วารสารการจัดการป่าไม้ vol22 NEW005 ปรับsize ·...

วารสารการจดการปาไม

JOURNAL OF FOREST MANAGEMENT

------------------------------------


JOURNAL OF FOREST MANAGEMENT ------------------------------------

เจาของ ภาควชาการจดการปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

Owner: Department of Forest Management, Faculty of Forestry, Kasetsart University

หวหนากองบรรณาธการ Editor- in- Chief:ผศ.ดร.ขวญชย ดวงสถาพร Asst.Prof.Dr. Khwanchai Duangsathaporn

กองบรรณาธการ Editorial Board:Prof. Dr. Dr. h.c. Dieter R. Pelz University of Freiburg Prof. Dr. Dr. h.c. Dieter R. Pelz University of FreiburgProf. Dr. Salim Hiziroglu Oklahoma State University Prof. Dr. Salim Hiziroglu Oklahoma State Universityศ.ดร.นวต เรองพานช สมาคมศษยเกาวนศาสตร Prof.Dr. Niwat Ruangpanit Forestry Alumni Societyศ.ดร.สนท อกษรแกว สมาคมศษยเกาวนศาสตร Prof.Dr. Sanit Aksornkoae Forestry Alumni Society ศ.ดร.อภชาต ภทรธรรม สมาคมศษยเกาวนศาสตร Prof.Dr. Apichart Pattaratuma Forestry Alumni Society รศ.ดร.อทศ กฎอนทร สมาคมศษยเกาวนศาสตร Assoc.Prof.Dr. Utis Kutintara Forestry Alumni Society รศ.ดร.สระ พฒนเกยรต มหาวทยาลยมหดล Assoc.Prof.Dr. Sura Pattanakiat Mahidol Universityรศ.ดร.สนต สขสอาด มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Assoc.Prof.Dr. Santi Suksard Kasetsart Universityรศ.ดร.ปสส ประสมสนธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Assoc.Prof.Dr. Patsi Prasomsin Kasetsart Universityรศ.ดร.วพกตร จนตนา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร รศ.ดร.พนธวศ สมพนธพานช จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Assoc.Prof.Dr.Vipak Jintana Kasetsart UniversityAssoc.Prof.Dr.Pantawat Sampanpanish Chulalongkorn University

รศ.ประคอง อนทรจนทร สมาคมศษยเกาวนศาสตร Assoc.Prof. Prakong Intrachandra Forestry Alumni Society รศ.ประสงค สงวนธรรม สมาคมศษยเกาวนศาสตร Assoc.Prof. Prasong Saguantam Forestry Alumni Societyรศ.ธญพสษฐ พวงจก มหาวทยาลยธรรมศาสตร Assoc.Prof. Thanpisit Phuangchik Thammasart Universityผศ.ดร.สมศกด สขวงศ ศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชน แหงภมภาคเอเซยแปซฟก

Asst.Prof.Dr. Somsak Sukwong RECOFTC

ผศ.ดร.กาญจนเขจร ชชพ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Asst.Prof.Dr. Kankhajane Chuchip Kasetsart Universityผศ.ดร.พสธา สนทรหาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Asst Prof.Dr. Pasuta Sunthornhao Kasetsart University

ผจดการ Manager:ผศ.ดร.วระภาส คณรตนสร Asst.Prof.Dr. Weeraphart Khunrattanasiri ผชวยผจดการ Assistant Manager :นางสาวชนดา พมชน Ms. Chanida Phumchuenนางอบล หอมชน Ms. Ubol Homcheenสานกงาน Office:ภาควชาการจดการปาไม คณะวนศาสตร Department of Forest Management, Faculty of Forestry มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เลขท 50 ถนนงามวงศวาน Kasetsart University 50 Ngamwongwan Road, แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 Ladyao Sub-district, Chatuchak District, Bangkok 10900 โทรศพท : 02-5790174, 02-9428372 Tel : 02-5790174, 02-9428372โทรสาร : 02-9428108 e-mail: [email protected]

Fax 02-9428108 e-mail: [email protected]

ทานสามารถ Download ไฟลวารสารการจดการปาไม ไดในระบบ Kasetsart Journal ท http://kasetsartjournal.ku.ac.th/ และจากโฮมเพจของภาควชาการจดการปาไม คณะวนศาสตร ท http://dfm.forest.ku.ac.th/dfmjournal.htm

1

วารสารการจดการปาไม 11(22) : 1-13 (2560) Journal of Forest Management 11(22) : 1-13 (2017)



------------------------------------

การใชประโยชนและการจดการไมเชอเพลงในปาครวเรอน:

กรณศกษา เมองไชบล แขวงสะหวนนะเขต สาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว

Utilization and Management of Fuelwood in a Household Forest: A Case Study of

Xaybouly District, Savannakhet Province, Laos PDR

พรสวรรค พะสวสด1 Phonesavan Phasawath1

นตยา เมยนมตร1 Nittaya Mianmit1

รชน โพธแทน1 Rachanee Pothitan1

----------------------------

ABSTRACT

This study quantified fuelwood utilization and examined household forest management by local

people in Xaybouly district, Savannakhet province, Laos PDR. A household forest management survey

of 173 households in four villages was used to determine the quantity of fuelwood used by local people,

using both quantitative and qualitative analysis approaches. Most of the households used fuelwood from

the household forest, for both daily household use and commercial purposes. The popular fuelwood

tree species collected by households were Shorea obtusa Wall ,Shorea siamensis ,and Cratoxylum sp..

Cratoxylum sp. was the most important commercial fuelwood species. The average amount of fuelwood

for household consumption was 7.39 m3 per household per year. This was used as fuelwood directly and

to produce charcoal. The average amount of fuelwood obtained for commercial use was 25.90 m3 per

household per year. In all, each household used 33.29 m3 of fuelwood annually. Although the household

forest is cut for their benefit, 71.10% of the households claimed to protect and manage their forest with

many activities, such as thinning and pruning the fuelwood trees, weeding, and fence construction. The

household members spent their free time in these activities.

Keywords: Utilisation, Management, Fuelwood, Household forest, Laos PDR

1 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

Corresponding Author : phone [email protected]

รบตนฉบบ 20 มถนายน 2560 รบลงพมพ 27 กรกฎาคม 2560

วารสารการจดการปาไม การใชประโยชนและการจดการไมเชอเพลง…

ปท 11 ฉบบท 22 พรสวรรค พะสวสด และคณะ2

บทคดยอ

ในการศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาปรมาณการใชประโยชนไมเชอเพลงและการจดการไมเชอเพลง

ในปาครวเรอนของราษฎร เมองไชบล แขวงสะหวนนะเขต ท�าการศกษาโดยใชแบบสมภาษณจ�านวน 173

ตวอยาง น�าขอมลมาวเคราะหหาคาทางสถตพนฐานรวมกบการวเคราะหขอมลเชงพรรณนา ผลการศกษา

พบวาทกครวเรอนมการใชไมเชอเพลง โดยมการใชทงภายในครวเรอนและเพอการคา ชนดไมทนยมใช

ในครวเรอน เชน เตง รง ตว เปนตน ส�าหรบชนดไมฟนทน�าไปจ�าหนายเขาโรงงานผลตถานขาว คอ ไมตว

โดยมปรมาณการใชไมเชอเพลงในครวเรอนเฉลย 7.39 ลกบาศกเมตรตอครวเรอนตอป ซงจะมการใชทงใน

รปแบบไมฟน และรปแบบถาน ส�าหรบปรมาณการใชไมเชอเพลงเพอการคาเฉลยเทากบ 25.90 ลกบาศกเมตร

ตอครวเรอนตอป โดยมการจ�าหนาย 2 รปแบบ คอ รปแบบไมฟนและถาน รอยละ 71.10 มกจกรรมในการ

ดแลปาครวเรอนเพอตองการจะรกษาเขตแดนหรอแสดงความเปนเจาของทดน ส�าหรบกจกรรมหลก ๆ ใน

การปองกนและจดการ คอ การตดเพอเปดชองวางในแปลงปาครวเรอน การลดกง การก�าจดวชพช และการ

ท�ารว ในการด�าเนนการตางๆในแปลงจะใชชวงเวลาวางจากงานอน

ค�าส�าคญ : การใชประโยชน การจดการ ไมเชอเพลง ปาครวเรอน สปป.ลาว

ค�าน�า เศรษฐกจของสาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว (สปป.ลาว) ขนกบทรพยากร ธรรมชาต

เปนสวนใหญ โดยเฉพาะการท�าไมในรปผลผลตไมซง

(Timber products) และการเกบของปา (Non-timber

forest products) เพอการคาและการสงออก จาก

การประเมนการใชประโยชนทรพยากรปาไมของ

ครวเรอนในชนบทของ สปป.ลาว โดย Ministry of

Agriculture and Forestry (2004) พบวา ครวเรอนใน

ชนบทไดน�าไมมาใชประโยชนในการกอสราง การ

ซอมแซมทอยอาศยโดยเฉลย 0.15 ลกบาศกเมตร

ตอคนตอป ส�าหรบการใชไมฟนของครวเรอน

ในชนบทโดยเฉลยประมาณ 1.5 ลกบาศกเมตร

ตอคนตอป สวนของปา มผน�ามาใชเพอการยงชพ

คดเปนรอยละ 44 ของมลคาการยงชพทงหมด ซง

การใชประโยชนทผานมาดเหมอนมากเกนความ

จ�าเปนและเกนก�าลงการผลตของปาไม กอใหเกด

การเปลยนแปลงของพนทปาไม จากสถตปาไมของ

สปป.ลาว ป พ.ศ. 2553 พบวา มพนทปาเหลอเพยง

9.5 ลานเฮกแตรหรอประมาณรอยละ 40.3 ของพนท

ประเทศ (Forest Inventory and Planning Division,

2010) เมอเทยบกบพนทปาในชวงกลางป พ.ศ. 2503

ทมทงหมด 16.6 ลานเฮกแตรหรอประมาณรอยละ

70 ของพนทประเทศ (Ministry of Agriculture and

Forestry, 2005) ซงสาเหตส�าคญของการลดลงของ

ปาไมในประเทศเกดจากหลายปจจยดวยกน เชน การ

ถางปาท�าไรเลอนลอย การขยายพนทการเกษตรของ

พชเศรษฐกจในรปแบบการสมปทานและระดบครว

เรอน จากปญหาดงกลาวเกยวกบทดนปาไม สปป.ลาว

ไดมนโยบายทเกยวกบการดแลรกษาทรพยากรปาไม

ทเรยกวา “การแบงดน-แบงปา” เพอยตการถางพนท

ปาท�าไร โดยนโยบายนไดเนนการมอบทดนเกษตร



และ พนทปาไมทเสอมโทรมใหกบราษฎรส�าหรบ

การปลกพชปลกตนไมหรอเลยงสตว เพอใชในการ

พฒนาเศรษฐกจในระดบครวเรอน และ มอบปาไม

ใหกบชมชนเพอคมครองและใชประโยชนส�าหรบ

ชมชน (Ministry of Agriculture and Forestry, 2005)

ซงลกษณะดงกลาวในการศกษานเรยกวา “ปาครว

เรอนหรอปาหวไรหวนา”

สะหวนนะเขตตงอยทางภาคกลางตอนใต

ของประเทศ เปนแขวงทมพนทกวางเปนอนดบสอง

ของประเทศมพนทประมาณ 21,774 ตารางกโลเมตร

ในนนเปนพนทปาไมรอยละ 56.53 ของพนททวทง

แขวง ในป พ.ศ. 2545 และ ป พ.ศ. 2553 ซงมพนท

ปาไมลดลงเหลอเพยงรอยละ 51.51 ของพนทปาไม

ทงแขวง (Forest Inventory and Planning Division,

2010) แขวงสะหวนนะเขตเปนแขวงตงอยตาม

แนวเชอมตอเขตเศรษฐกจตะวนออกและตะวนตก

(East-West Economic Corridor: EWEC) และอย

ในโครงการพฒนาความรวมมอทางเศรษฐกจใน

อนภมภาคลมแมน�าโขง (Greater Mekong Subregion:

GMS) แขวงนจงเปนพนทพเศษพนทหนงทใชในการ

ขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศ โดยเปนศนยกลาง

การขยายตวทางดานเศรษฐกจและเปนแกนน�าดาน

อตสาหกรรมททนสมยของ สปป.ลาว (Ministry of

Planning and Investment, 2010) โดยในพนทนรฐ

ไดมนโยบายทเกยวกบการสงเสรมใหนกลงทนทง

ภายในและตางประเทศเขามาลงทนเชาหรอสมปทาน

พนทดนเพอปลกพชเศรษฐกจและไมอตสาหกรรม

ปจจบนมโครงการทก�าลงด�าเนนกจกรรมอยทงหมด

102 โครงการ จากนโยบายดงกลาวสงผลใหเกดการ

ลดลงของพนทปาไม โดยคกคามพนทปาครวเรอนซง

เปนพนทส�าหรบครวเรอนหรอชมชนใชประโยชน

ในชวตประจ�าวน (Chanthavong and Boualavong,

2012) โดยเฉพาะปาครวเรอนในเมองไชบลทเปน

แหลงผลตไมเชอเพลงทส�าคญของประเทศทเรยกวา

“ถานขาว (white charcoal) “ ส�าหรบการสงออกไป

ยงประเทศญปน จนและเกาหลใต นอกจากนในเมอง

ไชบลยงมโรงงานถานขาวเขาไปตงเพอผลตถานขาว

จงท�าใหราษฎรในพนทมการตดไมเชอเพลงเพอขาย

เปนวตถดบใหกบโรงงานเพมมากขน ดงนนจากความ

จ�าเปนในการใชประโยชนไมเชอเพลงของราษฎรใน

พนทเพอการด�ารงชพและเพอสรางรายได

ในการศกษาครงนจงมวตถประสงคเพอ

ศกษาปรมาณการใชประโยชนไมเชอเพลงและการ

จดการไมเชอเพลงในปาครวเรอนของราษฎร เพอ

น�าขอมลทไดไปใชในการก�าหนดแนวทางการจดการ

ปาครวเรอนใหเกดความยงยนโดยมผลผลตทเพยง

พอส�าหรบราษฎรทจะใชในการด�ารงชพในอนาคต



อปกรณและวธการการเกบรวบรวมขอมล

ในการศกษาครงนใชแบบสมภาษณทออกแบบ

และตรวจสอบความถกตองแลวเปนเครองมอใน

การเกบรวบรวมขอมล โดยแบบสมภาษณประกอบ

ดวยค�าถามทงปลายเปด (opened-ended question)

และปลายปด (closed-ended question) นอกจากน

มการใชเครองบนทกเสยงและสมดบนทกเพอใช

บนทกขอมลทไดจากการสมภาษณกงโครงสราง

(semi-structured interview) กบผใหขอมลหลก (key

informants) ใชกลองถายภาพในการบนทกขอมล

จากการสงเกตการณโดยตรง (direct observation)

ส�าหรบกลมตวอยางทใชในการศกษา คอ

หวหนาหรอตวแทนของครวเรอนทมพนทปาครวเรอน

ในการดแลทงหมดทอาศยอยใน 4 หมบานไดแก

ดงไพวน นาเฮอง หนองเขยดเหลองและนามวง โดยม

จ�านวนวประชากรทงหมด 313 ครวเรอน การก�าหนด

ขนาดตวอยางโดยใชสตรในการค�านวณจ�านวนกลม

ตวอยางของ Krejcie and Morgan (1970) ซงไดขนาด

กลมตวอยางทตองการใชส�าหรบการศกษาครงน

เทากบ 173 ครวเรอน

การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลประกอบดวยการวเคราะห

ขอมลพนฐานดานเศรษฐกจสงคมของกลมตวอยาง

ในพนทศกษา การใชประโยชนไมเชอเพลงในปาครว

เรอน เชน รปแบบการใชประโยชน ปรมาณการใช

ประโยชน ขนาดทใชประโยชน ชวงเวลาในการตด

ไม และการจดการปาครวเรอน โดยท�าการวเคราะห

ขอมลดวยสถตอยางงาย เชน คารอยละ คาเฉลย คา

เบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด และคาต�าสด น�าเสนอ

ขอมลโดยการเขยนเชงพรรณนารวมกบขอมลทได

จากการสมภาษณกงโครงสรางและการสงเกตการณ

ผลและวจารณขอมลทวไปของกลมตวอยาง

กลมตวอยางสวนใหญทตอบแบบสมภาษณ

ทง 4 หมบานเปนเพศชายมากกวาเพศหญง (รอยละ

72.25) มอายเฉลย 48 ป ต�าสด 22 ป สงสด 85 ป

สถานภาพเปนหวหนาครวเรอน (รอยละ 79.77) ม

จ�านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 7 คนตอครวเรอน

ต�าสด 2 คนตอครวเรอน สงสด 16 คนตอครวเรอน

เมอรวมจ�านวนสมาชกในครวเรอนทงหมดของกลม

ตวอยางพบวา มจ�านวนทงสน 1,215 คน ส�าหรบกลม

ตวอยางโดยสวนใหญจบการศกษาระดบชนประถม

ศกษา (รอยละ 45.09 ) และสวนใหญเปนครวเรอน

ทอาศยอยในพนทศกษามาตงแตเกด (รอยละ93.64)

โดยมเพยงสวนนอยทยายมาจากหมบานอน เชน

นาแดง บานเวน บานกลาง นาเมองแสน กลางสใค

หนองเขยดเหลองและสองหอง ซงสาเหตของการ

ยาย ไดแก ยายมาเพอประกอบอาชพ พนทเดมคบ

แคบ เกดภยแลงและมาแตงงานกบคนในหมบาน

ขอมลทางดานเศรษฐสงคม

กลมตวอยางมการประกอบอาชพทงใน

ภาคเกษตรกรรมและนอกภาคเกษตรกรรม ส�าหรบ

กจกรรมทางการเกษตรสวนใหญด�าเนนการมากกวา

หนงกจกรรม โดยผลการศกษาพบวา กจกรรมทางการ

เกษตรทด�าเนนการในพนท ไดแก ท�านา (รอยละ

98.84) เลยงสตว (รอยละ 95.38) ปลกพชผกสวน

ครว (รอยละ 83.82) และท�าไร (รอยละ 9.25) โดยม

วตถประสงคหลกในการผลตเพอการบรโภคในครว

เรอน ส�าหรบรายไดของครวเรอนจากภาคเกษตรกรรม

เฉลย 20,970 บาทตอครวเรอนตอป มรายจายเฉลย

8,866 บาทตอครวเรอนตอป กรณอาชพนอกภาค

เกษตรกรรม ไดแก รบจางทวไปทงในและนอก

หมบาน (รอยละ 36.99) เปนอาชพทตองการรายได



เปนตวเงนเพอน�ามาใชจายในครวเรอน นอกจาก

นการศกษายงพบวา รอยละ 83.82 ของครวเรอน

ตวอยางมการเกบหาทรพยากรธรรมชาตเพอยงชพ

เชน การเกบหาของปาจ�าพวกเหด หนอไม ผกปา

ผลไมปา และการจบสตวขนาดเลกเปนอาหาร เชน

ปลา กบ เขยด อง แมลง และ อน ๆ มกลมตวอยางรอย

ละ 2.89 ไดท�าการตดไมเพอขายเปนไมเชอเพลง โดย

มรายไดเฉลย 29,922 บาทตอครวเรอนตอป รายไดต�า

สด 425 บาทตอครวเรอนตอป รายไดสงสด 184,680

บาทตอครวเรอนตอป และ รายจายเฉลย 22,343

บาทตอครวเรอนตอป รายจายต�าสด 85 บาทตอครว

เรอนตอป รายจายสงสด 163,404 บาทตอครวเรอน

ตอป

ขอมลการใชประโยชนทดน

การถอครองทดนทางการเกษตรของกลม

ตวอยางจากการศกษาพบวาทงหมดมทดนท�ากน

เปนของตวเอง โดยสวนใหญรอยละ 84.31 มทดน

ท�ากนจ�านวนหนงแปลง ส�าหรบขนาดการถอครอง

ทดนเฉลยเทากบ 4.14 เฮกแตรตอครวเรอน ขนาด

การถอครองทดนต�าสด 0.50 เฮกแตรตอครวเรอน

สงสด 31.00 เฮกแตรตอครวเรอน ซงรอยละ 63.40

มขนาดการถอครองทดนนอยกวา 3 เฮกแตร สวน

ใหญมขนาดการถอครองทดน 3-9 เฮกแตร โดย

ลกษณะการใชประโยชนทดนสวนมากเปนพนท

นาขาว สวนออย ปลกพชผสมผสาน สวนยางพารา

และปลกมนส�าปะหลง

ส�าหรบขนาดการถอครองทดนปาครวเรอน

จากการศกษาพบวา กลมตวอยางรอยละ 93.64 ม

ทดนปาครวเรอนเปนของตนเองจ�านวนหนงแปลง

นอกจากนในการศกษายงพบวาขนาดทดนตงแตอดต

ถงปจจบนของทง 4 หมบานมการเปลยนแปลงการ

ใชประโยชนทดนโดยมการเปลยนแปลงขนาดการถอ

ครองทดน กลาวคอในอดตมขนาดการถอครองทดน

โดยเฉลย 4.25 เฮกแตรตอครวเรอน มขนาดการถอ

ครองทดนต�าสด 0.13 เฮกแตรตอครวเรอน สงสด 31

เฮกแตรตอครวเรอน ขนาดเนอทรวมเทากบ 735.90

เฮกแตรของกลมตวอยางทงหมด ในปจจบนมขนาด

การถอครองทดนลดลงเฉลยเหลอเพยง 3.42 เฮกแตร

ตอครวเรอน โดยมขนาดการถอครองทดนต�าสด 0.13

เฮกแตรตอครวเรอน สงสด 17 เฮกแตรตอครวเรอน

ขนาดเนอทรวมของปาครวเรอนในปจจบนของกลม

ตวอยางทงหมด เทากบ 584.46 เฮกแตร นอกจาก

นยงพบวากลมตวอยางรอยละ 60.82 มทดนปา

ครวเรอนผสมพนทเกษตรกรรมเพมขนจากอดต

โดยในอดตมเพยงรอยละ 36.99 ของกลมตวอยาง

นอกจากนยงมการเปลยนแปลงพนทปาครวเรอน

เปนพนทเกษตรทงแปลงอกดวย (Table 1) ส�าหรบ

การไดมาของทดนทเปนปาครวเรอนนนสวนใหญ

ไดจากการสบทอดมรดก มบางสวนทมาจากการ

บกเบกเอง ซอทดนและรฐจดสรร สวนเอกสารสทธ

เปนใบแจงภาษ



Table 1 Land holding of household forest.

วารสารการจ

ดการป

าไม

11

การใช

ประโย

ชนแล

ะการจ

ดการไ

มเชอเพ

ลง…

ปท 11

ฉบบท

22

พรส

วรรค พะ

สวสด

และค

ณะ

Table

1 La

nd hol

ding o

f hous

ehold

forest

.

House

hold

forest

Villag

es To

tal Do

ngpaiv

an Na

hueng

Nongk

iadlea

ng Na

mung

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Freque

ncy

(perce

nt)

Size o

f the

househ

old fo

rest

The p

ast

The p

resent

Th

e past

Th

e pres

ent

The p

ast

The p

resent

Th

e past

Th

e pres

ent

The p

ast

The

presen

t

Less

than 3

hecta

re 3 (

42.86)

3 (

42.86)

6 (

35.29)

7 (

41.18)

48

(64.86

) 51

(68.92

) 33

(44.00

) 43

(58.90

) 90

(52.02

) 104

(60.8

2)

3-9 he

ctare

3 (42.

86)

3 (42.

86)

7 (41.

18)

7 (41.

18)

19 (25

.68)

19 (25

.68)

35 (46

.67)

26 (35

.62)

64 (36

.990

55 (32

.16)

More

than 9

hecta

re 1 (

14.29)

1 (

14.29)

4 (

23.53)

3 (

17.65)

7 (

9.46)

4 (5.4

1) 7 (

9.33)

4 (5.4

8) 19

(10.98

) 12

(7.02)

Total

7 (100

) 7 (

100)

17 (10

0) 17

(100)

74 (10

0) 74

(100)

75 (10

0) 73

(100)

173 (1

00)

171 (1

00)

Avera

ge

5.93

5.50

5.84

4.89

3.55

2.92

4.43

3.38

4.25

3.

42SD

7.6

6 5.3

2 3.5

3 3.5

0 3.4

5 2.4

1 3.5

1 3.0

3 3.7

6

3.00

Min.

1.00

1.50

1.00

0.50

0.50

0.30

0.13

0.13

0.13

0

.13

Max.

23.00

17.00

12.00

12.00

22.00

11.00

17.00

14.80

23.00

17

.00

Sum

41.50

38.50

99.31

83.15

263.04

216

.18

332.05

246

.63

735.90

5

84.46



การใชประโยชนไมเชอเพลงจากปาครวเรอน

ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมการใชไม

เชอเพลงทกครวเรอน ซงไมเชอเพลงนบวามบทบาท

ส�าคญตอชวตการเปนอยของชาวเมองไชบล โดย

เฉพาะหมบานดงไพวน นาเฮอง หนองเขยดเหลอง

และ นามวง ลวนมความจ�าเปนตองใชเปนเชอเพลง

ในการประกอบอาหารหรอใหความอบอนในฤด

หนาวและไลแมลงใหสตวเลยง ในการใชประโยชน

ไมเชอเพลงสามารถจ�าแนกการใชประโยชนไดเปน 2

รปแบบใหญ ๆ ไดแก การใชประโยชนไมเชอเพลง

ในครวเรอน และ การใชประโยชนไมเชอเพลงเพอ

การคาหรอการจ�าหนาย โดยการใชประโยชนไม

เชอเพลงในครวเรอนจะมรปแบบการใชเปนไมฟน

คดเปนรอยละ 98.27 และ แปรรปเปนถาน รอยละ

1.73 สวนการใชประโยชนไมเชอเพลงเพอการคา

หรอการจ�าหนาย จะมรปแบบการจ�าหนายเปนไม

ฟนผสม คดเปนรอยละ 1.16 การจ�าหนายเปนไม

ตวเพยงชนดเดยว รอยละ 2.89 และ จ�าหนายเปน

ถาน รอยละ 3.47 ของกลมตวอยาง ส�าหรบสถานท

จ�าหนายไมตวคอโรงงานผลตถานขาว โดยโรงงาน

จะรบซอไมฟนในราคา 638 บาทตอลกบาศกเมตร

และไมฟนทมหลายชนดจะขายใหพอคาในหมบาน

เพอผลตถานจ�าหนายใหกบพอคาคนกลางทงในและ

นอกหมบาน โดยพอคาผผลตถานจะรบซอไมฟนใน

ราคา 255 บาทตอลกบาศกเมตร เมอผลตถานแลวจะ

ขายถานในราคา 42.5 บาทตอกระสอบ ซงไมฟน 1

ลกบาศกเมตร จะแปรรปเปนถานไดปรมาณเทากบ

0.388 ลกบาศกเมตร หรอประมาณ 11.25 กระสอบ

ซงในแตละกระสอบมน�าหนกประมาณ 10 ถง 12

กโลกรมขนกบชนดไมฟน ส�าหรบเวลาทใชในการ

เผาถานประมาณ 15 วน ตอการเผาหนงครงจงจะ

สามารถน�าออกมาจ�าหนายได

ไมเชอเพลงทน�ามาใชและผลตถานในครวเรอน

สวนใหญจะเปนชนดไมทมในพนทปาครวเรอนและ

พนทท�ากนของตน ซงเปนชนดไมทหาไดงายและ

มปรมาณมากในพนท ลกษณะเดนของไมเหลาน

คอเปนชนดไมทตดไฟงาย มความเปนถานสง ใหความ

รอนไดด ซงเปนคณสมบตพนฐานของไมเชอเพลง

โดยชนดไมทใชในครวเรอนจะเปนไมทมหลากหลาย

ชนด เชน รอยละ 79.77 ใชไมเตง รองลงมารอยละ

58.96 ใชไมรง รอยละ 52.02 ใชไมตว รอยละ 16.76

ใชไมตะแบก รอยละ 7.51 ใชไมตะครอง และอะราง

รอยละ 4.62 ใชไมแดง รอยละ 2.31 ใชไมเปลาใหญ

และยางนา (Table 2) ในรอบ 1 ปชาวบานจะเขาไป

เกบไมฟนทก ๆ เดอนโดยประมาณเดอนละ 1 ครง

แตในชวงฤดฝนบางครวเรอนจะไมเขาไปเกบหา

เนองจากฟนทเกบในฤดฝนจะเปยกและการเดนทาง

เขาไปเกบหาล�าบากและเปนชวงเดยวกบฤดกาลท�า

นาทกลมตวอยางจะใชเวลาในการลงแปลงนา ในการ

เกบไมฟนมาใชประโยชนในครวเรอนสวนมากจะใช

จ�าพวกกงแหงทรวงลงพนดนและตนไมยนตนตาย

ส�าหรบการตดฟนไมยนตนจะเปนชนดไมทไมน�ามา

เปนไมสรางบานเรอน โดยจะไมมขนาดทแนนอนขน

กบการใชประโยชน ส�าหรบชนดไมฟนทนยมน�าไป

จ�าหนาย คอ ไมตว ซงทางโรงงานตองการใชเปน

วตถดบเพอผลตถานขาว มขนาดเสนผานศนยกลาง

4.5 เซนตเมตรขนไป โดยจะตดทงตน


ปท 11 ฉบบท 22 พรสวรรค พะสวสด และคณะ8 วารสารการจดการปาไม 12 การใชประโยชนและการจดการไมเชอเพลง… ปท 11 ฉบบท 22 พรสวรรค พะสวสด และคณะ Table 2 The utilization of fuelwood from the household forest.

Fuelwood utilization

VillagesTotal

Dongpaivan Nahueng Nongkiadleang Namung Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

n = 7 n = 17 n = 74 n = 75 n = 173Type of fuelwood utilization 1. Use in household

fuel woods 7 (100) 17 (100) 74 (100) 72 (96.00) 170 (98.27)Charcoals 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 3 (4.00) 3 (1.73)

2. Use in commercial Mixed woods 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 2 (2.67) 2 (1.16)Cratoxylum sp. 0 (0.00) 1 (5.88) 4 (5.41) 0 (0.00) 5 (2.89)Charcoals 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 6 (8.00) 6 (3.47)

Tree species of fuelwood were use by local peopleCratoxylum sp. 2 (28.57) 10 (58.82) 34 (45.95) 44 (58.67) 90 (52.02)Shorea obtuse 6 (85.71) 14 (82.35) 70 (94.59) 48 (64.00) 138 (79.77)Shorea siamensis 6 (85.71) 12 (70.59) 60 (81.08) 24 (32.00) 102 (58.96)Zizyphus cambodiana 3 (42.86) 4 (23.53) 2 (2.70) 4 (5.33) 13 (7.51)Lagerstroemia duperreana 2 (28.57) 7 (41.18) 16 (21.62) 4 (5.33) 29 (16.76)Xylia xylocarpa 1 (14.29) 0(0.00) 7 (9.46) 0(0.00) 8 (4.62)Croton persimilis 1 (14.29) 0(0.00) 3 (4.05) 0(0.00) 4 (2.31)Peltophorum dasyrrhachis 3 (42.86) 2 (11.76) 0(0.00) 8 (10.67) 13 (7.51)Dipterocarpus alatus 1 (14.29) 1 (5.88) 1 91.35) 1 (1.33) 4 (2.31)

Tree species of fuelwood were use by commercialCratoxylum sp. 0(0.00) 1 (5.88) 4 (5.41) 2 (2.67) 7 (4.05)

Table 2 The utilization of fuelwood from the household forest.



จากการศกษาพบวากลมตวอยางทง 4 หมบาน

มการใชประโยชนไมเชอเพลงทงในครวเรอนและ

เพอจ�าหนาย โดยการใชในครวเรอนจะมการใชใน

รปแบบไมฟนและถาน ซงการใชในรปแบบไมฟนพบวา

ครวเรอนสวนใหญจะมปรมาณทใชในครวเรอน 1-6

ลกบาศกเมตรตอครวเรอนตอป โดยคดเปนรอยละ

54.71 ซงมปรมาณเฉลยเทากบ 7.45 ลกบาศกเมตร

ตอครวเรอนตอป ทงนหากพจารณาปรมาณการใช

ประโยชนเปนรายบคคลจากจ�านวนสมาชกในครว

เรอนของกลมตวอยางทงสน 1,215 คน พบวา ม

ปรมาณการใชไมฟนเฉลยเทากบ 1.04 ลกบาศกเมตร

ตอคนตอป ซงผลการศกษานชใหวาปรมาณการใช

ไมฟนเฉลยตอคนมปรมาณทลดลงเมอเทยบกบการ

ศกษาของ Ministry of Agriculture and Forestry

(2004) ทมปรมาณการใชไมฟนเฉลย 1.5 ลกบาศก

เมตรตอคนตอป นนหมายความวาในระยะเวลา 12

ป มปรมาณการใชไมฟนลดลงถง 0.46 ลกบาศกเมตร

ตอคนตอป ซงสาเหตของการใชในปรมาณลดลง

อาจเนองมาจากในปจจบนไดมไฟฟาเขามาในพนท

ท�าใหครวเรอนหนไปใชพลงงานทดแทนเหลานน

มากขน และยงตองการความสะดวกและประหยด

เวลาในการออกไปท�างานรบจางหรอท�ากจกรรม

อน ๆ อยางไรกตามถงแมจะมปรมาณการใชไมฟน

ส�าหรบครวเรอนลดลงกตามแตความตองการใชไมฟน

ในรปแบบเชงพาณชยยงเปนทตองการของตลาด

สงดงแสดงใน Table 3 สวนการแปรรปเปนถานใช

ในครวเรอน ซงพบวาใน 4 หมบานมเพยงนามวง

เทานนทมการด�าเนนการมปรมาณเฉลยเทากบ 4.01

ลกบาศกเมตรตอครวเรอนตอป โดยกลมตวอยางท

มการเผาถานนนสวนใหญสมาชกในครวเรอนจะ

ออกไปรบจางท�างานตางประเทศ ซงในครวเรอน

จะมแตเดกกบคนแก ดงนนจงตองการลดเวลาใน

การเขาไปเกบหาฟนมาใชบอยครงและการเกบฟน

ครงหนงเพอน�ามาเผาถานกสามารถใชไดนานและ

เปนการประหยดอกดวย

การจ�าหนายไมเชอเพลงจะมการจ�าหนาย

ทงในรปแบบไมฟนและถาน โดยการจ�าหนายใน

รปแบบไมฟนประกอบดวยไมผสมและไมตว ใน

การจ�าหนายไมผสมมเพยงบานนามวงเทานนโดย

ปรมาณการจ�าหนายเฉลยเทากบ 98.00 ลกบาศก

เมตรตอครวเรอนตอปซงพอคาทรบซอไมฟนสวน

ใหญจะเปนคนในชมชนเพอน�าไปเผาถานจ�าหนาย

ส�าหรบการจ�าหนายไมฟนทเปนไมตวพบวาสวน

ใหญมปรมาณการจ�าหนาย 1-6 ลกบาศกเมตร และ

มากกวา 12 ลกบาศกเมตร คดเปนรอยละ 40.00 และม

ปรมาณการจ�าหนายเฉลยเทากบ 13.40 ลกบาศกเมตร

ตอครวเรอนตอป โดยมบานหนองเขยดเหลองและ

นาเฮองทยงมการจ�าหนายไมตว สวนบานนามวงและ

ดงไพวนไมพบการจ�าหนายไมตว เนองจากชนดไม

และขนาดไมททางโรงงานถานขาวตองการไดถกตด

ไปกอนหนานหมดแลว ทงน ทงสองหมบานดงกลาว

ยงเปนพนทตงของโรงงานถานขาว จงท�าใหมความ

สะดวกในการขนสงวตถดบและการรบรขาวสารเมอ

ทางโรงงานตองการวตถดบอกดวย สวนการจ�าหนาย

ถานมเพยงบานนามวงเทานนทมการด�าเนนการ โดย

สวนใหญจะมปรมาณการจ�าหนาย 7-12 ลกบาศกเมตร

คดเปนรอยละ 66.7 และมปรมาณเฉลยเทากบ 12.29

ลกบาศกเมตรตอครวเรอนตอป สวนหมบานอน

ไมพบวามการจ�าหนายถาน เนองจากหมบานดงกลาว

ท�าเกษตรกรรมเปนอาชพหลก (Table 3)



วารสารการจดการปาไม 13 การใชประโยชนและการจดการไมเชอเพลง… ปท 11 ฉบบท 22 พรสวรรค พะสวสด และคณะ Table 3 Consumption of fuel wood from household forest.

Consumption of fuelwood

Villages Total


Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

n = 7 n = 17 n = 74 n = 75 n = 173 1. Consumption of household fuel wood (cubic meter)

Fuel woods 1-6 3 (42.86) 8 (47.06) 39 (52.70) 43 (59.72) 93 (54.71) 7-12 3 (42.86) 7 (41.18) 27 (36.49) 25 (34.72) 62 (36.47) More than 12 1 (14.29) 2 (11.76) 8 (10.81) 4 (5.56) 15 (8.82)

Total 67 152 592 456 1267 Average (per household) 9.57 8.94 8.00 6.33 7.45

Average (per person) 1.12 1.29 1.14 0.88 1.04 SD 3.64 4.08 5.46 4.56 4.97

Min. 6.00 4.00 1.00 1.00 1.00 Max. 15.00 18.00 24.00 20.00 24.00

Charcoals 1-6 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 3 (100.00) 3 (100.00) 7-12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) More than 12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00)

Total 0.00 0.00 0.00 12.03 12.03 __

X 0.00 0.00 0.00 4.01 4.01 SD 0.00 0.00 0.00 1.25 1.25

Min. 0.00 0.00 0.00 3.10 3.10 Max. 0.00 0.00 0.00 5.43 5.43

2. volume of Fuel wood for commercial (cubic meter) Mixed woods 1-6 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 7-12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) More than 12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 2 (100.00) 2 (100.00)

Table 3 Consumption of fuel wood from household forest.



วารสารการจดการปาไม 14 การใชประโยชนและการจดการไมเชอเพลง… ปท 11 ฉบบท 22 พรสวรรค พะสวสด และคณะ Table 3 (Continue)

Consumption of fuelwood

Villages Total


Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

Frequency (percent)

n = 7 n = 17 n = 74 n = 75 n = 173 Total 0.00 0.00 0.00 196.00 196.00

__

X 0.00 0.00 0.00 98.00 98.00 SD 0.00 0.00 0.00 2.83 2.83

Min. 0.00 0.00 0.00 96.00 96.00 Max. 0.00 0.00 0.00 100.00 100.00

Cratoxylum.sp 1-6 0 (0.00) 0 (0.00) 2 (50.00) 0 (0.00) 2 (40.00) 7-12 0 (0.00) 0 (0.00) 1 (25.00) 0 (0.00) 1 (20.00) More than 12 0 (0.00) 1 (100) 1 (25.00) 0 (0.00) 2 (40.00)

Total 0.00 33.00 34.00 0.00 67.00 __

X 0.00 33.00 8.50 0.00 13.40 SD 0.00 - 5.07 0.00 11.80

Min. 0.00 33.00 4.00 0.00 4.00 Max. 0.00 33.00 15.00 0.00 33.00

Charcoals 1-6 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 7-12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 4 (66.7) 4 (66.7) More than 12 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 2 (33.3) 2 (33.3)

Total 0 (0.00) 0 (0.00) 0 (0.00) 73.72 73.72 __

X 0.00 0.00 0.00 12.29 12.29 SD 0.00 0.00 0.00 3.08 3.08

Min. 0.00 0.00 0.00 7.76 7.76 Max. 0.00 0.00 0.00 17.07 17.07



การจดการไมเชอเพลงในปาครวเรอนของกลม

ตวอยางในพนทศกษา

ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางมการ

จดการปาครวเรอนแตไมมหลกการในการจดการ

ปาครวเรอนทชดเจน เนองจากครวเรอนสวนมาก

จะใชชวงเวลาทวางจากกจกรรมอนๆ เขาไปดแลปา

ครวเรอน ทงนมเปาหมายหลกเพอตองการจะรกษา

เขตแดนหรอแสดงความเปนเจาของทดน อยางไร

กตามแมวาจะไมมหลกในการจดการปาครวเรอนแต

กลมตวอยางสวนใหญ คดเปนรอยละ 71.10 มการ

ด�าเนนกจกรรมตางๆ ในการดแลปาครวเรอน เชน

การตดสาง การลดกงและการรวและการปองกนคน

เขามาลกลอบตดไม โดยกจกรรมทวไปในการดแล

ปาครวเรอนประกอบดวย 3 กจกรรมใหญ ไดแก 1)

การปลกและการสบพนธตามธรรมชาต เชน การ

ปลกเสรม และ การแตกหนอ 2) รปแบบการตดฟน

ประกอบม 2 ระบบ คอ ระบบการเลอกตดและระบบ

ตดหมด และ 3) การบ�ารงรกษาโดยการตดสาง การ

ลดกง การก�าจดวชพชดวยการแผวถางวชพช การ

ท�ารว การท�าแนวกนไฟ ส�าหรบกลมตวอยางทไมม

การด�าเนนกจกรรมในการดแลปาครวเรอน รอยละ

28.90 เนองจากในครอบครวมแรงงานไมเพยงพอ ซง

แรงงานสวนใหญจะออกไปรบจางนอกหมบานและ

ตางประเทศ และบางครวเรอนจะปลอยใหบรษทเชา

ทดนเพอปลกพชเชงเดยว

ส�าหรบการตดไมในปาครวเรอนเพอใช

ประโยชนนน จากการสงเกตพบวามการสบพนธ

ตามธรรมชาตจากการแตกหนอมความหนาแนน

สง โดยเฉพาะไมตวซงสอดคลองกบการน�าไมมา

ใชประโยชนของราษฎรทไดมการตดไมตวเพอเปน

วตถดบสงโรงงานถานขาวเปนจ�านวนมาก แตราษฎร

ยงไมมวธการจดการกบหนอทแตกขนมาใหมท�าให

เกดการเตบโตชา สงผลตอผลผลตของไมเชอเพลงท

เปนทตองการของตลาด โดยขาดความตอเนองและ

ปรมาณทไมเพยงพอในการสงโรงงานถานขาวดงท

กลาวมาขางตนใน Table 3 นอกจากนการไมมขอมล

พนฐานและรปแบบการจดการปาครวเรอนทชดเจน

ท�าใหครวเรอนตวอยางบางสวนไดปรบเปลยนพนท

ปาครวเรอนไปใชประโยชนในรปแบบอน อยางไร

กตามการมตลาดรองรบวตถดบในชมชนอาจเปน

โอกาสใหเกดการสรางรายไดและพฒนาคณภาพชวต

ของราษฎรในพนทอนเปนฐานจากการใชประโยชน

ทรพยากรปาไม ดงนนผลการศกษานอาจน�าไปส

การเสนอแนวทางการจดการปาครวเรอนอนเปนอก

หนงวถทาง ทจะชวยฟนฟปาครวเรอนใหมสขภาพ

ทด และอ�านวยประโยชนตอชมชนไดตามทตองการ

สรปทกครวเรอนมการใชไมเชอเพลงในการ

ประกอบอาหารหรอใหความอบอนในฤดหนาว

และไลแมลงใหสตวเลยง โดยชนดไมเชอเพลงทน�า

มาใชในครวเรอนและจ�าหนายทวไปไดแก เตง รง

ตว ตะแบก ตะครอง นนทร แดง เปลาใหญ ยางนา

เปนตน ในการเกบไมฟนมาใชประโยชนในครวเรอน

สวนมากจะใชจ�าพวกกงแหงทรวงลงพนดน ตนไม

ยนตนตายและการตดฟนไมยนตนชนดทไมน�ามา

สรางบานเรอน สวนไมตวจะน�าไปจ�าหนายใหโรงงาน

ถานขาวมขนาดเสนผานศนยกลาง 4.5 เซนตเมตร

ขนไป โดยจะตดทงตน ในการใชประโยชนไมเชอ

เพลงสามารถจ�าแนกการใชประโยชนไมเชอเพลงได

เปน 2 รปแบบใหญ ๆ ไดแก การใชประโยชนไมเชอ

เพลงในครวเรอน และ การใชประโยชนไมเชอเพลง

เพอการคาหรอการจ�าหนาย โดยการใชประโยชนไม

เชอเพลงในครวเรอนพบวามปรมาณการใชเฉลยเทากบ

7.39 ลกบาศกเมตรตอครวเรอนตอป โดยมรปแบบ

การใชประโยชนทงเปนไมฟนและถาน ส�าหรบการ



ใชประโยชนไมเชอเพลงเพอการคาหรอการจ�าหนาย

พบวา มปรมาณเฉลยเทากบ 25.90 ลกบาศกเมตร

ตอครวเรอนตอป ซงมรปแบบการจ�าหนายทงไมฟ

นและถาน โดยสถานทจ�าหนาย คอ ชมชน และ

โรงงานผลตถานขาว

การจดการไมเชอเพลงในปาครวเรอนซง

เปนการจดการกบตนไม โดยรอยละ 71.10 มการ

ด�าเนนกจกรรมในการดแลปาครวเรอนแตกไมมหลก

การในการจดการปาครวเรอนทชดเจนเนองจากครว

เรอนสวนมากจะใชชวงเวลาทวางจากกจกรรมอน ๆ

กเขาไปดแลและเพอตองการจะรกษาเขตแดนหรอ

แสดงความเปนเจาของทดน โดยกจกรรมหลกๆ ใน

การปองกนและจดการปาครวเรอน คอ การตดสาง

การลดกงและการท�ารวและการปองกนคนเขามา

ลกลอบตดไม

ขอเสนอแนะ

1. จากแนวโนมการลดลงของพนทปา

ครวเรอนและยงมการใชประโยชนไมเชอเพลงเพอการคา

ในปรมาณทสงมากโดยเฉลย 25.90 ลกบาศกเมตร

ตอป หากราษฎรยงใชฟนในปรมาณนกคงจะประสบ

ปญหาการขาดแคลนไมฟนทงใชในครวเรอนและ

จ�าหนาย ดงนน เพอเปนการปองกนปญหาทจะเกด

ขนในอนาคต จงควรมการสงเสรมใหราษฎรปลกไม

ยนตนในพนทปาครวเรอนของตนเพมมากขน โดย

ใชไมยนตนทเปนพนธไมในทองถนหรอไมโตเรว

2. หนวยงานรฐทเกยวของควรมการ

ประสานงานกบสถาบนการศกษาดานปาไมทเขามา

ท�าการศกษาวจยเกยวกบปาครวเรอนในพนท เพอ

จดท�าแผนการสงเสรมใหความรทางดานวชาการ

เพอการจดการผลผลตทยงยน เนองจากการจดการ

ปาครวเรอนในปจจบนยงไมมการจดการทถกตอง

และชดเจนตามหลกทางดานวนวฒนวธ โดยเฉพาะ

จะสงเกตพบไมทเกดจากการแตกหนอมปรมาณท

มากแตไมมการจดการเพอใหมการเจรญเตบโตเรว

และทนกบความตองการใชประโยชนทงในครว

เรอนและจ�าหนาย

เอกสารและสงอางองChanthavong, S. and B. Boualavong. 2012.

Economic and Environmental Impacts

of Sugarcane Production in Savannakhet

Province, Lao PDR. Faculty of Agriculture

and Environment, Savannakhet University.

(Mimeographed)

Forest Inventory and Planning Division, 2010. Forest

and land use change survey in 2002 and

2010. Ministry of Agriculture and Forestry.

Vientiane, Lao PDR (ฉบบภาษาลาว).

Krejcie, R. V. and E. W. Morgan. 1970. Educational

and Psychological Measurement. Minnesota

University, USA.

Ministry of Agriculture and Forestry. 2004. National

biodiversity report. Vientiane, Lao PDR

(ฉบบภาษาลาว)

_______________________________. 2005. For-

estry strategy to the year 2020 of the Lao

PDR. Vientiane, Lao PDR (ฉบบภาษาลาว).

Ministry of Planning and Investment. 2010. The

Seventh Five-Year National Socio-Economic

Development Plan (2011-2015). Vientiane,

Lao PDR (ฉบบภาษาลาว).

------------------------------

14

การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการปลกตนไมในระดบทองถน

โดยการมสวนรวมของประชาชน Developing Strategies of Tree Planting Extension at Local Level by

People Participation

ธญยธรณ อดมศกดเวชกล1 Thanyathorn Udomsakvechakul1

สรนทร อนพรม1 Surin Onprom1

รชน โพธแทน1 Rachanee Pothitan1

------------------------------

ABSTRACT

This research aimed to study socio-economic conditions and opinions on people participation in

the implementations of forest tree planting at local level. In addition, it aimed to analyze interested in,

needs, patterns of tree planting of local people. The study interviewed 329 sampling households head. Data

analysis by using descriptive statistic together with SWOT and TOWS matrix methods in order to deter-

mine the strategic plan for extension of tree planting in Wangkhrai sub-district of Phetchaburi province.

The study revealed that sample population interested in environmental factors and needed to plant trees

in three different areas that were home plot area, private farming land area and village public land. They

preferred to select various tree species depended on area category. The total 15 tree species were identified.

The SWOT analysis and TOWS matrix technique suggested four strategies, twelve sub-strategies of tree

planting at local level. These included 1) the proactive strategy (4 sub-strategies), 2) the preventive strategy

(2 sub-strategies), the corrective strategy (3 sub-strategies) and 4) the reactive strategy (3 sub-strategies).

Keywords: Strategy, Local people, Participation, Tree, Extension


Corresponding Author : [email protected]

รบตนฉบบ 20 มถนายน 2560 รบลงพมพ 1 กรกฎาคม 2560


วารสารการจดการปาไม การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการ…

ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ15

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะเศรษฐกจ สงคม และความคดเหนของประชาชนตอ

การด�าเนนงานดานการปลกตนไมขององคการบรการสวนต�าบลวงไคร อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร ตลอดจน

ความสนใจ ความตองการปลกตนไม และวตถประสงคของการปลกตนไมในทองถน โดยการสมภาษณ

กลมตวอยางจ�านวน 329 ครวเรอน วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนารวมกบการวเคราะหปจจยแวดลอม

และตารางโทว (TOWS Matrix) ผลการศกษา พบวา กลมตวอยางมความสนใจและความตองการปลกตนไมใน

3 พนท ไดแก บรเวณทอยอาศย พนทท�ากน และพนทสาธารณะของหมบาน โดยเลอกชนดไมทหลากหลาย

ตามลกษณะของประเภทของพนท จ�านวนชนดไมทประชาชนตองการปลกรวมทงสน 15 ชนดจากการ

วเคราะห SWOT และตารางโทว สามารถก�าหนดยทธศาสตรสงเสรมการปลกตนไมในระดบทองถนทงหมด

4 ยทธศาสตร 12 ประเดนยทธศาสตร ไดแก ยทธศาสตรเชงรก 4 ประเดนยทธศาสตรยทธศาสตรเชงปองกน 2

ประเดนยทธศาสตร ยทธศาสตรเชงแกไข 3 ประเดนยทธศาสตร และยทธศาสตรเชงรบ 3 ประเดนยทธศาสตร

ค�าส�าคญ: ยทธศาสตร ประชาชนทองถน การมสวนรวม ตนไม การสงเสรม

ค�าน�าปญหาความเสอมโทรมและการลดลงของ

ทรพยากรปาไมทเกดขนอยางตอเนองไดสงผลตอ

คณภาพและวถชวตของคนไทยทงในเมองและใน

ชนบท จากรายงานของกรมปาไม พบวา พนทปา

ของประเทศไทยเหลออยเพยงรอยละ 31.58 ของ

พนทประเทศเทานน (กรมปาไม, 2559) จากปญหา

ความเสอมโทรมของทรพยากรปาไม รฐบาลจงได

มการก�าหนดนโยบายปาไมแหงชาต โดยก�าหนดให

ประเทศไทยตองมพนทปาอยางนอย รอยละ 40 ของ

พนทประเทศ หรอประมาณ 128 ลานไร ซงแบงเปน

พนทปาอนรกษรอยละ 25 และปาเศรษฐกจรอยละ

15 ซงหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการ

ทรพยากรปาไมไดน�านโยบายดงกลาวมาเปนแนวทาง

ในการบรหารจดการ อนรกษและฟนฟทรพยากร

ปาไม ยกตวอยางเชน ในป พ.ศ. 2555 กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมกบกระทรวง

มหาดไทยไดจดท�าโครงการประชาอาสาปลกปา 800

ลานกลา 80 พรรษามหาราชนขนโดยมวตถประสงค

ใหชมชนทองถนทกระดบ อนไดแก องคการบรหาร

สวนจงหวด เทศบาลนคร เทศบาลต�าบล และองคการ

บรหารสวนต�าบลเขามามสวนรวมในการปลกตนไม

ถวายแมของแผนดน

ตลอดระยะเวลาทผานมา กรมปาไมได

ด�าเนนงานฟนฟสภาพปาไมทถกท�าลายดวยการปลก

ปา เพอใหมพนทปาไมเพยงพอตอการรกษาสมดล

ของธรรมชาตและสามารถสนองตอความตองการ

ดานไมใชสอยของประชาชนไดอยางเพยงพอ โดยใน

ป พ.ศ. 2518 กรมปาไมไดจดตงศนยเพาะช�ากลาไม

ขน จ�านวน 13 แหง และเพมขนเปน 57 แหง ในป

พ.ศ.2537 เพอผลตกลาไมในการสนบสนนการปลก

ฟนฟพนทปาใหไดพนทปาไม รอยละ 40 ของพนท

ประเทศ โดยมหนวยงานหลกทรบผดชอบ คอ ศนย

เพาะช�ากลาไม สถานเพาะช�ากลาไม และหนวยเพาะช�า

กลาไมทวประเทศ(สมนก, 2541) ซงสถานเพาะช�า

กลาไมจงหวดเพชรบรเปนหนวยงานหนงทกรมปาไม



ไดจดตงขนเพอด�าเนนการเพาะช�ากลาไมสงเสรมและ

สนบสนนการปลกปาแกประชาชนรวมถงสรางการ

มสวนรวมกบหนวยงานทเกยวของในระดบพนท

เพอฟนฟทรพยากรปาไมของจงหวดเพชรบรและ

พนทใกลเคยง

การสงเสรมการมสวนรวมกบองคกร

ปกครองสวนทองถนในการอนรกษและฟนฟ

ทรพยากรในระดบทองถนถอเปนภารกจหนงของ

สถานเพาะช�ากลาไม โดยในระยะทผานมา องคการ

บรหารสวนต�าบล (อบต.) ซงเปนองคกรปกครอง

สวนทองถนทมบทบาท และอ�านาจหนาทในการ

พฒนาทองถนตามพระราชบญญตสภาต�าบลและ

องคการบรหารสวนต�าบล พ.ศ. 2537 ซงก�าหนดให

อบต.มบทบาทดานการบรหารทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ไดแก การคมครอง ดแล และบ�ารง

รกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมถงการ

ก�าหนดนโยบาย ยทธศาสตร แผนงาน และโครงการ

ดานการปลกปา การฟนฟปา การบ�ารงรกษาปา รวม

ถงการปองกนรกษาปา โดยการก�าหนดโครงการนน

ขนอยกบศกยภาพของทรพยากรในแตละทองถน

ไดแก บคลากรขององคการบรหารสวนต�าบล

งบประมาณ และการมสวนรวมของชมชนทองถน

องคการบรหารสวนต�าบลวงไคร อ�าเภอ

ทายาง จงหวดเพชรบร ไดมการจดท�าแผนยทธศาสตร

การพฒนาดานการบรหารจดการและอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของทองถน ภายใต

แผนยทธศาสตรดงกลาวมการก�าหนดโครงการ

ปลกปา ซงมวตถประสงคหลกเพอสรางจตส�านก

ในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและปาไมใหแก

คนในทองถน โดยรวมมอกบสถานเพาะช�ากลาไม

จงหวดเพชรบร อ�าเภอชะอ�า จงหวดเพชรบร ทผานมา

ทางสถานฯ ไดสนบสนนกลาไมส�าหรบปลกใน

โครงการของทองถน อยางไรกตาม การสนบสนน

ใหทองถนปลกและฟนฟปาในระยะเวลาทผานมา

นนยงไมสามารถประเมนผลส�าเรจของการปลก

ตนไมไดอยางเปนรปธรรม อกทงทางสถานฯ ยงขาด

ขอมลเกยวกบความตองการกลาไมของประชาชนใน

ทองถน และยงขาดขอมลเกยวกบแนวทางการดแล

รกษาตนไมทปลกโดยประชาชน สวนหนงเนองจาก

ยงขาดแผนยทธศาสตรในการสงเสรมการปลกตนไม

ของทองถน และยงไมมการก�าหนดเปาหมายของ

การฟนฟปาไมในระดบทองถนอยางเปนรปธรรม

จากสถานการณดงกลาวขางตน ผวจยจง

มความสนใจในการวเคราะหและประเมนความ

ตองการในการปลกตนไมของประชาชน เพอน�ามา

ก�าหนดยทธศาสตรการสงเสรมการปลกตนไมของ

ทองถนใหมความชดเจนมากยงขน โดยเหตผลท

เลอกพนทต�าบลวงไคร อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร

เปนพนทศกษาเนองจากทางอบต.วงไครเปนหนวย

งานทมาขอรบการสนบสนนกลาไมเปนประจ�าอยาง

ตอเนองทกป

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษา

ขอมลดานเศรษฐกจและสงคมของประชาชนในพนท

ต�าบลวงไคร อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร 2) ศกษา

ความสนใจและความตองการปลกตนไมรวมถงความ

คดเหนของประชาชนตอการด�าเนนงานดานการปลก

ตนไมขององคการบรการสวนต�าบลวงไครและ 3) เพอ

ก�าหนดแนวทางและยทธศาสตรการสงเสรมการปลก

ตนไมในพนทศกษา

อปกรณและวธการประชากรและการก�าหนดขนาดตวอยาง

กลมประชากร คอ ประชาชนทเปนหวหนา

ครวเรอน หรอผแทนทอาศยอยในพนทต�าบลวงไคร

อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร จ�านวน 10 หมบาน

รวมทงสน 1,844 ครวเรอน ท�าการก�าหนดขนาด



ตวอยางทเหมาะสม โดยใชสมการค�านวณของ Yamane

(1973) ทระดบความเชอมนรอยละ 95 ดงสมการ

ก�าหนดให n คอ ขนาดของกลมตวอยาง

N คอ ขนาดประชากร (จ�านวนครว

เรอนทงหมด 1,844 ครวเรอน)

e คอ ความคลาดเคลอนจากการ

สมตวอยางก�าหนดใหเทากบ 0.05

เมอแทนคาในสมการไดจ�านวนครวเรอน

ของกลมตวอยางเทากบ 329 ครวเรอน จากนนท�าการ

ค�านวณหาสดสวนจ�านวนครวเรอนตวอยางของแตละ

หมบานโดยใชสตรการกระจายตามสดสวนของสบงกช

วารสารการจดการปาไม 18 การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการ… ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ ความคดเหนของประชาชนตอการดาเนนงานดานการปลกตนไมขององคการบรการสวนตาบลวงไครและ 3) เพอกาหนดแนวทางและยทธศาสตรการสงเสรมการปลกตนไมในพนทศกษา

อปกรณและวธการ ประชากรและการกาหนดขนาดตวอยาง

กลมประชากร คอ ประชาชนทเปนหวหนาครวเรอน หรอผแทนทอาศยอยในพนทตาบลวงไคร อาเภอทายาง จงหวดเพชรบร จานวน 10 หมบาน รวมทงสน 1,844 ครวเรอน ทาการกาหนดขนาดตวอยางทเหมาะสม โดยใชสมการคานวณของ Yamane (1973) ทระดบความเชอมนรอยละ 95 ดงสมการ กาหนดให n คอ ขนาดของกลมตวอยาง

N คอ ขนาดประชากร (จานวนครวเรอนทงหมด 1,844 ครวเรอน) e คอ ความคลาดเคลอนจากการสมตวอยางกาหนดใหเทากบ 0.05

เมอแทนคาในสมการไดจานวนครวเรอนของกลมตวอยางเทากบ 329 ครวเรอน จากนนทาการคานวณหาสดสวนจานวนครวเรอนตวอยางของแตละหมบานโดยใชสตรการกระจายตามสดสวนของสบงกช (2526) รายละเอยดของการกระจายกลมตวอยางแสดงใน Table 1 การเกบรวบรวมขอมล

โดยการสมภาษณหวหนาครวเรอนหรอผแทนดวยแบบสมภาษณ จานวน 329 ครวเรอน โดยอาศยเทคนคการสมตวอยางแบบงาย การวเคราะหขอมล

ประกอบดวย การวเคราะหเชงพรรณนา แสดงขอมลความถรอยละ คาเฉลยคาสงสดคาตาสดและสวนเบยงเบนมาตรฐานรวมถงการวเคราะหปจจยสภาพแวดลอม โดยอาศยเทคนคการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และขอจากด (SWOT analysis) และนาผลการวเคราะหไปกาหนดยทธศาสตรสาหรบการสงเสรมการปลกตนไมในระดบทองถนดวยตารางโทว (TOWS matrix)

ผลและวจารณ ขอมลพนฐานดานเศรษฐกจและสงคม

กลมตวอยางมอายเฉลย 50.3 ป โดยมอายมากทสด 75 ป และอายนอยทสด 21 ป สวนใหญอยในชวงวยกลางคน (อาย 31-60 ป) คดเปนรอยละ 76.9 โดยมโอกาสเขารบการศกษาระดบประถมศกษา คดเป นรอยละ 62.9 รองลงมาคอ ระดบม ธยมศกษาตอนปลาย/ปวช .ระดบมธยมศกษาตอนตน ระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา ระดบอนปรญญา/ปวส. และสงกวาปรญญาตร

n = N

1+ Ne2

(2526) รายละเอยดของการกระจายกลมตวอยาง

แสดงใน Table 1

การเกบรวบรวมขอมล

โดยการสมภาษณหวหนาครวเรอนหรอ

ผแทนดวยแบบสมภาษณ จ�านวน 329 ครวเรอน โดย

อาศยเทคนคการสมตวอยางแบบงาย


ประกอบดวย การวเคราะหเชงพรรณนา

แสดงขอมลความถรอยละ คาเฉลยคาสงสดคาต�า

สดและสวนเบยงเบนมาตรฐานรวมถงการวเคราะห

ปจจยสภาพแวดลอม โดยอาศยเทคนคการวเคราะห

จดแขง จดออน โอกาส และขอจ�ากด (SWOT analysis)

และน�าผลการวเคราะหไปก�าหนดยทธศาสตรส�าหรบ

การสงเสรมการปลกตนไมในระดบทองถนดวย

ตารางโทว (TOWS matrix) วารสารการจดการปาไม 27 การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการ… ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ

Table 1 Distribution of sample in each village of Wangkrai sub-district, Tha Yang district, Phetchaburi province.

Village Population(Household)

Sample (Household)

1 Ban Mae Prachan 159 28 2 Ban Huai Suea 263 47 3 Ban Wangkhrai 214 38 4 Ban Nong Krathum 183 33 5 Ban Tha Hualob 292 52 6 Ban Mae Prachan 167 30 7 Ban Nong Wa 199 35 8 Ban Fang Tha 117 21 9 Ban Mae Prachan 145 26 10 Ban Nong Kae 105 19

Total 1,844 329

Table 1 Distribution of sample in each village of Wangkrai sub-district, Tha Yang district,

Phetchaburi province.



ผลและวจารณขอมลพนฐานดานเศรษฐกจและสงคม

กลมตวอยางมอายเฉลย 50.3 ป โดยมอายมาก

ทสด 75 ป และอายนอยทสด 21 ป สวนใหญอยใน

ชวงวยกลางคน (อาย 31-60 ป) คดเปนรอยละ 76.9

โดยมโอกาสเขารบการศกษาระดบประถมศกษา คด

เปนรอยละ 62.9 รองลงมาคอ ระดบมธยมศกษา

ตอนปลาย/ปวช.ระดบมธยมศกษาตอนตน ระดบ

ปรญญาตรหรอเทยบเทา ระดบอนปรญญา/ปวส.

และสงกวาปรญญาตรคดเปนรอยละ 14.9, 12.5,

4.3, 3.6 และ 0.3 ตามล�าดบ นอกจากนนไมไดรบ

การศกษา พบเพยงรอยละ 1.5 เทานน

จ�านวนแรงงานในครวเรอน พบวา กลม

ตวอยางสวนใหญมจ�านวนแรงงานในครวเรอน 3-4

คน คดเปนรอยละ 47.1 มแรงงานเฉลยในครวเรอน

เทากบ 3.04 คน ครวเรอนทมแรงงานมากทสด เทากบ

8 คน และนอยทสดเทากบ 1 คน สวนใหญประกอบ

อาชพเกษตรกรรม คดเปนรอยละ 72.4รองลงมา คอ

รบจางทวไป คดเปนรอยละ 14.2 สวนใหญมรายได

โดยทยงไมหกคาใชจาย เทากบ 50,000–100,000 บาท

ตอครอบครวตอป คดเปนรอยละ 33.1 รองลงมาม

รายไดต�ากวา 50,000 บาทตอครอบครวตอป คดเปน

รอยละ 23.1โดยมรายไดของครวเรอนเฉลยเทากบ

118,307.84 บาทตอป

ดานทดนท�ากน พบวา กลมตวอยางสวน

ใหญมทดนท�ากนเปนของตวเอง คดเปนรอยละ

90.0 โดยสวนมากมเนอทขนาด 1-10 ไร คดเปน

รอยละ 59.3 ทดนท�ากนเฉลยครวเรอนละ 10.77

ไร สวนครวเรอนทไมมทดนท�ากนคดเปนรอยละ

10.0 ส�าหรบประเภทเอกสารสทธของทดน พบวา

สวนใหญมเอกสารสทธประเภทโฉนดทดน คดเปน

รอยละ 82.4 รองลงมาเปนเอกสารทราชการออกให

(ภบท.5) และเอกสารสทธทราษฎรท�าขนเอง (สค.1)

คดเปนรอยละ 4.3 และ 0.3 ตามล�าดบ และไมม

เอกสารสทธ คดเปนรอยละ 0.6

การเปนสมาชกกลมทางสงคมตาง ๆ พบวา

กลมตวอยางสวนใหญเปนสมาชกกลมทางสงคม

คดเปนรอยละ 92.1 โดยกลมทถกเลอก 3 ล�าดบแรก

ไดแก กลมกองทนหมบาน กลมสหกรณเครดตยเนยน

บานหนองกระทมพฒนาจ�ากด และกลมออมทรพย

ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร คด

เปนรอยละ 28.5, 27.0 และ 17.5 ตามล�าดบ

ความสนใจและความตองการปลกตนไมของประชาชน

ในต�าบลวงไคร

จากการศกษา พบวา ประชาชนมความสนใจ

และตองการปลกตนไมแตกตางกนในแตละพนท

สามารถจ�าแนกออกเปน 3 พนท ไดแก บรเวณทอย

อาศย พนทท�ากน และพนทสาธารณของหมบาน

1. บรเวณทอยอาศยกลมตวอยางสวน

ใหญ รอยละ 66.0 มความสนใจและตองการปลก

ตนไมบรเวณทอยอาศย และไมตองการปลกเพมเตม

คดเปนรอยละ 34.0 ชนดไมยนตนทกลมตวอยาง

ตองการปลกบรเวณทอยอาศยมหลายชนด โดย

ไมยนตน 5 อนดบแรกทกลมตวอยางสนใจมากทสด

คอ ขนน (Artocarpus heterophyllus Lam.) พะยง

(Dalbergia cochinchinensis Pierre) สก (Tectona

grandis L. f.) มะมวง (Mangifera indica L.) และ

สะเดา (Azadirachta indica A. Juss.) คดเปนรอยละ

14.9, 13.8, 11.8, 10.3 และ 6.9 ตามล�าดบการก�าหนด

วตถประสงคของการปลกตนไมในพนทอยอาศย พบ

วา กลมตวอยางใหความส�าคญของการปลกตนไม

โดยใหคาคะแนนสงสด 775 คะแนน คอ เพอให

รมเงา บรรเทาความรอน รองลงมาไดแก เพอเปนพช

อาหาร เพอมไมไวใชสอย เพอเปนไมมงคลตามความเชอ

และอน ๆ โดยมคาคะแนน 667, 665, 406 และ



48 คะแนน ตามล�าดบ ซงวตถประสงคอน ๆ ของ

การปลกตนไม คอ เพอสรางรายได และอนรกษไว

ใหลกหลาน

2. พนทท�ากนกลมตวอยางสวนใหญม

ความตองการปลกตนไมในพนทท�ากน คดเปนรอย

ละ 74.8 และไมตองการปลกเพมเตม คดเปนรอยละ

25.2 ชนดไมยนตนทกลมตวอยางตองการปลกมาก

ทสด 5 อนดบแรก ไดแก สก (Tectona grandis L. f.)

รองลงมาไดแก ขนน (Artocarpus heterophyllus Lam.)

พะยง (Dalbergia cochinchinensis Pierre) มะมวง

(Mangifera indica L.) และมะพราว (Cocos nucifera

L.) คดเปนรอยละ 13.7, 12.8, 12.4, 8.9 และ 8.6 ตาม

ล�าดบการก�าหนดวตถประสงคของการปลกตนไมใน

พนทท�ากน พบวา กลมตวอยางใหความส�าคญของ

การปลกตนไมเพอมไมไวใชสอย โดยใหคาคะแนน

สงสด 983 คะแนน รองลงมา ไดแกเพอใหรมเงา

บรรเทาความรอน เพอเปนพชอาหาร เพออนรกษ

ไวใหลกหลาน และเพอสรางรายได โดยมคาคะแนน

778, 768, 731 และ 554 คะแนน ตามล�าดบ

3. พนทสาธารณะของหมบานกลมตวอยาง

สวนใหญ รอยละ 93.6 เหนวา ควรใหมการปลก

ตนไมเพมเตมในบรเวณพนทสาธารณะของหมบาน

เนองจากตนไมเพมความรมรน ใหรมเงาบรรเทา

ความรอน การปลกตนไมชวยเพมพนทสเขยวคนส

ชมชน สรางความชมชนฝนตกตามฤดกาล อนรกษ

ไวใหลกหลานและปลกทดแทนตนทถกตดออกม

กลมตวอยางเพยงบางสวน คดเปนรอยละ 5.5 ยงม

ความรสกไมคอยแนใจ เพราะขนอยกบนโยบาย และ

การประสานงานของอบต. รวมถงการดแลบ�ารง

รกษาตนไมยงมไมเพยงพอ ในขณะทกลมตวอยาง

เพยงสวนนอย คดเปนรอยละ 0.9 เหนวาไมควรม

การปลกตนไมเพมเตมในพนทสาธารณะ เนองจาก

พนทสาธารณะมจ�ากด และต�าบลวงไครมความ

รมรนอยแลว โดยมองวาควรมการสงเสรมใหมการ

ปลกตนไมในพนททเปนสวนบคคลเทานนชนด

ไมยนตนทกลมตวอยางมความสนใจและตองการให

ปลกในพนทสาธารณะของหมบานมากทสด 5 อนดบ

แรก ไดแก พะยง (Dalbergia cochinchinensis Pierre)

รองลงมาไดแก สะเดา (Azadirachta indica A. Juss.)

ขเหลกบาน (Senna siamea (Lam.) H. S. Irwin &

Barneby) สก (Tectona grandis L. f.) และประดปา

(Pterocarpus macrocarpus Kurz) คดเปนรอยละ

13.1, 11.1, 10.9, 10.6 และ 9.9 ตามล�าดบ การก�าหนด

วตถประสงคของการปลกตนไมในพนสาธารณะ พบวา

กลมตวอยางสวนใหญใหความส�าคญของการปลกตนไม

โดยใหคาคะแนนสงสด 1,528 คะแนน คอ เพอใหรม

เงา บรรเทาความรอน รองลงมา ไดแก เพออนรกษ

ไวใหลกหลาน เพอมไมไวใชสอย เพอเปนพชอาหาร

และเพอสรางรายได โดยใหคาคะแนน 1,232, 978,

839 และ 508 คะแนน ตามล�าดบ

รายละเอยดของชนดไมทประชาชนม

ความสนใจและตองการปลกในพนทตางๆ แสดง

ใน Table 2


ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ20 วารสารการจดการปาไม 28 การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการ… ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ Table 2 Peoples’ preferences for tree species in each type of areas.

Tree species (common and scientific name)

Peoples’ preferences (%) Housing areas

(n=697) Agricultural

areas (n=842)

Village Public areas

(n=1,388) Siamese rosewood (Dalbergia cochinchinensis Pierre)

13.77 12.35 13.11

Black rosewood, Pod mahogany (Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib)

5.16 4.51 8.57

Teak (Tectona grandis L. f.)

11.76 13.66 10.59

Burmese rosewood (Pterocarpus macrocarpusKurz)

5.45 4.99 9.94

Black plum, Jambolan (Syzygium cumini (L.) Skeels)

2.15 1.78 4.76

Cassod tree,Thai copper pod (Senna siamea (Lam.) H.S.Irwin&Barneby)

2.44 2.02 10.86

Beach she-oak, Horsetail tree (Casuarina equisetifolia L.)

1.72 4.99 3.67

Agati, Vegetable hummingbird (Sesbania grandiflora (L.) Poir.)

3.16 2.61 4.39

Neem (Azadirachta indica A. Juss.)

6.89 7.48 11.10

Jack fruit (Artocarpus heterophyllus Lam.)

14.92 12.83 5.48

Star gooseberry (Phyllanthus acidus (L.) Skeels)

2.58 0.71 2.02

Mango (Mangifer aindica L.)

10.33 8.91 3.75

Common lime (Citrus xaurantifolia (Christm.) Swingle)

6.74 6.77 2.67

Foxtail Plam (Wodyetia bifurcata A. K. Irvine)

0.86 0.83 1.08

Bamboo (Bambusa spp.)

3.01 4.63 2.67

Table 2 Peoples’ preferences for tree species in each type of areas.



การก�าหนดยทธศาสตรสงเสรมปลกตนไมในของ

ต�าบลวงไคร อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร

การวเคราะหสภาพแวดลอม (SWOT analysis)

การวเคราะหสภาพแวดลอมประกอบไปดวย

การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และขอจ�ากด

ตางๆ ทอาจสงผลตอความส�าเรจในการสงเสรมการ

ปลกตนไมในระดบทองถน (Figure 1)วารสารการจดการปาไม 29 การพฒนายทธศาสตรสงเสรมการ… ปท 11 ฉบบท 22 ธญยธรณ อดมศกดเวชกล และคณะ

Strengths : S Weaknesses : W

1. Wangkhrai Sub-district Administrative Organization (SAO) has environment and natural resources plan for promoting tree planting (S1) 2. Wangkhrai sub-district has community forest and public land for tree planting (S2) 3. Temple, school and people in Wangkhrai sub-district has participated and interested in tree planting activities (S3) 4. Wangkhrai SAO provided opportunities for people participation in policy formulation and tree planting activity implementation through village participatory processes (S4) 5. Most of the people in Wangkhrai sub-district has practiced agricultural occupation so they have occupied knowledge relevant to tree planting (S5)

1. Wangkhrai sub-district faced drought problem and shortage of water for maintaining the planted trees where caused low survival rate (W1) 2. Many of farmers in this sub-district practiced monoculture agriculture such as lemon, banana and guava (W2) 3. Free cow raising contributed to damage planted trees in village public land (W3) 4. Public relations by Wangkhrai SAO has not reached on people in the area (W4)

Opportunities : O Threats : T

1. Government has policy on community forest promotion and extension plan on economic tree species planting (O1) 2. Phetchaburi province office and Tha Yang district office have policy on tree planting on special days (O2) 3. There is seedling/nursery station in Phetchaburi province where they have supported seedlings to local communities for free of charge (O3) 4. The Cooperative and Agricultural Bank has initiated the Tree Bank Program which contributed to income generation (O4)

1. There is illegal logging by people from outside Wangkhrai sub-district (T1) 2. The market price of agricultural products has relatively better and farmers can generate income from them more quicker compare to forest and tree products where promoted incentive for farmers (T2) 3. Environmental crises such as climate change which caused the change of rain fall pattern, high day temperature and water shortages (T3)

Figure 1 SWOT analysis of tree planting extension in Wangkhrai sub-district, Tha Yang district, Phetchaburi province.

Figure 1 SWOT analysis of tree planting extension in Wangkhrai sub-district, Tha Yang

district, Phetchaburi province.



ยทธศาสตรการสงเสรมการปลกตนไมของ

ต�าบลวงไคร

จากผลการวเคราะหสภาพแวดลอม จดแขง

จดออน โอกาส และขอจ�ากดในการปลกตนไมของ

ต�าบลวงไคร จงหวดเพชรบร สามารถน�ามาก�าหนด

ยทธศาสตรการสงเสรมการปลกตนไมในพนท ดงตอไปน

1. ยทธศาสตรเชงรก (SO strategies) ประกอบ

ดวย 4 ประเดนยทธศาสตร ดงตอไปน

1.1 การสงเสรมปลกตนไมแบบประชารฐ

(S1, S2, O1 และ O2) โดยสนบสนนใหมการจด

กจกรรมปลกตนไมแบบมสวนรวมกบประชาชนในทอง

ถนในวนส�าคญตาง ๆ อาท วนเฉลมพระชนมพรรษา

พระบาทสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ

วนวสาขบชาหรอวนตนไมประจ�าปของชาต เปนตน

โดยอาศยความรวมมอระหวางองคการปกครองสวน

ทองถน วด โรงเรยน หนวยงานภายใน หนวยงาน

ภายนอก และประชาชนในทองถน

1.2 การสงเสรมการปลกตนไมในพนท

ท�ากนในรปแบบวนเกษตร (S4, O2 และ O3) โดย

เปดโอกาสใหประชาชนในทองถนสามารถก�าหนด

รปแบบการปลก วตถประสงคของการปลก รวมถง

การเลอกชนดไม เพอใหสอดคลองกบความตองการ

ของประชาชนทองถนและเหมาะสมกบสภาพพนท

ของตนเอง เปนการกระตนใหประชาชนมความสนใจ

และใสใจดแลรกษาตนไมของตน และชวยเพมอตรา

การรอดตายของตนไมทปลก

1.3 การสงเสรมปลกตนไมในพนท

สาธารณะของชมชน เชน วด โรงเรยน (S3 และ

O3) เนองจากวด และโรงเรยน สามารถรองรบการ

จดกจกรรมการปลกตนไมได และมความพรอมใน

ดานพนทปลก ซงการจดกจกรรมสามารถขอรบ

การสนบสนนพนธกลาไมจากสถานเพาะช�ากลาไม

ในพนทจงหวดเพชรบร หรอพนทใกลเคยง

1.4 การสงเสรมการปลกปาเศรษฐกจ

แบบบรณาการ (S1, S2, S3, S4, S5, O1, O3 และ

O4) เปนการสงเสรมการปลกตนไมเพอสรางอาชพ

สรางรายไดใหแกประชาชนทอาศยในชมชนทองถน

ดวยงบประมาณทไดรบการอดหนนจากทางรฐบาล

หรอจากองคกรทมการด�าเนนกจกรรมเพอรบผดชอบ

ตอสงคมและสงแวดลอม (Corporate Social

Responsibility: CSR) และผลตอบแทนจากโครงการ

ธนาคารตนไม ซงมการก�าหนดเกณฑมาตรฐานการ

ประเมนมลคาตนไมเพอใชในการประเมนราคาตนไม

ส�าหรบใชเปนหลกประกนหนเงนก โดยตนไมทน�า

มาปลกนนเปนพนธไมปายนตนและสามารถขอรบ

การสนบสนนกลาไมจากหนวยงานเพาะช�ากลาไม

ในพนทจงหวดเพชรบรได อาท กระถนเทพา สะเดา

สนประดพทธ นนทรปา มะฮอกกาน จามจร สก

กนเกรา ประดปา เปนตน จากการลงพนทส�ารวจและ

รวบรวมขอมลของผวจย พบวา ประชาชนในทองถน

สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมมความรดานการ

ปลกตนไม และอปกรณพรอมอยแลว ชวยลดตนทน

คาใชจายในการปลกตนไมไดมาก หากหนวยงาน

ภาครฐ หรอองคกรเอกชนอน ๆ สามารถสรางความ

ไววางใจและหลกประกนวาจะเกดรายไดจากการ

ปลกตนไม กจะชวยใหการสงเสรมปลกตนไมตาม

ยทธศาสตรดงกลาวประสบผลส�าเรจมากยงขน

2. ยทธศาสตรเชงปองกน (ST strategies)

ประกอบดวย 2 ประเดนยทธศาสตร ดงตอไปน

2.1 การสรางเครอขายความรวมมอดาน

สงแวดลอมของผมสวนไดสวนเสย (S1, S2, S4, T1,

T2 และ T3) เพอเปนการกระตนใหเกดความรวมมอใน

การดแลรกษาตนไมในระดบต�าบล และสรางเครอขาย

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใน

ระดบทองถน

2.2 การสงเสรมและสนบสนนการจดตง



กลมสมาชกผสนใจปลกตนไมในระดบทองถน (S5

และ T2) ด�าเนนการในรปแบบของการรวมกลม

ประชาชนทมความสนใจและความตองการปลก

ตนไมในพนทดนของตนเองและพนทสาธารณะ

ของทองถน อาท การรวมกลมทางวฒนธรรมตาม

ภมปญญาทองถน

3. ยทธศาสตรเชงแกไข (WO strategies)


3.1 การประชาสมพนธดานสงแวดลอม

เชงรก (W4, O1 และ O2) เปนการเพมรปแบบการ

ประชาสมพนธจากเดมทใชวทยทองถนหรอเสยง

ตามสายโดยเจาหนาทองคการปกครองสวนทองถน

เพยงอยางเดยวมาเปนการสงเสรมจากหนวยงาน

อน ๆ ทเกยวของกบการสงเสรมการปลกตนไม เชน

เจาหนาทจากโครงการธนาคารตนไม เจาหนาทจาก

กรมปาไม เจาหนาทจากกรมพฒนาทดน เจาหนาท

จากกรมสงเสรมการเกษตร เปนตน มาด�าเนนการ

ประชาสมพนธสรางความรความเขาใจดานการ

ปลกตนไม เพอเปนการปรบทศนคตเชงบวกใหกบ

ประชาชน

3.2 การก�าหนดเขตการใชประโยชน

ทดนในระดบต�าบลและการก�าหนดพนทสเขยวของ

ทองถน (W1, W2, W3 และ O1) ทงน การก�าหนด

เงอนไขและเขตการใชประโยชนทดนมความจ�าเปน

ตอการสงเสรมปลกตนไม

3.3 การสรางระบบตดตามและประเมน

ผลดานสงเสรมการปลกตนไมแบบมสวนรวม (W1,

O1 และ O2) จากการสมภาษณคณะกรรมการพฒนา

แผนฯ และ คณะกรรมการสนบสนนแผนฯ ของอบ

ต.วงไคร พบวา อบต.ไดมอบหมายใหผน�าชมชน อาท

ก�านน ผใหญบาน ทอาศยอยในพนทใกลเคยงกบ

พนทจดกจกรรมปลกตนไมมหนาทรบผดชอบตรวจ

ตดตามผลการเจรญเตบโตของกลาไมทปลก ดงนน

เพอใหเกดการสงเสรมการปลกตนไมไดผลอยาง

เปนรปธรรม ทางอบต.วงไครควรปรบกลยทธดาน

การตรวจตดตามประเมนผล จากการตรวจตดตาม

ประเมนผลทางเดยวททางอบต.วงไครด�าเนนการ

เอง เปนการตดตามและประเมนผลโดยอาศยความ

รวมมอจากประชาชนในทองทใกลเคยงสถานทปลก

ดวยการชวยเหลอทางดานงบประมาณ อปกรณ และ

จดเจาหนาทคอยประสานความรวมมอแลกเปลยน

ความรเพอเสรมสรางระบบตรวจตดตามและประเมน

ผลดานการปลกตนไมใหมความชดเจนมากยงขน

เปนการรองรบการจดกจกรรมปลกตนไมในครงตอ

ไปใหสอดคลองเหมาะสมกบสภาพพนท ตรงความ

ตองการของประชาชนในทองถน เกดการสงเสรม

การปลกตนไมอยางเปนรปแบบและมแบบแผนท

ดตอไปในอนาคต

4. ยทธศาสตรเชงรบ (WT strategies)


4.1 การสงเสรมการปลกตนไมททน

ตอสภาพแหงแลง (W1 และ T2) เปนการสงเสรม

ปลกตนไมในลกษณะสวนปาเศรษฐกจชมชน โดย

หากลาไมททนตอสภาพแหงแลง และมราคาตลาด

ทด รอบตดฟนสน เขามาสงเสรมปลกในพนท เพอ

ทดแทนพชเกษตรทใชน�าปรมาณทมากกวา ซง

เจาหนาทสงเสรมจะตองด�าเนนการจดการอยางเปน

วงจรครบถวนทงระบบ ตงแตการหาพนททเหมาะ

สม การเลอกชนดไม การใชระบบวนวฒนเขามา

บรหารจดการ พรอมทงหาแหลงรบซอหรอตลาด

รองรบ เพอเปนหลกประกนวาการปลกไมปายนตน

จะสามารถสรางรายไดใหกบชมชนทองถนไดไมนอย

กวาพชเกษตร และการปลกตนไมนอกจากสรางรายได

แลวยงสามารถชวยอนรกษทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมไดอยางดอกดวย



4.2 การเสรมสรางความรดานทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม (W2, T2 และ T3) คอ

การด�าเนนงานเพอปรบฐานความรความเขาใจดาน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหกบประชาชน

ในทองถน

4.3 การสงเสรมประชาสมพนธเพอ

ปองกนการท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(W4 และ T1) จากปญหาทประชาชนตางพนทเขามา

ลกลอบตดไมและใชสอยไม ทางอบต.วงไครควรเพม

มาตรการดานการประชาสมพนธ โดยการจดท�าปาย

สอความหมายทชดเจน พรอมทงก�าหนดขอตกลง

ของทองถนในการใชประโยชนจากพนทปา พรอม

ทงก�าหนดบทลงโทษตามสมควร อาทเชน มโทษ

ปรบเปนมลคาทางการเงน และ/หรอ ลงโทษดวย

การบ�าเพญประโยชนในทองถน ดวยการบ�ารงดแล

รกษากลาไมทเคยปลก หรอน�ากลาไมกลบมาปลก

ในพนททตดไมใชสอยออก เปนตน

สรปและขอเสนอแนะสรป

กลมตวอยางมความสนใจและความตองการ

ปลกไมยนตน แบงออกเปน 3 พนท ไดแก บรเวณท

อยอาศย พนทท�ากน และพนทสาธารณะของต�าบลวง

ไคร โดยความตองการปลกตนไมในทอยอาศย ทดน

ท�ากน และพนทต�าบลวงไคร พบวามความตองการ

ปลกรอยละ 66.0, 74.8 และ 93.6ตามล�าดบบรเวณท

อยอาศย พบวาชนดไมยนตนทถกเลอก 5 ล�าดบแรกจาก

ชนดไมหลากหลายชนด คอ ขนน พะยง สก มะมวง

และสะเดา ซงมวตถประสงคของการปลกตนไม

บรเวณทอยอาศยทไดคาคะแนนสงสด 775 คะแนน

คอ เพอใหรมเงา บรรเทาความรอน รองลงมาไดแก เพอ

มไมไวใชสอย เพอเปนพชอาหาร มคาคะแนนเทากน

ท 667 คะแนน พนทดนท�ากน พบวาชนดไมยนตน

ทถกเลอก 5 ล�าดบแรก คอ สก ขนน พะยง มะมวง

และมะพราว ซงวตถประสงคของการปลกตนไมใน

พนทท�ากนทใหคาคะแนนสงสด 983 คะแนน คอ เพอ

มไมไวใชสอย รองลงมา ไดแกเพอใหรมเงา บรรเทา

ความรอน มคาคะแนน 778 คะแนน ส�าหรบพนท

สาธารณะของต�าบลวงไคร พบวา ชนดไมยนตนท

ถกเลอก 5 ล�าดบแรก คอ พะยง สะเดา ขเหลกบาน

สก และประดปา วตถประสงคของการปลกตนไมใน

พนทสาธารณะของต�าบลวงไครทใหคาคะแนนสงสด

1,528 คะแนน คอ เพอใหรมเงา บรรเทาความรอน

รองลงมา ไดแก เพออนรกษไวใหลกหลานและเพอม

ไมไวใชสอย โดยใหคาคะแนน 1,232 และ 978 คะแนน

ตามล�าดบ ดงนนการตดสนใจเลอกชนดไมยนตน

เพอน�ามาปลกในแตละพนทของกลมตวอยางจงม

ความสมพนธกบวตถประสงคของการปลกตนไม

จากการวเคราะหปจจยสภาพแวดลอม

สามารถก�าหนดยทธศาสตรสงเสรมการปลกตนไม

ได 4 ยทธศาสตร คอ (1) ยทธศาสตรเชงรก ไดแก

ยทธศาสตรสงเสรมปลกตนไมเพอสนองตอนโยบาย

แหงรฐ,ยทธศาสตรสงเสรมการมสวนรวมปลกตนไม

ของประชาชนในทองถน,ยทธศาสตรสงเสรมปลก

ตนไมโดยบาน วด โรงเรยนและยทธศาสตรสงเสรม

การปลกตนไมเชงบรณาการ (2) ยทธศาสตรเชง

ปองกน ไดแก ยทธศาสตรการสรางเครอขายความ

รวมมอของผมสวนไดสวนเสยและยทธศาสตรการ

จดตงกลมสมาชกผสนใจปลกตนไมในระดบทอง

ถน (3) ยทธศาสตรเชงแกไข ไดแก ยทธศาสตรการ

เพมรปแบบวธการประชาสมพนธ, ยทธศาสตรการ

จดสรรพนทเพอการเกษตรกรรมระบบวนเกษตรและ

ยทธศาสตรเสรมสรางระบบตดตามและประเมน

ผลดานสงเสรมการปลกตนไมแบบมสวนรวม (4)



ยทธศาสตรเชงรบ ไดแก ยทธศาสตรสงเสรมการ

ปลกตนไมททนตอสภาพแหงแลง เพอทดแทนพช

เกษตรทใชน�าปรมาณทมากกวา, ยทธศาสตรการ

เสรมสรางความรดานทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอม และยทธศาสตรสงเสรมประชาสมพนธ

เพอปองกนการท�าลายทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม


1. ขอเสนอแนะตอการด�าเนนงานของหนวย

งานในพนทต�าบลวงไคร

1.1 องคการบรหารสวนต�าบลวงไคร

อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร ควรพฒนายทธศาสตร

สงเสรมการปลกตนไม จากเชงรบ ทตองรอค�าสง

การ หรอนโยบายจากทางจงหวด หรอการจดท�า

แผนยทธศาสตรทมรปแบบองตามวนส�าคญตางๆ

ปรบเปนเชงรก โดยการปรบใชยทธศาสตรหลกทง

4 ยทธศาสตรทไดจากงานวจยในครงน เพอใหเกด

การพฒนาและฟนฟทรพยากรปาไมและสงแวดลอม

ในระดบทองถนอยางเปนรปธรรมดวยการก�าหนด

โครงการสงเสรมปลกตนไมเพอบรรจลงในแผน

พฒนาสามป รวมถงผลกดนโครงการดงกลาวผาน

กระบวนการประชาคม เสนอสภาทองถนใหความ

เหนชอบและด�าเนนตามขอบญญตงบประมาณ

รายจายประจ�าป เพอสามารถน�าเงนงบประมาณมา

ใชส�าหรบการด�าเนนโครงการ ตลอดจนเพมระบบ

การตรวจตดตามผลการปลกตนไม หรอการน�าเงน

งบประมาณมาใชสนบสนนเกษตรกรทเขารวม

โครงการปลกตนไมในรปแบบผลตางตอบแทน นน

คอประชาชนมเงนรายได ต�าบลวงไครไดพนทปาไม

เพมขน

1.2 องคการบรหารสวนต�าบลวงไคร

อ�าเภอทายาง จงหวดเพชรบร ควรประสานหนวย

งานราชการ องคกรเอกชน หรอหนวยงานอนใดใน

ทองทจงหวดเพชรบร ทด�าเนนการสนบสนนกลาไม

ตองเตรยมความพรอมดานการผลตกลาไมให

สอดคลองตามความตองการของประชาชนในทองถน

รวมถงกลาไมทมความเหมาะสมตอลกษณะทาง

กายภาพของพนทต�าบลวงไครดวย

2. ขอเสนอแนะตอการด�าเนนงานของ

กรมปาไมเพอน�าไปสการปฏบต

2.1 กรมปาไม โดยหนวยงานทมหนาท

รบผดชอบงานดานการสงเสรมปลกตนไม ไดแก

สถานเพาะช�ากลาไมควรด�าเนนการผลตกลาไม

ใหสอดคลองและเพยงพอตอความตองการของ

ประชาชนในทองถน ทงนการสงเสรมปลกตนไม

ควรด�าเนนการสงเสรมตามหลกวชาการปาไม หาก

พบวาชนดกลาไมทประชาชนตองการน�าไปปลกใน

พนทไมมความเหมาะสม ท�าใหอตราการรอดตายต�า

เจาหนาทปาไมควรใหค�าแนะน�าการเลอกชนดไมทม

ความเหมาะสมตอพนทปลกเหลานน เพอใหบรรล

เปาหมายของการเพมพนทสเขยวตอไป

2.2 กรมปาไม โดยสถานเพาะช�ากลาไม

ควรปรบแผนการด�าเนนงานดานการประชาสมพนธ

เนองจากการลงพนทของผวจย พบวา ประชาชน

สวนใหญไมทราบวากรมปาไมมภารกจดานการ

แจกจายกลาไม ท�าใหประชาชนตองเสยคาใชจาย

ในการซอกลาไมมาปลกในพนทของตนเอง ดงนน

เพอใหการสงเสรมการปลกตนไมเกดผลส�าเรจ

กรมปาไมตองเพมแนวทางการประชาสมพนธโดย

อาศยชองทางสอวทยโทรทศน หรอสอทางเครอขาย

สงคมออนไลนตาง ๆ ทประชาชนสามารถเขาถง

ขอมลดงกลาวไดโดยงาย หรอการจดเจาหนาทปาไม

ลงพนทพบปะประชาชนรวมกบองคการปกครองสวน

ทองถนโดยอาศยวธการเขารวมประชาคมหมบาน

เพอทราบขอมลความสนใจและความตองการชนด

กลาไมเปนการเตรยมความพรอมการผลตกลาไมของ



หนวยงานเพาะช�ากลาไมไดอกทางหนง

3. ขอเสนอแนะในการท�าวจยครงตอไป

3.1 ควรศกษาเรองการวเคราะหลกษณะ

ทางกายภาพของพนทต�าบลวงไครทมผลตอการ

สงเสรมปลกตนไม เชน ลกษณะดน ความอดมสมบรณ

ของดน ปรมาณและคณภาพของแหลงน�า เปนตน

เพอใชประกอบการวางแผนสงเสรมการปลกตนไม

ตามลกษณะการใชประโยชนของแตละพนทอยาง

เฉพาะเจาะจง

3.2 ควรศกษาปจจยทสงผลสมฤทธ

ของโครงการสงเสรมการปลกตนไมในระดบทองถน

ทงในดานการมสวนรวม และดานปญหาความขด

แยงเพอน�าขอมลทไดมาสนบสนนประกอบการจด

ท�าแผนยทธศาสตรในปตอไป เพอใหการสงเสรม

การปลกตนไมในทองถนประสบผลส�าเรจอยางเปน

รปธรรม พรอมทงสามารถขยายผลไปยงทองถน

ใกลเคยง

เอกสารและสงอางอง

กรมปาไม. 2559. ขอมลสถตกรมปาไม 2559.

ส�านกแผนงานและสารสนเทศ กรมปาไม,

กรงเทพฯ.

สบงกช จามกร2526 .. สถตวเคราะหส�าหรบ

งานวจยทางสงคมศาสตร. ภาควชาสถต

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,

กรงเทพฯ.

สมนก โตพวง. 2541. การศกษาเกยวกบการเพาะ

ช�ากลาไม พ.ศ. 2539 – 2541.

ฝายวางแผนการเพาะช�ากลาไม สวนเพาะ

ช�ากลาไม ส�านกสงเสรมการปลกปา กรม

ปาไม, กรงเทพฯ.

Yamane, T. 1973. Statistics: An Introductory

Analysis. 3rd ed. Harper International Edition,

Tokyo.

-------------------------------

27

การเตบโตและมวลชวภาพไมสนคารเบยอาย 29 ป

ในพนทตางกนในประเทศไทย

Growth and Biomass of 29-year-old Pinus caribaea Morelet

on Various Sites of Thailand

ชนษฐา จนทโชต1 Chanittha Chuntachot1

สคาร ทจนทก1 Sakhan Teejuntuk1

พรเทพ เหมอนพงษ1 Ponthep Meunpong1

------------------------------

ABSTRACT

The growth and the biomass of 29-year-old Pinus caribaea Morelet was studied on various sites in

Thailand. This study is aimed to compare the growth and the biomass of Pinus caribaea at 3x3 meters plant

spacing which is differently planted in four Silvicultural Research Stations namely Sai Thong in Prachuap

Khiri Khan Province, Intakhin in Chiang Mai Province, Huay Bong in Chiang Mai Province and Dong Lan

in Khon Kaen Province. The study was conducted in Sai Thong and the growth and the biomass was then

compared with secondary data of three aforementioned areas. The results showed that the highest diameter

growth at breast height was Dong Lan (36.63 cm.), followed by Intakhil (27.23 cm.), Huay Bong (25.63 cm.)

and Sai Thong (24.86 cm.) respectively while the highest growth height and the biomass was Dong Lan (28.65

m.,55.44 tons/rai), followed by Sai Thong (25.86 m.,36.65 tons/rai), Intakhin (24.46 m.,27.55 tons/rai) and

Huay Bong (21.08m., 23.51 tons/rai) respectively. This indicated that the plantation at Dong Lan Silvicultural

Research Station in Khon Kaen Province had the highest growth and biomass. This is probably due to effect

of sol types. Lowhumid clay soil of Dong Lan Silvicultural Research Station showed more nutrients compared

to sandy lome soil of the other three areas. Hence, the three areas, Intakhil, Huay Bong and Sai Thong, should

be managed to have higher survival rate as it is one of the factors which can increase the biomass in the forest

plantations as well.

Keywords : Growth, Biomass, Pinus caribaea Morelet, Plantation


Corresponding Author e-mail : [email protected]

รบตนฉบบ 25 กนยายน 2560 รบลงพมพ 14 พฤศจกายน 2560


วารสารการจดการปาไม การเตบโตและมวลชวภาพไมสนคารเบย…

ปท 11 ฉบบท 22 ชนษฐา จนทโชต และคณะ28

บทคดยอ

การศกษาการเตบโตและมวลชวภาพไมสนคารเบย อาย 29 ป ทปลกในพนทตางกน มวตถประสงค

เพอเปรยบเทยบการเตบโต และมวลชวภาพของไมสนคารเบย ระยะปลก 3x3 เมตร ทปลกใน 4 พนท ไดแก

สถานวนวฒนวจยทรายทอง สถานวนวฒนวจยอนทขล สถานวนวฒนวจยหวยบง และสถานวนวฒนวจย

ดงลาน โดยด�าเนนการศกษาในพนทสถานวนวฒนวจยทรายทอง แลวน�ามาเปรยบเทยบการเตบโต และ

มวลชวภาพกบขอมลทตยภมของทง 3 พนท จากการศกษาพบวา สถานวนวฒนวจยดงลาน มการเเตบโต

ทางเสนผานศนยกลางเพยงอกมากทสด รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจยอนทขล สถานวนวฒนวจยหวยบง

และสถานวนวฒนวจยทรายทอง เทากบ 30.63, 27.23, 25.63 และ 24.86 เซนตเมตร ตามล�าดบ ในขณะทการ

เตบโตทางความสง และมวลชวภาพเหนอพนดนนน ทสถานวนวฒนวจยดงลาน มคามากทสดคอ 28.65

เมตร, 55.44 ตน/ไร รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจยทรายทอง 25.86 เมตร, 36.65 ตน/ไร สถานวนวฒนวจย

อนทขล 24.46 เมตร, 27.55 ตน/ไร และสถานวนวฒนวจยหวยบง 21.08 เมตร, 23.51 ตน/ไร ตามล�าดบ ซง

ผลการศกษาแสดงใหเหนวา สถานวนวฒนวจยดงลาน มการเตบโต และมวลชวภาพมากทสด ดงนนจงเปน

พนททเหมาะสมตอการเตบโตของไมสนคารเบยมากทสดเมอเทยบกบอก 3 พนท ทงนอาจจะเนองมาจาก

ลกษณะทางกายภาพของพนทของสถานวนวจยดงลาน ดนจดอยในกลมดนประเภท low humid clay soil

ซงมปรมาณธาตอาหารในดนดกวาอก 3 พนททมลกษณะดนเปนดนรวนปนทราย ดงนนจงสงผลใหเตบโต

ไดดกวา ทงนอก 3 พนทควรไดรบจดการสวนปาเพอเพมอตราการรอดตาย เนองจากเปนปจจยหนงในการ

เพมปรมาณมวลชวภาพของไมในสวนปาไดเชนกน

ค�าส�าคญ: การเตบโต มวลชวภาพ ไมสนคารเบย สวนปา



ค�าน�า ไมสนคารเบย (Pinus caribaea Morelet)

เปนไมในตระกลสนเขามถนก�าเนดในแถบอเมรกา

กลาง ลกษณะเนอไมละเอยดสขาวอมเหลอง เสยน

ตรง การไสตกแตงและขดงาย ความหนาแนนของไม

ผงแหงเทากบ 0.468 กรมตอลกบาศกเซนตเมตร จด

เปนไมทมน�าหนกเบา ไมแหงมการหดตวปานกลาง

เนอไมใชท�าเครองเรอนไดดมาก ท�าไมประสานใช

งานทวไปหรอใชกลง และแกะสลกไดด ท�าไมวงกบ

ไมวงกบประสาน หรอไมกรอบ และบานหนาตางได

พอใช (สธ และภรมย, 2531) นอกจากนสนคารเบย

ยงมลกษณะของเสนใยยาว ปรมาณเซลลโลสสง ใช

ท�ากระดาษเหนยวไดด มความตานทานตอแรงฉก

และการหกพบงอสงกวาไมสนสามใบ และสนสอง

ใบ (ทศนย และคณะ, 2529) สนคารเบยจดเปนไม

โตเรวชนดหนงน�าเขามาปลกในประเทศไทยตงแต

ป พ.ศ. 2507 มการเตบโตไดดกวาไมสนสามใบและ

ไมสนสองใบซงเปนไมถนของไทย สามารถขนไดใน

ทงพนทระดบสงและระดบต�าและปรบตวไดดใน

หลายสภาพพนท (อ�าไพ และคณะ, 2553) สนคารเบย

ในประเทศไทยมอตราการเตบโตดานความสง 1.01-

1.68 เมตรตอป และขนาดเสนผานศนยกลางเพยง

อก 1.40-2.47 เซนตเมตรตอป เนองจากสนคารเบยม

ลกษณะของเสนใยยาวจงเหมาะกบการท�าเยอกระดาษ

และมการใชประโยชนในอตสาหกรรมอนอกหลาย

ประเภท เชน อตสาหกรรมการกอสรางไมอด ไมบาง

และเฟอรนเจอร นอกจากจะไดประโยชนจากเนอไม

แลวยงใหยางสนซงใชในอตสาหกรรมส น�ามนชกเงา

และใชเปนสารแตงกลนตลอดจนใชเปนสวนผสมใน

น�าหอม (สาโรจน, 2544) จากการใชประโยชนอยาง

กวางขวาของไมสนชนดนจงเหมาะสมทจะสงเสรม

ใหมการปลกเปนสวนปาเศรษฐกจ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาการ

เตบโตและมวลชวภาพของไมสนคารเบย อาย 29 ป ท

สถานวนวฒนวจยทรายทอง อ�าเภอบางสะพานนอย

จงหวดประจวบครขนธ และเปรยบเทยบกบการปลก

ในพนทตางกนในประเทศไทย เพอใชเปนขอมลใน

การสงเสรมการปลกสรางสวนปาสนคารเบยตอไป

อปกรณ1. เทปวดระยะ

2. เทปวดขนาดเสนผานศนยกลาง

3. ถงด�า ถงกระดาษ และลวดเยบกระดาษ

4. เครองชงดจตอลขนาด 300 กโลกรม

5. เลอยยนต เลอยคนธน กรรไกรตดกง

และมด

6. เครองชงน�าหนก

7. ตอบความรอน

วธการการเกบขอมล

1. เกบขอมลการเตบโตของตนไม โดยวดขนาด

เสนผานศนยกลางเพยงอก (DBH) และวดความสง

ของตนไม (H) ทกตน ในสวนผลตเมลดพนธไมสน

คารเบย เนอท 20 ไร ระยะปลก 3×3 เมตร ทสถาน

วนวฒนวจยทรายทอง จงหวดประจวบครขนธ

2. น�าคาเสนผานศนยกลางเพยงอกทไดจาก

มาแจกแจงความถโดยแบงเปน 12 อนตรภาคชน หา

มวลชวภาพของตนไมโดยเลอกตดตนไมทมขนาด

เสนผานศนยกลางเพยงอกใกลเคยงกบคาเฉลยของ

ขนาดเสนผานศนยกลางเพยงอกในแตละอนตรภาคชน

ตดตนไมจ�านวนทงสน 12 ตน โดยการตดตนไมชด

ดนหลงจากนนท�าการวดไมตวอยางแตละตนดงน

วดขนาดเสนผานศนยกลางทระดบชดดน (D0)



เสนผานศนยกลางทระดบ 30 เซนตเมตร (D0.3

)

เสนผานศนยกลางเพยงอก (DBH) ทกๆ 1 เมตร ตลอด

ความยาวของล�าตน ความสงถงระดบกงสดกงแรก

(HB) และความสงทงหมด (H) จากนนตดทอนล�าตน

ออกเปนทอนๆ ละ 1 เมตร จนตลอดความยาวของ

ล�าตน น�าไมแตละทอนมาชงน�าหนกสดของสวนตางๆ

ไดแก ล�าตน กง และใบ จากนนสมตวอยางของสวน

ตางๆ มาอบแหงในตอบทอณหภม 80 องศาเซลเซยส

เปนเวลา 48 ชวโมง หรอจนกระทงน�าหนกคงทแลว

น�าไปชงน�าหนกแหง เพอหามวลชวภาพของตนไมทง

ตน และมวลชวภาพของแตละสวน (ล�าตน ใบ กง)

ของตนไม น�าขอมลมวลชวภาพของตนไมตวอยาง

ไปสรางสมการหามวลชวภาพของตนไมทงแปลง


การวเคราะหมวลชวภาพ มขนตอนดงน

1. ค�านวณหารอยละความชนจากสตร ดง

สมการท (1)

(1)

2. น�าคารอยละความชนทไดไปค�านวณเพอ

เปลยนน�าหนกสดของตนไมตวอยางแตละตน ให

เปนน�าหนกอบแหง จากสตร ดงสมการท (2)

(2)

3. สรางสมการแอลโลเมตร (allometric

equation)โดยน�าความสงทงหมดของตนไม (H) มาเปน

ตวแปรอสระรวมกบขนาดเสนผานศนยกลางเพยงอก

ยกก�าลงสอง (DBH2H) ในรปของ parabolic volume

(Kira and Shidel, 1967) เพอค�านวณมวลชวภาพของ

ไมสนคารเบย ทงแปลง ตามรปสมการ ดงสมการท (3)

100 × น�าหนกสดน�าหนกแหง =

รอยละความชน+100

น�าหนกสด - น�าหนกแหง รอยละความชน = x100

น�าหนกแหง

(3)

เมอ Y = ปรมาณมวลชวภาพของสวนตางๆ

ของตนไม (ล�าตน กง และใบ)

X = ขนาดเสนผานศนยกลางทระดบเพยง

อกยกก�าลงสองคณดวยความสงของตนไม หรอ

เทากบ DBH2H

a และ h = คาคงทของสมการ

4. ท�าการหาสมการทเหมาะสมของการ

ประมาณมวลชวภาพเหนอพนดนของไมสนคารเบย

5. น�าสมการทไดมาค�านวณหาปรมาณมวล

ชวภาพเหนอพนดนของไมสนคารเบย

พนทศกษาการศกษาในครงนไดท�าการศกษาในแปลงสวน

ผลตเมลดพนธไมสนคารเบยปลกป 2531 เนอททงหมด

20 ไร ระยะปลก 3x3 เมตร ของสถานวนวฒนวจย

ทรายทอง ตงอยทอ�าเภอบางสะพานนอย จงหวด

ประจวบครขนธ หางจากจงหวด ประจวบครขนธไป

ทางทศใต 130 ลกษณะพนทลาดชนเลกนอย ความ

สงจากระดบน�าทะเลปานกลางประมาณ 50 เมตร

ลกษณะดนเปนดนรวน ถงรวนปนทรายเนอดนเปน

พวก sand, loamy sand และ sand clay loam ซงม

ปรมาณอาหาร คอนขางต�าและมสภาพเปนกรด (pH

ประมาณ 4.9) ปรมาณน�าฝนเฉลย 1,500 มลลเมตร

ตอป อณหภมเฉลยประมาณ 27.8 องศาเซลเซยส ทงนไดน�าขอมลทตยภมอก 3 พนทมาเปรยบ

เทยบการเจรญเตบโตและมวลชวภาพ ไดแก สถานวน

วฒนวจยอนทขล จงหวดเชยงใหม สถานวนวฒนวจย

Y = aXh

หรอ log Y = log a + h log X



หวยบง จงหวดเชยงใหม และสถานวนวฒนวจยดงลาน

จงหวดขอนแกน ซงมลกษณะพนทดงน

สถานวนวฒนวจยอนทขล จงหวดเชยงใหม

อยในเขตปาสงวนแหงชาตปาอนทขล กอตงขนเมอ

ป พ.ศ. 2512 เพอทดลองปลกไมสนและไมโตเรวใน

พนทปาเตงรง ทอยหางไกลจากถนปาสนธรรมชาต

และในป พ.ศ. 2519 ไดมการทดลองดานการปรบปรง

พนธไมสนในพนทระดบต�าและไมโตเรวตางๆ ตงอย

ท กม.45 ถนนเชยงใหม-ฝาง ต�าบลอนทขล อ�าเภอ

แมแตง จงหวดเชยงใหม มลกษณะเปนปาเตงรง พนท

คอนขางราบ ปรมาณน�าฝนเฉลย 1,200 มลลเมตร/

ป ความสงจากระดบน�าทะเลปานกลาง 393 เมตร

อณหภมเฉลย 26 องศาเซลเซยส ลกษณะดน ชนบน

เปนดนทรายถงดนรวนปนทราย คา pH 5.1-5.5

สถานวนวฒนวจยหวยบง จงหวดเชยงใหม

สภาพพนทสวนใหญประกอบดวยภเขามความลาดชน

ระดบปานกลางถงลาดชนมาก และมทราบบรเวณ

ขางล�าหวย ปรมาณน�าฝนเฉลย 1,100 มลลเมตร

ตอป อณหภมสงสดเฉลย 27.5 องศาเซลเซยส และ

อณหภมต�าสดเฉลย 17 องศาเซลเซยส ลกษณะดน

จดอยในกลมดนหลกพวก red yellow podzolic ม

ความลกประมาณ 1-3 เมตร เปนดนรวนปนทราย

(sandy loam) การระบายน�าจดอยในเกณฑด pH อย

ระหวาง 4.5-5.5

สถานวนวฒนวจยดงลาน จงหวดขอนแกน

ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตดงลาน ต�าบลนา

หนองทม อ�าเภอชมแพ จงหวดขอนแกน สงจาก

ระดบทะเลปานกลาง 330 เมตร ปรมาณน�าฝนเฉลย

รายป 1,200 มลลเมตร อณหภมสงสดเฉลย 32 องศา

เซลเซยส อณหภมต�าสดเฉลย 21 องศาเซลเซยส สภาพ

ภมประเทศโดยทวไปมภเขาลอมรอบ พนทปฏบต

งานเปนพนราบเชงเขา ความลาดเอยงเฉลย 8 องศา

ลดหลนไปทางทศเหนอ จนตดลมน�าพอง สภาพ

ปาดงเดมเปนปาเบญจพรรณมไมมคาทางเศรษฐกจ

หลายชนดขนอยไดแก ไมมะคาโมง ประด ชงชน แดง

สภาพพนทลกษณะดนม Parent material ชนด lime

stone จดอยในกลมดนประเภท low humid clay soil

มสน�าตาลเขมเนอดนสวนใหญเปนดนเหนยว (clay

loam) การระบายน�าไมด มคา pH 4.7-5.8 (กลมงาน

วนวฒนวจย, 2559)

ผลและวจารณการเตบโต

การเตบโตของไมสนคารเบยทอาย 29 ป

ในพนทตางกน พบวา สถานวนวฒนวจยดงลาน ม

ขนาดเสนผานศนยกลางเพยงอกเฉลยมากทสดทากบ

30.63 เซนตเมตร รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจย

อนทขล สถานวนวฒนวจยหวยบง และสถาน

วนวฒนวจยทรายทอง เทากบ 27.23, 25.63 และ

24.86 เซนตเมตร ตามล�าดบ สวนการเตบโตทาง

ความสงนนสถานวนวฒนวจยดง มความสงเฉลย

มากทสดเทากบ 28.65 เมตร รองลงมาคอ สถาน

วนวฒนวจยทรายทอง สถานวนวฒนวจยอนทขล และ

สถานวนวฒนวจยหวยบง เทากบ 25.86, 24.46 และ

21.08 เมตร ตามล�าดบ อตราการรอดตายพบวา สถาน

วนวฒนวจยทรายทอง มอตราการรอดตายสงสด

รอยละ 65 รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจยดงลาน

รอยละ 50.30 สถานวนวฒนวจยหวยบง รอยละ

36.80 และสถานวนวฒนวจยอนทขล มอตราการ

รอดตายต�าทสด รอยละ 29.78 (Table 1)



วารสารการจดการปาไม 38 การเตบโตและมวลชวภาพไมสนคารเบย… ปท 11 ฉบบท 22 ชนษฐา จนทโชต และคณะ Table 1 Growth of 29-year-old Pinus caribaea on various sites.

Plots DBH (cm.) H (m.) Survival (%) Dong Lan 30.63 28.65 50.30 Intakhin 27.23 24.46 29.78 Huey Bong 25.63 21.08 36.80 Sai Thong 24.86 25.86 65.00

Table 2 Total forest biomass of 29-year-old Pinus caribaea at Saai Thong Silvicultural Research

Station, Prachuap Khirikhan Province.

Area Biomass (ton)

Stem Branch Leaf Total average/tree 0.28 0.03 0.01 0.32

1 rai 32.47 3.25 0.93 36.65 Percentage 88.61 8.86 2.53 100

Table 3 Growth and biomass of 29-year-old Pinus caribaea in various sites.

Plot Biomass equation R2 Biomass (ton/rai)

Total DBH (cm.)

H (m.)

Survival (%)

Dong Lan WS = 0.2833(DBH)2.2285 0.9285 51.91

55.44 30.63 28.65 50.30 WB = 0.0.0741(DBH)0.9308 0.9431 2.35WL = 0.1.1914(DBH)0.5876 0.8772 1.18

Sai Thong WS = 0.0131(DBH2H)1.0345 0.9936 32.47

36.65 24.86 25.86 65.00 WB = 0.00003(DBH2H)1.3994 0.9784 3.25WL = 0.0003(DBH2H)1.0506 0.9289 0.93

Intakhin WS = 0.0946(DBH)2.4488 0.9516 24.13

27.55 27.23 24.46 29.78 WB = 0.034(WS)1.1854 0.8888 2.53WL = 1.2451(WB)0.6667 0.8310 0.89

Huey Bong WS = 0.1009(DBH)2.3642 0.9669 20.62

23.51 25.63 21.08 36.80 WB = 0.0003(DBH)3.3987 0.9273 1.98 WL = 1.1055(WB)0.7364 0.9104 0.91

มวลชวภาพ

การเตบโตของไมสนคารเบยทอาย 29 ป

ทสถานวนวฒนวจยทราย มความสงเฉลย 25.86

เมตร ขนาดเสนผานศนยกลางเพยงอกเฉลย 24.86

เซนตเมตร คดเปนอตราเพมพนทางความสงและและ

ขนาดเสนผาศนยกลางเพยงอกเทากบ 0.89 เมตร/ป

และ 0.86 เซนตเมตร/ป เมอน�าการเตบโตทงแปลง

มาจดชนความโตเพอสมตดตวแทนตนไมทมขนาด

ตางๆ กน จ�านวน 12 ตน เพอสรางสมการมวลชวภาพ

ของไมสนคารเบย โดยสรางสมการความสมพนธ

ระหวางมวลชวภาพของสวนตางๆ ของไมสนคารเบย

กบขนาดเสนผานศนยกลางทระดบเพยงอกยกก�าลง

สองคณดวยความสงและน�าไปประมาณมวลชวภาพ

ของสวนปาทงแปลง (Figure 1) ไดผลดงน

WS = 0.0131(DBH2H)1.0345 R² = 0.9936

WB

= 0.00003(DBH2H)1.3994 R² = 0.9784

WL = 0.0003(DBH2H)1.0506 R² = 0.9289

WT = W

S+W

B+W

L

เมอ WS = มวลชวภาพล�าตน (กโลกรม)

WB = มวลชวภาพกง (กโลกรม)

WL = มวลชวภาพใบ (กโลกรม)

WT = ผลรวมของมวลชวภาพ ล�าตน กง ใบ

DBH =เสนผานศนยกลางทระดบเพยงอก

(เซนตเมตร)

H = ความสง (เมตร)

Figure 1 Allometric equation of 29-year-old

above-growth biomass of Pinus caribaea

(A) equation of stem

(B) equation of branch

(C) equation of leaf



มวลชวภาพล�าตน กง และใบ ของไมสนคา

รเบย โดยใชสมการทสรางขน เทากบ 32.47, 3.25





Area Biomass (ton)


1 rai 32.47 3.25 0.93 36.65 Percentage 88.61 8.86 2.53 100



Total DBH (cm.)

H (m.)

Survival (%)

Dong Lan WS = 0.2833(DBH)2.2285 0.9285 51.91

55.44 30.63 28.65 50.30 WB = 0.0.0741(DBH)0.9308 0.9431 2.35WL = 0.1.1914(DBH)0.5876 0.8772 1.18

Sai Thong WS = 0.0131(DBH2H)1.0345 0.9936 32.47

36.65 24.86 25.86 65.00 WB = 0.00003(DBH2H)1.3994 0.9784 3.25WL = 0.0003(DBH2H)1.0506 0.9289 0.93

Intakhin WS = 0.0946(DBH)2.4488 0.9516 24.13

27.55 27.23 24.46 29.78 WB = 0.034(WS)1.1854 0.8888 2.53WL = 1.2451(WB)0.6667 0.8310 0.89

Huey Bong WS = 0.1009(DBH)2.3642 0.9669 20.62

23.51 25.63 21.08 36.80 WB = 0.0003(DBH)3.3987 0.9273 1.98 WL = 1.1055(WB)0.7364 0.9104 0.91





Area Biomass (ton)


1 rai 32.47 3.25 0.93 36.65 Percentage 88.61 8.86 2.53 100



Total DBH (cm.)

H (m.)

Survival (%)

Dong Lan WS = 0.2833(DBH)2.2285 0.9285 51.91

55.44 30.63 28.65 50.30 WB = 0.0.0741(DBH)0.9308 0.9431 2.35WL = 0.1.1914(DBH)0.5876 0.8772 1.18

Sai Thong WS = 0.0131(DBH2H)1.0345 0.9936 32.47

36.65 24.86 25.86 65.00 WB = 0.00003(DBH2H)1.3994 0.9784 3.25WL = 0.0003(DBH2H)1.0506 0.9289 0.93

Intakhin WS = 0.0946(DBH)2.4488 0.9516 24.13

27.55 27.23 24.46 29.78 WB = 0.034(WS)1.1854 0.8888 2.53WL = 1.2451(WB)0.6667 0.8310 0.89

Huey Bong WS = 0.1009(DBH)2.3642 0.9669 20.62

23.51 25.63 21.08 36.80 WB = 0.0003(DBH)3.3987 0.9273 1.98 WL = 1.1055(WB)0.7364 0.9104 0.91

และ 0.93 ตน/ไร ตามล�าดบ มมวลชวภาพรวมเทากบ

36.65 ตนตอไร หรอ 1.26 ตน/ไร/ป (Table 2)

จากการน�าขอมลทตยภมของมวลชวภาพ

เหนอพนดน 3 พนท ไดแก สถานวนวฒนวจยดงลาน

สถานวนวฒนวจยอนทขล และสถานวนวฒนวจย

หวยบง มาเปรยบเทยบกบขอมลทไดจากการศกษาวจย

ทสถานวนวฒนวจยทรายทอง พบวา สถานวนวฒนวจย

ดงลาน มมวลชวภาพเหนอพนดนสงทสด รองลงมา

คอ สถานวนวฒนวจยทรายทอง สถานวนวฒนวจย

อนทขล และสถานวนวฒนวจยหวยบง มมวลชวภาพ

นอยทสด เทากบ 55.44, 36.65, 27.55 และ 23.51 ตน/

ไร ตามล�าดบ (Table 3)



จากผลการศกษาการเตบโตของไมสน

คารเบยทง 4 พนท มความแตกตางกนไมมากทง

การเตบโตทางดานเสนผานศนยกลางเพยงอก และ

การเตบโตทางดานความสง ซงจะเหนไดวา การ

เตบโตทางเสนผานศนยกลางเพยงอกของสถานวน

วฒนวจยดงลาน จงหวดขอนแกน มการเตบโตทาง

เสนผานศนยกลางเพยงอกและความสงมากทสดเทากบ

30.63 เซนตเมตร และ 28.65 เมตร ตามล�าดบ ซงสง

ผลใหมวลชวภาพเหนอพนดนมากทสดดวยเชนกน

แสดงใหเหนวาเปนพนทเหมาะสมตอการเตบโตของ

ไมสนคารเบยมากทสดเมอเทยบกบอก 3 พนท ทงน

อาจจะเนองมาจากลกษณะทางกายภาพของพนท

ของสถานวนวจยดงลาน ซงสภาพปาเดมเปนปา

เบญจพรรณ ลกษณะดนจดอยในกลมดนประเภท

low humid clay soil เปนดนเหนยวทมความชนต�า

มสน�าตาลเขม เนอดนสวนใหญเปนดนเหนยว ซงม

ปรมาณธาตอาหารในดนดกวาอก 3 พนททมลกษณะ

ดนเปนดนรวนปนทราย ดงนนจงสงผลใหการเตบโต

ไดดกวาดวยเชนกน ในขณะทการเตบโตทางดานเสน

ผานศนยกลางเพยงอก และความสงของไมสนคารเบย

ทสถานวนวฒนวจยทราย มคานอยทสดเมอเทยบกบ

อก 3 พนท แตมมวลชวภาพเหนอพนดนมคารองจาก

สถานวนวฒนวจยดง และมากกวาสถานวนวฒนอน

ทขล และสถานวนวฒนวจยหวยบง ซงเนองมาจาก

อตราการรอดตายของไมในสวนปาทสถานวนวฒน

วจทรายทอง มคามากทสดเมอเทยบกบอก 3 พนท

นนแสดงใหเหนวาการดแลและจดการสวนปาเพอ

ใหมอตราการรอดตายสง เปนปจจยหนงในการเพม

ปรมาณมวลชวภาพของไมในสวนปา

สรป ไมสนคารเบยอาย 29 ป ระยะปลก 3×3 เมตร

ทสถานวนวฒนวจยดงลาน มการเตบโตทางเสน

ผานศนยกลางมากทสดเทากบ 30.63 เซนตเมตร

รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจยอนทขล สถาน

วนวฒนวจยหวยบง และสถานวนวฒนวจยทรายทอง

มคาการเตบโตทางความสงต�าทสด เทากบ 27.23,

25.63 และ 24.86 เซนตเมตร ตามล�าดบ สวนการ

เตบโตทางความสงนน สถานวนวฒนวจยดงลาน ม

ความสงเฉลยมากทสดเทากบ 28.65 เมตร รองลงมา

คอ สถานวนวฒนวจยทรายทอง สถานวนวฒนวจย

อนทขล และสถานวนวฒนวจยหวยบง เทากบ 25.86,

24.46 และ 21.08 เมตร ตามล�าดบ มวลชวภาพเหนอ

พนดน พบวา สถานวนวฒนวจยดงลาน มคาสงทสด

เทากบ 55.44 ตน/ไร รองลงมาคอ สถานวนวฒนวจย

ทรายทอง เทากบ 36.65 ตน/ไร สถานวนวฒนวจย

อนทขล เทากบ 27.55 ตน/ไร และสถานวนวฒนวจย

หวยบง มมวลชวภาพเหนอพนดนนอยทสดเทากบ

23.51 ตน/ไร

ขอเสนอแนะจากการศกษาแสดงใหเหนวาทสถาน

วนวฒนวจยดงลาน มการเตบโต และมวลชวภาพ

มากทสดเมอเทยบกบพนทอก 3 แหง เนองมาจาก

ลกษณะทางกายภาพของพนทของสถานวนวจยดงลาน

มเนอดนสวนใหญเปนดนเหนยว ปรมาณธาตอาหาร

ในดนดกวาอก 3 พนททมลกษณะดนเปนดนรวน

ปนทราย ดงนนจงสงผลใหการเตบโตดกวา แสดง

ใหเหนวาสนคารเบยเตบโตในดนทมลกษณะเปนดน

เหนยวไดดกวาดนรวนปนทราย ดงนนการเลอกชนด

ไมใหเหมาะสมกบพนทจงมความส�าคญมากตอการ

เตบโตของตนไม แตพนททมลกษณะดนเปนดนรวน

ปนทรายถาไดรบการดแล และจดการจดการสวนปา

ใหมอตราการรอดตายสงกเปนปจจยหนงในการเพม

ปรมาณมวลชวภาพของไมในสวนปาไดเชนกน และ

ในการศกษาครงตอไปควรไดมการศกษาลกษณะ



ของดน ระยะปลก อายรอบตดฟนทเหมาะสม ตลอด

จนการศกษาการน�าไปใชประโยชน เพราะไมสนคา

รเบยเปนไมทมลกษณะเสนใยยาวเหมาะแกการท�า

เยอกระดาษ ดงนนจงสามารถสรางผลตอบแทนทาง

เศรษฐกจใหแกสวนปาไดเปนอยางด


กลมงานวนวฒนวจย. 2559. ขอมลสถานวนวฒน

วจย. ส�านกวจยและพฒนาการปาไม กรม

ปาไม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอม, กรงเทพฯ.

ทศนย รตวานช, อรรณพ อภชาตบตย, เพญศร นาม

ประเสรฐ, วชต สนธวนช และ รตนา หมอ

มณ. 2529. เยอกระดาษไมสนคารเบยและ

ไมสนโอคาปา. กองวจยผลตผลปาไม กรม

ปาไม, กรงเทพฯ.

สาโรจน วฒนสขสกล. 2544. สนคารเบย. สวน

วนวฒนวจย ส�านกวชาการปาไม กรมปา

ไม,กรงเทพฯ.

สธ วสทธเทพกล และ ภรมย หอตระกล. 2531.

คณสมบตและการใชประโยชนไมโตเรว (3).

เอกสารการประชมวชาการไม ประจ�าป 2531

สาขาวนผลตภณฑ กรมปาไม กรงเทพฯ.

อ�าไพ พรลแสงสวรรณ, สนทร ค�ายอง, เกรยงศกด ศร

เงนยวง และ นวต อนงครกษ. 2553. การ

เจรญเตบโต ผลผลตและการทดแทนของ

พรรณไมในสวนปาสนสามใบ พนทตนน�าใน

ภาคเหนอ. การประชมเสนอผลงานวจยระดบ

บณฑตศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ครงท 2.

วนท 26 พฤศจกายน 2553. มหาวทยาลย

เชยงใหม จงหวดเชยงใหม.

Kira, T. and T. Shidei. 1967. Primary production

and turnover to organic matter in different

forest ecosystems of the western pacific.

Jap. J. Ecol. 17: 70-87.

---------------------------------

36

การมสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนท

อทยานแหงชาตลานสาง อ�าเภอเมองตาก จงหวดตาก

Hilltribe Participation in Forest Resource Conservation Surrounding Lansang

National Park, Tak Province

สนต สขสอาด1 Santi Suksard1

นภดล ทาบญ1 Noppadol Tabun1

-----------------------------

ABSTRACT

The objectives of this study were to determine socio-economic characteristics, participation level

and factors affecting hilltribe participation in forest resource conservation surrounding Lansang National

Park, Tak Province. Data gathered by employing the designed questionnaire interviewed 250 representative

of sampled household of 3 ethnic groups from 4 villages with located surrounding Lansang national park,

Tak province. The statistical analysis methods were frequency, mean, percentage, minimum, maximum,

t-test and F-test with the given significant level of 0.05.

The results of this study indicated that most of the respondents were male 61.2 % with their average

age of 40 years. The main ethnic groups was Lahu 41.2 %. The average household member being was 5,

and most of the respondents were not educated (47.6 %). Their main occupation were agriculture (77.2

%) as well as their subsidiary occupation (76.8%). The average annual income and their expenditure were

100,000 and 20,000 baht, respectively. Their former domiciles were in these villages 89.2 %. The average

resettled period was 30 years. They having no land holdings was 52.8 %. They having little familiarity

level with the forest officer was 50.4 %. They having no training in forest resource conservation was 59.6

%. They received information about forest resource conservation were 87.6 %. They having knowledge

about forest resource conservation at the high level. Hilltribe participation in forest resource conservation

surrounding Lansang National Park, Tak Province at the rather moderate level ( x = 2.72). Moreover, factors

1 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900

Corresponding Author e-mail: [email protected]

รบตนฉบบ 25 กนยายน 2560 รบลงพมพ 14 พฤศจกายน 2560


วารสารการจดการปาไม การมสวนรวมของชาวไทยภเขา…

ปท 11 ฉบบท 22 สนต สขสอาด และนภดล ทาบญ37

affecting hilltribe participation in forest resource conservation in this national park were ethnicity, age,

main occupation, number of household member being, training in forest resource conservation, familiarity

with the forest officer and knowledge about forest resource conservation.

Keywords: participation, hilltribe, forest resource, conservation

บทคดยอ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะทางเศรษฐกจ สงคม ระดบการมสวนรวมและปจจย

ทมผลตอการมสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสาง

อ�าเภอเมองตาก จงหวดตาก โดยใชแบบสมภาษณ จ�านวน 250 ชด สมภาษณชาวไทยภเขาทตงบานเรอนอย

อาศยรอบพนทอทยานแหงชาตลานสางจ�านวน 3 ชาตพนธและ 4 หมบาน สถตทใชในการวเคราะหขอมล

ไดแก คาความถ คารอยละ คาเฉลย คาต�าสด คาสงสด และทดสอบสมมตฐานใชคาสถต t-test และคาสถต

F-test ก�าหนดนยส�าคญทางสถตไวทระดบ 0.05

ผลการศกษาพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย รอยละ 61.2 มอายเฉลย 40 ป สวนใหญม

ชาตพนธมเซอ รอยละ 41.2 มจ�านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 5 คน สวนใหญไมไดเรยนหนงสอรอยละ 47.6

มอาชพหลกทางการเกษตรรอยละ 77.2 มอาชพรองรอยละ 76.8 มรายไดรวมของครวเรอนเฉลย 100,000

บาทตอป มรายจายรวมของครวเรอนเฉลย 20,000 บาทตอป มภมล�าเนาเดมอยในพนทรอยละ 89.2 มระยะ

เวลาการตงถนฐานเฉลย 30 ป สวนใหญไมมพนทถอครอง รอยละ 52.8 มความคนเคยกบเจาหนาทปาไม

นอย รอยละ 50.4 เคยไดรบขอมลขาวสารเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมรอยละ 87.6 ไมเคยไดเขารบ

การฝกอบรมหลกสตรตาง ๆ ทเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมรอยละ 59.6 ความรเกยวกบการอนรกษ

ทรพยากรปาไมอยในระดบมาก และมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมในระดบปานกลาง ( x = 2.72)

ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไม ไดแก ชาตพนธ อาย อาชพหลก

จ�านวนสมาชกในครวเรอน การไดรบการฝกอบรม ความคนเคยกบเจาหนาทปาไม และความรเกยวกบ

การอนรกษทรพยากรปาไม

ค�าส�าคญ: การมสวนรวม, ชาวไทยภเขา, ทรพยากรปาไม, การอนรกษ



ค�าน�าอทยานแหงชาตลานสางจงหวดตากเปน

พนทปาอนรกษตามกฎหมาย ซงไดประกาศตามพ

ระราชกฤษฎกาก�าหนดใหเปนอทยานแหงชาตเมอ

ป พ.ศ. 2522 ประกาศในราชกจจานเบกษาเลม 96

ตอนท 80 ลงวนท 14 พฤษภาคม 2522 เปนล�าดบท

15 ของประเทศ (กรมอทยานแหงชาต สตวปา และ

พนธพช, 2550) ปจจบนพนทปาในเขตทองทต�าบล

แมทอ อ�าเภอเมอง จงหวดตาก ของอทยานแหงชาต

ลานสางก�าลงประสบปญหาการท�าลายทรพยากร

ปาไมจากชาวไทยภเขาทอยอาศยรายรอบพนท หาก

ปลอยปญหาดงกลาวใหคงอยโดยทไมหามาตรการ

ใดๆ มาเพอหยดยงอาจจะท�าใหผนปาของอทยาน

แหงชาตลานสางแหงนเกดความเสอมโทรมลง และ

อาจสงผลตอการเกดภยธรรมชาตทจะสงผลสะทอน

ทางลบกลบมาสประชาชนในทองถนและชมชนใน

พนทอยางหลกเลยงไมได ดงนนผศกษาจงไดมอง

เหนความส�าคญของปญหาดงกลาว และตองการม

สวนรวมในการน�าเสนอแนวทางการแกไขปญหา

การท�าลายทรพยากรปาไมรอบแนวเขตอทยานแหง

ชาตลานสางภายใตการมสวนรวมของชาวไทยภเขา

ในพนทอกทางหนง จงสนใจท�าวจยเรองการมสวน

รวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไม

รอบพนทอทยานแหงชาตลานสาง จงหวดตาก ซง

เปนพนททเสยงตอการถกบกรกท�าลายทรพยากร

ปาไม เพอใหทราบวาชาวไทยภเขาในพนทมลกษณะ

ทางเศรษฐกจและสงคมอยางไร มสวนรวมในการ

อนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทดงกลาวอยใน

ระดบใด มปจจยใดบางทมผลตอการมสวนรวม ม

ปญหาอปสรรค และขอเสนอแนะทเกยวกบการ

อนรกษทรพยากรปาไมในพนทอยางไรบาง โดยคาด

หวงวาขอมลทไดจากการศกษาจะสามารถน�าไปใช

เปนขอมลพนฐานประกอบการพจารณาก�าหนด

แผนการบรหารจดการเพอแกไขปญหาการบกรก

ท�าลายทรพยากรปาไมในเขตอทยานแหงชาตลานสาง

ภายใตการมสวนรวมของชาวไทยภเขาในพนทได

อยางมประสทธภาพ สงผลท�าใหอทยานแหงชาต

แหงนใหคงความอดมสมบรณ สามารถเอออ�านวย

ประโยชนใหแกประชาชนไดทงทางตรงและทาง

ออมอยางยงยนตอไป

ในการศกษาครงนมวตถประสงคเพอให

ทราบลกษณะทางเศรษฐกจและสงคม ระดบการม

สวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไม และปจจย

ทมผลตอการมสวนรวมของชาวไทยภเขารอบพนท

อทยานแหงชาตลานสาง

สมมตฐานการวจยมดงน ชาวไทยภเขาท

มชาตพนธ อาย ระดบการศกษา จ�านวนสมาชกใน

ครวเรอน อาชพหลก รายไดของครวเรอน ระยะเวลา

การตงถนฐาน การมพนทถอครอง ความคนเคยกบ

เจาหนาท การไดเขารบการฝกอบรม และมความรเกยว

กบการอนรกษทรพยากรปาไมทตางกน มสวนรวม

ในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาต

ลานสาง จงหวดตาก แตกตางกน

อปกรณและวธการ

อปกรณ1. อปกรณเครองเขยน

2. แผนทล�าดบชดท L7018 ระวาง 4742 I และ

4742 II มาตราสวน 1: 50,000 ของกรมแผนททหาร

3. แบบสมภาษณ

4. คอมพวเตอรแบบพกพาและโปรแกรม

ส�าเรจรป



วธการการเกบขอมล

รวบรวมขอมลทตยภม (secondary data)

โดยการศกษาแนวคดและทฤษฎทเกยวของกบการ

ศกษาครงน เชน แนวคดและทฤษฎเกยวกบการม

สวนรวม แนวคดเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไม

ความหมาย ประวตความเปนมา และแนวคดเกยวกบ

การจดการอทยานแหงชาต ขอมลอทยานแหงชาต

ลานสาง ขอมลชาวไทยภเขารอบพนท และงานวจย

ทเกยวของ ส�าหรบขอมลปฐมภม (primary data) ได

จากการสมภาษณชาวไทยภเขา

การสรางและการทดสอบแบบสมภาษณ

1. การสรางแบบสมภาษณโดยใหออกแบบ

แบบสมภาษณทศกษาใหครอบคลมวตถประสงค

ตวแปรอสระและตวแปรตาม

2. การทดสอบแบบสมภาษณมขนตอนการ

ทดสอบดงตอไปน

2.1 การตรวจสอบความเทยงตรงเชงเนอหา

(content validity) น�าแบบสมภาษณทจดท�าขนเสนอ

ผทรงคณวฒเพอตรวจสอบความถกตองของแบบ

สมภาษณและน�าขอเสนอแนะมาปรบปรงแกไขให

เนอหาตรงตามวตถประสงคของการศกษา

2.2 การทดสอบแบบสมภาษณโดยน�าแบบ

สมภาษณจ�านวน 30 ชดไปทดสอบ (pre-test) กบ

ชาวไทยภเขาทอาศยอยในทองทบานหวยเหลอง

หมท 5 ต�าบลแมทอ อ�าเภอเมอง จงหวดตาก ซงเปน

หมบานทมลกษณะใกลเคยงกบพนททศกษา น�าผล

การทดสอบมาตรวจสอบคณภาพเครองมอดวยวธ

การของ Cronbach’s Alpha (พวงรตน, 2540) เพอ

ทดสอบหาคาความเชอมน (reliability) ของค�าถาม

การมสวนรวมของชาวไทยภเขาตวอยางไดคาความ

เชอมนเทากบ 0.98

2.3 ทดสอบหาคาความเชอมนของค�าถาม

ความรเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไม ใชสตร

การหาคา KR–20 (ลวนและองคณา, 2524) ไดคา

ความเชอมนเทากบ 0.82

การก�าหนดประชากรและกลมตวอยาง

1. ชาวไทยภเขา ท�าการศกษาชาวไทยภเขา

ทเปนหวหนาครวเรอนหรอตวแทนครวเรอนทตง

บานเรอนอยอาศยในทองทต�าบลแมทอ อ�าเภอเมอง

จงหวดตาก จ�านวน 4 หมบาน ประกอบดวย 1)

ชาวไทยภเขาชาตพนธมเซอ บานมเซอ หมท 6

จ�านวน 170 ครวเรอน 2) ชาวไทยภเขาชาตพนธ

มง บานแมวใหม หมท 7 จ�านวน 199 ครวเรอน 3)

ชาวไทยภเขาชาตพนธลซอ บานลซอ หมท 10 จ�านวน

214 ครวเรอน และ 4) ชาวไทยภเขาชาตพนธมง

บานตนมะมวง หมท 13 จ�านวน 80 ครวเรอน

รวมจ�านวนทงสน 663 ครวเรอน (องคการบรหาร

สวนต�าบลแมทอ, 2558)

2. กลมตวอยาง ค�านวณหาขนาดกลมตวอยาง

ทเหมาะสมจากจ�านวนครวเรอนของชาวไทยภเขาท

ตงบานเรอนอยอาศยในทองทต�าบลแมทอ อ�าเภอเมอง

ตากจงหวดตาก โดยใชสตรของยามาเน (Yamane,

1973) ทระดบความผดพลาด 0.05 ไดจ�านวนครว

เรอนของชาวไทยภเขาตวอยางส�าหรบการศกษาครงน

250 ครวเรอน ท�าการเกบขอมลจากกลมตวอยางชาว

ไทยภเขาของแตละหมบานตามสดสวนทเหมาะสม

ซงสามารถค�านวณหาจ�านวนตวอยางทศกษาแตละ

หมบานไดดงน บานมเซอ หมท 6 บานแมวใหม หม

ท 7 บานลซอ หมท10 และบานตนมะมวง หมท 13

จ�านวนครวเรอนตวอยางเทากบ 64, 75, 81 และ 30

ครวเรอน ตามล�าดบ



การวดระดบการมสวนรวม

ระดบการมสวนรวมของชาวไทยภเขาใน

การอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหง

ชาตลานสาง จงหวดตาก โดยค�าถามของการมสวน

รวมมค�าตอบใหเลอกตอบขอละ 5 ค�าตอบ และม

เกณฑการใหคะแนนตามแบบของ Likert’s scale

(ประภาเพญ, 2526) ดงน ระดบการมสวนรวมมาก

ทสด, มสวนรวมมาก, มสวนรวมปานกลาง, มสวน

รวมนอย และมสวนรวมนอยทสดถงไมมสวนรวม

ไดคะแนนเทากบ 5, 4, 3, 2 และ 1 คะแนน ตามล�าดบ

จากเกณฑการใหคะแนนดงกลาวน�าคาของคะแนน

มาจดแบงอนตรภาคชนออกเปน 5 ชน โดยแตละ

อนตรภาคชนมความกวาง 0.8 เพอแบงระดบการม

สวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากร

ปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสาง จงหวดตาก

ในภาพรวมรายขอหรอรายดานไดตอไปดงน

คาเฉลย 1.00 – 1.80 หมายถงระดบการม


ปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสางอยในระดบ

นอยทสดถงไมมสวนรวม

คาเฉลย 1.81 – 2.60 หมายถงระดบการมสวน


รอบพนทอทยานแหงชาตลานสางอยในระดบนอย




ปานกลาง

คาเฉลย 3.41 – 4.20 หมายถงระดบการมสวน


รอบพนทอทยานแหงชาตลานสางอยในระดบมาก




มากทสด


น�าแบบสมภาษณทผานการทดสอบและ

ตรวจสอบเปนทเรยบรอยแลวไปท�าการสมภาษณ

ชาวไทยภเขาตวอยางทเปนหวหนาครวเรอนหรอ

ตวแทนครวเรอนตามหมบานและตามจ�านวนทได

ค�านวณไวจนครบถวน การเกบรวบรวมขอมลใชวธการ

จบฉลากเลขทบานของชาวไทยภเขาตวอยางทท�าการ

ศกษา ระยะเวลาการศกษาในชวงเดอนสงหาคม 2558

ถงเดอนมนาคม 2559 รวมระยะเวลาศกษา 8 เดอน


ตรวจสอบความสมบรณของการตอบค�าถาม

ทกฉบบ (editing) ท�าการลงรหส (coding) ปอน

ขอมลลงโปรแกรมส�าเรจรป และวเคราะหประมวล

ผลขอมลโดยใชคอมพวเตอร และโปรแกรมส�าเรจรป

ทางสงคมศาสตร จ�าแนกการวเคราะหขอมลออก

เปน 2 สวนโดยมรายละเอยดดงตอไปน

1. การวเคราะหเชงพรรณนา (descriptive

analysis) เปนการวเคราะหขอมลในสวนทเปนขอมล

ลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของชาวไทยภเขา

ตวอยาง น�าเสนอขอมลในรปตารางคาสถตอยางงาย

เชน การแจกแจงความถ (frequency distribution)

คารอยละ (percent) คาเฉลย (mean) คาสงสด

(maximum) และคาต�าสด (minimum)

2. การวเคราะหเพอทดสอบสมมตฐาน

การศกษาเพอหาปจจยทมผลตอการมสวนรวมของ

ชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบ

พนทอทยานแหงชาตลานสาง จงหวดตาก ใชคาสถต

t-test กบตวแปรอสระทแบงกลมออกเปน 2 กลม

และใชคาสถต F-test กบตวแปรอสระทแบงกลม

ออกตงแต 3 กลมขนไป และทดสอบรายคก�าหนด



นยส�าคญทางสถตไวทระดบ 0.05 (p = 0.05) หรอ

ทระดบความเชอมนทางสถตรอยละ 95

ผลและวจารณขอมลลกษณะทางเศรษฐกจและสงคมของชาวไทย

ภเขา

เพศจากการศกษาพบวากลมตวอยางสวน

ใหญเปนเพศชายรอยละ 61.2 และเพศหญงรอยละ

38.8 ชาตพนธพบวากลมตวอยางสวนใหญมชาตพนธ

มเซอมากทสดคดเปนรอยละ 41.2 รองลงมาคอ

ชาตพนธมง และชาตพนธลซอคดเปนรอยละ 40.0 และ

18.8 ตามล�าดบ อายพบวามอายอยในชวง 20 -29 ป

มากทสดคดเปนรอยละ 24.8 รองลงมามอายอยใน

ชวง 30 – 39 ป, 40 – 49 ป, มากกวา 60 ป, 50 -59 ป

และนอยกวา 20 ป คดเปนรอยละ 22.8, 20.0, 14.2,

12.0 และ 6.0 ตามล�าดบโดยมอายเฉลย 40 ปอาย

สงสด 80 ปและมอายต�าสด 14 ป ระดบการศกษา

พบวากลมตวอยางสวนใหญไมไดเรยนหนงสอคด

เปนรอยละ 47.6 รองลงมามการศกษาระดบประถม

ศกษาปท 4, ประถมศกษาปท 6 และมธยมศกษาป

ท 3 คดเปนรอยละ 31.6, 14.0 และ 6.8 ตามล�าดบ

จ�านวนสมาชกในครวเรอนพบวามจ�านวนสมาชก

ในครวเรอน 4-6 คนมากทสดคดเปนรอยละ 54.8

รองลงมามจ�านวนสมาชกในครวเรอน 7-9, 1-3 และ

มากกวา 10 คดเปนรอยละ 20.8, 16.8 และ 7.6 ตาม

ล�าดบ โดยมจ�านวนสมาชกในครวเรอนเฉลย 5 คน

มากทสด 15 คน และนอยทสด 1 คน อาชพหลกของ

ครวเรอนพบวากลมตวอยางสวนใหญมอาชพหลก

คอเกษตรกรรม (ท�าไร ท�านา ท�าสวน เลยงสตว) คด

เปนรอยละ 77.2 รองลงมาคอรบจางทวไป,คาขาย

และท�าธรกจสวนตวคดเปนรอยละ 14.0, 7.6 และ

1.2 ตามล�าดบ อาชพรองของครวเรอนพบวากลม

ตวอยางสวนใหญมอาชพรองคดเปนรอยละ 76.8

รายไดรวมของครวเรอนในรอบปทผานมาพบวากลม

ตวอยางมรายไดรวมของครวเรอน 50,000 -100,000

บาทมากทสดคดเปนรอยละ 50.4 รองลงมามรายได

นอยกวา 50,000 บาท, 100,001 -150,000 บาท และ

150,001 -200,000 บาท จ�านวนเทากนและมรายได

มากกวา 200,000 บาท คดเปนรอยละ 33.6, 6.0 และ

4.0 ตามล�าดบ โดยมรายไดรวมของครวเรอนเฉลย

100,000 บาท รายจายรวมของครวเรอนในรอบปท

ผานมาพบวาสวนใหญมรายจายรวมของครวเรอน

ตอปนอยกวา 50,000 บาท คดเปนรอยละ 68.8 รอง

ลงมามรายจาย 50,001 – 100,000 บาท, 100,001 –

200,000 บาท และมากกวา 200,000 บาท คดเปน

รอยละ18.0, 8.4 และ 4.8 ตามล�าดบ โดยมรายจาย

รวมของครวเรอนเฉลย 20,000 บาท ภมล�าเนาพบ

วากลมตวอยางสวนใหญมภมล�าเนาเดมอยในพนท

คดเปนรอยละ 89.2 และยายมาจากทอนคดเปนรอย

ละ 10.8 ระยะเวลาการตงถนฐานอยในหมบานพบ

วากลมตวอยางสวนใหญมระยะเวลาการตงถนฐาน

อยในหมบานมากกวา 25 ป คดเปนรอยละ 72.8

รองลงมามระยะเวลาการตงถนฐานอยในหมบาน

21-25 ป, 16-20 ป, 11-15 ป, 6-10 ป และ 1-5 ป คด

เปนรอยละ 14.0, 9.6, 2.0, 1.2 และ 0.4 ตามล�าดบ

กลมตวอยางสวนใหญมระยะเวลาการตงถนฐานอย

ในหมบานเฉลย 30 ป มระยะเวลาการตงถนฐานอยใน

หมบานสงสด 80 ป และมระยะเวลาการตงถนฐานอย

ในหมบานต�าสด 3 ป ขนาดพนทถอครองพบวากลม

ตวอยางสวนใหญไมมทดนถอครองคดเปนรอยละ

52.8 และมทดนถอครองรอยละ 47.2 ความคนเคย

กบเจาหนาทปาไมในสงกดอทยานแหงชาตลาน

สางพบวากลมตวอยางสวนใหญมความคนเคยกบ

เจาหนาทปาไมในสงกดอทยานแหงชาตลานสาง



อยในระดบนอยคดเปนรอยละ 50.4 รองลงมาไมม

ความคนเคย,คนเคยพอสมควร และมความคนเคย

เปนอยางดคดเปนรอยละ 23.2, 15.6 และ 10.8 ตาม

ล�าดบ การไดรบขอมลขาวสารเกยวกบการอนรกษ

ทรพยากรปาไมพบวากลมตวอยางสวนใหญเคย

ไดรบขอมลขาวสารเกยวกบการอนรกษทรพยากร

ปาไมคดเปนรอยละ 87.6 โดยไดรบขอมลขาวสาร

จากสอโทรทศนมากทสดคดเปนรอยละ 29.4 รอง

ลงมาคอเจาหนาทปาไม, ผน�าทองถน, เพอนบาน,

หนงสอพมพ, หอกระจายขาวประจ�าหมบาน, องคการ

บรหารสวนต�าบล, เจาหนาทรฐ หนวยงานอน และ

จากโปสเตอร/แผนพบประชาสมพนธคดเปนรอยละ

12.4, 12.0, 11.6, 9.2, 7.2, 4.8, 2.8 และ 1.6 ตามล�าดบ

การไดเขารบการฝกอบรมหลกสตรตางๆ ทเกยวกบ

การอนรกษทรพยากรปาไมพบวากลมตวอยางสวน

ใหญไมเคยไดเขารบการฝกอบรมหลกสตรตางๆ ท

เกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมคดเปนรอยละ

59.6 และไดรบการฝกอบรมคดเปนรอยละ 40.4 โดย

หลกสตรทเคยไดรบการฝกอบรมคอหลกสตรอาสา

สมครปองกนไฟปามากทสดคดเปนรอยละ 13.2 รอง

ลงมาไดแก หลกสตรปาชมชน,หลกสตรเยาวชน

เพอการอนรกษทรพยากรปาไม (ยชป.), หลกสตร

คายเยาวชนอนรกษตนน�า, หลกสตรการปลกปา

เศรษฐกจ,หลกสตรราษฎรอาสาสมครพทกษปาเพอ

รกษาชวต (รสทป.) และหลกสตรอาสาสมครพทกษ

อทยานแหงชาต คดเปนรอยละ 8.8, 8.0, 3.6, 2.4,

2.4 และ 2.0 ตามล�าดบความรเกยวกบการอนรกษ

ทรพยากรปาไมชาวไทยภเขารอบพนทอทยานแหงชาต

ลานสาง จงหวดตาก มความรเกยวกบการอนรกษ

ทรพยากรปาไมอยในระดบมากคดเปนรอยละ 70.8

และระดบนอยรอยละ 29.2

การมสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษ

ทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสาง

ระดบการมสวนรวมของชาวไทยภเขากลม

ตวอยางในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยาน

แหงชาตลานสางพบวา 1) ดานการมสวนรวมศกษา

ปญหากลมตวอยางมระดบการมสวนรวมปานกลาง

(x = 2.91) 2) ดานการมสวนรวมวางแผนงานม

ระดบการมสวนรวมปานกลาง (x = 2.79) 3) ดาน

การมสวนรวมปฏบตงานมระดบการมสวนรวมปาน

กลาง (x = 2.61) และ 4) ดานการมสวนรวมตรวจ

สอบตดตามและประเมนผลการปฏบตงานมระดบ

การมสวนรวมนอย (x = 2.59) ซงพจารณาในภาพ

รวมพบวาชาวไทยภเขามสวนรวมในการอนรกษ


ในระดบปานกลาง (x = 2.72)

ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของชาวไทยภเขาใน

การอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหง

ชาตลานสาง

ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของชาวไทย

ภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยาน

แหงชาตลานสาง ไดแก ชาตพนธ อาย อาชพหลก

จ�านวนสมาชกในครวเรอน การไดรบการฝกอบรม

ความคนเคยกบเจาหนาท และความรเกยวกบการ

อนรกษทรพยากรปาไม และปจจยทไมมผลตอการม


ปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสางไดแก ระดบ

การศกษา รายไดของครวเรอน การมพนทถอครอง

และระยะเวลาการตงถนฐาน (Table 1)



จาก Table 1 เมอพจารณาปจจยทมผลตอการ

มสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากร

ปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสางแตละปจจย

มรายละเอยดดงน

ชาตพนธไดแบงออกเปน 3 กลมคอ 1) ชาต

พนธมง 2) ชาตพนธมเซอ และ 3) ชาตพนธลซอ

เมอท�าการทดสอบความแตกตางเปนรายคดวยวธ

Scheffe’ ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยการมสวนรวมใน

การอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาต

ลานสางจ�าแนกตามกลมชาตพนธเปนรายค พบวาม

ความแตกตางของคาเฉลยอยางมนยส�าคญทางสถต

ทระดบ 0.05 โดยกลมทมชาตพนธมง และชาตพนธ

มเซอมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบ

วารสารการจดการปาไม 52 การมสวนรวมของชาวไทยภเขา… ปท 11 ฉบบท 22 สนต สขสอาด และนภดล ทาบญ

Table 1 Factors affecting the hilltribe participation in forest resource conservation surrounding Lansang National Park ,Tak Province.

Independent variables t-test F-test p-value 1. Ethnicity 8.817 0.000* 2. Age 5.590 0.000*3. Educational level -1.683 0.094ns

4. Main occupation 3.131 0.018*

5. Number of household member 3.133 0.026* 6. Household income 1.416 0.229ns

7. Size of land holding -1.683 0.094ns

8. Resettlement period 2.310 0.917ns

9. Training forest conservation -5.692 0.003* 10. Officials familiar with 14.959 0.000* 11. Knowledge about forest conservation 5.652 0.018* Remarks: * Significant at 0.05 level; ns Not significant at 0.05 level

พนทอทยานแหงชาตลานสางมากกวาชาตพนธลซอ

อายไดแบงชวงอายเปน 6 กลมคอ 1) อายนอย

กวา 20 ป 2) อาย 20 - 29 ป 3) อาย 30 - 39 ป 4) อาย

40 - 49 ป 5) อาย 50 - 59 ป และ 6) อายตงแต 60 ป

ขนไป เมอท�าการทดสอบความแตกตางเปนรายค

ดวยวธ Scheffe’ ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยการม

สวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนท

อทยานแหงชาตลานสางจ�าแนกตามอายเปนรายค

พบวามความแตกตางของคาเฉลยอยางมนยส�าคญ

ทางสถตทระดบ 0.05 โดยกลมทมอายนอยกวา 20

ป, อาย 20 - 29 ป, อาย 30 - 39 ป และอาย 40 - 49 ป

มสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนท

อทยานแหงชาตลานสางมากกวากลมทมอาย 50 - 59



ปและอายมากกวา 60 ป

อาชพหลกของชาวไทยภเขาแบงออกเปน 4

กลม คอ 1) เกษตรกรรม (ท�าไร ท�านา ท�าสวน และ

เลยงสตว) 2) คาขาย 3) รบจางทวไป และ 4) ท�าธรกจ

สวนตว เมอท�าการทดสอบความแตกตางเปนรายค

ดวยวธ Scheffe’ ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยการม


อทยานแหงชาตลานสาง จ�าแนกเปนรายค พบวา ม

ความแตกตางของคาเฉลยอยางมนยส�าคญทางสถตท

ระดบ 0.05 โดยกลมทมอาชพท�าธรกจสวนตวมสวน

รวมในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยาน

แหงชาตลานสางมากกวากลมทมอาชพคาขาย กลม

เกษตรกรรม (ท�าไร ท�านา ท�าสวน และเลยงสตว)

และกลมทมอาชพรบจางทวไป สวนกลมทมอาชพ

คาขาย มสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบ

พนทอทยานแหงชาตลานสาง มากกวาเกษตรกรรม

(ท�าไร ท�านา ท�าสวน และเลยงสตว)

จ�านวนสมาชกในครวเรอนแบงจ�านวน

สมาชกในครวเรอนออกเปน 4 กลมคอ 1) จ�านวน

สมาชกในครวเรอน 1-3 คน 2) จ�านวนสมาชกในครว

เรอน 4-6 คน 3) จ�านวนสมาชกในครวเรอน 7-9 คน

และ 4) จ�านวนสมาชกในครวเรอนตงแต 10 คนขน

เมอท�าการทดสอบความแตกตางเปนรายคดวยวธ

Scheffe’ ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยการมสวนรวมใน

การอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาต

ลานสางจ�าแนกตามจ�านวนสมาชกในครวเรอนเปน

รายค พบวามความแตกตางของคาเฉลยอยางมนย

ส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 โดยจ�านวนสมาชกใน

ครวเรอน 4-6 คน และจ�านวนสมาชกในครวเรอน

7-9 คนมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไม

รอบพนทอทยานแหงชาตลานสางมากกวาจ�านวน

สมาชกในครวเรอน 1-3 คน และจ�านวนสมาชกใน

ครวเรอนตงแต 10 คนขน

การไดรบการฝกอบรมแบงออกเปน 2 กลม

คอ 1) ไมเคยไดรบการฝกอบรม และ 2) เคยไดรบการ

ฝกอบรม เมอท�าการทดสอบสมมตฐานโดยใชสถต

t-test โดยก�าหนดระดบนยส�าคญท 0.05 พบวาชาวไทย

ภเขาทไดรบการฝกอบรมแตกตางกนมผลตอการม


อทยานแหงชาตลานสางแตกตางกนอยางมนยส�าคญ

ทางสถต ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงไว โดยกลม

เคยไดรบการฝกอบรมมสวนรวมในการอนรกษ


มากกวากลมทไมเคยไดรบการฝกอบรม

ความคนเคยกบเจาหนาทแบงออกเปน 4 กลม

คอ 1) มความคนเคยเปนอยางด 2) มความคนเคยพอ

สมควร 3) มความคนเคยนอย และ 4) ไมมความคน

เคยแตอยางใด เมอท�าการทดสอบความแตกตางเปน

รายคดวยวธ Scheffe’ ผลการเปรยบเทยบคาเฉลยการ


อทยานแหงชาตลานสางจ�าแนกตามความคนเคยกบ

เจาหนาทเปนรายคพบวามความแตกตางของคาเฉลย

อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 โดยกลมทม

ความคนเคยเปนอยางดมสวนรวมในการอนรกษ


มากกวากลมทมความคนเคยพอสมควร มความคนเคย

นอย และไมมความคนเคยแตอยางใด

ความรเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไม

แบงออกเปน 2 กลมคอ 1) ความรเกยวกบการอนรกษ

ทรพยากรปาไมระดบนอย และ 2) ความรเกยวกบการ

อนรกษทรพยากรปาไมระดบมาก เมอท�าการทดสอบ

สมมตฐานโดยใชสถต t-test โดยก�าหนดระดบนย

ส�าคญท 0.05 พบวาชาวไทยภเขาทมความรเกยวกบ

การอนรกษทรพยากรปาไมแตกตางกนมผลตอการ


อทยานแหงชาตลานสางแตกตางกนอยางมนยส�าคญ



ทางสถต ซงเปนไปตามสมมตฐานทตงไว โดยกลม

ความรเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมระดบมาก


อทยานแหงชาตลานสางมากกวากลมความรเกยวกบ

การอนรกษทรพยากรปาไมระดบนอย

สรปชาวไทยภเขากลมตวอยางสวนใหญเปน

เพศชายรอยละ 61.2 มอายเฉลย 40 ปสวนใหญเปน

ชาตพนธมเซอรอยละ 41.2 มจ�านวนสมาชกในครวเรอน

เฉลย 5 คน สวนใหญไมไดเรยนหนงสอรอยละ 47.6ม

อาชพหลกท�าการเกษตรรอยละ 77.2 มอาชพรองรอย

ละ 76.8 มรายไดรวมของครวเรอนเฉลย 100,000 บาท

ตอป มรายจายรวมของครวเรอนเฉลย 20,000 บาท

ตอป มภมล�าเนาเดมอยในพนทรอยละ 89.2 มระยะ

เวลาการตงถนฐานเฉลย 30 ป สวนใหญไมมพนท

ถอครองรอยละ 52.8 มความคนเคยกบเจาหนาทปา

ไมนอยคดเปนรอยละ 50.4 เคยไดรบขอมลขาวสาร


87.6 ไมเคยไดเขารบการฝกอบรมหลกสตรตางๆท


59.6 และมความรเกยวกบการอนรกษทรพยากร

ปาไมอยในระดบมากคดเปนรอยละ 70.8 ระดบ

การมสวนรวมของชาวไทยภเขากลมตวอยางในการ

อนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหงชาต

ลานสางพบวา 1) ดานการมสวนรวมศกษาปญหา

มระดบการมสวนรวมปานกลาง (x = 2.91) 2) ดาน

การมสวนรวมวางแผนงานมระดบการมสวนรวม

ปานกลาง (x = 2.79) 3) ดานการมสวนรวมปฏบต

งานมระดบการมสวนรวมปานกลาง (x = 2.61)

และ 4) ดานการมสวนรวมตรวจสอบตดตามและ

ประเมนผลการปฏบตงานมระดบการมสวนรวมนอย

(x = 2.59) ในภาพรวมพบวาชาวไทยภเขามสวนรวม

ในการอนรกษทรพยากรปาไมรอบพนทอทยานแหง

ชาตลานสางในระดบปานกลาง (x = 2.72) ปจจยทม

ผลตอการมสวนรวมของชาวไทยภเขาในการอนรกษ


ไดแก ชาตพนธ อาย อาชพหลก จ�านวนสมาชกใน

ครวเรอน การไดรบการฝกอบรม ความคนเคยกบ

เจาหนาท และความรเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไม

ขอเสนอแนะขอเสนอแนะทเกยวกบการอนรกษทรพยากร

ปาไมรอบพนทอทยานแหงชาตลานสางมดงน

1. ชาวไทยภเขาตวอยางในพนทศกษาสวน

ใหญมความรเกยวกบการอนรกษทรพยากรปาไมอย

ในระดบสง และมสวนรวมในการอนรกษทรพยากร

ปาไมในระดบปานกลาง ซงเปนปจจยทเอออ�านวยตอ

การสงเสรมการมสวนรวมในการอนรกษทรพยากร

ปาไมของชาวไทยภเขารอบพนทเปนอยางดดงนน

อทยานแหงชาตลานสางจงควรเขาไปด�าเนนการสง

เสรมการมสวนรวมของชาวไทยภเขา เพอหาแนวทาง

หรอมาตรการในการด�าเนนการสงเสรมใหประชาชน

ในพนทไดเขามามสวนรวมในการอนรกษทรพยากร

ปาไมในพนทใหมากยงขนโดยดวน เชน ด�าเนนการ

ประชาสมพนธเชงรกใหชาวไทยภเขาไดรบทราบ

ประโยชนของทรพยากรปาไมและปญหาทเกดขน

ทเปนผลพวงมาจากการเสอมโทรมของทรพยากร

ปาไม ความส�าคญในการมสวนรวมของประชาชน

กบภาครฐในการอนรกษทรพยากรปาไมควบคไป

กบการด�าเนนการจดโครงการฝกอบรมหลกสตรท

เกยวของกบการอนรกษทรพยากรปาไมในพนทอยาง

ตอเนอง เพอยกระดบการมสวนรวมของประชาชน

ในการอนรกษทรพยากรปาไมในพนทศกษาใหสง



ขนกวาทเปนอยในปจจบนตอไป

2. จากการศกษาพบวาชาตพนธ อาย อาชพ

หลก จ�านวนสมาชกในครวเรอน การไดรบการฝก

อบรม ความคนเคยกบเจาหนาท และความรเกยวกบ

การอนรกษทรพยากรปาไมเปนปจจยทมผลตอการม


ปาไมในพนทแหงน ดงนนการสงเสรมการมสวน

รวมของชาวไทยภเขาเพอยกระดบการมสวนรวม

ใหมระดบสงสด อทยานแหงชาตลานสางจงควร

พจารณาน�าปจจยตางๆของชาวไทยภเขาในพนทมา

ใชประกอบการพจารณาเพอยกระดบการมสวนรวม

ของชาวไทยภเขาในการอนรกษทรพยากรปาไมใน

พนทแหงนเพอใหมระดบสงสดไดตอไป

3. ชาวไทยภเขาเผาลซอเปนชาตพนธทม

สวนรวมในการอนรกษทรพยากรปาไมของชาวไทย

ภเขารอบพนทอทยานแหงชาตลานสางนอยทสด

ดงนนหนวยงานราชการทเกยวของจงควรเขาไป

ด�าเนนการประชาสมพนธเพอสงเสรม และเสรม

สรางความรความเขาใจและความตระหนกในการ

อนรกษทรพยากรปาไมในพนทปาแหงนใหกบ

ชาวไทยภเขาชาตพนธลซอเปนกรณพเศษ เชน การ

จดการฝกอบรมดานการอนรกษทรพยากรปาไม

การจดกจกรรมดานการอนรกษทรพยากรปาไม

เปนตน เพอเปนการยกระดบการมสวนรวมในการ

อนรกษทรพยากรปาไมของชาวไทยภเขาเผาดงกลาว

ในพนทปาแหงนใหมระดบทสงขนกวาทเปนอยใน

ปจจบนไดตอไป


กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. 2550.

แผนแมบทการจดการพนทอทยานแหงชาต

ลานสาง. กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม, กรงเทพฯ.

ประภาเพญ สวรรณ. 2526. ทศนคต: การวดการ

เปลยนแปลงและพฤตกรรมอนามย.

ส�านกพมพโอเดยนสโตร, กรงเทพฯ.

พวงรตน ทวรตน. 2540. วธการวจยทางพฤตกรรม

ศาสตรและสงคมศาสตร. โรงพมพ

จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

ลวน สายยศ และองคณา สายยศ. 2524. หลกการ

วจยทางการศกษา. ทวกจการพมพ, กรงเทพฯ.

องคการบรหารสวนต�าบลแมทอ. 2558. แผนพฒนา

สามป (พ.ศ. 2559-2561). องคการบรหาร

สวนต�าบลแมทอ อ�าเภอเมองตาก, ตาก.

Yamane, T. 1973. Statistics: An Introductory Analysis.

3rd ed., Harper International Edition, Tokyo.

----------------------------

47

การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปาบางชนดในอทยานแหงชาต เขาสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ

Habitat Suitability Analysis of Selected species in Khao Sam Roi Yot National Park, Prachuap Khiri Khan Province

เอกฤทธ ดวงมาลา1 Ekarit Duangmala1

รองลาภ สขมาสรวง1 Ronglarp Sukmasuang1*

วจกขณ ฉมโฉม1 Vijak Chimchome1

------------------------------

ABSTRACT

Habitat suitability analysis of selected wildlife species in Khao Sam Roi Yot National Park, Pra-

chuap Khiri Khan Province using data collected systematically during 2013 to 2016. The objectives were

to study the occurrence of wildlife related with the environmental factors. Habitat suitability maps of the

important mammals were performed, separated by season and data combined. The selected wildlife species

included serow (Naemorhedus sumatraensis), red muntjac (Muntiacus muntjak) and dusky langur (Tra-

chypithecus obscurus) for delegate of the wildlife in the area which related with the physical environment

including distance from the stream, distance from road, altitude class, slopes and biological factorsthat

was habitat type. Habitat analysis was done by Maximum Entropy program. Accurate assessment of the

models were determined based on the area under curves and the overlay. The result found that the factors

affected to the appearance of serow based on both combined data and separated by season were the mixed

deciduous forest, distance from stream, altitude class and the distance from ranger station respectively.

The suitable area of the serow ranged between 62.81-67.42 km2. The factors affected to the appearance

of red muntjak were the mixed deciduous forest, distance to road, distance from stream, altitude class,

the distance from ranger station and altitude class respectively when analyzed based on data combined

data separated by season. The suitable area of the red muntjak ranged between 63.37-72.46 km2. Whereas


*Corresponding Author, E-mail: [email protected]

รบตนฉบบวนท 16 ตลาคม 2560 รบลงพมพ 27 พฤศจกายน 2560


วารสารการจดการปาไม การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา…

ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ48

the factors affected to the dusky langur appearance were the mixed deciduous forest, distance from road,

distance from stream, altitude class, distance from ranger and the slope class respectively. The suitable

habitat area of the dusky langur within the area ranged between 62.68 – 66.50 km2. Determined the AUC

values of the serow ranged between 0.84-0.85, the red muntjak ranged between 0.86-0.87 and that of the

dusky langur ranged between 0.82-0.94 that indicated the accuracy of the models.

Recommendations for further study and the area management were to monitor the species dis-

tribution and population abundance and also restrict protection of the mixed deciduous forest due to is

themost important habitat of the wildlife species in the area.

Keywords: Habitat Suitability, Serow, red muntjak, dusky langur, Khao Sam Roi Yot National Park

บทคดยอ

การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปาส�าคญบางชนดในอทยานแหงชาตเขาสามรอยยอด

จงหวดประจวบครขนธ อาศยขอมลทด�าเนนการรวบรวมอยางเปนระบบสม�าเสมอ ระหวางป พ.ศ. 2556

ถง พ.ศ. 2559มวตถประสงคเพอศกษาการปรากฏของสตวปาโดยสมพนธกบปจจยแวดลอม และเพอสราง

แผนทถนอาศยทเหมาะสมของสตวเลยงลกดวยนมทส�าคญ ทงทจ�าแนกขอมลตามฤดกาลและทวเคราะห

โดยรวมขอมลชนดสตวปาส�าคญทถกคดเลอกไดแก เลยงผา Naemorhedus sumatraensis) เกง (Muntiacus

muntjak) และคางแวนถนใต (Trachypithecus obscurus)เพอเปนตวแทนของสตวปาในพนท โดยสมพนธ

กบปจจยแวดลอมทางกายภาพ ไดแก ระยะหางจากล�าน�า ระยะหางจากถนน ชนความสง ความลาดชน และ

ปจจยแวดลอมทางชวภาพ ไดแก ประเภทของถนอาศยวเคราะหพนทโดยโปรแกรม Maximum Entropy ตรวจ

สอบความถกตองของสมการทไดดวยการพจารณาจากคาพนทใตเสนโคงและการซอนทบผลการศกษาพบ

วาปจจยทมผลตอการปรากฏของเลยงผาเมอวเคราะหทงรวมขอมลและจ�าแนกตามฤดกาลไดแก ปาเบญจพรรณ

ระยะหางจากล�าน�า ความสงจากระดบน�าทะเล ระยะหางจากหนวยพทกษปา และความลาดชน ตามล�าดบ ม

พนททเหมาะสมตอของเลยงผามความผนแปรไปตามฤดกาลระหวาง 62.81 - 67.42 ตร.กม. ปจจยทมผลตอ

การปรากฏของเกง ไดแก ปาเบญจพรรณ ระยะหางจากถนน ระยะหางจากล�าหวย ระดบความสงจากระดบ

น�าทะเล ระยะหางจากหนวยพทกษปา และความลาดชนซงคลายคลงกนเมอวเคราะหทงโดยรวมขอมล และ

จ�าแนกตามฤดกาล ขนาดพนททเหมาะสมของเกงอยระหวาง 63.37 – 72.46 ตร.กม. ขณะทปจจยทมผลตอ

การปรากฏของคางแวนถนใตไดแกปาเบญจพรรณ ระยะหางจากถนน ระยะหางจากล�าธาร ความสงจากระดบ

น�าทะเล ระยะหางจากหนวยพทกษปา และความลาดชนตามล�าดบ พนทอาศยทเหมาะสมของคางแวนถนใตใน

พนทอยระหวาง 62.68 -66.50 ตร.กม.พจารณาจากคา AUC ส�าหรบเลยงผามคาอยระหวาง 0.84 – 0.85 เกง

มคาระหวาง 0.86 – 0.87 และคางแวนถนใตมคาระหวาง 0.82 – 0.94 ซงชใหเหนถงความถกตองของแบบ



จ�าลองทได ขอเสนอแนะส�าหรบการจดการศกษาและจดการพนทตอไปไดแกการตดตามศกษาการกระจาย

ของชนด และความมากมายของประชากรและการใชพนทส�าคญของสตวปาชนดอน ตลอดจนการปองกน

รกษาพนทปาเบญจพรรณทปรากฏในพนทเนองจากเปนทอาศยส�าคญของสตวปาในพนท

ค�าส�าคญ: ถนอาศยทเหมาะสม,เลยงผา, เกง, คางแวนถนใต,อทยานแหงชาตเขาสามรอยยอด

ค�าน�าถนอาศยของสตวปาไดแกบรเวณพนทท

มปจจยส�าคญตอการอยรอดสามารถใชเปนทอาศย

หลบภย หาอาหาร สบตอพนธ และเจรญเตบโตได

ภายในพนทแหงใดแหงหนง (Patton, 1992) การ

ศกษาคณภาพของถนอาศยเปนการใชความรทาง

นเวศวทยาประยกต (Rodenhouse et al., 1997)ซง

จ�าเปนส�าหรบการจดการถนทอาศยของสตวปา (Boyd

and Svejcar, 2009) โดยระบบฐานขอมลสารสนเทศ

ภมศาสตรเปนเครองมอทมประสทธภาพส�าหรบเกบ

รวมรวม ประมวลผลและแปลผลออกมาในเชงแผนท

(Burrough, 1986) สามารถน�ามาใชในการศกษาการ

กระจายของสตวปา และถนอาศยทเหมาะสมเพอใช

ในการออกแบบการจดการทางการอนรกษรวมถงการ

ก�าหนดพนทส�าคญอยางยงยวดส�าหรบการอยอาศย

ของสตวปา (Hagen and Hodges, 2006) การศกษา

เพอก�าหนดพนทส�าคญของสตวปาโดยอาศยการ

ปรากฏรวมกบปจจยแวดลอมของสตวปาปจจบนใช

3 รปแบบ ไดแก(1) Cartography overlay (2) Logistic

regression model และ (3) Maximum entropy model

(MaxEnt model) (Trisurat, 2015)อยางไรกตามการ

ศกษาพนทอาศยของสตวปาโดยใช MaxEnt model

ถกน�ามาใชอยางแพรหลายเนองจากสามารถใชเฉพาะ

ขอมลของการปรากฏและปจจยแวดลอม สามารถ

ใชไดกบทงตวแปรตอเนอง (continuous variable)

และตวแปรประเภท (categorical variable) และม

ประสทธภาพในการตรวจสอบความนาจะเปนของ

การกระจายอยางเหมาะสม (Philips et al., 2006)

แมวามขอมลจ�านวนนอย และอาจไดจากการเกบ

ขอมลทไมสม�าเสมอ(Peterson, 2001)นบวาเปนวธ

การศกษาถนอาศยทเหมาะสมทมประสทธภาพเมอ

เปรยบเทยบกบการวเคราะหถนอาศยของสตวปาวธ

อนทมในปจจบน (Trisurat, 2015)

การศกษาการปรากฏของสตวปาส�าคญ

ในอทยานแหงชาตเขาสามรอยยอดยงไมเคยมการ

ด�าเนนการมากอน การก�าหนดชนดสตวปาส�าคญ

ทครอบคลมพนททงพนดน ตามเรอนยอด และตาม

พนทเขาหนปน โขดหนทเปนลกษณะเฉพาะของพนท

เพอใหครอบคลมถนอาศยส�าคญของสตวปาสามารถ

ใหผลขอมลทมประโยชนซงไดค�านงถงชนดสตว

ปาทมจ�านวนครงของการพบมากเพยงพอส�าหรบ

การวเคราะหพนทอาศยทเหมาะสมมความแมนย�า

สง สตวปาทก�าหนดในการศกษาไดแก เลยงผา เกง

คางแวนถนใต ไดท�าการวเคราะหทงโดยรวมขอมล และ

จ�าแนกตามฤดกลา ผลการศกษาทไดนอกจากสามารถ

ใชท�าความเขาใจสภาพแวดลอมของพนทและถนอาศย

ทเหมาะสมของแตละชนดและโดยรวมแลวยงสามารถ

ใชในการตดตามการเปลยนแปลงทงประชากรและถน

อาศย เพอการวางแผนการจดการอนรกษเพอรกษาถน

อาศยและประชากรสตวปาส�าคญดงกลาว เพอรกษา

ความสมบรณของพนทอ�านวยประโยชนทงทางตรง

ทางออมตอสงคมสวนรวมอยางไมมทสนสดตอไป



อปกรณและวธการพนทศกษา

อทยานแหงชาตเขาสามรอยยอด ตงอยในอ�าเภอ

กยบรและอ�าเภอสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ

อยระหวางเสนละตจดท 99 องศา 53 ลปดา ถง 100

องศา 2 ลปดาตะวนตก ระหวางเสนลองจจดท 12

องศา 5 ลปดา ถง 12 องศา 20 ลดาเหนอ มเนอท

ประมาณ 61,300 ไร(Figure 1)พนทสวนใหญเปน

ภเขาหนปน มพนทบางสวนเปนชายฝงและหมเกาะ

ตงอยรมฝงทะเลดานอาวไทย สภาพภมประเทศบน

บกประกอบดวยเทอกเขาสามรอยยอด เปนเทอกเขา

หนปนสลบซบซอนคลายก�าแพง และชายฝงทะเล

ประกอบดวยอาว หาดเลน และทองทะเลรวมถงหม

เกาะหนปนในทะเลใกลชายฝง นอกจากนยงมทราบ

ลมน�าขงอยทางดานตะวนตกของอทยานแหงชาต

เปนทงกวางขนาดใหญมน�าจดขงตลอดทงป คอ

ทงสามรอยยอด(สวนทรพยากรทดนและปาไม, 2540)

สามารถจ�าแนกประเภทปาออกเปน 4 ประเภท

ไดแกปาชายหาด มพนทประมาณ 2 ตร.กม.หรอ

ประมาณรอยละ2 ของพนททงหมดปาชายเลน 3

ตร.กม.หรอประมาณรอยละ3 ปาเขาหนปนมพนท

ประมาณ 63.5 ตร.กม.หรอประมาณรอยละ64.5

ปาพรปาบงน�าจด มพนทประมาณ 30.5 ตร.กม.

หรอประมาณรอยละ30.5 ของพนททงหมด (สชย,

2546) ภายในพนทมรายงานการพบนกปาชนด

ตางๆ316 ชนด จาก60 สกล สตวเลยงลกดวยนม 104

ชนด จาก34 สกล สตวเลอยคลาน 40 ชนดและสตว

สะเทนน�าสะเทนบก 20 ชนด (สวนทรพยากรทดน

และปาไมพ.ศ. 2540)

Figure1 Location of Khao Sam Roi Yot National Park, Prachuap Khiri Khan Province, study site.



วธการ

1. ด�าเนนการเกบขอมลการปรากฏของ

สตวปาส�าคญในพนท ไดแก เลยงผา คางแวนถนใต

และเกง ระหวางเดอนมกราคม พ.ศ. 2556 ถงเดอน

ธนวาคมพ.ศ. 2559 รวม 4ป ตามเสนทางตางๆ โดย

ด�าเนนการเดอนละ 1ครง ใหครอบคลมพนทอทยาน

แหงชาต เมอพบสตวปาท�าการจ�าแนกชนด ทงจาก

การพบตวโดยตรง ทางออมไดแกรองรอย มล และ

เสยงรอง ท�าการหาต�าแหนง และบนทกขอมลลงใน

ตารางบนทกขอมล

2. การน�าเขาขอมลเชงพนท

2.1น�าเขาขอมลต�าแหนงพกด

สตวปา ทไดจากการเดนแนวส�ารวจในพนทศกษา

โดยจ�าแนกตามการส�ารวจทงโดยรวมขอมล และท

จ�าแนกตามฤดกาลเมอพจารณาจากขอมลปรมาณน�า

ในรอบ 14 ป ระหวาง พ.ศ. 2546 – พ.ศ. 2559 (ศนย

อทกวทยา, 2560) เปนฤดแลงระหวางเดอนธนวาคม

ถงเดอนเมษายน และฤดฝนระหวางเดอนพฤษภาคม

ถงเดอนพฤศจกายนหลงจากนนท�าการแปลงขอมล

ใหอยในรปแบบเวคเตอร เพอน�าไปใชในการหาความ

สมพนธกบปจจยแวดลอมอนๆ ทคาดวามอทธพล

ตอการกระจายของสตวปา

2.2 การน�าเขาขอมลปจจยแวดลอม

อนปจจยแวดลอมทางกายภาพ ไดแก (1) ความสง

(contour) ในรปแบบของเวคเตอร แลวท�าการ

แปลงขอมลชนความสงทไดโดย Software Arc

GIS10.1โดยมขนาดกรตเทากบ 30 X 30 เมตร (2)

ความลาดชน จากการแปลงขอมลในรปเวคเตอร (3)

ถนน ในรปเวคเตอร และ (4) แหลงน�า ในรปเวคเตอร

(5) พกดของแหลงโปงทในรปเวคเตอร ขณะทปจจย

ทางดานชวภาพ ไดแก (1) สภาพการใชประโยชน

ทดนและประเภทของปา โดยอาศยแผนทการใช

ประโยชนทดนของกรมพฒนาทดน (2552) ไดแก

ปาเบญจพรรณปาพร ปาชายหาดพนทเกษตรกรรม

แหลงน�า และพนททะเลและชายหาด และ (2) ปจจย

มนษย ไดแก หนวยพทกษอทยาน จากต�าแหนงพกด

ของหนวยพทกษอทยานทในรปเวคเตอร

2.3 การเตรยมขอมลแรสเตอร

ท�าการแปลงคาขอมลทไดใหอยในรปแรสเตอร โดย

ใชขนาดตารางกรตใหเทากบ 30 x 30 เมตร เนองจาก

แผนททใชในการศกษาครงนมมาตราสวน 1:50,000

จงมขนาดจดทปรากฏในแผนทซงสามารถจ�าแนก

ดวยสายตา

3. การวเคราะหขอมล

3.1สรางแบบจ�าลองโอกาสใน

การใชพนทตามปจจยแวดลอมของสตวปาโดยวธ

Maximum Entropy (MaxEnt software version 3.3.2)

3.1.1 แบงรปแบบปจจย

แวดลอมหลกเพอใชในการวเคราะห เปน 2 ประเภท

คอ ปจจยแวดลอมทมความตอเนองกน (continuous)

ซงไดแก คาชนความสง ความลาดชน ระยะหางจาก

ล�าน�า ระยะหางจากหนวยพทกษอทยาน ระยะหาง

จากถนนปจจยแวดลอมทแบงแยกออกเปนประ

เภทๆ (categorical) คอพนทการใชประโยชนทดน

ชนดปาทไดจากแผนทการใชประโยชนทดนของ

กรมพฒนาทดน (2552)

3.1.2 การแปลผล

3.1.2.1 คาทไดจากเสนโคง

Receiver operating characteristic (ROC) แสดงเปน

คาพนทใตเสนโคง ROC หรอ area under the ROC

curve (AUC) ซงคา AUC ทวเคราะหไดยงมคาเขา

ใกล 1 มากเทาใด แสดงวาแบบจ�าลองนนมความนา

เชอถอมากขน (Fawcett, 2006)

3.1.2.2 คา percent contri-

bution ของแตละปจจยแวดลอมทไดจากการทดสอบ

แบบจ�าลอง ซงมาจากแนวความคดของหลกการ



heuristic เพอประเมนความส�าคญของแบบจ�าลอง

โดยคาการกระจาย ถกคดจากการเพมขนของคาgain

ในแตละปจจยแวดลอมของแบบจ�าลองทสรางขน

(Phillips, 2009) เปนการแสดงผลการวเคราะหความ

สมพนธของคาพกดทพบการปรากฏของสตวปากบ

สงแวดลอมหลก (Phillips, 2008)

3.1.2.3 กราฟโอกาสใน

การใชพนทของสตวปา ไดมาจากการสรางกราฟ

ระหวางระยะทางจากสภาพแวดลอมหลกถงจดท

พบการปรากฏของสตวปาชนดนนๆกบโอกาสใน

การใชพนทหรอโอกาสในการปรากฏของสตวปา

ชนดนนๆ (Phillips, 2008)

3.1.2.4 คากราฟทได

จากการทดสอบ jackknife โดยคาทไดไมรวมปจจย

แวดลอมอนหนงอนใดตลอดเวลาในการทดสอบแบบ

จ�าลอง โดยผลลพธของ jackknife ใหขอมลเกยวกบ

การแสดงความส�าคญของแตละปจจยแวดลอมใน

แบบจ�าลองทอธบายการกระจายของชนดสตวและ

คาความสมพนธทไดเฉพาะปจจย ดงนนจงชวยให

สามารถบอกไดถงปจจยทมความส�าคญสง และยง

ชวยประกอบในการพจารณาความส�าคญของปจจย

แวดลอมรวมกบคา percent contribution เมอปจจย

แวดลอมมความสมพนธกน (Baldwin, 2009)

4. การตรวจสอบความถกตองของพจารณา

คาจากพลอต receiver operating characteristic

(ROC) ซงพลอต ROC มาจาก พลอตของ sensitivity

และ1-specificity โดยsensitivity แสดงถงคณภาพ

ของขอมลทใชท�านายการปรากฏไดอยางถกตอง

ขณะท specificity แสดงถงคณภาพของขอมลทใช

ท�านายการไมปรากฏไดอยางถกตอง ในการสราง

พลอต ROC มการแบงขอมลเพอทดสอบในแบบ

จ�าลองและตรวจสอบความถกตอง โดยแบบจ�าลองท

ดแสดงกราฟทม sensitivity สงสดส�าหรบคาต�าของ

สวน false - positive (Hernandez et al., 2006) ซงนย

ส�าคญของเสนกราฟถกค�านวณดวย area under curve

(AUC) และมคาอยในชวงระหวาง 0.5 - 1.0 ในบาง

ครงคา AUC มคานอยกวา 0.5 แสดงถงความนาเชอ

ถอของแบบจ�าลองมคานอยกวาการสมทคาดคะเน

(Engler et al., 2004)คา AUC เปนคาต�าแหนงของ

ความนาเชอถอของแบบจ�าลองซงชวยตดสนความนา

จะเปนหรอโอกาสทจดทพบสตวมคาต�าแหนงทสง

กวาจด random background หรอ pseudo - absences

(Phillips et al., 2006) คา AUC ทไดจากวธ Maximum

Entropy เพอพจารณาคาความเหมาะสมของแบบ

จ�าลอง โดยคา AUC มากกวารอยละ 90 แสดงถงแบบ

จ�าลองทมความนาเชอถอสง คา AUCในชวงรอยละ

70 – 90 แสดงวาแบบจ�าลองมความนาเชอถอ และ

คา AUCทต�ากวารอยละ 70 แสดงถงแบบจ�าลองท

มความนาเชอถอต�า (Swets, 1988)

ผลและวจารณผลการศกษาสตวเลยงลกดวยนมทมความ

ส�าคญจากการพบเมอพจารณาจากขอมลการเกบ

ขอมลทด�าเนนการฝกอบรมและออกแบบตารางบนทก

ขอมล รวมกบเจาหนาทอทยานแหงชาตเขาสามรอย

ยอด ระหวาง ป พ.ศ. 2556 ถง พ.ศ. 2559 พบวาสตวปา

ส�าคญทพบเหนตงแต 30 ต�าแหนงขนไป จากการเดน

เทาในพนทรวมระยะทาง 10,992.69 กม. เปนระยะ

ทางในชวงฤดแลง 4,285.21 กม. ชวงฤดฝน 6,707.48

กม. จ�านวนชนดสตวปาส�าคญมการพบมา ม 3ชนด

ไดแก เลยงผา (Naemorhedus sumatraensis) (n=165)

เกง (Muntiacus muntjak) (n=52) และคางแวนถน

ใต (Trachypithecus obscurus) (n=46) นอกจากน

พบรองรอยของเสอปลา (Prionailurus viverrinus)

แตเนองจากมขอมลการพบเพยง 27 ครงจงมไดน�า

มาวเคราะห จ�านวนต�าแหนงของสตวปาส�าคญทได



ทงโดยรวมขอมลและทจ�าแนกตามฤดกาลในระหวาง

การศกษาดงรายละเอยดตาม Table 1

ปจจยแวดลอมทางชวภาพไดแกสภาพพนท

ถนอาศย ซงแบงไดเปน 6 ประเภท ไดแก (1) ปา

เบญจพรรณ มพนทรอยละ 13.32 พบการปรากฏของ

สตวปารอยละ 90.56 ในพนทดงกลาวพบการรบกวน

จากมนษยเปนสวนใหญ โดยคดเปนพนททมการพบ

การรบกวน หรอการใชประโยชนทรพยากรรอยละ

83.40 จากจ�านวนครงทพบในพนททกประเภท (2)

ปาพร มพนทรอยละ 0.15 ไมพบการปรากฏของสตว

ปาและการใชประโยชนทรพยากร (3) ปาชายหาด ม

พนทรอยละ 0.03 ไมพบการปรากฏของสตวปาและ

การใชประโยชนทรพยากร (4) พนทเกษตรกรรม ม

พนทรอยละ 21.90 พบการปรากฏของสตวปารอยละ

8.67 พบการใชประโยชนทรพยากรรอยละ 16.39 (5)

แหลงน�ามพนทรอยละ 0.04 ไมพบการปรากฏของ

สตวปาและการใชประโยชนทรพยากร และ(6) พนท

ทะเลและชายหาด พบการปรากฏของสตวปารอยละ

0.78 มพนทรอยละ 21.90 พบการใชประโยชน

ทรพยากรรอยละ 0.20 เมอพจารณาสตวปาส�าคญ

3 ชนดทพบในพนท ไดผลการศกษาดงน

วารสารการจดการปาไม 66 การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา……. ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ Table1 The selected species that used to study habitat suitability and number of locations found

separated by season and data combined within 4 years round during 2013 and 2016 in Khao Sam Roi Yot National Park, Prachuap Khiri Khan Province.

No. Common name Season Number of

location found Total transect length

(km) 1 Serow Pooled data 165 10,990.69 The wet 83 6,707.48 The dry 82 4,285.21 2 Common barking deer Pooled data 52 10,990.69 The wet 15 6,707.48 The dry 37 4,285.21 3 Dusky langur Pooled data 46 10,990.69 The wet 13 6,707.48 The dry 33 4,285.21



เลยงผา

พจารณาโดยรวมขอมลพบวาปจจยทมผล

ตอการปรากฏของเลยงผาในทศทางเดยวกนไดแก

ประเภทของถนอาศยทเปนปาชนดตางๆโดยมอทธ

ผลตอการปรากฏรอยละ 79.50 คาโอกาสพบเลยงผา

มากทสดในปาเบญจพรรณ นอกจากน ไดแกระยะหาง

จากล�าธารถาวร ความลาดชน และระยะทางหางจาก

หนวยพทกษอทยาน ผลการวเคราะหขอมลในชวง

ฤดฝนใหผลปจจยทมผลตอการปรากฏของเลยงผา

ในทศทางเดยวกน ใหผลเชนเดยวกบเมอวเคราะห

โดยรวมขอมล ขณะทในชวงฤดแลงปจจยทมผล

ตอการปรากฏของเลยงผาในทศทางเดยวกน ไดแก

ปาเบญจพรรณ ล�าธารถาวร และความลาดชน

ปจจยทมผลตอการปรากฏของเลยงผาใน

ทศทางตรงกนขาม เมอวเคราะหโดยรวมขอมล และ

ในชวงฤดแลง ไดแกเสนทางตางๆทงภายในอทยาน

และโดยรอบ และพนทราบ พบวายงระยะใกลเสนทาง

มาก หรอใกลพนทราบมาก โอกาสการพบเลยงผาม

คานอยลง ปจจยทมผลตอการปรากฏของเลยงผาเมอ

พจารณาจากคา percent contribution ทงโดยรวม

ขอมล และจ�าแนกตามฤดกาลดง Table2

พนทอาศยทเหมาะสมของเลยงผาเมอ

วเคราะหขอมลรวมมคา 64.84 ตารางกโลเมตร หรอ

รอยละ 40.21 ของพนทชวงฤดฝนมคา62.81 ตาราง

กโลเมตร หรอรอยละ 38.93 ของพนท ขณะทชวง

ฤดแลงมคา 67.42 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 58.22

ของพนทอทยานแหงชาต

เกง

ผลการวเคราะหโดยรวมขอมลพบวาปจจย

ทมผลตอการปรากฏของเกงในทศทางเดยวกน หรอ

เปนไปในทางบวกไดแก ปาเบญจพรรณ เสนทาง

ตางๆทงภายในและโดยรอบพนท ล�าธารถาวร และ

หนวยพทกษอทยาน ปจจยทมผลในทศทางตรงกน

ขามกบการปรากฏของเกงไดแกความสงจากระดบ

น�าทะเล และสภาพทเปนพนราบ

ผลการศกษาพบวาปจจยทมผลตอการ

ปรากฏของเกง ทงในชวงฤดแลงและฤดฝน ไดแก

ปาเบญจพรรณ ระยะหางจากเสนทาง ระยะหางจาก

ล�าธารถาวร และพนราบขณะทพบวาในชวงฤดฝน

เกงชอบเขามาใชพนทใกลกบหนวยพทกษอทยาน

สวนชวงฤดแลงหนวยพทกษอทยานมผลตอการ

ปรากฏของเกงในทศทางตรงกนขามปจจยทมผล

ตอการปรากฏของเกงเมอพจารณาจากคา percent

contribution ทงโดยรวมขอมล และจ�าแนกตาม

ฤดกาลดง Table2

ผลการค�านวณพนทอาศยทเหมาะสมตอ

การปรากฏของเกงเมอวเคราะหขอมลรวมพบวามคา

63.37 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 41.75 ของพนท

ทงหมด ชวงฤดฝนมคา 72.46 ตารางกโลเมตร หรอ

รอยละ 44.90 ของพนททงหมด ขณะทชวงฤดแลงม

คา 67.43 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 41.79 ของพนท

นฐพล (2554) ศกษาถนอาศยทเหมาะสม

ของเกงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ดวย

กลองดกถายภาพในรอบปพบเกงรวม 71 ครง พบ

วาถนนเปนปจจยแวดลอมทมอทธพลตอการปรากฏ

ของเกงมากทสดถงรอยละ 66.1 ล�าธารชวคราวเปน

ปจจยแวดลอมทมอทธพลตอการปรากฏของเกง

รอยละ 18.6 และหนวยพทกษปาเปนปจจยแวดลอม

ทมอทธพลตอการปรากฏของเกงรอยละ 12.5 ขณะท

ปจจยแวดลอมอนๆมอทธพลตอการปรากฏของ

เกงนอยมาก ซงคลายกบทไดจากการศกษานทพบ

วาเสนทางถนน ระยะหางจากหนวยพทกษอทยาน

และล�าธารมผลตอการปรากฏของเกงในทางบวก

เชนเดยวกน นอกเหนอจากปาเบญจพรรณทเปน

ปจจยทมผลตอการปรากฏเพมเขามา



วารสารการจดการปาไม 67 การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา……. ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ Table2 The percent contribution of each environmental variable affected to the appearance of the

selected wildlife species in Khao Sam Roi Yot National Park, Prachuap Khiri Khan Province.

Species Percent Contribution

1 2 3 4 5 61. Serow analyzed by pooled data 88.6 1.4 2 0.8 3 4.3

1.1 Serow during the wet season 89 1.8 3.4 1.5 2.1 2.2 1.2 Serow during the dry season 65 3.8 2.3 1.3 4.3 23.2

2. Barking deer analyzed by pooled data 89.3 1 0.2 2.8 2.9 3.9 2.1 Barking deer during the wet season 92.1 3.8 0.1 0.2 3.8 02.2 Barking deer during the dry season 93.9 0.8 2 0.1 1.9 1.2

3. Dusky langur analyzed by pooled data 80.5 1.5 5.1 4.1 2.8 63.1 Dusky langur during the wet season 64.4 7.9 7 7.8 6.9 63.2 Dusky langur during the dry season 77.5 1.5 5.5 2.9 7.8 4.8

Note: 1 = Forest type 2 = Distance class to forest road 3 = Distance class to permanence stream 4 = Altitude class 5 = Distance class to ranger station 6 =Slope class

วารสารการจดการปาไม 67 การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา……. ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ Table2 The percent contribution of each environmental variable affected to the appearance of the

selected wildlife species in Khao Sam Roi Yot National Park, Prachuap Khiri Khan Province.

Species Percent Contribution

1 2 3 4 5 61. Serow analyzed by pooled data 88.6 1.4 2 0.8 3 4.3

1.1 Serow during the wet season 89 1.8 3.4 1.5 2.1 2.2 1.2 Serow during the dry season 65 3.8 2.3 1.3 4.3 23.2

2. Barking deer analyzed by pooled data 89.3 1 0.2 2.8 2.9 3.9 2.1 Barking deer during the wet season 92.1 3.8 0.1 0.2 3.8 02.2 Barking deer during the dry season 93.9 0.8 2 0.1 1.9 1.2

3. Dusky langur analyzed by pooled data 80.5 1.5 5.1 4.1 2.8 63.1 Dusky langur during the wet season 64.4 7.9 7 7.8 6.9 63.2 Dusky langur during the dry season 77.5 1.5 5.5 2.9 7.8 4.8

Note: 1 = Forest type 2 = Distance class to forest road 3 = Distance class to permanence stream 4 = Altitude class 5 = Distance class to ranger station 6 =Slope class



คางแวนถนใต

ปจจยทมผลตอการปรากฏของคางแวน

ถนใต เมอวเคราะหทงโดยรวมขอมล (n=46) ไดแก

ปาเบญจพรรณ ปจจยทมผลตอการปรากฏของคาง

แวนถนใตในทศทางเดยวกนหรอเปนไปในทางบวก

ไดแก ระยะหางจากเสนทางในปา ล�าธาร ความ

ลาดชนของพนท สวนปจจยทมผลตอการปรากฏ

ในทศทางตรงกนขามหรอทางลบไดแกระหาง

จากหนวยพทกษปาจ�าแนกเปนชวงฤดฝน (n=13)

อยางไรกตามชวงฤดฝนพบวาระยะหางจากล�าธาร

ทไมมอทธพลตอการปรากฏของคางแวนถนใตใน

ฤดฝน ขณะทชวงฤดแลงชวงฤดแลง (n=33) พบวา

ถนนมผลตอการปรากฏของคางแวนถนใตในทาง

ลบ ปจจยทมผลตอการปรากฏของคางแวนถนใต

เมอพจารณาจากคา percent contribution ทงโดย

รวมขอมล และจ�าแนกตามฤดกาลดง Table 2 ผล

การศกษาพบวาพนทอาศยทเหมาะสมของคางแวน

ถนใตเมอวเคราะหขอมลโดยรวมมคา 66.50 ตาราง

กโลเมตร หรอรอยละ 41.21 ของพนทชวงฤดฝนม

คา 62.93 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 39.00 ของ

พนทขณะทชวงฤดแลง มคา 62.68 ตารางกโลเมตร

หรอรอยละ 38.85 ของพนท ดงแผนทการกระจาย

ของสตวปาส�าคญ ไดแก เลยงผา เกง และคางแวน

ถนเหนอ (Figure2)

ผลการศกษาพบวาปจจยทางนเวศวทยาทม

ผลตอการปรากฏของสตวปาส�าคญในพนทในทาง

บวกเมอพจารณาโดยรวม ทส�าคญทสดไดแกประเภท

ของปา รองลงมาไดแกระยะหางแหลงน�า ความลาด

ชนของพนท และระยะหางจากหนวยพทกษอทยาน

แหงชาต ขณะทปจจยทมผลตอการปรากฏของสตว

ปาส�าคญในทางลบไดแก ระยะหางจากถนน ความ

สง และพนทราบ ซงอาจผนแปรไปตามชนดสตว

และฤดกาลบาง ซงสอดคลองกบผลการศกษาของ

กตตวรา (2557) ทพบวาปจจยทเกยวของกบการ

ปรากฏของสตวกนเนอในเขตรกษาพนธสตวปา

สลกพระ มากทสดไดแกพนทบรเวณหนวยพทกษปา

โดยทวไปสตวปาเลอกอาศยในพนททปราศจาก

การรบกวน ในพนทราบ ซงเปนปจจยส�าคญทสด

ทมผลตอการปรากฏของสตวปา (Bagherirad et al.,

2014) ผลการศกษาครงนพบวา การปรากฏของเกง

ในพนทศกษามความสมพนธในเชงลบกบพนทราบ

เมอวเคราะหโดยรวมขอมล อาจชใหเหนวาในพนท

ราบและในปาเบญจพรรณของพนทมการรบกวนจาก

กจกรรมมนษยคอนขางมาก ซงสอดคลองกบผลการ

ศกษาทพบกจกรรมมนษยรวม 488 ครง สวนใหญ

335 ครงพบในพนทราบ ซงเปนปาเบญจพรรณจงม

ผลใหสตวปาส�าคญหลบหนออกจากพนททเหมาะสม

และลดโอกาสในการอยรอด



วารสารการจดการปาไม 68 การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา……. ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ

Analyzed by data combined. during the dry season during the wet season

(1)Habitat suitability map of serow.

Analyzed by data combined During the dry season. During the wet season.

(2) Habitat suitability map of common barking deer.


(3)Habitat suitability map of dusky langur.

Figure 2 Habitat suitability map of serow, common barking deer anddusky langur in Khao Sam RoiYot National Park, PrachuapKhiri Khan Province.

Note: Black color: Suitable habitat Gray color: Did not suitable habitat

วารสารการจดการปาไม 68 การวเคราะหถนอาศยทเหมาะสมของสตวปา……. ปท 11 ฉบบท 22 เอกฤทธ ดวงมาลา และคณะ

Analyzed by data combined. during the dry season during the wet season

(1)Habitat suitability map of serow.


(2) Habitat suitability map of common barking deer.


(3)Habitat suitability map of dusky langur.

Figure 2 Habitat suitability map of serow, common barking deer anddusky langur in Khao Sam RoiYot National Park, PrachuapKhiri Khan Province.

Note: Black color: Suitable habitat Gray color: Did not suitable habitat



การตรวจสอบความถกตองของแบบจ�าลอง

พจารณาความถกตองของแบบจ�าลองใน

กรณของเลยงผาทวเคราะหขอมลโดยรวมพบวามคา

AUC เทากบ 0.856 ชวงฤดฝนคา 0.858 ชวงฤดแลง

คา 0.843 ขณะทเกงเมอวเคราะหขอมลโดยรวมมคา

AUC 0.817 ชวงฤดฝนมคา 0.872 ชวงฤดแลงมคา

0.862 สวนคางแวนถนใตเมอวเคราะหขอมลโดยรวม

ม 0.848 ชวงฤดฝนมคา 0.946 ชวงฤดแลงคา 0.821

ซงนบวามคาสงในทกผลการวเคราะห

ความถกตองของแบบจ�าลองจากผลการ

ศกษานเมอพจารณาจากคา AUC ทพบวามคาระหวาง

0.821 – 0.946 แมวามความถกตองในเกณฑทยอมรบ

ไดวามความถกตองสง(Swets, 1988) แตกมคานอยเมอ

เปรยบเทยบกบ Ansari (2017) ทศกษาพนทอาศยท

เหมาะสมของ Persian Gazelle ดวยวธการเดยวกนกบ

การศกษานในภาคใตของจงหวด Markazi ประเทศ

อหราน ทพบวามคา AUC 0.985อยางไรกตามมคา

ใกลเคยงการการศกษาพนทอาศยทเหมาะสมของ

หมาใน หมควาย และอเหนธรรมดาในเขตรกษาพนธ

สตวปาสลกพระทพบวามคาระหวาง 0.78 – 0.88

(กตตวรา, 2557)

สรปและขอเสนอแนะ

1. ปจจยทมผลตอการใชพนทอาศยของ

เลยงผา จากพบ 165 ครง เปนการพบในชวงฤดฝน

83 ครง ฤดแลง82ครง พบวาจากการวเคราะหขอมล

ทงโดยรวมขอมลและจ�าแนกตามฤดกาลใหผลคลาย

กน กลาวคอ ปจจยทมผลตอการปรากฏของเลยงผา

ไดแก ประเภทของถนอาศยมอทธผลตอการปรากฏ

มากทสดสวนใหญไดแกปาเบญจพรรณ รองลงมา

ไดแกแหลงน�า ระดบความสงจากระดบน�าทะเล

ระยะหางจากหนวยพทกษปา และความลาดชน ตาม

ล�าดบ ขนาดพนทอาศยทเหมาะสมของเลยงผาใน

อทยานแหงชาตเขาสามรอยยอดมขนาดผนแปรไป

ตามฤดระหวาง 62.81 – 67.42 ตารางกโลเมตร ม

คา AUC เทากบ 0.856 ชวงฤดฝนคา 0.858 ชวงฤด

แลงคา 0.843

2. ปจจยทมผลตอการใชพนทอาศยของเกง

จากพบ 52 ครง เปนการพบในชวงฤดฝน 15 ครง ฤด

แลง 37 ครง พบวาจากการวเคราะหขอมลทงโดยรวม

ขอมลและจ�าแนกตามฤดกาลใหผลคลายกน กลาวคอ

ปจจยทมผลตอการปรากฏของเกงไดแก ประเภทของ

ถนอาศยมอทธผลตอการปรากฏมากทสดสวนใหญ

ไดแกปาเบญจพรรณ ปาพร ปาชายหาด พนทเกษตร

ตามล�าดบ รองลงมาไดแกระยะหางจากถนน ระยะ

หางจากธารน�า ระดบความสงจากระดบน�าทะเล ระยะ

หางจากหนวยพทกษปา และระดบความลาดชน ตาม

ล�าดบ ขนาดพนทอาศยทเหมาะสมของเกงในอทยาน

แหงชาตเขาสามรอยยอดมขนาดผนแปรไปตามฤด

ระหวางระฤดแลง และฤดฝนระหวาง 67.43 –72.43

ตารางกโลเมตร ขณะทผลการวเคราะหขอมลโดยรวม

มขนาด 63.37ตารางกโลเมตรมคา AUC 0.817 ชวง

ฤดฝนมคา 0.872 ชวงฤดแลงมคา 0.862

3. ปจจยทมผลตอการใชพนทอาศยของ

คางแวนถนใตจากพบ 46 ครง เปนการพบในชวง

ฤดฝน 13 ครง ฤดแลง 33 ครง พบวาจากการวเคราะห

ขอมลทงโดยรวมขอมลและจ�าแนกตามฤดกาลใหผล

คลายกน กลาวคอ ปจจยทมผลตอการปรากฏของ

คางแวนถนใต ไดแก ประเภทของถนอาศยมอทธผล

ตอการปรากฏมากทสดสวนใหญไดแกปาเบญจพรรณ

รองลงมาไดแกระยะหางจากถนน ระยะหางจากธาร

น�า ระดบความสงจากระดบน�าทะเล ระยะหางจาก

หนวยพทกษปา และระดบความลาดชน ตามล�าดบ

ขนาดพนทอาศยทเหมาะสมส�าหรบคางแวนถนใต



ในอทยานแหงชาตเขาสามรอยยอดมขนาดผนแปร

ไปตามฤดระหวางฤดแลง และฤดฝนระหวาง 62.68

– 62.93 ตารางกโลเมตร ขณะทผลการวเคราะหขอมล

โดยรวมมขนาด 66.50ตารางกโลเมตรม 0.848 ชวง

ฤดฝนมคา 0.946 ชวงฤดแลงคา 0.821

4. ผลการศกษาพบวาปาเบญจพรรณ และปา

ประเภทอน ไดแก ปาพร ปาชายหาด หรอบรเวณท

เปนแหลงน�า และพนทราบมผลตอการปรากฏของ

สตวปาส�าคญในพนท จงควรเพมความระมดระวง

โดยเฉพาะการรบกวนสภาพพนทปาดงกลาวโดย

เฉพาะปาเบญจพรรณเนองจากเปนพนทอาศยท

ส�าคญส�าหรบสตวปาตลอดจนควรมการตดตาม

ศกษาการกระจายและประชากรของสตวปาส�าคญ

ในพนทนตอไป


กตตวรา ศรภทรนกล. 2557. ความหลากชนด ความมากมาย และการใชถนทอาศยของสตวเลยงลกดวยนมกนเนอ ในเขตรกษาพนธสตวปาสลกพระ จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

กรมพฒนาทดน. 2552. แผนทการใชประโยชนทดนของประเทศไทย พ.ศ. 2552. กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

นฐพล สสลกษณ. 2554. การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรในการประเมนถนอาศยทเหมาะสมของสตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ศนยอทกวทยาชลประทาน. 2560. ขอมลฝนรายเดอนจ�านวน 28สถานอ�าเภอบางสะพาน จงหวดประจวบครขนธ. แหลงทมา: http://

hydro-7.com/HD-03/monthly_rainfall.html, 10 สงหาคม 2560.

สวนทรพยากรทดนและปาไม ส�านกอนรกษทรพยากรธรรมชาต. 2540. แผนแมบทการจดการพนทอทยานแหงชาตเขาสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ พ.ศ. 2540 – 2544. กรมปาไม,กรงเทพฯ.

สชย โอมอภญญาณ. 2546. คมอทองเทยวอทยานแหงชาตเขาสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ. พมพครงท 1. จงหวดประจวบครขนธ.

Ansari, A. 2017. Habitat evaluation for Persian Gazelle in the Southern half of Markazi province, Iran. Journal of Wildlife and Biodiversity 1: 19-23.

Bagherirad E., A. R. Salmanmahiny, A. N. Abdullah M. B. Erfanian. 2014. Predicting,Habitat Suitability of the Goitered Gazelle (G. s. subgutturosa) using Presence-Only in Golestan National Park, Iran. Inter-national Journal of Biological Sciences and Applications 1(4): 124-13.

Baldwin, R. A. 2009. Use of Maximum Entropy Modeling in Wildlife Research. Entropy 11 (4): 854-866.

Boyd, C.S. and T.J. Svejcar, 2009. Managing com-plex problems in range land ecosystems. Rangeland Ecology and Management 62: 491–499.

Burrough, P.A. 1986. Principles of Geographic Information Systems for Land Re-sources Assessment. Clarendon Press, Oxford, UK.

Engler, R., G. Guisan and L. Rechsteiner. 2004. An improved approach for predicting the distribution of rare and endangered species from occurrence and pseudo-ab-



sence data. Journal of Apply Ecology 41: 263-274.

Hagen, A. N. and Hodges, K. E. 2006. Resolving critical habitat designation failures: reconciling law, policy and biology. Conservation Biology 20: 399-407.

Hernandez, P.A., C. H. Graham, L. L. Master and D. L. Albert. 2006. The effect of sam-ple size and species characteristics on performance of different species distri-bution modeling methods. Ecography. 29: 773-785.

Fawcett, T. 2006. An introduction to ROC analysis. Pattern Recognition Letters 27: 861–874.

Patton, D. R. 1992. Wildlife-habitat Relationships in Forested Ecosystems. Timber Press Inc., Oregon, USA.

Peterson, A. T. 2001.Predicting species’ geographical distributions based on ecological niche modeling. Condor 103: 599-605.

Phillips, S. J. and M. Dudik. 2008. Modeling of species distributions with MaxEnt: New extensions and a comprehensive evaluation. Ecography 31: 161 – 175.

Phillips, S. J. 2009. A Brief Tutorial on MaxEnt versions: 3.3.1. Available Source: www.cs.princeton.edu/~schapire/maxent, June 21, 2016.

Phillips, S. J., Anderson, R. P., and Schapire, R. E. 2006. Maximum entropy modeling of species geographic distributions. Ecological Modelling 190: 231-259.

Rodenhouse, N. L., T. W. Sherry, and R. T. Holmes. 1997. Site-dependent regulation of pop-ulation size: a new synthesis. Ecology 78: 2025-2042.

Swets, J.A. 1988. Measuring the accuracy of diag-nostic systems. Science. 240: 1285-1293.

Trisurat, Y. 2015. Management of the Emerald Triangle Protected Forests Complex to Promote Cooperation for Trans-bound-ary Biodiversity Conservation between Thailand, Cambodia and Laos (Phase III) ITTO Project PD 577/10 Rev.1 (F). Kasetsart University, Thailand.

61

รปแบบการปลกและการจดการมะแขวน (Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC.)

ของราษฎรบานผาหลก ต�าบลยอด อ�าเภอสองแคว จงหวดนาน

Cropping Patterns and Management of Indian Ivy-rue

(Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC.) Planted by People in Pha Lak Village,

Yot Sub-district, Song Khwae District, Nan Province

ภสราสร พรหมโชต1 Passarasorn Promachot1

วพกตร จนตนา1 Vipak Jintana1

นตยา เมยนมตร1 Nittaya Mianmit1

………………….

ABSTRACT

The planting patterns and management of Indian Ivy-rue by local people was studied in Pha Lak village,

Yot sub-district, Song Khwae district, Nan province, Thailand, using the census method. Representatives

from 92 households were interviewed using a structured questionnaire. Ten sample plots (20×20 m) were

set up to measure the number of each plant in each agroforest plot containing Indian Ivy-rue in combination

with other plants. Data were analyzed using a computer program. Simple statistical values were calculated

to describe planting patterns, management and the production of Indian Ivy-rue in the studied households.

The results indicated that half of the population cultivated Indian Ivy-rue in both monoculture and

agroforestry patterns. Almost one-half cultivated agroforestry only while a few used a monoculture

pattern only. In the agroforestry pattern, Indian Ivy-rue was deliberately mixed with one or two other plant

species. In total, 29 other plant species were recorded in this pattern, with lime being the most common one.

Indian Ivy-rue planted in an agroforestry pattern at age 10 years had the highest planting area (181.25 rai).

Four steps in the cultivation management of Indian Ivy-rue were observed: planting, maintenance, harvesting

and marketing. Most respondents used natural regeneration and their own seedlings and seeds, prepared the

land by weeding, carried out land clearing using slash and heap burning, had a planting plan that aimed to

thin out any heavily stocked seedlings and did not undertake any replanting but did weed removal including.

vines, removed male and old plants and trimmed leaf shoots, and harvested using household labor. The products



รบตนฉบบ 7 พฤศจกายน 2560 รบลงพมพ 21 ธนวาคม 2560


วารสารการจดการปาไม แหลงพนธกรรมและความสมพนธ...

ปท 11 ฉบบท 22 วชาญ เอยดทอง62

of Indian Ivy-rue were air dried and then sold wholesale to a trader who regularly visited the village. The

annual dry fruit product of Indian Ivy-rue from monoculture planting averaged 32.23 kg per rai and was

a little higher than from agroforestry and monoculture together (average 30.23 kg per rai). A low level of

cultivation management in agroforestry produced more Indian Ivy-rue annually than from a medium level.

Keywords: cropping pattern, agroforestry, age distribution, Indian Ivy-rue

บทคดยอ

การศกษารปแบบการปลกและการจดการมะแขวนของราษฎรบานผาหลก ต�าบลยอด อ�าเภอสองแคว

จงหวดนาน ดวยวธส�ามะโนประชากร เพอสมภาษณตวแทนครวเรอนจ�านวน 92 ราย เกยวกบรปแบบการ

ปลกและการจดการในการผลตมะแขวน วางแปลงตวอยางขนาด 20×20 เมตร จ�านวน 10 แปลง เพอส�ารวจแจง

นบจ�านวนของตนมะแขวนทปลกควบกบพชชนดอนในพนทท�ากน วเคราะหขอมลดวยโปรแกรมส�าเรจรป

เพอค�านวณคาเฉลย คารอยละ คาสงสด คาต�าสด และคาเบยงเบนมาตรฐาน

ผลการศกษา พบวา ราษฎรรอยละ 50 นยมปลกมะแขวนทงรปแบบเชงเดยวและแบบวนเกษตร

รอยละ 43.48 เปนการปลกแบบวนเกษตร มเพยงรอยละ 6.52 ทปลกแบบเชงเดยว พชทราษฎรปลกควบ

กบมะแขวนมทงหมด 29 ชนด สวนใหญ รอยละ 71.57 ปลกควบกบพชอน 1-2 ชนด การกระจายของอาย

มะแขวนจ�าแนกตามขนาดพนทปลกอยในชวง 1-10 ป โดยมะแขวนทปลกแบบวนเกษตรอาย 10 ป มพนท

ปลกมากทสด 181 ไร 1 งาน การจดการมะแขวนประกอบดวย 4 ขนตอน คอ การปลก การดแลรกษา การเกบเกยว

ผลผลต และการจ�าหนายผลผลต โดยสวนใหญใชกลาไมทขนเองตามธรรมชาต มการปลกโดยใชกลาไม

และเมลดพนธของตนเอง เตรยมพนทโดยวธถางหญาและเกบรบสมเผา จดระยะไมใหกลาไมชดกนเกนไป

ดแลรกษาโดยวธก�าจดวชพช/เถาวลย ก�าจดตนตวผ ตนแก และลดยอดออน เกบเกยวผลผลตโดยใชแรงงานใน

ครวเรอน หลงแปรรปดวยการตากแหงกจ�าหนายใหพอคาทเขาไปรบซอในหมบานเปนประจ�า ผลแหงจาก

การปลกแบบเชงเดยว มคาเฉลย 32.23 กโลกรมตอไรตอป สวนการปลกทงสองรปแบบ มคาเฉลย 30.23

กโลกรมตอไรตอป กลมทปลกมะแขวนดวยรปแบบวนเกษตรทมการจดการมะแขวนอยในระดบนอยกลบ

ไดผลผลตเฉลยมากกวากลมทมการจดการในระดบปานกลาง

ค�าส�าคญ: รปแบบการปลก วนเกษตร การกระจายตามชนอาย มะแขวน



ค�าน�าจงหวดนาน เปนแหลงตนน�าส�าคญของแมน�า

นาน มพนทปามากถงรอยละ 61.30 ของพนทจงหวด

(กรมปาไม, 2558ก) ราษฎรสวนใหญประกอบอาชพ

เกษตรกรรม โดยเฉพาะการปลกขาวโพดเลยงสตว

ทถอเปนแหลงผลตอนดบ 2 ของประเทศ (กรมสง

เสรมการเกษตร, 2558) จงหวดนานประสบปญหา

การบกรกท�าลายปาเพอท�าไรขาวโพดเปนจ�านวน

มาก ท�าใหพนทปาไมสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพและระบบนเวศเกดการเปลยนแปลงจนเสย

สมดล (สถาบนวจยและพฒนาพนทสง, 2553) ซง

ไดมความพยายามในการแกไขปญหาดงกลาวดวย

แผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวดนาน 4 ป (พ.ศ.

2558-2561) ทเนนกลยทธในการปรบปรงการปลก

พชเชงเดยวใหเปนระบบเกษตรผสมผสาน โดยพฒนา

ระบบวนเกษตร/พชเศรษฐกจ ไมผล (perennial plant

species) (ส�านกงานจงหวดนาน, 2558) ซงเปนหนง

ในแนวทางการพฒนาอยางยงยนทมการจดการการใช

ประโยชนทดนการเกษตรและปาไมในระบบการผลต

แบบบรณาการทจะไดรบประโยชนสงสด (Kohli et

al., 2008) โดยสงเสรมการมสวนรวมของราษฎรใน

การวางแผนและการบรหารจดการพนท รวมทงการ

เฝาระวงพนทในทองถนของตนเองเปนหลก เนน

การบรหารจดการพนทโดยค�านงถงการอนรกษดน

และน�าเปนส�าคญ

บานผาหลก ต�าบลยอด อ�าเภอสองแคว

จงหวดนาน เปนหมบานหนงทตงอยในพนทปา

สงวนแหงชาตปาน�ายาวและปาน�าสวด (กรมปาไม,

2558ข) ราษฎรในชมชนปลกมะแขวน ซงเปนเครอง

เทศทพบมากทางภาคเหนอและเปนพชเศรษฐกจ

ทองถนทมคณภาพของจงหวดนาน (ภสรา, ม.ป.ป.)

จากรายงานของส�านกงานเกษตรจงหวดนาน (2558)

พบวา ในอ�าเภอสองแคว จงหวดนาน มจ�านวนครว

เรอนทปลกมะแขวนมากถง 290 ครวเรอน และม

เนอทปลก 1,383.25 ไร จงนบเปนพนททมระบบ

การผลตทสอดคลองกบแผนยทธศาสตรการพฒนา

ของจงหวดนาน อยางไรกตาม ยงไมมขอมลเกยวกบ

รปแบบการปลกและการจดการมะแขวนในพนทดงกลาว

ท�าใหยงมขอจ�ากดในการสงเสรมและพฒนา การ

ปลกและการจดการมะแขวนแกราษฎรในชมชน

และพนทใกลเคยง

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษารปแบบ

การปลก และการจดการมะแขวนของราษฎรบาน

ผาหลก ต�าบลยอด อ�าเภอสองแคว จงหวดนาน เพอ

ใหไดขอมลส�าหรบใชประกอบในการบรหารจดการ

เชงพนทในการท�าการเกษตรใหมความเหมาะสมและ

สอดคลองกลมกลนกบฐานทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมในทองถนตอไป

อปกรณและวธการ

อปกรณทใชในการศกษาครงนประกอบ

ดวย แบบสมภาษณ แบบฟอรมบนทกขอมล แผนท

ภมประเทศของกรมแผนททหาร มาตราสวน 1:50,000

เครองก�าหนดต�าแหนงบนโลก (GPS) เทปวด เชอก

และไมหลกส�าหรบวางแปลงตวอยาง เครองเขยน

คอมพวเตอร และโปรแกรมส�าเรจรป


ขอมลทใชในการศกษาครงน แบงออกเปน

2 สวน ดงน

1. ขอมลปฐมภม (primary data) ส�ารวจ

ขอมลเบองตนเพอน�ามาใชท�าแบบสมภาษณ ท�าการ

ทดสอบแบบสมภาษณกบราษฎรหมบานใกลเคยง

เกบขอมลในระดบครวเรอนโดยใชแบบสมภาษณ

ทมโครงสราง (structured questionnaire) (บญใจ,



ม.ป.ป.) ทไดท�าการแกไขปรบปรงแลว ไปสมภาษณ

ราษฎรทปลกมะแขวนบานผาหลก ต�าบลยอด อ�าเภอ

สองแคว จงหวดนาน โดยวธส�ามะโนประชากร

(ส�านกงานสถตแหงชาต, 2543) จ�านวน 92 ราย

ขอมลทเกบประกอบดวย สภาพเศรษฐกจ สงคม

การถอครองทดน รปแบบการปลกมะแขวน การ

จดการและผลผลตมะแขวนในรอบป ระยะเวลาการ

เกบรวบรวมขอมลเดอนกรกฎาคม 2559 – มกราคม

2560 และเกบขอมลการส�ารวจแปลงปลกมะแขวน

ซงในการวจยครงนผวจยท�าการส�ารวจเฉพาะแปลง

ปลกมะแขวนในรปแบบการปลกผสมผสานหรอวน

เกษตรทปลกควบกบพชชนดอน โดยวธวางแปลง

ตวอยาง (sampling plot) แบบควอแดรท (quadrat)

ขนาด 20×20 เมตร จ�านวน 10 แปลง โดยสมเลอก

แปลงตวอยางแบบงาย (simple random sampling)

ดวยวธการจบสลาก จากจ�านวนแปลงทไดจากการ

สมภาษณครวเรอน ขอมลทเกบประกอบดวย จ�านวน

และชนดของตนไม

2. ขอมลทตยภม (secondary data) โดยการ

คนหาขอมลเกยวกบพนทศกษา ประชากร สภาพ

เศรษฐกจ สงคม มะแขวน และการปลกมะแขวน

จากการสอบถามเจาหนาทในเทศบาลต�าบลยอด ท

วาการอ�าเภอสองแคว ส�านกงานเกษตรอ�าเภอสองแคว

จงหวดนาน รวมทงเอกสารและงานวจยทเกยวของ


1. วเคราะหเชงพรรณนา (descriptive

analysis)

1.1 ขอมลสภาพเศรษฐกจ สงคม การใช

ทดน รปแบบการปลกมะแขวน การจดการและผลผลต

มะแขวน โดยใชโปรแกรมส�าเรจรปวเคราะหหาคา

รอยละ คาเฉลย คาสงสด คาต�าสด และคาเบยงเบน

มาตรฐาน

1.2 ขอมลความเขมขนในการจดการ

มะแขวน โดยก�าหนดเกณฑในการประเมนคะแนน

เพอบอกระดบความเขมขนจากจ�านวนกจกรรมท

เกษตรกรแตละรายปฏบตในการผลตมะแขวน โดย

น�าขอมลจากแบบสมภาษณมาสรปประเดนและให

คะแนนจากการตอบค�าถามเกยวกบการปฏบตกจกรรม

การจดการในแตละขนตอน แบงคะแนนความเขมขน

ในการจดการเปน 3 ระดบ คอ มาก ปานกลาง และ

นอย ดวยคะแนน 2 1 และ 0 ตามล�าดบ ดงแสดง

ใน Table 1 จากนนน�าคะแนนรวมของการจดการ

มะแขวนทง 4 ขนตอน คอ การปลก การดแลรกษา

การเกบเกยวผลผลต และการจ�าหนายผลผลต ซงม

คะแนนสงสด 8 คะแนน และต�าสด 0 คะแนน มา

แบงเปน 3 ชวงระดบคะแนน ทบอกถงระดบความ

เขมขนในการจดการ คอ คะแนนรวม 0-2, 3-5 และ

6-8 อยในระดบนอย ปานกลาง และมาก ตามล�าดบ

1.3 วเคราะหเชงเปรยบเทยบระหวาง

รปแบบการปลกและการจดการมะแขวนทตางกน

กบผลผลตมะแขวนทไดในรอบปทท�าการศกษา

โดยใชโปรแกรมส�าเรจรปวเคราะหหาคาเฉลย และ

คาเบยงเบนมาตรฐาน2. วเคราะหสงคมพชจากการส�ารวจแปลง

ปลกมะแขวน โดยหาความหนาแนนของตนไม



ผลและวจารณสภาพเศรษฐกจ สงคม และการถอครองทดน

จากการสมภาษณตวแทนครวเรอน รอยละ

56.52 เปนเพศชาย รอยละ 43.48 เปนเพศหญง มอาย

เฉลย 53 ป สวนใหญ รอยละ 59.78 อยในชวงอาย 49-

63 ป รองลงมา รอยละ 30.44 อยในชวงอาย 34-48 ป

และรอยละ 9.78 อยในชวงอาย 64-78 ป เกอบทงหมด

หรอรอยละ 95.65 มชาตพนธเปนชาวไทลอ สวนนอย

เพยงรอยละ 4.35 เปนชาวไทยวนหรอคนเมอง

ระดบการศกษาสวนใหญ รอยละ 83.70 อยทระดบ

ประถมศกษา รอยละ 9.78 ระดบมธยมศกษา และ

รอยละ 2.17 ระดบปรญญาตร ทเหลอรอยละ 4.35

ไมไดศกษา

ครวเรอนสวนใหญมสมาชกในครวเรอน

เฉลย 4 คน สวนใหญ รอยละ 71.74 มสมาชก 4-6 คน

รองลงมา รอยละ 23.91 มสมาชก 1-3 คน และรอย

ละ 4.35 มสมาชก 7-9 คน สวนใหญ รอยละ 73.92

ประกอบอาชพเกษตรกรรม รองลงมา รอยละ 14.13

ประกอบอาชพรบจาง รอยละ 5.43 เทาๆ กนทท�า

อาชพคาขายและอาชพขาราชการหรอพนกงานของ

รฐ ทเหลอรอยละ 1.09 ระบวาไมไดประกอบอาชพ

มทดนท�าการเกษตรเฉลย 5 แปลง สวนใหญ รอยละ

53.26 มทดน 4-6 แปลง รองลงมา รอยละ 31.52 ม

นอยกวา 4 แปลง และรอยละ 15.22 มมากกวา 6 แปลง

โดยเฉลยมขนาดพนทถอครอง 29 ไร สวนใหญ

รอยละ 42.39 มตงแต 1-20 ไร รองลงมา รอยละ

39.13 ม 21-40 ไร รอยละ 11.96 ม 41-60 ไร รอยละ

3.26 ม 81-100 ไร รอยละ 2.17 ม 61-80 ไร และรอยละ

1.09 ม 101-120 ไร โดยคาเบยงเบนมาตรฐานของ

ทงจ�านวนแปลงทดนและขนาดพนทถอครองมคา

วารสารการจดการปาไม 79 รปแบบการปลกและการจดการมะแขวน..... ปท 11 ฉบบท 22 ภสราสร พรหมโชต และคณะ

สานกงานสถตแหงชาต. 2543. คมอการปฏบตงานสนาม โครงการสามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2543. สานกนายกรฐมนตร, กรงเทพฯ. Kohli, R.K., H.P. Singh, D.R. Batish and S. Jose. 2008. Ecological interactions in agroforestry:

an overview, p. 3. In D.R. Batish, R.K. Kohli, S. Jose and H.P. Singh, eds. Ecological

Basis of Agroforestry. CRC Press, New York.

Table 1 Criteria for management level evaluation of Indian Ivy-rue cultivation. Management level

High (scored as 2) Medium (scored as 1) Low (scored as 0)Planting

- Seed and seedling supply from own mother tree and neighbors - Slash and burn - Some plants removed and transplanting

- Seed and seedling supply from neighbors

- Weeding - Remove some seedlings - Replanting

- Seed and seedling supply from own mother tree - No land preparation - Natural establishment - No replanting

MaintenanceMore than 4 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

3-4 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

Less than 3 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

Harvesting By household member and hired labor

Hired labor By household member

MarketingDirect sale to customer and wholesale to trader

Wholesale to trader Direct sale to customer

Table 2 Proportion of households planting Indian Ivy-rue in different cropping patterns. (N=92)

Cropping pattern Household % 1. Agroforestry (mixed cropping) 40 43.48 2. Monoculture 6 6.52 3. Both 1. and 2. 46 50

Total 92 100.00



คอนขางสงเมอเทยบกบคาเฉลย ซงแสดงถงความ

แตกตางหรอความเหลอมล�าในการถอครองทดน

ของครวเรอนเกษตรกรในชมชน รายไดครวเรอน

โดยเฉลย 65,815 บาทตอป มากกวาครงหรอรอยละ

63.04 มรายไดนอยกวา 50,001 บาท รอยละ 28.26 ม

รายไดตงแต 50,001-100,000 บาทตอป รอยละ 5.44

มรายไดตงแต 100,001-200,000 บาทตอป และรอยละ

3.26 มรายไดมากกวา 200,000 บาทตอป

รปแบบการปลกมะแขวน

รปแบบการปลกมะแขวนของราษฎร ครง

หนงหรอรอยละ 50 มรปแบบการปลกทงแบบ

เชงเดยวและแบบผสมผสานหรอวนเกษตร รอยละ

43.48 ปลกแบบผสมผสานหรอวนเกษตร และเพยง

สวนนอยหรอรอยละ 6.52 เทานนทปลกมะแขวน

แบบเชงเดยว ดงแสดงใน Table 2 เหนไดวารปแบบ

การปลกมะแขวนแบบผสมผสานหรอวนเกษตรเปน

รปแบบทนยมมากกวาแบบเชงเดยว ทงน เนองจาก

มการสงเสรมการปลกไมเศรษฐกจของหนวยงาน

ตางๆ ในพนท ท�าใหเกษตรกรในครวเรอนทปลก

มะแขวนใชเปนแนวทางการปลกแบบผสมผสาน

กนมากขน โดยในการปลกแบบผสมผสานดงกลาว

ยงพบวามอย 2 รปแบบยอย คอ แบบกระจายควบ

กบพชเกษตรอน (scatter cropping) มลกษณะการ

กระจายของตนมะแขวนในแปลงปลกพชเกษตรอนๆ

เชน มะนาว ชาเมยง ทมกปลกเปนแถวเปนแนวผสม

ผสานกบมะแขวน และ/หรอปลกอยกระจายปะปน

กบมะแขวน และอกรปแบบยอยหนง คอ แบบปลก

เปนแถบแยกกบพชเกษตรอน (strip cropping) ม

ลกษณะการปลกมะแขวนแบงเปนโซนหรอแถบ

แยกสวนกบการปลกพชเกษตรอนในแปลงทมการ

จดการเดยวกน เชน ปลกปาลมน�ามน มะนาว เปน

แถวเปนแนว และ/หรอกระจายเปนแถบในแปลง

โดยทมะแขวนไมไดอยปะปนกบพชเกษตรดงกลาว

แตแยกไปอกแถบตามสภาพของพนท ส�าหรบ

การปลกมะแขวนแบบเชงเดยวมลกษณะการปลก

มะแขวนกระจายอยในแปลงเพยงชนดเดยว


สานกงานสถตแหงชาต. 2543. คมอการปฏบตงานสนาม โครงการสามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2543. สานกนายกรฐมนตร, กรงเทพฯ. Kohli, R.K., H.P. Singh, D.R. Batish and S. Jose. 2008. Ecological interactions in agroforestry:

an overview, p. 3. In D.R. Batish, R.K. Kohli, S. Jose and H.P. Singh, eds. Ecological

Basis of Agroforestry. CRC Press, New York.

Table 1 Criteria for management level evaluation of Indian Ivy-rue cultivation. Management level

High (scored as 2) Medium (scored as 1) Low (scored as 0)Planting

- Seed and seedling supply from own mother tree and neighbors - Slash and burn - Some plants removed and transplanting

- Seed and seedling supply from neighbors

- Weeding - Remove some seedlings - Replanting

- Seed and seedling supply from own mother tree - No land preparation - Natural establishment - No replanting

MaintenanceMore than 4 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

3-4 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

Less than 3 activities from: apply fertilizer, weeding, apply pesticide, fire protection, remove unproductive plants and trim shoots

Harvesting By household member and hired labor

Hired labor By household member

MarketingDirect sale to customer and wholesale to trader

Wholesale to trader Direct sale to customer

Table 2 Proportion of households planting Indian Ivy-rue in different cropping patterns. (N=92)

Cropping pattern Household % 1. Agroforestry (mixed cropping) 40 43.48 2. Monoculture 6 6.52 3. Both 1. and 2. 46 50

Total 92 100.00

พชทปลกควบกบมะแขวนในรปแบบวน

เกษตรม 29 ชนด สวนใหญ รอยละ 71.56 มจ�านวน

พชทปลกควบ 1-2 ชนด โดยชนดทนยมและพบมาก

ทสด คดเปนรอยละ 64.71 ของแปลงปลกทงหมด

คอ มะนาว (Citrus aurantifolia (Christm) Swing.)

รองลงมา รอยละ 33.82 เปนมะมวงหมพานต

(Anacardium occidentale L.) รอยละ 24.51 เปน

สมโอ (Citrus maxima (Burm.) Merr.) รอยละ

24.02 เปนยางพารา (Hevea brasiliensis (Willd.

ex A. Juss.) Muell. Arg) รอยละ 19.12 เปนหวาย

ขม (Calamus viminalis Willd.) รอยละ 14.71 เปน

เงาะ (Nephelium lappaceum L.) และรอยละ 7.84

เปนสมเขยวหวาน (Citrus reticulata Blanco.) โดย

สวนใหญมเปาหมายการผลตในเชงพาณชยกงยงชพ



กลาวคอ ผลผลตทไดสวนใหญเพอการจ�าหนาย ม

เพยงบางสวนใชส�าหรบบรโภค อปโภคในครวเรอน

อายของมะแขวนเมอจ�าแนกตามขนาดพนท

ปลก พบวา มการกระจายของอายอยางตอเนองใน

ชวงอาย 1-10 ป ซงแสดงใหเหนถงเสถยรภาพของ

ผลผลตมะแขวนในอนาคต โดยมะแขวนอาย 15 ป

มพนทปลกมากทสด 219 ไร เมอจ�าแนกตามรปแบบ

การปลก พบวา มะแขวนทปลกแบบวนเกษตรอาย

10 ป มพนทปลกมากทสด 181 ไร 1 งาน สวนมะ

แขวนทปลกแบบเชงเดยว ทอาย 15 ป มพนทปลก

มากทสด 112 ไร ดงแสดงใน Figure 1 เหนไดวามะ

แขวนทมอายมากกวา 10 ปขนไป สวนใหญนยม

Figure 1 Proportion of Indian Ivy-rue planted in agroforestry and monoculture at various ages.

ปลกแบบเชงเดยวมากกวาแบบผสมผสาน ขณะท

มะแขวนทปลกในชวง 10 ปหลง มพนทปลกแบบ

วนเกษตรมากกวาแบบเชงเดยว ซงแสดงใหเหนวา

ปจจบนราษฎรบานผาหลกหนมานยมปลกมะแขวน

แบบวนเกษตรกนมากขน

สงคมพชในแปลงปลกมะแขวนแบบผสม

ผสาน ประกอบดวย พชจ�านวน 10 ชนด ทพบมาก

ไดแก มะแขวน หวายขม มะนาว และยางพารา โดย

ตนมะแขวนมความหนาแนนเฉลย 43 ตนตอไร สวน

พชอนๆ ทปลกควบกบมะแขวนมความหนาแนน

เฉลย 53 ตนตอไร

การจดการมะแขวน

ราษฎรจดการมะแขวนทงทปลกดวยระบบ

วนเกษตร แบบเชงเดยว และทงสองรปแบบคลายคลง

กน โดยสวนใหญ รอยละ 58.69 ใชกลาไมทขนเอง

ตามธรรมชาต เนองจากพนทท�ากนสวนใหญเคยเปน

บรเวณทมตนมะแขวนขนตามธรรมชาตอยแลว เมอ

มการถางหญาและเกบรบสมเผาเพอท�าการเพาะปลก

จงมตนกลาของมะแขวนงอกขนมาจากเมลดทฝงอย



ในดน รองลงมา รอยละ 33.69 ใชกลาไม/เมลดพนธ

ของตนเอง รอยละ 97.82 มการเตรยมพนทโดยการ

ถางหญาและเกบรบสมเผาเพอท�าการเพาะปลก จงม

ตนกลาของมะแขวนงอกขนมาจากเมลดทฝงอยใน

ดน หากมกลามะแขวนงอกขนมาจ�านวนมาก รอยละ

42.39 ก�าจดกลาทขนถ เพอเวนระยะหางระหวางกลา

ไมใหอยชดกนเกนไป รองลงมา รอยละ 39.13 ก�าจด

กลาทขนถ และยายปลกกลาในทหาง/ไมม รอยละ

42.39 มการปลกซอม ส�าหรบขนตอนการดแลรกษา

ใชวธการแบบดงเดมคอ รอยละ 33.83 ก�าจดวชพช/

เถาวลย เพอไมใหปกคลมล�าตน รอยละ 29.05 ก�าจด

ตนตวผทไมใหผลผลตเมออาย 3-5 ป รอยละ 27.58

ลดยอดออนเมออาย 1 ป เพอใหตนมะแขวนแผกงกาน

ออกทางดานขางซงจะชวยเพมผลผลตในเวลาตอ

ไป อกทงยงสะดวกตอการเกบเกยวผลผลตจากตนท

ไมสงเกนไป ขนตอนการเกบเกยวผลผลตสวนใหญ

รอยละ 70.65 มการเตรยมพนทโดยการถางหญารอบ

โคนตนมะแขวนกอนการเกบผลผลต รอยละ 85.86

ใชแรงงานในครวเรอน ซงผลผลตทไดทงหมดถกน�า

ไปแปรรปโดยการตากแหงเพอจ�าหนาย โดยรอยละ

95.65 จ�าหนายใหแกพอคาคนกลางทเขามารบซอใน

หมบานอยเปนประจ�า

การจดการมะแขวนดวยกจกรรมตางๆ กน

พบวาครวเรอนทปลกมะแขวนดวยรปแบบวนเกษตร

ทงสองรปแบบ และรปแบบเชงเดยวเพยงอยางเดยว

สวนใหญคดเปนรอยละ 87.50, 84.78 และ 66.67

ตามล�าดบ มระดบความเขมขนในการจดการมะ

แขวนอยในระดบปานกลาง และมบางสวนทมการ

จดการอยในระดบต�า ดงแสดงใน Table 3 ซงแสดง

ใหเหนวามะแขวนเปนพชทปลกและดแลรกษางาย

เนองจากเปนพชพนบาน การจดการไมยงยากซบ

ซอน ท�าใหไมเสยเวลาในการจดการมะแขวนมาก

เกนไป สามารถใชเวลากบการจดการพชเกษตรอน

ทปลกควบในแปลงได วารสารการจดการปาไม 80 รปแบบการปลกและการจดการมะแขวน..... ปท 11 ฉบบท 22 ภสราสร พรหมโชต และคณะ

Table 3 Management levels of Indian Ivy-rue planted in different cropping patterns. (N = 92) Management

levelAgroforestry Monoculture Both

Household % Household % Household % Low 5 12.50 2 33.33 7 15.22 Medium 35 87.50 4 66.67 39 84.78 High - - - - - -

Total 40 100.00 6 100.00 46 100.00 Table 4 Mean (±standard deviation) products, prices and values of Indian Ivy-rue from different cropping patterns.

Croppingpattern

Product (kg/rai/year)

Price (baht/kg)

Value (baht/rai/year)

Dry fruit Fresh fruit Dry fruit Fresh fruit Dry fruit Fresh fruit Agroforestry 30.23

±30.93 15.26

±14.13

59.50

±13.13

31.47 ±8.03

1,798.79 ±1,840.33

480.16 ±444.58

Monoculture 32.23 ±26.72

25.42 ±27.93

1,917.56 ±1,589.65

799.86 ±879.09

Both 18.82 ±15.13

11.78 ±14.52

1,120.07 ±900.11

370.60 ±456.92

Table 5 Mean (±standard deviation) dry fruit product of Indian Ivy-rue from different management levels.

Management level Dry fruit product (kg/rai/year)

Agroforestry Monoculture Both Low 51.97±61.84 17.26±11.49 12.44±0.86 Medium 25.40±23.48 19.11±15.80 42.12±28.25 High - - -

ผลผลตและมลคามะแขวนในรอบปการผลต 2558

ผลผลตมะแขวนของครวเรอน สวนใหญ

นยมจ�าหนายผลแหง โดยผลแหงไดจากการปลกแบบ

เชงเดยว มคาเฉลย 32.23 กโลกรมตอไรตอป ไดจากการ

ปลกแบบวนเกษตรและจากการปลกทงสองรปแบบ

มคาเฉลย 30.23 และ 18.82 กโลกรมตอไรตอป สวนท

เปนผลสดจากการปลกแบบเชงเดยวมคาเฉลย 25.42

กโลกรมตอไรตอป จากการปลกแบบวนเกษตรและ

ปลกทงสองรปแบบ มคาเฉลย 15.26 และ 11.78

กโลกรมตอไรตอป เมอน�าปรมาณผลผลตของมะแขวน

มาค�านวณหามลคาผลผลต จากราคาเฉลยทรบซอ

ผลแหงท 59.50 บาทตอกโลกรม และราคาผลสดท

31.47 บาทตอกโลกรม ไดมลคาผลแหงจากการปลก

แบบเชงเดยว มคาเฉลย 1,918 บาทตอไรตอป มลคา



ผลแหงจากการปลกแบบวนเกษตร และจากการปลก

ทงสองรปแบบ มคาเฉลย 1,799 และ 1,120 บาทตอ

ไรตอป ตามล�าดบ สวนมลคาผลสดจากการปลกแบบ

เชงเดยวมคาเฉลย 800 บาทตอไรตอป จากการปลก

แบบวนเกษตร และจากการปลกทงสองรปแบบ ม

คาเฉลย 480 และ 371 บาทตอไรตอป ตามล�าดบ คา

เบยงเบนมาตรฐานของผลผลตมะแขวนทงแบบแหง

และแบบสดพบวามคาสงมาก แสดงใหเหนวาแตละ

ครวเรอนมปรมาณผลผลตทแตกตางกนมาก เกดจาก

จ�านวนแปลง เนอทปลก และอายมะแขวนแตกตาง

กน ส�าหรบราคาผลผลตมะแขวนทตางกน เนองจาก

คณภาพของมะแขวนตางกน ไดแก ความชน เชอรา

สและกลนของมะแขวน เปนตน ดงแสดงใน Table 4

เหนไดวาผลผลตมะแขวนตอหนวยพนททปลกดวย

รปแบบเชงเดยวมปรมาณมากกวาทปลกในรปแบบ

วนเกษตรเพยงเลกนอย ทงน ยงไมนบรวมผลผลตอน

ทปลกรวมกบมะแขวนในรปแบบวนเกษตร

ปรมาณผลผลตผลแหงมะแขวนเมอน�ามา

จ�าแนกตามระดบความเขมขนในการจดการมะแขว

นของแตละครวเรอน พบวา ครวเรอนทมระดบความ

เขมขนในการจดการมะแขวนนอย ในกลมทปลก

มะแขวนแบบวนเกษตรมปรมาณผลผลตผลแหงเฉลย






Croppingpattern


Price (baht/kg)



±30.93 15.26

±14.13

59.50

±13.13

31.47 ±8.03

1,798.79 ±1,840.33

480.16 ±444.58


25.42 ±27.93

1,917.56 ±1,589.65

799.86 ±879.09

Both 18.82 ±15.13

11.78 ±14.52

1,120.07 ±900.11

370.60 ±456.92




51.97 กโลกรมตอไรตอป กลมทปลกมะแขวนทง

สองรปแบบและกลมทปลกแบบเชงเดยว มปรมาณ

ผลผลตผลแหงเฉลย 17.26 และ 12.44 กโลกรมตอไร

ตอป ตามล�าดบ สวนครวเรอนทมระดบความเขมขน

ในการจดการมะแขวนปานกลาง กลมทปลกมะแขวน

แบบเชงเดยวมปรมาณผลผลตผลแหงเฉลย 42.12

กโลกรมตอไรตอป กลมทปลกมะแขวนแบบวนเกษตร

และกลมทปลกทงสองรปแบบ มปรมาณผลผลตผล

แหงเฉลย 25.40 และ 19.11 กโลกรมตอไรตอป ตาม

ล�าดบ ดงแสดงใน Table 5 กลมทปลกมะแขวนดวย

วธวนเกษตรแมวามระดบการจดการอยในระดบนอย

แตกไดผลผลตเฉลยมากกวากลมทมการจดการระดบ

ปานกลาง สวนกลมทปลกมะแขวนแบบเชงเดยวท

มการจดการมะแขวนในระดบปานกลางไดปรมาณ

ผลผลตเฉลยสงกวากลมทจดการระดบนอย จงพอ

กลาวไดวา การปลกมะแขวนรปแบบวนเกษตรท

อาศยหลกความสมดลตามธรรมชาต ไมจ�าเปนตอง

ใสปจจยการผลตมากหรอมการจดการทยงยากซบ

ซอนจนเกนไปกสามารถใหผลผลตตอหนวยพนทได

ระดบหนง อกทงเกษตรกรยงไดประโยชนจากพชท

ปลกรวมอนๆ สวนการท�าเกษตรแบบเชงเดยวระดบ

การจดการทมากกวาใหผลผลตทสงกวา



สรปราษฎรบานผาหลกนยมปลกมะแขวนทงรป

แบบเชงเดยวและแบบผสมผสานหรอ วนเกษตร รอย

ละ 50 รองลงมา รอยละ 43.48 เปนการปลกแบบผสม

ผสาน โดยพชทปลกควบกบมะแขวนในแปลงปลก

สวนใหญมจ�านวน 1-2 ชนด ชนดพชทปลกควบกบมะ

แขวนในระบบวนเกษตรมจ�านวน 29 ชนด ทพบมาก

ไดแก มะนาว รองลงมาคอ มะมวงหมพานต สมโอ

ยางพารา ตามล�าดบ มะแขวนสวนใหญมความตอ

เนองในชวงอาย 1-10 ป โดยมะแขวนทปลกแบบวน

เกษตรอาย 10 ป มพนทปลกมากทสด 181 ไร 1 งาน

ตนมะแขวนมความหนาแนนเฉลย 43 ตนตอไร สวน

พชอนๆ ทปลกควบกบมะแขวนมความหนาแนน

เฉลย 53 ตนตอไร

การจดการมะแขวนทงรปแบบวนเกษตร

เชงเดยว และทงสองรปแบบ ด�าเนนการใน 4 กจกรรม

หลก คอ การปลก การดแลรกษา การเกบเกยวผลผลต

และการจ�าหนายผลผลต ซงมการจดการทไมแตกตาง

กน โดยสวนใหญใชกลาไมทขนเองตามธรรมชาต

รองลงมา ปลกโดยใชกลาไม/เมลดพนธของตนเอง

มการเตรยมพนทโดยการถางหญาและเกบรบสมเผา

มการจดระยะโดยก�าจดกลาทขนถไมใหชดกนเกนไป

สวนใหญไมมการปลกซอม การดแลรกษามการก�าจด






Croppingpattern


Price (baht/kg)



±30.93 15.26

±14.13

59.50

±13.13

31.47 ±8.03

1,798.79 ±1,840.33

480.16 ±444.58


25.42 ±27.93

1,917.56 ±1,589.65

799.86 ±879.09

Both 18.82 ±15.13

11.78 ±14.52

1,120.07 ±900.11

370.60 ±456.92




วชพช/เถาวลย ก�าจดตนตวผ ตนแก และลดยอดออน

ตามล�าดบ มการเตรยมพนทเพอเกบเกยวผลผลต

โดยการถางหญา สวนใหญใชแรงงานในครวเรอนใน

การเกบเกยว โดยทงหมดน�ามาแปรรปผลผลตดวย

การตากแหง และสวนใหญจ�าหนายผลผลตใหพอคา

คน ความเขมขนในการจดการมะแขวนสวนใหญ

อยในระดบปานกลาง

ผลผลตมะแขวนตอหนวยพนททปลกดวย

รปแบบเชงเดยวมปรมาณมากกวาทปลกในรปแบบ

วนเกษตรเพยงเลกนอย กลาวคอ ผลแหงจากการ

ปลกแบบเชงเดยว มคาเฉลย 32.23 กโลกรมตอไร

ตอป จากการปลกแบบวนเกษตรและจากการปลก

ทงสองรปแบบ มคาเฉลย 30.23 และ 18.82 กโลกรม

ตอไรตอป สวนผลสดจากการปลกแบบเชงเดยวมคา

เฉลย 25.42 กโลกรมตอไรตอป จากการปลกแบบวน

เกษตรและปลกทงสองรปแบบ มคาเฉลย 15.26 และ

11.78 กโลกรมตอไรตอป กลมทปลกมะแขวนดวยรป

แบบวนเกษตรทมการจดการอยในระดบนอยกลบได

ผลผลตเฉลยมากกวากลมทมการระดบจดการปาน

กลาง สวนกลมทปลกมะแขวนแบบเชงเดยวทมการ

จดการในระดบปานกลางไดปรมาณผลผลตเฉลยสง

กวากลมทจดการระดบนอย




1. มะแขวนในพนทสวนใหญขนเองตาม

ธรรมชาต ดงนน เพอเปนการเพมศกยภาพของ

แหลงผลตมะแขวนทส�าคญของประเทศ หนวยงาน

ทเกยวของควรมการพฒนาองคความรเกยวกบการ

ปรบปรงพนธมะแขวน การเพาะเมลด/เพาะกลา

มะแขวน รวมถงชองทางการปลก การผลต และการ

จ�าหนายมะแขวน เพอสงเสรมเกษตรกรในทองถน

ไดประกอบอาชพปลกมะแขวนใหมากขน

2. ควรยกระดบการจดการดานการแปรรป

ผลผลตมะแขวนโดยใชเครองอบแหงพลงงาน

แสงอาทตย เพอลดขอจ�ากดของสภาพอากาศ ทสงผล

ใหราคาผลผลตผนแปร

เอกสารและสงอางองกรมปาไม. 2558ก. ขอมลสถตกรมปาไม ป 2557.

แหลงทมา : http://forestinfo.forest.go.th/

55/Content.aspx?id=10160, 18 กนยายน

2558.

________. 2558ข. ขอมลสารสนเทศ กรมปาไม.

แหลงทมา : http://forestinfo.forest.go.th/

55/National_Forest.aspx, 21 สงหาคม 2558.

กรมสงเสรมการเกษตร. 2558. ขาวโพดเลยงสตว.

แหลงทมา : http://www.agriinfo.doae.go.th/

year58/plant/mar58/short/maize.pdf, 18

กนยายน 2558.

บญใจ ศรสถตยนรากร. ม.ป.ป.. บทท 7 การสราง

เครองมอและการรวบรวมขอมล. ต�าราชดฝก

อบรมหลกสตรนกวจย ส�านกงานคณะ

กรรมการวจยแหงชาต. แหลงทมา:

http://www.nrct.go.th/training/download.

aspx#.Wi4x4oVOI2w, 18 กนยายน 2558.

ภสรา ชวประดษฐ. ม.ป.ป.. มะแขวน เครองเทศ

ของชาวเหนอ. แหลงทมา : http://www.

agriman. doae.go.th/home/news3/news3_1/

samunpri/0034_pasara(08.09.10).pdf,

1 สงหาคม 2558.

สถาบนวจยและพฒนาพนทสง. 2553. โครงการ

จดท�ายทธศาสตรการพฒนาและอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตบนพนทสงภาคเหนอ

ระยะ 10 ป (พ.ศ. 2553-2562). 65 หม 1

ถนนสเทพ ต�าบลสเทพ อ�าเภอเมอง,

เชยงใหม.

สธดา นรด. 2555. ปจจยทมผลตอการยอมรบกฎ

ระเบยบในการอนรกษปาชมชนดงบกของ

ประชาชนต�าบลเขน อ�าเภอน�าเกลยง จงหวด

ศรสะเกษ. วทยานพนธปรญญาโท,

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ส�านกงานเกษตรจงหวดนาน. 2558. ขอมลพช

เศรษฐกจจงหวดนาน. แหลงทมา :

http://www.nan.doae.go.th/production/

productiondoae.htm, 1 สงหาคม 2558.

ส�านกงานจงหวดนาน. 2558. แผนพฒนาจงหวด

นาน (พ.ศ. 2558-2561).

ส�านกงานสถตแหงชาต. 2543. คมอการปฏบตงาน

สนาม โครงการส�ามะโนประชากรและเคหะ

พ.ศ. 2543. ส�านกนายกรฐมนตร, กรงเทพฯ.

Kohli, R.K., H.P. Singh, D.R. Batish and S. Jose.

2008. Ecological interactions in agroforestry:

an overview, p. 3. In D.R. Batish, R.K.Kohli.

S. Jose and H.P. Singh, eds. Ecological

Basis of Agroforestry. CRC Press,

New York.

72

แหลงพนธกรรมและความสมพนธทางววฒนาการของพรรณไม

สกลเงาะในประเทศไทย

Genetic Resources and Phylogenetic Relationship of the Genus

Nephelium in Thailand

วชาญ เอยดทอง1

---------------------------------

1 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900


รบตนฉบบ 31 กรกฎาคม 2560 รบลงพมพ 5 กนยายน 2560

ค�าน�าเงาะเปนไมผลเศรษฐกจทส�าคญของไทย

ทไดรบการปลกอยางแพรหลายในภาคตะวนออก

และภาคใต จงหวดทมก�าลงผลตมากทสดในชวงป

2558 - 2559 ไดแก จงหวด จนทบร ตราด ระยอง

และสราษฏรธาน ผลผลตรอยละ 95 ใชบรโภคภายใน

ประเทศ ส�าหรบปรมาณและมลคาการสงออกเงาะ

ในป 2559 ประมาณ 204,849 ตน 85,799,618,636

บาท ประเทศทไทยสงขายเงาะทส�าคญ คอจน สงคโปร

มาเลเซย อเมรกาและเกาหลใต (ส�านกงานเศรษฐกจ

การเกษตร, 2560)

เงาะเปนไมผลเขตรอนเปนหนงชนดใน

จ�านวน 22 ชนดทมอยทวโลกของพรรณไมสกล

Nephelium (เนฟฟเลยม หรอ เงาะ) เผา Nephelieae

วงศยอย Sapinoideae สมาชกวงศ ลนจ และล�าไย

(Sapindaceae) ในวงศนมสมาชก จ�านวน 141 สกล

ประมาณ 1,900 ชนด (Coulleri et al. , 2014) ทมา

ของชอสกล (Nephelium) มาจากภาษากรกค�าวา

“nephele” หมายถงกอนเมฆ (Quattrocchi, 2000)

เกอบทกชนดมเนอผลรบประทานได แตมบางชนด

ไมนยมรบประทานเพราะเนอผลบางและรสเปรยว

ชนดทส�าคญปลกทวไปเปนไมผลในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตม 2 ชนด คอ เงาะ (Nephelium

lappaceum L.) เงาะขนสน (Nephelium ramboutan-ake

(Labill.) Leenh.) สวนชนดอนยงคงเปนไมผลพนบาน

ทพบขนตามปาดงเชนในประเทศไทยเชน คอแลน

(Nephelium hypoleucum Kurz) และ ตน เงาะขนเทา

(Nephelium melliferum Gagnep.) พรรณไมสกลน

มพนทกระจายพนธตามธรรมชาตจ�ากดอยเฉพาะ

บรเวณเขตภมพฤกษอนโดจนและภมภาคมาลเซยน

เทานนดง Figure1 โดยมพนทศนยกลางของการ

กระจายพนธตามธรรมชาตอยบนคาบสมทรมลาย

(Leenhouts, 1986)

ส�าหรบความหลากชนดของพรรณไม

สกล Nephelium พบวาในประเทศไทยมจ�านวน 7

ชนดดวยกน (van Welzen, 1999) ดง Table 1 จาก

เดม Leenhouts (1986) เคยรายงานไวเพยง 5 ชนด

ดง Figure1 ในสวนเซลลวทยาทไดศกษาถงจ�านวน




โครโมโซมของสมาชกวงศ Sapindaceae และสกล

Nephelium ไดระบไว 2n = 22 แมวามรายงานใน

บางชนดเทานนเชน เงาะ มจ�านวนโครโมโซม 2n

= 22 (Ray, 2002) ผลการศกษาของ Buerki et al.

(2009) กลาวถงความสมพนธทางสายววฒนาการ

ระหวางสกลตางๆ ในวงศ Sapindaceae ดวยเทคนค

การใชเครองหมายทางชวโมเลกลของ Plastid และ

nuclear DNA ทประกอบดวยยนต�าแหนง ITS, matK,

rpoB, trnD-trnT IGS, trnK—matK IGS, trnL

intron, trnL-trnF IGS, trnS-trnG IGS พบวาสกล

Nephelium อยในวงศยอย Sapinoideae (Figure 2)

เปนกลมเดยวกบสกลลนจ (Litchi group) ในกลม

นสกลทพบในประเทศไทยไดแก สกลลนจ (Litchi)

สกลล�าไย (Dimocarpus), สกลไมสาย (Pometia) และ

สกลคอเหย (Xerospermum) ในเรองความสมพนธ

ทางสายววฒนาการระหวางสกลแสดงใหเหนวาสกล

Nephelium มความใกลเคยงกบสกลไมสาย (ไมสาย:

Pometia piñata ; Figure 4B-D) มากกวา สกลคอ

เหย สกลลนจ และสกลล�าไย ตามล�าดบ (Figure 3)

(Buerki et al. , 2009; 2010) สอดคลองกบผลการ

ศกษาของMahar et al. (2017) ทงนมรายงานมการ

บรโภคผลของไมสายจนกลายเปนไมผลพนบานท

ส�าคญทไดรบการปลกในบรเวณเกาะบอรเนยว หม

เกาะแปซฟคและมชอสามญวา Fijian longan (Useful

Tropical Plants Database, 2014) แมวาการศกษา

ถงความสมพนธทางสายววฒนาการภายในสกลยง

ไมสมบรณในการศกษาเบองตนสามารถระบไดวา

เงาะมความสมพนธทางสายววฒนาการใกลเคยงกบ

เงาะขนสนมากกวาชนดอน (Buerki et al. , 2009)

(Figure 3) และพบวาบางชนดของสกลHaplocoelum

เขามารวมในกลมน ทงนเพราะสมาชกของสกล

Haplocoelum อาจมสายววฒนาการแบบ polyphyly

ตามปกตแลวสกล Haplocoelum ถกจ�าแนกอยใน

กลม Blumia (Buerki et al. , 2010)วารสารการจดการปาไม 92 แหลงพนธกรรมและความสมพนธ… ปท 11 ฉบบท 22 วชาญ เอยดทอง

Table 1 Species list, Thai name and their distribution areas of the genus Nephelium in Thailand (van Welzen, 1999)

No. Botanical name Thai name Distribution areas 1 Nephelium cuspidatum Blume สงทอง SE, SW & Peninsular

Thailand 2 Nephelium hypoleucum Kurz คอแลน All parts of Thailand 3 Nephelium lappaceum L. เงาะ SE & Peninsular Thailand4 Nephelium laurinum Blume พรวนปา Peninsular Thailand 5 Nephelium maingayi Hiern แกแด Peninsular Thailand 6 Nephelium melliferum Gagnep. เงาะขนเทา SE & Peninsular Thailand7 Nephelium ramboutan-ake (Labill.)

Leenh. เงาะขนสน,ปลาซาน

Peninsular Thailand



วารสารการจดการปาไม 93 แหลงพนธกรรมและความสมพนธ… ปท 11 ฉบบท 22 วชาญ เอยดทอง

Figure 1 Distribution areas of the genus Nephelium (Leenhouts, 1986)


Figure 1 Distribution areas of the genus Nephelium (Leenhouts, 1986)




Figure 2 Phylogenetic dendrogram for Sapindaceae s. l. inferred from eight nuclear and

plastid nucleotide sequences (Buerki et al. , 2010)

Genera list in Thailand see in text, pp.2


Figure 2 Phylogenetic dendrogram for Sapindaceae s. l. inferred from eight nuclear and

plastid nucleotide sequences (Buerki et al. , 2010)

Genera list in Thailand see in text, pp.2




Figure 3 Phylogenetic relationships within the Litchi group (see Figure 2) Bootstrap supports are indicated above branches. (Buerki et al. , 2009)

Nephelium

Pometia

Xerospermum

Dimocarpus

Litchi



ค�าอธบายรายชนดของพรรณไมสกล

Nephelium ทพบในประเทศไทย1. สงทอง (Nephelium cuspidatum Blume) ตาม

รายงานของ Leenhouts (1986) ระบวาในประเทศไทย

ม 2 varieties คอ Nephelium cuspidatum Blume

var. bassacense (Pierre) Leenh. และ Nephelium

cuspidatum Blume var. ophiodes (Radlk.) Leenh.

ความแตกตางของ varietyทงสองพบวา var. bassacense

(Pierre) Leenh. แผนใบยอยมเสนแขนงใบแบบรางแห

แตละเสนแขนงใบยอยเรยงตวหางๆทงสองดานของ

แผนใบ ปลายใบเรยวแหลมเลกนอยและโคนกานใบ

กลม สวน var. ophiodes (Radlk.) Leenh. แผนใบยอย

มเสนแขนงใบแบบรางแห เสนแขนงใบยอนดานบน

ของแผนใบเรยงถมองไมเหนไมชดเจน ปลายใบมน

และโคนกานใบแบน ในการจ�าแนกระดบ variety

ของ van Welzen (1999)พจารณาลกษณะดงกลาว

ล�าบากจงไมไดจ�าแนกในระดบ variety

1.1 ชอทองถน: กะทอง เพลน (ภาคใต)

1.2 ลกษณะสณฐาน:

วสย ไมตนสงถง 40 ม. เปลอก

ล�าตนชนนอกสน�าตาลและรอยปรของชองอากาศ

ขนาดเลกทวไป กงออนมขนนมยาวปกคลม

ใบ ใบประกอบขนนกชนเดยวม

ใบยอย (1-) 2 -9 (-13) ใบ แผนใบออนมขนนมยาว

ปกคลมหนาแนน ใบยอยรปร ขนาด 1.8 -12.5 ซม.

X 6 – 35 ซม. ฐานใบสอบจนถงมน ปลายใบมน

จนถง เรยวแหลม ไมมตอมตามซอกเสนแขนงใบ

แผนใบดานบน เกลยงจนถงมขนปกคลมปกตทองใบ

มขนนมยาวปกคลม

ดอก เปนชอดอกสวนใหญออก

ตามซอกใบคอนไปทางปลายกง มบางทออกตามกง

หรอล�าตน เปนชอกระจะหอยลงเปนชอยาว ดอก

ยอยมกลบเลยง 5 กลบ สเขยวอมเหลอง แตละกลบ

เชอมครงหนงความยาวกลบ กลบรปสามเหลยมกลบ

ยาว 1.1 – 2.5 มม. กลบดอกปกตไมม หายากทพบ

5 กลบและสนกวากลบเลยง เกสรเพศผม 7 หรอ 8

อน กานชอบเรณสขาว หรอชมพ อบเรณสเหลอง

รงไข ม 2 (-4 ชอง)

ผล ผลสดเมลดเดยวรปรมนจนถง

กลม เมอสกเปลอกสแดงขนาดผล 2- 3 X 2 – 4 ซม.

มขนยาวไมแขงปกคลมยาว ถง 2 ซม. เปลอกผลบาง

(Figure 4B-A)

1.3 นเวศและการกระจายพนธ: ปาดบชน

ในภาคใต (ระนอง ตรง และสตล)ทระดบความสง

จากระดบน�าทะเลไปจนถง 200 (-800) ม. ออกดอก

ชวงเดอน พฤศจกายน – มนาคม ตดผลชวงเดอน

พฤษภาคม – กนยายน (van Welzen, 1999)

1.4 ใชประโยชน: เนอผลรบประทานไดเปน

ไมผลทองถน

2. คอแลน (Nephelium hypoleucum Kurz)

2.1ชอทองถน: กะเบน, คอรง, สงเครยดขอน

(ภาคใต), ขาวลาง, มะแงว, หมกแวว, หมกงาน (ภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ), คอแลน, มะแงะ, หมกแงว

(ภาคกลาง, เหนอ), คอแลนตวผ, ลนจปา (ภาคตะวนออก

เฉยงใต), มะแงะ, หมกแงว (ภาคตะวนออก)

2.2ลกษณะสณฐาน:


ล�าตนชนนอกสน�าตาลและเรยบ กงออนเกลยง

ใบ ใบประกอบขนนกชนเดยวมใบ

ยอย 1 – 4(- 5) ใบ แกนใบเกลยง แผนใบสวนใหญ

เกลยง ใบยอยรปไข (ถงร) ขนาด 2 - 8 ซม. X 6.5 –

30 ซม. ฐานใบมนถงสอบ ปลายใบมนจนถง แหลม

มตอมตามซอกเสนแขนงใบ แผนใบเกลยงทองใบม

ขนนมปกคลม



ดอก เปนชอดอกสวนใหญออกปลาย

กง มบางทออกซอกใบคอนไปทางปลายกง เปนชอ

ชอกระจะหอยลงเปนชอยาว ดอกยอยมกลบเลยง 5

กลบสเขยวอมเหลอง แตละกลบเชอมครงหนงความ

ยาวกลบ กลบรปสามเหลยมกลบยาว 1.3 – 2.6 มม.

กลบดอกปกตไมม จนถง 6 กลบสขาวและยาวกวา

กลบเลยง เกสรเพศผม 7 - 10อน กานชอบเรณสขาว

อบเรณสเหลองออน รงไข ม 2 (-4 ชอง)

ผล ผลสดเมลดเดยวรปรมน เมอ

สกเปลอกสแดงขนาดผล 2 - 3 X 1.5 – 2.25 ซม. ม

ตมปกคลมตามเปลอกผล (Figure 4A-A)

2.3 นเวศและการกระจายพนธ: สวนใหญ

พบในปาดบแลงและปาดบชน พบประปรายในปา

เบญจพรรณและปาทงทระดบความสงจากระดบ

น�าทะเลไปจนถง 1,200 ม.ทวประเทศ ออกดอกชวง

เดอน ธนวาคม – มนาคม ตดผลชวงเดอน กมภาพนธ

– มถนายน (van Welzen, 1999)

2.4 ใชประโยชน: เนอผลรบประทานได

3. เงาะ (Nephelium lappaceum L.)

3.1 ชอทองถน: พรวน แกแด ผมเงาะ เงาะปา

(ภาคใต) มอแต อาเมาะแต กะเมาะแต (ภาคมลาย

-ปตตาน)



ล�าตนชนนอกสน�าตาลเขม น�าตาลแดง จนถงสเทา

เรยบ มรอยปรของชองอากาศ กงออนเกลยง


ยอย 1 – 5 (- 8) ใบ แกนใบเกลยง แผนใบสวนใหญ

เกลยง ใบยอยรปร ขนาด 2 – 10.5 ซม. X 5 – 22 ซม.

ฐานใบสอบ รปลมจนถงมน ปลายใบมนจนถง เวา

เลกนอย มตอมตามซอกเสนแขนงใบ แผนใบเกลยง

ทองใบมขนนมปกคลม

ดอก เปนชอดอกออกซอกใบคอน

ไปทางปลายกง เปนชอชอกระจะหอยลงเปนชอยาว

ดอกยอยมกลบเลยง 5 กลบสเหลองออน แตละกลบ

เชอมครงหนงความยาวกลบ กลบรปสามเหลยมกลบ

ยาว 1 – 2.1 มม. กลบดอกปกตไมม จนถง 4 กลบ

สขาวและยาวกวากลบเลยง กลบดอกดานเกลยง

ดานในขนยาวนมคลายขนสตว เกสรเพศผม 5 -8

อน กานชอบเรณสขาว อบเรณสเหลองจนถงแดง

รงไข ม 2 (-4 ชอง)

ผล ผลสดเมลดเดยวรปรมน หรอ

กลม เมอสกเปลอกสแดงขนาดผล 3.5 X 6 ซม. ม

ขนยาวไมแขงปกคลมยาว ถง 2 ซม. เปลอกผลหนา

(Figure 4A-B)



Figure 4A Fruit morphological characteristics of 4 Nephelium in Thailand; A) Nephelium hypoleucum

Kurz, B) Nephelium lappaceum L. ‘ wild types’, C) Nephelium ramboutan-ake (Labill.)

Leenh. and D) Nephelium maingayi Hiern (photograph sources: A,B,C by author and D from

https://www.rarepalmseeds.com)

Figure 4B Fruit morphological characteristics of 3 Nephelium and 1Pometia in Thailand; A) Nephelium

cuspidatum Blume, B) Nephelium melliferum Gagnep., C) Nephelium laurinum Blume and D)

Pometia pinnata J.R. Forster & J.G. Forster (photograph sources: A from http://tropicalfruitforum.com,

B from http://crassa.cocolog-nifty.com/, C by author and D from https://www.pinterest.com)



3.3 นเวศและการกระจายพนธ: ไมผลท

ปลกไดทวทกภาค ส�าหรบตนขนเปนไมปาพบใน

ปาดบชนภาคใตในประเทศไทย ออกดอกชวงเดอน

พฤศจกายน – มนาคม ตดผลชวงเดอน พฤษภาคม

– กนยายน มพนธปลกหลายพนธดวยกนคาดวามไม

นอยกวา 30 พนธ ส�าหรบพนธเงาะทนยมปลกเชง

เศรษฐกจ (นลวรรณ, 2558; ไมระบผเขยน. 2560)

เชน

พนธโรงเรยน: พนธโรงเรยน เปนพนธทม

ตนก�าเนดอยท อ�าเภอนาสาร จงหวดสราษฎรธาน

นยมปลกกนมากทางภาคใต ตอมาแพรขยายไป

ทางภาคตะวนออกในปจจบน เปนเงาะทมทรงพม

คอนขางเลอย ใบคอนขางเลกและกลมม 3-4 คใบ

เปลอกผลเมอออนมสเหลองอมชมพและเมอแกจดจะ

เปนสแดงเขม ทโคนขนเปนสแดงเขมแตทปลายขน

ยงเปนสเขยวออน เนอสขาวขน กรอบ ลอนจาก

เมลดงาย รสชาตดมาก เปลอกเมลดบางไมแขง เมลด

คอนขางแบนยาวรปไข ใหผลผลตประมาณ 100

กโลกรม/ตน ขอดอยคอเงาะโรงเรยนจะไมทนตอ

โรคใบจดสนมและตองการดนอดมสมบรณสงและ

น�าตองเพยงพอในขณะทตดผล ถาขาดน�าในขณะใกล

สกจะรวงหลนเสยหายมาก (Figure 5A)

พนธน�าตาลกรวด: เปนเงาะพนธผสมระหวาง

พนธบางยขนและพนธโรงเรยน ผลมลกษณะคลาย

เงาะโรงเรยนเมอเรมสกจะมสเหลองเขม โคนขน

สชมพและสวนปลายขนมสเขยวออนอมเหลอง เมอ

สกเตมทโคนขนจะขยายหางกน เปลอกผลคอนขาง

หนา เนอสขาวขน เมอหามมรสเปรยวอมฝาด แตเมอ

สกเตมทจะมรสหวานแหลม กลนหอม ปลกมากใน

พนท จงหวด นราธวาส (Figure 5B)

พนธสชมพ: มถนก�าเนดท ต�าบลเกวยนหก

อ�าเภอขลง จงหวดจนทบร เปนพนธทปลกงาย มการ

เจรญเตบโตด ทนทานตอการเปลยนแปลงของสภาพ

ดนฟาอากาศ ใหผลดกมผวและขนเปนสชมพสด

เนอหนา ฉ�าน�า บอบช�างาย ไมทนทานตอการขนสง

เปนเงาะทกลายพนธมาจากเมลดเงาะบางยขน ดวย

ลกษณะของขนผลทยาวสวยงาม ชาวบานจงเรยก

กนวา เงาะพนธหมาจ หรอ เงาะส เงาะพนธนไดม

การปลกกนอยางแพรหลายทวทงจงหวดจนทบร

เงาะพนธนอาจเรยกวา เงาะพนธสชมพ หรอ เงาะ

สชมพ (Figure 5C)

พนธสทอง หรอ ตราดสทอง: มชอเรยก

อยางเปนทางการวา เงาะทองเมองตราด เปนเงาะ

พนธเบาทเกดจากการตดตาของพนธบางยขนบน

ตนตอของเงาะพนธโรงเรยน เมอออกผลกน�าเมลด

ไปเพาะ และคดเลอกเฉพาะตนทใหผลผลตไดดม

คณภาพ ใหผลผลตไดดแมจะปลกนอกฤดและเรว

กวาพนธอนๆ และนมกวาพนธโรงเรยน เมลดเลก

และหลดลอนไดงาย แตมเปลอกผลทหนา ขนบน

เปลอกยาว ตรง และแขง เมอสกจะมสเหลองอมแดง

เกบผลไวไดนานไมคอยบอบช�า ในชวงฤดฝนผลก

จะไมแตกเหมอนเงาะทวๆ ไป เกบจากตนใหมๆ จะ

มรสหวานอมเปรยว แตทงไว 1-2 วนจะมรสหวาน

ขนและ มกลนหอม (Figure 5D)



พนธบางยขน : มแหลงก�าเนดท อ�าเภอนาสาร

จงหวดสราษฎรธาน ผลคอนขางยาวรไมกลมเหมอน

เงาะสชมพหรอมทรงผลรปไข ฐานผลกวางมลกษณะ

นนขนมาเลกนอย ขนยาวประมาณ 1.8 ซม. ปลายขน

มสเขยว ผลสดเนอลอนจากเมลด เนอหนาสขาวขน

ยนเลกนอย กรอบ ไมเละ รสหวาน

พนธอนๆ ทมการเพาะปลกบางแตไมแพร

หลายนก เชน พนธซาลงงอ พนธเจะหมง พนธอากร

สนาก เปเรก นงเบอรล ตาว พลว 1 พลว 2 ฯลฯ ขณะท

เงาะพนธเศรษฐกจในประเทศอนโดนเซยทนยมปลก

(Poerwanto, 2005) ไดแก

• พนธ ราเปยะ (Rapiah) เปลอกผลสกมเสน

ขนทงสแดงและเหลอง เนอหวาน เนอแหง

ลอนงาย น�าหนกเฉลยตอผล 18.9 กรม ผล

สกสามารถเกบไดนานถง ๖วนหลงเกบ ให

ผลผลต 18 – 30 กโลกรมตอตน

• พนธเลบค บลส (Lebak Bulus) เปลอกผล

สกมเสนขนแนนและเลกสสมแดง เนอ

หวานอมเปรยว เนอฉ�าน�า ผลสกสามารถ

เกบไดนานถง 4 วนหลงเกบ ใหผลผลต

50 – 100 กโลกรมตอตน

• พนธบนจย (Binjai) ผลใหญ เปลอกผลสกม

เสนขนหยาบ สแดงออนจนถงเขม ปลายเสน

ขนสเขยว เนอหวานอมเปรยวเลกนอย เนอ

ผลแหงใหผลผลต 48 – 60 กโลกรมตอตน

• พนธการดา (Garuda) เปลอกผลสกมเสน

ขนสแดงออน ปลายเสนขนสเหลอง ผล

รปไข เนอหวาน เนอผลแหง ใหผลผลต

200 – 270 กโลกรมตอตน


และเปนไมผลเศรษฐกจในหลายประเทศรวมถง

ประเทศไทย

Figure 5 Some economic rambutan cultivars in Thailand: A) Nephelium lappaceum ‘Rong Rian’, B) Neph-

elium lappaceum ‘Nam Tankruat’, C) Nephelium lappaceum ‘See Chompoo’ and D) Nephelium

lappaceum ‘ See Thong’ (photograph sources: A from https://sites.google.com/, B from http://

www.farmkaset.org/, C by by author and D from http://www.vichakaset.com)



4. พรวนปา (Nephelium laurinum Blume)

4.1 ชอทองถน: เงาะล�าไย (ทวไป)


วสย ไมตนสงถง 24 ม. เปลอกล�าตน

ชนนอกสเทาจนถงน�าตาลและเรยบ กงออนขนนม

ใบ ใบประกอบขนนกชนเดยว

มใบยอย 1 – 6 ใบ แกนใบคอนขางเกลยง แผนใบ

สวนใหญคอนขางเกลยงเชนกน ใบยอยรปไข (ถงร)

ขนาด 1.5 – 4.3 ซม. X 5 – 18.5 ซม. ฐานใบมนถง

สอบ ปลายใบเรยวแหลม มตอมตามซอกเสนแขนง

ใบ แผนใบเกลยงดานบน ทองใบมขนไหมปกคลม


ปลายกง มบางทออกซอกใบหรอ ปลายกง เปนชอ

กระจะหอยลงเปนชอยาว ดอกยอยมกลบเลยง 5

กลบสเขยวอมเหลอง แตละกลบเชอมสงประมาณ

20 % ของความยาวกลบ กลบรปสามเหลยมกลบ

ยาว 2 – 3 มม. กลบดอกปกตไมม จนถง 5 กลบสขาว

จนถงชมพเรอๆ และสนกวากลบเลยงเลกนอย เกสร

เพศผม (7-) 8 อน กานชอบเรณสขาว อบเรณสเหลอง

ออน รงไข ม 2 (-4 ชอง)


สกเปลอกสแดงขนาดผล 2.5 X 1.5 – 2.25 ซม. ม

ขนสน ยาวประมาณ1 -1.5 ซม.ปกคลมตามเปลอก

ผล เปลอกผลหนา 1 มม. (Figure 4B-C)


และปาพรในภาคใต เปนชนดหาพบไดหายากใน

ประเทศไทย ทระดบความสงจากระดบน�าทะเลไป

จนถง 200 ม. ออกดอกชวงเดอน มนาคม – สงหาคม

ตดผลเดอน มกราคม (van Welzen, 1999)

4.4 ใชประโยชน: เนอผลรบประทานไดรส

เปรยวมากกวาหวาน

5. แกแด (Nephelium maingayi Hiern)

5.1 ชอทองถน: แกแด (มลาย-สไหงโกลก)

แรแด (มลาย-นราธวาส)



ล�าตนชนนอกสเทาจนถง น�าตาลแดงและเรยบ หรอ

รอยปรของชองอากาศ หรอ แตกแบบรอนเปนเกลด

กงออนคอนขางเกลยง


ยอย 1 – 3 (-5) ใบ แกนใบคอนขางเกลยง แผนใบสวน

ใหญคอนขางเกลยงเชนกน ใบยอยรปร (ถงไขกลบ)

ขนาด 2.8 – 9 ซม. X 5.8 – 22 ซม. ฐานใบสอบเปน

รปลมจนถงมน ปลายใบมนจนถงเรยวแหลม ไมม

ตอมตามซอกเสนแขนงใบ แผนใบเกลยงดานบน

ทองใบมขนนมเลกนอย หรอคอนขางเกลยงปกคลม



กระจะหอยลงเปนชอยาว ดอกยอยมกลบเลยง 5 กลบส

เขยวอมเหลอง หรอ ขาว แตละกลบเชอมสงประมาณ

ครงของความยาวกลบ กลบรปสามเหลยมกลบยาว

1 – 1.3 มม. ไมมกลบดอก เกสรเพศผม 4-6 อน กาน

ชอบเรณสขาว อบเรณสเหลองออน รงไข ม 1 ชอง


สกเปลอกสแดงสด ขนาดผล 2 – 2.8 X 1.3 – 1.8

ซม. เปลอกผลเรยบ มกานชยอดเกสรเพศเมยตด

เปนรปตะขอยาว 2 – 3 มม. เปลอกหนา 1 – 1.5 มม.

(Figure 4A-D)


และปาพรในภาคใต เปนชนดหาพบไดหายากใน

ประเทศไทยทระดบความสงจากระดบน�าทะเลไป

จนถง 1,000 (- 1,600) ม. ออกดอกสวนใหญอยใน

ชวงเดอน มกราคม – เมษายนและยงพบในชวงเดอน

กรกฎาคม – ตลาคม ตดผลชวงเดอน มนาคม– เมษายน

และยงพบในชวงเดอน สงหาคม – พฤศจกายน (van

Welzen, 1999)





6. เงาะขนเทา (Nephelium melliferum Gagnep.)

6.1 ชอทองถน: ก�าลง (ภาคใต) คอแลน

เงาะปา (ภาคตะวนออก) เงาะปาเทา

(ภาตะวนออก

เฉยงใต)



ล�าตนชนนอกสน�าตาลแดงและเรยบ กงออนคอน

ขางเกลยง



สวนใหญคอนขางเกลยงเชนกน ใบยอยรปไขถงไข

กลบ ขนาด 2 – 6 ซม. X 4.5 – 16 ซม. ฐานใบสอบ

เปนรปสอบจนถงมน ปลายใบมนจนถงเรยวแหลม

ไมมตอมตามซอกเสนแขนงใบ แผนใบเกลยงดาน

บน ทองใบมขนนมเลกนอยและมขนไหมปกคลม

ตามเสนแขนงใบ



กระจะหอยลงเปนชอยาว ดอกยอยมกลบเลยง 5 กลบ

สเขยวอมเหลอง หรอ ขาว แตละกลบแยกอสระตอ

กน กลบรปสามเหลยมกลบยาว 1 – 1.8 มม. กลบ

ดอกม 2 – 5 กลบมขนนมยาวปกคลม เกสรเพศผ

ม (7-) 8 อน กานชอบเรณสขาว รงไข ม 2 (-4) ชอง


สกเปลอกผลสเหลองจนสมแดง ขนาดผล 3.3 – 4 X

2.5 ซม. มขนสน ยาวประมาณ 1 – 1.5 ซม. ปกคลม

ตามเปลอกผล (Figure 4B-B)


และปาดบแลงในภาคตะวนออกเฉยงใตและภาคใต

ทระดบความสงจากระดบน�าทะเลไปจนถง 800 ม.

ออกดอกในเดอน มนาคม มถนายนและธนวาคม

ตดผลชวงเดอนเมษายน-กรกฎาคม (van Welzen,

1999)



7. เงาะขนเทา (Nephelium ramboutan-ake (Labill.)

Leenh.)

7.1 ชอทองถน: เงาะขนสน กรด (ภาคใต)

ปลาซาน (มลาย) เงาะดเรก (กลาง)



ล�าตนชนนอกสน�าตาลแดง หรอ เทา และเรยบ กง

ออนคอนขางเกลยง



สวนใหญคอนขางเกลยงเชนกน ใบยอยรปร (ถงไข

กลบ) ขนาด 1.8 – 11ซม. X 4 – 12 ซม. ฐานใบ

สอบเปนรปสอบจนถงมนใบมวนเมอแหง ปลาย

ใบสวนใหญเรยวแหลม มตอมตามซอกเสนแขนง

ใบ แผนใบเกลยงดานบน ทองใบมขนสนและมขน

ไหมปกคลมตามเสนแขนงใบ



กระจะหอยลงเปนชอยาว ดอกยอยมกลบเลยง 5กลบ

สเขยวอมเหลอง หรอ ขาว แตละกลบเชอมตดครง

ของความกลบ กลบรปสามเหลยมกลบยาว 1 – 2.75

มม. ไมมกลบดอก เกสรเพศผม 5 - 8 อน กานช

อบเรณสขาว อบเรณสเหลอง รงไข ม 2 (-4) ชอง

ผล ผลสดเมลดเดยวรปรมน หรอ

กลม เมอสกเปลอกผลสเหลอง จนถงแดงเลอดหม

ขนาดผล 4 – 6.5 X 2.5 – 5 ซม. มขนสน ยาวประมาณ

1 -1.5 ซม. ปกคลมตามเปลอกผล เปลอกผลหนา 7

มม. (Figure 4A-C)




สงคมพชทดแทนของปาดบชนบรเวณรมแมน�าและ

หบหวย แตพบหายากในปาพรในภาคใต ทระดบ

ความสงจากระดบน�าทะเลไปจนถง 200 (-1950) ม.

ออกดอกสวนใหญในเดอน กมภาพนธ – เมษายน และ

กรกฎาคม – กนยายน ตดผลชวงเดอนพฤษภาคม-

กรกฎาคม และ ตลาคม- ธนวาคม (van Welzen, 1999)

มรายงานประเทศทปลกเงาะขนสน ไดแก

มาเลเซย อนโดนเซย ไทยและฟลปปนส (Clyde et

al., 2005) เงาะขนสนพนธดเขาปลกในบางพนทของ

ไทยเชนจงหวดตราด จนทบร ยะลา และนราธวาส

เปนตน ดงรายงานของ นลวรรณ (2558) มพนธเงาะ

ขนสนทน�าพนธปลกเขาในประเทศไทย ไดน�าตน

พนธมาจากหลายประเทศ เชน

• อนโดนเซยมหลายพนธ ไดแก พนธ

Binjai, Rapiah, Simacan พนธท

เหมาะแกการปลกเชงการคา คอ

พนธ Lebakbulus ผลมขนาดใหญ

ทรงกลม ผวสเหลองแดง รสชาต

ด เนอลอน

• มาเลเซย ม 6 พนธ ไดแก พนธ R3

(Gula Batu), R134, R156 (Muar

Gading), R160 (Khaw Tow Bak),

R161 (Lec Long) และ R162 (Duan

Hijau)

• ฟลปปนส ม 3 พนธ ไดแก Seematjan,

Seenjonja และ Maharlika

• สงคโปร ม 2 พนธ ไดแก Deli Cheng

(ก�าเนดจากอนโดนเซย) และพนธ

Jitlee เปนพนธคดเลอกมาจาก

Deli Cheng เนอลอน มอายการ

เกบรกษายาวนาน


รสหวานเปนไมผลเศรษฐกจในหลายประเทศ ใน

ประเทศไทยก�าลงอยระหวางการพฒนาพนธ เพอ

หาพนธทเหมาะสมกบการปลกในพนทมสภาพ

ภมอากาศกบบานเรา

สรป พรรณไมสกลเงาะ มวสยเปนไมตนใบประกอบ

ขนนกมผลเมลดเดยวมแหลงกระจายพนธจ�ากดอย

บรเวณภมภาคอนโดจนและมาลเซยน ทวโลกม 22

ชนด และพบในประเทศไทย 7 ชนด ในจ�านวนดง

กลาวม 2 ชนดทปลกเปนไมผลเศรษฐกจในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตคอ เงาะ และเงาะขนสน หรอ

ปลาซาน ผลการวเคราะหความสมพนธทางสาย

ววฒนาการระหวางสกลตางๆของวงศ Sapindaceae

กบพรรณไมสกลเงาะดวยเทคนคการใชเครองหมาย

ทางชวโมเลกลของ Plastid และnuclear DNA พบ

วามความใกลเคยงกบสกลไมสายมากกวาสกลคอ

เหย สกลลนจและสกลล�าไย ตามล�าดบ ผลการศกษา

ดงกลาวไปสอดคลองกบลกษณะสณฐานผลของไม

สาย (Figure 4B-D) มความคลายคลงกบผลคอแลน

และรบประทานไดเชนกน จากความหลากชนดและ

ขอมลความสมพนธทางสายววฒนาการระหวางสกล

และชนดดงกลาวเปนขอมลเบองตนตอน�าไปสการ

ปรบปรงพนธปลกของพรรณไมสกลเงาะในแตละ

ชนดใหมคณภาพดและมหลากหลายรสชาต ทจะ

ท�าใหเปลอกผลทไมมขนปกคลมเพอตอบสนองตอ

ผบรโภคเงาะมากขนในอนาคต



เอกสารและสงอางองนลวรรณ ลองกรเสถยร. 2558. รายงานชดโครงการ

วจยและพฒนาเงาะ. กรมวชาการเกษตร.

แหลงสบคน:http://www.doa.go.th/

research/attachment.php, สบคนเมอ 27

กรกฎาคม 2560.

ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2560. ระบบแสดง

ขอมลดานสถต (ออนไลน)ของเงาะ. แหลง

สบคน: http://www.oae.go.th/download/

prcai/farmcrop/rambutan.pdf., สบคนเมอ

27 กรกฎาคม 2560.

ไมระบผเขยน. 2560. พนธของเงาะทนยมปลกเพอการ

คา. แหลงสบคน:http://www.vichakaset.

com สบคนเมอ 31สงหาคม 2560.

Buerki, S. 2009. Worldwide biogeography and

systematics of Sapindaceae: a molecular

and taxonomic survey combining large

data sets and novel methodological ap-

proaches. Ph.D.Thesis of Thèse présentée

à la Faculté des Sciences Institut de Biol-

ogie Laboratoire de Botanique évolutive

Université de Neuchâtel Switzerland.

Buerki, S., P.P. Lowry II, P.B. Phillipson, and M.W.

Callmander. 2010. Molecular phylogenetic

and morphological evidence supports

Recognition of Gereaua, a new endemic

genus of Sapindaceae from Madagascar.

Systematic Botany, 35(1): 172–180.

Coulleri, J.P., J.D. Urdampilleta and M.S. Ferrucci.

2014. Genome size evolution in Sapinda-

ceae at subfamily level: a case study of

independence in relation to karyological

and palynological traits. Botanical Journal

of the Linnean Society, 174: 589–600.

Clyde, M.M., P.C. Chew, M.N. Normah, V. R. Rao

and I. Salma. 2005. Genetic diversity of

Nephelium ramboutan-ake Leenh. assessed

using RAPD and ISSR markers. Acta

Horticulturae, 665: 171-182.

Leenhouts, P.W.1986. A taxonomic revision of

Nephelium (Sapindaceae). Blumea, 31:

373 -436.

Mahar, K.S., L.M.S. Palni, S.A. Ranade, V. Pande

and T.S. Rana. 2017. Molecular analyses

of genetic variation and phylogenetic

relationship in Indian soap nut (Sapindus

L.) and closely related taxa of the family

Sapindaceae. Meta Gene, 13: 50–56.

Poerwanto, R. 2005. Rambutan and longan pro-

duction in Indonesia. Acta Horticulturae,

665: 81-86.

Quattrocchi, U. 2000. CRC World dictionary of

plant names. CRC Press, USA.

Ray, P.K. 2002. Breeding of Tropical and subtropical

fruits. Narosa Publishing House, India.

Useful Tropical Plants Database. 2014. Pometia

pinnata. แหลงสบคน: http://tropical.

theferns.info/ สบคนเมอ 31 สงหาคม2560.

van Welzen, P. 1999. Sapindaceae. Flora of Thailand 7,

1: 169 -250.

----------------------------------

86

ความหลากชนดพชและสารเคมส�าคญของชนเลอดมงกร

เพอใชประกอบต�ารบยาพนบาน

Plant Species Diversity and Important Compounds of Dragon’s Blood Resin for

Traditional Medicine Uses

วชาญ เอยดทอง1

----------------------------------

1 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900

Corresponding Author e-mail: [email protected]

รบตนฉบบ 18 สงหาคม 2560 รบลงพมพ 5 กนยายน 2560


บทน�า ทรพยากรพรรณพชเปนวตถดบทส�าคญตอ

การน�าไปใชในการรกษาโรคตามต�ารบยาพนบาน

(traditional medicine) ทแตกตางกนไปตามความร

ทองถน หรอภมปญญาพนบานของมนษยชาตใน

แตละกลมชาตพนธ จากองคความรทองถนและพช

วตถของการรกษาหมอพนบานดงกลาวทสามารถน�า

ไปตอยอดงานวจยเพอพฒนาไปเปนยาแผนปจจบน

ในอนาคตอาจจะท�าใหประชากรในกลมประเทศท

ก�าลงพฒนา การเขาถงการใชยามากยงขนโดยทว

โลกมรายงานถงความหลากชนดของพรรณพชชนสง

ถกใชเพอวตถประสงคดงกลาวมไมนอยกวา 20,000

ชนด (Gupta et al., 2008) โดยเฉพาะอยางยงกลม

ประเทศทตองอยในปาเขตรอน

ค�าวา เลอดมงกร (Dragon’s blood) หมายถง

ชนไมสแดงเขมทน�ามาใชเปนพชวตถทหายาก และ

ไดจากการเกบหามาจากปาธรรมชาต เพอน�ามาใชใน

การรกษาโรคตามต�ารบยาพนบาน สยอมผา สยอม

ไม และเครองส�าอางมาตงแตครงโบราณกาล ซงพบ

การใชอยในทเปนเมด ผง แผน หรอ แทงสามารถน�า

ไปรกษาไดหลายโรค ดวยเลอดมงกรเปนชนไมทม

รสฝาดจงน�าไปใชในการรกษาแกอาการทองเสยและ

ลดความดนโลหต การใชเลอดมงกรเชอวาเกดขนบน

หมเกาะโซโคตรา (Socotra) กลางมหาสมทรอนเดย

ซงปจจบนเปนประเทศเยเมน แตกยงมความสบสน

ของแหลงทมาของเลอดมงกรเรมตนทใดนนไมชดเจน

เพราะพบทมาหลากหลายพนทไมวา หมเกาะคานาร

มาเดรา เอเชยตะวนออกเฉยงใต และอฟรกาตะวนออก

และตะวนตก (Gupta et al., 2008) จากพชหลาย

ชนดไมวาพรรณไมสกลเปลา (Croton) สกลจนทน

ผา (Dracaena) พรรณไมสกลหวายขรง (Calamus)

และสกลไมประด (Pterocarpus) (Table 1) แตเดม

(Gupta et al., 2008) ไดรายงานไววาพชสกลหวายพน

ขนหนอน (Daemonorops) รวมอยพชทใหชนเลอด

มงกรอยดวยแตทาง World Checklist of Monocoty-

ledons (WCSP, 2017) ของสวนพฤกษศาสตรคว ยบ

ใหชนดดงกลาวมาอยในสกลหวายขรง

วารสารการจดการปาไม ความหลากชนดพชและสารเคมสำาคญของชนเลอด…


• Daemonorops draco (Willd.) Blume

และ Daemonorops propinqua

Becc. เปนชอพองของ Calamus

draco Willd. (Baker, 2015)

• Daemonorops didymophylla Becc.

และ Daemonorops motleyi Becc.

เปนชอพองของ Calamus didymo-

phyllus (Becc.) Ridl. (Baker, 2015)

• Daemonorops micracantha (Griff.)

Becc. เปนชอพองของ Calamus mi-

cracanthus Griff. (Baker, 2015)

• Daemonorops rubra (Reinw. ex

Blume) Blume. เปนชอพองของ-

Calamus ruber Reinw. ex Mart.

(Baker, 2015)



Table 1 Botanical names and common names of dragon’s blood worldwide sources (modified from

Gupta et al., 2008)


ดการป

าไม

113

คว

ามหล

ากชนด

พชแล

ะสารเ

คมสาคญ

ของชนเล

อด…

ปท 11

ฉบบท

22

วชาญ

เอยดทอ

ง Ta

ble 1 B

otanic

al nam

es and

comm

on nam

es of

dragon

’s bloo

d worl

dwide

sourc

es (m

odifie

d from

Gupta

et al.,

2008)

Ge

nera

Botan

ical n

ame

Family

Thai n

ame

Geogr

aphica

l orig

inPla

nt par

tsCr

oton

8 spp.

Eu

phorbi

aceae

พรรณ

ไมสก

ลเปลา

Croton

draco

Schlt

dl. &

Cham

. Eu

phorbi

aceae

no Th

ai nam

e1 M

exico

and Ce

ntral A

meric

aste

m

Croton

lechle

ri M¨ul

l. Arg

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

North

weste

rn So

uth Am

erica

stem

Cro

ton dr

aconoi

des M

¨ull. A

rg.

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

South

Ameri

can tro

pics

stem

Cro

ton ur

ucuran

a Baill

. Eu

phorbi

aceae

no Th

ai nam

e1So

uth Am

erican

tropic

sste

m

Croton

xalap

ensis K

unth

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

Mexic

oste

m

Croton

palan

ostigm

a Klot

zsch

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

South

Ameri

can tro

pics

stem

Cro

ton go

ssypif

olium

Vahl

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

Surin

amste

m

Croton

eryth

rochil

us M¨

ull. A

rg.

Eupho

rbiace

aeno

Thai n

ame1

South

Ameri

can tro

pics

stem

Calam

us 4 s

pp.

Areca

ceae

พรรณ

ไมสก

ลหวาย

ขรง

Calam

us dra

co Wi

lld. (D

aemono

rops d

raco

(Willd

.) Blum

e, Daem

onorop

s prop

inqua

Becc.

)

Areca

ceae

no Th

ai nam

e1pen

insula

rMala

ysia, B

orneo,

Suma

trafru

it

Ca

lamus

didym

ophyll

us (Be

cc.) R

idl.

(Daem

onorop

s didy

mophy

lla Be

cc.,

Daem

onorop

s motl

eyi Be

cc.)

Areca

ceae

Waai K

hee pe

t (หวาย

ขเปด

) Pen

insula

rThai

land, M

alaysi

a, Bo

rneo, S

umatr

a fru

it

Ca

lamus

micra

canthu

s Griff

. (Daem

onorop

s mi

cracan

tha (G

riff.) B

ecc.)

Areca

ceae

no Th

ai nam

e1Ma

lay pe

ninsul

a, Born

eofru

it

Ca

lamus

ruber

Reinw

. ex M

art. (D

aemono

rops

rubra

(Reinw

. ex Bl

ume)

Blume

) Ar

ecacea

eno

Thai n

ame1

West J

avafru

it



Table 1 Continue


ดการป

าไม

114

คว

ามหล

ากชนด

พชแล

ะสารเ

คมสาคญ

ของชนเล

อด…

ปท 11

ฉบบท

22

วชาญ

เอยดทอ

ง

Gener

a Bo

tanica

l nam

e Fam

ilyTh

ainam

eGe

ograph

ical o

rigin

Plant

parts

Draca

ena

3 spp.

As

paraga

ceae

พรรณ

ไมสก

ลจนท

นผา

Draca

ena cin

nabari

Balf.

f. As

paraga

ceae

Wassa

na cin

nabari

(วา

สนาซนน

าบาร2 )

Socot

raarc

hipela

go, Ye

men

stem

Dr

acaena

cochi

nchine

nsis (L

our.) S

.C. Ch

enAs

paraga

ceae

Chanp

ha (จน

ทนผา)

Indoch

ina &

south

China

stem

Dr

acaena

draco

(L.) L

. As

paraga

ceae

Wassa

na ma

ngkorn

(วา

สนามงกร2 )

Canar

y isla

nds, C

ape ve

rde, M

adeira

, we

stern

Moroc

co ste

m

Pteroc

arpus

2 spp.

Fab

aceae

พรรณ

ไมสก

ลประด

Pteroc

arpus

officin

alis Ja

cq.

Fabace

aeno

Thai n

ame1

West I

ndies

and so

uth Am

erica

wood

Pte

rocarp

us san

talinus

L.f.

Fabace

aeRa

ttachan

(รตต

จนทน

2 )Ea

stern

Ghats

in An

dhra P

radesh

, India

wood

Rema

rk: 1 No

Thai n

ame &

not d

istribu

ted in

Thaila

nd, 2 In

troduc

ed to

Thaila

nd

Table

1 Co

nt.



การใชประโยชน การใชประโยชนชนเลอดมงกรเมอครง

โบราณกาลทผานมาบรเวณเมดเตอรเรเนยน ชน

เลอดมงกรไดจากตนวาสนาซนนาบาร (Dracaena

cinnabari) เพอน�ามาท�าเปนสยอมขนสตว ใชเปน

สทาบาน สลปสตกส�าหรบทารมฝปาก สเขยนลาย

เครองปนดนเผาและประกอบในต�ารบยาสมนไพร

ตลอดจนใชในการประกอบพธกรรมศกดสทธ

(Alexander and Miller, 1996) ขณะทในอนเดยชน

เลอดมงกรไดจากพรรณไมสกลจนทนผา และสกล

หวายพนขนหนอนในงานประกอบพธกรรม สวน

ในประเทศจนชนเลอดมงกรไดจากพรรณไมสกล

หวายขรง (Figure 1( (1), (2)) ใชเปนสทาเคลอบ

เครองเรอนใหมสแดง ตลอดจนน�าไปท�าเปนกระดาษ

สแดงและยอมเครองใชตางในการประกอบพธกรรม

ของงานพธมงคล อาทเชน งานแตงงาน วนตรษจน

ทงนมรายงานวาชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกล

หวายขรง ทนทานตอกรดไดด และในสมยปจจบน

ชนเลอดมงกรทไดจากพรรณไมสกลหวายขรง คง

ใชในเคลอบสในขบวนการท�าไวโอลน และท�าหมก

แดงในประทบตราเพอใชท�าเครองรางของขลงอก

ดวย ขณะทชนสแดงทไดจากพรรณไมสกลเปลาพบ

ชาวพนเมองในประเทศเปร เมกซโก และเอกวดอร

มาท�าเปนสเพอใชทาสบนใบหนา รางกาย ตลอดจน

ใชประกอบพธกรรม รายเวทมนตตามความเชอของ

กลมชาตพนธอฟรกน- อเมรกน (African-American)

เพอใหมความสมฤทธผลตอการปองกนสงชวราย

ตางๆ และความสมหวงในความรก เพมความมเสนห

ใหผอนหลงรก (Gupta et al., 2008)

การใชชนเลอดมงกรในการรกษาของการ

แพทยพนบานมมาตงแตยคตนของกรก โรมนและ

อาหรบ ดงทรายงานการใชบนบนหมเกาะโซโคตรา

ในการน�าไปรกษาบาดแผลทวไป การแขงตวของ

เลอด การรกษาอาการทองรวง ลดไข โรคบด แผล

ภายในของปาก ล�าคอ ล�าไสและกระเพาะอาหาร ใช

เปนยาตานไวรสทางเดนหายใจและกระเพาะอาหาร

และผวหนงความผดปกต อยางเชน กลาก ฯลฯ ใน

สตรยาพนบานชาวเยเมนใชชนเลอดมงกรจากตน

วาสนาซนนาบาร ไปใชในการรกษาโรคบด โรคทองรวง

ตกเลอดและรกษาแผลภายนอกในยาพนบาน

เยเมน

ชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกลจนทนผา

มรสฝาดมากใชในการเปนยาผอนคลายกลามเนอ

(Milner, 1992) ในประเทศจนไดน�าชนเลอดมงกร

จากตนจนทนผา (Dracaena cochinchinensis) (Figure

1 (3) `และ (4)) ใชในการรกษาบาดแผล ระดขาว

กระดกหก ทองรวงและบาดแผลในกระเพาะอาหาร

และล�าไส (Cai and Xu, 1979) ในประเทศไทยไดม

การน�าชนเลอดมงกรจากตนจนทนผา หรอทหมอ

พนบานไทยรจกในนาม “แกนจนทนแดง” มาใชเปน

สวนประกอบหนงในหลายต�ารบ ทงในกลมยารกษา

กลมอาการทางระบบไหลเวยนโลหต (แกลม) กลมยา

แกไข และกลมยาบ�ารงโลหต ฯลฯ ต�ารบยาทมสวน

ประกอบของแกนจนทนแดง อาทเชน

• ยาหอมเทพจตร เปนต�ารบกลมยาแกลมใช

ในการรกษาแกลม บ�ารงหวใจ มรปแบบ

การใชท�าเปนเมดรบประทาน (สชาดา และ

ปวณา, 2558; คณะกรรมการพฒนาระบบ

ยาแหงชาต, 2559; 2560)

• ยาหอมทพโอสถ เปนต�ารบกลมยาแกลมใช

ในการรกษาแกลม วงเวยน ละลายน�าดอกไม

หรอน�าสกมรปแบบการใชท�าเปนเมด หรอ

ชงน�ารบประทาน (คณะกรรมการพฒนา

ระบบยาแหงชาต, 2559; 2560)



• ยาหอมอนทจกร เปนต�ารบกลมยาแกลม

ใชในการรกษาแกลมบาดทะจต ใชน�าดอก

มะล แกคลนเหยนอาเจยน ใชน�าลกผกช

เทยนด�าตม ถาไมมใชน�าสก แกลมจกเสยด

ใชน�าขงตมมรปแบบการใชท�าเปนเมด หรอ

ชงน�ารบประทาน (คณะกรรมการพฒนา


• ยาหอมนวโกฐ เปนต�ารบกลมยาแกลม ใช

ในการรกษาแกลมคลนเหยน อาเจยน ใช

น�าลกผกช เทยนด�าตม แกลมปลายไข ใช

กานสะเดา ลกกระดอม และบอระเพด ตม

เอาน�า ถาหาน�ากระสายไมไดใชน�าสกแทน

มรปแบบการใชท�าเปนเมด หรอชงน�ารบ

ประทาน(คณะกรรมการพฒนาระบบยา

แหงชาต, 2559; 2560)

• ยาเขยวหอม เปนต�ารบกลมยาแกไข ใชใน

การรกษาอาการแกไข แกรอนในกระหาย

น�า แกพษหด อสก อใส รปแบบการใชท�า

เปนเมดรบประทาน (คณะกรรมการพฒนา


• ยามหานลแทงทอง เปนต�ารบกลมยาแกไข ใช

ในการรกษาอาการแกไข แกรอนในกระหาย

น�า แกพษหด อสก อใส มรปแบบการใชท�า

เปนเมดรบประทาน (คณะกรรมการพฒนา


• ยาจนทนลลา เปนต�ารบกลมยาแกไข ใช

ในการรกษาบรรเทาอาการไขตวรอน ไข

เปลยนฤด รปแบบการใชท�าเปนผงชงน�า

รบประทาน (คณะกรรมการพฒนาระบบ

ยาแหงชาต, 2559; 2560; Sireeratawong

et al., 2012)

• ยาประสะจนทนแดง เปนต�ารบกลมยาแก

ไข ใชในการรกษาบรรเทาอาการไขตวรอน

(ไขพษ) แกรอนในกระหายน�ารปแบบการใช

ท�าเปนผงชงน�ารบประทาน (คณะกรรมการ

พฒนาระบบยาแหงชาต, 2559; 2560)

• ยาประสะเปราะใหญ เปนต�ารบกลมยา

แกไข ใชในการรกษาถอนพษไขตานซาง

ส�าหรบเดก รปแบบการใชท�าเปนยาเมด

รบประทาน (คณะกรรมการพฒนาระบบ

ยาแหงชาต, 2559; 2560)

• ยาบ�ารงโลหต เปนต�ารบกลมยาบ�ารงโลหต

ใชในการบ�ารงโลหตรปแบบการใชท�าเปนยา

ผงชงน�ารบประทาน (คณะกรรมการพฒนา

ระบบยาแหงชาต, 2559; 2560) เปนตน



Figure 1 Some dragon’s blood sources in Thailand; (1) Calamus didymophyllus fruits, (2)

Dragon’s blood resin from Calamus didymophyllus fruits, (3) Dracaena cochinchinensis

stems and (4) red heartwood or dragon blood’s from Dracaena cochinchinensis.

(Photograph sources: (1) from http://tropical.theferns.info/, (2) from https://frankincense.net/,

(3) and (4) by author.

จะเหนไดวาชนเลอดมงกรจากตนจนทน

ผาถกใชในต�ารบยาไทยมานาน อยางไรกแลวยงขาด

ขอมลทางวทยาศาสตรอกหลายดาน รายชอชนดท

ถกตอง นเวศ องคประกอบทางเคม ฯลฯ ทงแมวา

ค�าวา “จนทนแดง” เองนนไมไดมาจากตนจนทนผา

เพยงชนดเดยว แทจรงแลวมาจากพชหลายชนดดง

ทกลาวขางตน แลวชนดใดนนทมผลการออกฤทธ

ทางเภสชดนนยงไมการวจยแตอยางใด ชนเลอด

มงกรจากพรรณไมสกลหวายขรง ถกใชในการรกษา

การแพทยโบราณจนเพอกระตนในการรกษาอาการ

กระดกหก เคลดขดยอกและแผลพพอง ควบคมการ

ไหลของเลอดและระงบความเจบปวด (Bensky and

Gamble, 1993)

ชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกลเปลาถก

ใชรกษาการแพทยพนบานในประเทศเปร และ

หลายๆประเทศในภมภาคละตนอเมรกา รวมทง

กลมประชากรทมาจากกลมประเทศลาตนอเมรกา

ทอยในประเทศสหรฐอเมรกา มรายงานถงการใช

ชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกลเปลาในกลมชาตพนธ

ดงเดมบรเวณลมน�าอะเมซอน เพอการรกษาโรค



ทองรวงและอหวาต (Carlson and King, 2000) ใน

ประเทศเปรใชชนเลอดมงกรของตน Croton lechleri

ในการรกษากระดกหก ระดขาว และรดสดวงทวาร

รวมถงการน�าไปใชรกษาอาการมดลกเขาอเรวขน

หลงแทงลกและลางปากชองคลอดกอนคลอดบตร

หลายเอกสารวจยไดรายงานกลาวถงสมบตในการ

รกษาของชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกลเปลาตอ

การรกษาแผล ทองรวง มะเรง ตานการอกเสบและ

ปวดขอ (Gupta et al., 2008)

ชนเลอดมงกรจากพรรณไมสกลประด ซง

เปนชนด Pterocarpus officinalis มชอพฤกษศาสตร

พองวา Pterocarpus draco ชนดนเปนไมพนเมอง

เขตรอนชนของทวปอเมรกาใตพบตงแตประเทศ

กวเตมาลาไปจนบราซล ในเขตรอนทวปเอเชยม

รายงานการน�าชนเลอดมงกรมาใชกคอ Pterocarpus

santalinus เปนไมพนเมองตอนใตของอนเดย และถก

น�าเขามาในประเทศไทยและทางการแพทยพนบาน

ไทยตางกเรยกวา จนทนแดง และเปนสวนประกอบ

ในต�ารบแพทยแผนไทยเชนกน แกอกเสบ โรคบด

ตกเลอด บ�ารงก�าลง เปนตน แตในชอทางการของไทย

เรยกวา รตตจนทน ทรากภาษามาจากภาษาเบงกอล

ลและภาษาทมฬทเรยกไมชนดนวา Rakta Chandan

และ Rakta Chandanam ตามล�าดบ

สารเคมทส�าคญในชนเลอดมงกร และสมบตการ

ออกฤทธทางยา

1.พรรณไมสกลเปลา

Gupta et al. (2008) ไดทบทวน

ถงการพบสารเคมในพรรณไมสกลน ซงแตละสาร

มสมบตการออกฤทธตานเชอจลนทรยและตาน

เชอไวรส ดงเชนชนเลอดมงกรจากตน Croton lechleri

จากประเทศเอกวดอร พบสาร 2, 4, 6-trimethoxy-

phenol, 1, 3, 5-trimethoxybenzene, crolechinic

acid และ korberin A และ korberin B มฤทธตาน

แบคทเรย (Chen et al., 1994) ขณะทสารสกดแอทธา

นอลกบน�า และบางสารทไดจากการสกดดวยเมทา

นอลจากชนเลอดมงกรของตน Croton urucurana

อาทเชน catechin และ acetyl aleuritolic acid มฤทธ

ตานเชอ Staphylococcus aureus และ Salmonella

typhimurium (Peres et al., 1997) ขณะท Gurgel

et al. (2005) ไดรายงานถงการออกฤทธตานเชอรา

จากชนเลอดมงกรของตน Croton urucurana ในหอง

ทดลองพบวา เปนกลมสารcatechins มโครงสราง

คลายกบ gallocatechin และ epigallocatechin สารท

ไดจากพชสกลเดยวกน (Croton lechleri) มรายงานม

ฤทธตานไวรสในของเชอไขหวดใหญและสายพนธ

ใกลเคยง (parainfluenza) โรคเรมแบบ 1 และแบบ

2 และโรคตบอกเสบเอและบ (Chen et al., 1994;

Ubillas et al., 1994; Sidwell et al., 1994) โดยพบ

วาสาร SP-303 ทไดจากชนพรรณไมสกลเปลาได

ทดลองรกษาในผปวยโรคเอดส (Orozco-Topete et

al., 1997) พบวาสาร taspine มฤทธขดขวางการยอน

กลบของเอนไซมทรานสเฟอรแฟคเตอรของเซลล

เนองอก (Sethi, 1977) สารทส�าคญและสมบตการ

ออกฤทธของชนพรรณไมสกลเปลามดงน

• sonderianin เปนสารทไดจากชนของตน

Croton urucurana เปนสารออกฤทธตาน

เชอแบคทเรย (Craveiro and Silveira, 1982;

Peres et al., 1997; 1998b)

• acetyl aleuritolic acid เปนสารทไดจากชน

ของตน Croton urucurana เปนสารออกฤทธ

ตานเชอแบคทเรยและลดอาการปวด (Peres

et al., 1997; 1998a)

• β-sitosterol; β-sitosterol-O-glucoside;

campesterol; catechin; gallocatechin;

stigmasterol เปนสารทไดจากชนของตน



Croton urucurana เปนสารออกฤทธลด

อาการปวด (Peres et al. 1998b)

• taspine acid เปนสารทไดจากชนของตน

Croton lechleri. เปนสารออกฤทธตาน

อาการอกเสบรกษาบาดแผลและเปนพษตอ

เซลล (Perdue et al., 1979; Vaisberg et al.,

1989; Itokawa et al., 1991; Pieters et al. ,

1993; Porras-Reyes et al., 1993; Chen et

al., 1994; Milanowski et al., 2002)

• 3’, 4-O-dimethylcedrusin เปนสารทไดจาก

ชนของตน Croton lechleri เปนสารมฤทธ

รกษาบาดแผลและขดขวางเพมจ�านวนเซลล

(Pieters et al., 1990; 1992; 1993; 1995)

• 1,3,5-trimethoxybenzene เปนสารทไดจาก


เปนพษตอเซลล และตานเชอแบคทเรย (Cai

et al., 1993a)

• 2,4,6-trimethoxyphenol เปนสารทไดจาก


ตานเชอแบคทเรย (Cai et al., 1993a)

• korberin A และ korberin B เปนสารทได

จากชนของตน Croton lechleri เปนสารม

ฤทธตานเชอแบคทเรย (Cai et al., 1993b;

Chen et al., 1994)

• SP-303 (MW= 2200 Da) เปนสารทไดจาก


ตานเชอไวรส (Ubillas et al., 1994; Sidwell

et al., 1994)

• SB-300 (MW= 3000 Da) เปนสารทไดจาก


ยบยงอาการทองรวง (Fischer et al., 2004)

2. พรรณไมสกลหวายขรง

ตามปกตนนชนเลอดมงกรจากหวายสกล

นไดมาจากล�าหวายและผลออนของหวาย เปนกลม

หวายทพบการกระจายพนธจ�ากดอยในภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตเทานน ในประเทศไทยเองพบ 1

ชนดคอ หวายขเปด กระจายพนธอยเฉพาะปาดบ

ชนในภาคใตและครอบคลมจนถงคาบสมทรมลาย

(Table 1) สารเคมทพบมสารออกฤทธในการตาน

เชอแบคทเรยและเชอไวรส เชนชนทไดจากตนหวาย

Calamus draco มสาร dracorhodin และ dracorubin

ออกฤทธขดขวางเชอ Staphylococcus aureus (ATCC

13709) Klebsiella pneumoniae (ATCC 10031)

Mycobacterium smegmafis (ATCC 607) และ

Candida albicans (ATCC 10231) (Rao et al., 1982)

และ dracoflavylium และ 7,4-dihydroxy-flavylium

(Wiyono, 2010) ส�าหรบสารออกฤทธอนทพบมดงน

• dracorhodin เปนสารทไดของชนเลอด

มงกรจากตนหวาย Calamus draco เปน

สารมฤทธเกยวของกบการตายของเซลลท

มความสมพนธความเขมขนของแคลเซยม

(Xia et al., 2005)

• (2S) 5-methoxy-6-methylflavan-7-ol เปน

สารทไดจากชนเลอดมงกรจากตนหวาย

Calamus draco เปนสารมผลตอการแขงตว

ของเกลดเลอด (Cardillo et al., 1971; Tsai et

al., 1995; 1998)

• polysaccharide (MW= 25,000) เปนสารท

ไดจากชนเลอดมงกรจากตนหวาย Calamus

draco เปนสารตานการแขงตวเลอด (Gibbs

et al., 1983)

• dammaradienol เปนสารทไดจากชนเลอด

มงกรจากตนหวาย Calamus draco เปนสาร



มฤทธตานเชอไวรส ตานอาการอกเสบและ

เปนพษตอเซลล (Poehland et al., 1987;

Bianchini et al.,1988; Akihisa et al., 1996;

Shen et al., 2007)

• 2,4-dimethoxy-3-methylphenol; dracoflavan

B1; B2; C1; C2; D1; D2 เปนสารทไดจาก

ชนเลอดมงกรจากตนหวาย Calamus draco

เปนสารมฤทธตานอาการอกเสบ (Arnone

et al., 1997)

3. พรรณไมสกลจนทนผา

พรรณไมสกลจนทนผา 3 ชนดดวยกน ทให

ชนเลอดมงกรดง Table 1 โดยชนดทเปนรจกกนมา

นานกคอ วาสนามงกร เปนไมพนเมองบรเวณหม

เกาะ คานาร และโมรอกโก และวาสนาซนนาบาร

เปนชนดพนเมองบนเกาะ โซโคตรา (เยเมน) และ

ตะวนตกของประเทศโซมาเลย ในบานเราแกนจนทน

แดงทพบอยในตลาดสมนไพรภายในประเทศพบวา

เปนแกนทไดจากตนจนทนผาสวนใหญ หายากท

แกนจนทนแดงไดมาจากแกนไมรตตจนทน ในพระ

ราชกฤษฎกาของปาหวงหาม พ.ศ. 2530 ไดก�าหนด

ใหแกนสแดง (จนทนแดง) ของจนทนผาเปนของ

ปาหวงหาม

สารเคมทพบในพรรณไมสกลจนทนผาม

อยหลายชนด ส�าหรบสารเคมทไดรายงานวามความ

ส�าคญตอดานเภสชวทยาพบวามดงน

• 3-(4-hydroxybenzyl)-7,8-methylendioxy-

chroman เปนสารทไดจากเนอไมสแดงของ

ตนวาสนาซนนาบารเปนสารมฤทธตาน

อนมลอสระ (Suchý et al., 1991; Masaoud

et al.,1995; Machala et al., 2001)

• 2,4,4’-trihydroxydihydrochalcone เปน

สารทไดจากเนอไมสแดงของตนวาสนา

ซนนาบาร เปนสารมฤทธตานเนองอกและ

เคมบ�าบดเซลลเนองอก (González et al.,

2000; Forejtníková et al., 2005)

• loureirin A; loureirin B; loureirin C เปน

สารทไดจากเนอไมสแดงของตนจนทนผา

เปนสารมฤทธลดอาการปวด (Meksuriyen

and Cordell, 1988; Lu et al., 1998; Zhou et

al., 2001a; 2001b; Liu et al., 2004; 2005;

2006; Chen and Liu, 2006; Zheng et al.,

2006a; 2006b)

• 7,4’-dihydroxyflavane เปนสารทไดจากเนอ

ไมสแดงของตนจนทนผาเปนสารมฤทธยบยง

เชอรา (Zhou et al., 2001a; 2001b; Zheng

et al., 2006a; 2006b)

• 2’-methoxysocotrin-5’-ol; socotrin-4’-ol; 2’,

4’,4-trihydroxychalcone; 2-methoxy-4,4’-di-

hydroxychalcone; cochinchinenins เปน

สารทไดจากเนอไมสแดงของตนจนทนผา

เปนสารมฤทธลดอาการปวด (Zhou et al.,

2001a; 2001b; Liu et al., 2006)

• (23S)-spirost-5,25(27)-diene-1β,3β,23-triol

เปนสารทไดจากเนอไมสแดงของตนวาสนา

มงกร เปนสารมฤทธขดขวางการพฒนาการ

ของเซลล (Mimaki et al., 1999)

• 2,4,4’-trihydroxydihydrochalcone เปน

สารทไดจากเนอไมสแดงของตนวาสนา

มงกร เปนสารมฤทธเคมบ�าบดเซลลเนองอก

(González et al., 2000; Forejtníková et

al., 2005)

• methyl protodioscin; draconin C; draconin

A; draconin B เปนกลมสารทไดจากเนอไม

สแดงของตนวาสนามงกร เปนสารมฤทธ

เกยวของกบการตายของเซลล(González

et al., 2003)



• (−)-3’-hydroxy-4’-methoxy-7-hy-

droxy-8-methylflavan; 3-O-[α-l-rhamn-

opyranosyl (1→4)-β-glucopyranosyl]

diosgenin; 4-allylcatecol;β-sitosterol; dios-

genin (31); isoliquiritigenin; sitoindoside i;

trans-β-apo-8’-carotenal; dioscin เปนกลม

สารทไดจากเนอไมสแดงของตนวาสนามงกร

เปนสารมฤทธเปนพษตอเซลล (González

et al., 2003; Hernández et al., 2004)

• (2S)-4’,7-dihydroxy-3’-methoxyflavan;

(2S)-4’, 7-dihydroxy-3’-methoxyflavan;

diosgenone; shonanin; syringaresinol;

icogenin เปนกลมสารทไดจากเนอไมสแดง

ของตนวาสนามงกร เปนสารมฤทธเปนพษ

ตอเซลล (Hernández et al., 2004)

• dracol; icodeside เปนสารทไดจากเนอไม

สแดงของตนวาสนามงกร เปนสารมฤทธ

เปนพษตอเซลล (Hernández et al., 2006)

4. พรรณไมสกลประด

สมาชกพรรณไมสกลประดทวโลกทมชอ

พฤกษศาสตรเปนทยอมรบรวมแลวประมาณ 35–40

ชนด (Klitgaard and Lavin, 2005) กระจายพนธใน

เขตรอนชนทงในทวปเอเชย อฟรกาและอเมรกาใต

มชนดทถกน�าใชเปนสวนประกอบของยาพนบานใน

เขตรอนทวโลกพบถง 19 ชนด (Saslis-Lagoudakis

et al., 2011) ส�าหรบพรรณไมสกลประดทพบใน

ประเทศไทย ใชแกนไมสแดงเปนพชวตถในต�ารบ

ยานนคอ รตตจนทนมเพยงชนดเดยวและเปนไม

ตางถนทน�าเขามาจากตอนใตของอนเดย สารส�าคญ

ทพบในแกนไมรตตจนทนคอ santalin A, santalin

B, savinin, calocedrin, pterolinus K, pterolinus L

และ pterostilbenes มสมบตตานอนมลอสระใชใน

รกษาโรคเบาหวาน อาการอกเสบ ปองกนโรคตบ

และโรคมะเรง (Bulle et al., 2016) ขณะทในแกนไม

ประดปาเมอน�าไปสกดดวยเปตตรอล (petrol) และ

เอทธานอลไปวเคราะหเทคนค TLC และ column

chromatography พบสารส�าคญ เชน β-sitosterol,

pterostilbene, pterocarpol, isoliquiritigenin, liquir-

itigenin, macrocarposide (Verma et al., 1986) ซง

กลมสารดงกลาวไมมขอมลในเรองการออกฤทธ

ทางยาแตอยางใด ขณะท Morimoto et al. (2006)

ไดรายงานถงสารสกดของแกนไมประดปาดวยการ

สกด dichloromethane พบสารออกฤทธกลม ptero-

carpans 3 สารคอ homopterocarpin, pterocarpin,

hydroxyhomopterocarpin สามารถในการขบไล

หนอนกระทผก (Spodoptera litura) และปลวกใตดน

(Reticulitermes speratus)

จากรายชอชนดและสกลพชทกลาวมา

ขางตนแลว ในประเทศไทยยงมพชอกหลายชนดทม

ชนสแดง แตยงขาดขอมลตอการน�าไปใชประโยชน เชน

สกลประดเลอด (Bischofia) สกลทองกวาว (Butea)

สกลเลอดแรด (Knema) สกลตองเตา (Macaranga)

สกลมะกายคด (Mallotus) เปนตน ดงการศกษาวจย

เปนหนทางหนงตอการเพมมลคาของความหลาก

หลายชวภาพ อนจะท�าใหมนษยชาตไดตระหนก

การอนรกษและรคณคาของทรพยากรปาไมในภม

เขตรอนมากยงๆ ขน

สรป ชนเลอดมงกรเปนชนไมสแดงเขมทไดจาก

ตนพชหลายชนด ซงพบอยในพรรณไมสกลจนทน

ผา สกลเปลา สกลหวายขรง และสกลไมประด

ชนเลอดมงกรเปนวตถหายากทถกน�ามาใชในการ

รกษาโรคตามต�ารบยาพนบาน สยอม สทาเครองเรอน

มาตงแตครงโบราณกาล ปจจบนความส�าคญของ

ชนเลอดมงกรเรมมมากขนตอการน�าไปพฒนาเปน



ยาสมยใหม แตในทางกลบกนแหลงผลตทอยในปา

ธรรมชาตกลบถกท�าลายและคกคาม ทางเลอกหนง

ทสามารถผลตชนเลอดมงกรตอบสนองตอความ

ตองการของใชวตถดบในอนาคตคอ การสรางสวน

ผลตชนเลอดมงกรทงในรปแบบของสวนปา แปลง

เกษตรสมยใหม และแปลงวนเกษตร ตลอดจนการ

เพาะเลยงพชเพอการกระตนสารขนมาในหองปฏบต

การ ในการจดการพนทปาไมเพอการจดการทรพยากร

ปาไมประเภทของปาควรไดรบการพฒนาควบคกบ

การอนรกษไปดวยกน

เอกสารและสงอางองคณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต. 2559.

ประกาศคณะกรรมการพฒนาระบบยาแหง

ชาต เรอง บญชยาหลกแหงชาต (ฉบบท 2)

พ.ศ. 2559. ประกาศในราชกจจานเบกษา

10 พฤศจกายน 2559.

__________________________. 2560. ประกาศ

คณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต เรอง

บญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2560. ประกาศ

ในราชกจจานเบกษา 28 เมษายน 2560.

สชาดา มานอก และ ปวณา ลมเจรญ. 2558.การ

วเคราะหฤทธตานอนมลอสระโดยวธ

DPPH, ABTS และ FRAP และปรมาณ

สารประกอบฟนอลกทงหมดของสาร

สกดสมนไพรในต�ารบหอมเทพจตร. กาว

ทนโลกวทยาศาสตร,15 (1): 106 -117.

Akihisa, T., K.Yasukawa, H. Oinuma, Y. Kasahara,

S. Yamanouchi, M. Takido, K. Kumaki

and T. Tamura. 1996. Triterpene alcohols

from the flowers of compositae and their

anti-inflammatory effects. Phytochemistry,

43: 1255–1260.

Alexander, D., and A. Miller. 1995. Socotra’s misty

future. New scientist 147, 32.

Arnone, A., G. Nasini, and O.Vajna de Pava. 1997.

Constituents of Dragon’s blood. 5. Dra-

coflavans B1, B2, C1, C2, D1, and D2,

new A-type deoxyproanthocyanidins.

Journal of Natural Products, 60: 971–975.

Baker, W. 2015. A revised delimitation of the rattan

genus Calamus (Arecaceae). Phytotaxa,

197 (2): 139–152.

Bensky, D. and A. Gamble. 1993. Chinese Herbal

Medicine: Materia Medica, China.

Bianchini, J.P., E.M.Gaydou, G. Rafaralahitsimba,

B. Waegell and J.P.Zahra. 1988. Dam-

marane derivatives in the fruit lipids of

Olea madagascariensis. Phytochemistry,

27:2301–2304.

Bulle, S., H. Reddyvari, V. Nallanchakravarthula

and D.R. Vaddi. 2016. Therapeutic Po-

tential of Pterocarpus santalinus L.: An

Update. Pharmacognosy Reviews, 10(19):

43–49. http://doi.org/10.4103/0973-

7847.176575.

Cai, X.T. and Z.F. Xu. 1979. Studies on the plant

origin of Chinese dragon’s blood. Acta

Botanica Yunnanica, 1: 1–9.

Cai, Y., Z. P. Chen and J.D. Phillipson. 1993a.

Diterpenes from Croton lechleri. Phyto-

chemistry, 32: 755–760.

Cai, Y., Z. P. Chen and J.D. Phillipson. 1993b.

Clerodane diterpenoids from Croton

lechleri. Phytochemistry, 34: 265–268.



Cardillo, G., L. Merlini, G. Nasini and P. Salva-

dori.1971. Constituents of Dragon’s blood:

part I. structure and absolute configuration

of new optically active flavans. Journal

of Chemical Society C: 3967–3970.

Carlson, T.J.S., and S.R.King. 2000. Sangre de Drago

(Croton lechleri Muell.-Arg.) :A phyto-

medicine for the treatment of diarrhoea.

Health Notes: Review of Complementary

and Integrative Medicine, 7: 315–320.

Chen, S. and X. Liu. 2006. A computer simulation

research for the effects of Dragon’s blood

and its component loureirin B on sodium

channel in dorsal root ganglion cells.

Sheng Wu Yi Xue Gong Cheng Xue Za

Zhi, 23: 1172–1176.

Chen, Z.P., Y. Cai, J.D. Phillipson. 1994. Studies

on the anti-tumor, antibacterial,and

wound-healing properties of Dragon’s

blood. Planta Medica, 60: 541–545.

Craveiro, A., and E.R. Silveira. 1982. 2 Cleistanthane

type diterpenes from Croton sonderianus.

Phytochemistry, 21:2571–2574.

Fischer, H., T.E. Machen, J.H. Widdicombe,

T.J.S. Carlson, S.R. King, J.W.S. Chow

and B. Illek. 2004. A novel extract SB-

300 from the stem bark latex of Croton

lechleri inhibits CFTR-mediated chloride

secretion in human colonic epithelial

cells. Journal of Ethnopharmacology,

93:351–357.

Forejtníková, H., K. Lunerová, R. Kubínová, D.

Jankovská, R. Marek, R., Kareš,V. Suchý,

J. Vondráçek and M. Machala. 2005.

Chemoprotective and toxic potentials

of synthetic and natural chalcones and

dihydrochalcones in vitro. Toxicology

208, 81–93.

Gibbs, A., C.Green and V.M. Doctor. 1983.

Isolation and anticoagulant properties

of polysaccharides of Typha augustata

and Daemonorops species. Thrombosis

Research, 32: 97–108.

González, A.G., F. León, L. Sánchez-Pinto, J.I.

Padrón and J. Bermejo. 2000. Phenolic

compounds of Dragon’s blood from Dra-

caena draco. Journal of Natural Products,

63: 1297–1299.

González, A.G., J.C. Hernández, F. León, J.I. Padrón,

F. Estévez, J. Quintana and J.Bermejo.

2003. Steroidal saponins from the bark

of Dracaena draco and their cytotoxic

activities. Journal of Natural Products,

66:793–798.

Gurgel, L.A., J.J.C. Sidrimb, D.T.Martinsc, V.C.

Filhod and V.S. Rao. 2005. in vitro

antifungal activity of Dragon’s blood

from Croton urucurana against dermato-

phytes. Journal of Ethnopharmacology,

97: 409–412.

Gupta, D., B. Bleakley and R.K. Gupta. 2008.

Dragon’s blood: Botany, chemistry and

therapeutic uses. Journal of Ethnophar-

macology, 115: 361–380.



Hernández, J.C., F. León, J. Quintana, F. Estévez

and J. Bermejo. 2004. Icogenin, a new

cytotoxic steroidal saponin isolated from

Dracaena draco. Bioorganic and Medicinal

Chemistry, 12:4423–4429.

Hernández, J.C., F. León, F. Estévez, J. Quintana and

Bermejo, J., 2006. A homoisoflavonoid

and a cytotoxic saponin from Dracaena

draco. Chemistry and Biodiversity, 3:

62–68.

Itokawa, H., Y.Ichihara, M. Mochizuka, T. Enom-

ori, H. Morita, O. Shirota, M. Inamatsu

and K. Takeya. 1991. A cytotoxic sub-

stance from Sangre de Grado. Chemical

and Pharmaceutical Bulletin (Tokyo),

39:1041– 1042.

Klitgaard, B.B. and M. Lavin. 2005. Dalbergieae.

Legumes of the world. In: Lewis, G.P.,

Schrire, B., MacKinder, B., Lock, M.(eds.)

Legumes of the world. UK: Royal Botanic

Gardens Kew: 307 - 335.

Liu, X., C. Su, Y. Shijin and M. Zhinan. 2004. Effects

of Dragon’s blood resin and its compo-

nent loureirin B on tetrodotoxin-sensitive

voltage-gated sodium currents in rat dorsal

root ganglion neurons. Science in China.

Series C, Life Sciences, 47: 340–348.

Liu, X., S. Yin, S. Chen and Q. Ma. 2005. Loureirin

B: an effective component in Dragon’s

Blood modulating sodium currents in TG

neurons. In: Conference Proceedings:

Annual International Conference of the

IEEE Engineering in Medicine and Biology

Society, IEEE Engineering in Medicine

and Biology Society. Conference, vol. 5,

pp. 4962–4965.

Liu, X., S. Chen, Y. Zhang and F. Zhang. 2006.

Modulation of Dragon’s blood on te-

trodotoxin-resistant sodium currents in

dorsal root ganglion neurons and identi-

fication of its material basis for efficacy.

Science in China. Series C, Life Sciences,

49:274–285.

Lu, W.J., X. Wang, J. Chen, Y. Lu, N. Wu, W.

Kang and Q. Zheng. 1998. Studies on

the chemical constituents of chloroform

extract of Dracaena cochinchinensis. Yao

Xue Xue Bao, 33:755–758.

Machala, M., R. Kub´ınová, P. Hoˇravová and V.

Suchý. 2001. Chemoprotective potentials

of homoisoflavonoids and chalcones

of Dracaena cinnabari: modulations of

drug-metabolizing enzymes and antiox-

idant activity. Phytotherapy Research,

15:114–118.

Masaoud, M., H. Ripperger, A. Porzel and G. Adam.

1995. Flavonoids of Dragon’s blood from

Dracaena cinnabari. Phytochemistry,

38:745–749.

Meksuriyen, D. and G.A.Cordell. 1988. Traditional

medicinal plants of Thailand, XIII.

Flavonoid derivatives from Dracaena

loureiri. Journal of the Science Society

of Thailand, 14: 3–24.



Milanowski, D.J., R.E. Winter, M.P. Elvin-Lewis

and W.H. Lewis. 2002. Geographic

distribution of three alkaloid chemotypes

of Croton lechleri. Journal of Natural

Products, 65: 814–819.

Milner, J.E. 1992. The Tree Book. Collins & Brown

Ltd., London.

Mimaki, Y., M. Kuroda, A. Ide Atsushi Kameya-

ma, A. Yokosuka, and Y. Sashida. 1999.

Steroidal saponins from the aerial parts

of Dracaena draco and their cytostatic

activity on HL-60 cells. Phytochemistry,

50: 805–813.

Morimoto, M., H. Fukumoto, M. Hiratani, W.

Chavasiri and K. Komai.2006. Insect

antifeedants, pterocarpans and pterocarpol,

in heartwood of Pterocarpus macrocarpus

Kruz. Bioscience, Biotechnology and

Biochemistry, 70(8):1864-1868.

Orozco-Topete, R., J. Sierra-Madero, C. Ca-

no-Dominguez, J. Kershenovich, G.

Ortiz-Pedroza, E. Vazquez-Valls, C.

Garcia-Cosio, A. Soria-Cordoba, A.M.

Armendariz, X. Teran-Toledo, J. Ro-

mo-Garcia, H. Fernandez and E.J. Rozhon.

1997. Safety and efficacy of Virend (R)

for topical treatment of genital and anal

herpes simplex lesions in patients with

AIDS. Antiviral Research, 35: 91–103.

Perdue, G.P., R.N. Blomster, D.A. Blake and N.R.

Farnsworth. 1979. South American plants

II: taspine isolation and anti-inflamma-

tory activity. Journal of Pharmaceutical

Sciences, 68: 124–125.

Peres, M.T.L.P., F., Cruz, A.B., Delle Monache,

M.G. Pizzolatti and R.A. Yunes.1997.

Chemical composition and antimicrobial

activity of Croton urucurana Baillon

(Euphorbiaceae). Journal of Ethnophar-

macology, 56: 223–226.

Peres, M.T.L.P., F. Delle Monache, M.G. Pizzolatti,

A.R.S. Santos, A. Beirith, J.B. Calixto and

R.A. Yunes. 1998a. Analgesic compounds

of Croton urucurana Baillon. Pharmaco-

chemical criteria used in their isolation.

Phytotherapy Research, 12: 209–211.

Peres, M.T.L.P., M.G. Pizzolatti, R.A.Yunes, and

F. Delle Monache. 1998b. Clerodane

diterpenes of Croton urucurana. Phyto-

chemistry, 49: 171–174.

Pieters, L., D.van den Berghe and A. J. Vlietinck.

1990. A dihydrobenzofuran lignan from

Croton erythrochilus. Phytochemistry,

29: 348–349.

Pieters, L., T. de Bruyne, G. Mei, G. Lemiere, D.

van den Berghe and A.J. Vlietinck. 1992.

in vitro and in vivo biological activity of

South American Dragon’s blood and its

constituents. Planta Medica Supplement,

58: A582–A583.

Pieters, L., T. de Bruyne, M. Claeys, A. Vlietinck,

M. Calomme and D. van den Berghe.

1993. Isolation of a dihydrobenzofuran

lignan from South American Dragon’s

blood (Croton spp.) as an inhibitor of cell

proliferation. Journal of Natural Products,

56: 899–906.



Pieters, L., T. de Bruyne, B. van Poel, J. Vinger-

hoets Tott´e, D. van den Berghe, and

A.Vlietinck. 1995. in vivo wound healing

activity of Dragon’s blood (Croton spp.),

a traditional South American drug, and its

constituents. Phytomedicine, 2: 17–22.

Poehland, B.L., B.K. Cart´e, T.A.Francis, L.J.

Hyland, H.S. Allaudeen and N. Troupe.

1987. in vitro antiviral activity of Dammar

resin triterpenoids. Journal of Natural

Products, 50: 706–713.

Porras-Reyes, B.H., W.H.Lewis, J. Roman, L.

Simchowitz and T.A. Mustoe.1993.

Enhancement of wound healing by the

alkaloid taspine defining mechanism of

action. In: Proceedings of the Society for

Experimental Biology and Medicine, vol.

203. Society for Experimental Biology

and Medicine, New York, NY, pp. 18–25.

Rao, G.S.R., M.A. Gehart, R.T. Lee III, L.A.

Mitscherand S. Drake. 1982. Antimicro-

bial agents from higher plants: Dragon’s

blood resin. Journal of Natural Products,

45:646–648.

Saslis-Lagoudakis, C.H., B.B. Klitgaard, F.Forest,

L.Francis, V. Savolainen, E. M. William-

son and J. A. Hawkins. 2011. The use

of phylogeny to interpret cross-cultural

patterns in plant use and guide medicinal

plant discovery: An example from Ptero-

carpus (Leguminosae). PLoS ONE 6(7):

e22275: 1-13.

Sireeratawong, S., P. Khonsung, P. Piyabhan, U.

Nanna, N.Soonthornchareonnon and K.

Jaijoy. 2012. Anti-inflammatory and

anti-ulcerogenic activities of Chantalee-

la recipe. African Journal Traditional

Complementary Alternative Medicine,

9(4): 485-494.

Sethi, M.L., 1977. Inhibition of RNA-directed

DNApolymerase activity of RNA tumor

viruses by taspine. Canadian Journal of

Pharmaceutical Sciences 12:7–9.

Shen, C.C., S.Y.Tsai, S.L.Wei, S.T. Wang, B.J.

Shieh and C.C. Chen. 2007. Flavonoids

isolated from Draconis Resina. Natural

product research, 4: 377–380.

Sidwell, R.W., J.H.Huffman, B.J. Moscon and

R.P.Warren. 1994. Influenza virus inhibitory

effects of intraperitoneally and aerosol-ad-

ministered SP-303, a plant flavanoid.

Chemotherapy, 40: 42–50.

Suchý, V., B. Bobovnický, J. Trojánek, M. Budêsínšký

and K. Ubik. 1991. Homoisoflavans and

other constituents of Dragon’s blood

from Dracaena cinnabari. In: Pezzuto,

J.M. (ed.), Progress on Terrestrial and

Marine Natural Products of Medicinal and

Biological Interest. American Botanical

Council, Austin, pp.110 –118.

Tsai, W.J., H.T. Hsieh, C.C. Chen and C.F. Chen.

1995. Studies on the vasoactive–anti-

thrombotic effect of Draconis Resina

and its components. Journal of Chinese

Medicine, 6,: 59–73.



Tsai, W.J., H.T. Hsieh, C.C. Chen, C.F. Chen,

Y.C. Kuo and C.F. Chen.1998. Char-

acterization of the antiplatelet effects

of (2S)-5-methoxy-6-methylflavan-7-ol

from Draconis Resina. European Journal

of Pharmacology, 346: 103–110.

Ubillas, R., S.D. Jolad, R.C. Bruening, M.R. Kernan,

S.R. King, D.F. Sesin, M. Barrett, C.A.

Stoddart, T. Flaster, J. Kuo, F. Ayala, E.

Meza, M. Castanel, D. Mc Meekin, E.

Rozhon, M.S. Tempesta, D. Barnard, J.

Huffman, D. Smee, R. Sidwell, K. Soike,

A.Brazier, S. Safrin, R. Orlando, P.T.M.

Kenny, N. Berova, and K. Nakanishi.

1994. SP-303, an antiviral oligomeric

proanthocyanidin from the latex of Croton

lechleri (Sangre De Drago). Phytomedi-

cine, 12:77–106.

Vaisberg, A.J., M. Milla, M.C. As, J.L. C´ordova,

E. Rosas de Agusti, R. Ferreyra, M.C.

Mustiga, L. Carlin and G.B. Hammon.

1989.Taspine is the cicatrizant principle

in Sangre de Grado extracted from Croton

lechleri. Planta Medica, 55:140–143.

Verma, K.S., A.K. Jain, A. Nagar and S.R. Gupta.

1986. Macrocapoiside, a new isofla-

vanone C-glucoside from Pterocarpus

macrocapus heartwood. Planta Medica,

4(52): 315 -317.

World Checklist of Selected Plant Families (WCSP).

2017. Facilitated by the Royal Botanic

Gardens, Kew. Published on the Internet;

http://apps.kew.org/wcsp/ Retrieved.

Wiyono, B. 2010. The report on Dragon’s blood

extraction at various seed maturity levels

and their physico-chemical properties.

Funded under the Rattan Research Grant

Program of the ITTO-Philippines-ASEAN

Rattan Project (PD 334/05 Rev. 2 (I).

Xia, M., M.Wang, S.I. Tashiro, S. Onodera, M.Mi-

nami and T. Ikejima. 2005. Dracorhodin

perchlorate induces A375-S2 cell apoptosis

via accumulation of p53 and activation

of caspases. Biological Pharmaceutical

Bulletin, 28: 226–232.

Zheng, Q.A., H.Z. Li, Y.J. Zhang and C.R. Yang.

2006a. Dracaenogenins A and B, new

spirostanols from the red resin of Dracaena

cochinchinensis. Steroids, 71: 160–164.

Zheng, Q.A., Y.J. Zhang and C.R. Yang. 2006b.

A new meta-homoisoflavane from the

fresh stems of Dracaena cochinchinen-

sis. Journal of Asian Natural Products

Research, 8: 571–577.

Zhou, Z.H., J.L.Wang and C.R. Yang. 2001a.

Cochinchinenin-a new chalcone dimer

from the Chinese Dragon’s blood. Acta

Pharmaceutica Sinica, 36: 200–204.

Zhou, Z.H., J.L.Wang and C.R. Yang, C.R., 2001b.

Chemical constituents of sanguis draconis

made in China. Chinese Traditional and

Herbal Drugs, 32:484–486.

----------------------------------

รายนามผทรงคณวฒพจารณาตนฉบบ

วารสารการจดการปาไม ปท 11 ฉบบท 22 ประจาป 2560

-------------------------------------

1. ศ.ดร.อภชาต ภทรธรรม 2. ศ.ดร.ยงยทธ ไตรสรตน 2. รศ.ดร.สนต สขสอาด 3. ผศ.ดร.สมนมตร พกงาม 4. ผศ.ดร.ดวงใจ ศขเฉลม 5. ผศ.ดร.สธร ดวงใจ

นกวชาการอสระ คณะวนศาสตร คณะวนศาสตร คณะวนศาสตร คณะวนศาสตร คณะวนศาสตร

ขาราชการบานาญ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

6. ผศ.ดร.สาวตร พสทธพเชฎฐ คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร7. ผศ.ดร.ประทป ดวงแค 7. อ.ดร.นตยา เมยนมตร

คณะวนศาสตร คณะวนศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร

8. ดร.ศภกจ วนตพรสวรรค สานกอนรกษสตวปา

กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช

9. ดร.รงนภา พลจาปา กองทนสตวปาโลก กองทนสตวปาโลก (WWF Thailand)

10. ดร.คงศกด มแกว สานกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม 11. ดร.สวรรณ ตงมตรเจรญ สานกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม 13. นางพรพมล อมรโชต สานกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไม

ตนฉบบทกเรองทไดรบตพมพจากวารสารการจดการปาไมตองไดรบการตรวจทางวชาการโดยคณะผทรงคณวฒ (readers) ทกองบรรณาธการเรยนเชญ และกองบรรณาธการไมสงวนสทธการคดลอกแตใหอางองแสดงทมา

จดพมพโดย : บรษท ดด มเดย พลส จ�ากด

2/466 หมบานอยเจรญ (ซ.พหลโยธน 40 แยก 4-11) ถ.พหลโยธน แขวงเสนานคม เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

โทร. 08-6327-0061, 02-9728702


วารสารการจดการปาไมเปนวารสารทางวชาการของภาควชาการจดการปาไม คณะวนศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มวตถประสงคเพอพมพเผยแพรผลงานวจย บทความ ขาวสารดานการจดการ

ทรพยากรปาไม ก�าหนดพมพเผยแพรปละ 2 ครง คอ ครงท 1 เดอนมกราคม-มถนายน และครงท 2 เดอน

กรกฎาคม-ธนวาคม

บทความ ขาวสารหรอความคดเหนในวารสารนเปนความคดเหนของผเขยน กองบรรณาธการและ

ภาควชาการจดการปาไมไมจ�าเปนตองเหนดวย

กองบรรณาธการวารสารการจดการปาไมเปดรบผลงานทางวจย บทความ ขาวสารของผอานทก

ทาน โดยจดสงตนฉบบในกระดาษ A4 ความยาวประมาณ 10 หนากระดาษพมพ โดยใช Front Angsana New

ขนาด 16 ส�าหรบภาษาไทย และภาษาองกฤษ พรอม Diskettes ภาพหรอตารางประกอบใหแยกกบสวนของ

เนอหา (ถาม) โดยสงผลงานทางวจย บทความ ขาวสาร มาทกองบรรณาธการ ภาควชาการจดการปาไม คณะ

วนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 หรอ e-mail มาท [email protected] พรอมทงระบชอ

และนามสกลจรง สถานทตดตอและเบอรโทรศพทมายงบรรณาธการเพอพจารณาผลงานทางวจย บทความ

ขาวสารทไดรบการพจารณากองบรรณาธการจะเปนผตดตอและแจงใหทราบและขอสงวนสทธในการแกไข

และจะไมสงตนฉบบทไมไดรบการพจารณาคน


Journal of Forest Management is the Official Journal of Department of Forest Management, Fac-ulty of Forestry, Kasetsart University having the objectives for prints distribution research paper, article, and news, in forest resource management. The journal is annually issued for 2 volumes (January-June for the fist and July-December for the second)

Article, news or opinions representing in the journal are belong to the writers. It isn’t necessary for editor and Department of Forest management to agree with.The editorial office of Journal of Forest Management opening to receive article/news of reader by sending the original in the A4 paper with about 10 pages using Front Angsana New size 16 for Thai alphabet and English alphabet and diskettes as well as figure and table should separate from the content (if available) Sending research paper, article, and news to the editorial office, Department of Forest Management, Faculty of Forestry, Kasetsart University Bangkok 10900 or e-mail [email protected], specify the real first and last name , address and telephone number to the editorial office for consideration. The editor will respond to the acceptable research paper, article, news writer and to presence the privilege of the correction, and no sending back the rejected manuscript.

วารสารการจัดการป่าไม้ vol22 NEW005 ปรับsize ·...

Documents

Transcript of วารสารการจัดการป่าไม้ vol22 NEW005 ปรับsize ·...