ne nslet.

Deeblejje<ìêr³e

³eesieefMe#eCe, Dee³egJexefokeÀ GHe®eej, cegyeuekeÀ met³e&ÒekeÀeMee®ee ueeYe IesCes ne nslet. Deejesi³e

20 J³ee MelekeÀele Go³e. Deeblejje<ìêr³e, osMeebleie&le, jep³eeleerue ¬eÀer[e meeceves HeenCes ne nslet. Goe. peeieeflekeÀ HeeleUerJej Dee@efuebefHekeÀ, efJebyeu[ve Je peeieeflekeÀ yegodefOeyeU mHeOee&, Deeblejje<ìêr³e

ef¬eÀkesÀì®³ee mHeOee& Yeejleer³e HeeleUerJejerue efnceeue³eerve keÀej j@ueer Je ceneje<ì^ HeeleUerJej ceneje<ì^kesÀmejer kegÀmleer mHeOee& Fl³eeoer.

¬eÀer[e

efHeÀuce HesÀeqmìJnume, mebcesueves, HegmlekeÀ ÒeoMe&ves, efueìjjer HesÀeqmìJnume, meeefnl³emebcesueveebvee Yesìer osCesne nslet. vewefceeqllekeÀ

Oeeefce&keÀ

ke=À<eer peerJevee®eer ceeefnleer IesCes, DeefOekeÀ Òeiele Mesleer®es Òe³eesie HeenCes ne nslet. ke=À<eer mebMeesOeve keWÀês, ke=À<eer efJeoîeeHeerþs, FñeeSueceOeerue Mesleer p³ee efþkeÀeCeer MesleerefJe<e³ekeÀ DeefYeveJe

Òe³eesieeodJeejs veJeerve leb$e%eevee®ee efJekeÀeme Peeuee Deens. ke=À<eer

mebHetCe& peieYejeleerue cenllJee®ee He³e&ìve ÒekeÀej. ueeskeÀeb®es Feflenemee®³ee meboYee&leerue kegÀletnue MeceJeCes ne nslet. Yeejleer³e HeeleUerJej efkeÀuues, DeeÞece, 1857 ®³ee mJeeleb$³eue{îeeMeer mebyebefOele mLeUs DeMee

SsefleneefmekeÀ menueer Dee³eesefpele kesÀu³ee peeleele.

SsefleneefmekeÀ

efJeefJeOe YeewieesefuekeÀ JewefMe<ìîes Je efvemeiee&®es efvejer#eCe DeeefCe DeJeueeskeÀve keÀjCes ne nslet. DeYe³eejC³es, mecegêefkeÀveejs, YeewieesefuekeÀ JewefMe<ìîeHetCe& mLeUs Fl³eeoeR®ee meceeJesMe ³eele neslees.YeewieesefuekeÀ

meebmke=ÀeflekeÀ

penepe, jsuJes, efJeceeves Fl³eeoeRcegUs ne ÒeJeeme megueYe Peeuee Deens. DeY³eeme, efJejbiegUe, mLeueoMe&ve, J³eeJemeeef³ekeÀ keÀeces (yewþkeÀe, keÀjejceoej), ef®e$eHeìeb®es ef®e$eerkeÀjCe

Fl³eeoer nslet. keÀeieoHe$eeb®eer Hetle&lee keÀjeJeer ueeieles.

DeeOegefvekeÀ He³e&ìve³egie

19 J³ee MelekeÀe®³ee GllejeOee&le 600 ueeskeÀebmen ueermìj les ueeHeÀyejes DeMee jsuJes menueer®es Dee³eespeve kesÀues.³egjesHe®eer YeJ³e Jeleg&UekeÀej menue ³eMemJeerHeCes Ie[Jetve DeeCeueer. kegÀkeÀves®e He³e&ìkeÀ efleefkeÀìs efJekeÀC³ee®ee Spevmeer J³eJemee³e megª kesÀuee.

Lee@ceme kegÀkeÀ

SAMPLE C

ONTENT

103

Heeþ 8: He³e&ìve DeeefCe Fefleneme

SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeuee Yesì osC³eemeeþer peeCes ³eeuee `nsefjìspe Jee@keÀ' Demes cnCeleele. iegpejeleceOeerue Denceoeyeeo, ceneje<ìêle cegbyeF&-HegCes Fl³eeoer MenjebceO³es ³ee GHe¬eÀcee®es Dee³eespeve

kesÀues peeles. nsefjìspe Jee@keÀ

He³e&ìveeMeer mebyebefOele J³eeJemeeef³ekeÀ mebOeer

KeeveHeeve megefJeOee

meboYe&meeefnl³e efJekeÀCes

mLeeefvekeÀ Jemlet efJekeÀCes (KeeoîeHeoeLe& efkebÀJee nmlekeÀewMeu³eeoer Jemlet)

ÒeJeemeer ceeie&oMe&keÀ

Flej J³eJemee³e mebOeerefveJeememLeeveeb®eer J³eJemLee

ogYee<eer cnCetve keÀece keÀjCes

He³e&ìve efJekeÀemeemeeþer DeeJeM³ekeÀ iees<ìer

ns ìeUeJes. JeejmeemLeUeb®es efJeêtHeerkeÀjCe. l³eeb®³eeJej cepeketÀj efueefnCes efkebÀJee

Pee[ebJej keÀesjCes. pegv³ee Jeemlet Ye[keÀ jbieele jbieJeCes. megefJeOeeb®³ee DeYeeJeecegUs Jee{Ceejer

DemJe®ílee.

ns keÀjeJes.

He³e&ìkeÀeb®eer JeenletkeÀ Je megjef#elelee HeenCes. ÒeJeemeeleerue megKemeesF& GHeueyOe keÀªve osCes. Gllece opee&®³ee efveJeememLeeveeb®eer Je mJe®íleeie=neb®eer mees³e keÀjCes. efoJ³eebie He³e&ìkeÀeb®³ee iejpeebkeÀ[s efJeMes<e ue#e HegjJeCes. HejosMeer ÒeJeeMeebkeÀjlee, cenllJee®³ee peeieeflekeÀ mlejeJejerue

cenllJee®³ee Yee<eeble ceeefnleerHegeqmlekeÀe, ceeie&oefMe&keÀe, vekeÀeMes,ceeie&oefMe&keÀeb®eer mees³e keÀjCes, ogYee<eer Je ceeie&oMe&keÀe®eer mees³e keÀjCes.

ceneje<ìêleerue He³e&ìvemLeUs

OejCes keÀes³eveeveiej, pee³ekeÀJee[er, YeeìIej, ®eeboesueer

osJemLeevesHeb{jHetj, efMe[ea, MesieebJe, legUpeeHetj, keÀesuneHetj, veeefMekeÀ, HewþCe, $³ebyekesÀMJej, osnt,DeeUboer, pespegjer, nepeerceuebie, veebos[ ³esLeerue iegªodJeeje, cegbyeF&®es ceeGbì cesjer ®e®e&

uesCeer Je efMeuHes Deefpebþe, JesªU, IeejeHegjer (SefueHebÀìe)

Leb[ nJes®eer efþkeÀeCes ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer, Keb[eUe, ueesCeeJeUe, ceeLesjeve, ef®eKeueoje

DeYe³eejC³es oepeerHetj, meeiejsMJej, lee[esyee

Òee®eerve, ceO³e³egieerve, DeJee&®eerve, SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUs

vewmeefie&keÀ ceneje<ìêleerue HeeqM®ece Ieeìeleerue keÀeme Heþej ceeveJeefveefce&le leepeceneue, peblej ceblej JesOeMeeUe, lemes®e ceneje<ìêleerue Deefpebþe, JesªU,

SefueHebÀìe uesCeer Je í$eHeleer efMeJeepeer cenejepe jsuJesmLeevekeÀ.

JeejmeemLeUeb®³ee peleve Je mebJeOe&veekeÀjlee Òe³elve DeeJeM³ekeÀ.

ÒekeÀej

Yeejleeleerue SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUs

SAMPLE C

ONTENT

10


104

1. peieeleerue Heefnuee ³egjesHeer³e MeesOekeÀ ÒeJeemeer _______ ne

neslee. De. ³egDeeve MJeebie ye. yeWpeeefceve Öe@ÀvkeÀefueve JeÀ. yeWpeeefceve ìîeg[suee [. ceekeÀex Heesuees 2. 16 J³ee MelekeÀeleerue _______ ³ee vekeÀeMee DeejsKekeÀecegUs

³egjesHeeleerue MeesOe ceesefnceebvee ieleer efceUeueer. De. ceekeÀex Heesuees ye. Fyve yeletlee keÀ. yeWpeeefceve ìîeg[suee [. iesjneì& cekexÀìj

*3. kegÀkeÀves _______ efJekeÀC³ee®ee Spevmeer J³eJemee³e megª kesÀuee.

De. nmlekeÀewMeu³ee®³ee Jemlet ye. KesUCeer JeÀ. KeeoîeJemlet [. He³e&ìve efleefkeÀìs 4. `ceePee ÒeJeeme' ns ÒeJeemeJeCe&ve _______ ³eebveer efueefnues. De. ieesHeeU veerUkebÀþ oeb[skeÀj ye. meble SkeÀveeLe JeÀ. ieewlece yegodOe [. efJe<CegYeì iees[mes 5. ke=À<eer peerJevee®eer ceeefnleer keÀªve IesCes Je DeefOekeÀ Òeiele

Mesleerleerue Òe³eesie DeY³eemeC³eemeeþer _______ He³e&ìve kesÀues peeles.

De. ke=À<eer ye. Deejesi³e JeÀ. vewefceefllekeÀ [. YeewieesefuekeÀ 6. SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeuee Yesì osC³eemeeþer peeCes ³eeuee

_______ cnCeleele. De. SsefleneefmekeÀ He³e&ìve ye. nsefjìspe Jee@keÀ JeÀ. meebmke=ÀeflekeÀ He³e&ìve [. He³e&ìve

*7. ceneyeUsMJejpeJeUerue efYeueej ns _______ ieeJe cnCetve ÒeefmeodOe Deens.

De. HegmlekeÀeb®es ye. JevemHeleeR®es JeÀ. Deeby³ee®es [. efkeÀuu³eeb®es Gllejë 1. yeWpeeefceve ìîeg[suee 2. iesjneì& cekexÀìj 3. He³e&ìve efleefkeÀìs 4. efJe<CegYeì iees[mes 5. ke=À<eer 6. nsefjìspe Jee@keÀ 7. HegmlekeÀeb®es

*1.

`De' ieì `ye' ieì i. ceeLesjeve Leb[ nJes®es efþkeÀeCe ii. lee[esyee uesCeer iii. keÀesuneHetj osJemLeeve iv. Deefpebþe peeieeflekeÀ JeejmeemLeU

Gllejë ®egJeÀer®eer pees[erë lee[esyee uesCeer ³eesi³e pees[er: lee[esyee DeYe³eejC³e

*1. ceneje<ì^eleerue peeieeflekeÀ Jeejmee þjuesueer He³e&ìvemLeUs Gllejë i. uesCeer - Deefpebþe, JesªU, SefueHebÀìe ii. jsuJesmìsMeve - í$eHeleer efMeJeepeer cenejepe ìefce&veme, cegbyeF& iii. DeYe³eejC³e - oepeerHetj iv. vewmeefie&keÀJeejmee - HeefM®ece Ieeì Je lesLeerue keÀeme Heþej 2. Gllejë i. OejCes - keÀes³eveeveiej, pee³ekeÀJee[er, YeeìIej,

®eeboesueer ii. osJemLeeves - Heb{jHetj, efMe[ea, MesieebJe, legUpeeHetj,

keÀesuneHetj, veeefMekeÀ, HewþCe, $³ebyekesÀMJej, osnt, DeeUboer, pespegjer, nepeerceuebie, veebos[ ³esLeerue iegªodJeeje, cegbyeF&®es ceeGbì cesjer ®e®e&

iii. Leb[ nJes®eer efþkeÀeCes - ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer, Keb[eUe, ueesCeeJeUe, ceeLesjeve, ef®eKeueoje

³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.

ceneje<ì^eleerue He³e&ìvemLeUs

Leb[ nJes®eer efþkeÀeCesOejCes

osJemLeeves

mebkeÀuHeveeef®e$e HetCe& keÀje.

®egkeÀer®eer pees[er og©mle keÀªve Hegvne efuene.

jsuJesmìsMeve

uesCeer

vewmeefie&keÀ Jeejmee

(iii)

DeYe³eejC³e

peeieeflekeÀ JeejmeemLeUs

(i)

(ii)(iv)

SAMPLE C

ONTENT

105


He³e&ìvee®es ÒekeÀej nslet

1. SsefleneefmekeÀ He³e&ìve 2. vewefceefllekeÀ He³e&ìve 3. Deeblejje<ì^er³e He³e&ìve 4. Deejesi³e He³e&ìve

Gllej: He³e&ìvee®es ÒekeÀej nslet

1. SsefleneefmekeÀ He³e&ìve SsefleneefmekeÀ mceejkesÀ, JeejmeemLeUs Fl³eeoeRvee Yesìer osCes.

2. vewefceefllekeÀ He³e&ìve efHeÀuce HesÀefmìJnume, Deeblejje<ìer³e HegmlekeÀ ÒeoMe&ves, mebcesueves, efueìjjer HesÀefmìJnumevee npesjer ueeJeCes.

3. Deeblejje<ì^er³e He³e&ìve DeY³eeme, efJejbiegUe, J³eeJemeeef³ekeÀ keÀeces (yewþkeÀe, keÀjejceoej Fl³eeoer) ef®e$eHeìeb®es ef®e$eerkeÀjCe, mLeueoMe&ve.

4. Deejesi³e He³e&ìve JewoîekeÀer³e mesJee Je megefJeOee, ³eesieefMe#eCe Je Dee³egJexefokeÀ GHe®eej, met³e&ÒekeÀeMee®ee ueeYe IesCes.

*1. He³e&ìvee®³ee efJekeÀemeemeeþer keÀesCeleer keÀeUpeer IesCes

DeeJeM³ekeÀ Deens? Gllejë i. otjJej Demeuesu³ee mLeUebvee efJeefMe<ì nsletves Yesì

osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme cnCepes He³e&ìve nes³e. ii. He³e&ìvee®³ee efJekeÀemeekeÀjlee Heg{erueÒeceeCes keÀeUpeer

Ieslee ³esF&ue. De. He³e&ìkeÀeb®eer JeenletkeÀ Je megjef#elelee, ÒeJeemeeleerue Flej

megKemeesF&, pemes Gllece opee&®³ee efveJeememLeeveeb®eer Je mJe®íleeie=neb®eer mees³e keÀjCes, lemes®e efoJ³eebie He³e&ìkeÀeb®³ee iejpeebkeÀ[s efJeMes<e ue#e osCes.

ye. He³e&ìkeÀebveerosKeerue SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeb®es efJeêtHeerkeÀjCe ve keÀjlee, l³eeb®³eeJej cepeketÀj ve keÀesjlee, DeeHeuee SsefleneefmekeÀ Jeejmee peHeCes Del³eeJeM³ekeÀ Deens, lemes®e He³e&ìvemLeUeb®³ee mJe®íleskeÀ[sner ue#e keWÀefêle keÀjCes Je efve³eceeb®eer DebceueyepeeJeCeer keÀjCes iejpes®es Deens.

keÀ. ogjeJemLee Peeuesu³ee He³e&ìvemLeUeb®eer [eie[gpeer keÀjCes, lemes®e efve³eceeJeueer le³eej keÀªve l³ee®eer keÀþesj keÀe³e&Jeener keÀjCes ns Del³eble cenllJee®es Deens.

[. HejosMeer He³e&ìkeÀebkeÀjlee peeieeflekeÀ mlejeJejerue cenllJee®³ee Yee<eebletve l³ee l³ee He³e&ìvemLeUebefJe<e³eer®³ee ceeefnleerHegeqmlekeÀe, ceeie&oefMe&keÀe, vekeÀeMes, FeflenemeefJe<e³ekeÀ HegmlekesÀ GHeueyOe keÀªve osCes, HejosMeer He³e&ìkeÀebvee iee[erletve efHeÀje³euee vesCeeN³ee Jeenve®eeuekeÀebvee ogYee<ee®es ÒeefMe#eCe osCes, l³eebveer ceeie&oMe&keÀ cnCetvener keÀece keÀjeJes ³eemeeþer ³eesi³e ÒeefMe#eCe osCes iejpes®es Deens.

DeMee Ghee³e³eespeveebcegUsner He³e&ìve efJekeÀemeeme neleYeej ueeiet MekeÀlees.

*2. He³e&ìve J³eJemee³eecegUs mLeeefvekeÀ HeeleUerJej jespeieej

efveefce&leer keÀMeer nesles? Gllejë i. He³e&ìveekeÀ[s pej J³eeJemeeef³ekeÀ HeodOeleerves ue#e

HegjJeues, lej ne meJee&efOekeÀ jespeieej efvecee&Ce keÀjCeeje Goîeesie þª MekeÀlees.

ii. HejosMeer He³e&ìkeÀ efJeceeveleUeJej HeeTue þsJeC³eeHeemetve Yesì osCeeN³ee osMeeuee, lesLeerue He³e&ìvemLeUebvee GlHevve efceUJetve oslees.

iii. ÒeJeemeKe®e&, ne@ìsueceO³es jenCes, KeeCes, ceeie&oMe&keÀ Je ogYee<ee®eer ceole IesCes, HeÀesìes keÀe{tve IesCes, meboYe&meeefnl³e, Jele&ceeveHe$e efJekeÀle IesCes, Yesì efouesu³ee efþkeÀeCee®eer DeeþJeCe cnCetve SKeeoer mLeeefvekeÀ Jemlet efJekeÀle IesCes ³eeletve mLeeefvekeÀ HeeleUerJej jespeieej efveefce&leer nesle Demeles.

iv. He³e&ìveecegUs mLeeefvekeÀ yeepeejHesþeb®ee efJemleej Je efJekeÀeme neslees. lesLeerue nmleesoîeesie Je kegÀìerjesoîeesieebvee ®eeuevee efceUles. lesLeerue nmlekeÀewMeu³ee®³ee Jemlet , mLeeefvekeÀ KeeoîeHeoeLe& ³eeb®³ee Kejsoer-efJe¬eÀerle Jee{ nesles. HeefjCeeceer, mLeeefvekeÀ jespeieejeble Jee{ nesles.

DeMeejerleerves, He³e&ìve J³eJemee³eecegUs mLeeefvekeÀ HeeleUerJej jespeieeje®eer efveefce&leer nesles.

3. osMee®³ee DeLe&J³eJemLes®³ee efJekeÀemeeJej He³e&ìvee®ee

keÀmee ÒeYeeJe He[lees? Gllejë i. HejosMeer He³e&ìkeÀebkeÀ[tve efceUeuesu³ee eqJnmee HeÀer

odJeejs osMeeuee cenmetue ÒeeHle neslees. cnCepes®e He³e&ìkeÀ ³esC³eeDeeOeerHeemetve®e Yesì osCeeN³ee osMeeuee GlHevve efceUC³eeme meg©Jeele nesles.

lekeÌlee HetCe& keÀje.

Lees[keÌ³eele Gllejs efuene. (25 les 30 Meyoeble )

SAMPLE C

ONTENT

106

106


ii. ³eeJ³eefleefjkeÌle, He³e&ìveeojc³eeve®³ee Òel³eskeÀ iees<ìer pemes ÒeJeeme, ne@ìsueceO³es jenCes, KeeCes, ogYee<ee®eer ceole IesCes, meboYe&meeefnl³e Je Jele&ceeveHe$e efJekeÀle IesCes, lemes®e DeeþJeCe cnCetve mLeeefvekeÀ Jemletb®eer Kejsoer keÀjCes ³ee meJee¥keÀjlee Hewmes Ke®e& keÀjeJes ueeieleele.

iii. ³eecegUs, mLeeefvekeÀ jespeieeje®eer mebOeer Jee{les. ³ee meJe& iees<ìeR®eer osMee®³ee GlHevve Jee{ermeeþer ceole nesles.

DeMeeÒekeÀejs, osMee®³ee DeLe&J³eJemLes®ee efJekeÀemeeJej He³e&ìvee®ee ÒeYeeJe He[lees.

*1. He³e&ìvee®es keÀesCelesner leerve ÒekeÀej mHe<ì keÀje. Gllejë i. DeeHeu³ee cetU YeewieesefuekeÀ mLeeveeHeemetve otj

Demeuesu³ee ÒeosMeele ceveele keÀener GodosMe þsJetve, þjeJeerkeÀ keÀeUemeeþer He³e&ìvemLeUebvee Yesì osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme cnCepes He³e&ìve nes³e.

ii. DeeOegefvekeÀ keÀeUele He³e&ìve ne SkeÀ mJeleb$e Demee mLeeefvekeÀ, Deeblejjep³eer³e, je<ìêr³e Je Deeblejje<ìêr³e Demee J³eJemee³e cnCetve DeesUKeuee peelees. He³e&ìvee®es leerve ÒekeÀej Heg{erueÒeceeCes Deensle.

De. mLeeefvekeÀ Je Deeblejjep³eer³e He³e&ìve: ³ee ÒekeÀej®es He³e&ìve leguevesves megueYe Demeles keÀejCe ne ÒeJeeme osMeeleu³ee osMeele Ie[lees. ³eekeÀjlee HejkeÀer³e Yee<ee, HejkeÀer³e ®eueve, efJeefJeOe keÀeieoHe$es ³eeb®ee HeÀejmee De[LeUe GodYeJele veener DeeefCe GHeueyOe JesUsvegmeej DeeHeCe ³ee ÒeJeemee®es efve³eespeve keÀª MekeÀlees.

ye. Deeblejje<ìêr³e He³e&ìve: ne He³e&ìvee®ee ogmeje cenllJee®ee ÒekeÀej. Deeblejje<ìêr³e He³e&ìve keÀjCes ns penepe, jsuJes Je efJeceeve ³ee meesF¥cegUs Deelee menpe MekeÌ³e Peeues Deens keÀejCe penepeebcegUs otjJej DemeCeejs mecegêefkeÀveeN³eebJej®es osMe pees[ues iesues, lej jsuJescegUs ³egjesHe pees[uee iesuee. efJeceeveebveer peie pees[C³ee®es keÀe³e& kesÀues Deens. DeeefLe&keÀ GoejerkeÀjCeeveblej Yeejleeletve HejosMeele Je HejosMeebletve Yeejleele ³esCeeN³eeb®eer mebK³ee Jee{ueer Deens. DeY³eeme, efJejbiegUe, mLeueoMe&ve, J³eeJemeeef³ekeÀ keÀeces (yewþkeÀe, keÀjejceoej Fl³eeoer), ef®e$eHeìeb®es ef®e$eerkeÀjCe ³eeefveefcelleeves Deeblejje<ìêr³e He³e&ìve Ie[les. ³eekeÀjlee keÀeieoHe$eeb®eer Hetle&lee keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles.

keÀ. SsefleneefmekeÀ He³e&ìve: ne mebHetCe& peieeleerue SkeÀ cenllJee®ee He³e&ìve ÒekeÀej Deens. ³eele SsefleneefmekeÀ He³e&ìve menueeR®es Dee³eespeve keÀªve He³e&ìkeÀeb®es FeflenemeefJe<e³ekeÀ kegÀletnue MeceJeues peeles. Yeejleer³e HeeleUerJej efJeefJeOe efkeÀuues, cenelcee ieebOeer Je efJeveesyee YeeJes ³eeb®es DeeÞece, 1857 ®³ee mJeeleb$³eue{îeeMeer mebyebefOele mLeUs DeMee SsefleneefmekeÀ efþkeÀeCe®³ee menueer Dee³eesefpele kesÀu³ee peeleele.

æ[ìerHe: efJeoîeeL³ee¥vee Jejerue ÒekeÀejebJ³eefleefjkeÌle Flej He³e&ìve ÒekeÀejebefJe<e³ekeÀ efueefnlee ³esF&ue.]

*2. He³e&ìveeMeer mebyebefOele J³eeJemeeef³ekeÀ #es$es mHe<ì keÀje. Gllejë i. He³e&ìve ne SkeÀ meJee&efOekeÀ jespeieej efvecee&Ce keÀjCeeje

Goîeesie Deens. J³eeJemeeef³ekeÀ HeodOeleerves ue#e HegjJeues, lej He³e&ìve ne keÀe³ecemJeªHeer J³eJemee³e yevet MekesÀue Je l³eele veeJeerv³eHetCe& Òe³eesie keÀjC³eeme KetHe mebOeer Deensle.

³eeceO³es Heg{erue J³eJemee³eeb®ee meceeJesMe neslees. De. ne@ìsue: He³e&ìkeÀebmeeþer ®eneHeeve, Gllece pesJeCee®eer

mees³e, Gllece opee&®eer efveJeememLeeves, mJe®íleeie=ns Fl³eeoer meesF& keÀjCes.

ye. ogYee<eer Je ceeie&oMe&keÀ: HejosMeer He³e&ìkeÀebmeeþer l³eeb®ee ogYee<eer efkebÀJee ceeie&oMe&keÀ cnCetve keÀece keÀjCes, Jele&ceeveHe$es efkebÀJee Flej meboYe&meeefnl³ee®eer efJe¬eÀer keÀjCes ³eebletvener jespeieejefveefce&leer nesles.

keÀ. mLeeefvekeÀ HeeleUerJejerue J³eJemee³e: efMeJee³e, nmleesoîeesie efkebÀJee kegÀìerjesoîeesiee®³ee ceeO³eceeletve nmlekeÀewMeu³ee®³ee Jemlet yeveJetve efJekeÀCes, He³e&ìkeÀebvee HeÀesìes keÀe{tve osCes, Iees[eiee[er efkebÀJee lelmece Jeenveebletve HesÀjHeÀìkeÀe ceejCes, He³e&ìkeÀeb®eer Jeenveebletve Feq®íle mLeUer ves-DeeCe keÀjCes.

[. menue Dee³eespeve: He³e&ìkeÀeb®³ee menueeR®es Dee³eespeve keÀjCes neosKeerue ³ee J³eJemee³eeMeer mebyebefOele J³eJemee³e Deens.

*1. He³e&ìvee®eer HejbHeje Gllej: i. otjJej Demeuesu³ee mLeUebvee efJeefMe<ì nsletves Yesì

osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme cnCepes He³e&ìve nes³e. ii. Yeejleeuee He³e&ìvee®eer Òee®eerve HejbHeje ueeYeueer Deens.

leer keÀeueKeb[evegmeej meebielee ³esF&ue.

meefJemlej Gllejs efuene.

efìHee efuene. / mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.

SAMPLE C

ONTENT

107


De. Òee®eerve keÀeueKeb[: Òee®eervekeÀeUer leerLe&#es$eebvee Yesìer osCes, mLeeefvekeÀ pe$ee-³ee$eebvee peeCes, efJeoîeeY³eeme efkebÀJee J³eeHeej ³ee nsletbveer HetJeea He³e&ìve kesÀues peeF&. yeewodOe Jee*dce³eeceO³es ueeskeÀeb®³ee GodyeesOeveekeÀjlee mJele: ieewlece yegodOeebveer Yeejleeleerue DeveskeÀ Òee®eerve Menjebvee Yesìer efou³ee®es GuuesKe meeHe[leele. yeewodOe efYekeÌKet, pewve cegveer Je meeOet melele Ye´ceCe keÀjle Demele. ³eeefMeJee³e, F.me. 630 ceO³es ef®eveer ÒeJeemeer ³egDeeve MJeebie Yeejleele Deeuee neslee.

ye. ceO³e³egieerve keÀeueKeb[: ceO³e³egieele meble veeceosJe, meble SkeÀveeLe, iegª veevekeÀosJe, jeceoememJeeceer DeMee mebleeb®³ee ceebefo³eeUervesner YeejleYeceCe kesÀues Deens.

keÀ. DeeOegefvekeÀ keÀeueKeb[: 1857 ®³ee mJeeleb$³emebûeecee®³ee keÀeUele efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer efueefnuesu³ee `ceePee ÒeJeeme' ³ee ÒeJeemeJeCe&veeletvener leerLe&³ee$esmeeþer osMeele meJe&$e Hee³eer ÒeJeeme keÀjC³ee®eer HejbHeje efometve ³esles.

iii. HejosMeeleerue He³e&ìve: kesÀJeU Yeejleele®e veener, lej HejosMeeblener He³e&ìvee®eer HejbHeje efometve ³esles. ÖeÀevme, Fìueer, pece&veer, ûeerme, meerefj³ee, Yeejle, ®eerve Fl³eeoer osMeebvee Yesìer osCeeje yeWpeeefceve ìîeg[suee, ³egjesHeuee DeeefMe³ee Keb[ Je ®eerve®eer DeesUKe keÀªve osCeeje ceekeÀex Heesuees, Fmueeceer peielee®eer ÒeoerIe& meHeÀj keÀjCeeje Fyve yeletlee, He=LJeer®ee ieesue Je peiee®ee vekeÀeMee yeveJeCeeje vekeÀeMee DeejsKekeÀ iesjneì& cekexÀìj DeMee HejosMeer ÒeJeeMeebveer He³e&ìve kesÀues. SkeÀesefCemeeJ³ee MelekeÀe®³ee GllejeOee&le Lee@ceme kegÀkeÀves 600 ueeskeÀeb®eer ueermìj les ueeHeÀyejes DeMeer jsuJes menue ³eMemJeerHeCes Ie[Jetve DeeCeueer.

He³e&ìvee®³ee ³ee ÒeoerIe& HejbHejsletve®e DeeOegefvekeÀ He³e&ìve³egie megª Peeues, Demes cnCelee ³esF&ue.

*2. ceekeÀex Heesuees Gllej: i. ceekeÀex Heesuees ne lesjeJ³ee MelekeÀeleerue Fìeefue³eve

ÒeJeemeer neslee. ii. l³eeves ³egjesHeuee DeeefMe³ee Keb[ Je ®eerve®eer DeesUKe

keÀªve efoueer. iii. lees mJele: 17 Je<ex ®eerveceO³es jeefnuee. iv. l³ee®³eecegUs peieeuee DeeefMe³ee Keb[eleerue efvemeie&,

meceepepeerJeve, meebmke=ÀeflekeÀ peerJeve Je J³eeHeej ³eeb®eer DeesUKe Peeueer.

v. ³eeletve®e ³egjesHe Je DeeefMe³ee Keb[ebceO³es mebJeeo Je J³eeHeej megª Peeuee.

3. YeewieesefuekeÀ He³e&ìve Gllej: i. ³ee ÒekeÀej®³ee He³e&ìvee®ee nslet YeewieesefuekeÀ

JewefMe<ìîeeb®es efvejer#eCe keÀjCes ne Demelees. ii. DeveskeÀ YeewieesefuekeÀ mLeUebceOeerue efvemeiee&®es

DeJeueeskeÀve keÀjC³ee®³ee F®ísves Je kegÀletnueeHeesìer DeveskeÀ He³e&ìkeÀ ³ee ÒekeÀej®es He³e&ìve keÀjleele.

iii. Goe. DeYe³eejC³es, mecegêefkeÀveejs, Jn@ueer Dee@HeÀ HeÌuee@Jeme& (GllejeKeb[), ueesCeej mejesJej, efveIeespe ³esLeerue jebpeCeKeUies Fl³eeoer JewefMe<ìîeHetCe& YeewieesefuekeÀ mLeUeb®ee ³eeceO³es meceeJesMe neslees.

4. Fyve yeletlee Gllej: i. Fyve yeletlee ne ®eewoeJ³ee MelekeÀeleerue ÒeJeemeer p³eeves

Fmueeceer peielee®eer ÒeoerIe& meHeÀj Ie[Jetve DeeCeueer. ii. lees leerme Je<ex peie efHeÀjle neslee. iii. SkeÀe®e jml³eeves oesve JesUe ÒeJeeme keÀje³e®ee veener

Demes l³ee®es OeesjCe nesles. iv. yeletleeves ÒeJeemeeojc³eeve kesÀuesues uesKeve ns

ceO³e³egiee®ee Fefleneme Je meceepepeerJeve mecepeC³eemeeþer Del³eble cenllJee®es Deens.

5. Deejesi³e He³e&ìve Gllej: i. ³ee ÒekeÀej®es He³e&ìve JewoîekeÀer³e GHe®eej IesCes efkebÀJee

Deejesi³e megOeejCes ³ee nsletves kesÀues peeles. ii. HeeM®eell³eeb®³ee celes YeejleeceOeerue JewoîekeÀer³e mesJee Je

megefJeOee mJemle Je opexoej Deensle. ³eecegUs, DeveskeÀ HejosMeer ueeskeÀ Yeejleele ³esT ueeieues Deensle.

iii. YeejleeceO³es cegyeuekeÀ met³e&ÒekeÀeMe GHeueyOe Demeu³eeves ³ee®ee ueeYe IesC³eemeeþer DeveskeÀ He³e&ìkeÀ YeejleeceO³es ³esleele.

iv. ³eeJ³eefleefjkeÌle, ³eesieefMe#eCe DeeefCe Dee³egJexefokeÀ GHe®eejebkeÀjleener DeveskeÀ HejosMeer He³e&ìkeÀ YeejleeceO³es ³esle Demeleele.

DejsefyekeÀ Yee<esleerue efjnuee (Rihla - ÒeJeeme) ³ee HegmlekeÀeceO³es Fyve yeletlee®³ee ÒeJeemee®³ee veeWoer Deensle.

%eeveiegª

%eeveiegª`o ì@Jnue Dee@HeÀ ceekeÀex Heesuees' ³ee HegmlekeÀeceO³es ceekeÀex Heesueesves kesÀuesu³ee ÒeJeemee®³ee veeWoer Deensle. ³ee HegmlekeÀeletve ef emleesHeÀj keÀesuebyeme DeeefCe yeN³ee®e ÒeJeeMeebvee ÒesjCee efceUeueer.

SAMPLE C

ONTENT

108

108


*6. ke=À<eer He³e&ìve Gllej: i. DeeHeu³ee cetU YeewieesefuekeÀ mLeeveeHeemetve otj

Demeuesu³ee ÒeosMeele ceveele keÀener GodosMe þsJetve, þjeJeerkeÀ keÀeUemeeþer He³e&ìvemLeUebvee Yesì osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme cnCepes He³e&ìve nes³e.

ii. Menjer mebmke=Àleerle Jee{uesu³ee Je ke=À<eer peerJevee®eer ceeefnleer IesT Feq®íCeeN³ee He³e&ìkeÀebkeÀjlee `ke=À<eer He³e&ìve' ne ÒekeÀej meO³ee efJekeÀefmele nesT ueeieuee Deens.

iii. MeslekeÀjermegodOee DeefOekeÀ Òeiele Mesleer®es Òe³eesie HeenC³eemeeþer, l³eeleerue veeJeerv³eHetCe& Ghee³e³eespevee, mebMeesOeve DeY³eemeC³eemeeþer otjJej®³ee ÒeosMeele He³e&ìve keÀjleele.

iv. efJeefJeOe ke=À<eer mebMeesOeve keWÀês, ke=À<eer efJeoîeeHeerþebvee Yesìer osCes, FñeeSueceOeerue Mesleer HeenCes ³ee GodosMeeves Deepe ke=À<eer He³e&ìve kesÀues peeles.

7. ¬eÀer[e He³e&ìve Gllej: i. ¬eÀer[e meeceves Heene³euee peeCes cnCepes ¬eÀer[e He³e&ìve

nes³e. ii. efJemeeJ³ee MelekeÀeceO³es ne He³e&ìve ÒekeÀej Go³eeme

Deeuee Deens. iii. peeieeflekeÀ HeeleUerJej Dee@efuebefHekeÀ, efJebyeu[ve DeeefCe

peeieeflekeÀ yegodefOeyeU mHeOee&, Deeblejje<ìer³e ef¬eÀkesÀì mHeOee&, lej Yeejleer³e HeeleUerJej efnceeue³eerve keÀej j@ueer Je ceneje<ì HeeleUerJej ceneje<ì kesÀmejer kegÀmleer mHeOee& ³eebmeejK³ee mHeOee¥meeþer ¬eÀer[e He³e&ìve kesÀues peeles.

8. vewefceefllekeÀ He³e&ìve Gllej: i. otjJej DemeCeeN³ee mLeUebvee efJeefMe<ì nsletves Yesì

osC³eekeÀjlee kesÀuesuee ÒeJeeme cnCepes He³e&ìve nes³e. ii. He³e&ìveekeÀjlee ceveg<³e keÀejCes MeesOele Demelees DeeefCe

21 J³ee MelekeÀeceO³es DeMee DeveskeÀ mebOeerosKeerue GHeueyOe Peeu³ee Deensle.

iii. Deeblejje<ìêr³e HegmlekeÀ ÒeoMe&ves, mebcesueves, efHeÀuce HesÀefmìJnume Fl³eeoer DeveskeÀ keÀejCeebmeeþer ueeskeÀ efJeefJeOe efþkeÀeCeer peeleele.

iv. ceneje<ìêceO³esner DeveskeÀ meeefnl³eÒesceer ojJe<eea YejCeeN³ee DeefKeue Yeejleer³e cejeþer meeefnl³emebcesueveekeÀjlee peele Demeleele.

9. Jeejmee cegMeeefHeÀjer (nsefjìspe Jee@keÀ) Gllej: i. ueeskeÀ SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeuee Yesì osC³eemeeþer

peeleele, l³eeuee `nsefjìspe Jee@keÀ' Demes cnCeleele.

ii. Fefleneme Ie[uesu³ee efþkeÀeCeer Òel³e#e peeTve lees Fefleneme peeCetve IesC³ee®eer DevegYetleer nsefjìspe Jee@keÀcegUs efceUles.

iii. peieYejele Demes GHe¬eÀce jeyeJeues peeleele. iv. Yeejleeuee MeskeÀ[es Je<ee¥®ee SsefleneefmekeÀ Jeejmee

ueeYeuee Deens. Yeejleeleerue Òel³eskeÀ jep³eele HeenC³eepeesieer Òee®eerve, ceO³e³egieerve DeeefCe DeeOegefvekeÀ mLeUs Deensle. SsefleneefmekeÀ J³ekeÌleerb®³ee efveJeememLeeveeb®eener ³ee JeejmeemLeUebceO³es meceeJesMe nesle Demetve DeMee mLeUebJej veerueHeÀuekeÀ ueeJeC³ee®eer HeodOele Deens.

v. Yeejleele iegpejeleceOeerue Denceoeyeeo ³esLeerue nsefjìspe Jee@keÀ ÒeefmeodOe Deens. ceneje<ìêle cegbyeF&-HegCes Fl³eeoer Menjeble Demes GHe¬eÀce Dee³eesefpele kesÀues peeleele.

vi. ³ee GHe¬eÀceebcegUs SsefleneefmekeÀ Jeemlet peleve keÀjCes, l³eeb®eer ceeefnleer peceJetve leer efJeefJeOe ceeO³eceebodJeejs peieYej Heesnes®eJeCes Demes ÒekeÀuHe jeyeJeues peeleele.

10. ceneje<ìêleerue He³e&ìve efJekeÀeme Gllejë i. ceneje<ìêuee He³e&ìvee®³ee ¢<ìerves JewYeJeMeeueer Jeejmee

ueeYeuee Deens. ii. ceneje<ìêceO³es Deefpebþe, JesªU, IeejeHegjer

³eebmeejKeer uesCeer, Heb{jHetj, efMe[ea, legUpeeHetj ³eebmeejKeer DeveskeÀ osJemLeeves, ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer, ef®eKeueoje ³eebmeejKeer Leb[ nJes®eer efþkeÀeCes, lemes®e lee[esyee, oepeerHetj, meeiejsMJej meejKeer DeYe³eejC³es DeeefCe keÀes³evee, ®eeboesueer ³eebmeejKeer OejCes DeMeer DeveskeÀ He³e&ìvemLeUs Deensle.

iii. ³eeleerue keÀener peeieeflekeÀ Jeejmee ueeYeuesueer mLeUs Deensle.

Goe. Deefpebþe, JesªU, IeejeHegjer ³ee uesCeer, keÀeme Heþej, í$eHeleer efMeJeepeer cenejepe jsuJesmLeevekeÀ, oepeerHetj DeYe³eejC³e.

iv. `ceneje<ì He³e&ìve efJekeÀeme ceneceb[Ue®eer' mLeeHevee F.me. 1975 ceO³es keÀjC³eele Deeueer. ³eecegUs, He³e&ìvee®³ee efJekeÀemeeuee ®eeuevee efceUeueer. ceneceb[UeleHexÀ jep³eeceO³es 47 efþkeÀeCeer He³e&ìkeÀeb®³ee efveJeemee®eer mees³e kesÀueer Demetve ³eele ®eej npeejebHes#ee DeefOekeÀ He³e&ìkeÀeb®³ee jenC³ee®eer mees³e nesles.

v. ³eeefMeJee³e, ³ee J³eJemee³eeceO³es DeveskeÀ Keemeieer J³eeJemeeef³ekeÀosKeerue Glejues Deensle.

SAMPLE C

ONTENT

109


11. HegmlekeÀeb®es ieeJe i. ceneyeUsMJejpeJeU èfYeueej' veeJee®es SkeÀ

efvemeie&jc³e Je mìê@yesjer®ee iees[Jee Demeuesues ieeJe Deens.

ii. ns Yeejleeleerue Heefnues DeeieUsJesieUs `HegmlekeÀeb®es ieeJe' Deens.

iii. ³ee HegmlekeÀeb®³ee ieeJeeuee Yesì osCeeN³ee He³e&ìkeÀebkeÀjlee ieeJeeleerue DeveskeÀ Iejeble HegmlekesÀ®e HegmlekesÀ Deensle.

iv. Jee®eve mebmke=Àleer Jee{eJeer, cejeþer Yee<esleerue veJ³ee-pegv³ee uesKekeÀeb®eer, meble meeefnl³ee®eer DeesUKe JneJeer, lemes®e keÀLee-keÀeobyejer, keÀefJelee, ueefuele, ®eefj$es-Deelce®eefj$es, m$eer meeefnl³e, ¬eÀer[eefJe<e³ekeÀ, meeefnl³e, yeeuemeeefnl³e DeMee efJeefJeOe ÒekeÀejebleerue uesKeve Jee®eveekeÀjlee GHeueyOe JneJes, Jee®ekeÀebvee `Jee®eve-Deevebo' efceUeJee cnCetve ceneje<ì^ Meemeveeves ³ee HegmlekeÀeb®³ee ieeJee®eer mebkeÀuHevee mel³eele ©peJeueer Deens.

v. ³esLes Yesì osCeeN³ee DeY³eemet Je Jee®eveefÒe³e He³e&ìkeÀebkeÀjlee ner Jee®eve Deeveboe®eer ceesþer cespeJeeveer®e Deens.

12. Oeeefce&keÀ He³e&ìve Gllej: i. peieeceO³es efJeefJeOe meceepeeleerue ueeskeÀ efJeKegjuesues

Deensle. ii. peieeleerue keÀener YeewieesefuekeÀ mLeUs Òe®eefuele HegjeCe

keÀLeebMeer pees[ueer iesueer Demeu³eeves ³ee ueeskeÀebceO³es SkeÀelceles®eer YeeJevee efìketÀve jenles. ³eeletve keÀener mLeUebvee Oeeefce&keÀ He³e&ìvee®³ee ¢<ìerves Yesì efoueer peeles.

iii. ®eejOeece, yeeje p³eesefleefue¥ies ner Oeeefce&keÀ He³e&ìvee®eer keÀener GoenjCes Deensle.

iv. HegC³eMueeskeÀ Deefnu³eeyeeF& nesUkeÀj ³eebveer DeeHeu³ee J³eeqkeÌleiele iebieepeUerletve ³ee Oeeefce&keÀ mLeUer ueeskeÀeb®eer mees³e JneJeer, ³eemeeþer ueeskeÀesHe³eesieer keÀeces kesÀueer Deensle.

*1. Deepe®³ee keÀeUele HejosMeele peeC³ee®es ÒeceeCe Jee{le

Deens. Gllejë i. DeeOegefvekeÀ keÀeUele He³e&ìve ne SkeÀ mJeleb$e Demee

je<ìêr³e DeeefCe Deeblejje<ìêr³e J³eJemee³e Peeuesuee Deens.

ii. osMeeleerue Je HejosMeeleerue Hegjeleve Jeemlet, FeflenemeÒeefmeodOe Je efvemeie&jc³e mLeUs, Òee®eerve keÀuee efveefce&leer®eer keWÀês, leerLe&#es$es, DeewoîeesefiekeÀ Je Flej ÒekeÀuHe Fl³eeoeRvee Yesìer osCes ner He³e&ìveeceeieerue cegK³e ÒesjCee Demeles.

iii. Deepe®³ee keÀeUele Deeblejje<ìêr³e He³e&ìve keÀjCes penepe, jsuJes Je efJeceeve ³ee meesF¥cegUs menpe MekeÌ³e Peeues Deens keÀejCe penepeebcegUs otjJej DemeCeejs mecegêefkeÀveeN³eebJej®es osMe pees[ues iesues, lej jsuJescegUs ³egjesHe pees[uee iesuee. efJeceeveebveer peie pees[C³ee®es keÀe³e& kesÀues Deens.

iv. DeY³eeme, efJejbiegUe, mLeueoMe&ve, J³eeJemeeef³ekeÀ keÀeces (yewþkeÀe, keÀjejceoej Fl³eeoer), ef®e$eHeìeb®es ef®e$eerkeÀjCe ³eeefveefcelleeves Deeblejje<ìêr³e He³e&ìve Ie[les.

v. ³eeefMeJee³e, DeeefLe&keÀ GoejerkeÀjCeeveblej Yeejleeletve HejosMeele peeCeeN³eeb®eer mebK³ee Jee{ueer Deens.

cnCepes®e, Deepe®³ee keÀeUele HejosMeele peeC³ee®es ÒeceeCe Jee{ues Deens.

*2. DeeHeCe DeeHeuee vewmeefie&keÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Jeejmee

peHeuee Heeefnpes.

Gllej: i. osMeeleerue Je HejosMeeleerue Hegjeleve Jeemlet, FeflenemeÒeefmeodOe Je efvemeie&jc³e mLeUs, Òee®eerve keÀueeefveefce&leer®eer keWÀês, leerLe&#es$es, DeewoîeesefiekeÀ Je Flej ÒekeÀuHe Fl³eeoeRvee Yesìer osC³ee®³ee nsletves Deepe®³ee keÀeUele mLeeefvekeÀ, Deeblejjep³eer³e, je<ìêr³e DeeefCe Deeblejje<ìêr³e HeeleUerJej He³e&ìve kesÀues peeles.

ii. DeeHeu³ee osMeeuee Òee®eerve, ceO³e³egieerve DeeefCe DeJee&®eerve DeMee SsefleneefmekeÀ mLeUeb®ee Jeejmee ueeYeuee Deens. leepeceneue DeeefCe peblejceblej JesOeMeeUsmeesyele®e ceneje<ìêleerue Deefpebþe, JesªU, SefueHebÀìe uesCeer, í$eHeleer efMeJeepeer cenejepe jsuJesmLeevekeÀ, HeefM®ece Ieeì efJeMes<ele: menîeeêer jebiee, keÀeme Heþej ner mebHetCe& peieele ieewjJeueer iesuesueer keÀener cenllJee®eer mLeUs Yeejleele Deensle.

efJeOeeves mekeÀejCe mHe<ì keÀje.

SAMPLE C

ONTENT

110

110


iii. DeMeer mLeUs HeenC³eemeeþer HejosMeebletve npeejes ueeskeÀ DeeHeu³ee osMeele ³esleele keÀejCe efvemeie&efveefce&le DeeefCe ceeveJeefveefce&le iees<ìeRceOeerue jc³elee Je YeJ³elee ³eeb®ee Òel³e#e DevegYeJe IesC³ee®eer F®íe peieYej®³ee He³e&ìkeÀebvee Demeles. l³eecegUs, ³esLeerue mLeeefvekeÀ ueeskeÀebmeeþer jespeieeje®³ee mebOeer efvecee&Ce nesleele.

iv. ³eeefMeJee³e, Heg{erue efHe{îeebvee DeeHeu³ee mece=odOe Feflenemee®es oMe&ve Ie[Ces cenllJee®es Deens.

³eekeÀjlee DeeHeCe DeeHeuee vewmeefie&keÀ DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ Jeejmee peHeuee Heeefnpes.

3. ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer ³eebmeejK³ee efþkeÀeCeer He³e&ìve

ns mLeeefvekeÀ ueeskeÀeb®³ee GHepeerefJekesÀ®es meeOeve þjues Deens.

Gllej: i. ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer ner Leb[ nJes®eer efþkeÀeCes Deensle. ³esLes npeejeW®³ee mebK³esves He³e&ìkeÀ Yesìer osleele.

ii. ³ee efþkeÀeCeer ceeie&oMe&keÀ He³e&ìkeÀebvee keÀener cenllJee®eer efþkeÀeCes oeKeJeleele, lesLeerue ceeefnleer meebieleele, lemes®e HeÀesìesûeeHeÀj HeÀesìes keÀe{tve osleele. Iees[sJeeues He³e&ìkeÀebvee Iees[îeeJeªve jHesì ceeªve DeeCeleele, l³eebvee Iees[eiee[erle yemeC³ee®ee Deevebo osleele.

iii. DeMeeÒekeÀej®eer meJe& keÀeces lesLeerue mLeeefvekeÀ ueeskeÀ keÀjle Demeleele.

He³e&ìveecegUs lesLeerue mLeeefvekeÀebvee jespeieeje®eer mebOeer GHeueyOe Peeueer Deens, cnCetve He³e&ìve ns lesLeerue ueeskeÀeb®³ee GHepeerefJekesÀ®es meeOeve þjues Deens.

(HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 53) ÒeMveë 1. HetJeeaHeemetve Yeejleele ÒeJeemee®eer keÀesCeleer HejbHeje Òe®eefuele

nesleer? 2. efJe<CegYeìebveer keÀesCel³ee ÒeJeemee®es JeCe&ve DeeHeu³ee HegmlekeÀele

efuentve þsJeues Deens? 3. efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer keÀesCel³ee keÀeUele ÒeJeeme kesÀuee?

4. efJe<CegYeì iees[meWveer efueefnuesues `ceePee ÒeJeeme' ns HegmlekeÀ Feflenemee®es SkeÀ cenllJee®es meeOeve Deens. ³ee efJeOeevee®es meceLe&ve keÀje.

Gllej: 1. HetJeeaHeemetve Yeejleele leerLe&³ee$esmeeþer osMee®³ee SkeÀe ìeskeÀeHeemetve ogmeN³ee ìeskeÀeHe³e¥le Hee³eer ÒeJeeme keÀjC³ee®eer HejbHeje Òe®eefuele nesleer.

2. efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer ceneje<ìêletve GllejskeÀ[s De³eesO³esHe³e¥le DeeefCe lesLetve Hegvne ceneje<ìêHe³e¥le kesÀuesu³ee ÒeJeemee®es JeCe&ve DeeHeu³ee HegmlekeÀele efuentve þsJeues Deens.

3. efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer 1857 ®³ee mJeeleb$³e mebûeecee®³ee keÀeUele ÒeJeeme kesÀuee.

4. i. efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer ceneje<ìêHeemetve De³eesO³esHe³e¥le DeeefCe lesLetve Hegvne ceneje<ìêHe³e¥le Demee ÒeJeeme kesÀuee DeeefCe ³ee ÒeJeemee®es JeCe&ve l³eebveer `ceePee ÒeJeeme' ³ee HegmlekeÀele kesÀues Deens.

ii. l³eeb®ee ne ÒeJeeme 1857 ®³ee mJeeleb$³e mebûeecee®³ee keÀeUeleerue Deens.

iii. meenefpekeÀ®e ³ee mJeeleb$³e mebûeeceemebyebefOele efJeefJeOe iees<ìeR®es mee#eeroej Deensle keÀejCe l³ee l³eebveer Òel³e#e Heeefnu³ee Je DevegYeJeu³ee Deensle.

iv. ³ee HegmlekeÀeceOetve 1857 ®³ee mJeeleb$³e mebûeecee®es DeveskeÀ leHeMeerue efJeMes<ele: jeCeer ue#ceeryeeF¥®³ee peerJeveeefJe<e³eer®es leHeMeerue keÀUleele. ³eeefMeJee³e, l³ee keÀeUeleerue cejeþer Yee<es®es mJeªHener mecepeles.

cnCetve, Òel³e#e mee#eeroejeves kesÀuesu³ee JeCe&veeJeªve l³ee keÀeUeleerue Fefleneme ceenerle nesC³eeme ceole nesle Demeu³eeves `ceePee ÒeJeeme' ns SkeÀ cenllJee®es meeOeve Deens Demes cnCeCes ³eesi³e þjles.

*1. DeeHeu³ee Heefjmeje®ee He³e&ìvee®³ee ¢<ìerves keÀmee

efJekeÀeme keÀjeue? Gllejë i. DeeHeu³ee Heefjmejeleerue SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeb®es

peleve Je mebJeOe&ve keÀjC³eemeeþer melele meleke&À Je peeieªkeÀ jenerve. ³eekeÀjlee, mLeeefvekeÀ Meemevee®³ee ceoleerves mLeUe®eer ceeefnleer peeCetve IesTve l³eemeboYee&leerue HeÀuekeÀ ueeJeC³eemeeþer Òe³elve keÀjsve.

%eevee®es GHe³eespeve

cegkeÌleesllejer ÒeMve

GleeN³ee®es Jee®eve keÀªve l³eeJej DeeOeeefjle ÒeMveeb®eer Gllejsefuene.

[leerLe&³ee$esmeeþer osMee®³ee ............................................................ SkeÀ cenllJee®es meeOeve Deens.]

SAMPLE C

ONTENT

111


ii. DeeHeu³ee Heefjmeje®ee KejeKegje Fefleneme peeCetve IesF&ve Je ³esLes ³esCeeN³ee He³e&ìkeÀeuee leer mel³e ceeefnleer HegjJesve.

iii. osMeer Je HejosMeer He³e&ìkeÀeb®eer iewjmees³e nesT ve³es, ³eekeÀjlee ceesþîeeb®³ee ceoleerves l³eebvee ³eesi³e les menkeÀe³e& keÀjsve. efoJ³eebie He³e&ìkeÀebvee ceole keÀjsve.

iv. ceer Heefjmeje®³ee mJe®ílesmeesyele®e Heefjmejeleerue He³e&ìvemLeUeb®³ee mJe®íleskeÀ[sner ue#e HegjJesve, keÀ®eje ìekeÀCeej veener DeeefCe keÀesCel³eener SsefleneefmekeÀ Jeemlet®es efJeêtHeerkeÀjCe keÀjCeej veener Demee efveM®e³e keÀjsve Je Flejebveener ne efveM®e³e keÀjC³eeme Yeeie Hee[sve. efce$eeb®³ee ceoleerves mJe®ílee DeefYe³eeve jeyeJesve Je Heefjmejeleerue mJe®íleskeÀ[s ue#e osF&ve.

v. DeeHeu³ee Heefjmejeleerue ogjeJemLee Peeuesu³ee He³e&ìvemLeUeb®eer [eie[gpeer keÀjC³eemebyebOeer ceesþîeeb®³ee ceoleerves mebyebefOele J³ekeÌleeRMeer mebHeke&À meeOesve.

vi. Jesye ef[Pee³evej®³ee ceoleerves Je mebyebefOele J³ekeÌleeR®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer ieeJeeleerue He³e&ìvemLeUe®eer ceeefnleer osCeejer JesyemeeFì yeveJeC³ee®eer ceesþîeebvee efJevebleer keÀjsve.

DeMeejerleerves, ceeP³ee Heefjmeje®ee He³e&ìvee®³ee ¢<ìerves efJekeÀeme nesC³eemeeþer ceer melele Òe³elveMeerue jenerve.

1. ®euee MeesOet³ee. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 54) Jejerue ÒekeÀejebJ³eefleefjkeÌle efJe%eeveefJe<e³ekeÀ He³e&ìve,

efJejbiegUe, meebmke=ÀeflekeÀ He³e&ìve Je mecetn He³e&ìve ³ee ÒekeÀejeb®eer ceeefnleer efMe#ekeÀ Je Deeblejpeeuee®³ee (Fbìjvesì) ceoleerves MeesOet³eele.

Gllej: efJe%eeveefJe<e³ekeÀ He³e&ìve: Jew%eeefvekeÀ ¢ef<ìkeÀesveeletve He³e&ìve kesÀues peeles. ³eeceO³es

Jew%eeefvekeÀ¢<ìîee cenllJee®³ee efþkeÀeCeebvee Yesì efoueer peeles. Goe. efouueer, pe³eHetj, JeejeCemeer ³eeefþkeÀeCeer peblejceblej-

meejK³ee JesOeMeeUe ³ee DeeHeu³ee ceO³e³egieerve SsefleneefmekeÀ Jeemletbvee He³e&ìkeÀ Yesì osleele.

³eeefMeJee³e, DeeOegefvekeÀ keÀeUeleerue keÀener Jeemletbvee He³e&ìkeÀ Jew%eeefvekeÀ¢<ìîee Yesì osle Demeleele.

Goe. cegbyeF&leerue JejUer ³esLeerue `vesnª efJe%eevekeWÀê' ³eeefþkeÀeCeer He³e&ìkeÀebvee efJe%eeveefJe<e³ekeÀ ceeefnleer efceUeJeer

³eemeeþer efJeefJeOe Jemletbyejesyej®e Òeel³eef#ekesÀ oeKeJeueer peeleele, lej `vesnª leejebieCe' ³esLes ÒeespeskeÌìj®³ee ceeO³eceeletve DeJekeÀeMeeleerue JewefJeO³eHetCe& Ieìveeb®es oMe&ve Ie[Jeues peeles.

efJejbiegUîeekeÀjlee kesÀues peeCeejs He³e&ìve: J³emle keÀecee®³ee JesUeHe$ekeÀeletve JesU keÀe{tve Keeme

ceveesjbpeveekeÀjlee efkebÀJee HegÀjmeleer®³ee JesUs®ee meogHe³eesie keÀjC³eekeÀjlee ns He³e&ìve kesÀues peeles.

Goe. mLeeefvekeÀ He³e&ìvemLeUebvee Yesì osCes, mecegêefkeÀveejer efkebÀJee SKeeoîee Meeble peeieer HesÀjHeÀìkeÀe ceejCes, lemes®e meO³ee®³ee peerJeveeceO³es `JeerkeÀSC[' meepeje keÀjCes nsosKeerue efJejbiegUîeekeÀjlee kesÀues peeCeejs He³e&ìve ÒekeÀej Deensle.

meebmke=ÀeflekeÀ He³e&ìve: SKeeoe osMe efkebÀJee ÒeosMee®eer mebmke=Àleer, lesLeerue ueeskeÀeb®eer

mebmke=Àleer, l³eeb®es peerJeveceeve, l³eeefþkeÀeCee®ee Fefleneme, HejbHeje, keÀuee, mLeeHell³e, Oece& DeeefCe peerJeveÒeCeeueer mecepetve efkebÀJee peeCetve IesC³ee®³ee GodosMeeves meebmke=ÀeflekeÀ He³e&ìve kesÀues peeles. l³ee osMeeleerue / ÒeosMeeleerue SsefleneefmekeÀ Jeemlet, mceejkesÀ, l³ee osMeeves efceUJeuesues efJeefJeOe #es$eebleerue ³eMe DeY³eemeCes, ve=l³e, mebieerle, ceneslmeJe ³eeble menYeeieer nesCes ³ee yeeyeeR®eener ³eele meceeJesMe neslees. Goe. jepemLeeve, ceO³e ÒeosMe ³eeefþkeÀeCeer He³e&ìvee®³ee ¢<ìerves ceneslmeJe Dee³eesefpele kesÀues peeleele Je ³eemeeþer ceesþîee mebK³esves He³e&ìkeÀ GHeefmLele Demeleele.

mecetn He³e&ìve: mecetneves kesÀues peeles les mecetn He³e&ìve. ³eele efJeefJeOe

J³eeJemeeef³ekeÀ He³e&ìve mebmLee ueeskeÀeb®³ee mecetneuee IesTve osMeefJeosMeebleerue efJeefJeOe He³e&ìvemLeUebvee Yesìer osleele. ³ee®eer meg©Jeele 19 J³ee MelekeÀe®³ee GllejeOee&le Lee@ceme kegÀkeÀ ³eeves kesÀueer. l³eeves 600 ueeskeÀeb®eer ueermìj les ueeHeÀyejes DeMeer jsuJes menue Dee³eesefpele kesÀueer nesleer. HetCe& ³egjesHe®eer YeJ³e Jeleg&UekeÀej menue ³eMemJeerHeCes Heej Hee[ueer. l³eeves®e He³e&ìkeÀ efleefkeÀìs efJekeÀC³ee®ee Spevmeer J³eJemee³e megª kesÀuee. l³eeletve®e DeeOegefvekeÀ He³e&ìve ³egie megª Peeues.

He@kesÀpe ìgefjPece ner mecetn He³e&ìvee®eer®e SkeÀ MeeKee Deepe efJekeÀefmele nesle Deens. efJeefJeOe He³e&ìve mebmLee ³ee JeenletkeÀ Spevmeer DeeefCe ne@ìsume ³eeb®³eeyejesyej Yeeieeroejer keÀªve mecetn He³e&ìve menueeR®es Dee³eespeve keÀjleele.

Heeþebleie&le ÒeMve

SAMPLE C

ONTENT

112

112


2. ceenerle keÀªve I³ee. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 55) mJe®í Yeejle DeefYe³eevee®eer ceeefnleer I³ee. Gllej: Yeejlee®es HebleÒeOeeve Þeer. vejWê ceesoer ³eebveer ieebOeerpe³ebleer

efoveer – 2 Dee@keÌìesyej 2014 jespeer jepeIeeì, veJeer efouueer ³esLes `mJe®í Yeejle DeefYe³eevee®eer' cegntle&ces{ jesJeueer. Yeejleeleerue Menjs, jmles Je veoîeeb®³ee mJe®ílesmeeþer je<ì^er³e HeeleUerJej Yeejle mejkeÀejves Heg{ekeÀej IesTve megª kesÀuesues ns meJee¥le ceesþs DeefYe³eeve Deens. cenelcee ieebOeerpeeR®³ee 150 J³ee pe³ebleeruee l³eeb®eer mJe®í Yeejlee®eer mebkeÀuHevee mel³eele GlejJeC³ee®³ee GodosMeeves ner ceesnerce meJe& HeeleUîeebJej jeyeJeueer peele Deens. neieCeoejer cegkeÌle ieeJes, Menjs, efHeC³ee®es HeeCeer, meeb[HeeC³ee®es, keÀ®eN³ee®es ³eesi³e J³eJemLeeHeve DeeefCe mJe®ílee ³eebJej ³ee DeefYe³eeveeodJeejs Yej efouee peele Deens.

(meboYe&: swachhbharatmission.gov.in) 3. meebiee Heent. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 55) i. He³e&ìkeÀebmeeþer DeeHeCeebme keÀesCekeÀesCel³ee megefJeOee

GHeueyOe keÀªve oîee³euee nJ³eele? Gllej: De. HejosMeer He³e&ìkeÀeb®³ee JeenletkeÀ Je megjef#eleles®eer ³eesi³e

leer Keyejoejer IesCes. ye. l³eebvee Gllece opee&®³ee efveJeememLeeveeb®eer mees³e keÀªve

osCes. keÀ. ÒeJeemeeojc³eeve mJe®í mJe®íleeie=neb®eer GHeueyOelee

keÀªve osCes. [. ÒeJeemeeojc³eeve l³eebvee keÀesCel³eener ÒekeÀej®eer

iewjmees³e nesT ve³es, cnCetve ogYee<eer GHeueyOe keÀªve osCes.

F. KeN³ee Feflenemee®ee meKeesue DeY³eeme DemeCeeN³ee ceeie&oMe&keÀ efkebÀJee DeY³eemekeÀeb®eer GHeueyOelee keÀªve osCes.

HeÀ. efoJ³eebie He³e&ìkeÀebkeÀjlee efJeMes<e meesF& keÀjCes. ie. Deeblejje<ì^er³e Yee<esle l³ee He³e&ìvemLeUeb®eer ceeefnleer

HegefmlekeÀe, meboYe&meeefnl³e l³eebvee GHeueyOe keÀªve osCes.

ii. He³e&ìkeÀebMeer mLeeefvekeÀ ³ee veel³eeves legcner keÀmes

Jeeieeue? Gllej: De. `DeefleefLe osJees YeJe' DeMeer DeeHeu³ee Yeejleer³e

mebmke=Àleer®eer efMekeÀJeCe Deens. l³eevegmeej, ceer HejosMeer He³e&ìkeÀeb®es ³eesi³e les DeeielemJeeiele, l³eeb®eer mejyejeF& keÀjsve.

ye. ÒeJeemeeojc³eeve Deeuesuee LekeÀJee, MeerCe IeeueJeC³eekeÀjlee l³eeb®³ee DeuHeesHeneje®eer, KeeC³eeefHeC³ee®eer J³eJemLee keÀjsve. efveJeememLeevee®eer J³eJemLee keÀjsve.

keÀ. l³eebvee keÀesCel³eener yeeyeleerle ceole ueeieueer, lej lelHejlesves menkeÀe³e& keÀjsve.

[. keÀesCel³eener ®egkeÀer®³ee ceeiee&ves les HeÀmeJeues peeCeej veener, ³ee®eer o#elee IesF&ve.

F. Iejeleerue meom³eebÒeceeCes®e l³eeb®eer keÀeUpeer IesF&ve. 4. keÀªve Heene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 55) Deeblejpeeuee®³ee meene³³eeves Yeejleeleerue meebmke=ÀeflekeÀ,

vewmeefie&keÀ Je mebefceÞe SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeb®eer ef®e$es pecee keÀje.

Gllej: efJeoîeeL³ee¥veer whc.unesco.org ³ee mebkesÀlemLeUeJeªve ef®e$es pecee keÀjeJeerle Je mebyebefOele ceeefnleer efceUJeeJeer.

5. keÀªve Heene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 56) DeeHeu³ee Heefjmejeleerue SsefleneefmekeÀ mLeUebvee Yesì

osC³eemeeþer efMe#ekeÀeb®³ee ceoleerves Jeejmee cegMeeefHeÀjer Dee³eesefpele keÀje.

Gllej: ne GHe¬eÀce efJeoîeeL³ee¥veer mJele: keÀjeJee. 6. meebiee Heent. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 57) i. He³e&ìveecegUs legce®³ee Heefjmejele keÀesCekeÀesCeles J³eJemee³e

efvecee&Ce Peeues Deensle? Gllej: He³e&ìveecegUs Heefjmejele efJeefJeOe Keemeieer He³e&ìve mebmLee,

eflekeÀerì Deej#eCe keWÀês, JeenletkeÀ J³eJemLee, ne@ìsume, GHenejie=ns, uee@pe (efveJeememLeeves), DeuHeesHenej keWÀês, Jele&ceeveHe$e, meboYe&meeefnl³ee®es mìe@ume, mLeeefvekeÀ KeeoîeHeoeLee¥®es mìe@ume, keÀueekegÀmejer®³ee / nmlekeÀewMeu³ee®³ee Jemletb®eer Kejsoer-efJe¬eÀer keWÀês Demes efJeefJeOe J³eJemee³e efvecee&Ce Peeues Deensle.

ii. He³e&ìveecegUs Heefjmejeleerue ueeskeÀeb®³ee jenCeerceeveele

keÀesCelee yeoue Peeuesuee efometve ³eslees? Gllej: De. He³e&ìveecegUs veJeveJeerve jespeieejmebOeer GHeueyOe nesTve

mLeeefvekeÀ ueeskeÀebvee J³eJemee³e efceUlees. He³e&ìve ns l³eeb®³ee GHepeerefJekesÀ®es meeOeve yeveles.

ye. cegyeuekeÀ GlHevve efceUeu³eecegUs l³eeb®es jenCeerceeve megOeejles. l³eebvee peieC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ Demeuesu³ee cetueYetle iejpeeb®eer Hetle&lee keÀjlee ³esles Goe. Devve, Jem$e, efveJeeje, efMe#eCe, Deejesi³e ³ee yeeyeeRkeÀ[s ue#e HegjJelee ³esles.

SAMPLE C

ONTENT

113


keÀ. He³e&ìveecegUs l³ee He³e&ìvemLeUeb®ee efJekeÀeme neslees. oUCeJeUCe Je JeenlegkeÀer®³ee meesF¥®³ee GHeueyOelescegUs ueeskeÀ cegK³e MenjebMeer pees[ues peeleele.

[. Òeieleer®³ee veJ³ee Jeeìe Kegu³ee nesleele Je les efþkeÀeCe efJekeÀemee®³ee cegK³e ÒeJeenele ³esles.

*1. SsefleneefmekeÀ mLeUeb®³ee peleve Je mebJeOe&vee®eer iejpe mHe<ì keÀje. ³eemeeþer keÀesCel³ee Ghee³e³eespevee keÀjlee ³esleerue, ³ee®eer ®e®ee& keÀje.

Gllej: SsefleneefmekeÀ mLeUs peleve Je mebJeOe&vee®eer iejpe: i. SsefleneefmekeÀ mLeUs ns DeeHeu³ee osMee®es

meebmke=ÀeflekeÀ JewYeJe Deens. ne meebmke=ÀeflekeÀ Jeejmee ³esCeeN³ee efHe{îeebHe³e¥le Heesnes®eJeCes, osMeeleerue ceewu³eJeeve Jemlet megjef#ele þsJeCes ns Òel³eskeÀ efHe{er®es keÀle&J³e Deens.

ii. meJe&meeceev³e ueeskeÀ, efJeoîeeLeea, DeY³eemekeÀ, mebMeesOekeÀ DeMee meJee¥vee ³ee Jemletb®es, Jeemletb®es efvejer#eCe keÀjlee ³eeJes, l³eebvee efMe#eCe Ieslee ³eeJes, DeeHeuee je<ì^eefYeceeve Jee{eJee, DeeHeu³ee HetJe&peeb®eer ke=ÀefleMeeruelee, meeQo³e&¢<ìer, Heje¬eÀce ³eeb®eer DeeþJeCe jeneJeer, cnCetve SsefleneefmekeÀ mLeUeb®es peleve Je mebJeOe&ve Peeues Heeefnpes.

l³eemeeþer®³ee GHee³e³eespevee: i. lesLeerue Jemletb®eer ³eesi³e ÒekeÀejs keÀeUpeer IesCes,

Hegjeleve Jemletb®es DeekeÀ<e&keÀ HeodOeleerves ÒeoMe&ve keÀjCes, l³eekeÀjlee Deoîe³eeJele HeodOeleer®eer mebûeneue³es GYeejCes, l³eeb®eer ³eesi³e leer J³eJemLee jeKeCes.

ii. Òes#ekeÀebkeÀjlee íe³eeef®e$e mebûeeefnkeÀe, ³eemeboYee&leerue [e@keÌ³egceWìjer efHeÀucedme, ÒeoMe&veeleerue Jemletb®³ee Òeefleke=Àleer, Flej meboYe&meeefnl³e DeMee Jemletb®eer efJe¬eÀer keWÀês efvecee&Ce keÀjCes.

iii. mebûeneue³eele J³eeK³eeves, ef®e$eHeì oeKeJeC³ee®eer, Feflenemee®eer ceeefnleer meebieCeeN³ee ceeie&oMe&keÀeb®eer mees³e keÀjCes.

iv. ogjeJemLee nesle ®eeueuesu³ee SsefleneefmekeÀ Jeemletb®eer He[Pe[ jesKeCes, l³eeb®eer [eie[gpeer keÀjCes.

v. lesLes mJe®ílee jeKeCes, l³eeb®es efJeêtHeerkeÀjCe ìeUCes. (Jejerue cegodoîeeb®³ee DeeOeejs efJeoîeeL³ee¥vee ®e®ee& keÀjlee

³esF&ue.)

GHe¬eÀce

SAMPLE C

ONTENT

114

114


SketÀCe iegCe: 25 Òe.1. De. efouesu³ee He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve Hegvne efuene. [3] i. efJe<CegYeì iees[mes ³eeb®³ee _______ nîee HegmlekeÀeceO³es ÒeJeemeJeCe&ve Deens. De. ceePeer cegMeeefHeÀjer ye. ceePee ÒeJeeme keÀ. HetJe&jbie [. ³ecegvee He³e&ìve ii. ceneje<ìêle í$eHeleer efMeJeepeer cenejepeebMeer mebyebefOele DemeCeeN³ee efkeÀuu³eebJej ogie& DeY³eemekeÀ _______ ogie&YećeCe ³ee$ee

Dee³eesefpele keÀjle Demele. De. ieesHeeU veerUkebÀþ oeb[skeÀj ye. efJe<CegYeì iees[mes keÀ. Dee®ee³e& De$es [. efJepe³e leW[guekeÀj iii. iegpejeleceOeerue _______ Menjeleerue `nsefjìspe Jee@keÀ' ÒeefmeodOe Deens. De. Je[esoje ye. ieebOeerveiej keÀ. Denceoeyeeo [. megjle ye. Heg{erueHewkeÀer Òel³eskeÀ ieìeleerue ®egkeÀer®eer pees[er DeesUKee Je og©mle keÀªve efuene. [2] i.

`De' ieì `ye' ieì 1. JesªU uesCeer 2. pespegjer Leb[ nJes®es efþkeÀeCe 3. osnt osJemLeeve 4. YeeìIej OejCe

ii.

`De' ieì `ye' ieì 1. yeWpeeefceve ìîeg[suee ÖeÀevme, pece&veer, Fìueer, Yeejle, ®eerve Fl³eeoer osMeebvee Yesìer osCeeje 2. ceekeÀex Heesuees Fmueeceer peielee®eer ÒeoerIe& meHeÀj Ie[Jetve DeeCeCeeje 3. iesjneì& cekexÀìj peiee®ee vekeÀeMee Je He=LJeer®ee ieesue yeveJeCeeje vekeÀeMee DeejsKekeÀ 4. ³egDeeve MJeebie YeejleYećeCe keÀjCeeje ef®eveer ÒeJeemeer

Òe.2. De. mebkeÀuHeveeef®e$e HetCe& keÀje. [2] i.

Heeþe®eer GpeUCeer

ceneje<ìêleerue He³e&ìvemLeUs De

ye

keÀ

osJemLeeve

Leb[ nJes®es efþkeÀeCeOejCe

DeYe³eejC³e

[

SAMPLE C

ONTENT

115


ye. efìHee efuene. (keÀesCel³eener oesve) [4] i. vewefceefllekeÀ He³e&ìve

ii. ¬eÀer[e He³e&ìve iii. Deeblejje<ì^er³e He³e&ìve Òe.3. De. Heg{erue efJeOeeves mekeÀejCe mHe<ì keÀje. (keÀesCelesner SkeÀ) [3] i. Deepe®³ee keÀeUele HejosMeele peeC³ee®es ÒeceeCe Jee{le Deens. ii. efYeueej ieeJe `HegmlekeÀeb®es ieeJe' cnCetve DeesUKeues peeles. ye. Lees[keÌ³eele Gllejs efuene. (keÀesCelesner SkeÀ) [3] i. `ceePee ÒeJeeme' ³ee SsefleneefmekeÀ ÒeJeemeJeCe&vee®eer JewefMe<ìîes efuene. ii. He³e&ìve J³eJemee³eecegUs mLeeefvekeÀ HeeleUerJej jespeieej efveefce&leer keÀMeer nesles? Òe.4. efouesu³ee GleeN³ee®es Jee®eve keÀªve l³eeJej DeeOeeefjle ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. [4] (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 56) i. `nsefjìspe Jee@keÀ' cnCepes keÀe³e? ii. nsefjìspe Jee@keÀ ³ee GHe¬eÀcee®es Dee³eespeve kesÀu³ee peeCeeN³ee ceneje<ì^eleerue oesve Menjeb®eer veeJes meebiee.

ii. SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeb®es peleve Je mebJeOe&ve keÀjC³ee®³ee ¢<ìerves `nsefjìspe Jee@keÀ' meene³³eYetle þjles, efJeOeeve mHe<ì keÀje. Òe.5. meefJemlej Gllej efuene. (keÀesCelesner SkeÀ) [4] i. He³e&ìve HejbHejsefJe<e³ekeÀ meefJemlej ceeefnleer efuene. ii. He³e&ìvee®es keÀesCelesner leerve ÒekeÀej mHe<ì keÀje. Gllej: 1. De. i. ceePee ÒeJeeme ii. ieesHeeU veerUkebÀþ oeb[skeÀj iii. Denceoeyeeo ye. i. ®egkeÀer®eer pees[er: pespegjer Leb[ nJes®es efþkeÀeCe ³eesi³e pees[er: pespegjer osJemLeeve ii. ®egJeÀer®eer pees[er: ceekeÀex Heesuees Fmueeceer peielee®eer ÒeoerIe& meHeÀj Ie[Jetve DeeCeCeeje ³eesi³e pees[er: ceekeÀex Heesuees ³egjesHeuee DeeefMe³ee Keb[ Je ®eerve®eer DeesUKe keÀªve osCeeje ÒeJeemeer 2. De. i. De. OejCe pee³ekeÀJee[er, YeeìIej, ®eeboesueer DeeefCe keÀes³eveeveiej ye. osJemLeeve efMe[ea, veeefMekeÀ, Heb{jHetj, $³ebyekesÀMJej, MesieeJe, legUpeeHegj, keÀesuneHetj, HewþCe, osnt, DeeUboer,

pespegjer, nepeer ceuebie, veebos[ ³esLeerue iegªodJeeje DeeefCe cegbyeF&leerue ceeTbì cesjer ®e®e& keÀ. Leb[ nJes®es efþkeÀeCe ceneyeUsMJej, Hee®eieCeer, Keb[eUe, ueesCeeJeUe, ceeLesjeve DeeefCe ef®eKeueoje [. DeYe³eejC³e oepeerHetj, meeiejsMJej DeeefCe lee[esyee. [ìerHe: efJeoîeeLeea JejerueHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe efþkeÀeCee®es veeJe efuent MekeÀleele.]

[SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeuee Yesì ..................................... ueeJeC³ee®eer HeodOele Deens.]

SAMPLE C

ONTENT

116

116


ye. i. ³ee GllejekeÀjlee èfìHee efuene.' / `mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje'. ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 8 DeY³eemee. ii. ³ee GllejekeÀjlee èfìHee efuene.' / `mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje'. ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 7 DeY³eemee. iii. ³ee GllejekeÀjlee `meefJemlej Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 1 ceOeerue cegodoe `ye' DeY³eemee. 3. De. i. ³ee GllejekeÀjlee èfJeOeeves mekeÀejCe mHe<ì keÀje' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 1 DeY³eemee. ii. ³ee GllejekeÀjlee èfìHee efuene.' / `mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje'. ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 11 DeY³eemee.

ye. i. De. efJe<CegYeì iees[mes ³eebveer 1857 ®³ee mJeeleb$³emebûeecee®³ee keÀeUele leerLe&³ee$es®³ee efveefcelleeves ceneje<ìêletve GllejskeÀ[s

De³eesO³esHe³e¥le Je lesLetve Hegvne ceneje<ìêHe³e¥le kesÀuesuee ÒeJeeme DeeHeu³ee `ceePee ÒeJeeme' ³ee ÒeJeemeJeCe&veele efìHeuee Deens. ye. 1857 ®³ee mJeeleb$³emebûeeceemebyebOeer®³ee DeveskeÀ iees<ìeR®es Òel³e#e mee#eeroej Demeu³eecegUs ³ee mJeeleb$³emebûeecee®es Je efJeMes<ele:

jeCeer ue#ceeryeeF¥®³ee peerJeveeefJe<e³eer®es DeveskeÀ leHeMeerue iees[mes ³eebveer ³eele efueefnues Deensle. keÀ. ³ee ÒeJeemeJeCe&veeJeªve DeþjeJ³ee MelekeÀeleerue cejeþer Yee<es®es mJeªHener mecepeC³eeme ceole nesles.

[. lelkeÀeueerve Feflenemee®es SkeÀ cenllJee®es meeOeve cnCetve ³ee HegmlekeÀe®es SkeÀ JesieUs JewefMe<ìîe O³eeveele ³esles. ii. ³ee GllejekeÀjlee `Lees[keÌ³eele Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 2 ®es Gllej DeY³eemee.

4. i. SsefleneefmekeÀ JeejmeemLeUeuee Yesì osC³eekeÀjlee peeCes cnCepes nsefjìspe Jee@keÀ nes³e. ii. ceneje<ìêceO³es cegbyeF&, HegCes ³eebmeejK³ee MenjebceO³es nsefjìspe Jee@keÀ GHe¬eÀcee®es Dee³eespeve kesÀues peeles. iii. De. FeflenemeemebyebefOele SKeeoîee efþkeÀeCeer Òel³e#e peeTve lesLeerue Fefleneme peeCetve IesC³eemeeþer nsefjìspe Jee@keÀ GHe¬eÀce

jeyeJeuee peelees. ye. lesLes Demeuesu³ee veerue HeÀuekeÀe®³ee meene³³eeves He³e&ìkeÀebvee ceeefnleer efceUles. keÀ. ³eecegUs, SsefleneefmekeÀ mLeUeb®eer ceeefnleer efceUJeCes Je leer peieYej efJeefJeOe ceeO³eceeb®³ee meene³³eeves Heesnes®eJeCes,

SsefleneefmekeÀ Jeemletb®es peleve keÀjCes ³eebmeejKes GHe¬eÀce jeyeJeues peeleele. [. meenefpekeÀ®e ³ee meJee¥cegUs He³e&ìvee®³ee ceeO³eceeletve SsefleneefmekeÀ Jeemletb®³ee peleve Je mebJeOe&vee®eer peeCeerJe nesC³eeme

ceole nesles, Demes efveeqM®eleHeCes Jeeìles. 5. i. ³ee GllejekeÀjlee èfìHee efuene.' / `mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje'. ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 1 DeY³eemee. ii. ³ee GllejekeÀjlee `meefJemlej Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 1 lemes®e èfìHee efuene.' / `mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje'. ceOeerue

ÒeMve ¬eÀ. 5 les 8 DeY³eemee. [ìerHe: ³ee ÒeMvee®³ee GllejeceO³es keÀesCelesner 3 He³e&ìve ÒekeÀej efueefnCes DeHesef#ele Deens.]

SAMPLE C

ONTENT

https://www.targetpublications.org/std-10th-perfect-history-and-political-science-notes-marathi-medium-mh-board.html

01 pachyat parampara - Target Publications

Documents

Transcript of 01 pachyat parampara - Target Publications