âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto...

37
âÅ T„M¡ R ¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL kdpS eo âLpi_ c| rd`y Ó lz S fps`pNp hXp¡ vfp 390 001

Transcript of âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto...

Page 1: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

1

âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“People's Manifesto

“pNqfL$ kdpS>

e o â L$p i _c|rd`yÓ lzS>fps`pNp hX$p¡v$fp 390 001

Page 2: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

2 33

A“y¾$drZL$p

0 âõsph“p : âÅ“u l¥ephfpm 5

0 rinZ 7

0 Apfp¡Áe 11

0 ‘ep®hfZ 15

� hpey âv|$jZ

� S>m âv|$jZ

� O“L$Qfp¡

0 ‘ep®hfZ ìehõ’p‘“ 24

0 Apqv$hpkuAp¡ A“¡ S>„Ng k„h^®“ 27

0 L$pdv$pf 30

0 qL$kp“-M¡X|$s 34

0 dprlsu Ar^L$pf 39

0 v$rgsp¡ 42

0 rhQfsu A“¡ rhdy¼s (S>“)ÅrsAp¡ 45

0 drlgpAp¡ 48

0 bpmL$p¡ 52

0 dy[õgdp¡-gOydsuAp¡ 58

0 dpR>udpf 61

0 ‘„Qpesu fpS> 63

0 ‘qfhs®“ dpV¡$“p„ k|Q“p¡ 66

‘p„Óuk ê$r`ep

â\d Aph©rÑ : A¡râg 2019 âs : 1000

PRAJA JHANKHE CHHE PARIVARTAN In Gujarat iPeople's ManifestoBy Nagrik Samaj

âL$piL$`pfyg v$p„X$uL$f

eo âL$pi_ krdrs, tlNgpS> dpsp_u hpX$udp„, lzS>fps`pNp,hX$p¡v$fp 390 001. ap¡_ _„. 0265-2437957

AphfZd“uj ipl

dyÖL$S>hr_L$p râÞV$k®

L$pf¡gubpN hX$p¡v$fp 390 018

Page 3: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

4 5

âõsph“p :

âÅ“u l¥ephfpm

dpÓ A„N°¡Å¡ v$¡idp„’u S>sp fl¡ s¡V$gp¡ S> V|„$L$p¡ dsgbApTpv$u“u gX$s“p¡ “ lsp¡. kp¥ BÃR>sp lsp fpS>L$ue, kpdprS>L$,Apr’®L$ A“¡ kp„õL©$rsL$ ApTpv$u. 1949dp„ v$¡i“y„ b„ pfZ OX$pey„A“¡ sp. 26 ÅÞeyApfu 1950’u v$¡i âÅkÑpL$ bÞep¡. 1952dp„â’d Q|„V$Zu ’C. Q|„V$pe¡gp ârsr“r^Ap¡“¡ Ap‘Z¡ gp¡L$ârsr“r^NÎep. s¡Ap¡ âÅ“u kdõepAp¡ k„kv$dp„ ky‘¡f¡ fS|> L$f¡ A“¡kp¥ kp’¡ dmu“¡ DL¡$g gph¡.

Q|„V$Zu“¡ Ap‘Z¡ gp¡L$iplu“y„ ‘h® dpÞey„ A“¡ ds“¡ ‘rhÓdpÞep¡.

kp¥“¡ Apip b„^pC. v$f ‘p„Q hj£ Q|„V$ZuAp¡ ep¡Åi¡,kdpS>-‘qfhs®“ ’i¡ A“¡ ApTpv$u dmsp„ gp¡L$iplu“p„ d|rmep„KX$p„ S>i¡, dS>b|s ’i¡.

L$d“kub¡ gp¡L$p¡“u A‘¡npAp¡ Qqfsp’® ’su “ v$¡MpC.“pNqfL$p¡“¡ dpÓ dsv$pfp¡ NÎep. gp¡L$ârsr“r^Ap¡ L$p¡C A¡L$ ‘n“pârsr“r^Ap¡ dpÓ b“u S>hp gpÁep. âÅ L$fsp„ ‘np¡“u A“¡,¼ep„L$ ‘np¡ L$fsp„ s¡d“p “¡spAp¡“u kÑp h^hp dp„X$u. Nfub-sh„Nf“p ds“u qL„$ds kdp“ flu, ‘Z kpdpÞe âÅ “bmub“su Qpgu. âÅ“p ârsr“r^Ap¡“u k„‘rÑ h^hp dp„X$u. L¡$ÞÖkfL$pf ârsdpk A¡L$ kp„kv$ ‘pR>m 2.7 gpM ê$. MQ£ R>¡,s¡dp„ 1 gpM ê$. ‘Npf ‘¡V¡$ Q|L$hpe R>¡. fpÄe“p hX$p A¡V$g¡L¡$ dy¿ed„Óu“p¡ ‘Npf 2 gpM’u 4 gpM ê$. S>¡V$gp¡ ’C Nep¡

Ap gMpZ s¥epf L$fhpdp„ âÐen L¡$ ‘fp¡n fus¡ OZp„“p¡ kp’dþep¡ R>¡. L¡$V$gp„L$ L$d®iugp¡ AÞe dlÒh“p„ L$pdp¡dp„ ìeõs lp¡hp’u L$v$pQBÃR>p lp¡hp R>sp„ âÐen fus¡ Ap L$pddp„ klep¡N Ap‘u i¼ep„ “’u.R>sp„, L¡$V$gp„L$ “pdp¡“u epv$u Ap âdpZ¡ R>¡.

d“uju Å“u S>su“ i¡W$l¡d„sLy$dpf ipl gpgycp Qp¥lpZdl¡icpC ‘„X$ép fp¡rlscpC iyL$gdl¡ÞÖ S>¡W$dgpZu O“íepdcpC iplrh‘yg ‘„X$ép BÞvy$Ly$dpf Å“uS>e„rs ‘„Qpg âL$pi “. iplL$r‘g ipl k„S>e cph¡kpNf fbpfu Ap“„v$ dp„TNp„hL$f‘rk®k rS>“hpgp õhprs v$¡kpCfp¡rls âÅ‘rs q¾$óZL$p„sgM“cpC ‘pfyg v$p„X$uL$frh“e ‘„X$ép fS>“u v$h¡v$¡h v$¡kpC rdÑg ‘V¡$gkyMv$¡hcpC ‘V¡$g apëNy“ub¡“ Å¡jufpS>¡i cË$ ArMg¡iqL$fZ rhõkp "Apip' Q„vy$ dl¡qfepTfZp ‘pW$L$ “usp dlpv$¡h rhÖp¡ludu“pnu Å¡ju dyqv$sp rhÖp¡luDõdp“ N“u ‘„[¼s Å¡N

‘fpdi®L$ krdrs :O“íepdcpC ipl, fp¡rlscpC iyL$g, âL$pi “. ipl, BÞvy$Ly$dpf Å“u.

“pNqfL$ kdpS> Ap kp¥“p¡ s¡dS> ifsQ|L$’u S>¡d“p„ “pd fluNep„ lp¡e s¡ kp¥“p¡ Apcpf dp“¡ R>¡.

Page 4: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

6 7

rinZ

hs®dp“ [õ’rs

6 ’u 16 hj®“p„ sdpd bpmL$p¡“¡ das A“¡ afrS>eps rinZAp‘hp“u S>hpbv$pfu fpÄe“u R>¡, s¡ rkÙp„s“p¡ b„^pfZ¡ õhuL$pf L$ep£R>¡. kp’¡ kp’¡ L$gd-18 (Article-18) âdpZ¡ bpmdS|>fu ‘f“p ârsb„^“¡d|mc|s Ar^L$pf NÎep¡ R>¡ A“¡ 2009dp„ das rinZ A¡ kp¥ bpmL$p¡“p¡d|mc|s (Fundamental) Ar^L$pf R> ¡, s¡hu Å¡NhpC b„^pfZdp„’C R>¡.

kde S>sp„ âp’rdL$ rinZdp„ bpmL$p¡“u “p¢ Zudp„ “p¢ ‘pÓ h^pfp¡Qp¡½$k ’ep¡ R>¡ ‘Z ‘p„Qdp„ ^p¡fZ“p„ 40% bpmL$p¡ ‘l¡gp ^p¡fZ“y„‘yõsL$ hp„Qu iL$sp„ “’u. 60% bpmL$p¡“¡ kfhpmp-bpv$bpL$u AphX$sp“’u lp¡sp.

hj® 2016“p kh£ âdpZ¡ NyS>fpsdp„ 14 ’u 18 he S|>’“p„bpmL$p¡dp„’u a¼s 25% bpmL$p¡ S> NyS>fpsu hpQ“dpmp kX$kX$pV$ hp„QuiL$sp„ lsp„. 50%’u h^y“¡ NyZpL$pf cpNpL$pf AphX$sp “’u.

A^hÃQ¡’u rinZ R>p¡X$u S>sp Nfub ‘qfhpf“p„ bpmL$p¡“u k„¿epâp’rdL$’u dpÝerdL$ ipmpdp„ h^u R>¡.

bpmL$p¡“p dpÓ A¡L$ “p“L$X$p hN®“p„ S> NyZhÑphpmy„ rinZdm¡ R> ¡.

L¡$ÞÖ kfL$pf“p Ly$g MQ®dp„ dp“h-k„kp^“ rhL$pk d„Ópge (Human

Resource Development Ministry)“p¡ MQ® 3.5 V$L$p’u ‘ZAp¡R>p¡ R>¡.

v$¡idp„ 8 L$fp¡X$ bpmL$p¡ rinZ-ìehõ’p“u blpf R>¡. S>¡Z¡ ipmp-

R>¡. s¡g„NZp“p dy¿ed„Óu“¡ ârsdpk/v$f drl“¡ 4(Qpf) gpM10(v$i)lÅf ‘Npf ‘¡V¡$ dm¡ R>¡, S>¡dp„ dL$p“cpX$p“p¡ kdph¡iL$fhpdp„ Apìep¡ R>¡.

‘l¡gp„ gp¡L$kcp A“¡ fpÄekcp hj®“p 120 ’u 125qv$hk L$pe®fs fl¡su lsu, ‘f„sy R>¡ëgp v$kL$pdp„ kf¡fpi dpÓ70 qv$hk S> L$pe®fs flu R>¡, R>sp„ kæep¡“p„ ‘NpfcÕ’p„ h^sp„S> füp„ R>¡. h^ydp„ v$f drl“¡ ê$. 20,000 (huklÅf) ‘¡Þi“dm¡ s¡hu kNhX$ L$fhpdp„ Aphu R>¡.

iy„ Ap“p’u gp¡L$p ¡“p âñp¡“¡ h^y hpQp dmu R>¡ ?gp¡L$p¡ lspip A“ych¡ R>¡. Aphp rhjpv$‘|Z® hpsphfZdp„ Q|„V$Zu‘|h£ Års-oprsNs, ^prd®L$ A“¡ cpjpL$ue Ap¡mMp¡dp„’u dy¼s’C“¡ sdpd gp¡L$p¡“y„ Æh“ bl¡sf, h^y kpfy„ b“¡ s¡ dpV¡$A¡L$ Q|„V$Zu-Y„$Y¡$fp¡, ‘u‘ëk d¡r“a¡õV$p¡ AÓ¡ Ål¡f L$fuA¡ R>uA¡.Ap dpV¡$ S>ê$fu kpd|rlL$ QQp®Ap¡ L$ep® bpv$ Ap ‘u‘ëk d¡r“a¡õV$p¡“¡ApMfu Ap¡‘ Ap‘hpdp„ Apìep¡ R>¡.

Page 5: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

8 9

DÃQL$ ‘Npf“p rinL$p¡ A“¡ âp¡a¡kfp¡“¡ ^pfp^p¡fZ âdpZ¡“p ‘Npfp¡A“¡ kyrh^pAp¡ Ap‘p¡. s¡Ap¡ Äepf’u L$pd ‘f füp lp¡e Ðepf’u Ap‘Npf A“¡ kNhX$p¡“p¡ gpc Ap‘p¡.

rinL$p¡ A“¡ âp¡a¡kfp¡“u Mpgu ‘X¡$gu S>ÁepAp¡ ‘f 6 drl“pdp„cfsu L$fp¡. r“h©Ñ ’“pf“u S>Áep ‘f sfs S> “hu cfsu L$fp¡.

âp’rdL$ rinZ lpg S>¡ 8 hj® ky u Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡ s¡14 hj® ky^u Ap‘p¡. Ap dpV¡$ fpÄe“¡ Mpk "N°pÞV$' apmhp¡.

ApNpdu ‘p„Q hjp£dp„ L$p¡C ‘Z Mp“Nu A“¡ k¡ëa-apC“pÞõX$ õLy$g,L$p¡g¡S> L¡$ eyr“hrk®V$u“¡ d„S|>fu Ap‘hpdp„ “ Aph¡. dpÓ kfL$pfu rinZk„õ’pAp¡“¡ S> d„S|>fu Ap‘hpdp„ Aph¡ A“¡ s¡d“p„ NyZhÑp A“¡ ìep‘h^pfhpdp„ Aph¡. Mp“Nu i¥nrZL$ k„õ’pAp¡“y„ fpô²$ueL$fZ L$fhpdp„ Aph¡A“¡ Ðepfbpv$ s¡d“¡ kfL$pfu klpe ‘lp¢QpX$hpdp„ Aph¡.

Q|„V$pe¡gu kfL$pf kÑp ‘f Aphsp„ 6 drl“pdp„ S> “hu rinZ“ursÅl¡f L$f¡, S>¡dp„ Mp“NuL$fZ“¡ ÅL$pfp¡ Ap‘¡.

kpsdp ‘Npf ‘„Q“u cgpdZp¡“p¡ Ål¡f ’ep“u spfuM’u AdgL$fhpdp„ Aph¡.

b^p„ fpÄep¡“¡ õ“psL$p¡Ñf L$np/õsf (‘p¡õV$-N°¡ÄeyA¡i“ g¡hg)“uL$p¸g¡Å¡ õ’p‘hp A“¡ Qgphhp dpV¡$ L¡$ÞÖ kfL$pf “pZp„L$ue klpeL$f¡.

fpÄe A“¡ L¡$ÞÖ“p õsf¡ ipmpAp¡“p k„Qpg“ dpV¡$ k„‘|Z® - õhpeÑk„õ’p lp¡e, S>¡ kfL$pf“u v$$MgNufu’u sØ“ dyL$s lp¡e.

DÃQ rinZ dpV¡$ "“pg¡S> L$rdi“'“u fQ“p L$fhpdp„ Aph¡ A“¡s¡“¡ kpQp A’®dp„, L$pd L$fhp“u kNhX$ A‘pe.

rinZ“u NyZhÑp ky^pfhp-h^pfhp dpV¡$ rinL$p¡ A“¡ âp¡a¡kfp¡“¡‘p¡sp“p¡ ds ìe¼s L$fhp“u k„‘|Z® õhs„Ósp lp¡e, s¡d“p„ k„ip¡ “p¡Ål¡f L$fhp“u ‘Z õhs„Ósp lp¡e. k„QpgL$p¡“u L$p¡C v$$MgNufu s¡dp„“ lp¡e. kfL$pf¡ rcÞ“dsp¡“p¡ Apv$f L$fhp“y„ hpsphfZ fQhy„ Å¡CA¡.

âh¡i L$ep£ R>¡¡, s¡Ap¡ S>ê$fu kNhX$p¡“p Acph¡ fp¡S> ipmpdp„ lpS>fu Ap‘sp„“’u.

10 V$L$p ipmpAp¡dp„ dpÓ A¡L$ S> rinL$ R>¡. 10 gpM rinL$p¡“ucfsu L$fhpdp„ Aphu “’u. OZu kfL$pfu ipmpAp¡ b„ ’C flu R>¡A“¡ hpguAp¡“¡ s¡d“p„ bpmL$p¡“¡ Mp“Nu ipmpdp„ v$pMg L$fhp“u afS>‘X¡$ R>¡.

hj® 2014dp„ L¡$ÞÖdp„ lpg“p kÑp ‘n¡ rinZdp„ Æ.X$u.‘u.“p6 V$L$p MQ®hp“u Mpsfu Ap‘u lsu ‘f„sy s¡d ’ey„ “’u.

60 V$L$p rhÛp’}Ap¡ ‘p¡sp“y„ rinZ L$pe® A^|fy„ R>p¡X$u v$¡ R>¡. s¡d“¡rinZ dp¢Oy„ gpN¡ R>¡. A’hp cZhpdp„’u fk EX$u Åe R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡

lpgdp„ R.T.E. (Right to Free, Quality, Equitable Education)

“p L$pfZ¡ 6 hj®’u 14 hj® ky^u“p rinZ“u S>hpbv$pfu kfL$pf¡ g¡huÅ¡CA¡ s¡d L$l¡hp“p õ’p“¡ kfL$pf¡ 6 hj®’u 18 hj® ky^u“p rhÛp’}Ap¡“urinZ“u S>hpbv$pfu g¡hu Å¡CA¡. Ap D‘fp„s kfL$pf¡ 6 hj®’u “p“p„bpmL$p¡“¡ A‘psp rinZ“u S>hpbv$pfu ‘Z g¡hu Å¡CA¡. ECCE“u(Early Childhood Care and Education) k„L$ë‘“p âdpZ¡ 18 hj®“uJdf“p„ bpmL$p¡“¡ bpmdS|>fudp„’u dy¼s L$fhp„ Å¡CA¡.

DÃQrinZ dpV¡$ dpÓ “¡ dpÓ UGC (eyr“hrk®V$u N°pÞV¹$k L$rdi“)“plp’dp„ rinZ“y„ r“e„ÓZ kp¢‘p¡, A¡“p$ õ’p“¡ DÃQ rinZ ‘„Q (lpefA¡ÄeyL¡$i“ L$rdi“)“u fQ“p “ L$fp¡.

L$p¡W$pfu L$rdi““u cgpdZp¡ âdpZ¡ kfL$pf¡ Æ.X$u.‘u.“p 6% rinZ‘pR>m MQ®hp Å¡CA¡. ipmp“p„ rinL$ cpC-bl¡““¡ kfL$pf¡ rinZrkhpe“u L$p¡C‘Z AÞe L$pdNufu kp¢‘hu “ Å¡CA¡. S>¡ fus¡ AÝep‘L$p¡“¡spgud Ap‘hp dpV¡$ A¡L¡$X¡$rdL$ õV$pa L$p¡g¡S>“u õ’p‘“p L$fhpdp„ AphuR>¡ s¡hu k„õ’p“u ipmp“p„ rinL$p¡“¡ spgud Ap‘hp dpV¡$ õ’p‘“pL$fhu Å¡CA¡.

Page 6: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

10 11

Apfp¡Áe

hs®dp“ [õ’rs

b„ pfZ¡ ApV$}L$g-21 dyS>b kp¥ “pNqfL$p¡“¡ Æh“ Æhhp“p¡ (Right

to Life) d|mc|s Ar^L$pf Apàep¡ R>¡.

kyâud L$p¡V®$“p ds âdpZ¡ Æhhp“p¡ A’® a¼s ðpk gC“¡ Æh“V$L$phhp“p¡ “’u. ‘Z s„vy$fõs Æh“ Æhhp“p¡ Ar^L$pf. ApV$}L$g-47âdpZ¡ fpÄe“u S>hpbv$pfu R>¡ L¡$ kp¥“¡ ‘p¥rô$L$ Mp¡fpL$ dm¡ A“¡ Æh“-^p¡fZ ky f¡ A¡hu ìehõ’p Np¡W$h¡.

‘uhp ep¡Áe ‘pZu, k„X$pk A“¡ NV$f“u kyrh^p, lhp-DÅkhpmpAphpk A“¡ iyÙ, âv|$jZd|¼s lhp âpàs ’pe. s„vy$fõs Æh“ dpV¡$“uAp ‘pep“u S>ê$qfepsp¡ kp’¡ dp„v$Nu“p D‘Qpf kp¥“¡ spÐL$prgL$ dm¡. s¡Ap‘hp“u S>hpbv$pfu fpÄe“u R>¡. “pNqfL$p¡“p¡ Ap d|mc|s Ar^L$pf R>¡.

NyS>fps ‘[ågL$ l¡ë’ A¡¼V$“p hj® 2008“p dykØp âdpZ¡Apfp¡Áe“urs A¡hu b“phhu S>ê$fu R>¡ L¡$ s¡ ‘ep®hfZ, ‘p¥rô$L$ Aplpf,rinZ hN¡f¡“¡ ìep‘L$ fus¡ Aphfu gC Apfp¡Áe“u kh®ìep‘u k¡hpAp¡“uNp¡W$hZu L$f¡.

kfL$pf¡ ApTpv$u ‘R>u Apfp¡Áe A„N¡ kp¥’u ‘l¡gu cp¡g¡ L$rdV$u“ufQ“p L$fu lsu. L$rdV$uA¡ cpf‘|h®L$ L$üy„ lsy„ L¡$ ‘¥kp Ap‘hp“u i[¼s“pAcphdp„ L$p¡C‘Z ìe[¼s“¡ Apfp¡Áe“u kpfu kpfhpf “ dm¡ s¡hy„ “’hy„ Å¡CA¡. L$p¡C‘Z c¡v$cph hNf kp¥“¡ A¡L$ kfMu, kpfu Apfp¡Áe“uk¡hpAp¡ âpàs ’hu S> Å¡CA¡.

“pNqfL$p¡“y„ kpfy„ Apfp¡Áe v$¡i“u kd©qÙ dpV¡$ ‘pep“u S>ê$qfeps R>¡.Ap hps kfL$pf“u Sy>v$u Sy>v$u L$rdV$uA¡ hpf„hpf L$lu R>¡ s¡“p¡ õhuL$pf L$f¡.

L$pg¡S> A“¡ eyr“hrk®V$u õsf¡ rinL$ A“¡ rhÛp’} hÃQ¡“p¡ NyZp¡Ñf(Ratio) 1:50“p¡ lp¡hp¡ Å¡CA¡. rinZdp„ rhÛp’}“p khpNu rhL$pk ‘fcpf Ap‘hp¡ Å¡CA¡.

ipmpAp¡“p rinL$p¡ ‘pk¡ rinZ¡sf L$pep£ L$fphhp„ “ Å¡CA¡. dÝepŒcp¡S>“ ep¡S>“p kamsp‘|h®L$ ArsL$pmÆ’u Qgphhu Å¡CA¡.

Ap„NZhpX$u bl¡“p¡, âp’rdL$ s’p dpÝerdL$ A“¡ DÃQsf dpÝerdL$rinL$p¡ A“¡ L$pg¡Å¡“p AÝep‘L$p¡“¡ õL¡$g dyS>b h¡s“ A“¡ AÞe S>ê$fucÕ’p„ Ap‘hp„ Å¡CA¡. kp¥“¡ L$pedu “p¡L$fu“p gpc Ap‘hp Å¡CA¡.

Page 7: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

12 13

Ap ¾$d R>¡. dp„v$Nu ‘pR>m v$hpMp“p“p MQ®“¡ L$pfZ¡ 6 L$fp¡X$ 30 gpMgp¡L$p¡ Nfubudp„ k‘X$pC Åe R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....

cpfs“p v$f¡L$ “pNqfL$ dpV¡$ Apfp¡Áe ÅmhZu dpV¡$ kNhX$p¡ cp¡Nhhp“p¡lL$ - (Right to Healthcare) lp¡hp¡ Å¡CA¡. Ap hps L¡$ÞÖ A“¡ fpÄekfL$pf¡ dpÞe L$fhu Å¡CA¡.

Ap dpV¡$ kfL$pf¡ k„‘|Z® NyZhÑpey¼s A“¡ ìep‘L$ kNhX$p¡ EcuL$fhu Å¡CA¡.

Ål¡f Apfp¡Áe k¡hp ‘pR>m kfL$pf¡ lpgdp„ Æ.X$u.‘u.“p 3.5V$L$pfL$d apmhu R>¡, S>¡ ìe[¼s v$uW$ v$f hj£ ê$. 4000 (Qpf lÅf) S>¡V$gu’pe s¡ kdekf, ìepS>bu fus¡ MQ®hu Å¡CA¡. V|„$L$p Npmpdp„ Ap fL$dÆ.X$u.‘u.“p 5 V$L$p S>¡V$gu L$fhu Å¡CA¡. kpdpÞe fus¡, ìe[¼s“¡ kpfhpf“pMQ®dp„ h^ydp„ h^y 25 V$L$p fL$d s¡“p rMõkpdp„’u Å¡X$hu ‘X¡$ s¡huìehõ’p Ecu L$fhu Å¡CA¡.

v$¡i“p¡ L$p¡C‘Z “pNqfL$ L$p¡C‘Z Ål¡f Apfp¡Áe L¡$ÞÖ ‘f’u dasA’hp sØ“ hpS>bu MQ£ Apfp¡Áe“u s‘pk L$fphu S>ê$fu v$hpAp¡ d¡mhuiL¡$ s¡hu kNhX$ Ecu L$fhu Å¡CA¡.

Apfp¡Áe n¡Ó¡ L$pd L$fhphpmp kp¥ L$d®QpfuAp¡, Apip hL®$k®, Ap„NZhpX$uL$pe®L$sp®Ap¡ A“¡ klpeL$p¡“¡ l„Npdu L$d®Qpfu “ NZsp„ L$pedu L$d®QpfuNZhp„ Å¡CA¡, L¡$ L$pedu “p¡L$fudp„ lL$v$pf NZhp Å¡CA¡. A“¡ L$d®QpfusfuL¡$“p kh® l½$p¡ s¡d“¡ dmhp Å¡CA¡.

kfL$pf¡ kph®rÓL$/khpNu Apfp¡Áe A“¡ Ap¥j^“urs b“phhu Å¡CA¡,S>¡’u NyZhÑpey¼s v$hpAp¡, Apfp¡Áe kp^“p¡ kõsp v$f¡ D‘gå^ ’CiL¡$. bÅfdp„ Sy>v$u Sy>v$u L„$‘“uAp¡ Sy>v$p„ Sy>v$p„ “pd¡ v$hpAp¡ h¡Qhp“y„ L$f¡R>¡ s¡“p õ’p“¡ "S>¡“qfL$' (Generic) v$hpAp¡ b“phu“¡ h¡Q¡. lpgdp„ L„$‘“uAp¡b°pÞX$“p “pd¡ v$hpAp¡ b“phu“¡ h¡Q¡ R>¡ s¡“p g¡bgdp„ "S>¡“fuL$' “pdp¡v$ip®h¡.

Apfp¡Áen¡Ó¡ Ap‘Z¡ lSy> OZu gp„bu dS>g L$p‘hu ‘X¡$ s¡d R>¡.k“¡ 2015“p rhðb¢L$“p Al¡hpg dyS>b v$¡idp„ Apfp¡Áe ‘pR>m Æ.X$u.‘u.“p3.87 V$L$p S> MQ® ’ep¡ lsp¡. Apdp„’u kfL$pf¡ dpÓ 1% MQ® L$ep£lsp¡.

Ål¡f Afp¡Áe L¡$ÞÖp¡dp„ ApDV$X$p¡f ‘¡iÞV$ L¡$f“p Ly$g v$v$}Ap¡dp„’udpÓ 18% v$v$}Ap¡ A“¡ B“X$p¡f ‘¡iÞV$ L¡$f“p Ly$g v$v$}Ap¡dp„’u 44%v$v$}Ap¡ gpc g¡ R>¡. A’p®s¹ bpL$u“p v$v$}Ap¡ Mp“Nu Apfp¡Áe k¡hp“p¡gpc g¡ R>¡.

Nfub gp¡L$p¡ kfL$pfu v$hpMp“pdp„ Åe R>¡ ‘f„sy 57% gp¡L$p¡ kfL$pfuv$hpMp“pAp¡dp„ kpfp¡ BgpS> “ ’hp’u Mp“Nu v$hpMp“pAp¡dp„ kpfhpfg¡hp“y„ ‘k„v$ L$f¡ R>¡. kfL$pfu v$hpMp“pAp¡dp„ kpfhpf g¡hp S>sp„ kde“p¡‘Z OZp¡ ìee ’pe R>¡.

L¡$ÞÖ A“¡ fpÄe hÃQ¡ Apfp¡Áe k¡hp dpV¡$ spgd¡g “’u. L¡$ÞÖkfL$pf ‘qfhpf L$ëepZ (Family Welfare) s¡dS> L¡$V$gpL$ dp¡V$p fp¡Np¡sfa Ýep“ Ap‘¡ R>¡. fpÄep¡ õ’pr“L$ v$hpMp“pAp¡ sp¡ Qgph¡ R>¡ ‘Zep¡Áe kNhX$p¡“p¡ Acph v$¡Mpe R>¡. kpdpÞe dpZk A¡L$pv$ dp¡V$u dp„v$Nudp„k‘X$psp„ v$¡hpv$pf b“u Åe R>¡.

v$¡idp„ X$p¼V$fp¡“u k„¿ep 14 gpM S>¡V$gu R>¡. ‘f„sy Ap‘Z¡ Apfp¡Áe-n¡Ó¡ "rdg¡r“ed X¡$hg‘d¡ÞV$ Np¡g' (klöpåv$u$ rhL$pk gÿe)“¡ lp„kg“’u L$fu i¼ep. Ap‘Z¡ Apfp¡Áe n¡Ó¡ ‘fhX¡$ s¡hu ‘|fsu ìehõ’p Ecu“’u L$fu i¼ep.

rhð“p OZp v$¡ip¡ kf¡fpi ‘p¡sp“p Æ.X$u.‘u.“p 5.99 V$L$p MQ®Apfp¡Áe ‘pR>m MQ£ R>¡, Äepf¡ cpfsdp„ Æ.X$u.‘u.“p dpÓ 1.1 V$L$pS> h‘fpe R>¡.

“pNqfL$“¡ Apfp¡Áe ‘pR>m L¡$V$gp„ “pZp„ MQ®hp ‘X¡$ s¡“¡ ¿epgdp„fpMu“¡ s¡“u rhð õsf¡ NZsfu/dp¡S>Zu L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. s¡dp„ 192v$¡ip¡dp„ cpfs“p¡ ¾$d 183 R>¡. bp„Ágpv$¡i A“¡ AaOpr“õsp““u “ÆL$“p¡

Page 8: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

14 15

‘ep®hfZhpey âv|$jZ

hs®dp“ [õ’rs

spS>¡sf“p¡ ey“pCV¡$X$ “¡iÞk“p¡ qf‘p¡V®$ "Ágp¡bg A¡Þhpefd¡ÞV$ ApDV$g|L$(G.E.O). 70 v$¡ip¡“p 250 rhop“uAp¡A¡ s¥epf L$ep£ R>¡.

rhðõsf¡ Apfp¡Áe“p 25 V$L$p âñp¡ âv|$jZ“¡ L$pfZ¡ ’pe R>¡. hj®2015dp„ âv|$jZ“p L$pfZ¡ OZp„ d©Ðey ‘pçep„ lsp„. âv|$rjs ‘pZu“p L$pfZ¡14 gpM gp¡L$p¡ A“¡ lhp“p âv|$jZ“p L$pfZ¡ 70 gpM gp¡L$p¡ d©Ðey‘pçep lsp.

rhðdp„ 1/3 fp„ ¡gp¡ Mp¡fpL$ A“¡ ‘¥kpv$pf v$¡idp„ sp¡ 56 V$L$pfp„^¡gp¡ Mp¡fpL$ a¢L$u v$¡hp’u 9 V$L$p N°u“lpDk N¡kuk ‘¡v$p ’pe R>¡.

S>¡dp„ 3.2 AbS> gp¡L$p¡ hk¡ R>¡ s¡hp S>„Ng rhõspfdp„ h©np¡dp¡V$p ‘pe¡ L$p‘hpdp„ Apìep„ R>¡, A“¡ Ðep„ M¡su L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.

cpfsdp„ âv|$jZ“p L$pfZ¡ hj® 2017dp„ 12 gpM, 40 lÅf gp¡L$p¡d©Ðey ‘pçep lsp. ‘¡fukdp„ L$gpCd¡V$ Q¡ÞS>“¡ AV$L$phhp S>¡ ‘Ngp„ cfhp“p¡r“Z®e g¡hpdp„ Apìep¡ lsp¡ A“¡ “ursdp„ S>¡ ‘qfhs®“ gphhp“y„ rhQpeylsy„, s¡ dyS>b cpfs ApQfZ L$f¡ sp¡ Apfp¡Áe ‘pR>m“p¡ MQ® 3 qV²$gue“X$p¡gf S>¡V$gp¡ OV$u Åe.

A[ídc|s bmsZp¡ A“¡ T¡fu fkpeZp¡ hp‘fhp D‘f cpf¡L$p‘ d|L$hp¡ Å¡CA¡. [¼g“f kp¡k}k Ap¡a A¡“Æ®“p¡ D‘ep¡N h^pfhp¡Å¡CA¡.

cpfs¡ h^y“¡ h^y M“uÅ¡ Mp¡v$u“¡ f¡MpL$ue(rg“uef) Apr’®L$ rhL$pk

X$p¡¼V$fp¡ v$v$}“¡ v$hpAp¡ gphhp dpV¡$“p L$pNmdp„ dpÓ "S>¡“fuL$' v$hpAp¡“p„“pd S> gM¡ s¡hp¡ L$pev$p¡ Adgdp„ gphhp¡ Å¡CA¡.

kfL$pf dlÒh“u fkuAp¡ (h¡[¼k“-Vaccines)“y„ kfL$pfu L¡$ A^®kfL$pfu(Ål¡f n¡Ó“p„) kplkp¡ Üpfp DБpv$“ L$fph¡, s¡dp„ k„ip¡ “ lp’ ^f¡.

kdpS>“p Apr’®L$ A“¡ kpdprS>L$ fus¡ ‘R>ps gp¡L$p¡ dpV¡$ rhi¡jApfp¡Áe kNhX$p¡ Ecu L$f¡. kapC L$pdv$pfp¡, L$Qfp¡ huZhphpmpAp¡, rhõ’pr‘sp¡,v$rgsp¡, Apqv$hpkuAp¡, EcetgNu ‘k„v$Nu - V²$pÞkS>¡ÞX$fhpmp„, k¡¼khL®$k® hN¡f¡ ‘f rhi¡j Ýep“ Ap‘¡.

kNcp®Ap¡“¡ iê$Aps’u ‘|fsu Apfp¡Áe k¡hpAp¡ âpàs ’pe s¡dS>R> drl“p ky u Qpgy “p¡L$fudp„’u fÅ dm¡ s¡hu L$pev$pL$ue Å¡NhpCA“¡ ìehõ’p L$fhu Å¡CA¡.

L$pfMp“p„Ap¡dp„ L$pd L$fsp„ îdÆhuAp¡“p Apfp¡Áe“p fnZ dpV¡$r“erds kdep„sf¡ Apfp¡Áe QL$pkZu L$fhu Å¡CA¡. Äep„ kpfhpf“u S>ê$flp¡e Ðep„ sfs kpfhpf Ap‘hu Å¡CA¡. dp„v$Nu“¡ L$pfZ¡ ’“pfp Apr’®L$“yL$kp““u cf‘pC dpV¡$ Apfp¡Áe MpspA¡ g¡rMs k|Q“p k„b„r^s ìe[¼s/dprgL$ L¡$ k„õ’p“¡ Ap‘hu Å¡CA¡.

dp“rkL$ fus¡ rbdpf gp¡L$p¡“p Apfp¡Áe dpV$¡ khpNu “urs b“phus¡“p¡ Adg L$fhp¡ Å¡CA¡.

Page 9: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

16 17

âÅ dp„N¡ R>¡

Ål¡f hpl“ìehlpf kyrh^p - ‘[ågL$ V²$pÞk‘p¡V®$“p¡ h^pfp¡.

hpl“dp„ bmsZ sfuL¡$ ku.A¡“.Æ. hN¡f¡“p h‘fpi“p¡ h^pfp¡.

hpl““p “uL$msp ^|dpX$p (emission) “p KQp õV$pÞX$X®$ (BS-

IV) “p ^p¡fZp¡“p¡ Adg L$fp¡.

’p¡X$p kde ‘R>u s¡“p’u ‘Z KQp ^p¡fZ (BS-VI) ky^u‘lp¢Qhy„.

hpl““p bmsZdp„ rdgphV$ “ ’pe s¡“u kss QL$pkZu L$fp¡.

‘¡V²$p¡gdp„“p b¡[ÞS>““p S>Õ’p“¡ r“e„rÓs L$fphp¡.

R|>V$L$ 2T Oil h¡QpZ ‘f ârsb„ d|L$p¡.

‘phf àgpÞV$ A„N¡- S|>“p ‘phf àgpÞV$ b„^ L$fp¡.

dp¡V$f L$pf A„N¡ - L$pfdp„’u r“L$msp ^|dpX$p“y„ r“erds ‘funZL$fhp“u âpdprZL$ ìehõ’p Np¡W$hp¡.

3 hj®dp„ lhp“p âv|$jZdp„ 35 V$L$p A“¡ ‘p„Q hj®dp„ 50V$L$p OV$pX$p¡ ’pe s¡ dpV¡$“u ep¡S>“p b“php¡.

Ágp¡bg hp¡rdN“u OpsL$ Akfp¡’u bQhp v$¡i“p¡ cprh rhL$pk‘’ bv$gp¡.

h^pfhp“p¡ dpN® A‘“pìep¡ R>¡, s¡ hpsphfZdp„ âv|$jZ a¡gph¡ R>¡. A“¡T¡fu hpeyAp¡ dy¼s L$f¡ R>¡.

N°u“ lpDk N¡k

‘ep®hfZ“p v$f¡L$ ‘pkp“p¡ rhQpf L$fsp„ M|b S> v$e“ue [õ’rsS>ZpC Aph¡ R>¡. h¥rðL$ õsf¡ Ágp¡bg hp¡rdN õ’pr“L$ õsf¡ lhp, ‘pZuS>du““y„ âv|$jZ M|b S> h^u Ney„ R>¡. S>„Ng ‘f“y„ cpfZ ‘Z M|bS> h^u Ney„ R>¡. v$qfep¡ ‘Z âv|$rjs ’C Q|¼ep¡ R>¡. N„Np S>¡hu ‘rhÓ“v$u õ“p“ L$fhp gpeL$ flu “’u. Ap b^p„“u Apfp¡Áe, L©$rj DБpv$“,kdN° Æhk©rô$ ‘f rh‘fus Akfp¡ Å¡C iL$pe R>¡. rhð sp‘dp“dp„’C fl¡gp h^pfp“¡ Ap‘Z¡ AV$L$phu iL$uiy„ s¡hy„ AÐepf¡ sp¡ S>Zpsy„“’u. krlepfp ^p¡fZ¡ Ap„sffprô²$e L$fpfp¡ ’sp “’u. N°u“ lpDk N¡k“udpÓp 445 ‘pV®$ ‘f rdrge“ (445 PPM) ky u ‘lp¢Qu NC R>¡. Å¡Ap Ap„L$ 480 ky u ‘lp„¡Qi¡ sp¡ ‘©Õhu“p sp‘dp“dp„ 20 k¡ÞV$uN°¡X$“p¡h^pfp¡ ’C S>hp“u i¼esp R>¡.

lhp“y„ âv|$jZ

WHO (hëX®$ l¡ë’ Ap¡N£“pCT¡i“)“p dpQ® 2018“p Al¡hpg âdpZ¡rhð“p 12 kp¥’u h^y hpeyâv|$jZ (A¡f ‘p¡ëeyi“)hpmp„ il¡fp¡dp„ cpfs“p„11 il¡fp¡“p¡ kdph¡i ’ep¡ R>¡. cpfsdp„ ‘p„Q hj®’u “p“p„ bpmL$p¡ âvy$rjslhp“p L$pfZ¡ dp¡V$u k„¿epdp„ d©Ðey ‘pd¡ R>¡. hj® 2016dp„ dpÓ ApS> L$pfZ¡ 1,01,788 bpmL$p¡ d©Ðey ‘pçep„ lsp„.

v$¡idp„ 25 V$L$p d©Ðey sp¡ lhpdp„ fl¡gp 2.5 dpB¾p¡“ (PM 2.5

- ‘pV$}¼eyg¡V$ d¡V$f 2.5)“p L$v$“p k|ÿd L$Zp¡“p L$pfZ¡ ’pe R>¡. ApL$Zp¡ X$peprbqV$k“u budpfu gphhpdp„ ‘Z L$pfZc|s d“pe R>¡. rhðdp„6 gpM gp¡L$p¡ Ap“p L$pfZ¡ d©Ðey ‘pd¡ R>¡. a¡akp„“y„ L¡$Þkf, L$kyhphX$S>¡hu kdõepAp¡ kÅ®e R>¡.

hj® 2016dp„ cpfsdp„ v$d(Aõ’dp)“p v$v$}Ap¡“u k„¿ep 3 L$fp¡X$79 gpM S>¡V$gu lsu.

Page 10: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

18 19

NyZhÑp OZu bNX$u R>¡. E-Coli b¡¼V¡$fuep“u dpÓp 14.4 L$fp¡X$“pAp„L$ ‘f ‘lp¢Qu R>¡. dpÞe dpÓp dpÓ 50 Ap„L$“u R>¡. (TOI -

15 March 2019- Ahmedabad)

v$¡idp„ c|Nc®S>m“u [õ’rs ‘Z N„cuf R>¡. kpdpÞe fus¡ Ap“S>fdp„ “ Aphsy„ âv|$jZ R>¡. ‘f„sy L¡$V$gpL$ Ap¥Ûp¡rNL$ rhõspf“u Apk‘pk“pc|S>m f„Nu“ ’C Q|¼ep R>¡. NpdX$p s¡“p Of¡gy h‘fpi“y„ 80 V$L$p A“¡il¡fp¡ 50 V$L$p ‘pZu c|S>mdp„’u d¡mh¡ R>¡. R>¡ëgp hjp£dp„ c|S>m Eg¡Qhp“y„L$pd dp¡V$p ‘pe¡ ’C füy„ R>¡.

c|S>mdp„ Mpfpi, ¼gp¡fpCX$, ãgp¡fpCX$, “pCV²¡$V$, Ape“®, Apk£r“L$S>¡hp„ âv|$jL$p¡ R>¡. 16 fpÄep¡dp„ c|Nc® S>mdp„ eyf¡r“ed ‘Z Å¡hpdþey„ R>¡. ‘uhp“p ‘pZudp„ eyf¡r“ed’u qL$X$“u“p fp¡Np¡ ’pe R>¡. M¡sfp¡dp„fpkperZL$ Mpsf“p h‘fpi’u c|Nc®S>mdp„ “pCV²$pCV$“y„ âv|$jZ Å¡hpdm¡ R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

“v$uAp¡dp„ ep¡Áe dpÓpdp„ ‘pZu hl¡sy„ fpMp¡.

L$p¡C ‘Z Ås“p N„v$p ‘pZu“p¡ r“L$pg “v$udp„ ’sp¡ AV$L$php¡.

Oil Base rhL$pk“p õ’p“¡ Soil Base rhL$pk ‘f Ýep“ Ap‘p¡.

EÅ® bQs“p fõsp A‘“php¡. DÛp¡Np¡“¡ s¡ dpV¡$ afS> ‘pX$p¡. Energy

Conservation-2009 “p¡ Adg L$fphp¡. Aphpk fQ“pdp„ Ap¡R>u EÅ®h‘fpe s¡hu ‘ÙrsAp¡ gp¡L$p¡ A‘“ph¡ s¡ dpV¡$“u ep¡S>“pAp¡“p¡ AdgL$fp¡ - Ars il¡fuL$fZhpmu kdpS> fQ“p h^y EÅ® dp„N¡ R>¡. NpdX$p„rhL$k¡ s¡hy„ Apep¡S>“ L$fp¡.

‘|“:âpàs EÅ®“p öp¡sp¡ rhL$kphp¡. ’d®g ‘phf àgpÞV$“u L$pe®ndsph^pfp¡.

huS> V²$pÞkdui“ gp¡k OV$pX$p¡. fkpeZ Ap^pqfs M¡su“p õ’p“¡kÆh M¡su“¡ M¡X|$sp¡ h^pf¡ A‘“ph¡ s¡ dpV¡$ rhrh^ fus¡ dv$v$ L$fp¡,âp¡Ðkprls L$fp¡.

S>m-âv|$jZ

hs®dp“ [õ’rs

v$¡idp„ k‘pV$u ‘f“y„ 90% ‘pZu âv|$rjs ’e¡gy„ R>¡. NV$f“p ‘pZu“pr“L$pg“u Aìehõ’p, DÛp¡Np¡ Üpfp R>p¡X$psy„ N„vy$„ ‘pZu, “v$uAp¡dp„ hl¡sp‘pZu“p¡ OV$sp¡ S>Õ’p¡, “v$u“p ‘V$dp„’u f¡su Dg¡Qhu, “v$u“p öph rhõspf“y„OV$sy„ âdpZ, smphp¡dp„ OV$sy„ ‘pZu“y„ âdpZ A“¡ s¡dp„ R>p¡X$psy„ N„v$y„‘pZu, O“L$Qfp¡ W$pghu“¡ ‘|fpsp„ smphp¡ hN¡f¡“¡ L$pfZ¡ k‘pV$u ‘f“y„ ‘pZu‘uhp L¡$ hp‘fhp gpeL$ füy„ “’u. L¡$[ÞÖe âv|$jZ r“e„ÓZ bp¡X®$-k¡ÞV²$g‘p¡ëeyi“ L„$V²$p¡g bp¡X®$ (CPCB) “p hj® 2018“p Aæepk âdpZ¡ v$¡idp„323 “v$uAp¡“p 351 S>¡V$gp ‘V$ rhõspf (Stretches) âv|$rjs ’C Q|¼epR>¡. dlpfpô²$dp„ 53 õ’mp¡A¡ “v$uAp¡ âv|$rjs R>¡. Ars âv|$rjs ‘V$p¡dlpfpô²$dp„ 9 A“¡ NyS>fpsdp„ 5 R>¡.

N„Np, edy“p“p âv|$jZ“u L$p¡C lv$ “’u. “v$uAp¡ “lphpgpeL$‘Z “’u flu. hj® 2015 ’u 2017“p Npmpdp„ N„Np“¡ iyÙ L$fhp‘pR>m 7,300 L$fp¡X$ ê$. D‘fp„s MQ® ’ep¡ R>¡. R>¡ëgp 3 hj®dp„ ‘pZu“u

Page 11: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

20 21

kp¡guX$ h¡õV$ (MSW) 5 L$fp¡X$ 20 gpM V$“ S>¡V$gp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡,A’hp 1 gpM 40000 V$“ S>¡V$gp¡ fp¡S>“p¡ L$Qfp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡. Apdp„ârshj® 5%“p¡ h^pf¡ ’C füp¡ R>¡.

v$¡idp„ fp¡S>“p¡ 25 lÅf 940 V$“ àgp[õV$L$ L$Qfp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡.

v$¡idp„ Bg¡¼V²$p¡r“¼k h¡õV$ - E-Waste ârshj® 20 gpM V$“D‘fp„s ‘¡v$p ’pe R>¡; s¡hp¡ hj® 2016“p¡ A¡L$ Aæepk L$l¡ R>¡.E-Waste ‘¡v$p L$fhpdp„ Ad¡qfL$p, Qu“, Å‘p“ A“¡ S>d®“u ‘R>u cpfs“p¡“„bf Aph¡ R>¡.

DÛp¡Np¡ Üpfp ‘Z OZp dp¡V$p ‘pep ‘f O“L$Qfp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡.õV$ug DÛp¡Ndp„ ârshj® 35 rdgue“ V$“; ’d®g ‘phf àgpÞV$dp„ 70rdrge“ V$“; ap¡õafk, A¡kuX$ àgpÞV$, A¡dp¡r“ed ap¡õa¡V$ àgpÞV$dp„ 4.5rdrge“ V$“ O“L$Qfp¡ ârshj® ‘¡v$p ’pe R>¡. Ak„¿e “p“p„ dp¡V$p„ L$pfMp“pdp„‘¡v$p ’sp L$Qfp“p¡ L$p¡C rlkpb “’u.

v$¡idp„ Hazardous Waste Apif¡ ârs hj® 4.4 rdrge“ V$“S>¡V$gp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡. Ap qv$ipdp„ kpQu NZsfu L$fhp OÏ„ L$pd L$fhp“uS>ê$f R>¡.

h‘fpe¡gp„ ‘pZu“¡ õeyA¡S> V²$uV$d¡ÞV$ àgpÞV$dp„ ‘|fsp âdpZdp„ iyÙL$fp¡. ‘pZu“p¡ ‘y“:D‘ep¡N (re-use) ’pe s¡d L$fp¡, ‘R>u S> “v$udp„ i¼es¡V$gy„ Ap¡Ry>„ ‘pZu “pMp¡.

DÛp¡Np¡“p âv|$rjs ‘pZu“¡ ‘|Z®ê$‘¡ iyÙ L$fp¡, qfkpeL$g L$fp¡. dpÞedpÓpdp„ S> “v$udp„ R>p¡X$p¡. ‘pZu“p„ “½$u L$f¡gp„ ^p¡fZp¡ (Norms) âdpZ¡s¡“u kss QL$pkZu L$fsp flp¡. âv|$jZ a¡gph“pf kpd¡ L$X$L$ lp’¡L$pd gp¡.

bNX¡$gp c|Nc® S>m“¡ k„‘|Z®‘Z¡ iyÙ L$fhy„ Ars MQp®m R>¡, s¡dS>ìephlpqfL$ fus¡ Ai¼e ‘Z R>¡. ‘f„sy hfkpv$u ‘pZu“¡ Apep¡S>“bÙfus¡, dp¡V$p ‘pe¡ fuQpS>® dpV¡$ c|Nc®dp„ Dspfp¡.

^uf¡ ^uf¡ fpkperZL$ Mpsfp¡“p¡ h‘fpi OV$pX$u“¡ s¡“y„ DБpv$“ b„L$fp¡.

DÛp¡Np¡ âv|$rjs ‘pZu“¡ ep¡Áe âdpZdp„ iyÙ “ L$f¡ sp¡ s¡“¡ b„L$fhp“u L$pe®hplu L$fp¡.

dp“hdm“p¡ h¡X$apV$ AV$L$phu“¡ s¡“y„ Mpsfdp„ ê$‘p„sf L$fp¡, s¡“ukp’¡“p ‘pZu“¡ ‘|fsp âdpZdp„ "V²$uV$' L$fp¡.

O“L$Qfp¡

hs®dp“ [õ’rs

v$f¡L$ Ofdp„ ‘¡v$p ’sp¡ O“L$Qfp¡, àgp[õV$L$ h‘fpi“p A„s¡ c¡Np¡’sp¡ L$Qfp¡, Cg¡¼V²$p¡r“L$ kp^“p¡“p h‘fpi“p A„s¡ ‘¡v$p ’sp¡ L$Qfp¡, L$pfMp“p„Ap¡Üpfp ‘¡v$p ’sp¡ L$Qfp¡ hN¡f¡“p¡ kdph¡i O“L$Qfpdp„ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.v$hpMp“pdp„ ‘¡v$p ’sp¡ d¡qX$L$g h¡õV$ (Waste) aŸX$ âp¡k¡tkN A“¡ L$sgMp“p“p¡O“ L$Qfp¡ ‘Z ep¡Áe r“L$pg ìehõ’p dp„N¡ R>¡. Å¡ Ap dpV¡$“u b^uìehõ’p kyQpfy fus¡ “ õ’‘pe sp¡ N„cuf ‘qfZpdp¡ Aph¡ R>¡.

CPCB “p hj® 2016“p Al¡hpg âdpZ¡ ârshj® v$¡idp„ çeyr“ku‘g

Page 12: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

22 23

r“L$pg“u bpbsdp„ b^p õsf¡ L$p ¡-Ap¡qX®$“¡i“ (k„L$g“) L$f¡.

“L$pdp„ ’C Ne¡gp„ dp¡bpCg, L$çàeyV$fp¡, V$u.hu. hN¡f¡“p L$Qfp“¡C-h¡õV$ L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡. E-Waste A¡L$ h¥rðL$ kdõep R>¡. Cg¡¼V²$p¡r“¼kkp^“p¡“p DБpv$“dp„ S> A¡hu ìehõ’p L$fhpdp„ Aph¡ L¡$ s¡“p cpN-OV$L$ (L$p¡ç‘p¡“ÞV¹$k) kfmsp’u R|>V$p L$fu“¡ ‘y“: h‘fpidp„ gC iL$pe.râÞV¡$X$ kqL®$V$ bp¡X®$dp„“u ^psyAp¡“¡ õhpõÕe“u L$pmÆ fpMu“¡ âv|$jZ “a¡gpe s¡ dpV¡$“p “d|“p“p„ L¡$ÞÖp¡ kfL$pf¡ rhrh^ fpÄep¡dp„ õ’p‘hp„ Å¡CA¡.Ap dpV¡$“p MQ®“p¡ cpf Cg¡V²$p¡r“¼k L„$‘“uAp¡ ‘f “p„Mhp¡.

^uf¡ ^uf¡ L„$‘“uAp¡ õhe„ “hp„ kp^“p¡ Ap‘su hMs¡ S|>“p ‘pR>p„g¡ A“¡ s¡“p¡ ep¡Áe r“L$pg L$f¡ s¡hy„ Apep¡S>“ kfL$pf¡ L$fphhy„ Å¡CA¡.

‘fv$¡i’u L$p¡C L$Qfp¡ Apeps L$fhp“u R|>V$ “ Ap‘hu. S>¡ L$pfMp“pdp„L$pQp¡ dpg S> E-Waste lp¡e s¡“p ‘f âv|$jZ “ a¡gph¡ s¡ dpV¡$“pL$pev$p“p¡ L$X$L$ Adg ’pe s¡hp¡ kfL$pf ApN°l fpM¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

Äep„ O“L$Qfp¡ ‘¡v$p ’pe R>¡ Ðep„ S> s¡“y„ (Segregation) hN}L$fZ/rhcpNuL$fZ ’pe s¡hu ìehõ’p Ecu L$fp¡. ^psy, àgp[õV$L$, L$pQ, S>¡hpL$Qfp“¡ d|m õ’p“¡’u S> AgN L$fp¡. kdN° v$¡idp„ L$Qfp“u bpbsdp„Reduce, Recycle, Reuse - Ap¡R>p¡ L$fp¡, s¡“p ‘f âq¾$ep L$fu, afuD‘ep¡N L$fp¡“u “urs A‘“php¡. O“ L$Qfp r“L$pg dpV¡$“p L$pev$pAp¡“y„k¿spC’u ‘pg“ L$fphp¡.

kfL$pf tkNg eyT (A¡L$ S> hpf D‘ep¡Ndp„ g¡hpsp) àgp[õV$L$‘f“p ârsb„ “p¡ L$X$L$ Adg L$fph¡. Aphp àgp[õV$L$“p DБpv$“, h¡QpZA“¡ h‘fpi ‘f ârsb„ “p¡ L$X$L$ Adg L$fhp¡ s’p DБpv$“ n¡Ódp„h^y L$X$L$ ‘Ngp„ gp¡.

c¡Np ’sp k¡[ÞÖe-Ap¡N£r“L$ L$Qfp“y„ Mpsfdp„ ê$‘p„sf L$fu AphL$‘¡v$p L$fp¡.

A¡N°p¡-h¡õV$ “¡ Myëgpdp„ bpmhp ‘f fp¡L$ gNphu s¡“p rhrh^D‘ep¡N dpV¡$“p àgpÞV$ kfL$pf âep¡rNL$ ^p¡fZ¡ Qpgy L$f¡ Ðepfbpv$ M¡X|$s“ud„X$muAp¡ s¡“¡ Qgph¡ s¡hy„ âp¡ÐkplL$ hpsphfZ Ecy„ L$fp¡.

d¡qX$L$g h¡õV$“p r“L$pg dpV¡$“p L$pev$p“y„ L$X$L$pC’u ‘pg“ L$fphp¡.d¡qX$L$g kp^“p¡“y„ N¡fL$pev$¡kf ‘y“:h‘fpi ’pe R>¡ s¡“¡ ‘L$X$u ‘pX$u“¡ gpNsphmNsp k„b„r^sp¡ kpd¡ L$pev$pL$ue ‘Ngp„ cfp¡.

çeyr“rk‘g O“L$Qfp“¡ bpmu“¡ huS>mu ‘¡v$p L$fhp dpV¡$ õ’p‘¡gpOZp àgpÞV$ b„ fl¡ R>¡, R>sp„ AÞe õ’m¡ “hp “hp àgpÞV$ õ’p‘hp“y„Qpg¡ R>¡. lh¡ A“ych¡ Aphp àgpÞV$ Qgphu iL$pe s¡d “ lp¡e,Apr’®L$ fus¡ ‘fhX¡$ s¡d “ lp¡e, V¡$L$r“L$g s¡dS> L$Qfp“p S>Õ’p“p¡âñ “X$sp¡ lp¡e sp¡ kfL$pf¡ EÅ® ‘¡v$p L$fhp“p àgpÞV$ A„N¡ A„rsdr“Z®e gC“¡ Aphp àgpÞV$ õ’p‘hp L¡$ “l] s¡ “½$u L$fu g¡hy„ Å¡CA¡.Ap A„N¡ L¡$ÞÖ kfL$pf, fpÄe kfL$pf, çeyr“rk‘prgV$u s„Ó k„„ey¼s‘Z¡r“Z®e g¡. k¡ÞV²$g ‘p¡ëeyi“ L„$V² $p¡g bp¡X® - CPCB kdN° O“L$Qfp“p

Page 13: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

24 25

CRZ (L$p¸õV$g f¡Áeyg¡i“ Tp¡“) A„N¡“y „ hj® 2018“y„ Ål¡f“pdy„(“p¡V$uqaL¡$i“) fv$ (L¡$Þkg) L$fu“¡ ANpD“y„ hj® 2011“y„ “p¡qV$qaL¡$i“gpNy L$fp¡. S>¡“p’u v$qfepqL$“pfp“y„ ‘ep®hfZ Åmhu iL$pe.

L$p¡d“ A¡aëeyAÞV$ V²$uV$d¡ÞV$ àgpÞV$ (CETP) - S>¡dp„ L$pfMp“pÜpfp R>p¡X$psp AiyÙ âhpplu“¡ iyÙ L$fhp“y„ L$pd ’pe R>¡, s¡“y„ kp¡riegAp¡qX$V$ v$f 6 drl“¡ L$fphhy„ Å¡CA¡. (kpdpÞe dpZk“¡ S>¡ v$¡Mpe R>¡,kdÅe R>¡, s¡ L$l¡hpsp r“óZpsp¡“¡ v$¡Mpsy„ “’u.) "âv|$jZ L$f“pf -âv|$jL$ MQ® cp¡Nh¡'“p¡ rkÙp„s - 'Polluter Pay's Principle' “p¡ AdgL$p¡C‘Z cp¡N¡ ’hp¡ Å¡CA¡.

S>¡ qV²$V$d¡ÞV$ àgpÞV$ kpfu fus¡ L$pd L$fsp “’u, N„vy$ âhplu -‘pZu S> R>p¡X¡$ R>¡, s¡“¡ kfL$pf¡ Ap‘¡gu b^u klpe (kbkuX$u) ‘pR>ugC g¡hu Å¡CA¡.

‘ep®hfZ“p ^pfp^p¡fZp¡“p¡ c„N L$f“pf L$pfMp“p kpd¡ L$pev$pL$ueL$pe®hplu L$fp¡. Aphp„ L$pfMp“p„ ‘pk¡ b¢L$ N¡f„V$u d¡mhu“¡ fpls Ap‘hp“p¡dpN® b„ L$fhp¡ Å¡CA¡. v$f¡L$ L$pfMp“p“p¡ "A¡Þhpe“®d¡ÞV$g Ap¡qX$V$ qf‘p¡V®$'(EAR) kh®kygc b“php¡.

A¡Þhpe“®d¡ÞV$g Bç‘¡¼V$ A¡k¡kd¡ÞV$ (EIA) “p¡V$uqaL¡$i“ 1994 A“¡A¡Þhpe“®d¡ÞV$g ‘[ågL$ rlef]N (EPH) - 1997 l¡W$m gp¡L$-cpNuv$pfukp’¡ gp¡L$-ky“phZu“u âq¾$ep ky‘¡f¡ ‘y“:Qpgy L$fp¡.

L$pfMp“p“¡ d„S|>fu Ap‘sp„ ‘l¡gp„ A¡L$ k|rQs Draft (L$pQp¡)-EIA s¥epf L$fhpdp„ Aph¡ R>¡, S>¡“p D‘f gp¡L$ k|“phZu v$fçep“ QQp®L$fhpdp„ Aph¡ R>¡, Ðepfbpv$ L$pfMp“phpmp Üpfp A„rsd (Final) EIA

s¥epf L$fhpdp„ Aph¡ R>¡, S>¡dp„ gp¡L$p¡A¡ DW$ph¡gp âñp¡“p r“fpL$fZ dpV¡$“pdyØpAp¡“p¡ kdph¡i L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap EIA qf‘p¡V®$ kl¡gpC’u kh®kygcb“phhp¡ Å¡CA¡.

âv|$jZ a¡gphsp L$pfMp“p“¡ Ap‘¡gu 'Show Cause' - "L$pfZ v$ip®hp¡“p¡qV$k' s¡dS> L$pfMp“p„Ap¡“¡ b„ L$fhp Ap‘¡gp Apv$¡ip¡ fpÄe“p ‘p¡ëeyi“L„$V²$p¡g bp¡X®$“u h¡bkpCV$ ‘f âNV$ L$fsp„ fl¡hy„ Å¡CA¡.

‘ep®hfZ ìehõ’p‘“

hs®dp“ [õ’rs

‘ep®hfZ ÅmhZu dpV¡$ fpÄe õsf¡ õV¡$V$ ‘p¡ëeyi“ L„$V²$p¡g bp¡X®$A“¡ L¡$ÞÖ õsf¡ k¡ÞV²$g ‘p¡ëeyi“ L„$V²$p¡g bp¡X®$ - CPCB lp¡e R>¡. ‘ep®hfZÅmhZu dpV¡$ OZp b^p L$pev$pAp¡ R>¡. s¡d R>sp„ S>NÅl¡f hps R>¡L¡$ lhp, ‘pZu, S>du“ M|b S> dp¡V$u dpÓpdp„ âv|$rjs R>¡. Ap A„N¡“pAk„¿e Aæepkp¡ ‘Z ’e¡gp R>¡. s¡’u Ap ‘yfhpf ’ey„ R>¡.

Ak„¿e DÛp¡Np¡ kpd¡ sL¡$v$pfu dpV¡$ ‘p¡ëeyi“ L„$V²$p¡g bp¡X®$ ‘pk¡‘|fsp s¡dS> r“óZps L$d®QpfuAp¡“p¡ ‘Z Acph hsp®e R>¡. hkrs h^pfp¡,il¡fuL$fZ, hpl“ìehlpf-V²$pÞõ‘p¡V£$i“, dpmMpNs kyrh^pAp¡, Ágp¡bghp¡rd¯N Ap b^p„ S> L$pfZp¡’u âñp¡“u rhL$fpmsp h^su NC R>¡.

‘ep®hfZ“¡ gNsp dlÒh“p 250 S>¡V$gp A“¡ hpCëX$ gpCa“¡ gNsps¡V$gp S> L¡$kp¡ r“L$pg hNf“p ‘X$ép„ R>¡. hj® 2010dp„ NGT - “¡i“gN°u“ qV²$åey“g“u fQ“p L$fhpdp„ Aphu s¡d R>sp„ ‘ep®hfZ“p n¡Ó¡ OÏ„L$pd bpL$u fl¡ R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....

NGT dp„ L$pev$p r“óZps A“¡ rhop“ r“óZpsp¡“u V$ud L$pdL$f¡ R>¡. ‘f„sy n¡rÓe s¡dS> dy¿e L¡$ÞÖdp„ ‘|fsp r“óZpsp¡“u k„¿eplp¡e A“¡ hluhV$u dpmMp dpV¡$“u k„‘|Z® kNhX$ lp¡e s¡ S>ê$fu R>¡.

Page 14: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

26 27

Apqv$hpkuAp¡“pl½$“y„ fnZA“¡ S>„Ng k„h^®“

hs®dp“ [õ’rs

v$¡i“u 8 V$L$p A“¡ NyS>fps“u 15 V$L$p hksu Apqv$hpkuAp¡“u R>¡.ApS>¡ ‘Z s¡d“u dp¡V$pcpN“u hksu S>„Ng A“¡ ‘lpX$u rhõspfdp„ hk¡R>¡. s¡Ap¡“u ApNhu bp¡gu-cpjp A“¡ k„õL©$rs R>¡, S>¡ kdspd|gL$ A“¡Ly$v$fs kp’¡ Or“›$ A“¡ spgd¡g L¡$[ÞÖs R>¡. b„ pfZ¡ Apqv$hpkuAp¡“¡ S>„Ng“uS>du“, S>„Ng“u ‘¡v$pip¡ A“¡ M“uS> k„‘rÑ“p krlepfp dprgLu$‘Zp A“¡õhipk““p Ar^L$pfp¡ Apàep R>¡ A“¡ s¡d“p¡ rhL$pk A¡d“u k„õL©$rs“¡A“yL|$m ’pe s¡hu bp„e^fu Ap‘u R>¡. ‘Z rb°qV$i kpd°pÄehpv$u ipk“v$fçep“ A“¡ ApTpv$u ‘R>u ‘Z Å¡ L$p¡C kdpS>¡ kp¥’u h^ydp„ h^y k„kp^“p¡Nydpìep„ lp¡e sp¡ s¡ Apqv$hpkuAp¡ R>¡. L$l¡hpsp rhL$pk“p¡ kp¥’u Ap¡R>p¡bëL¡$, “tlhs¹ gpc Apqv$hpkuAp¡“¡ dþep¡ R>¡. ApS>¡ ‘Z v$¡i“p A“¡NyS>fps“p kp¥’u h^y ‘R>ps spgyL$pAp¡ Apqv$hpku rhõspfdp„ Aph¡gp R>¡.

rinZ A“¡ Apfp¡Áe“u kp¥’u Ap¡R>u kyrh^pAp¡ Ap rhõspfdp„R>¡. L$l¡hpsp rhL$pk dpV¡$ s¡Ap¡A¡ S>du“ A“¡ S>„Ng Nydpìep„ R>¡. A“¡rhL$ë‘dp„ õ’mp„sf ‘pdu dS|>fu dpV¡$ kss fTmsp af¡ R>¡. NyS>fpsdp„kp¥’u h^y Ly$‘p¡jZ“p riL$pf lp¡e sp¡ s¡ Apqv$hpkuAp¡ R>¡. A^hÃQ¡’urinZ R>p¡X$u S>“pfpAp¡dp„ kp¥’u h^y Apqv$hpkuAp¡ R>¡.

hj® 2018dp„ cpfs kfL$pf¡ Ål¡f L$f¡g rhNsp¡ âdpZ¡ v$¡i“p S>„Ngdp„6778 Qp¡fk qL$gp¡duV$f“p¡ h^pfp¡ ’ep¡ R>¡. NpY$ S>„Ng“p rhõspfdp„0.33% S>¡V$gp¡ h^pfp¡ ’ep¡ R>¡.

L$pev$p‘„Q (gp L$rdi“)“p Al¡hpg âdpZ¡ ‘ep®hfZ Av$pgs-A¡Þhpep“®d¡ÞV$g L$p¡V®$ fpÄe A“¡ L¡$[ÞÖe õsf¡ õ’p‘hu Å¡CA¡. (Þeped¡mhhp dpV¡$ M|b gp„bp A„sf¡ “ S>hy„ ‘X¡$ s¡hu kNhX$ L$fhu Å¡CA¡.)

v$¡i“p v$f¡L$ fpÄe“p¡ N°u“ ÆX$u‘u v$f hj£ Ap„sffpô²$ue ^pfp ^p¡fZâdpZ¡ NZhp¡ Å¡CA¡.

rS>ëgp õsf¡ green DБpv$“ Ap„L$“u NZsfu dpV¡$ rhi¡j L$d®QpfuAp¡“ukNhX$ Dcu L$fhu Å¡CA¡.

L$p¸g¡S>“p rinZdp„ ‘ep®hfZ“y„ rinZ v$pMg L$fhy„ Å¡CA¡.

L$p¡C‘Z L$pfMp“y„ L$p¡C‘Z L$pfZkf b„ ’C Åe sp¡ ‘Z s¡Z¡S>¡ âv|$jZ a¡gph¡gy„ lp¡e s¡“u S>hpbv$pfudp„’u s¡ dy¼s “ ’C iL¡$.kfL$pf¡ s¡ L„$‘“u-L$pMp“p kpd¡ kss L$pe®hplu Qpgy fpMhu Å¡CA¡.

Page 15: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

28 29

M¡su D‘fp„s S>„Ng“u ‘¡v$pip¡ ‘f ‘Z s¡d“p L¡$V$gpL$ lL$ dpÞefpMhpdp„ Apìep R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....

Ágp¡bg hp¡rdN“¡ ¿epgdp„ fpMu“¡ 30% D‘fp„s rhõspf S>„Ngb“¡, S>mhpC fl¡, ApR>p‘psmp„ S>„Ngp¡ NpY$ S>„Ng b“¡, S>¥h-h¥rhÝe“y„k„h^®“ ’pe.

rhL$pk“p “pd¡ ApX¡$^X$ S>„Ngp¡ Msd L$fhp“y„ L$pd “ ’pe.

S>„Ngdp„ hksp gp¡L$p¡“¡ s¡d“p lL$ d¡mhhpdp„ kfL$pf dv$v$ L$f¡.

S>„Ng“u ‘¡v$pip¡ ‘f“p “½$u ’e¡gp lL$p¡“p¡ D‘cp¡N b¡fp¡L$V$p¡L$ L$fhp“uApTpv$u S>mhpe.

S>„Ngdp„ hksp„ Npdp¡dp„ N°pd‘„Qpesp¡“p Ar^L$pfp¡ S>mhpe.

N°pd kcp“u d„S|>fu hNf S>„Ngdp„ L$p¡C L$pd fpÄe kfL$pf L¡$L¡$ÞÖ kfL$pf“u k„õ’pAp¡ L¡$ õ’pr“L$ õhfpS>“u k„õ’pAp¡ “ L$f¡. S>„Ngdp„ApN AV$L$phhp dpV¡$ kfL$pf ‘|fsp¡ b„v$p¡bõs L$f¡, s¡ dpV¡$ S>ê$fu fL$dapmh¡. b¡fp¡L$V$p¡L$ ’sy„ M““ (mining) AV$L$ph¡.

d„S|>f ’e¡gp„ dpCt“N L$pd ‘Ðep ‘R>u L$pev$p âdpZ¡ “½$u ’e¡gpqfõV$p¡f¡i““p„ L$pd ‘sph¡. S>du““¡ kfMu L$fu, Top Soil - S>du““pD‘f“p amÖº‘ ‘X$“¡ afu’u ‘p’fu“¡ rhõspf“¡ lqfepmp¡ b“ph¡.

dpCt“N rhõspfdp„’u Dg¡Qpsp âv|$rjs ‘pZu“¡ iyÙ L$fu“¡ S>R>p¡X¡$, A’hp s¡“p¡ AÞe ep¡Áe D‘ep¡N L$f¡. “v$u“p öph-rhõspf“ubfpbf ÅmhZu L$f¡.

gp¡L$cpNuv$pfu kp’¡ kpdprS>L$ h“uL$fZ L$fpe s¡ S>ê$fu R>¡. ApdpV¡$ Np¡Qf s’p Mfpbp“u S>du“p¡ D‘f ampD s’p rb“ampD h©np¡“pklcpNu h“ ìehõ’p‘““p¡ L$pe®¾$d lp’ fphp¡ Å¡CA¡. Apqv$hpku rhõspfp¡dp„‘Z Np¥Z A“¡ dy¿e h“‘¡v$pip¡ s¡dS> Opk“p DБpv$“ dpV¡$ “apL$pfL$klcprNsp Ecu L$fhu Å¡CA¡.

Ap rhNsp¡“u kp’¡ Ap‘Z¡ A¡ ‘Z Ýep“dp„ g¡hy„ Å¡CA¡ L¡$ hj®2015dp„ S>„Ng“p rhõspf“u NZsfudp„ 589 rS>ëgp“p Ap„L$X$p kdphhpdp„Apìep lsp Äepf¡ lh¡ 633 rS>ëgp“p S>„Ng“p Ap„L$X$pAp¡“p¡ kdph¡iL$fhpdp„ Apìep¡ R>¡.

A¡L$ bpSy> dp¡V$p ‘pep ‘f X¡$hg‘d¡ÞV$ âp¡S>¡¼V$ (rhL$pk ‘qfep¡S>“pAp¡)dpV¡$ S>„Ngp¡ apmhhpdp„ Aph¡ R>¡ A“¡ buÆ bpSy> S>„Ng blpf“p rhõspfdp„A¡N°p¡-ap¡f¡õV²$u (^„ pL$ue l¡sy dpV¡$) s¥epf ’C flu R>¡ ‘f„sy s¡“p¡ S>„Ngdp„kdph¡i “ ’pe.

hj® 2014’u 2018“p Npmpdp„ NDA kfL$pf“p kdedp„ Linear

Projects S>¡hp L¡$ fp¡X$, ‘phf V²$pÞkrdi“ gpCÞk “p„Mhp dpV¡$ hj® 2009’u2014“p UPA II kfL$pf“p Npmp L$fsp„ 74%“p¡ h^pfp¡ ’ep¡ R>¡. hj® 2014-18“p Npmpdp„ tkQpC, fõsp, ‘phf V²$pÞkrdi“ gpC“, f¡gh¡ dpV¡$“p 720âp¡S>¡¼V$dp„ ârsdpk 14 lÅf 500 l¡¼V$f S>„Ng-S>du“ apmhhpdp„ AphuR>¡. kfL$pf¡ S>„Ng“u kpd¡ AÞe õ’m¡ S>„Ng DNpX$hp“p ^pfp ^p¡fZp¡dp„kpfu A¡hu R|>V$R>pV$ Ap‘¡gu R>¡. hj® 1980’u 2016“p Npmpdp„ NpY$ S>„Ng“p40% rhõspfp¡ rhrh^ l¡syAp¡ dpV¡$ apmhhpdp„ Aph¡g R>¡.

OZp„ dsdsp„sfp¡ hÃQ¡ Ap‘Z¡ Ýep“dp„ gCA¡, State of Forest

Report âdpZ¡ Ly$g S>„Ng A“¡ h©npÃR>pqv$s rhõspf 8,020,088 Qp¡fkqL$gp¡rdV$f R>¡ S>¡ cpfs“u S>du““p¡ 24.39% rhõspf R>¡. Ap k¡V¡$gpCV$Üpfp ’e¡g Aæepk ‘f’u “½$u L$f¡gp¡ rhõspf R>¡.

S>„Ngdp„ ApN gpNhp“p L$pfZ¡ ârshj® 1176 (1 lÅf 176)L$fp¡X$ ê$.“y„ “yL$kp“ ’pe R>¡. cpfs“p S>„Ngp¡dp„ s¡dS> s¡“u Apk‘pk“prhõspfp¡dp„ 25 L$fp¡X$ gp¡L$p¡ hk¡ R>¡. S>¡dp„’u 10 L$fp¡X$ d|m Apqv$hpkuR>¡. Forest Rights Act - 2006 âdpZ¡ S>„NghpkuAp¡“¡ Mpk lL$L$ Ap‘hpdp„Apìep R>¡. Ap“¡ Tribal Rights Act, Tribal Land Act A’hp Tribal

Bill sfuL¡$ ‘Z Ap¡mMhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap“p L$pfZ¡ S>„Ngdp„ M¡su L$fsp‘qfhpf“¡ h^ydp„ h^y 4 l¡¼V$f S>du“dp„ M¡su Qpgy fpMhp“u d„S|>fuAp‘hpdp„ Aph¡ R>¡.

Page 16: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

30 31

‘X$u lsu. S>¡dp„ ‘pgp®d¡ÞV$ sfa L|$Q, ^fZp„, v$¡Mphp¡ Üpfp kfL$pf“u dy¼sA’®s„Ó“u “urs“p¡ rhfp¡^ L$fhpdp„ Apìep¡ lsp¡.

spS>¡sfdp„ - ÅÞeyApfu 2019dp„, 8 A“¡ 9 spfuM“u lX$spgdp„‘p¡s‘p¡sp“p rhõspfdp„ b^y„ dmu“¡ Apif¡ 20 L$fp¡X$ L$pdv$pfp¡A¡ cpNgu^p¡ li¡ s¡hp¡ A„v$pS> R>¡.

A¡L$ Aæepk A¡d L$l¡ R>¡ L¡$ k“¡ 2018dp„ 1 L$fp¡X$, 10 gpM“p¡L$fuAp¡ OV$u NC R>¡. kfL$pf“p dp¡V$p‘pe¡ fp¡S>Npfu Ap‘hp“p hQ“p¡‘R>u ‘Z “p¡L$fufrls h©qÙ (Jobless Growth) “p L$pfZ¡, “p¡L$fuAp¡ Ap¡R>u’su NC R>¡, A¡ ‘Z lL$uL$s R>¡. kfL$pf “½$u L$f¡gp„ ‘v$ ‘f s¡dS>Mpgu ’e¡gp„ ‘v$ ‘f ‘Z r“erds cfsu L$fsu “’u. “p¡V$b„^u(demonetisation) s¡dS> dpgkpdp“ A“¡ k¡hp L$f (Æ.A¡k.V$u.) A„N¡“pDsphrmep, AZOX$ AdguL$fZ“p L$pfZ¡ ‘Z b¡L$pfu kÅ®C R>¡ A¡dÅ¡hp-ÅZhp dm¡ R>¡.

b¡L$pfu“p¡ Ap„L$ qX$k¡çbf 2018dp„ h^u“¡ 7.4%“p v$f¡ ‘lp¢Qu Nep¡R>¡. fp¡S>Npfudp„ L$fpf-Ap^pqfs (L$p¡ÞV²$p¼ÃeyAg) L$pdv$pfp¡“u k„¿ep h^uflu R>¡. k“¡ 2000-01’u 2015-16“p kdeNpmpdp„ Aphp L$pdv$pfp¡“uk„¿ep 77 gpM’u h^u“¡ 1 L$fp¡X$ 37 gpM“¡ Ap„bu S>hp Aphu R>¡.Ap Npmpdp„, Apd, Ly$g L$pdv$pfp¡dp„ L$fpf-Ap^pqfs L$pdv$pfp¡“u V$L$phpfu15.5%’u h^u“¡ 27.9% ‘f ‘lp¢Qu R>¡. kpdpÞe fus¡ L$fpf ‘f“p

L$pdv$pf

hs®dp“ [õ’rs

v$¡idp„ A¡L$ kde A¡hp¡ ‘Z lsp¡, Äepf¡ il¡fp¡dp„ L$pdv$pf k„Op¡“u(g¡bf eyr“e“)^pL$ lsu. Mpk L$fu“¡ dy„bC-Adv$phpv$“u V¡$¼kV$pCg rdgp¡,s¡dS> iê$Aps“p„ hjp£dp„ “hp “hp fQpe¡gp Ap¥Ûp¡rNL$ rhõspfp¡dp„ L$pdv$pfk„NW$“p¡ i[¼sipmu lsp„. Å¡L¡$ L$pdv$pfp¡“¡, Mpk L$fu“¡ k„NqW$s n¡Óp¡dp„L$pd L$f“pfp„“¡, kpfu fp¡S>Npfu dmsu lsu s¡d “l], ‘Z NpdX$pdp„’uil¡fp¡dp„ Aphu“¡ L$pd L$f“pf“¡ fp¡Æ dmu fl¡su lsu. V¡$¼kV$pCgdp„ l¡ÞX$g|d(lp’hZpV$) n¡Ó “bmy„ ‘X$sp„ OZp„ b^p„ rdgp¡ sfa hþep.

ApS>¡ dy¼s A’®s„Ó (Free Economy - rgbfgpCT¡i“,âpCh¡V$pCT¡i“, Ágp¡bgpCT¡i“ - LPG) “p kdedp„ L$pdv$pf gpQpfbÞep R>¡, b“phpe¡g R>¡. k“¡ 2012dp„ k„NqW$s A“¡ Ak„NqW$s n¡Óp¡“pLy$g L$pdv$pfp¡“u k„¿ep 48 L$fp¡X$, 70 gpM“u NZhpdp„ Aphu lsu.Apdp„’u 94% Ak„NqW$s (unorganised) L$pdv$pfp¡ R>¡, S>¡ ìe[¼Ns ^p¡fZ¡‘p¡sp“u fus¡ L$pd L$f¡ R>¡ A’hp “p“u dp¡V$u dS|>fu L$f¡ R>¡. hj® 2008“pAæepk âdpZ¡ 2 L$fp¡X$, 75 gpM k„NqW$s (Organised) L$pdv$pfp¡ ‘¥Lu$1 L$fp¡X$, 73 gpM kfL$pfu “p¡L$fuAp¡dp„ gpN¡gp lsp.

S>¡d“u Jdf 14 hj®’u “p“u lp¡e s¡hp bpmdS|>fp¡“p¡ k“¡ 2001“p¡Ap„L$X$p¡ 1 L$fp¡X$ 26 gpM S>¡V$gp¡ lsp¡.

L$pdv$pfp¡“p Ap rhipm n¡Ódp„ Ap„L$X$pAp¡ r“erds A¡L$W$p L$fhp“y„,âNV$ L$fhp“y„ L$pd L$v$pQ kfL$pf S> L$fu iL¡$.

ApS>¡ “pNqfL$p¡“p dlÒh“p âñp¡dp„ fp¡S>Npfu“p¡ âñ ApNgu lfp¡mdp„R>¡. L$pdv$pfp¡ Üpfp k“¡ 1991 ‘R>u 18 S>¡V$gu dp¡V$u v$¡iìep‘u lX$spgp¡

Page 17: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

32 33

L$fhpdp„ Aph¡. Ap L$pev$p“u Å¡NhpC dyS>b A¡L$ õ’m¡ flu h¡QpZL¡$ ìehkpe L$fsp sdpd“¡ ìehkpe L$fhp“u S>Áep apmhhpdp„ Aph¡.

L$pdv$pf r“h©rÑ h¡s“ ep¡S>“p (A¡çàgp¡CT ‘¡Þi“ õL$ud)- 1995l¡W$m S>¡ ‘¡Þi“ r“^p®qfs L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ s¡“¡ dp¢Ohpfu“p Ap„L$ kp’¡kp„L$mhpdp„ Aph¡ A“¡ s¡ âdpZ¡ QyL$hhpdp„ Aph¡.

v$¡i“p sdpd hN®“p L$pdv$pfp¡ dpV$¡ L$pdv$pf fpÄehudp ep¡S>“p (ESIS)

gpNy L$fhp L$pev$pdp„ S>ê$fu ky^pfp¡ L$fp¡.

L¡$ÞÖue h¡s“ ‘„Q“u cgpdZp¡“p Ap^pf¡ Qp¡’p hN®“p L$d®QpfudpV¡$ “½$u ’e¡g h¡s“ S>¡V$gy„ gOyÑd h¡s“ sdpd n¡Ó“p L$pdv$pfp¡ dpV¡$Ål¡f L$fp¡.

Ål¡f n¡Ó“p„ A¡L$dp¡“y„ Mp“NuL$fZ b„ L$fp¡. fpô²$ueL©$s b¢L$p¡“y„ rhgu“uL$fZ,Mp“NuL$fZ b„ L$fp¡.

N°¡ÃeyCV$u A¡L$ hj®“u “p¡L$fu v$uW$ 30 qv$hk“p ‘Npf S>¡V$gu Q|L$hp¡.

lpgdp„ v$¡i“p L$pdv$pf hN® dpV$¡ OX$pe¡gp 44 S>¡V$gp dS|>f L$pev$pAp¡“¡fv$ L$fu“¡ S>¡ Qpf “hu dS|>f k„rlspAp¡ (g¡bf gpT) b“phhp“p¡ ky pfp¡L$fhpdp„ Aphu füp¡ R>¡ s¡ fØ L$fp¡.

A¡L$ fpÄedp„’u buÅ fpÄedp„ fp¡S>Npfu dpV¡$ õ’mp„sf L$fspîrdL$p¡“u “p¢^Zu s¡d“u k„b„r^s N°pd ‘„Qpesdp„ L$fhpdp„ Aph¡, ‘fâp„sueîrdL$p¡“¡ fp¡S>Npfu“p õ’m¡ ‘pep“u kNhX$p¡ ‘|fu ‘pX$hpdp„ Aph¡.

L$pfMp“p Ar^r“ed (a¡¼V$fu A¡¼V$), 1948“¡ S|>“p õhê$‘dp„ S>gpNy L$fhpdp„ Aph¡.

bp¡“k, âp¡rhX„$V$$ a„X$ (crhóer“r^) ‘f“u dep®v$p s’p ‘pÓsp ‘f“p„r“e„ÓZp¡ v|$f L$fhpdp„ Aph¡ s¡dS> N°¡ÃeyCV$u“u fL$d h^pfhpdp„ Aph¡.

L$p¡C‘Z n¡Ó“p îrdL$p¡ ‘pk¡ afrS>eps h¡W$â’p b„ L$fhpdp„ Aph¡A“¡ ‘y“:õ’p‘“ A“¡ ‘y“:hkhpV$ L$pe®¾$dp¡“p¡ AkfL$pf A“¡ TX$‘u AdgL$fhpdp„ Aph¡ A“¡ s¡“u r“erdssp’u kdep„sf¡ kdunp L$fu ky pfpÐdL$‘Ngp„ g¡hpdp„ Aph¡.

L$pdv$pfp¡“¡ fp¡tS>v$p L$pdv$pf L$fsp„ 50% A“¡ ¼ep„L$ sp¡ s¡’u ‘Z Ap¡Ry>„dl¡“spÏ„ dm¡ R>¡ R>sp„, b¡L$pf ’hp“u buL“¡ L$pfZ¡ Qpgy L$pdv$pf kpfp‘Npf“u dpNZu “’u L$fu iL$sp¡.

gp¡L$p¡“u dpNZu R>¡....fp¡S>Npfu-r“dp®Z“p„ “½$f ‘Ngp„ cfu L$pedu A“¡ NyZhÑpey¼s

fp¡S>Npfu ‘¡v$p ’pe A“¡ V$L$u fl¡ s¡d L$fhy„ Å¡CA¡ sp¡ S> v$¡i“p¡ kpQp¡rhL$pk ’C iL$i¡.

L¡$ÞÖ A“¡ fpÄe kfL$pf“p„ rhrh^ MpspAp¡, L$Q¡fuAp¡-k„õ’pAp¡A“¡ s¡“u ep¡S>“pAp¡dp„ s„Ó Üpfp blpf L$pd kp¢‘u“¡ (ApDV$kp¡rk¯N’u)’su cfsu spÐL$prgL$ b„^ L$fhu Å¡CA¡.

Ap„NZhpX$u L$pe®L$fp¡, Apip L$pe®L$fp¡ hN¡f¡“¡ L$pedu L$fhp“u âq¾$ep‘|fu L$fu s¡d“¡ buÅ L$pedu L$d®QpfuAp¡“¡ dmsp sdpd gpc Ap‘p¡.

sdpd n¡Ó“p L$pdv$pfp¡“¡ L$pd“p õ’m¡ Apfp¡Áe“p fnZ A“¡ kgpdsudpV¡$ S>ê$fu “hp L$pev$p b“php¡ A“¡ L$pd“p õ’m¡ kgpdsu, Apfp¡ÁeA“¡ ‘ep®hfZ A„N¡“u k“¡ 2009“u “urs“p¡ Adg L$fp¡.

fpô²$ue fp¡S>Npf Mpsfu Ar^r“ed (National Employment

Guarantee Act) “p¡ Adg L$fhpdp„ Aph¡ A“¡ hj®dp„ 200 qv$hk“ugOyÑd fp¡S>Npfu ‘|fu ‘pX$hpdp„ Aph¡. il¡f“p Ak„NqW$s L$pdv$pfp¡ dpV¡$‘Z fpô²$ue fp¡S>Npfu ep¡S>“p“p¡ AkfL$pfL$ Adg L$fphp¡.

çeyr“ku‘pguV$u Üpfp ’sp kdN° O“L$Qfp“p r“L$pg“p L$pddp„ ‘f„‘fpNsL$pNm-L$Qfp¡ huZ“pf bl¡“p¡“¡ Aphfu g¡hp„.

L$pedu âL$pf“p L$pdp¡dp„’u L$fpf (L$p¡ÞV²$p¼V$)â’p “pb|v$ L$fp¡. v$¡i“pAk„NqW$s n¡Ó“p îrdL$p¡ dpV¡$ fpô²$ue õsf“y„ L$p¡C A¡L$ S> bp¡X®$ “l]‘f„sy ìehkpreL$ fus¡ AgN AgN bp¡X®$ b“phhpdp„ Aph¡.

v$¡i“p sdpd bp„ L$pd îrdL$p¡“¡ L$pd“p õ’m¡ kyrh^pAp¡, L$pd“uifsp¡, kgpdsu, kpdprS>L$ kyfnp A“¡ L$ëepZ“¡ gNsp kOmp gpcp¡Ap‘p¡. bp„ L$pd îrdL$p¡“p L$pev$pAp¡“y„ Qyõs‘Z¡ ‘pg“ L$fhpdp„ Aph¡.

“p“p a¡qfepAp¡“p¡ L$pev$p¡ (õV²$uV$-h¡ÞX$k® A¡¼V$) 2014“y„ kyep¡Áe AdguL$fZ

Page 18: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

34 35

v$¡idp„ 85% M¡X|$sp¡ ‘pk¡ b¡ l¡¼V$f L$fsp„ ‘Z Ap¡R>u S>du“R>¡. v$¡i“u 47% hkrs M¡sudp„ fp¡L$pe¡gu R>¡. R>sp„ k“¡ 2015-16dp„v$¡¡i“p Æ.X$u.‘u.dp„ L©$rj n¡Ó“p¡ apmp¡ dpÓ 17.4% lsp¡. hj® 2013-14dp„ 18.3% lsp¡. hj® 2014-15 L©$rj“p¡ rhL$pk v$f “L$pfpÐdL$(“¡N¡V$uh) - 0.25% lsp¡. s¡ ‘R>u“p hj£ 1.2% A“¡ hj® 2016-17dp„ Qpf V$L$p Apk‘pk ’i¡ s¡d dp“hpdp„ Apìey„ lsy„ ‘Z R>¡ëgp„Qpf hj®dp„ kf¡fpi rhL$pk v$f b¡ V$L$p“p¡ S> füp¡ R>¡. k„ey¼s âpNrsL$dp¡fQp (UPA) kfL$pf“p„ R>¡ëgp„ 4 hjp£dp„ L©$rj“p¡ rhL$pk v$f 5.2%lsp¡, ‘Z hs®dp“ kfL$pf“p kdedp„ L©$rj“u Apepsp¡dp„ h^pfp¡ ’sp¡füp¡ R>¡. L©$rj r“óZps îu Aip¡L$ NygpV$u“p Aæepk A“¡ d„sìeâdpZ¡ cpfs L$fsp„ Qu“ A“¡ Mr“S> s¡g DБpv$L$ (OECD) v$¡ip¡M¡X|$sp¡“¡ h^pf¡ Apr’®L$ dv$v$ L$f¡ R>¡.

Qu“ s¡“p M¡X|$sp¡“¡ 232 AbS> (rbrge“) X$p¡gf“u dv$v$ L$f¡R>¡ A“¡ OECD v$¡ip¡ 235 AbS> (rbgue“) X$p¡gf“u dv$v$ L$f¡ R>¡.kpd¡ ‘n¡ cpfs“y„ rQÓ A¡hy„ R>¡ L¡$ b^u fus¡ Apr’®L$ NZsfu L$fuA¡sp¡ L$l¡hpe L¡$ kfL$pf M¡X|$sp¡ ‘pk¡’u h¡fp (V¡$¼k) hkyg L$f¡ R>¡. M¡X|$s“u‘¡v$pip¡“p ìepS>bu cph “ dm¡ s¡’u A¡d S> L$lu iL$pe L¡$ V¡$¼khk|g L$f¡ R>¡. hmu ‘fp¡n h¡fp sp¡ Mfp S>.

hs®dp“ kfL$pf¡ ‘p¡sp“p R>¡ëgp A„v$pS>‘Ódp„ hprj®L$ ê$. 6000 L$fp¡X$M¡X|$s“¡ ku^p Ap‘hp dpV¡$ apmìep R>¡. Å¡ “p“p A“¡ kudp„s (Small

& Marginal) M¡X|$sp¡“u k„¿ep 12.6 L$fp¡X$“u NZhpdp„ Aph¡ sp¡ ârshj®A¡L$ M¡X|$s ‘qfhpf ‘pk¡ ê$. 6000 ‘lp¢Q¡. Ap kpdpÞe M¡X|$s“u kf¡fpihprj®L$ AphL$“p R> V$L$p S>¡V$gp ’pe, S>¡“u TpTu Akf M¡X|$s“u AphL$“¡“ ’pe, A“¡ Å¡Csu fpls “ dm¡.

OZp b^p âñp¡ hÃQ¡ v$¡i“p M¡X|$sp¡A¡ hj® 2015-16dp„ 25L$fp¡X$ 20 gpM V$“ (252 mill ion Tonnes) A“pS> ‘¡v$p L$ey„®. A¡ddp“hpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ hj® 2025dp„ v$¡i“¡ 30 L$fp¡X$ rdgue“ V$“A“pS>“u S>ê$f ‘X$i¡.

qL$kp“ - M¡X|$s

hs®dp“ [õ’rs

R>¡ëgp„ 20 hj®dp„ 3 gpM 10 lÅf M¡X|$sp¡A¡ ApÐdlÐep L$fuR>¡. kfL$pf¡ hj® 2016-17’u M¡X|$s“u ApÐdlÐep“p Ap„L$X$p Ål¡f L$fhp“y„b„ L$ey R>¡.

1991’u 2011 ky u“p„ 20 hj®dp„ Ly$g v$p¡Y$ L$fp¡X$ M¡X|$sp¡A¡ M¡suR>p¡X$u v$u^u R>¡. Ap M¡su R>p¡X$“pfpdp„’u 87% M¡sdS|>f L¡$ AÞe n¡Ó“pdS|>f b“u Nep R>¡. s¡dp„“p 81% v$¡hp“p cpf l¡W$m v$bpC Nep R>¡A“¡ v$¡hpdp„’u blpf “uL$mu iL¡$ s¡hy„ lpg sp¡ v$¡Mpsy„ “’u.

S>¡“y„ DБpv$“ ’pe R>¡ s¡ M¡s‘¡v$pip¡“p hpS>bu, ‘fhX¡$ s¡hp cphdmsp “’u A“¡ M¡su rhrh^ L$pfZp¡kf r“óam Åe R>¡ Ðepf¡ M¡X|$s“¡apev$p¡ “l] ’sp hudp L„$‘“uAp¡“p„ rMõkp„ cfpe R>¡. hudp L„$‘“uAp¡“udp¡“p¡‘p¡gu R>¡. kfL$pfu, klL$pfu b¢L$p¡“u gp¡“ g¡hp Åe sp¡ hudp“p‘¥kp ‘l¡g¡’u S> L$p‘u g¡hpdp„ Aph¡ R>¡. "qfgpeÞk' S>¡hu dp¡V$u L„$‘“u‘Z ‘pL$ hudpdp„ A¡L$pr^L$pf (dp¡“p¡‘p¡gu) d¡mhu M¡X|$sp¡“¡ A“¡ kfL$pf“¡g| „V¡$ R>¡.

M¡X|$s“¡ ‘qfhpf v$uW$ lpgdp„ hprj®L$ Apif¡ 44 lÅf ê$r‘ep dp„X$dm¡ R>¡. dsgb L¡$ dprkL$ ê$. 3667 AphL$ ’pe. v$¡i“p 82% M¡X|$s‘qfhpfp¡ v$f drl“¡ ’sp MQ® S>¡V$gy„e L$dpsp “’u. s¡ v$¡hy„ L$fu“¡ NyS>fp“Qgph¡ R>¡ A’hp dp„X$ Æh¡ R>¡.

v$f hj£ M¡X|$sp¡ ‘p¡sp“u ‘¡v$pi ep¡Áe cph¡ “ h¡Qu iL$sp lp¡hp’ukpdpÞe A„v$pS> dyS>b s¡d“¡ Ap¡R>pdp„ Ap¡Ry>„ 63000 L$fp¡X$“y„ “yL$kp“Åe R>¡.

Page 19: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

36 37

dpV¡$ A‘psu rhS>mudp„ M¡X|$sp¡“¡ r“es rbg, lp¡k®‘phf v$uW$ rbg A“¡h‘fpi âdpZ¡ rbg A¡d Sy>v$p Sy>v$p v$f¡ rbgp¡ cfhp„ ‘X¡$ R>¡. Å¡ L¡$“l¡f tkQpC kp¥’u kõsu dm¡ R>¡. Apd, M¡X|$s A¡L$ kfMp¡ ‘pL$ ‘L$h¡R>sp„ A¡“p¡ DБpv$“ MQ® Sy>v$p¡ Sy>v$p¡ Aph¡ R>¡ A“¡ V¡$L$p“p cph A’hpbÅfcph kfMp dm¡ R>¡. Apd, M¡X|$s“¡ ’su bQs ‘Z AgN AgNlp¡e R>¡. s¡dp„ kdp“sp gphhp dpV¡$ tkQpC“p v$f ApMp v$¡idp„ A¡L$kfMpL$fhp S>ê$fu R>¡.

kfL$pf k„kv$dp„ b¡ rbg ‘kpf L$f¡ :(1) A¡L$ hMs M¡X|$sp¡“p„ kOmp„ v$¡hp„ dpa L$f¡.(2) A¡hu dpmMpNs kyrh^p Ecu L$f¡, S>¡’u M¡X|$s afu’u v$¡hp“p

kL„$Ådp„ “ k‘X$pe.

APMC “¡ A¡N°uL$ëQf âp¡X$éyk dpL£$V$ L$rdV$u L$l¡hpe R>¡, s¡ M¡X|$sp¡“prls dpV¡$ fQhpdp„ Aphu lsu. M¡X|$s“¡ ‘p¡sp“p rhõspf“u APMC dp„‘p¡sp“p¡ dpg h¡Qhp“u afS> ‘X¡$ R>¡. AÐepf ky u“p¡ A“ych füp¡ R>¡L¡$ M¡X|$s“p¡ dpg M¡X|$s“¡ apev$p¡ ’pe s¡ âdpZ¡ Mfuv$psp¡ “’u.

Ap D‘fp„s APMC dp„ S>¡ h¡‘pfuA¡ v$pMg ’hy„ lp¡e s¡“¡ s¡dpV¡$ ‘fhp“p - "gpCkÞk'“u S>ê$f ‘X¡$ R>¡. gpCkÞk kÑp ‘n“p dmrsepAp¡“¡S> dm¡ R>¡. A“¡ dp¡V¡$ cpN¡ sp¡ fpS>L$ue hN ^fph“pf ìe[¼s S>

Ap dpV¡$ M¡X|$s A“¡ M¡su“¡ V$L$phhp A“¡ s¡d“¡ knd b“phhpS>ê$fu R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....

v$f¡L$ M¡X|$s ‘qfhpf“¡ dprkL$ ê$. 18000“u AphL$ ’pe s¡hy„ Apep¡S>“L$fhy„ Å¡CA¡. Ap dpV$¡ DБpv$““p hpS>bu cph dm¡, “yL$kp“ ’pesp¡ hmsf dm¡, ep¡Áe kde¡ gp¡“ dm¡ s¡hu ‘pfv$i®L$ A“¡ TX$‘u ìehõ’pS>ê$fu R>¡.

ku^u M¡su L$f“pfp, s¡dp„ dv$v$ L$f“pfp, S>du“ cpX$p ‘¡V¡$ gC“¡M¡su L$fhphpmp, M¡su ‘f “c“pfp (hN¡f¡) sdpd“u ìeh[õ’s “p¢ Zu’hu Å¡CA¡, s¡dS> Ap b^p„“¡ qL$kp“ ¾¡$qX$V$ (r^fpZ)L$pX®$ Ap‘hp„ ÅCA¡.

M¡X|$s“u ìep¿epdp„, M¡su L$f“pfu drlgpAp¡, Apqv$hpku M¡X|$s,S>du“rhlp¡Zp ‘Z S>du“ cpX$p ‘¡V¡$ L¡$ cpN¡ gC“¡ M¡su L$f“pf, ‘iy‘pgL$p¡Ap b^p“p¡ kdph¡i L$fhp¡ Å¡CA¡. fpô²$ue qL$kp“ “urs-2007 dyS>bD‘f“p„ sdpd“p¡ kdph¡i ’pe R>¡.

S>¡“u ‘pk¡ qL$kp“ ¾¡$qX$V$ L$pX®$ lp¡e s¡“p¡ D‘ep¡N b¢L$dp„, L©$rj hudpdp„,Ly$v$fsu L¡$ AÞe Apasp¡dp„ hmsf d¡mhhpdp„ s¡dS> kh® âL$pf“u kfL$pfuep¡S>“pAp¡“p gpc d¡mhhpdp„ dpÞe ’e¡gp¡ lp¡hp¡ Å¡CA¡.

v$f¡L$ M¡X|$s“¡ ‘fhX¡$ s¡hp„ gOysd V¡$L$p“p cph (Minimum Support

Price)s¡“u kh® ‘¡v$pip¡ dpV¡$ dmhp„ Å¡CA¡.

V¡$L$p“p cph “½$u L$fhpdp„ õhprd“p’“ L$rdV$uA¡ v$ip®h¡gu ‘Ùrs“y„Anfi: ‘pg“ L$fhy„ Å¡CA¡. Ap cph’u Ap¡R>p cph¡ L$p¡C ‘Z M¡s-‘¡v$pi bÅfdp„ Mfuv$u L$fhpdp„ “ Aph¡. Ap dpV¡$ M¡suhpX$u DБßbÅf krdrs“p L$pev$p (Agriculture Produce Market Committee

-APMC Act) dp„ Å¡NhpC L$fhu.

A¡.‘u.A¡d.ku“u blpf ’sp ku^p kp¡v$pAp¡ ‘f’u "k¡k' “pb|v$L$fsu L$p“|“u Å¡NhpC L$fp¡.

M¡su dpV¡$ huS>mu“p„ ‘X$sf Å¡X$pZp¡ spÐL$prgL$ Ap‘p¡. v$¡idp„ M¡su

Page 20: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

38 39

dprlsu Ar^L$pf (Right to Information)

hs®dp“ [õ’rs

"dprlsu Ar^L$pf“p¡ L$pev$p¡ - 2005' v$¡i“p sdpd “pNqfL$p¡“¡Ål¡f “pZp„“p¡ rlkpb d¡mhhp“p¡, kfL$pf“p L$pdL$pS> A’hp v$õsph¡Å¡“y„ê$bê$ r“funZ L$fhp“p¡, s¡“p Dspfp L$fhp“p¡, v$õsph¡Å¡“u âdprZs “L$gd¡mhhp“p¡, Ål¡f “pZpdp„’u ’e¡gp bp„ L$pd, QuS> hõsyAp¡“p “d|“pg¡hp“p¡ Ar^L$pf Ap‘¡ R>¡. s¡“p ’L$u L$çàeyV$fdp„ L¡$ AÞe rhÅÏ e„Ódp„k„N°l ’e¡gu dprlsu ‘Z d¡mhu iL$pe R>¡.

Ap L$pev$p“¡ 13 hj® ’C Nep„ R>¡. Ar^L$pf d¡mìep ‘R>u ‘ZApS>¡ OZp„ âñp¡ kpd¡ Aphu füp„ R>¡, S>¡hp„ L¡$...

- dpN¡gu dprlsu“p¡ f¡L$p¡X®$ “ dmhp¡.

- dprlsu dp¡X$u dmhu.

- dprlsu “ dm¡ sp¡ dprlsu Apep¡N ‘pk¡ ‘Z Þepe d¡mhhp“p¡âñ.

APMC dp„ kpCX$ rbT“¡k (ApX$ìehkpe-ApX$^„ p¡) L$f¡ R>¡.

D‘f“u ‘qf[õ’rs“¡ Ýep“dp„ g¡sp„ AMPC “p¡ A¡L$pr^L$pf v|$f L$fhpdp„Aph¡ A’hp s¡“p dpmMpdp„ A¡hy„ ‘qfhs®“ ghpe S>¡’u D‘f“u aqfepv$p¡“p¡r“L$pg Aph¡ A“¡ “hu aqfepv$p¡“¡ AhL$pi “ fl¡.

kÆh M¡su - Ecological Organic Farming “p¡ ìep‘ h^¡s¡hu “urs A‘“php¡.

Ap„sffpô²$ue õsf¡ M¡sudp„ h‘fpsp„ S>¡ fkpeZp¡ ‘f ârsb„ R>¡s¡“p ‘f cpfsdp„ ‘Z ârsb„^ d|L$u s¡“p¡ Adg L$fp¡.

S>“u“ ‘qfhs}s (rS>“¡qV$L$gu dp¡qX$apC) rbepfZp¡ (GM Seeds)

‘f ârsb„ d|L$p¡. rbepfZ ‘f“u "‘¡V$ÞV¹$k'“¡ M¡X|$sp¡“p ‘ndp„ dpÞe“ L$fp¡.

õ’pr“L$ rbepfZ k„h^®““y„ L$pd dp¡V$p ‘pe¡ L$fp¡. S>¥h rhrh^sp“uÅmhZu L$fp¡.

k“¡ 2013dp„ S>du“ ky pfZp (Land Reforms) dpV¡$ N°pd rhL$pkd„Ópge (rdr“õV²$u Ap¡a ê$fg X¡$hg‘d¡ÞV$) Üpfp S>¡ MfX$p¡ (X²$pãV$) s¥epfL$fpep¡ lsp¡ s¡“p¡ Adg L$fp¡. s¡dp„ L$p¡C a¡fapf “ L$fp¡. M¡X|$s“u õh¥[ÃR>L$k„drs hNf, bmS>bfu’u L$p¡C S>du““y„ k„‘pv$“ “ L$fp¡.

Page 21: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

40 41

dprlsu D‘gå^ lp¡e R>sp„ kdekf, ‘|Z®ê$‘¡ “ Ap‘“pf Ål¡fdprlsu Ar^L$pfu (‘[ågL$ BÞap¡d£i“ Ap¡qakf)“¡ kMs kÅ L$fp¡. fpÄedprlsu Apey¼s L$Q¡fu (õV¡$V$ BÞap£d¡i“ L$rdí“f¡V$)“¡ Ap dpV¡$“u kÑpAp‘p¡. s¡dS> S>ê$fu b^u dpmMpNs khgs Ap‘p¡. s¡ A„N¡ S>ê$f ‘|fsp„“pZp„ dpV¡$ bS>¡V$dp„ Å¡NhpC L$fp¡.

fpÄedp„ 2 Lfp¡X$“u hkrs v$uW$ fpÄe dprlsu Apey¼s“u A¡L$ AgNL$Q¡fu v$rnZ NyS>fps, kp¥fpô²$-L$ÃR> hN¡f¡ rhõspf dpV¡$ apmhp¡. A“¡dpÝerdL$ ipmp-L$pg¡S>“p Aæepk¾$ddp„ Apf.V$u.ApC. rhj¡“u ÅZL$pfu“p¡kdph¡i L$fp¡.

ìlukg ågp¡Af âp¡V¡$¼i“ A¡¼V$ gpNy L$fp¡. L¡$ÞÖ“u dprlsu Apep¡N“uL$Q¡fudp„ ‘Z ‘yfsp âdpZdp„ L$rdí“f“u k„¿ep fpMp¡ s¡dS> r“h©Ñ’“pf Apey¼s“u S>Áep ‘f AÞe“u kÐhf¡ r“dÏ„L$ ’hu Å¡CA¡.

"ìlukg ågp¡Af âp¡V¡$¼i“ A¡¼V$' s¡“p kpQp DØ¡i“¡ bf gph¡s¡d ’hy„ Å¡CA¡. 'Shooting the Messenger' - aqfepv$u“¡ S> Ny“¡NpfNZhphpmu kfL$pf“u L$p¡C ‘Z Qpg Ad“¡ dpÞe “’u.

- ÅÞeyApfu 2018dp„ 24,638 A‘ug L¡$[ÞÖe dprlsu Apey¼sL$Q¡fu (k¡ÞV²$g BÞap£d¡i“ L$rdí“f Ap¡qak)dp„ r“L$pg hNf ‘X$ulsu.

- RTI L$rdi“f“u S>ÁepAp¡ OZp hj® ky^u cfpep hNf“u‘X$u fl¡ R>¡.

- RTI Act Üpfp Mp¡V$p„ L$pdp¡, c°ô$pQpf M|ëgp„ ‘X$sp„ Åe R>¡‘f„sy dprlsu A„N¡ kdpS>“¡ ÅN°s L$f“pf ksL®$ “pNqfL$ ([ìlkg -ågp¡Af) ‘f lºdgp ’C füp R>¡. AÐepf ky udp„ Aphp 300 D‘fp„slºdgpAp¡dp„ 65 D‘fp„s gp¡L$p¡“p„ M|“ ’ep„ R>¡, ‘p„Q ìe[¼sAp¡A¡ ^dL$u’uNcfpC“¡ ApÐdlÐep L$fu R>¡.

- Aphp hpsphfZ ‘R>u ‘Z ksL®$ “pNqfL$ kyfnp ^pfp¡ ([ìlkgågp¡Af âp¡V¡$¼i“ A¡¼V$) gpNy ‘pX$hpdp„ Apìep¡ “’u.

- RTI A¡¼V$“¡ “bmp¡ ‘pX$hp“p âeГp¡ ‘Z ’C füp R>¡, s¡dp„Ahmu qv$ip“p ky pfp k|Qhu“¡.

Aphu [õ’rsdp„ ApS>¡ ‘Z v$¡idp„ RTI A„sN®s 80 gpM AfÆAp¡L$fhpdp„ Aphu flu R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

dprlsu Ar^L$pf - Right to Information “¡ “pNqfL$“p¡ d|mc|sAr^L$pf b“php¡.

fpÄedp„ dprlsu dpV¡$ r“dpe¡g v$f¡L$ Ål¡f dprlsu Ar^L$pfu (Public

Information Officer) “¡ spgud Ap‘hp“u Mpk Å¡NhpC L$fp¡. hMsp¡hMsS>ê$fu spgud Ap‘p¡ S>¡’u dprlsu dp„N“pf“¡ ‘|fsp¡ k„sp¡j Ap‘u iL¡$.(‘„Qpes“p, ‘prgL$p“p s¡dS> kfL$pf“p AÞe Ar^L$pfuAp¡ krls“p Aphuspgud d¡mh¡.)

fpÄe dprlsu Apey¼s L$Q¡fu (õV¡$V$ BÞap£d¡i“ L$rdí“f Ap¡qak)dp„dprlsu Apey¼s“p ‘|fsp A“¡ gpeL$ L$rdí“f“u r“dZ|„L$ ’pe A“¡ L¡$kp¡“p¡TX$‘u r“L$pg Aph¡ s¡hu ìehõ’p Np¡W$hp¡.

Page 22: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

42 43

k“¡ 2013dp„ A“yk|rQs Års - riX$éyëX$L$põV$ (SC) “u ìe[¼sAp¡‘f AÐepQpf“u 39,408 OV$“pAp¡ b“u lsu S>¡ hj® 2014dp„ 47,064’C lsu. A¡L$ hj®dp„ 19 V$L$p“p¡ h^pfp¡ ’ep¡ lsp¡. fpô²$ue Ny“p“p¢^Zu åeyfp¡ (“¡i“g ¾$pCd f¡L$p¡X®$ åeyfp¡ - NCRB)“p Al¡hpgâdpZ¡ hj® 2015dp„ 45,003 A“¡ 2016dp„ 40,801 S>¡V$gp AÐepQpfp¡’ep R>¡.

“¡i“g ¾$pCd åeyfp¡“p Al¡hpg âdpZ¡ v$f 15 rdr“V¡$ v$rgs kpd¡A¡L$ Ny“p¡ ApQfhpdp„ Aph¡ R>¡. A“¡ fp¡S>“p 6 v$rgs bl¡“p¡ ‘f bmpÐL$pfNyÅfhpdp„ Aph¡ R>¡.

kapC L$d®Qpfu“p fpô²$ue L$rdi““p Al¡hpg âdpZ¡ ÅÞey.2017’uv$f ‘p„Q qv$hk¡ 1 NV$f kapC L$d®Qpfu“y„ dp¡s ’pe R>¡. ÅÞey.2017’u kàV¡$çbf 2018 ky udp„ Ap âL$pf¡ 123 L$d®Qpfu dep® R>¡. 28fpÄep¡ A“¡ 7 L¡$ÞÖ ipkus fpÄep¡dp„’u dpÓ 13 fpÄep¡ A“¡ L¡$ÞÖipkus fpÄep¡“p„ S> Ap Ap„L$X$p„ R>¡. Å¡L¡$ õh¥[ÃR>L$ k„õ’p“p ds¡ dpÓqv$ëludp„ S> 400 dp¸s ’ep R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

NV$f kapC dpV¡$ AÛs“ âp¥Ûp¡rNL$u - V¡$L$“p¡gp¡Æ“p¡ D‘ep¡N L$fp¡,S>ê$f ‘X¡$ (fp¡bp¡V$) e„Ódp“h“u k¡hp gp¡ ‘f„sy NV$fdp„ dpZk“¡ “ Dspfp¡.

v$rgsp¡

hs®dp“ [õ’rs

hjp£’u v$rgsp¡“y„ ip¡jZ A“¡ AÞepe Qpgsp„ Apìep„ R>¡. R>¡ëgp„hjp£dp„ L„$CL$ rhi¡j fus¡ Ap¾$dL$ bmp¡ h^y kq¾$e ’ep„ R>¡. A¡L$ eyhp““¡s¡“u v$rgs Ap¡mMpZ Mp¡V$u R>¡, s¡d â‘„Q L$fu“¡ L$l¡sp„ s¡ Ap‘OpsL$f¡ R>¡. Np¥fnp“p “pd¡ v$rgsp¡“¡ Myëg¡Apd dpf dpfhpdp„ Aph¡ R>¡.v$rgs L$d}Ap¡ A“¡ “¡spAp¡“¡ S>¡g c¡Np L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. õhÃR> cpfsArcep“dp„ v$rgs L$ô$dy[¼s“p¡ dyØp¡-L$pe®k|rQdp„ “pMu “S>f¡ v|$f ky^uv$¡Mpsp¡ “’u.

cpfs“p k„rh^p““u L$gd 17 (Article-17) âdpZ¡ 1950dp„ ApcV$R>¡V$(Aõ‘©íesp) v|$f L$fhpdp„ Aphu R>¡, R>sp„ ApS>¡ ‘Z Sy>v$p„ Sy>v$p„ õhê$‘¡s¡ Å¡hp dm¡ R>¡. v$rgsp¡ dpV¡$ d„qv$f âh¡i L¡$ NpdLy$hp ‘f’u ‘pZucfhp“y„ gNcN AiL$e füy„ R>¡.

ipmpAp¡dp„ dÝepŒ cp¡S>“ kde¡ v$rgs rhÛp’}Ap¡“¡ lÆ ‘ZAgN b¡kpX$hpdp„ Aph¡ R>¡.

A¡L$bpSy> v$rgsp¡ ‘f dp¡V$p ‘pe¡ AÐepQpf ’C füp R>¡, Ðepf¡buÆ bpSy> v$rgs-Apqv$Åsu AÐepQpf ^pfp (A¡V²$p¡kuV$u A¡¼V$)“¡ “bmp¡‘pX$u v$¡hpdp„ Apìep¡ R>¡.

v$rgsp¡“u S>“k„¿ep âdpZ¡ apmh¡gp bS>¡V$“u fL$d ep¡Áe fus¡ h‘fpsu“’u. v$rgs kdpS>“p rhL$pkdp„ kfL$pf ‘|fsp¡ fk v$pMhsu “’u A¡huv$rgsp¡ A“¡ sV$õ’ kdpS>“u gpNZu R>¡. DÃQ rinZ dpV¡$ apmhhpdp„Aphsu rióeh©rÑ (õL$p¡gfiu‘)“u fL$d Ap¡R>u L$fsp„ lÅfp¡ v$rgs rhÛp’}Ap¡“¡kss dyíL¡$gu“p¡ kpd“p¡ L$fhp¡ ‘X$u füp¡ R>¡.

Page 23: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

44 45

rhQfsu A“¡ rhdy¼s (S>“)ÅrsAp¡(“p¡d¡qX$L$ A“¡ qX$“p¡V$uapCX$ V²$pCåk)

hs®dp“ [õ’rs

v$¡idp„ Apif¡ 6 L$fp¡X$ gp¡L$p¡ A¡hp„ R>¡ S>¡d“¡ (SC) A“ykyrQs Års,(ST) A“y.S>“Års L¡$ (OBC) AÞe ‘R>ps hNp£“p L$p¡C hN}L$fZdp„ kdphhpdp„“’u Apìep. Apd sp¡ s¡d“u kp’¡“p¡ kdpS>“p¡ ìehlpf S> A¡hp¡ füp¡R>¡ L¡$ ÅZ¡ s¡d“u dpZkdp„ S> NZsfu L$fhpdp„ “’u Aphsu.

A„N°¡Å¡“p Adg v$frdep“ s¡d“p dpV¡$ gp„$R>“ê$‘ Ny“pMp¡f S>“ÅrsAr^r“ed (Criminal Tribes Act-1871) Adgu bÞep¡. s¡d“¡ Ny“¡NpfsfuL¡$ S> Å¡hpdp„ Aphsp lsp. S>fp ‘Z i„L$p Åe sp¡ s¡d“¡ S>¡gdp„ Np„¡ ufpMhpdp„ Aphsp lsp. ‘R>u Ådu“ Ap‘hp“u sp¡ hps S> L¡$hu ?

v$¡i ApTpv$ ’ep¡ ‘R>u ‘Z A¡dp„ Mpk afL$ “ ‘X$ép¡. 1952dp„The Criminal Tribes Act-1952 bÞep¡. S>¡dp„ Ap Års“p gp¡L$p¡ Äep„‘Z Åe sp¡ s¡dZ¡ S>¡ s¡ L$g¡¼V$f L$Q¡fudp„ afrS>eps lpS>fu ‘yfhu‘X¡$. Å¡ s¡d L$fhp“y„ Q|L$pC Åe sp¡ s¡ N|“p‘pÓ bpbs NZpe. ’p¡X$p„hjp£ ‘R>u fuY$p Ny“¡Npf Ar^r“ed (Habitual Offenders Act-1959)

bÞep¡. “p“u-dp¡V$u Qp¡fu L$fhphpmp sfuL¡$ Ap Års NZphp gpNu. L$p¡C‘ZNy“p¡ ’pe L¡$ ‘p¡guk s¡d“¡ ‘L$X$u Åe A“¡ M|b dpf dpf¡.

R>¡ëgp„ hjp£dp„ kpdprS>L$ L$pe®L$fp¡, k„ip¡ L$p¡, g¡ML$p¡ A“¡ L„$CL$ A„i¡kfL$pf“y„ hgZ Ap Års“p rhL$pk sfa A“¡ s¡d“¡ kl“ L$fhp„ ‘X$sp„A‘dp“p¡ A“¡ AÐepQpfp¡dp„’u s¡d“¡ dy¼s L$fhp sfa“y„ füy„ R>¡. ‘f„sy,ApS>¡ ‘Z hluhV$us„Ó, ‘p¡guk A“¡ kdpS>“p hgZdp„ TpTy„ ‘qfhs®“

AÐepf ky u Ap fus¡ AL$pm¡ d©Ðey ‘pd¡gp kapC L$pdv$pfp¡“p ‘qfhpf“¡‘|fsy„ hmsf Ap‘p¡.

AÐepQpf^pfp (A¡V²$p¡kuV$u A¡¼V$)“¡ “bmp¡ b“ph“pf kyrâd L$p¡V®$“pQ|L$pv$p“p Adg“p õ’p“¡ hV$lºL$d gphu“¡ d|m A¡¼V$“y„ ‘pg“ L$fp¡.

S>¡ fpÄep¡dp„ v$rgsp¡“¡ M¡su dpV¡$ S>du“ apmhhpdp„ Aphu lp¡es¡“p¡ âÐen, cp¥rsL$ L$bÅ¡ kp¡„‘p¡. A“¡ s¡“p ‘f L$p¡C lºdgp¡ “ L$f¡s¡hu ìehõ’p Np¡W$hp¡.

A¡L$ fpÄe kfL$pf¡ 45 gpM l¡¼V$f S>du“ L$p¡‘p£f¡V$ k¡¼V$f“¡Ap‘hp“y„ Ål¡f L$ey¯ lsy„. s¡ ‘¥L$u 55 DÛp¡NN©lp¡“¡ 27,000 l¡¼V$fS>du“ apmhhpdp„ Aphu R>¡. s¡ Å¡sp„ v$rgsp¡“¡ ‘Z M¡su dpV¡$ S>du“apmhhu Å¡CA¡.

v$rgs S>“k„¿ep âdpZ¡ s¡“p rhL$pk dpV¡$ bS>¡V$ apmhp¡.

v$rgsp¡ dpV¡$ apmh¡gu fL$dp¡ hZh‘fpe¡gu ‘X$u “ fl¡ s¡dS> AÞel¡syAp¡ dpV¡$ h‘fpC “ Åe s¡“u L$pmÆ gp¡.

v$rgs bl¡“p¡ ‘f ’sp bmpÐL$pf kpd¡ Ðhqfs L$X$L$ ‘Ngp„ cfp¡.

d©s‘iyAp¡ kp’¡ L$pd L$f“pfp v$rgs cpCAp¡ ‘f Np¡-fnp“p “pd¡’sp AÐepQpf kpd¡ L$X$L$ lp’¡ L$pd gp¡.

Page 24: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

46 47

Of’pm“u S>du“ Ap‘p¡. s¡dS> dL$p“ b“phhp dpV¡$ Apr’®L$ dv$v$ ‘ZAp‘p¡. Apdp„“p S>¡ gp¡L$p¡ ‘iy‘pg““y„ L$pd L$fsp lp¡e s¡d“¡ S>„Ng rhõspfdp„‘iy Qpfhp“p¡ Ar^L$pf Ap‘p¡.

S>¡ gp¡L$p¡ hpv$u-dv$pfu“y„ L$pd L$fsp lp¡e s¡d“p dpV¡$ k‘p£Ûp“ (õ“¡L$‘pL®$) b“php¡, kp‘ DR>¡f A“¡ T¡f (h¡“d) c¡Ny„ L$fhp“y„ L$pd ’pes¡hu kNhX$ Ecu L$fp¡.

hp„kap¡qX$ep Års“p Üpfp S>¡ gp¡L$p¡ hp„kdp„’u V$p¡‘gp, V$p¡‘gu b“ph¡s¡d“¡ hp„k kõsp cph¡ dm¡ s¡hu kNhX$ S>„Ng Mpsp Üpfp kÐhf¡Ap‘hpdp„ Aph¡.

“p“udp¡V$u rhrh^ QuÅ¡“y„ DБpv$“ L$fu“¡ (v$p.s. L$p„kL$p-L$p„kL$u,v$p¡fX$p„, cfs-N|„’Z L¡$ fdL$X$p„, Ofh‘fpi L¡$ M¡s-‘iy‘pg“ h‘fpi“u)L$dpsp lp¡e s¡d“¡ dpV¡$ il¡fp¡dp„ dpg h¡Qhp dpV¡$“u S>Áep “½$u L$fp¡.

Ap ÅrsAp¡“p rhL$pk dpV¡$ A„v$pS>‘Ódp„ - bS>¡V$dp„ AgN fus¡“pZp„L$ue apmhZu apmhp¡. s¡d“p„ bpmL$p¡“p rinZ dpV¡$ rinL$p¡“u kNhX$p¡Ecu L$fp¡. ApîdipmpAp¡ õ’p‘p¡. L$ÞepipmpAp¡ Qgphp¡.

fp¡S>Npfu dpV¡$ gp¡““u kNhX$, klpe“u kNhX$ Ecu L$fp¡.

S>du“ Mfuv$hp“p lL$ Ap‘p¡. gpQpfu“¡ L$pfZ¡ v$¡lìep‘pfdp„ S>¡bl¡“p¡ k‘X$pC lp¡e s¡d“¡ Apdp„’u dy¼s L$fhp dpV¡$ rhrh^ ep¡S>“pAp¡b“php¡, s¡d“p kyQpfy A“¡ L$pedu ‘y“:õ’p‘““u dp“hue ìehõ’pEcu L$fp¡.

“’u Apìey„; lSy> ‘Z s¡d“¡ ìep‘L$ õhuL©$rs dmu “’u.

k“¡ 2003dp„ “¡i“g L$rdi“ ap¡f qX$“p¡V$uapCX$, “p¡d¡qX$L$ A¡ÞX$k¡du “p¡d¡qX$L$ V²$pCåk (fpô²$ue rhdy¼s rhQfsu A“¡ A^®rhQfsu S>“-ÅrsAp¡“p ‘„Q)“u fQ“p ’C R>¡. NyS>fpsdp„ Ap Års“p Apif¡ 50gpM gp¡L$p¡ fl¡ R>¡. v$¡idp„ Apif¡ 315 rhQfsu A“¡ 198 S>¡V$gu rhdy¼sS>“Års (qX$“p¡V$uapCX$ V²$pCåk)“p gp¡L$p¡ R>¡.

v$¡idp„ Ap Års ‘f ’sp AÐepQpfp¡“u hpsp¡ lh¡ âkpf-dpÝedp¡dp„Å¡hp-ÅZhp dm¡ R>¡. fpô²$ue õsf¡ kprlÐe“p op“‘uW$ ‘yfõL$pf’u kÞdpr“sA“¡ ÅZusp L$d®iug dlpð¡spv$¡hu’u dp„X$u fpÄedp„ rdÑg ‘V¡$g S>¡hp„OZp„ kpdprS>L$ L$pe®L$sp® ‘|fu r“›$p’u Ap Års“p âñp¡ DÅNf L$fufüp„ R>¡. Ap Års ‘f Qp¡f-g|„V$pfp, bpmL$p¡“¡ Qp¡fu S>“pfp S>¡hp„ OZp„Apm gNphu v$¡hpdp„ Apìep„ R>¡. spS>¡sfdp„ Ap Års“p OZp gp¡L$p¡V$p¡mp“p Aps„L$ A“¡ dpf“p cp¡N ‘Z bÞep R>¡, b“u füp„ R>¡. “pNqfL$kdpS> A“¡ kfL$pf¡ Ap ÅrsAp¡ dpV¡$ lSy> OÏ„ L$fhp“y„ fl¡ R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

Ap Års“¡ õhdp“c¡f Æhhp dpV¡$“u Ap¡mM Ap‘p¡.

Års“y„ âdpZ‘Ó, Ap¡mM‘Ó (ApCX¡$[ÞV$V$u L$pX®$), Q|„V$Zudp„ dsAp‘hp dsv$pf Ap¡mM‘Ó (hp¡V$f ApCX$u L$pX®$), Ap^pf L$pX®$, S>Þd“p¡v$pMgp¡, Nfubu f¡Mp“u “uQ¡ Æhsp lp¡hp“y„ (bu‘uA¡g) L$pX®$, f¡i“ L$pX®$s¡dS> kfL$pf“u L$p¡C‘Z Ås“u L$ëepZL$pfu ep¡S>“p dpV¡$ S>ê$fu v$õsph¡Å¡Å¡Csp lp¡e s¡ L$pY$u Ap‘p¡. Ap ìehõ’p s¡d“u ‘qf[õ’rs“¡ A“yê$‘s¡d“p rlsdp„ lp¡hu S>ê$fu R>¡.

Ap Års“y„ A‘dp“ L$f“pf, Mp¡V$p„ gp„R>“ gNpX$“pf L$p¡C‘Z ìe[¼s,kfL$pfu Ar^L$pfu, L$d®Qpfu L¡$ ‘p¡guk Mpsp“u L$p¡C ìe[¼s krls“u kpd¡Ðhqfs L$X$L$ L$pev$pL$ue ‘Ngp„ cfp¡.

rhdy¼s S>“Års AÐepQpf ^pfp (qX$“p¡V$uapCX$ V²$pebg A¡V²$p¡kuV$uA¡¼V$) S>¡hp L$pev$p“u Å¡NhpC L$fp¡. Ap Års“¡ fl¡Zp„L$“p„ dL$p“ dpV¡$

Page 25: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

48 49

sp¡ OZp¡ dp¡V$p¡ lp¡C iL¡$. k“¡ 2016dp„ kdN° v$¡idp„ ”uAp¡ kpd¡“p“p¢ pe¡gp Ny“p (Crimes against Women)“p¡ Ap„L$X$p¡ h^u“¡ 3 gpM38 lÅf “hkp¡ Qp¡à‘““p¡ ’ep¡ R>¡. s¡d L¡$[ÞÖe N©l d„Ópge“y„ fpô²$ueNy“p “p¢ Zu åeyfp¡ (Ministry of Home Affairs - National Crime

Records Bureau) S>Zph¡ R>¡.

rhð õsf¡ g¦rNL$ rhjdsp/Akdp“sp A“y¾$d - Gender Inequality

Index dp„ cpfs“p¡ Ap„L$ 0.66 R>¡. buÆ fus¡ L$luA¡ sp¡ 136 v$¡ip¡dp„cpfs“p¡ ¾$d 101 R>¡ - s¡d hj® 2013“p¡ rhð Apr’®L$$ S|>’ - World

Economic Forum “p¡ Al¡hpg S>Zph¡ R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

eyhsuAp¡“¡ ‘p¡sp“p ifuf rhop““y„ op“ ipmp“p D‘gp ^p¡fZp¡dp„h¥opr“L$ ‘ÙrsA¡ Ap‘hy„ Å¡CA¡.

”uAp¡“¡ lgL$u v$ip®hhu, s¡“p dpV¡$ O©Zp v$ip®hhu, âkpf dpÝedp¡dp„s¡“¡ lp„ku‘pÓ, r“ç“ L¡$ lgL$u v$ip®hhu hN¡f¡ âh©rÑAp¡ S>fp‘Z kp„Mug¡hu “ Å¡CA¡.

drlgpAp¡ dpV¡$ Ål¡f AhfS>hf“p„ hpl“p¡ L¡$ A¡hu ìehõ’pAp¡dp„‘|f¡‘|fu kgpdrs S>mhpe s¡hu S>X$b¡kgpL$ kyrh^p/ìehõ’p Ecu L$fhuÅ¡CA¡.

b^p S> âL$pf“p„ gÁ“p¡ kfL$pfu gÁ““p¢ Zu L$Q¡fudp„ “p¢ phhp“y„afrS>eps L$fhy„ Å¡CA¡.

Q|„V$Zudp„ Ecp fl¡“pf v$f¡L$ Dd¡v$hpf“p¡ ‘|h® Brslpk s‘pkhp¡ A“¡Å¡ s¡ bl¡“p¡ âÐe¡“u Ny“prls âh©rÑdp„ k„X$p¡hpe¡gp lp¡e sp¡ s¡“u Dd¡v$hpfu“¡L$p¡C‘Z D‘pe¡ fp¡L$hu/AV$L$phhu Å¡CA¡. drlgpAp¡ ‘f ’sp bmpÐL$pf“p¡L¡$k “p¢ hp“y„ afrS>eps lp¡hy„ Å¡CA¡. Ny“p¡ ApQf“pf ‘R>u cg¡ ‘p¡guklp¡e L¡$ gíL$fdp„ “p¡L$fu L$fsp¡ lp¡e sp¡ ‘Z Ny“p¡ “p¢ php¡ S> Å¡CA¡.S>¡ L$p¡C ‘p¡guk L$d®Qpfu/Ar^L$pfu Aphp¡ N|“p¡ “ “p¢ ¡ L¡$ spÐL$prgL$“p¢ psp¡ AV$L$ph¡ sp¡ s¡d“u kpd¡ L$X$L$ L$pe®hplu L$fu“¡ kdpS>dp„ v$pMgp¡b¡kpX$hp¡ Å¡CA¡.

drlgpAp¡

hs®dp“ [õ’rs

A¡L$ bpSy> drlgpAp¡“u v$¡hu L$lu“¡ ‘|Å L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ A“¡buÆ bpSy> S>Þd ‘l¡gp„’u S> s¡ AÐepQpf“p¡ cp¡N b“u Åe R>¡.

v$uL$fp¡ S>Þdi¡ L¡$ v$uL$fu s¡ “½$u L$fu v$uL$fu S>Þdhp“u lp¡e sp¡ c©ZlÐep’pe R>¡. hj® 1980’u 2010 ky udp„ Nc®dp„ bpmL$uAp¡“u c©Z“u lÐep’C lp¡e s¡ k„¿ep 42 gpM’u 1 L$fp¡X$ 21 gpM ky u“u NZpe R>¡.

Ap D‘fp„s Of¡gy tlkp, v$l¡S>“p L$pfZ¡ ’su tlkp, rdÕepLy$gprcdp“L¡$ ÅrsNs rdÕepN°„’u’u ’su lÐepAp¡ (Honor Killings) L$¡ L$pdL$pS>“põ’m¡ bl¡“p¡ tlkp“p¡ cp¡N b“¡ R>¡. rhrh^ âL$pf“p„ lºëgX$p¡, sp¡ap“p¡dp„Åsue tlkp“p¡ cp¡N b“¡ R>¡. fpS>L$pfZuAp¡“u DíL¡$fZu, ^dp¯ p¡“p„ cpjZp¡’u‘Z sp¡ap“p¡ a¡gpe R>¡ A“¡ s¡dp„ drlgpAp¡ Åsue ip¡jZ/bmpÐL$pf“p¡cp¡N b“¡ R>¡.

gÁ“dp„ v$l¡S>“p âñ¡ ‘S>hZu ’sp„ ¼epf¡L$ Ap‘Ops sp¡ ¼epf¡L$dpfu “pMhp“u OV$“pAp¡ b“¡ R>¡.

k“¡ 2008’u 2012 ky udp„ v$f hj£ kf¡fpi 8000 (ApW$ lÅf)bl¡“p¡“p„ v$l¡S>“p âñ¡ d©Ðey ’ep„ R>¡. 2018 ky udp„ Ap Ap„L$Xp¡ lSy>‘Z hprj®L$ 5000’u OV$ép¡ “’u.

v$¡idp„ v$f ÓZ rdr“V¡$ bl¡“/drlgpAp¡ kpd¡“p¡ N|“p¡ ApQfhpdp„Aph¡ R>¡. hj® 2011dp„ b¡ gpM AÌ$phuk lÅf R>kp¡ ‘Qpk S>¡V$gpNy“pAp¡ bl¡“p¡ ‘f ApQfhpdp„ Apìep lsp S>¡ Ap„L$X$p¡ hj® 2015dp„3 gpM ‘f ‘lp¢Ãep¡ R>¡, Apd “¡i“g ¾pCd f¡L$p¡X®$ åeyfp¡“p¡ Al¡hpgL$l¡ R>¡. Ap sp¡ “p¢ pe¡gp Ny“p“p Ap„L$X$p R>¡. “l] “p¢ pe¡gp“p¡ Ap„L$X$p¡

Page 26: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

50 51

L$pdL$pS>“p õ’m¡ drlgpAp¡“u Åsue l¡fp“Nrs kpd¡“p L$pev$p(Sexual Harassment of Women Workplace Act-2013) “p¡ k„‘|Z®‘Z¡A“¡ AkfL$pfL$ fus¡ Adg L$fp¡. k„õ’p L¡$ L$Q¡fu“p hX$p, dprgL$“u A¡S>hpbv$pfu b“¡ R>¡ L¡$ D‘f“p L$pev$p âdpZ¡ S>ê$fu L$pe®hplu L$f¡. ApdpV¡$ õ’pr“L$ õsf¡ kgpl-dpN®v$i®“ dpV¡$ A¡L$ krdrs“u fQ“p L$fhpdp„Aph¡.

drlgp rhL$pk dpV¡$ AÐepf¡ h‘fpsu fL$d“¡ ApNpdu bS>¡V$dp„bdZu L$fp¡. drlgp rhL$pk N©l - “pfu k„fnZ N©l, bpmrhL$pk N©l(Homes for Children) dp„ ‘|fu kyrh^pAp¡ Ap‘p¡. Ðep„ iyÙ, kp[ÐhL$,‘p¡jZnd Aplpf-cp¡S>““u ìehõ’p L$fp¡. s¡d“u kp’¡ dp“hsp‘|Z® k„b„ p¡fpMu s¡d“p hgZp¡dp„ S>ê$Zu rh ¡epÐdL$ ‘qfhs®“ Aph¡ s¡hy„ hpsphfZEcy„ L$fp¡. Þeped|rs® îu hdp® krdrs“u cgpdZp¡“p¡ k„‘|Z® Adg L$fp¡.

Protection of Children from/against Sexual Offences (POCSO)

Act, 2012 s¡dS> s¡dp„ hj® 2018dp„ ’e¡gp ky pfp“p¡ Adg L$fp¡.

[“p¢ : 12 hj® ky u“u bpmL$u ‘f bmpÐL$pf L$f“pf“¡ kÅdp„ApÆh“ L$fphpk“u kÅ L¡$ d©Ðey v$„X$ (Maximum Life Imprisonment

or Death) “u Å¡NhpC R>¡. s¡dp„’u d©Ðeyv$„X$ (Death Sentence) “¡ bpL$psfpMu iL$pe.] R>¡ëgp„ L¡$V$gp„L$ hjp£’u Å¡hpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ fpS>L$ue “¡spAp¡,^dp¯ âhQ“L$pfp¡/ê$qY$S>X$ ^d®NyfyAp¡ rhrh^ fus¡ DíL¡$fZu L$fu“¡ L$p¡CQp¡½$k ^d®/Års“u drlgpAp¡ ‘f lºdgp¡ L$fhp â¡f¡ R>¡. lºëgX$p¡-L$p¡dusp¡ap“p¡“p¡ dplp¡g Ecp¡ L$f¡ R>¡. b¡gNpd V$p¡my„ bmS>bfu’u, ¾|$fsp’u,drlgpAp¡“y„ ipfuqfL$ ip¡jZ ‘Z L$f¡ R>¡.

v$¡idp„ ’e¡gp„ sp¡ap“p¡“p¡ Brslpk kpnu R>¡. R>sp„ Aphu DíL¡$fZuL$f“pf, cpjZp¡ L$f“pf L$pev$p“u ‘L$X$dp„’u R>V$L$u Åe R>¡ L¡$ s¡d“¡ R>V$L$uS>hp v$¡hpdp„ Aph¡ R>¡. kfL$pf“y„ s„Ó Ap dpV¡$ kÅN ’pe A“¡ gpNsp-hmNsp v$p¡rjsp¡/Apfp¡‘uAp¡ kpd¡ L$pev$pL$ue kMs ‘Ngp„ cf¡. Ap dpV¡$drlgp Apep¡N õhs„Ó L$pe®hplu L$fu iL¡$ s¡hy„ s¡“y„ dS>b|s dpmMy„ b“phhy„AÐe„s AphíeL$ R>¡.

bmpÐL$pf“p¡ cp¡N b““pf bprgL$p L¡$ drlgp“u v$p¼sfu s‘pk drlgpsbub (g¡X$u X$p¼V$f) ‘pk¡ S> L$fphhu Å¡CA¡. Aphu s‘pkdp„ L$p¡CÅs“p v$bpZ L¡$ gpNhN’u s‘pk“p ‘qfZpd“¡ Ahmu Akf “ ‘lp¢Q¡s¡ dpV¡$“u ìehõ’p Np¡W$hphu Å¡CA¡ A“¡ cp¡N b““pf drlgp âÐe¡k„‘|Z® klp“yc|rs‘|h®L$ s‘pk ’hu Å¡CA¡.

bmpÐL$pf“p¡ cp¡N b““pf ”u“u fSy>Aps“u “p¢ drlgp ‘p¡gukÜpfp Ap n¡Ó“u ârsr›$s õh¥[ÃR>L$ k„õ’p“p„ L$pe®L$fp¡“u lpS>fudp„ L$fhuÅ¡CA¡.

bmpÐL$pf“p¡ cp¡N b““pf drlgp“¡ ‘|fy„ hmsf dmhy„ Å¡CA¡.‘p¡guk“p L$pdL$pS>dp„ L$p¡C‘Z L$npA¡ L$p¡C“u ‘Z v$Mg Qgphu “ g¡huÅ¡CA¡. ‘p¡guks„Ó k„‘|Z®‘Z¡ õhpeÑ/õhs„Ó, ‘n‘psfrls lp¡hy„ Å¡CA¡.

fpÄe drlgp Apep¡N (State Women Commission) A“¡ S>¡s¡rhõspf“p ‘p¡guk Ar^L$pfuAp¡ ‘p¡sp“p rhõspfdp„ drlgp kpd¡ ApQfhpdp„Aph¡gp/Aphsp AÐepQpfp¡ A„N¡ rhõs©s dprlsu ^fphsp lp¡hp Å¡CA¡.S>ê$fu lp¡e Ðep„ s¡ A„N¡“u Ål¡f õ‘ô$sp ‘Z S>hpbv$pfu‘|h®L$ L$fhuÅ¡CA¡.

Þepes„Ó A“¡ ‘p¡guks„Ódp„ h^ydp„ h^y drlgpAp¡“¡ õ’p“ Ap‘hy„Å¡CA¡. gÁ“Æh“dp„ ”u“u k„drs hNf“p ipfuqfL$ k„b„ “¡ lmhpi’u“ g¡hphp¡ Å¡CA¡.

Y$p¢Nu bphpAp¡, kp^yAp¡/aL$ufp¡ hN¡f¡ ^d®“p A„Qmp l¡W$m drlgpAp¡“y„ipfuqfL$ ip¡jZ L$fsp lp¡e R>¡. Aphu rhNsp¡ blpf Aphsp„ Aphp gp¡L$p¡kpd¡ L$X$L$dp„ L$X$L$ L$pe®hplu L$fhu Å¡CA¡.

Mp‘ ‘„Qpes Å¡ ”uAp¡“u õhps„Ósp ‘f sfp‘ dpf¡ sp¡ s¡“ukpd¡ L$pe®hplu L$fp¡. Of¡gy tlkp“p¡ cp¡N b““pfu drlgpAp¡“p fnZ dpV¡$A“¡ bpmL$p¡“y„ ipfuqfL$ ip¡jZ “ ’pe s¡ dpV¡$ AkL$pfL$ ‘Ngp cfp¡.

rinZ k„õ’pAp¡dp„, kfL$pfu L$Q¡fuAp¡dp„, gp¡L$kcp, rh^p“kcpdp„33% õ’p“p¡ drlgpAp¡ dpV¡$ A“pds, Apfrns fpMp¡.

Page 27: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

52 53

bpmL$p¡“¡ g¡hp„ Å¡CA¡. Ad“¡ ÅZ R>¡ Ðep„ ky u OZp„ dp-bp‘p¡ Apb¡W$L$dp„ Aphsp„ S> “’u.

kyfnp :

1. b^p„ bpmL$p¡“¡ bpg klpe L¡$ÞÖ (QpCëX$ l¡ë‘ gpC“) rhi¡dprlsu lp¡hu Å¡CA¡ A“¡ ipmpdp„ ‘Z s¡“p¡ ‘|fsp¡ âQpf L$fhp¡ Å¡CA¡.

2. f¡ëh¡ õV¡$i“ A“¡ aŸV$‘p’ D‘f fl¡sp„ bpmL$p¡“¡ fl¡W$pZ A“¡rinZ“u kyrh^p dmhu Å¡CA¡.

3. Adpfu kgpdsu dpV¡$ ipmpAp¡dp„ ku.ku.V$u.hu. L¡$d¡fp Qpgylpgsdp„ lp¡hp Å¡CA¡.

4. Ad“¡ 14“¡ bv$g¡ 18 hj® ky u bpmdS|>fu“p L$pev$p l¡W$mfnZ dmhy„ Å¡CA¡.

5. Adpfu kgpdsu dpV¡$ b^p fõspAp¡ ‘f gpCV$p¡ lp¡hu Å¡CA¡.

6. v$f¡L$ Npddp„ A“¡ v$f¡L$ rhõspfdp„ bpg-kyfnp krdrs lp¡huÅ¡CA¡.

7. Ad“¡ dp¡V$pAp¡dp„’u L$p¡C Mfpb cpjp’u, AX$‘gp„Ap¡’u L¡$buÆ fus¡ ksph¡ “l] s¡ dpV¡$ L$pev$pAp¡“p¡ L$X$L$ Adg ’hp¡ Å¡CA¡.

8. Ad“¡ ipmpAp¡dp„ rinL$p¡ Üpfp kÅ “ ’hu Å¡CA¡.

Apfp¡Áe :

1. Ap„NZhpX$udp„ Ad“¡ cph¡ s¡hp¡ A“¡ ‘p¥rô$L$ Aplpf dmhp¡Å¡CA¡.

2. dÝepl¹“ cp¡S>“dp„ Ad“¡ kpfy„, ‘|fsy„ A“¡ qv$hk âdpZ¡“½$u L$f¡gy„ S>dhp“y„ dmhy„ Å¡CA¡.

3. kpfhpf dpV¡$ ‘|fsp„ v$hpMp“p„, X$p¼V$fp¡ A“¡ v$hpAp¡ dmhuÅ¡CA¡.

4. Mp¡fpL$ rhi¡“u kdS> Ad“¡ ipmpdp„ dmhu Å¡CA¡.

5. ipmpdp„ A¡hu kdS> Ap‘p¡ L¡$ S>¡’u bpmL$p¡ ìek“’u v|$f fl¡.

bpmL$p¡ ‘p¡sp“y„ luf v$pMh¡

hs®dp“ [õ’rs

ÅÞeyApfu 2019dp„ bpm-Ar^L$pf kd|l-NyS>fps Üpfp A¡L$ bpmd¡mp“y„Apep¡S>“ L$fhpdp„ Apìey„ lsy„. bpmL$p¡ ‘p¡sp“u ×rô$’u kdpS>“¡ Sy>A¡R>¡, ‘p¡sp“p âñp¡“¡ kdS>¡ R>¡. Mpk sp¡ îrdL$ hN®“p„ bpmL$p¡ L$v$pQhs®dp“ hpõsrhL$sp“¡ h^pf¡ kdS>¡ R>¡. ‘p¡sp“p cprh dpV¡$“u tQsp ‘Zs¡d“¡ ksph¡ R>¡.

bpmL$p¡“p qv$g“u hps S>¡ fus¡ Arcìe¼s ’C li¡ s¡“¡ Apep¡S>L$p¡A¡kpfu fus¡ iåv$bÙ L$fu R>¡. Ap bpmL$p¡“p¡ Y„$Y¡$fp¡ - (Manifesto) Al]âõsys L$fuA¡ R>uA¡.

bpmL$p¡ T„M¡ R>¡...

rinZ :1. das A“¡ afrS>eps rinZ“p L$pev$p“p gpc 18 hj® ky u“p“¡

dmhp Å¡CA¡.

2. das A“¡ afrS>eps rinZ“p L$pev$p“p¡ Adg L$X$L$ fus¡’hp¡ Å¡CA¡.

3. Ad“¡ dÅ ‘X¡$ s¡hy„ rinZ dmhy„ Å¡CA¡.

4. “hp S>dp“p“p„ kp^“p¡ hX¡$ rinZ dmhy„ Å¡CA¡. (MpkL$fu“¡ rhL$gp„N bpmL$p¡“¡).

5. Ad“¡ L$pd - "fp¡S>Npfu' Ap‘u iL¡$ s¡hy„ rinZ lp¡hy„Å¡CA¡.

6. ipmp ìehõ’p‘“ krdrs (õL|$g d¡“¡S>d¡ÞV$ L$rdV$u)dp„ hpguAp¡/

Page 28: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

54 55

3. L$pfMp“p„“p„ N„v$p ‘pZu Adpfp„ “v$u, “pmp„, smphp¡dp„ “R>p¡X$hp„. Apd L$f“pf“¡ L$X$L$ kÅ ’hu Å¡CA¡.

4. k|fS>“u Nfdu“p¡ (k|e® EÅ®“p¡) A“¡ bpep¡N¡k“p¡ h^y âdpZdp„D‘ep¡N ’hp¡ Å¡CA¡.

5. bpmL$p¡“¡ fdhp dpV¡$ Myëgp„ d¡v$p“p¡ lp¡hp„ Å¡CA¡, Mpk L$fu“¡,il¡fp¡dp„ s¡“u ep¡Áe ÅmhZu A“¡ ep¡Áe D‘ep¡N ’pe s¡ Å¡hy„.

6. Adpfu ApSy>bpSy>“p„ TpX$ L$p‘sp ‘l¡gp„ Ad“¡ ‘|R>hy„ Å¡CA¡.

7. ^|dpX$p¡ L$f¡ s¡hp„ hpl“p¡ b„ L$fhp„ Å¡CA¡.

8. “hp Mp“Nu hpl“p¡ Ap¡R>p„ L$fhp Å¡CA¡.

9. àgp[õV$L$ S>¡hp L$Qfp“¡ afu’u D‘ep¡Nnd b“phhp“u âq¾$ep(qf-kpCL$g]N) lp’ ^fphu Å¡CA¡.

Ap‘rÑAp¡dp„ fnZ :

1. Ad¡ dpNuA¡ R>uA¡ L¡$ L$p¡C ‘Z âL$pf“u Ap‘rÑdp„ bpmL$p¡“pbQph A“¡ kyfnp“¡ âp’rdL$sp dmhu Å¡CA¡.

2. Ap‘rÑAp¡dp„ Ad“¡ â’d õ’pr“L$ õsf¡ k¡hpAp¡ A“¡ kyfnpdm¡ s¡ dpV¡$ Apep¡S>“ L$fhy„ Å¡CA¡. S>¡’u Ad¡ Adpfp„ kNp-k„b„ uAp¡A“¡ hs“ kp’¡ Å¡X$pe¡gp„ fluA¡.

3. Ad¡ bpmL$p¡ fp¡S>bfp¡S> kd|ldp„ c¡Np„ ’CA¡ R>uA¡, s¡hp„õ’mp¡, S>¡hp„ L¡$ ipmpAp¡, Ap„NZhpZuAp¡ L¡$ L$pe®¾$dp¡dp„ Ad¡ kgpdsflu iL$uA¡ s’p kfmsp’u Adpfp¡ bQph ’C iL¡$ s¡ âL$pf“u kgpdsìehõ’p lp¡hu Å¡CA¡.

4. ipmpAp¡ s’p rhõspfp¡dp„ Ad“¡ dlphfp¡ (⡼V$uk) dmufl¡ s¡ dpV¡$ L$kfsp¡ (X²$ug) ep¡Åsu fl¡hu Å¡CA¡.

S>¢X$f bpek (R>p¡L$fp-R>p¡L$fuAp¡ hÃQ¡ c¡v$cph) A“¡ bpmgÁ“p¡ :

1. Ad¡ BÃR>uA¡ R>uA¡ L¡$ L$p¡C‘Z âL$pf“p¡ c¡v$cph v|$f L$fhpdp-bp‘“y„ rinZ ’hy„ Å¡CA¡.

2. R>p¡L$fuAp¡“¡ NyZhÑpey¼s rinZ dm¡ s¡ dpV¡$“u kyrh^pAp¡

rhL$pk :

1. bpmL$p¡“p rhL$pk dpV¡$ Npd¡Npd fds-Nds“p„ d¡v$p“p¡, s¡dpV¡$“p rinL$p¡, âep¡NipmpAp¡, gpCb°¡fuAp¡ (N°„’pgep¡/‘yõsL$pgep¡), L$p¡çàeyV$fA“¡ fdL$X$p„ gpCb°¡fu Ad“¡ Ap‘p¡.

2. bpmL$p¡“p khpNu rhL$pk dpV¡$ isf„S>-Q¡k S>¡hu bp¥qÙL$ fdsp¡‘Z lp¡hu Å¡CA¡.

dp-bp‘“p fp¡S>Npf :

1. Adpfp„ dp-bp‘“¡ Npddp„ L$pd dmu fl¡ sp¡ blpf L$pdL$fhp S>hy„ “ ‘X¡$ A“¡ Adpf¡ ‘Z ipmp R>p¡X$hu “ ‘X¡$.

2. dS|>fudp„ A¡d“¡ “½$u L$ep® âdpZ¡ h¡s“ dmhy„ S> Å¡CA¡A“¡ dlpÐdp Np„ u fpô²$ue N°pduZ fp¡S>Npf Ar^r“ed (MGNREGA)

l¡W$m L$pd dmhy„ Å¡CA¡.

3. dp„v$Nu A“¡ Apasp¡ hMs¡ Adpfp„ dp-bp‘“u fp¡Æ ‘X¡$sp¡ ‘Z AphL$ b„^ “p ’pe s¡ kfL$pf¡ Å¡hy„ Å¡CA¡.

4. Adpfu M¡s‘¡v$pip¡“p kpfp cph dm¡ s¡hy„ Np¡W$hp¡.

‘ep®hfZ :

1. L$Qfp¡ kfMu fus¡ c¡Np¡ L$fhp¡ Å¡CA¡ A“¡ s¡“p¡ r“L$pg kfMufus¡ ’hp¡ Å¡CA¡.

2. il¡fp¡“p¡ L$Qfp¡ “v$uAp¡, “pmp„Ap¡, “l¡fp¡ A“¡ V²$L$p¡ hX¡$ NpdX$pAp¡dp„“ W$pghhp¡.

Page 29: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

56 57

“ Aphhu Å¡CA¡.

3. L$pd“p õ’m¡ ep¥“ip¡jZ kp’¡ k„L$mpe¡g A¡Q.ApC.hu. (A¡CX¹$k)S>¡hp fp¡N“u das kpfhpf dm¡ s¡ ‘R>u Ad¡ kdpS>dp„ kpfu fus¡ fluiL$uA¡ s¡hy„ hpsphfZ Ecy„ L$fhy„ Å¡CA¡.

4. rhQfsp kdyv$pep¡“¡ Ap^pf-L$pX®$ S>¡hp ‘yfphp dm¡ A“¡ Äep„Åe Ðep„ gpcp¡ dm¡ s¡hu “urs b“php¡. Ap bpmL$p¡“p rinZ dpV¡$lp¡õV¡$gp¡ A“¡ buÆ kyrh^pAp¡ dmhu Å¡CA¡.

5. õV¡$i“ D‘f A“¡ aºV$‘p’ D‘f fl¡sp„ bpmL$p¡ dpV¡$ kpfulp¡õV¡$gp¡ A“¡ rinZ“u ìehõ’p lp¡hu Å¡CA¡.

bpmL$p¡“u fpô²$ue “urs A“¡ A¡¼i“ àgp“ :1. Ad“¡ gpN¡ R>¡ L¡$ v$¡i“p b„ pfZdp„ bpmL$p¡“¡ A‘pe¡gp hQ“p¡“y„

‘pg“ L$fhp kfL$pf¡ hQ“ Ap‘hy„ Å¡CA¡ A“¡ S>hpbv$pfu g¡hu Å¡CA¡.

2. Ad¡ dp„NuA¡ R>uA¡ L¡$ k„ey¼s fpô²$k„O“p bpmL$p¡“p Ar^L$pfp¡“pMs‘Ó“¡ Ap‘Zp v$¡i¡ õhuL$pf¡g R>¡, s¡“¡ Ýep“dp„ fpMu bpmL$p¡“p Ar^L$pfp¡“p¡A¡L$i“ àgp“ r“erds ’hp¡ Å¡CA¡.

3. bpmL$p¡“¡ gNsp v$f¡L$ L$pev$p, L$pe®¾$dp¡ A“¡ ep¡S>“pAp¡dp„ bpmL$“uJdf“u ìep¿ep A¡L$ kfMu (18 hj®“u) S> ’hu Å¡CA¡.

Ecu L$fhp Ad¡ dp„NZu L$fuA¡ R>uA¡.

3. bpmgÁ““p L$pev$p“p¡ L$X$L$ Adg ’hp¡ Å¡CA¡ s’p kdpS>dp„ÅN©rs dpV¡$ Mpk L$pe®¾$dp¡ ’hp Å¡CA¡.

4. Ad¡ BÃR>uA¡ R>uA¡ L¡$ v$l¡S> ârsb„ L$pev$p“p¡ L$X$L$ Adg’pe.

5. Ad¡ dp„NuA¡ R>uA¡ L¡$ qL$ip¡fuAp¡ s’p “p“u R>p¡L$fuAp¡“ukyfnp dpV¡$“p L$pe®¾$dp¡“¡ Mpk dlÒh Ap‘u kfL$pf s¡d“u kyfnp“uMpsfu Ap‘¡.

bS>¡V$ (A„v$pS>‘Ó) :1. cpfs“u Ly$g hõsudp„ Adpfu bpmL$p¡“u k„¿ep S>¡V$gp V$L$p

lp¡e s¡V$gp V$L$p bS>¡V$ bpmL$p¡ dpV$¡ hp‘fhy„ Å¡CA¡.

2. rinZdp„ “ap¡ L$fsu Mp“Nu ipmpAp¡“¡ L$pfZ¡ kfL$pfu ipmpAp¡bNX$su Åe R>¡, s¡’u Adpf¡ kl“ L$fhy„ ‘X¡$ R>¡. sp¡, kfL$pf¡ h^pf¡“pZp„ MQu® kfL$pfu ipmpAp¡ ky^pfhu Å¡CA¡.

3. R>p¡L$fuAp¡dp„ rinZ h^¡ s¡ dpV¡$ kpfy„ L$pd L$f“pfu ipmpAp¡L¡$ k„õ’pAp¡“¡ h^y “pZp„ Ap‘hp A„v$pS>‘Ódp„ Å¡NhpC lp¡hu Å¡CA¡.

rhL$gp„N bpmL$p¡ :1. Adpfu b^u S> ipmpAp¡dp„ rhL$gp„N bpmL$p¡ kl¡gpC’u Aphu

iL¡$, lfu-afu iL¡$ s¡hp„ dL$p“p¡ lp¡hp„ Å¡CA¡.

2. rhL$gp„N bpmL$p¡ kp’¡ L$pd L$fu iL¡$ s¡hp„ rinL$p¡ lp¡hp Å¡CA¡.

3. rhL$gp„N bpmL$p¡ dpV¡$ kfMu b¡khp“u S>Áep A“¡ A„ bpmL$p¡dpV¡$ b°¡Cg rgr‘dp„ ‘yõsL$p¡ lp¡hp Å¡CA¡.

h„rQs kdyv$pe“p„ bpmL$p¡ :1. S>„Ngdp„ fl¡sp Adpfp ‘qfhpfp¡“¡ M¡su dpV¡$ S>du“ dmhu

Å¡CA¡.

2. L¡$V$gpL$ ‘qfhpfp¡“¡ dS>b|fu’u A¡hp„ L$pdp¡ L$fhp„ ‘X¡$ R>¡ L¡$S>¡“¡ kdpS> lgL$p„ NZ¡ R>¡. s¡d“p„ bpmL$p¡“u Ap¡mM ipmpAp¡dp„ blpf

Page 30: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

58 59

Opeg ’ep lsp. 1984dp„ rch„X$u, qv$ëlu“p„ sp¡ap“p¡, 1992dp„ bpbfud[õS>v$ s|V$ép ‘R>u“p„ dy„bC“p„ sp¡ap“p¡, A“¡ 2002“p„ NyS>fps“p„ sp¡ap“p¡Ap‘Z“¡ OÏ„ L$lu Åe R>¡.

lj® d„v$f ‘p¡sp“p A¡L$ g¡M“y„ d’pmy bp„ ¡ R>¡ - Republic of

Hate (r^½$pf“y„ âÅkÑpL$). s¡dp„ gM¡ R>¡, 'India is swiftly transforminginto a republic of hate and fear especially for its religious minorities

and disadvantaged castes.'

v$¡idp„ “afs“u Ap„ u kS>®hp“p¡ âeГ ’C füp¡ R>¡. v$¡i“p A¡L$fpÄe“p hX$p L$l¡ R>¡, Å¡ s¡Ap¡ 1 tlvy$“¡ dpfi¡ sp¡ Ad¡ 100 gp¡L$p¡“¡(dy[õgd) dpfuiy„.

hj® 2017dp„ rÀõsuAp¡ ‘f 216 lºdgpAp¡ ’ep lsp. AgNAgN õ’m¡ ’sp lºdgpAp¡ ‘R>u df“pf“u k„¿ep cg¡ b¡ Ap„L$X$pdp„lp¡e ‘f„sy lÅfp¡ gp¡L$p¡“¡ ‘p¡sp“p Ofbpf R>p¡X$u“¡ cpNhy„ ‘X¡$ R>¡. DÑfâv$¡i“pdyTaf“Nfdp„ 2013dp„ 50 lÅf gp¡L$p¡A¡ A“¡ NyS>fpsdp„ 2002dp„2 gpM gp¡L$p¡A¡ ‘p¡sp“p fl¡W$pZ“p õ’m¡’u cpNu AÞe õ’m¡ Apifp¡g¡hp¡ ‘X¡gp¡. Aphu [õ’rsdp„ gOydrs“p ^„^p-fp¡S>Npf ‘f M|b S>Mfpb Akf ‘X¡$ R>¡.

v$¡idp„ dy[õgdp¡“u k„¿ep gNcN 14 V$L$p R>¡. ‘f„sy v$¡i“u dlÒh“u500 L„$‘“uAp¡dp„ 2324 X$pef¡¼V$f A“¡ rkr“ef A¡[¼T¼eyqV$hdp„’u dpÓ3 V$L$p A¡V$g¡ L¡$ 62 S> dy[õgd R>¡. Justic Sachar Committee -kÃQf L$rdV$uA¡ dy[õgd gOydrs“u [õ’rs A„N¡ A¡L$ ìep‘L$ AæepkL$ep£ lsp¡. s¡dZ¡ L¡$V$guL$ cgpdZp¡ ‘Z L$fu lsu. 2005dp„ Ap L$rdV$u“ufQ“p L$fhpdp„ Aphu lsu. A“¡ 2006dp„ gp¡L$kcpdp„ 403 ‘p“p“p¡ ApAl¡hpg fS|> L$fhpdp„ Apìep¡ lsp¡.

s¡S> fus¡ v$¡idp„ dy[õgd V$L$phpfu“p âdpZdp„ cpfs“p kfL$pfus„Ódp„ dy[õgdp¡“y„ ârsr“r^Ðh dpÓ 2.5 V$L$p R>¡. k“¡ 2013dp„ NyS>fpskfL$pf¡ Ap Al¡hpg kpd¡ kyrâd L$p¡V®$dp„ ‘p¡sp“p¡ rhfp¡ “p¢ pìep¡ lsp¡.

hj® 2011“u hkrs NZsfu âdpZ¡ v$¡idp„ v$f Qpf rcMpfuAp¡dp„

dy[õgdp¡ - gOydrsAp¡

hs®dp“ [õ’rs

Ap‘Zp v$¡i“u hkrs hj® 2019dp„ 1 AbS> 36 L$fp¡X$, 46gpM D‘fp„s ’hp Åe R>¡. rhð“u 17.74% hkrs cpfsdp„ hk¡ R>¡.

Apdp„ tlvy$Ap¡“u k„¿ep 80 V$L$p, dy[õgdp¡ 13.4 V$L$p, rÀõsuAp¡(q¾$ròe“) 2.3 V$L$p, riMp¡ 1.9 V$L$p, bp¥Ùp¡ 0.8 V$L$p A“¡ S>¥“p¡ 0.4V$L$p R>¡. tlvy$ rkhpe“p kp¥“¡ Ap‘Z¡ gOydrsdp„ NZuA¡ R>uA¡.

cpfs“p k„rh^p“(b„^pfZ)“p ApdyMdp„ Ap‘Z¡ L$üy„ R>¡ -

""Ad¡ cpfs“p gp¡L$p¡, cpfs“¡ kph®cp¥d, kdpS>hpv$u, rb“kp„âv$preL$,gp¡L$iplu, âÅkÑpL$ k„õ’pr‘s L$fhp“y„ A“¡ s¡“p sdpd “pNqfL$p¡dpV¡$ - kpdprS>L$, Apr’®L$ A“¡ fpS>L$ue Þepe; rhQpf, Arcìe[¼s,dpÞesp, ^d® A“¡ D‘pk“p“u õhs„Ósp; v$fÄÅ“u A“¡ sL$“u kdp“spr“ròs L$fhp“p¡ A“¡ s¡d“pdp„ ìe[¼s“y„ Np¥fh A“¡ fpô²$“u A¡L$spA“¡ AM„qX$ssp“u Mpsfu Ap‘su b„^ysp rhL$kphhp“p¡ N„cufsp‘|h®L$r“Z®e L$fu“¡, ApS>¡ sp. 26 “h¡çbf, 1949“p fp¡S> Adpfu b„ pfZkcpdp„Ap b„^pfZ A‘“phu“¡ s¡“¡ L$pev$p“y„ ê$‘ Ap‘u“¡ Ad¡ Adpfu Ås“¡kdr‘®s L$fuA¡ R>uA¡.''

ApS>¡ kd‘®Z“p gNcN kps v$peL¡$ cpfs“p¡ ApÐdp v$¡idp„“ukp„âv$preL$ ‘qf[õ’rs Å¡C“¡ fX$u füp¡ R>¡. gOydrs“p gp¡L$p¡ ÅZ¡ buÅv$fÄÅ“p “pNqfL$p¡ lp¡e s¡hp¡ s¡d“u kp’¡ ìehlpf L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.L$ep hj®dp„ L$ep fpÄedp„ gOydrs ‘f L¡$V$gp lºdgp ’ep s¡“u epv$ub“phuA¡ sp¡ gp„bu ’pe. k“¡ 2016dp„ kp„âv$preL$ tlkp“p 700 S>¡V$gpb“php¡ bÞep lsp. s¡dp„ 86 gp¡L$p¡ d©Ðey ‘pçep lsp. 2321 gp¡L$p¡

Page 31: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

60 61

dpR>udpf

hs®dp“ [õ’rs

cpfsdp„ v$qfepqL$“pfp“u g„bpC 8129 qL$gp¡duV$f R>¡. s¡“p qL$“pfp‘f dpR>udpfp¡“p„ 3827 Npdp¡ R>¡. dpR>udpfu“y„ L$pd 1 L$fp¡X$ 40 gpMgp¡L$p¡“¡ fp¡S>Npfu Ap‘¡ R>¡. v$f hj£ 37 lÅf, 870 L$fp¡X$ ê$.“p¡ dpg‘fv$¡i dp¡L$g¡ R>¡. dpR>udpfu v$¡i“p ÆX$u‘udp„ 1 V$L$p apmp¡ Ap‘¡ R>¡.

s¡d R>sp„ 61 V$L$p dpR>udpfp¡ Nfubu f¡Mp’u “uQ¡“y„ Æh“ Æh¡R>¡. dpR>udpfp¡dp„ L¡$V$gpL$ gp¡L$p¡ v$qfepqL$“pfp ‘pk¡“u MpX$uAp¡dp„ Ap¡R>p‘pZudp„’u dpR>gp„ ‘L$X$hphpmp R>¡. diu“ hNf“u “p“u bp¡V$ ^fphsp,õl¡S> dp¡V$u dp¡V$f k„Qprgs bp¡V$ ^fph“pfp, v$qfepdp„ ’p¡X¡$ v|$f Åe s¡hudp¡V$u ‘phf bp¡V$“p ^pfL$p¡ A“¡ V²$p¡gf ^fphsp k„‘|Z®‘Z¡ õhe„Qprgs(Ap¡V$p¡d¡i“hpmu) bp¡V$ ^fph“pfp L¡$ s¡dp„ L$pd L$fhphpmp dpR>udpfp¡ ‘ZR>¡. v$f¡L$ õsf“p AgN AgN âñp¡ R>¡.

cpfs“p v$qfepdp„ M|b dp¡V$p ‘pe¡ NV$f“p ‘pZu, DÛp¡Np¡“p âv|$rjs‘pZu “p„Mhpdp„ Aphu füp R>¡. àgp[õV$L$ âv|$jZ ‘Z v$qfep“¡ AkfL$f¡ R>¡. Ap“p L$pfZ¡ dpR>gu“p DБpv$“ ‘f Akf ’pe R>¡, s¡dS>‘L$X$pe¡gu dpR>gudp„ Toxic (T¡fu) sÒhp¡ Å¡hp dm¡ R>¡.

dpR>udpfp¡“p¡ buÅ¡ dlÒh“p¡ âñ A¡ R>¡ L¡$, c|g’u kflv$ Ap¡m„Nsp„îug„L$p A“¡ ‘pqL$õsp““u kfL$pf s¡d“¡ ‘L$X$u“¡ S>¡gc¡Np L$f¡ R>¡. hj®2013dp„ îug„L$pA¡ cpfs“p 600 dpR>udpfp¡“u ^f‘L$X$ L$fu lsu. hj®2006dp„ ‘pqL$õsp“¡ 400 dpR>udpfp¡“¡ dy¼s L$ep® lsp.

“p“p dpR>udpfp¡ dpV¡$ bÅf ky u dpg ‘lp¢QpX$hp“y„ dyíL¡$g lp¡eR>¡. s¡d“¡ dpg ÅmhZu dpV¡$ L$p¡ëX$ õV$p¡f¡S>“u kNhX$p¡ Ecu ’hu Å¡CA¡.

A¡L$ dy[õgd lp¡e R>¡. v$¡idp„ Ly$g 3 gpM 70 lÅf rcMpfu R>¡. dlpfpô²$“uS>¡gdp„ dy[õgdp¡“u V$L$phpfu 31.9 V$L$p Äepf¡ fpÄedp„ dy[õgd hkrs19.6 V$L$p R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡...

kp„âv$preL$ sZph ‘¡v$p L$fhphpmpAp¡ kpd¡ L$X$L$ ‘Ngp„ cfp¡.

dy[õgdp¡“u hs®dp“ lpgs (v$ip) A„N¡ kÃQf L$rdV$uA¡ L$f¡gpAæepk“¡ ¿epgdp„ fpMu“¡ dy[õgdp¡“u kpdprS>L$, Apr’®L$ [õ’rs“¡ ky pfhpdpV¡$ î¡ZubÙ ‘Ngp„ cfp¡.

dy[õgdp¡“¡ Mpk AgN rhõspfp¡dp„ S> fl¡hy„ ‘X¡$ R>¡, s¡hu [õ’rsip¡cpS>“L$ “’u. Aphp rhõspfp¡ ApS>¡ W¡$f W¡$f õ’‘pC Q|¼ep R>¡. AplL$uL$s“¡ Ýep“dp„ gC Ap rhõspfp¡dp„ rinZ ìehõ’p, kpfu Apfp¡Áeìehõ’p, b¢qL„$N ìehõ’p, ‘uhp“p ‘pZu“u ìehõ’p, kpfu NV$f ìehõ’p,fõsp A“¡ kpfu hpl“ìehlpf ìehõ’p Ecu L$fp¡.

dp¡V$p‘pe¡ õh-fp¡S>Npfu ip¡ u g¡“pf Ap âÅ dpV¡$ gp¡“ s¡dS>Apr’®L$ dv$v$“u kNhX$ L$fp¡.

dy[õgd eyhL$p¡“¡ fp¡S>Npfgnu spgud dm¡ s¡hu ìehõ’p L$fp¡.kfL$pfu “p¡L$fuAp¡dp„ dy[õgdp¡“u V$L$phpfu Ap¡R>u R>¡. ApfnZ“p¡ gpcA“yk|rQs Års-A“y.S>“Års (S.C., S.T.) s¡dS> AÞe ‘R>ps hNp£- OBC “¡ dmhp’u S>¡ fus¡ s¡d“u ’p¡X$u DÞ“rs ’C R>¡ s¡d dy[õgdp¡“uDÞ“rs ’pe s¡ dpV¡$ rhQpfhy„ Å¡CA¡. dy[õgd rinZ k„õ’pAp¡“¡ Apr’®L$klpe Ap‘p¡.

Aps„L$hpv$“¡ “p’hp“p “pd¡ AgN AgN kde¡ fpÄep¡ A“¡ L¡$ÞÖ¡L¡$V$gpL$ L$pev$pAp¡ OX$ép R>¡. AÐepf ky u Å¡hp dþey„ R>¡ L¡$ r“v$p£j dy[õgdp¡“¡,Mpk L$fu“¡ eyhp“p¡“¡ ApX¡$^X$ ‘L$X$u gC“¡ hjp£ ky u S>¡gdp„ Np¢ u fpMhpdp„Aph¡ R>¡. hus¡gu Æ„v$Nu ‘pR>u dmsu “’u. Aphp ’e¡gp AÞepep¡“p¡Aæepk L$fhp A¡L$ õhs„Ó L$rdi““u õ’p‘“p L$fp¡, s¡“p¡ Al¡hpg âNV$L$fp¡, crhóedp„ Aphu c|gp¡ “ ’pe s¡ dpV¡$“p„ ‘Ngp„ cfp¡. gOydsudp„ce“y„ hpsphfZ Å¡hp dm¡ R>¡. s¡ v|$f L$fhp“p D‘pep¡ ip¡ p¡.

Page 32: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

62 63

‘„Qpesu fpS>

hs®dp“ [õ’rs

Np„ uÆA¡ kÑp“p rhL¡$ÞÖuL$fZ dpV¡$ ApTpv$u ‘l¡gp N°pd õhfpS>“uhps L$fu lsu. ApTpv$u ‘R>u L„$CL$ A„i¡ ‘„Qpesu fpS> Üpfp N°pd-õhfpS>“p¡ l¡sy bf gphhp âeГ ’ep¡. Ap dpV¡$ AgN AgN L$rdV$uAp¡‘Z fQpC. bmh„sfpe dl¡sp L$rdV$u-1957, Ðepfbpv$ Aip¡L$ dl¡spL$rdV$u, k„Ohu L$rdV$u fQpC. 1992dp„ b„ pfZ“p¡ 73dp¡ ky pfp¡ L$fu“¡N°pdõsf¡ kÑp ‘lp¢QpX$hp“p¡ âeГ L$fhpdp„ Apìep¡.

R>¡ëgp„ hjp£dp„ hpsphfZ A¡hy„ ’C füy„ R>¡ L¡$ ÅZ¡ k„kv$ue (‘pgp®d¡ÞV²$u)gp¡L$iplu“p õ’p“¡ v$¡i âdyMiplu sfa S>C füp¡ R>¡.

Q|„V$ZuAp¡ ‘Z ‘n“p “pd¡ “l] ‘Z ÅZ¡ ìe[¼s“p “pd¡ ep¡ÅCflu lp¡e s¡hy„ gpN¡ R>¡.

cpfs“u âÅA¡ N„cuf‘Z¡ Ap dpV¡$ ÅN°s ’hp“u S>ê$f R>¡. ApS>¡“uQ¡’u Apep¡S>““p õ’p“¡ D‘f’u Apep¡S>“ ’C füy„ R>¡.

L¡$ÞÖ“p r“Z®ep¡ ‘f L$p¡‘p£f¡V$“p r“Z®ep¡“p¡ R>p„ep¡ ‘X$u füp¡ R>¡. Ly$v$fsuk„kp^“p¡ gp¡L$p¡“p lp’dp„’u R>u“hpC füp„ R>¡. NpdX$p„ s|V$u füp„ R>¡,Apqv$hpkuAp¡ rhõ’pr‘s ’C füp R>¡.

Aphu ‘m¡ ‘„QpesufpS> Ap^pqfs v$¡i“p s„Ó“¡ Np¡W$hhp“p¡ A¡L$âbm âeГ L$fhp S>¡hp¡ R>¡ A“¡ âÅdp„ “hp¡ âpZ k„Qpf L$fhp“uS>ê$f R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....

1. 1973dp„ fQpe¡gu TuZpcpC v$fÆ krdrs ‘R>u ‘„Qpesu

rhrh^ âL$pf“u kNhX$p¡ ^fphsp dpR>udpfp¡ hÃQ¡ dpR>udpfu dpV¡“u$M¢QspZ, s¡dS> “p“p, dÝed dpR>udpfp¡ dpV¡$ X$uTg“u kNhX$ S>¡hpâñp¡ dy¿e R>¡.

âÅ dp„N¡ R>¡....Nfubu f¡Mp “uQ¡ Æhsp dpR>udpfp¡“y„ Æh“^p¡fZ L¡$d KQy„ Aph¡

s¡“y„ gp„bpNpmp“y„ Apep¡S>“ L$fhy„; S>¡dp„ rinZ kyrh^p, Apfp¡Áe kyrh^p,S>ê$fu Apr’®L$ kyrh^p Ecu L$fhu.

kdyÖdp„, v$qfepL$p„W$p rhõspfdp„ âv|$jZ a¡gphhphpmp ‘f kÐhf¡L$p“|“u L$pe®hplu L$fhu Å¡CA¡. NV$f“p„ N„v$p ‘pZu, fkpeZeyL$s N„v$p- T¡fu ‘pZu, L$pfMp“p“p„ ‘pZu“y„ kss v$¡Mf¡M l¡W$m dp¡“uV$f]N ’pes¡ Ars AphíeL$ R>¡. iyqÙL$fZ ’ep hNf“p„ ‘pZu “ R>p¡X$pe A¡dpV¡$“u Å¡NhpC Adgu b“phhu Å¡CA¡.

‘X$p¡iu v$¡ip¡ kp’¡ k„b„ p¡ ky pfhp Å¡CA¡, hpV$pOpV$p¡“p¡ v$p¡f Qpghp¡Å¡CA¡.

kfL$pf¡ Ckfp¡-ISRO “u dv$v$’u "bp¡V$ V²¡$L$]N'“u kNhX$ Ecu L$fuR>¡. AÅZsp„ bp¡V$ v$qfepC kudp Ap¡m„N¡ sp¡ b„“¡ v$¡ip¡“u kgpdsuÅmh“pfy„ s„Ó A¡L$buÅ“¡ ÅZ L$f¡ A“¡ âñ“p¡ DL¡$g gph¡. b„“¡ sfa“psV$fnL$p¡ (L$p¡õV$NpX®$) Apdp„ dv$v$ L$fu iL¡$.

dpR>gu ‘L$X$hp“u TuZu Åm ‘f ârsb„ d|L$hp¡. dp¡V$p V²$p¡gf-bp¡V$p¡ fpÓ¡ dpR>gu ‘L$X$hp“y„ b„ L$f¡ s¡d ’hy„ Å¡CA¡. Ås¡ ‘pZudp„Esfu dpR>gu ‘L$X$hphpmp, diu“ hNf“u “p“u bp¡V$, diu“ kp’¡“ubp¡V$ A“¡ V²$p¡gf A¡L$buÅ“u kflv$p¡“u ÅmhZu L$f¡ A“¡ S>ê$f ‘X¡$Ðepf¡ kfL$pf Ap ìehõ’p Åmhhpdp„ dv$v$ L$f¡. b„v$fp¡ ‘f “p“u A“¡dÝed L$np“u bp¡V$“u ìehõ’p ^fphsp dpR>udpfp¡“¡ X$uTgdp„ kbkX$udmhu Å¡CA¡.

b„v$fp¡ ‘f ‘pZu“u ‘|fsu ìehõ’p L$fp¡. “¡i“g qai hL®$k® ap¡fd“uhpS>bu dp„NZuAp¡“p¡ õhuL$pf L$fp¡. qai a|X$ BÞX$õV²$uTdp„ Mpk L$fu“¡bl¡“p¡“y„ ’sy„ ip¡jZ AV$L$php¡. s¡d“p„ eyr“e““u dp„NZuAp¡ õhuL$pfp¡.

Page 33: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

64 65

6. Qp¥v$dp “pZp‘„Q“u A“¡ ‘R>u“u rb“-A„qL$s N°pÞV$p¡ rb“-A„qL$s fl¡ s¡hy„ hQ“ Ap‘p¡.

7. rS>ëgpAp¡“p rhcpS>““p âdpZdp„ dl¡L$d spÐL$prgL$ “udhpdp„Aph¡.

8. Np¥Qf“u glpZu L$fhp D‘f spÐL$prgL$ ârsb„^ d|L$hp¡.

9. kdN° ‘„Qpesu fpS>dp„ ‘nue fpS>L$pfZ“p¡ r“j¡ L$fhp¡. s¡“p’u‘pfphpf “yL$kp“ ’pe R>¡. N°pd ‘„Qpes“u Q|„V$Zu ‘R>u kf‘„Qp¡“¡ ‘pV$“Nfbp¡gphu, S>dpX$u ""ApV$gu ‘„Qpesp¡ Adpfu'' A¡hp„ rh^p“p¡ “p L$fhp„.

10. d“f¡Np“p¡ Adg c°ô$pQpf hNf, Apep¡S>“bÝ^ fus¡ A“¡rhQpf‘|h®L$ Npd“u S>ê$qfeps âdpZ¡ ’pe s¡ kyr“ròs L$fhy„.

11. h¡QpZ(h¡fp¡)“p rlõkp“p 30% spÐL$prgL$ ‘„Qpesp¡“¡ dm¡s¡ kyr“ròs L$fhy„.

12. ‘„Qpes kpfu fus¡ ‘pZu ‘|fhW$p¡ ‘|fp¡ ‘pX¡$, ‘ep®hfZ ÅmhZuL$f¡, õhÃR>sp Åmh¡, rinZ A“¡ õhpõÕe“p L$pdp¡ L$fu iL¡$ s¡hu kndb“hu Å¡CA¡.

fpS>“¡ ky×Y$ L$fhp A¡L$ ‘Z krdrs Üpfp k|Q“p¡ ’ep„ “’u. s¡’u DÃQL$npA¡ L$p¡C krdrs fQu ‘„Qpesu fpS>dp„ S>ê$fu a¡fapfp¡ L$fhp dpN®v$i®“d¡mhhy„.

2. ‘„Qpesu fpS>“¡ ^ud¡-^ud¡ ‘p„Nmy„ b“phhpdp„ Aphu füy„R>¡. L$pev$p Üpfp S>¡ kÑp Ap‘hpdp„ Aphu lsu s¡ hluhV$u$ lºL$dp¡’uA“¡ AÞe fus¡ gC g¡hpdp„ Aph¡ R>¡. s¡ kÑp A“¡ L$pep£ ‘„QpesufpS>“¡ ‘pR>p„ ky‘fs L$fhp„.

2-A. v$p.s. 1963’u AÐepf ky u M¡su“u S>du“ rb“M¡su“u“ud L$fhp“u kÑp spgyL$p, rS>ëgp ‘„Qpes ‘pk¡ lsu, s¡ lh¡ L$g¡¼V$f“¡Ap‘u v$u^u R>¡.

2-b. rS>ëgp rinZ krdrs“u rinL$p¡“u r“dZ|„L$ L$fhp“uA“¡ s¡d“u kpd¡ ‘Ngp„ g¡hp“u kÑp lh¡ rinZ r“epdL$“¡ Ap‘uv$u^u R>¡.

2-L$. N°pÞV$ hp‘fhp“u kÑp ky‘fs L$ep® ‘R>u hluhV$u lºL$dp¡’uS>¡-s¡ N°pÞV$ ‘„Qpes BÃR>¡ s¡d “p hp‘fu iL¡$ s¡hp lºL$dp¡ ’pe R>¡,s¡ L$pev$p“u rhfyÙ R>¡. v$p.s. fp¡eëV$u“u fL$d Npddp„ rkd¡ÞV$ fp¡X$ bp„ hpdp„“p hp‘fhu s¡hu hluhV$u k|Q“p A¡L$ Npd“¡ dmu.

3. Npd“p b^p S> N°pdk¡hL$p¡ Npddp„ fl¡ s¡ kfL$pf¡ Å¡hy„.s¡d“p dpV¡$ fl¡W$pZ“u ep¡Áe khgsp¡ ‘|fu ‘pX$hu.

4. kfL$pf¡ ‘v$pr^L$pfuAp¡“¡ dp¡V$p‘pe¡ spgud Ap‘hu A“¡ Q|„V$pep‘R>u R> drl“pdp„ spgud “p g¡ sp¡ ‘v$Ãeys A¡V$g¡ L¡$ lp¡Øp ‘f’uv|$f L$fhp.

5. çey.L$pD[Þkgfp¡“¡ S>¡ âdpZdp„ dp“v¹$ h¡s“ A“¡ rkqV„$N audm¡ R>¡ s¡ âdpZdp„ N°p.‘„., sp.‘„. A“¡ rS>.‘„.dp„ Q|„V$pe¡gp kæep¡“¡‘Z h¡s“ hN¡f¡ dmhp Å¡CA¡. (v$p.s. A¡L$ qv$hk“p gOysd h¡s“S>¡V$gu rkqV„$N au “p dm¡ sp¡ kpfp ‘Z v$¥r“L$ dS|>fu L¡$ AphL$ D‘f“csp kæep¡ L¡$hu fus¡ kq¾$e ’pe ?)

Page 34: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

66 67

L$p¡C“¡ ‘Z NV$fgpC“ ‘f T|„‘Xy„$ b“phu“¡ fl¡hy„ “ ‘X¡$, aŸV$‘p’‘f k|hy„ “ ‘X¡$, cuM dp„Nhu “ ‘X¡$, kMs W„$X$udp„ ’f’fhy„ “‘X¡$. s¡ dpV¡$ kfL$pf kõsp Aphpk b“ph¡, f¥“ bk¡fp k¡ÞV$f h^yb“ph¡, S>ê$f ‘X$é¡$ fpÓ¡ kfL$pfu hpl“ Ap„V$pa¡fp L$fu“¡ Nd¡ Ðep„k|hphpmp“¡ ep¡Áe õ’m¡ ‘lp¢QpX¡$.

gp¡L$kcp, rh^p“kcpdp„ Q|„V$pC“¡ Aph“pfp“u k„‘rÑdp„ fpsp¡fps DR>pmp¡Aph¡ R>¡ s¡“u r“erds s‘pk L$f“pfy„ s„Ó rhL$kphp¡.

Q|„V$Zu“p a„X$dp„ h^y ‘pfv$ri®sp Aph¡ s¡hy„ L$fp¡. Q|„V$Zua„X$ dpV¡$“pbp¡ÞX$“u â’p b„^ L$fphp¡.

kfL$pf ApX¡$^X$ R>p‘p„Ap¡“p ‘p“p„“p„ ‘p“p„ cfu“¡ Ål¡fpsp¡ “ Ap‘¡,s¡ kpd¡ ‘Ngp„ cf¡.

kÑp‘n d“aph¡ s¡d Ål¡fpsp¡dp„, kdpf„cp¡dp„, dl¡dp“p¡“p õhpNsâk„N¡ MQp® L$f¡ R>¡. Ap b^y„ b„ pfZ“p DØ¡i“¡ ¿epgdp„ fpMu“¡“ L$f¡.

Ad ’sy„ AV$L$phhp A¡L$ L$rdi““u fQ“p L$fp¡. s¡“p¡ qf‘p¡V®$ blpf‘pX$p¡.

rh^p“kcp“u Q|„V$ZuAp¡ Qpëep L$f¡, gp¡L$kcp“u Q|„V$Zu Aph¡ Ðepf¡kfL$pf (kÑp^pfu ‘n) Dv¹$OpV$“p¡ L$fhp“¡ blp“¡ Q|„V$Zu âQpf S>L$fsu lp¡e R>¡.

S>¡d kfL$pfu L$d®Qpfu Q|„V$Zu-âQpf “ L$fu iL¡$ s¡d kfL$pf“p rhrh^Mpsp“p â^p“p¡, d„ÓuAp¡, D‘d„ÓuAp¡, dy¿ed„Óu, hX$pâ^p“ (ku.A¡d.,‘u.A¡d.) Q|„V$ZukcpAp¡“¡ L$p¡C ‘Z S>ÁepA¡ k„bp¡^hp “ Åe.dpÓ ‘n“p L$pe®L$fp¡ S> âQpfdp„ ‘p¡sp“p L¡$ ‘n“p MQ£ Åe s¡hy„afrS>eps L$fhy„ Å¡CA¡.

^pfpkæe, k„kv$kæe Üpfp h‘fpsp bS>¡V$“y„ kp¡rieg Ap¡qX$V$ afrS>epsL$fp¡.

k„kv$kæe, ^pfpkæe ‘p¡sp“p dsrhõspfdp„ kdep„sf¡ r“erds dygpL$ps

v$¡idp„ ‘qfhs®“ gphhp dpV¡$“p„ L¡$V$gp„L$ AÞe k|Q“p ¡

dpÓ v$¡i“p¡ Æ.X$u.‘u. h^¡ s¡V$gp’u k„sp¡j “ dp“sp âÅ kyMuR>¡, Ap“„v$dp„ R>¡, rinZ, Apfp¡Áe-Aphpk“u kNhX$ bfpbf R>¡,s¡ kdS>hp dp“h rhL$pk k|QL$p„L$ (Human Development Index),

kyMpL$pfu“p BÞX¡$¼k sfa ‘Z “S>f “p„Mhu Å¡CA¡.

‘fv$¡i’u DÛp¡Np¡ õ’p‘hp, Qgphhp A“¡ dpmMpNs kNhX$p¡ dpV¡$d|X$u Aph¡, ‘Z kp’¡ kp’¡ A¡ ‘Z rhQpfuA¡ L¡$ fp¡S>Npfu h^¡R>¡ L$¡ L¡$d, fp¡S>Npfu Msd L$fhphpmu V¡$L$“pgp¡Æ“¡ AphL$pf “Ap‘p¡.

dp¡V$p dp¡V$p DÛp¡Np¡ L¡$ h¡‘pfuN©lp¡ b¢L$dp„’u gp¡“ gC“¡ ‘fs “L$f¡ A“¡ rb“-L$pe®nd AõL$$epds (NPA- Non Performing Assets)

h^pf¡ s¡ S>fp ‘Z Qgphu “ g¡hy„ Å¡CA¡.

v$¡idp„ Ap‘Z¡ A¡hy„ s„Ó “ QgphuA¡ L¡$ dpÓ ’p¡X$pL$ S> gp¡L$p¡h^y “¡ h^y dpg¡syÅf ’pe A“¡ OZp¡ dp¡V$p¡ hN® Apr’®L$ fus¡‘pR>m “¡ ‘pR>m fl¡.

k„‘rÑ h¡fp, L$p¡‘p£f¡V$ h¡fp, rhrh^ fus¡ A‘p“pf A¡L$pr^L$pf (dp¡“p¡‘p¡gu),L$f (V¡$n) fpls, b¢L$p¡“u dp„X$hpm L$fhu ‘X¡$ s¡hu r^fpZ“u dkdp¡V$ufL$d S>¡hp AÞe ‘pkpAp¡dp„ Äep„ S>ê$f ‘X¡$ Ðep„ a¡fapf L$fp¡. âÅbmhp¡ L$f¡ s¡“u fpl “ Sy>Ap¡.

kfL$pf b^p„ S> n¡Óp¡dp„ Mp“NuL$fZ sfa S>C flu R>¡. kfL$pf¡S> Ecp„ L$f¡gp„ n¡Óp¡“¡ Msd L$fu“¡, L$p¡‘p£f¡V$ k¡¼V$f“¡ AphL$pfu“¡kfL$pfu L$d®QpfuAp¡“¡ b¡L$pf b“ph¡ R>¡ A“¡ v$¡i“u S>“sp“¡ ‘Zv$Np¡ v$¡ R>¡. Ap AV$L$hy„ Å¡CA¡.

Page 35: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

68 69

kfL$pf¡ âÅ“p¡ ds ÅZhp r“erds-kdep„sf¡ dp¡S>Zu“u Qp¡½$kq¾$ep Qgphu R>¡ëg¡ L$p¡C L$rdV$u b“phu“¡ s¡“p„ k|Q“p¡“p¡ spÐL$prgL$ AdgL$fhp¡ Å¡CA¡.

lpgdp„ d|X$u ‘f“p ìepS>“u AphL$ ‘f AphL$h¡fp¡ (BÞL$dV¡$n)“’u s¡ h¡fp‘pÓ (V¡$n¡bg) b“hu Å¡CA¡.

L¡$ÞÖdp„ r“dpe¡gp gp¡L$‘pg“u kp’p¡kp’ v$f¡L$ fpÄedp„ gp¡L$pey¼s“u‘Z r“dZ|„L$p¡ L$fu v$¡hu Å¡CA¡. DÛp¡Np¡ s’p kfL$pfu s„Ó hÃQ¡ Qpgspc°ô$pQpf“¡ fp¡L$hp Å¡CA¡. A“¡ L$pmp„“pZp„“¡ A„Ly$idp„ g¡hp„ Å¡CA¡.

dpÓ Æ.X$u.‘u.“p h^pfp“¡ S> rhL$pk“p¡ ‘ep®e NZhp“¡ bv$g¡ dp“huerhL$pk A“¡ kyMpL$pfu“¡ gndp„ fpMhp„ Å¡CA¡. gp¡L$rls“p¡ rhQpf â’dõ’p“¡ fl¡hp¡ Å¡CA¡.

rdqX$ep ‘p¡rgku b“phhpdp„ Aph¡ A“¡ s¡“p AdguL$fZ dpV¡$õhpeÑ k„NW$“ Ecy„ L$fhpdp„ Aph¡. Åvy$-V$p¡“p-QdÐL$pf-A„ îÙp rhfp¡ uL$pev$p¡ fQhpdp„ Aph¡.

v$¡idp„ Arcìe[¼s“u õhs„Ósp R>u“hpC flu R>¡. Aphy„ hpsphfZv|$f ’hy„ Å¡CA¡.

Mp¡V$p v$bpZdp„ Aphu“¡ qaëdp¡, ‘yõsL$p¡ ‘f ApX¡$^X$ fus¡ ârsb„d|L$hpdp„ Aph¡ R>¡, s¡hy„ “ ’hy„ Å¡CA¡.

ârsb„^ dyL$pep ‘R>u ‘Z g¡ML$ L¡$ qaëdkS>®L$“¡ v|$f“u L$p¡V®$dp„^½$p Mphp ‘X¡$ s¡hy „ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡, s¡“¡ l¡fp“ L$fhpdp„ Aph¡R>¡. s¡“p¡ fõsp¡ ip¡^hp¡ Å¡CA¡. L$p¡V®$ ‘yõsL$ ‘f“p¡ L¡$ qaëd ‘f“p¡ârsb„^ v|$f L$f¡ R>sp„ ‘p¡guk âp¡V¡$¼i““p Acphdp„ s¡“u L$“X$Ns QpgyS> fl¡ R>¡. kfL$pf¡ l¡fp“ L$fhphpmp„ ‘qfbmp¡“¡ ep¡Áe kÅ L$fhu Å¡CA¡A“¡ hpf„hpf Aphy„ L$fhp L$p¡C tlds “ L$f¡ s¡hp¡ v$pMgp¡ b¡kpX$hp¡Å¡CA¡.

‘ÓL$pfÐh A¡ gp¡L$iplu“p¡ Qp¡’p¡ õs„c R>¡ ‘f„sy cpfsdp„ ‘ÓL$pfÐhdpV¡$“u õhs„Ósp ‘f k„L$V$ R>hpe¡gy„ R>¡. rhðõsf¡ cpfs“p¡ Ap„L$ 138dp¡

g¡. rhrh^ L$Q¡fuAp¡dp„ Åe, hpf„hpf gp¡L$v$fbpf cf¡, âÅ“u aqfepv$p¡kp„cm¡. âÅ ap¡“ ‘f aqfepv$ L$fu iL¡$ s¡ dpV¡$ "V$p¡g-äu' “„bffpMhp¡ Å¡CA¡.

gp¡L$kcp-rh^p“kcpdp„ R>¡ëgp bS>¡V$ hMs¡ iy„ L$pd L$fhp“y„ L$üy„lsy„ A“¡ L¡$V$gy„ L$pd ’ey„, L¡$V$gy„ bpL$u füy„ s¡ Ål¡f L$fhy„ Å¡CA¡.

L„$çàV²$p¡gf A“¡ Ap¡qX$V$f S>“fg (L¡$N) fu‘p¡V®$ kdekf fS|> ’hp„Å¡CA¡. kfL$pf¡ s¡dp„ Aph¡gp„ k|Q“p¡“p¡ Adg L$fhp¡ Å¡CA¡ A“¡"L¡$N'“u õhpesÑp kQhpe s¡hy„ L$fhy„ Å¡CA¡. s¡ õ‘ô$‘Z¡ kfL$pf“p¡L$p“ ‘L$X$u iL¡$ s¡V$gu ki¼s k„õ’p b“hu Å¡CA¡.

6 drl“pdp„ ’e¡g L$pd“p¡ fu‘p¡V®$ fS|> L$fhp¡ Å¡CA¡.

kfL$pf¡ OZp„ b^p„ L$rdi“p¡ fÃep„ R>¡. L$rdi“p¡ kfL$pf“¡ qf‘p¡V®$ Ap‘¡R>¡ ‘Z kfL$pf s¡“¡ v$bphu fpM¡ R>¡. Å¡ kfL$pf drl“pdp„ L$rdi““pfu‘p¡V®$ lpDkdp„ fS|> “ L$f¡ sp¡ L$rdi““p hX$p s¡“¡ gp¡L$p¡ hÃQ¡Ål¡f L$f¡ s¡hu ìehõ’p L$fhu Å¡CA¡.

v$¡idp„ õh¥[ÃR>L$ k„õ’pAp¡ Üpfp s¡dS> kfL$pf Üpfp ‘Z rhrh^ n¡Ó¡‘qfhs®“ gphhp - Reforms “u hps Qpg¡ R>¡. “uQ¡“p Reforms

‘f QQp®“p¡ v$p¡f Qgphu r“Zp®eL$ b“hy„ Å¡CA¡.

- Judicial Reforms ÞepreL$ ky^pfp

- Electrol Reforms Q|„V$Zugnu ky pfp

- Media Reforms âkpfdpÝedp¡“p ky pfp

- Health System Reforms Apfp¡Áe ìehõ’p A„N¡“p ky pfp

- Educational Reforms i¥nrZL$ n¡Ó¡ ky^pfp

- Agricultural Reforms L©$rj rhjeL$ ky pfp

- Police Reforms ‘p¡guk s„Ó“p ky pfp

- Banking Reforms b„¡L$p¡“p n¡Ó¡ ky pfp

s¡dS> AÞe ky^pfpAp¡ A„N¡...

Page 36: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

70 71

A„s¡....

ApTpv$u“p kps v$peL$p ’C Nep. kfL$pfp¡ Aphu A“¡ NC. ‘Zv$¡i“u kpdpÞe ìe[¼s“¡ lÆ õhfpS>“p¡ Al¡kpk ’ep¡ “’u. D‘gpA“¡ r“ç“ hN®dp„ Æhsp gp¡L$p¡ hÃQ¡ Akdp“sp h^u R>¡. A„N°¡Å¡ Nep‘Z rb°V$ui ipk“ ‘Ùrs - gp¡L$p¡“y„ ip¡jZ L$fhp“u sfpl, ipkL$p¡A“¡ ip¡jZ L$f“pf, hQ®õh ^fphsp hN® hÃQ¡“u kp„W$Np„W$ e’phs fluR>¡. AgbÑ fpS>L$sp® ‘np¡/fpÄe Qgphhp ip¡rjs-h„rQsp¡ sfa Ahpf“hpffpls“p V|$L$X$pAp¡ - gp¡gu‘p¡‘ a¢L$sp fl¡ R>¡. v$f¡L$ Q|„V$Zudp„ ds g¡hpÅsÅs“p hQ“p¡ A“¡ ^d®, L$p¡d, oprs, âv$¡i, fpô²$“p “pd¡ rdÕeprcdp““p¡‘pfp¡/“ip¡ QY$phhpdp„ Aph¡ R>¡. rb°V$ui ipkL$p¡ L$fsp lsp s¡d, gp¡L$p¡“¡A„v$fp¡A„v$f rhcprS>s L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. ‘Z Np„ uÆA¡ "tlv$ õhfpS>'dp„L$üy„ lsy„ s¡d, Å¡ "hpO' Åe ‘Z "hpO“p¡ õhcph' fl¡ sp¡ s¡ kpQy„õhfpS> “ L$l¡hpe. 1947dp„ ApTpv$u ‘R>u A„N°¡S> ipkL$p¡ Nep ‘Zs¡d“u fpÄe ‘Ùrs - ipkL$p¡ A“¡ ip¡jZMp¡fp¡ hÃQ¡“u dugucNs“ bv$gpC. lL$uL$sdp„ kde S>sp„ s¡ h^y“¡ h^y dS>bys ’C. ApS>¡Apd S>“sp BÃR>¡ R>¡ L¡$ Ap b„“¡ hÃQ¡“u kp„W$Np„W$ s|V¡$. S>¡ L$p¡C ‘nkfL$pf b“ph¡ s¡ b„ pfZ“p d|ëep¡ kdp“sp, rhQpf-hpZu“u õhs„ÓspA“¡ c°ps©cph“p kpL$pf L$fhp“u qv$ipdp„ L$v$d d|L¡$....

Apd S>“spA¡ cpfs“¡ “’u Ad¡qfL$p, Qu“, rb°V$“ L¡$ Å‘p“b“phhy„. Adpf¡ kp¥A¡ cpfsue sfuL¡$ õhdp“c¡f Æhhy„ R>¡.

ApS>“p sb½¡$ Ap “pNqfL$$ d¡r“a¡õV$p¡ Üpfp kÑp dpV¡$ lqfapCL$fsp ‘np¡ ‘pk¡ Adpfu Þey“sd A‘¡npAp¡ “uQ¡ dyS>b R>¡.

rb°V$uiL$pmdp„ OX$pe¡gp A“¡ Ðepf ‘R>u s¡“y„ A“yL$fZ L$fugp¡L$p¡“u Arcìe[¼s, õhs„Ósp“¡ Msd L$fsp L$pev$pAp¡ spÐL$prgL$ fv$bpsg’pe. Arcìe[¼s“u õhs„Ósp hNf gp¡L$iplu V$L$u “ iL¡$.

iyÙ lhp, ‘pZu A“¡ ‘p¥rô$L$ Mp¡fpL$ v$f¡L$ dp“hu“p¡ S>ÞdrkÙl½$ R>¡. s¡ kpL$pf L$fhp spÐL$prgL$ ^p¡fZ¡ L$pe®¾$dp¡ lp’ ^fhpdp„ Aph¡.

R>¡. ‘pqL$õsp“ L$fsp„ cpfs dpÓ A¡L$ Ap„L$ ApNm R>¡. Ap hpsphfZdp„‘qfhs®“ gphhy„ Å¡CA¡.

CBI s¡dS> AÞe kfL$pfu k„õ’pAp¡ Üpfp kpdprS>L$ L$pe®L$fp¡, g¡ML$p¡,‘ep®hfZ n¡Ó¡ L$pd L$f“pfp, gOydsu“p rhL$pk dpV¡$ L$pd L$f“pfp, v$rgsp¡dpV¡$ L$pd L$f“pfp, gp¡L$i[¼s h^¡ s¡hp âepkp¡ L$f“pfp“¡ l¡fp“ L$fhpdp„Aph¡ R>¡. Ap AV$L$hy„ Å¡CA¡.

il¡fuS>“p¡ il¡f“p rhL$pkdp„, Apep¡S>“ v$fçep“ klcpNu b“¡.il¡fu Development and Planning dp„ h^y ‘pfv$ri®sp Aph¡.

il¡fdp„ Aph¡gp âpL©$rsL$ S>m A“¡ cyS>m rhi¡ “urs b“¡.

Self Sustaining il¡fp¡ dpV¡$ S>ê$qfeps dyS>b rhL$pk A“¡ rhõspf’pe, rhv$¡iu A¡S>Þku A“¡ Consultant “p L$l¡hp’u “ ’pe.

S>¡ s¡ rhõspf“u 'Water Balance Sheet' s¥epf L$fhpdp„ Aph¡.

Ap¥Ûp¡rNL$ rhõspfp¡dp„ s¡dS> il¡fu Aphpk rhõspfp¡dp„ rhrh^ âL$pf“pâv|$rjs sÒhp¡ L¡$V$gp âdpZdp„ kdphu iL¡$ - S>¡“¡ Carrying Capacity

L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡ s¡ “½$u L$fhpdp„ Aph¡.

Ly$v$fsu öp¡sp¡“p Ap^pf¡ Æhhphpmp gp¡L$p¡“¡ Äepf¡ Ðep„’u lV$phuv$¡hpdp„ Aph¡ R>¡, s¡dS> s¡“p öp¡sp¡“¡ “bmp b“phhp“u âq¾$ep ’Clp¡e s¡ ‘R>u öp¡sp¡ Ap^pqfs gp¡L$p¡“¡ ‘|fsy„ hmsf Ap‘p¡ A“¡ V$L$hpdpV¡$ Qp¡½$k fL$d r“edus fus¡ Ap‘sp flp¡.

kfL$pf ‘f õ’pr‘s rlsp¡“p¡ âcph h^y “¡ h^y ‘X$hp dp„X$ép¡R>¡ s¡ OV¡$.

dp¡V$p DÛp¡N‘rsAp¡“u k„‘rÑ L|$v$L¡$ “¡ c|kL¡$ h^hp dp„X$u R>¡ s¡“¡A„Ly$idp„ g¡hpe.

kfL$pf kp¥“p L$ëepZ dpV¡$“u “urs OX¡$ A“¡ s¡“p¡ M„s‘|h®L$ AdgL$f¡.

Page 37: âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“Apr 04, 2019  · 1 âÅ T„M¡ R>¡ ‘qfhs®“ People's Manifesto “pNqfL$ kdpS> eo âL$pi_ crd`Ó lS>fps`pNp hX$pv$fp 390 001

d:\

wo

rks\

BO

OK

LE

T 2

01

9\C

hu

tni

Dh

an

dh

ero

.pm

d

72 73

L$dk¡ L$d Aphsp ‘p„Q hj®dp„ A¡L$ ‘Z ìe[¼s Ly$‘p¡jZ’u “p‘uX$pe s¡ L$pd eyÙ“p ^p¡fZ¡ lp’ ^fhpdp Aph¡. Ap “ ’pe sp¡"rhL$pk' “ ’pe.

S>¡ L$p¡C k„õ’pAp¡/ìe[¼sAp¡ hpsphfZ“¡ - lhp A“¡ ‘pZu“¡âv|$rjs L$fsp lp¡e s¡ kp¥ kdpS>“p Ny“¡Npf R>¡.

kp¥“¡ A¡L$ kfMy„ A“¡ DÑd rinZ âpàs ’pe, S>¡’u Rationality

L¡$mhpe ìe[¼sÐh Mug¡, L$p¥iëe rhL$k¡ A“¡ ApÐdkÞdp“’u Æhu iL$pes¡hp ApÆrhL$p dpV¡$“p ìehkpe dm¡.

dp„v$Nu hMs¡ kp¥“¡ A¡L$ kfMu A“¡ DÑd Apfp¡Áe“u kpfhpfrh“p rhg„b¡ dm¡.

kp¥“¡ gOyÑd h¡s“ A“¡ Apr’®L$, kpdpÆL$ kgpdsu dm¡- s¡hu Å¡NhpC ’pe.

kdpS>dp„ h„rQs-ip¡jus hNp£ (drlgpkrls) ‘f AÐepQpfp¡“uk„¿ep h^su Åe R>¡, s¡ kpd¡ spÐL$prgL$ L$X$L$ ‘Ngp„ g¡hpe.

- “pNqfL$ kdpS> hsu O“íepd ipl