Б.И. БОЙНАЗАРОВ

САНЪАТИ ТАСВИРИ

5-6Китоби дарсй

барои муассисах,ои тах,силоти умумй

Нашри дуюм

Вазорати маорифи Ч,умхурии Точ,икистон тавсия кардааст

ДУШАНБЕ2013

ББК 8514Я72+74.266.4 Б-80

Бойназаров Б. И. Санъати тасвири. Китоби дарси барои синфхри 5-6. - Душанбе - 2013,160 сах,.

Ч,адвали истифодаи иноравии китоб

№ Ному насаби хонанда Синф Соли

хониш

Х,олати китоб (бах,ои китобдор)

Аввали ОхириСОЛ СОЛ

ISBN 978-99947-810-5-8

© Бойназаров Б.И., 2013 © К М М “НАСИБА”

ДАРСИ 1ОЛАМИ ЗЕБОИ ДАР АСАР^ОИ РАССОМОН

Аз замонхри к,адим рассомон ба тасвири манзара ва чехранигорй, ба дарки зебоихри он машгул буданд. Тавассути тасвири бадей х,ар як рассом мекушид, ки дар мусаввара^о чахрнбиниву муносибати эчодкоронаи худро нисбат ба зебоии оламу атроф нишон дих,ад.

Рассоми шинохтаи тоник Абдумачид Хошмухрммадов фаъолияти эчодии худро соли 1930 огоз намудааст. Дар мусавварахри худ у ба воситаи санъати тасвири муноси- баташро ба оламу одам равшан ифода намуда, табиат ва саховати заминро нишон додааст. >^ар як мусаввараи у ба манзарахри зебои хрмешабахрри диёрамон, ба мардони илму х,унар бахшида шудааст. Мусавварахри ин рассоми мумтоз дар осорхонахри шахрхри Санкт-Петербург, Маскав, Киев, Тошканд ба маърази тамошо гузошта шудаанд.

Мусаввараи А. Хошмух,аммадов «Тавлиди суруд» (расми 1) дар жанри зинданигорй (живопись) офарида шуда, дар он мавк,еи асосиро муйсафед-эчодкори суруд ишгол мекунад. Муаллиф дар тасвири кух,, осмони нилгуну дарахтони сарсабз, гулх,ои рангорангу муйсафеди нуронии эчодкор рангх,ои мухталифро мувофик,и мак,сад истифода кардааст. Дар раем рангхри сурх, хокистарй, сафед, кабуд, сабз, чигарй мутаносибан х,амдигарро иваз намудаанд.

Мавк,еи асосиро дар асар муйсафед-эчодкори суруд ишгол намуда, мазмуну мундаричаи асосии он ба воситаи ранг ва хрмбастагии тамоми чузъиёт ифода шудааст. «Тавлиди суруд» таърихан тавлиди шеъру суруди классикиро ба хотир меорад. Дар тасвир асбобхри зиёди мусик,ии хрзиразамонро намебинем, аммо он тарзе офарида шудааст, ки бо шеъру суруди имрузаи мо иртиботи к,авй дорад.

3

Расми 1. Тавлиди суруд. А. Хошмух,аммадов.

Дарки баланди зебопарастй дар мусаввараи «Манза- раи Бадахшон»-и X. Хушвахтов мушох,ида мешавад. Дар мусаввара манзараи кух,сори афсонавию пурганчи Бадахшон тасвир ёфтааст. Зиндагии рангин дар дех,аи хушманзараи кух,истон ба мисли руд чараён дорад. Рассом манзараи рангину дарахтони сарсабз, куллах,ои барфпуш, руди равону бинох,ои ободу зеборо, ки ба инсон х,аловату хурсандй мебахшанд, тасвир намудааст.

Дар асар инсон дар маркази дик,к,ат меистад. У ба та- моми х,астии дех,а таваччух, дорад ва ин макон бо зебои- Х.ОЯШ ба инсон тааллук, дорад. Ин зинданигорй бо чилои рангх,о таровати зиндагии х,ак,ик;иро падидор менамояд. Рассом як гушаи диёр, манзарах,ои такрорнашавандаи онро тавре ба к^лам додааст, ки ба кас боз азизу муъта- бартар мегардад (расми 2).4

Расми 3. Манзараи Такоб. Г. Н. Кузмин.

5

Расми 4. Натюрморт. А.П. Умаров

Манзара ва рангхри табиат, тасвири дарки зебой дар эчодиёти х,ар як рассом хусусиятхри нотакрор дорад ва мо онро дар мусавварахри манзаравии Кузмин Григорий Николаевич, Расулов Чалил, Умаров Ах,мад Пулодович ва дигарон дида метавонем.

Мусавварахри рассомони номбаршударо (расмхри 3, 4, 5) бо ёрии омузгор ва муста^илона омухта, оид ба х,ар яки он нак,л тартиб ди^ед.

С А В 0 Л Х .0 ------------------------------------------------------------------ ■1. Расми “Тавлиди суруд” бо к,алами кадом рассом офарида шудааст?2. “Тавлиди суруд” таърихи кадом давраро ба хотир меорад?3. Дар “Манзараи Бадахшон” рассом зебоии кадом фасли солро тасвир намудааст?4. Манзараи тасвири табиати Рогун ваТакоброшарх,дих,ед.

6

Расми 5. Рорун, 1982. Ц. Расулов

ДАРСИ 2 к о р к о й о р о й и ш й . о л а м и х а й в о н о т

Шумо расмхри гуногуни х,айвонхрро хеле дуст медо- ред. Аз хурдсолй расмхри х,айвонотро бисёр кашидаед. Ба расмхри гуногуни оройишй аз китобхри афсона ва намо- йишхри телевизион шинос х,астед. Х,ар як раем оройиши худро дорад, бинобар ин дар мавриди корх,ои оройишй рангхри мувофикро интихоб намоед, ба мутаносибй, зебой ва дурахшоии рангхр эътибор дихрд. Дар оройиши раем тавассути матн ва суратхр табиату олами х,айвонот, зиндагии мардум ва гайра тасвир карда мешавад.

Дойр ба мавзуи супоридашуда раемхри гуногунро ч а м ъ

намоед ва дар асоси ин раемхр албоми оройиширо тартиб

*Расми 6 .

дих,ед. Расмхри чамъшударо бо нак,шу нигор ва ба таври графикй оройиш додан мумкин аст.

ДАРСИ 3 ТАСВИРИ АТРОФИ МАКТАБ

)^ар кадоми шумо х,ангоми сайру гашт табиати назаррабои атрофи мактабро мушох,ида кардаед ва дар хотир доред. Кушиш намоед, ки ин зебоиро дар руйи когаз тасвир намоед ва расми кашидаатон х,ам аз чих,ати шаклу намуд, х,ам аз чих,ати композитсионй рангину зебо бошад. рангами тасвири мавзуъ фарк,и объектхри дуру наздикро ба инобат гиред. Чй кдцаре ки чисм дур бошад, х,амон к,адар дар раем хурд тасвир мешавад.

Агар бодик^ат нигох, кунед, мебинед, ки рангх,ои чисмх,ои наздик нисбатан бапандтар, чисмх,ои нисбатан дур ранги пасттар доранд. Инро перспективаи фазой мегуянд, ки асоси к,оидаи раемкаширо ифода мекунад.

8

Расми кашидаи шумо дар мавзуи тасвири атрофи мактаб бояд ба асл алок,а дошта бошад. Мах,алле, ки шумо дар он 40 тах,сил мекунед, бояд дар расмхрятон ба таври вок;ей тасвир шаванд. Ба зебоиву рангинии табиати гирду атроф, х,амох,ангии наботот ах,амиятдих,ед.

Ба зебоии атрофи дарахтон, ки тобиши гуногуни ранг- х,о назаррасанд, бодик^ат назар афканед. Манзараи ачои- би баргхр, ранг^ои сурху бунафш, сурхи чигарй, норинчй, сабз, кабудчатоб ва гайраро мебинед, ки олами афсона- виро ба хотир меорад. Кушиш кунед, ки ин олами афсо- навй бо хунари баланд дар когаз тачассум ёбад.

Расми 7 а. Расми 7 б.

ДАРСИ 4КОМПОЗИТСИЯ ДАР МАВЗУИ ХУНАРОМУЗЙ

Х,ар кадоми шумо аз айёми кудакй дар дил орзуи табиб, омузгор, шоир, навозанда, рассом, му^андис, вар- зишгар, дуредгар, ох^ангар ва гайра шуданро доред. Х,ама касбх,о хусусиятхри ба худ хос, асбобу анчом ва дастгох^ои худро доранд. Мувофик,и касби дустдоштаатон компо- зитсияи расмеро, ки кашидан мехох,ед, муайян кунед. К о м п о з и т с и я инш ои асар , м уайян нам уд ани

9

нияти рассом, ч с э б а ч о к у н и и тасвирхр дар руйи когазро мегуянд. Х,ангоми дар х,амворй 40 ба 40 гузоштани тасвир- х,о баъзе к;оида*ои умумиро риоя кунед.

Х,ачми тасвири чисмх,о дар раем бояд тавре интихоб шавад, ки он дар руйи варак, ба назар зебо намояд. Аз ин ру, чизи асосиро дар композитсия, одатан, дар байн 40Й медих,анд. ЧУДО кардани чизи асосй вазифаи аввалин- д а ра ча и композитсия мебошад. Масалан, аз асбобхри мусик,й ва дуредгарй натюрморт тартиб додан лозим аст,- Дар ин х,олат мо бояд донем, ки композитсияи натюрморт на фак,ат ба шакп ва х,ачми чисмх,ои ба он дохилшаванда, балки ба тарзи чобачогузории онх,о, муносибати онх,о ба якдигар низ вобаста аст.

Х,ангоми тасвир х,ачми варак,и когазро ба эътибор ги- рифта, ашёи интихобкардаатонро дуруст 40 ба 40 гузоред ва расмро тарзе ба коалам дих,ед, ки чих,атх,ои э^одкорй ма- рок;овар ва назаррас гардад. Х,ангоми кор бо рангхр ба тоби- шу хосият ва тагйирёбанда будани онх,о диктат дих,ед, то ки фарк,ияту х,амох,ангии рангх,о намудор шавад.

Расми 8.10

Расми 9.

ДАРСИ 5ТАСВИРИ МЕВАХО ВА БАРГХО (НАТЮРМОРТ)

Дар вак^и тасвир кушиш намоед, ки чойгиршавии чисм- х,ои натюрморт аз х,ар чих,ат зебо ва марокрвар бошад. Дар мавриди кашидани раем, х,ангоми бо мева якчоя тасвир намудани барг^о кушиш кардан зарур аст, ки мева шаклу зебоияшро нигох, дорад. Т аносуби дуру наздик чойгиршавии Чисмх,оро низ ба эътибор гирифтан лозим аст.

11

Х,ангоми кор кардан бо рангх,о ба мутаносибй, шаф- фофии аслй ва тозагй, ки х,амбастагиву х,амох,ангии рангхрро зебову дурахшон нишон медих,анд, чиддан эътибор дих,ед. Тасвирро аз рангхри равшани зард, сурхчатоб, норинчй, сабз ва чигарй, ки х,амбастагии рангх,оро нурафшонй менамоянд, шуруъ кунед. Кушиш намоед, ки рушной ва соягй дар тасвир назаррас бошад.

CABOJ1X.O .................1. Пурмаъно тасвир намудани натюрморт ба чи вобаста аст.2. Композитсия чист?3. Дурахшон ва рангин тасвир намудани натюрморт ба чй вобаста аст.

Расми 10 в.

Расми 10 а.Расми 10 6.

ДАРСИ 6СОХТАНИ МУЧАССАМАХОИ ПАРАНДАГОН

Сохтан ва тасвир намудани чисми парандагону х;ай- вонот душворихр дорад. Парандагон доимо дар х,олати парвозанд, ба х,ар тараф х,аракат мекунанд ва дар чунин х,олат кашидани раем, албатта, душвор аст.

12

Барой дуруст тасвир кардани парандагон сохту шакл, х,аракатх,ои фарк,кунанда, пайвастшавии узвхри чудогонаи онх,оро омухтан зарур аст. Аввал, расмро дар варак; аз руйи мушохдцахр ба таври тахминй кашида, кушиш намудан лозим аст, ки он бо композитсияи бойу рангин ичро шавад.

Барой сохтани шакли ягон паранда, дар навбати аввал, такягохро аз чуб, шиша ё аз сим созед. Сипае, як лунда гилро гирифта, к,исми баданро, ки асоси парандароташкил мекунад, ба шакл дароред. К^исмхри чудогонаи cap, гардан, пой ва кр- нотро бо пластилин ё гил пайваст кунед. Барой суфта на­мудани чисм белчаи х,айкалтароширо истифода баред ё онро бо дастх,амвор созед. Амалро аз руйи раем ичро кунед.

Расми 116.

13

ДАРСИ 7 ТАСВИРИ М Е В А *0

Тасвири мевахр зебоихри хоси худро дорад. Ин зебои- хр дар х,амох,ангии рангхр ва равшаниву соя назаррас мегардад. Барой муайян намудани чузъхри нозуки мевахр (натюрморт) якчанд расми рассомонро аз назар мегуза- ронем ва мебинем, ки мевахр бо рангу шакл ва зебоихри худ аз х,ам фарк, доранд. Азбаски мевахр шаклхри гуногун доранд, х,ангоми кашидани раем онхрро бо хатхри борик, ки ба шакпи аслй мувофик, аст, тасвир созед. Барой фар- к,ияти дурию наздикии акси мевахр хрракати хатхрро ба эътибор гиред. Кушиш намоед, ки тасвир мох,ирона ва марокрвар, зебо ва назаррас шавад.

Дар мавриди бо ранг ичро кардани кори амалй фар- к,ияти тобиши рангх,ои аслии чисмх,оро, ки дар натичаи таъсири фазо хеле тагйир меёбанд, ба эътибор гиред.

Сипае, мутаносибии рангхрро ба эътибор гирифта, омехтаи рангхрро тайёр кунед ва баъд, бо муцалам расм- ро кашед. Цойхри торикй ва сояафканро бо рангхри ба- ландтар, мувофик,и шакпи чисм дар раем нишон дих,ед. Тасвирро тарзе ичро кунед, ки шаффофй ва х,амбастагии рангхр зебову дурахшон тачассум ёбанд.

14

Расми 12 а.

Расми 12 б.

ДАРСИ 8ЧАМЪОВАРИИ *О СИЛ

Мувофик,и талаботи мавзуъ маводи лозимиро омода кардан зарур аст. Ягон манзараи чамъоварии хрсилро бодик,к,ат мушохдца намоед. Баъд, аз руйи тасаввурот ва хотираи худ расмро мувофик,и мавзуи интихобкардаатон эчодкорона ба к,алам дихрд. Расмро тарзе кашед, ки аз Чих,ати композитсия марокрвару пурмазмун бошад. Одамони дар сахро ба чамъоварии мева машгулбуда бояд табий тасвир ёбанд.

Кушиш кунед, ки тобиши рангхри зард, норинчй, сурх, чигарй ва дигар рангхре, ки зебоии табиати зарринро инъикос менамоянд, тасвир ёбанд. Расмро бо рангхри акварел, гуаш, к)аламх|ои ранга ичро кардан мумкин аст. Аз руйи расмхри тасвиршуда кори амалиро эчодкорона давом дихрд. Дар вак^и холй шумо метавонед дойр ба ин мавзуъ аз когаз ва гил истифода бурда, амалро ичро кунед.

15

Расми 13 а. Расми 13 б.

ДАР ВАКТИ ХОЛЙ Ба корхри оройишй машгул шавед. Расмхрро бо рохдои

гуногун оройиш додан мумкин аст. Вобаста ба мазмуни раем тарзи оройишеро истифода бурдан зарур аст, ки зебоиро дурахшон нигох, дорад. ^ангоми ичро намудани корхри оройишй ба чобачогузории рангхр эътибор дихрд. Зебоии оройиш ба хрмохрнгии рангхр вобаста аст. Расмхрро бо рангхри акварел ва гуаш тарзе оройиш додан лозим аст, ки тобишу таровати он дар раем намудор шавад.

ДАРСИ 9МАНЗАРАИ ТИРАМОХИ ЗАРРИН

Манзараи дилрабои тирамох,и зарринро мушохдца на­муда, лах^ахри марокрвару нотакрори онро дар хотир нигох, доред. Аз зебоии атроф доираи тахайюлоту тасаввуроти худро ганй гардонед. Дицк.ати асосиро ба чих,атхри эстетикии табиати рангини гирду атроф, зебоии набототи тирамох,и заррин, нишебихри кух,у теппах;о, парвозу садохри форами парандагон, пайрах^хри печ дар печи дех,ахри кух,истон чалб намуда, онро эчодкорона ба крлам дихрд.

16

рангами тасвири ин ё он манзара тобиши рангхри зард, сурх, ч и г а р й , норинчй, бунафш ва дигар рангхрро, ки дар фасли тирамох,и заррин хеле гуногунанд, ба эътибор гиред. Манзара бояд бо рангхри равшан тасвир ёбад, то ки тобишхри гуногун ва х,амох,ангии онхрро дурахшон гардонад.

Тасвири манзараро тарзе ба анчом расонед, ки самти рушноиву соягй, чих,ати дурию наздикй ва рангхр бо ман­зара х,амох,анг бошанд.

САВОЛЦО—1. Чаро тирамохро фасли зебои заррин меноманд?2. )^ангоми тасвири фасли тирамох,и заррин кадом тобишх,ои рангхр хеле равшан ба назар мерасад?

Расми 14 6.

17

ДАРСИ 10РАСМКАШЙ АЗ РУЙИ НУСХАИ АСЛ

Рассомон дар нусхаи асл кушиш менамоянд, ки тасвири манзара бо неъматхри табиат, гулу мевахр, сабзавот ва гайра х,ачман миёна ба к,алам дода шаванд. Мусавварахри як рассом бо рангу бор ва зебоихри хоси худ аз мусав­варахри рассоми дигар ба кулл й фарк, мекунанд.

Натюрморти рассом А. Умаровро (расмхри 15 а, б.) бодик,к,тат тамошо кунед. Мебинед, ки дар натюрморт дастархони пурнеъмат тасвир ёфтааст ва дар тобиши гуногуни рангхр, чобачогузории сабзавоту мевахр хусусиятхри хоси миллй ифода ёфтаанд.

Акнун, бо маслих,ати омузгор барои кашидани чунин натюрморт якчанд чисми гуногуншаклро дар руйи миз тарзе гузоред, ки аз чих,ати композитсия марокрвару зебо бошанд.

Х,ангоми кор бо ранг^ои акварел ба тобиши рангхри мевахри интихобкардаатон эътибор дих,ед. Тасвирро бо рангхри равшан 0 F03 кунед. Рангхрро тавре ч° ба ч° гузоред, ки рушной ва сояафкании нусхаи асл намоён шавад.

Расми 15 а. Расми 15 б.

18

ДАРСИ 11ЧЕХРАНИГОРЙ

рангами расмкашй аксарияти шумо чехраи одамро бо х,ар гуна хатхр тасвир менамоед. Бинобар ин, кушиш намоед, ки чехраи одам дар лах,захри истирох,ат, кори сахро, ё худ х,ангоми машк^ои варзишй бо х,аракатхри гуногун тасвир ёбад. Тасвир аз кашидани хатхри нозуку равон ва озод огоз мешавад. Пас аз он ки к^смхри ч у д о г о н а и сари одамро таносубан дурусттасвир кардед, кушиш кунед, ки узвхри чудо­гонаи одам: чашм, бинй, даст, пой ва гайра низ дуруст акс ёбанд. Хатхри сояафканро дар раем дурахшонтар ифода намоед. Ин амалро метавонед бо рангхр ичро кунед. Тасвир- ро тарзе ичро намоед, ки навоварию эчодкории хоси шумо дар х,амох,ангии рангхр намоён гардад.

Омузиши олами х,айвонот дар расмкашй хеле зарур аст. Парандагон аз чих,ати шаклу х,аракат ва зебоии худ аз якдигар фарк, мекунанд. Дар мавриди аз асл раем кашидан фарк,ияти шаклу х,аракати онхрро аз руйи мушох,ида ба эътибор гиред. Барой дуруст ичро кардани амал тасвирро аввал бо кашидани хатхри равону умумй, ки композитсияро равш ан

Расми 16 а. Расми 16 6.

ДАРСИ 12ТАСВИРИ ПАРАНДАГОН

19

мекунанд, огоз намоед. Ин хатхр бояд ба шакпи умумии бадан, гардан, cap ва пойхри паранда мувофик,бошанд.

Узвхри чудогонаи парандагон: к,анот, дум, чашмх,о бояд бо рох,и мукриса ва санчиш тасвир карда шаванд. Расми кашидаатонро х,ам аз чих,ати фарк,ияти аслй, х,ам аз Чих,ати эчодкорй бори дигар санчед. Баъд, вобаста ба гуногунии рангх,ои парандагон ба оройиш бипардозед.

Расми 17 а. Расми 17 6.

Расми 18.

ДАРСИ 13 ШАКЛСОЗЙ АЗ МАСОЛЕХИ ТАБИЙ

Аз масолех,и табий - пар, чалгуза, чубчахр, гил, пласти­лин, пучок 1̂ тухм ва барги дарахтон барои офаридани акси х,айвоноту парандахр васеъ истифода бурдан мумкин аст.

20

Барой дуруст ва марокрвар ичро намудани ин амал аввал расми х,айвон ва ё парандаи интихобкардаатонро кашед. Баъд, когази ранга, масолех,и табий ва рангхри мувофифо истифода бурда, тана, cap, к,анотхр, пойхр ва дигар узвхри онро созед. Расмхри дар зер овардашударо ба эътибор гиред.

Кисмхри чудогонаи расмхри кашидаатонро бо мук,алам оро дихрд. Кушиш кунед, ки дар расмхри кашидаатон рушной, соягй ва дурию наздикии чисмхр равшан бошанд.

Расми 20.

21

ДАРСИ14СОХТАНИ АВИАМОДЕЛ

Сохтану тасвир намудан х,унар аст. Х,унар тавассути нустуну ва эчодкорй ба даст меояд. Завк,и бадей ва салик,аи э ч о д ко р й дар сохтану тасвир намудан накдш бузург дорад.

Шумо бо нак,ша ва сохтани моделхри гуногуни техникй шинос х,астед. Акнун имкон доред, ки аз чуб, когаз, ришта, пластилин ва сим эчодкорона истифода намуда, шакпи дурусти авиамоделро созед.

К,исмхри модели чархбол (вертолёт)-ро аз руйи расмхри 21 ва 22 алох,ида-алох,ида сохта, ба х,ам пайваст кунед. Баъд, моделро бо рангхри мувофик, тарзе оройиш дихрд, ки зебой ва х,амох,ангии рангхр ба назар намоён бошанд.

Расми 22.

22

ДАРСИ 15ОРОЙИШИ ГРАФИКИ

Оройиши графикй як навъи санъати тасвириест, ки во­ситаи асосии тасвири онро расми якранг ва ё хатхри бори- ки рах-рах ташкил мекунанд. Г рафика ин оройиши бадеии китобу м ачал л ахр , плакатхр, овезахр ва гайра мебошад.

Барой ичрои он аввал бо к,алам ва хатхри борик шакл- хри гуногуни чисмхр кашида мешаванд. Баъд, корро бо ранги сиёх, аз чойхре, ки бояд аз х,ад зиёд сиёх, шаванд, огоз намуда, тамоми сояхри аслй ва рушноиро дар х,амворй нишон додан лозим аст.

Чойхри торики фарк,шавандаро бо рахх,ои дурахшону зич ва чойхри равшанро бо хатхри борику аз якдигар дур бо туши сиёх, ба к,алам дих,ед. Метавонед чунин плакатх,оро бахшида ба чашни Истифолияти Чумх,урии Точикистон, Навруз, 8-уми март ва гайра тайёр намоед.

Супоришро мустак,илона аз руйи расмхр ичро кунед.

23

ДАРСИ 16 ТАСВИРИ АНГОРАИ (СУРОБИ) ОРОЙИШ

Тасвири х,ар як оройиш зебоихри хоси худро дорад. Оройиши асархри бачагона ва филмхри тасвирй аз ангораи (суроби) оройиши рангхр ва расмхр равшан мегардад. Рассомон барои образнокии афсона ё филмхри тасвирй расмхри х,айвонотро мекашанд ва хулку атвори хосу мураккаби онхрро мох,ирона ифода мекунанд.

Ангора (эскиз) акси пешакй буда, х,ангоми кашидани он аз к,алами одй, к,аламхри ранга ва ранг^о истифода мебаранд. Барои он ки раем зебо, марокрвару образнок барояд, тарзи чойгиршавии ангораро х,атман ба эътибор гирифтан зарур аст. Барои ба макрад ноил шудан аз як- чанд раем якеро интихоб намоед, ки аз чих,ати композит- сионй хуб ба назар намоён бошад. Шояд расми интихоб- кардаатон аз афсонаи дустдоштаатон “Симург” ё “Духтур Айболит” бошад.

Расмро дар варак,и тоза кашед. Онро бо рангхри муво- фик, оройиш дих,ед, то ки чойхри асосии раем назаррас бошанд. Атрофро бо таносуби рангхри орому паст акс намоед. Расмхри дар поён омадаро бодик,к,ат аз назар гузаронида, супоришро мустак,илона ичро кунед.

Расми 25. Расми 26. Расми 27.

24

РАСМИ 17РАССОМИ ЭЧОДКОР

МУРУВВАТ БЕКНАЗАРОВХунари рассоми дар к,алби Мурувват Бекназаров аз

айёми мактабхонй чуш мезад. Баъди хатми мактаби миёна шавку завк,и зебопарастй уро ба даргох,и омузиш- гох,и рассомии шах,ри Душанбе ба номи Олимов овард ва орзуяш амалй гардид. Мурувват Бекназаров пас аз хатми омузишгох, х,амчун хунарманди эчодкор барои такмили дониш ва сайк,ал додани махрраташ тахрилро дар Донишкадаи рассомии Эстония давом дод.

Баъди хатми донишкада у ба шахри Душанбе баргашта, ба корхри эчодй машгул шуд. Асархри худро асосан ба марди дех,к,он ва манзарахри рангини табиати кухрори х,амеша- бахрри Т очикистон бахшидааст.

Мурувват Бекназаров рассоми эчодкор буда, дар жанр- хри гуногун асархр офаридааст. Асархри у «Кони Шуроб», «Чойхонаи Исфара», «Надя», «Чавони муборизи афгон», «Манзараи кух,сор», «Портрети дустон», «Меъмори Шарк;», «Кучаи Бухоро» ва гайра чолиби дик,к,атанд.

Мурувват Бекназаров портретхри зиёде низ офарида­аст. Х,амчун рассоми эчодкору х,унарманд солхри 1980- 1985 дар к,атори бех,тарин рассомони Иттих,оди Шуравй аз Точикистон ба Булгория, Африк,о, )^индустон сафархри эчодй намудааст.

Тасвири “Манзараи кух,истон” (расми 28) хеле 40либ аст. Бинанда бо дидани он х,аловати маънавй мебарад.

Чй к,адар зебо ва дилкаш аст кух,истони Точикистон ва обу боду х,авои он.

Рассом бо ин асари худ ба мо мегуяд, ки мо бояд нисбат ба ин табиати хеле зебо эх,тиёткорона рафтору кирдор кунем ва онро чун гавх,араки чашм нигох, дорем.

С АВОЛХО - ■ i =1. Кадом асарх,ои М. Бекназаровро номбар карда метавонед?2. Ангора чист?

25

Расми 28. Манзараи кух,истон. М. Бекназаров.

ДАРСИ 18 ОРОЙИШИ АРЧАИ СОЛИНАВЙ

Корхри оройишй бо нак,шу нигор дар мактаб шугли дустдоштаи, х,ар як хонанда ба шумор меравад. Хонан- дагони х,амаи синфхр бахшида ба чашнхр рузномахри де- вории худро бо расмхри гуногун ва зебо оройиш медих,анд.

Оройиши арчаи солинавй аз ч и х , а т и мазмун ва тарзи тасвир бо пурмазмуниву рангорангй фарк, мекунад. Барои х,амин х,ам кушиш намоед, ки дар оройиши арчаи солинавй Бобои барфй, Барфак, ракридани кудакон дар гирди арча бо хусусияти хосу рангх,ои дилчасп мох,ирона ба

к,алам дода шаванд. Кушиш кунед, ки дар расмхр зебоиву х,амох,ангии рангхри дурахшон х,амачониба та^ассум гарданд.

Дурахшонии тасвирхр ба х,амох,анги ва тозагии рангхр вобаста аст. Дар оройиши арчаи солинавй доираи чахрн- бинй, тахайюлоту тасаввуроти офаридани сюжетхр, шакп- хри х,айвоноту парандагонро васеъ истифода баред. Барои рангорангии оройиш аз когазхри ранга ва гуаш беш- тар истифода бурдан ба макрад мувофик,аст.

Расми 29 а. Расми 29 б.

ДАРСИ 19 ЭЧОДКОРЙ ДАР МАВЗУИ ЗИМИСТОН

Х,ар як фасли сол зебоихри нотакрори худро дорад. Фасли зимистон бо боридани барф ва сардии худ зебо аст. Дар зимистон табиат дар огуши рангхри нотакрор к,арор мегирад. Ба сардии зимистон нигох, накарда, кудакон ба бозихри чанатозй, яхмолакбозй ва сохтани х,айкалчахр аз барф машгул мешаванд.

Расмро тарзе ба крлам дихрд, ки манзарахри барфпуши кухрору бешазор, пайрах,ах,ои борик, ки аз байни дех,а ба та-

27

рафи теппахри баланд мераванд, одамони машгул ба лижабозй ва кудакони саргарми чанабозй ва аз барф сохтани х,айкалчахр равшану зебо тасвир ёбанд.

Расмро аввал бо хати равон тасвир намоед, то ки дар он эчодкории шумо ифода ёбад. Дар мавриди бо ранг кор кардан ба тобиши рангхр ва дурахшонии аксхр эътибор дихрд. Кушиш намоед, ки тасвир бо х,амбастагй ва зебоии рангхри худ назаррабо гардад.

28

Расми 30 б.

ДАР ВАКТИ ХОЛИБа ичрои корхри оройишй машгул шавед. Х,ар як раем

тарзи оройиши худро дорад ва аз рассом эчодкориро талаб мекунад. Барои х,амин, х,ангоми ичро намудани корхри оройишй ба хусусияти рангхр диктат дихрд, зеро оройиши зебо ба х,амох,ангии рангхр вобаста аст.

Расми 31. Лав^аи кандакории «Гулистон». С. Нуриддинов.

29

Зебоии оройишро аз нигох,и аввал бояд пай бурд. Х,ангоми оройиши раем аз рангхри акварел ва гуаш тарзе истифода баред, ки тозагй ва зебоии он намудор шавад.

Бо ин намуди санъати оройишй аз руйи нак,шхри кандакории рассом С. Нуриддинов шинос шуда мета- вонед. Аз ч о н и б и у чандин хонаи истикрматии шахрЦои Маскав, Санкт-Петербург, Тошканд, Душанбе, Хучанд оройиш ёфтаанд.

С. Нуриддинов накшхри кандакориро бо як махррати нотакрор, композитсияи бойу рангин ва хатхри равону чуяндагй, ки оройиши накшро зебову рангин мегардонанд, акс менамояд. Асоси нозукихри нак,шхри офаридаи уро накдюфаринии гузаштагон ташкил медих,ад.

ДАРСИ 20ТУ*Ф А БА РУЗИ АРТИШИ МИЛЛЙ

Чашни Артиши миллй мавзуи хеле шавкрвар аст, зеро бисёре аз шумо дар дил орзу доред, ки ба воя расида, дар сафхри Артиши миллй содикрна хизмат кунед. Агар кашидани расмхри силоху мошинхр ва техникаи х,арбиро дуст доред, онхрро мох,ирона тасвир карда метавонед. Хрнгоми ичрои ин супориш композитсияро тарзе тартиб дихрд, ки он к,исмхри артиши х,авоию пиёдагардро дар бар гирад. Мувофик,и хох,иш сужети расмро аз тасаввурот, намойиши филмхр, сух,бати калонсолону омузгорон гирифта метавонед. Расми кашидаатон бояд аз чих,ати эчодй пурмазмун бошад.

Расмро аввал бо хатхри борик дар руйи когаз ба к,алам дихрд, ки макради асосии шуморо ифода намояд. Баъд, кушиш намоед, ки тасвир бо рангхри равшан, бо таъсири рушноиву сояафканй чиг|о ёбад. Дар он зебой ва х,амох,ангии рангхр намоён бошанд (ба расмхри 32, 33, 34 нигаред).30 '

Расми 32.

ДАРСИ 21 МАНЗАРАИ БА*ОР

Бахрр айёми шукуфтани гулхр ва огози киштукор аст. Табиат аз хоби гарон бедор шуда, ба худ рангу намуди нав мегирад. Дар ин фасли зебо барои тамошо ва чидани гулхр ба талу теппахр меравед. Ба манзараи гирду атроф, ки дарахтони санчиду анчир, бодому шафтолу, зардолуву себ гулрез шудаанд, бодик,к,ат назар афканед. Мебинед, ки ин манзара хеле назаррабо ва дилкаш аст. Фикр мекунед, ки бахрри нозанин дар ин давра хукмронии табиати рангинро пурра ба дасти худ гирифтааст.

Гулхри табиатро мушох,ида намоед ва бубинед, ки онхр чй гуна шакл ва ранг доранд. Ба хусусияти фарк;кунандаи онхр ах,амият дихрд.

Бо к;алам тасвир намудани манзараи гирду атроф бо баландихри кух,у сахрои беканори сабзазор композитсияро хеле дурахшон менамояд. Хангоми тасвир рангхрро тарзе интихоб кардан лозим аст, ки онхр х,ам ба шаклу намуд ва х,ам ба композитсияи он мувофик,ат кунанд. Манзараро бо ранг­хри бунафш ва сурх, гулобй, норинчй, чигарй, сабз ва кабуд

Расми 33.

31

оро дихрд, то ки дар зери таъсири х,амох,ангии рангхри атроф манзара форам ва дилчасп нишон дода шавад. Дар расмхри 35 а, б, в х,амворй бо нишебй омезиш ёфтааст. Ба онхр диктат дихрд ва кушиш кунед, ки раем зебо барояду манзараи бахрри Точикистони азизамонро ба таври х,ак,крнй тачассум намояд.

САВОЛЦО ...... ..... ..................1. С. Нуриддинов кист?.2. Tабиати бахрр аз чй чих,ат назаррабо ва дилкаш аст?

32

Расми 35 в.

ДАРСИ 22 КИШТУКОРИ БАХОРЙ

Бахрр фасли хеле рангину зебо, айёми сабзишу шу- куфтани гулхр аст. Дар бахрр одамон ба сайру тамошо ва чидани гулхр мераванд. Марди дех,крн ба киштукор, бог- дорию нихрлшинонй машгул аст ва шумо тамоми зебоихри табиати рангин ва мех,нати мардони сахроро бо чашми худ мебинед. Аз руйи тасаввуроти худ манзарахри зебоеро, ки дидед, дар раем нишон дихрд. Манзараи кухрор, теппахри пасту баланд, дехри хушманзара, сабзаи навхез, хрмчунин натичаи ме^нати марди деэдон бояд дар он тачассум гардад (ба расмхри 36 а, б нигаред).

Дар аввал бояд раем бо хатхри равону борик назаррас гардад. Ба зебой ва тобиши рангхри манзараи гирду атроф диктат дихрд ва баъд ба ранги интихобшуда камтар ранги равшан ва ё тира илова намоед, то ки ранги дилхох,и ба нус­хаи асл монандро пайдо кунед. Бо мукрлам рангро руйи раем тавре омезиш дихрд, ки нишебихр ва баландихри манзараи беканори дарахтзор ва киштзори сахро бо дурахшониву сояафканй ва хрмохрнгии рангхр назаррас гардад. Кушиш

33

Расми 36 б.

намоед, ки шаффофии аслии рангхр ва тобишу тозагии онхр ба чашми бинанда хрловат бахшад.

ДАРСИ 23 КОРКОЙ ОРОЙИШЙ

Мавзуъ: Оройиши меваю гулхр дар накшу нигорБарои оройиши нак,шу нигор ва зебо офаридани асар

аввал чойгиршавии хатхри равону мавчнокро, ки хрмбастагии нак,шу нигорро ба вучуд меоранд, муайян34

I I U I V I U U j L ^ . I I l\|l—L J у I I r 11 V—/ r I I V I V / U U I V J U V / W V / U I I ) 4 U | J u p v j l ' i r i l_I_l Г I

либосхр, зарфхр, маснуоти чубй ва дар оройиши хона исти­фода мебаранд. Дар оройиши нак,шу нигор ба тасвири ангур ва баргхри он шиносх,астед.

Нак,шх,ои мевагй аз чих,ати шакл содаву мураккаб ва сершоху барг шуда метавонанд. Барои кашидани нак,шх,ои меваю баргхр корро аз навда 0F03 кунед. Хатхри мавчноку равон ба х,ар тараф пах,н шаванд. Аз рангхри зарду сурхча- тоб, гулобию бунафш, ч и г а р и ю норинчй истифода намуда, кушиш кунед, ки х,амох,ангй ва зебоиву таровати рангх,о бокй монад (ба расмх,ои 37 ва 38 нигаред).

Расми 37. Расми 38.

ДАРСИ 24 СУГРОБ КУРБОНОВ

Сухроб Курбонов соли 1971 Донишгох,и давлатии рас­сомии Маскав ба номи В.Н. Суриковро хатм кардааст.

Эчодиёти ин рассом хусусиятхри ба худ хос дорад. Сухроб Курбонов дар мавзуъхри гуногун асархр эчод

намудааст, ки аз истеъдоди баланди эчодкорию кордонии у гувох,й медих,анд.

Дар эчодиёти ин рассоми мох,ир асархри «Имтихрн», «Бузкашй», «Чавонй», «Оила», «Точикистони ман», «Сох,иби замин» ва гайра бо тасвирхри хоси бадей ва шавкрвариву пурмазмунии худ мавкри махсус доранд.

35

Расми 39. “Кардам х,ама мушкилоти гетиро х,ал (Абуалй ибни Сино)”. С. У. Курбонов

С. Курбонов дар тасвирхри манзаравй ва чехра- нигориаш зебоии табиати рангини диёр, вазъияту хрлати рух,ии инсонро бо як нозукии ба худ хос ифода намудааст.

Рассом тавассути х,амох,ангии рангхри сурх, норинчй , зард на фак,ат зебоии зох,ирй, балки зебоих,ои ботинии к,ахрамононашро, ки аз нури маърифат ва илму х,унар саршоранд (масалан, дар асари «Абуалй ибни Сино»), инъикос намудааст.

36

Х,айкали х,аким Абулкрсими Фирдавсй дар боги «Дус- тии халк^о», намойишгох,и доимоамалкунанда дар хиёбо- ни Рудакй, оройиши чандин бинохрву хиёбонхри шахри Душанбе махрули эчодиёти Сухроб бурбонов мебошанд. С. КУРбонов х,амчун рассоми халк,й дар байни мардум шухрати баланд дошта, чандин сол раиси Иттифок,и рассомони Т очикистон буд.

ДАРСИ 25 ЭЧОДКОРЙ ДАР МАВЗУИ ЧАВГОНБОЗЙ

Чавгонбозй таърихи хеле к,адим дорад. Ин намуди бозй дар cap то сари мамлакатх,ои Шарк;, махсусан дар сарзамини точикон яке аз бозихри машх,ури миллй ба х,исоб меравад. Имруз низ дар бисёр дех,ах,о байни мардум ин бозй вучуд дорад. Шумо х,ангоми ба к,алам додани раванди ин бозй ба хусусиятхри асосии он-х,аракат, тохтутоз, тарзи либоспушй, Чойи бозй ва дигар чих,атх,о дик,к,ат дих,ед.

Композитсияро тарзе тасвир намоед, ки марок,о- вариву рангинии бозии чавгон баръало намудор

Расми 40 а

37

Расми 40 б.

гардад. Баъд бо мукалам ба оройиш ва рангу бори он маш- гул шавед. Азбаски бозй дар сабзазор гузаронида меша- вад, кушиш намоед, ки оройиши рангхр фораму намоён бошаду зебой ва х,амбастагии рангхри атроф пурра тасвир ёбад.

САВОЛЦО===== ... .... ...1. Чавгонбозй чй гуна таърих дорад?

• 2. Марокрвар тасвир намудани ин мавзуъ ба чй вобастагй дорад?

ДАРСИ 26 НАТЮРМОРТ. ЧОЙНИК ВА ПИЁЛА

Азбаски натюрморти чойник шакпхри гуногун дорад, х,ангоми кашидани раем ба мавкри чойгиршавии он диккат дихрд, то ки композитсия марокрвар тасвир гардад. Барои х,амин, ба шакли аслй, дуриву наздикии чисм бодиккат нига- ред ва бо хатхр нук,таи асосии онро дуруст муайян кунед. Расмро аз х,ама чих,ат санчед ва сипас ба тасвири он шуруъ намоед.

Дар мавриди бо ранг кор кардан, ба равшанй, торикй ва х,амох,ангии рангхр эътибор дихрд. Аз рангхри равшан, тира ва омехта истифода бурда, ранги аслй ва дилхох,атонро

38

пайдо кунед, зеро чунин тарзи кор х,амох,ангии рангхрро ба ВУЧУД меорад.

Баъд бо мук,алам рангро омезиш дода, шакли чойникро якбора бо ранг тасвир намоед. >^амчунин, тахрангии гирди чойникро, ки аз таъсири ранги матоъ ва рушноии атроф тагйир меёбад, бодик^ат тасвир намоед.

Кушиш намоед, ки тасвири рушной, торикй ва сояафканй дар чисми тасвиршуда, бо назардошти дар х,амворй к,арор доштани он мох,ирона бошад (расмхри 41 а, б).

Расми 41 а. Расми 41 б.

ДАР ВАКТИ ХОЛЙ Х,ар яки шумо х,ангоми фарогат расмхри гуногунро

тамошо мекунед. Агар ба расмхр бодик,к,ат нигаред, мебинед, ки х,ар як раем бо усулхри гуногуни оройишию эчодй офарида шудааст.

Дар вак^и сайру тамошои кучаву хиёбонхр, манзарахри дашту сахро шумо парвози гуногуни парандагон, ба шохи дарахтон нишастани онхрро дидаед. Мушохдца намудаед, ки дарахтон бо шоххри хушкшуда ва баргхри хазонашон тасвирхри ачоибро ба хотир меоранд. Тасвирро эчодкорона ва аз шаклхри гуногун ба к,алам дихрд. Дар оройиш рангхри

39

гуногунро истифода баред. Фаромуш накунед, ки мах,з х,амо- х,ангии рангхр тасвиратонро зебо ва дилнишин мегардонад (ба расмхри 42 ва43 нигаред)..

Расми 42. Расми 43.

ДАРСИ 27 КОР*ОИ ОРОЙИШЙ

Мавзуъ: Накшу нигор дар кулолгарй Х,ар як нак,шу нигор х,ангоми бо рангхр эчодкорона

оройиш додан дурахшон ва дилрабо мегардад. Аз ин ру, х,ар як хунарманди эчодкор кушиш менамояд, ки нак,ши эчод- кардааш зебо барояд. Чунин нак,шу нигорро рассомон бештар дар оройиши асбобхри кулолй: табак,чах,о, кузачах,о, чойнику пиёлах,о ва гайра истифода мебаранд.

Устохри нох,иях,ои гуногуни Точикистон ба чУзъх,0И оройиши нак,шу нигори табак,, тарзи оройишу чойгиршавии хршия, шаклхри гуногуни х,ачми он диктат медих,анд. Барои дар нак,шх,ои лаъливу табак^,о зебову дилрабо нишон додани бойигарихри табиат онхрро бо мевачоту баргхр оро меди- х,анд. Одатан, гирду атрофи табак,, лаълй, куза ва косах,оро х,ошияи гулу баргхр ихрта мекунанд. Дар ин жанр ба хунари баланди рассомон А. Крдиров ва Ю. Заболотников бодик,к,ат назар кунед (ба расмхри 44,45,46,47 нигаред).

40

Дар варак, мустак,илона аз растанихри гуногун компо- зитсияи оройиши табакдоро (лаълихрро) тартиб дихрд. Нак,шу нигори гуногунро бо гулу мевахр ва баргхр дар шакли дойира тарзе но ба 40 гузоред, ки он аз э^одкорй ва >^унари шумо гувох,й дихрд.

Расми 45.

41

Расми 46. Расми 47.

ДАРСИ 28ТАСВИРИ МОШИНХО

Машгулияти мошинсозй, тасвири шакли тамгахри гуногун ва сохтани конструксияи онх,о дар ташаккули махррати наврасон ёрии калон мерасонад. Дар ин хрлат онхр ба асосхри мошин­созй, конструксияхр, кори мух,аррикхр (двигателхр) ва механизмхри гуногуни мошинхр шинос мешаванд. Дар бисёр муассисахри таълимй махфилхри гуногуни техникхри чавон

42

Расми 48 а.

Расми 48 в

Расми 49.

Расми 48 б.

Расми 48 г.

амал мекунанд, ки шавку х,аваси наврасонро ба техника бедор мекунад.

Моделхрро аз масолех,и одй сохтан мумкин аст. Аз когаз, куттихри гуногун истифода бурда, моделхри мошини сабук- рав, боркаш ва автобусро созед. Мошини сабукравро дар намуди одй аз се куттии гугирд сохтан мумкин аст. Барои ин ба андозаи муайяни р о сткун ч а д у куттии гугирдро ба х,ам ширеш намуда, дар болои он куттии сеюмро гузоред ва баъд бо когаз онро тарзе ширеш кунед, ки шакпи мошин намудор шавад.

Дар к,исми поёни пах^ухри он чор сурохй карда, аз онхр сим гузаронед ва к,исмх,ои бок,имондаро дар мавриди оройиш додан ба эътибор гиред. Барои дуруст ичро намудани ин модел аз расмхри 48 а, б, в, г истифода баред.

ДАРСИ 29ГИЛКОРЙ

Одамон аз замонхри к;адим ба гилкори машгул буданд. Аз гилкорй санъати кулолгарй ба вучуд омадааст. Г ил маво- ди аз х,ама пах,ншудаи санъати оройиши бадей ба шумор меравад. Аз гил табак,, коса, куза, сервизхри оройишй, х,ай-

43

Расми 50. Мусик,ачиён. В. Одинаев

калу х,айкалчах,ои гуногуни одам, х,айвоноту парандагонро месозанд.

Як лунда лойро ба даст гирифта давр занонед ва онро кулула карда, ба руйи тахта гузоред. Баъд, бо кафи даст то мулоим шуданаш онро молиш дих,ед.

Рассом В. Одинаев ва дигарон аз гил х,айкалх,ои гуно- гун сохта, бинохри бисёреро оройиш додаанд (расми 50).

Дар мавриди и чрои кор барои мустах,кам нигох, доштани х,айкалчах,о аз сим ва шохчаи устувор такягох, созед. Сипае, 44

ш д м 1л,ии ум ум ии тан, cap, пои, даст, гуш , чашм, бинй, либос- ро дар алох,идагй сохта, ба х,ам пайваст кунед ва оройиш дих,ед. Х,ар як пайвастшавй ва оройиши он бояд дар мавриди намнок будани гил бо ангушт ва белчаи кории х,айкалтарошй ичро карда шавад. Супоришро аз руйи ягон х,айкал ичро кунед.

ДАРСИ 30 ТАСВИР АЗ РУЙИ АФСОНА

Шумо афсонахри халк,иро аз нак^х,ои бобову бибиятон шунидаед. Аз тасаввурот ва хаёлоти худ, аз афсонахри дуст- доштаатон расмеро тасвир кунед, ки олами афсона ва зе- боих,ои онро тацассум намояд.

Барой марокрвар баромадани раем онро аввал дар шакли композитсия кашед. Х,олату х,аракати онро дар мав­риди бо рангхр кор кардан ишора кунед, то ки рангх,о аз х,ар ^их,ат назаррабову дилфиреб ба назар расанд.

Расмхри тасвиршударо бодик,к,ат нигаред, сипас ба кори мустак,илона, кашидани раем аз руйи афсонаи дустдошта- атон шуруъ намоед (ба расми 51 нигаред).

Расми 51.

45

ДАРСИ 31ОФАРИДАНИ НАКИДОИ БАДЕЙ

Дарси хунар бояд аз чустучухри эчодй саршор бошад. Дар ин кор завку салик,а мавкри мух,им дорад. Тасвирро метавонед аз олами х,айвонот, парандагон ва одамони наку- кор огоз намоед. Кушиш кунед, ки композитсия аз х,арчих,ат зебову рангин бошад. Инчунин, ба дуруст сохтани шакли х,айвонот ва парандагон диктат дихрд.

Х,ангоми офаридани нак,шхри бадей, расмхри гуногуни х,айкалчахр кушиш намоед, ки дар симои к,ахрамонон чих,ат- х,ои фарк,кунандаи хулк;у атвори онхр тачассум гарданд.

Корро аз руйи нишондодхри зерин ичро намоед:1. Омода сохтани такя. Такя бояд аз сими мисй ё ин ки

шохчаи дарахти хушкшуда бошад. 2. Кор бо гил. 3. Давом до­дан ва ба анчом расонидани кор (ба расмхри 52 а, б нигаред).

46

д А к и и зг НАТЮРМОРТИ ГУЛХОИ РАНГОРАНГ

Гулх,о бо нафосату зебоии худ аз якдигар фарк; мекунанд. Гулхри гуногун табиатро зебо ва рангин мекунанд. Чунин нафосату зебоиро мо х,ангоми сайру гашт, тамошои табиат ба хубй мушох,ида мекунем. Онх,о аз чих,ати шакл, рангу буй аз якдигар фарк, мекунанд. Агар чих,атх,ои аз якдигар фарк,кунандаи гулхрродарккунем, ичрои кори амалй натичахри хуб медих,ад.

Барой тартиб додани натюрморт якчанд намуди гулхрро ЧУДО карда, дар зарфи шишагй ё ин ки кузача мегузорем. Барой тасвир намудан онх,оро тарзе гузоред, ки аз чих,ати зебоиву х,амох,ангй марок,овар ба назар расанд. Дар мавриди кор кардан бо ранг онх,оро тавре омезиш дих,ед, ки гулу баргхр бо шаклу намуд, рушной ва сояафкании худ ба аслашон монанд бошанд.

Тасвир бояд тарзе ичро гардад, ки дурахшонй, тобишу хушох,ангии рангхр нафису дилангез ифода ёбанд (ба расмхри 53 а, б нигаред).

Расми 53 а. Расми 53 б.

47

ДАРСИ 33 ТАСВИРИ МАНЗАРАИ Д Е *А

Манзараи дех,а зебоихри нотакрор дорад. Ба ин зебоихр бодик,к,ат назар кунед ва онхрро дар хотир нигох, доред. Чойи тасвирро тарзе интихоб намоед, ки чих,атхри композитсионй марокрвару пурмазмун ва назаррас бошанд. Тасвирро мох,и- рона ва тарзе ба к,алам дихрд, ки дар он дех,аи зебову обод, сах,рои васеъ ва дарахтзор, кух,у дарё ва гайрахр акс ёфта бо­шанд. Рангх,оро чунон х,амох,анг созед, ки манзараи рангин бо нишебих,ову пасти ва баландихряш аз чих,ати фарк,ияти рушной ва сояафканй пурра тачассум гардад (ба расмх,ои 54 а, б, нигаред).

Расми 54 б.

48

ДАРСИ 34 РАССОМИ ЭЧОДКОР

Турдй Самандаров дар жанри графика (сиёх,к,аламй) рассоми бех,амто буда, дар мавзуъхри гуногуни таърихй, манзарахри кухрор, чехрахри дустон, оройиши китобхр асархри бисёре эчод намудааст.

Турдй Самандаров хунари воло дошта, бо асархри худ чандин маротиба дар намойишхри рассомон, ки дар шахр- х,ои Душанбе, Маскав, Санкт-Петербург, Тошканд баргу- зор гардида буданд, ширкат варзидааст.

Мусаввараи графикии “Садриддин Айнй” ба к,алами у

Расми 55. Расми С. Айни. Т. Самандаров.

49

тааллук, дорад. Дар он симои хирадмандонаи Айнй ва нигох,и дурандешонаи у бо ранги равшан хеле барчаста тасвир ёфтааст.

Рассом маънии ба адабиёт устуворона кдцам гузоштани С. Айнй ва бунёди адабиёти наву маданияти к,ахрамонро тавассути парандахри дарпарвозбуда ифода намудааст.

Чехраи Айнй пурнур, нигох,аш рамзнок буда, умедвор аст, ки наслхри шойиста ба камол расида, шухрати адабиёту санъати оламгири точикро боз х,ам ба зинахри баландтар мебардоранд.

Асари «Водии Апичур»-и Турдй Самандаров низ хеле машхур аст.

САВОЛХО ..........1. Жанри графика (сиёх,к;аламй) чй гуна жанр аст?2. Бо к,алами кадом рассом чех,раи С. Айнй эчод шудааст?3. Дар чехраи С. Айнй чй гуна нигох, ва образ тасвир ёфтааст?

Расми 56. Водии Апичур. Т. Самандаров.

50

ДАР ВАКТИ ХОЛИ Манзараи кайхрн зебоихри хоси худро дорад. Дар хусуси

манзараи кайхрн (Мох,, Офтоб, сайёрахр) бисёр филмхр тамошо кардаед ва нак^у ривоятхри гуногун шунидаед. Акнун, дар асоси ин нак^у ривоятхр композитсияро аз тасав- вурот ва хаёлоти худ тарзе ба к,алам дихрд, ки манзараи зебои олами афсонавиро ба хотир орад. Шояд тасвирро аз парвози одам ба кайхрн o fo 3 мекунед, то ки ин манзараи ачибу дилпазир парвози ракетаро бо одам дар фазой рангинубеохирдархудтачассум намояд (расми 57).

Ин зебоихри дилпазирро бо рангхри бунафш, норинчй, гулобй, зард бо х,амох,ангии рангхри дигар оройиш дихрд.

Ба корхри оройишй машгул шавед. Х,ар як раем усулхри гуногуни оройиши худро дорад. Оройиш бояд тавре ба к,алам дода шавад, ки хусусиятхри зебоии худро ба таври дурахшон нигох, дорад. Аз ин ру, дар мавриди ичрои корхри оройишй шумо бояд хусусиятхри рангхрро ба эътибор гиред. Зебоии оройиш ба х,амох,ангии рангхр вобаста аст, аз ин ру, зебоии онро дар нигох,и аввал бояд пай баред. Расмро бо акварел

Расми 57.

51

ва гуаш тарзе оро дихрд, ки тобишу хусусияти тозаги дар раем намудор шавад.

Барои дуруст истифода бурдани рангхр дар оройиш ба шумо якчанд расмро тавсия медихрм.

СУПОРИШ^ОИ ИЛОВА:Кашидани раемхр дар мавзуъхри: Соли нав, Рузи Арти­

ши миллй, 8 Март, Навруз, Коинот.

52

С$м няв

53

Рузи Артиши МИЛЛИ

54

55

56

Коинот

57

Т авсияховобаста ба мавзуи дарс^о.

Че^ранигорй

Раккосадухтар. Рассом М. Бекназаров.

58

59

Манзаранигори

Манзара. Рассом А. Хошмухдммадов.

60

Нисфирузи. Рассом А. Бесперстов.

61

Натюрморт

62

Хдйкалтароши

Суруд. Амали хайкалтарош К̂. Зокиров.

65

66

Меъморй

67

Наккоши

68

69

70

ДАРСИ 1ТАЪТИЛИ ТОБИСТОНАИ МАН

Мавзуъ: Тасвири манзараи атроф Х,ангоми дамгирй ба макони интихобкардаатон бодик;к£т

назар кунед ва бинед, ки одамон ба чй кор машгуланд. Ман- зарах,ои гирду атроф бо кадом чих,атх,ои зебо дик,к^ти шумо- ро ба худ чалб менамоянд. Кушиш намоед, ки ин зебоиро якчоя бо мех,нати дех,к,онон, богпарварон, бо олами наботот, парвозу садои парандагон эчодкорона ба к,алам дих,ед. Ин

72

Расми 3.

манзараро тарзе тасвир намоед, ки як гушаи хушманзара- тарини дех,аро ба хотир орад.

Дар тасвир бояд зебоии фарк,шаванда, х,аракати хатх;ои чудогона, ки тасвирро аз х,ама чих;ат пуркувват месозанд, равшан ифода ёбанд. 1̂ исмх,ои алохдцаи баландию нишеби- х,ои теппаву пайрах,ах,ои печ дар печ ва дарахтони гуногун, ки Чипои зебоихри табиат дар он но дурахшон аст, дар тасвир чойи асосиро ишгол намоянд.

Амалро бо воситахри тасвири бадей ва эчодй, дар х,ам- бастагй бо рангх,ои дилпазир мукаммал ва ганй гардонед. Кушиш намоед, ки рангх,ои равшан ва торик бо тобишхри аслии манзара мутобик, бошанд. Барой чойгиркунии дурусти объектх,о бомахррат истифода бурдани рангх,ои пасту баланд ва дурахшон ёрй мерасонанд. Тасвирро тарзе ба анчом расонед, ки он олами афсонавиро ба хотир орад.

ДАРСИ 2САНЪАТИ НАКШУ НИГОР

Таърихи санъати нак,шу нигори халк,и точик хеле бойу рангин аст. Точикон ин намуди санъатро аз к,адимулайём

73

Расми 4. Чойхонаи «Фарогат», 1977. С. Нуриддинов.

74

бо тамоми нозукихряш, аз наел ба наел, то замони мо нигох, дошта, устохри гулдастро ба камол расонидаанд. Шумо бо х;унари зебои кулолгарони ЧУМ*УРЙ, ки дар Зарафшону Бадахшон, tyicopy Хатлон, Рашт ва Сугд кору зиндагй мекунанд, шинос х,астед. Хунари кулолгарони ин минтакз^о бо усулхри хосу гуногуни худ аз якдигар фарк, мекунанд.

Махрулоти кулолии мардуми мо хеле зебою рангин, махсусан бо тасвири гулу растанй ва мевахр оро дода мешаванд. Зарфхри сохтаи устохри Исфара бо хаткой нотакрор ва оройиш^ои дилчаспу зебоихри махсуси миллй фарк, мекунанд. Тобиши аслии зарфхри кулолгарони Исфара сафеду гулобй ва бунафш буда, накд]у нигорашон хеле рангину дилпазир аст. Бисёр устохри нох,ияи мазкур ранги кабуди осмониро бо рангхри гулобии нилгун ва сабзу бунафш, сурху ч и г а р й д а р оройиш истифода мебаранд, ки дилфиреб ба назар мерасад.

Чунин зарфхри сафолини оройишй хонаи х^р яки моро бо ранг^ои дилчаспи худ оро медих^нд. Зарфхри бо на^шу нигор оройишёфтаро бодик^ат аз назар гузаронед. ^ангоми фарогат ва ё дар дарехри санъати тасвирй аз хаёл чунин зарфхрро руйи когаз оварда, кушиш намоед, ки зебоиву х^м- бастагии рангхр мо^ирона ва дилчасп та^ассум ёбанд.

Расми 5. Расми 6.

ДАРСИ 3МАНЗАРАИ Д Е *А

Зебоии манзараро дар мавриди сайру гашти гушаву канори атроф, х,ангоми кунчковона назар кардан мушох,и- да намуда метавонем. Чунин мушох,идакорй ба мо имкон медихдц, ки зебоихри рангини атрофро дарк намоем. Барои ичрои тасвири манзара зарур аст, ки мо мах,ал ва мух,ити дилхоху шавк,ангезро интихоб намуда, акси онро дар когаз тасвир кунем.

Дар интихоби манзараи табиат рассом бояд саросема нашавад. Масалан, агар мо манзараи дехртро тасвир кар- данй бошем, бояд кушиш ба харч дихрм, ки чих,атхри ба- деии чизи тасвиршаванда, зебоии атроф дар чараёни зиндагии одамон х,ангоми мех,нат, саъйу кушиши онх,о барои бех,будии зиндагй омехта тасвир ёбад.

Кушиш намоед, ки тасвири шумо х,ам аз чих,ати бадей ва истифодаи дурусти рангхр, х,ам аз чих,ати чобачогузории ашёи тасвир табий барояд (ба расмхри 7 ва 8 нигаред).

Расми 7.

76

Расми 8.

ДАРСИ 4 НАТЮРМОРТ АЗ М ЕВА*0

Ба маводе, ки расми онро мекашед, дар навбати аввал бодик;к;ат нигаред ва муайян намоед, ки тасвири онх,о дар кадом тарафи руйи когаз мувофик, аст. Дар мавриди расм- кашй пеш аз х,ама хаткой борики ёрирасонро, ки бояд муво- фик;и шакли чисм бошанд, ба к,алам дих,ед. Кушиш намоед, ки шакли табиии чисмро чуцур дарк намуда, >̂ амон хел нишон дих,ед. Фарк,ияти хамшавии тараф^о ва зебоии аслии чисм бояд дар раем х,аматарафа нишон дода шавад.

Х,ангоме ки мо ашёи олами атроф, таносуби рангхр, шак­ли хатх.0 ва сохти онро меомузем, имкониятхри нави ифодаи образ ва ошкор сохтани мавк,еъ ва макрми ин ё он чисм, чози- баи бадей ва таносуби равшаниву соягии онро пайдо меку- нем. Барой мушо^ида намудани хусусият ва таносуб^о корх,ои баъзе аз рассомонро аз назар мегузаронем. Хангоми мушохдцаи натюрморт мебинем, ки >̂ ар яке аз ашё чойи муайяни худро дорад (ба раемхри 9 а, б, в нигаред).

77

Расми 9 а.

Р<*еми S §.78

>sap як чисм дорой ранги хос аст. Масалан, ранги себ сурх ё зардчатоб, ранги бодиринг сабз аст. Аммо, вак^е ки он^оро дар миёни мевах;о ё ашёи дигар чой медих,ем, ранги он^о каму беш тагйир меёбад, тобиши он ба соя, равшанй ва гайра вобаста мешавад. Дар мавриди ичрои кори амалй шумо бояд х,амеша ба эътибор гиред, ки х,ангоми кам ё зиёд афкандани равшанй тобиши ашёи натюрморт низ тагйир меёбад. Амалро аз тасвири чисми калонх,ачм шуруъ намоед. Баъд аз ин, тобиши ранг^ои *ар як чисмро интихоб карда, саъйу кушиш намоед, ки ранг^о мувофик,и шакли аслии ашё равшан ва назаррас гарданд. ^амчунин, ба дурнамоии аше ва ранг^о диктат дих,ед.

ДАРСИ 5 ТАСВИРИ МЕВА ВА БАРГ

Супоришро тавре ичро намоед, ки махорати эчодкоро- наи шумо дар мундаричаи раем назаррас бошад, Азбаски натюрморт бояд дар шаклхои гуногун ва зебо тасвир ббад, к^шиш намоед, ки шаклхои умумии таносуби барг ва маааро, чй тавре ки мебинед, хамон тавр нишон ди^ед,

Рангро дар руйи раем тавре омеэиш дихад. ки мишебй, баландй, х,амбастагии фааоии рангхри дияпазир муьчиза* корона тасвир гарданд. Унсур^ои чудогонаи реем бояд муао- фики рангро интихоб шуда, чисм^ои дуру наздикре фаро гиранд. Агар рушноии ранг дик^атчаябкунанда бошад, пас тобишхои он*оро бо рангхри асосй: сурх, зард, норинцй, цигарй ва барои тасаири киемхри еояафкан ранг^ои кабуд, сабз, бу* нафшро омахта кардан лозим аст, Кушиш намоед, ки тобиши бисёрраига дар раем назаррас гардад, Ии уеули кор верой зо^ир намудани швкл за дияпвзир намудани сифату тобиши ранг аз а^амият холй иает (ба раем^ои 10 а, б, а нигаред),

79

80

Расми 10 в.

ДАРСИ 6ТАСВИРИ ТИРАМОХИ ЗАРРИН

Х,ар як фасл зебоии худро дорад. Фасли тирамох, бо рангхри зарду зарх,алй фарк, мекунад ва бехуда нест, ки ин фаслро тирамох,и заррин меноманд. Шумо якчанд барги гуногуншакл ва гуногунрангро барои тасвир интихоб кунед, Пеш аз тасвир баргхрро дуруст 40 ба но гузоред.

Чойгир намудани тасвир дар руйи когаз, интихоби нук,таи асосй, муайян сохтани х,ачму андозаи баргхр, ба таври мувофик, ва марокрвар ной додани онхр дар руйи когаз ва гайра^о масъалахреанд, ки пеш аз ба расмкашй ofo3 намудан бояд ичро карда шаванд.

Пеш аз орози кор бояд якчанд натюрмортро бодик,к,ат омухта, баъзе хусусиятхри нозуки онро мушох,ида кунед, то ки кори амалй эчодкорона ичро гардад.

Тасвирро аз интихоби нук,та ва хатх,ои ёрирасон шуруъ кардан бех,тар аст. Кушиш намоед, ки зебоии чисм ва хусусиятхри фарк,кунандаи он дар тасвир хуб ба назар расад. Х,ангоми мушохдцаи натюрморт мебинем, ки х,ар яке аз баргхр ва шохчах,о чойи муайяни худро доранд. Х,ар яке аз баргу шохча^о дорой ранги хос буда, зард, норинчй, сурх ё чигарй мешаванд. Вак;те ки онхрро якчоя ч°й медих,ем, ранги онх,о каме тагйир меёбад ва тобиши онх,о ба соягй ва равшанй вобаста мешавад. Дар мавриди тасвир намудан ба таносуби баргхр эътибор дих,ед.

Расми 11 а. Расми 11 б.

81

Расми 11 в. Расми 11 г.

Гайр аз ин, ба тобиши рангхр аз нук,таи назари равшание, ки аз ч и с м и даратрофбуда соя меафканад, таваччух, наму­дан лозим аст. Чй кдцаре, ки чисм аз назар ё нигох,и мо дур бошад, х,амон к,адар хурд ба назар мерасад. Аз ин ру, ба тобиши аслии рангхр, ки дурахшону пурнур менамоянд, дик;к;атдоданзарураст(ба расмхри11 а, б, в, г нигаред).

С А В 0 Л Х .0 ..................................................................1. Чаро тасвирро дар руйи когаз аз нук,та ва хатхри ёрирасон огоз мекунанд?2. Тагйирёбии рангхр дар мавриди тасвир аз асл ба чй вобастагй дорад?3. Тасвири фазой перспективии дуру наздикро бо кадом рангхр акс менамоянд?

ДАР ВАКТИ ХОЛЙХ,ангоми фарогат ба корхри оройишй машгул шавед.

Варак,и тозаи албомро дар болои тахтача бо мехчахри махсус часпонед ва дар хрлати нишеб варакро ба даст гиред. Бо мук,алами мулоим, аз боло ба поён бо туши сиёх, яклухт онро ранг кунед. Баъди хушк шудан боз мисли пештара онро такроран ранг намоед ва дар хрлати х,амворй онро то дами хушк шудан нигох, доред. Мувофик;и мавзуъ расмро аз хатхри борик шуруъ кунед. Чойхри равшанро бо хатхри фарк,- шаванда (контур) ва чойхри сояро бо хатхри рах-рах пур кунед.

Бо сими чуроббофй, ки нугаш тез аст, аз руйи хат рангро тарошед, то хат ба ранги сафед омехта намудор шавад. Кушиш намоед, ки хат бо дурахши сафедии когаз назаррас гардад.82

Ин супоришро бо рох,и дигар низ ичро кардан мумкин аст. Дар руйи варак, бо хати ноаён расмро кашед. Сипае, бо рангхри сурх, сабз, норинчй, бунафш расмро бо мук,алам дурахшон намоед. Цойх;ои сояро бо штрих нишон дих,ед. Кушиш намоед, ки зебой ва нафосати тасвир бо салик;аи хуби хунарй омезиш ёбанд. Барой ичрои супориш аз расмх,ои мавчуда истифода баред (ба расм^ои 12 ва 13 нигаред).

Расми 13.

83

ДАРСИ 7 КАШИДАНИ РАСМ АЗ РУЙИ АФСОНА

Пеш аз кашидани раем аз руйи афсонахр китобхри бадеии хондаатонро ба хотир оред ва мулох,иза намоед, ки аз кадом афсона хрдисахр ва лах,зах,ои чолиби онхрро бояд тасвир кунед (к,ах,рамонх,ои дустдошта, лах,зах,ои к;ах,ра- монии онх,о, чойи вокрахр ва гайра).

Расмро баъд аз интихоби мавзуъ ба таври тахминй ба к,алам дихрд, зеро он ба инкишофи малакахри эчодкории шумо ёрй мерасонад. Пеш аз х,ама, к,ахрамонхр ва персонаж- х,ои марказиро муайян намуда, бок,имондаро баъди ба флам додани ч у з ъ х ,о и асосй тасвир намоед. Тасвирро бо рангхри пасту баланд тобиш дихрд, то ки зебову дурахшон тачассум гардад (ба расмхри 14 а, б, в нигаред).

84

Расми 14 а.

Расми 14 6.

Расми 14 в.

85

ДАРСИ 8ТАРРОХЙ

Солх,ои охир калимаи таррох,й - дизайнро бештар истифода мекунем. Дар х,аёт ашёи зебову рангини олами атрофро мебинем. Ин ашёи зебо ба мо шодиву фарах, мебахшанд. Таррох,ии (дизайни) бех,тарин хунармандони ин сох,а, бахусус амали чавонон Моро ба х,айрат мегузоранд. Тасвирхри эчодкардаи онхр шакли зебову нотакрор доранд ва барои истифода хеле мувофик,анд. Омузиши ин хунар аз наврасй дар давраи мактабхонй шуруъ мешавад.

Х,ангоми маш17Лиятх,ои амалй аз санъати тасвирй ва нак;шу нигори дастй мо бо асбобхри техникй шинос шуда, мух,ити зисти худро мушохдца менамоем. Дар натичаи ин мушох,идах,о тасаввуроти таррох,ии мо ташаккул меёбад. Агар ба таърихи санъати гузаштагонамон назар андозем, мебинем, ки онх,о аз к,адим мардуми эчодкор ва оройишгар будаанд. ШиНосой бо х,унарх,ои халкЯ оройиши мучассамах,о, зарфх,ои сафолин, кандакорй дар чуб, осори руйи санг, тас- вири х,аракати нак^иёт, оройиши китобх,о, сохтани лухтак ва

86

Расми 15.

Расми 16. Расми 17.

гайрахр моро ба зинаи аввали эчодкории таррох,й ошно менамояд.

Машгулиятхри амалй оид ба таррох,й дар инкишофи крбилияту махррати эчодии чавонон ёрй мерасонад. Дар мавриди сохтани тарх,и чисм бояд шакли чузъхри фарк,ша- ванда ва зебоии аслии онро ба эътибор гирем. Дар дарсхр, х,ангоми сохтани шакли ин ё он чисм ва мучассама имконият пайдо мешавад, ки фарк;ият, андоза, дарозй ва гафсии онро омузем.

Барой оройиши зебо таносуби рангх,о ва истифодаи онх,о дар нак,шу нигор ёрй мерасонад. Чунин тарзи ичрои корхри амалй шахсро ба сохтани ашёи зебову нафис шавк,манд мегардонад ва шумо чун таррох, ба камол мерасед.

Акнун барои ичрои ин супориш аз расму тасвирхри мавчудаистифодабаред (ба расмхри 15,16,17 нигаред).

ДАРСИ 9НАТЮРМОРТ АЗ САБЗАВОТ

Сабзавот дар х,ама мах,алхри Точикистон фаровон аст. Ба намудхри гуногуни сабзавот нигох, карда, чузъхри фарк,шаванда ва чойгиршавии хатх,ои онх,оро дар варак, ба инобат гирифтан зарур аст. Бояд тасвир аз кашидани хатхри

87

равон, ки шакли умумии чисмхри аслиро ба вучуд меоранд, огоз гардад.

Баъди бо хатхри борику тахминй ичро намудани тасвир хамшавии хатхри аслиро бори дигар санчида, кушиш намоед, ки дар раем хусусиятхри хоси эчодкории шумо на­заррас гардад.

Азбаски рангхри сабзавот хеле гуногунанд, дар вак^и бо ранг кор кардан ба хусусиятхри тобиши рангхр, ки аз рушной тагйир меёбанд, диктат дихрд (ба расмхри 18 а, б, в нигаред).

Ранги раем хушк нашуда, таносуби рангхри мувофик, ва чузъхри фарк,шавандаи амалро бо мукрлам дурахшон намоед. Акнун кушиш кунед, ки шаффофии рангхр ва

Расми 18 а.

»

Расми 18 б.

Расми 18 в.

тобишу хосияти тозагии онхр дар раем намоён гардад.Чузъхри чуд о гон а р о , ки бо рангхри баланд дар раем

инъикос ёфтаанд, ба назар гиред.Амалро бо рангхри мувофику дилпазир зебо анчом ди­

хрд, то ки эхросоти эчодкории шумо дар раем аён гардад.

ДАРСИ 10САНЪАТИ ТАСВИРИИ ХАЛКИ ТОЧИК

Санъати тасвирии халк,и точик таърихи тулонй дорад. Крдимтарин ёдгорихри санъати халк,и точик ба асри санг тааллук, дорад. Дар сарзамини Точикистон аз тарафи бос- тоншиносон тасвирхри бисёри руйи санг кашф гардида- анд, ки 5-8 х,азор сол пеш аз солшумории мо кашида шуда- анд. Махсусан, аз тарафи одамон шикор шудани х,айвон- хри ёбой хеле зиёд х;аккокй шудааст. Тасвирхри руйи санг, ки бо хатхри фарк,шаванда инъикос шудаанд, ёдгорифи асри санг ба шумор мераванд.

Тасвирхри одамону х,айвонот дар руйи сангхрро, ки бештар чашнхр, шикор ва чангхрро инъикос менамоянд, петроглиф меноманд. Чунин петроглифхр асосан дар чарогох^о, сангхри сари чашмахр, рох^ои корвонгузар дида мешаванд. Онхр аз зиндагии сокинони х,амон макон, рузгори чорводорон ва шикорчиён х,икоят мекунанд.

89

Расми 19. Деворнигораи Панчакенти бостони

Гузаштагони халк,и точик - Сугдиён ва Бохтариён мада- нияти пешрафта ва санъати волои меъморй, мучассама- созй, рассомй, кулолгарй, бофандагй ва гайрахр доштанд. Онх,о дар ин сарзамин шахрхри зебову та рак,к,и карда, ба монанди tyipoT, Балх, Бухоро, Самарканд, Х,улбук, Хучанд ва гайраро бунёд кардаанд. Дар Сугду Бохтар навъх,ои гуногуни санъат ру ба пешравй нихрда, тичорат бо мамлакатх,ои Аврупо, Хиндустон ва Чин ривоч ёфта буд.

Мутаассифона, дар натичаи чангх,ои горатгарона, махсу- сан х,ангоми лашкаркаших,ои Искандари Макдунй шах,рх,ои

давлатхри Сугду Бохтар ру ба харобй нихрданд. Осори санъати халк,и точик дар натичаи чустучухри бостоншиносй дар Ачинатеппа, Самарканд, Вахшу Бухоро, Панчакент, Х,ул- бук, Шахристон ва мах,алхри дигар ба даст омадаанд.

Шахраки Тахти Сангин, ки ба асрхри 4-3 пеш аз милод тааллук, дорад, дар Кубодиён вокръ буда, аз ёдгорихри бар- частаи маданияти бостонй ба шумор меравад. Бостонши- носон аз ин 40 бештар аз панч х,азор адад асари барчастаи санъат, сангхри оройишии к,имматбахр, тангах,о, ашёи би- ринчй ва устухон ёфтаанд. Ин ёдгорихр аз санъати баланди гузаштагони халк,и точик шахрдат медих,анд.

Аз Истаравшан ва дигар нох,ияхри вилояти Сугд бисёр деворнигорахр бо релефхри гилину чубин ва х,айкалхри ачоиб ба даст омадаанд, ки мазмуни дунявй доранд. Расм- хри девори шахри Панчакент дар асоси достонхри «Шох,- нома»-и Абулк,осим Фирдавсй офарида шудаанд. Кисми дигари расмх,о ба мавзуъх,ои х,аётй, манзарах,ои чангу мух,о- рибах,о бахшида шуда, бо нигориш ва мазмуну мундаричаи бойи худ бинандаро дар х,айрат мегузоранд. Масалан, тас­вири нардбозй, гуштингирй ва гурух,и чанговарони савораро дучор омадан мумкин аст.

Сугдиён махсусан дар тасвири инсон махррати баланд доштаанд. Ёдгорихри санъати рассомй ва мучассамасозй, ки

Расми 20.

91

Расми 21.

дар Панчакент пайдо кардаанд, намунаи барчастаи санъати ачдодони мо мебошанд.

Пойтахти давлати Сомониён - Бухоро бо бозорх;ои бузурги китобфурушй, китобхонах,ои худ тавачЧУ^и сайёх,онро чалб мекард. Замони Сомониён к;уллаи баланди рушди санъати оройишй ва нак,шу нигор ба шумор рафта, комёбих,ои беназири санъати нак,к;ошй ва тарак,к,иёти балан­ди маданияти халк,и точикро нишон медих,ад.

САВОЛХ.О ............... = ^ - - ;---- — ......1. Ёдгорихри санъати тасвирии щадими точикон ба кадом асрх,о тааллук; доранд?2. Тасвирхри руйидевори шахри Панчакент дар асоси кадом достонхр офарида шудаанд?3. Комёбихри беназири санъати замони Сомониёнро номбар кунед.

92

94

Расми 23. Макбараи Сомониён дар шахри Бухоро. Асри 10.

ДАРСИ 11 ТАСВИРАЗАСЛ.

ДАСТАРХОНИ ОРОСТА ВА ИНЪИКОСИ ОН Дар идх,о, туй, маъраках,ои гуногун ва чашнхри зодруз

дар х,ар хонадони точик дастархони пурнозу неъмат меку- шоянд. Руйи дастархон бо навъх,ои гуногуни хурданй — ширинй, мевачот, кулчаву нонх,ои х,архела ва хуришх,ои зиё- де ороста мешавад. Азбаски дастархони пурнеъмат зебоии нотакроре дорад, дик;к;ати рассомонро ин мавзуъ ба худ чалб кардааст.

Метавонед дастархони бо мевах,о ва дигар хуришхр оростаро тасвир намоед. Кушиш намоед, ки тарзи чойгир- шавии хурданих,ои дастархонро дар руйи когаз аз х,ар чих,ат марок,овару эчодкорона ба к,алам дих,ед. Дар навбати аввал ба шаклх,ои гуногуни мевахр дик;к,ат дих,ед. Сипае, расмро бо хатх,ои назаррас, бо бах,исобгирии зебоии фарк,шавандаи Чисмх,о ба к,алам дих,ед. Амалро бо ранг тавре тасвир намо­ед, ки дурахшонй ва сояафкании шакли ашё дар раем тачассум ёбанд. Тобиши рангх,ои сурх, зард, норинчиро, ки фарк,ияти гуногуни ранги чисмх,оро нишон медих,анд, усто- корона истифода баред, то мох,ияти асар ифода гардад.

95

Расми 24 б.

Расми 24 в.

96

ДАРСИ 12 АМАЛИ ОРОЙИШЙ

Омузиши санъати оройишй ба х,аёт ва фаъолияти эчо- дии мактабиён ва тарбияи онх,о таъсири зиёд мерасонад. Санъати оройишй моро ба хунари таррох,й наздик мекунад. Оройиши зебои хунармандони халк,й ба ташаккули завк,и ба- деии мактаббачагон х,аматарафа ёрй расонда, дар вучуди онх,о х,исси эх,тиромро нисбат ба мех,нату эчодкорих,ои мардум бедор менамояд.

Зебой ва нафосати рангхри табиат дар асархри рассо-

Расми 25.

97

мон дик,к,ати х,ар як инсонро ба худ чалб мекунад. Аз ин ру, х,ар як рассоми эчодкор кушиш менамояд, ки мусавварахряШ зе­бо ва нафис бошанд. Х,ангоми тамошои асархри бадей, баъ- зе чих,атх,ои зебоии онхрро дар амалй худ истифода бурда, кушиш намоед, ки оройиши зебо ва дилкаш эчод кунед.

Амалй оройиш инчунин хонандагонро барои навиштани х,арфх,ои гуногун (шрифт), оройишхри тасвирй ва нусхахр омода месозад. Зебоии х,ар як амалй оройиш ба рангхр низ вобастагй дорад, аз ин ру х,ангоми оройиш аз рангхри гуногун истифода бурдан зарур аст.

ДАРСИ 13 ОФАРИДАНИ ПАЙКАРАИ ПАРАНДАГОН

АЗ ГИЛОфаридани пайкара як сох,аи хоси санъат аст. Х,ангоми

офаридани пайкара пластилин ва ё гили кулолгариро исти­фода мебаранд. Барои сохтани х,айкалх,ои гуногун хоки ба­рои кулолгарй истифодашавандаро майда карда, ба сатил мерезанд ва баъд ба он як микдор об рехта нигох, медоранд. Баъди як руз оби зиёдатиро аз сатил гирифта, гилро бо даст омехта мекунанд, то ки барои сохтани пайкара мутобик,шавад.

Х,ангоми аз гил сохтани х,айкал бештар бо ангуштон ва кафи даст кор кардан лозим аст. Инчунин, барои х,амвор кардан ва оройиш додани к;исмх,ои чудогонаи х,айкал белчаи чубинро низ истифода мебаранд.

Аз гил тасвирхри ачоиби парандагонро дар шаклхри гуногун месозанд. Бо макради марок,овар эчод намудани онх,о бояд пешакй бо х,аракати парандагон х,ангоми парвоз ва нишастан, бо расмхри гуногуни рассомон оид ба ин мавзуъ шинос шавед, зеро чунин омода шудан ва омузиш ба кори эчодии шумо х,аматарафа мусоидат менамояд. Гилкориро аз чузъи фарк.шавандаи паранда огоз намудан лозим аст. Баъд к,исмх,ои чудогонаи он - пой, к;анот, чашм, нулро алох,ида сохта, ба тана пайванд кардан бех,тар аст (ба расмхри 26 а, б, ва 27 нигаред).98

Расми 26 а. Расми 26 б.

Расми 27.

ДАРСИ 14 КАМОЛИДДИНИ БЕХ.ЗОД

Бех,зод соли 1455 дар Х,ирот дар оилаи косиби камбагал ба дунё омадааст, Камолиддин аз айёми хурдсолй аз наво- зиши гарми падару модар бенасиб мегардад ва дар тарбияи хешовандонаш ба воя мерасад. Нозуких,ои санъати тас- вириро дар навбати аввал аз устод Пир Сайид Ах,мади Табрезй ва Мираки Нак,к,ош омухтааст. Бо сабаби ноосойиш-

99

тагии замон соли 1520 Бех,зод ба шахри Т абрез мекучадБех,зод дар Табрез шогирдони зиёдеро тарбия намуда­

аст, ки аз онх,о Хрчй Абдулазиз, устод Музаффар Апй ва дигар рассомони бех,таринро номбар кардан мумкин аст. Бех,зод х,амчун рассом дар тамоми Шарк; шухрат пайдо кар- дааст. У бо хунари худ дар офаридани симохри мутафак- кирони бузурги Шарк, Абдуррах,мони Цомй, Апишери Навой, Султон Хусайни Бойк,аро ва як к,атор х,амзамонони худ х,исса гузошта, аз нозукихри санъати рассоми хеле мох,ирона истифода кардааст.

Бех,зод бо хунари воло ва рангини худ аз рассоми маш- )^ури Шарк, - Монй пеш гузаштааст. Гиёсиддини Хондамир дар васфи хунари ин рассоми бузург гуфтааст:

Устоди замон х,азрати Бех,зод аст,К-у доди х,унарварй ба олам додаст.Кам зод ба сони Монй аз модар дахр,Биллох,, ки Бех,зод аз у бех, зодаст.

Бисёр асарх,ои офаридаи ин рассоми бузургро дар ки- тобхонахри Англия, Амрико, Фаронса, Эрон, Миср, Санкт- Петербург ва мамлакатхри дигар дидан мумкин аст (ба наму- нахри асархри Бех,зод нигаред).

Асархри у то имруз х,ам нафосату зебоии худро гум накардаанд. Ин асархр аз тарафи санъатшиносон, ахри ил му адаб бахри баланд гирифтаанд ва бехуда нест, ки Бех,зодро Рафаэли Шарк,номидаанд.

Бех,зод асархри худро ба манзарахри табиати рангини кишвари азизаш бахшидааст.

Минётураи «Аёдати хешон Мачнун»-ро аз руйи достони «Лайлй ва Мачнун»-и Абдуррах,мони Чомй офарида шуда­аст. Хешовандон аз хрлати М ачнун ба яъсу ноумедй ва вазъи пуризтироби рух,й гирифтор шудаанд. Чунин хрлати онхрро рассом хеле назаррас ба к;алам додааст. Таносуби рангхр ва

100

у. ..•

• V '

Расми 28.

101

Расми 29. Алишери Навои ва мирзои чавон - Косим Али.

102

Чилову таровати онх,о хеле бамаврид афтода, х,ама Чузъиёт мутобик,и мазмун ва гояи аслй нигошта шудаанд.

САВОЛХ.О----- --------- . ..1. Нозукихри санъати тасвириро Камолиддин Бех,зод аз кй омухт?2. Чаро Бех,зодро Рафаэли Шарк,меноманд?3. Асархри Бех,зодро номбар кунед.

ДАР ВАКТИ ХОЛЙБа жанрхри зинданигорй ва анималистй (тасвири х,ай-

вонот) шинос мешавем.Расмхре, ки мех,нат, х,аёту зиндагии одамонро инъи­

кос мекунанд, ба жанри зинданигорй дохил мешаванд. Масалан, дар асари 3. Довутов «Чашма дар кухрор» зин­дагии одамоне, ки ба чупонй ва чорводорй машгуланд, ба таври вокрй тасвир ёфтааст. Дар раем чашма бо оби мусаффояш, одамон дар х,ангоми мех,нат (ширпазй, ба хум рехтани шир, хобонидани кудак), табиат бо кух^ои cap ба фалак кашидааш хеле дилангез ва зебо тасвир ёф- таанд.

Чунин тарзи тасвир дар «Гусфандони х,исорй» ном асари рассом А. Ашуров низ хеле барчаста ба чашм мера- сад. Дар он манзараи кух,истон, истирох,ати чупонон, гус­фандони х,исорй дар сояи дарахт, лаби чуй, чарогох,и ва- сеъ, кухдои осмонбус ва парвози парандагон бо як эх,со- соти баланди шоирона тасвир карда шудааст.

Жанри анималистй табиати дилрабову рангин, х,ай- вонх,ои гуногун, симои зох,ирй ва х,аракати онх,оро акс ме- кунад. Муаллифони чунин мусавварахрро рассомони ани­малист мегуянд.

Таърихи жанрхри зинданигорй ва анималистй хеле к,адим аст. Одамону х,айвонот дар сангх,о ва Fopx,o тасвир мешуданд.

104

Расми 31. Чашма дар кух,сор. 3. Довутов.

Расми 32. Гусфандх,ои х,исори. А. Ашуров.

105

ДАРСИ 15 ТАСВИРИ АРЧАИ СОЛИНАВЙ

Мавзуи мазкур мавзуи дилписанди мактабиён мебо- шад. Х,ар кас дар дил орзу дорад, ки дар оройиши арчаи соли- навй ширкат варзида, аз руйи крбилияташ х,исса гузорад. Ба­рои шавкрвару рангин оройиш додани арча аз чахрнбинй Ва тахайюлоту тасаввуроти худ васеъ истифода-бурдан лозим аст. Дар тасвири оройишй шумо бояд сужет ва шаклхри х,ай- воноту парандагонро аз когазх,ои ранга ва рангх,ои дурахшон тасвир созед. Дик,к;ати асосй бояд ба тобиши рангх,о, тасвири х,аракатх,ои гуногуни х,айвонх,о ва парандагон, манзараи барфпуши зимистон ва гайра дода шавад.

106

Расми 33.

Расми 34

Дар оройиш тасвири манзарах,о ва арчах,ои х,амеша- сабзи барфпуш, чанабозии кудаконро эчодкорона ба к,алам дих,ед. Тасвирро тарзе оройиш дих,ед, ки тобиши рангх,о тамошобинонро ба олами афсонавй бурда, аз хунари шумо гувох,й дих,ад.

ДАРСИ 16 ТАСВИР АЗ АСЛ (ПАРАНДАГОН)

Х,ангоми тасвир, дар навбати аввал, ба шакли аслии объект бодик;к,ат нигаред. Ба воситаи хатх,ои борики ёрира- сон шакли объектро дар руйи когаз кашед, ки ба шакли асл монандии умумй дошта бошад. Кушиш намоед, ки тасвир х,амачониба чозибаноку марокрвар бошад. Фарк,и к,исмх,ои Чудогонаи бадан, cap, к,анот, пойх,оро бори дигар санчида, камбудих,оро дар раем ислох, кунед. Хатх,ои зиёдатиро аз руйи когаз тоза кунед. Сипае, бо рангх,ои равшан, ки ба асли ашё наздиканд, онро ранг кунед ва кушиш намоед, ки х,амбас- тагию таносуби рангх,о дар раем акс ёбанд. Рангх,ои равшан- ро интихоб намоед. Самти торикию рушной ва дурнамоии рангхрро ба эътибор гиред (ба раемхри 35,36 нигаред).

107

Расми 35. Расми 36.

ДАРСИ 17 ТАСВИР АЗ АСЛ (ЧОЙНИК ВА ПИЁЛА)

Тасвирро аз нук,та ва хатхри ёрирасон, ки ба шакл и умумии ашё мувофик, аст, огоз намоед. Расмро дар шакли умумиаш ва к,исмхри чудогонаи онро бо хатхри фарк,шаванда дар руйи когаз тасвир кунед. Хатхри кашида бояд аз чих,ати х,аракату таносуби фазо фарк, кунанд. Ба раем нигох, карда,

Расми 37 а.

108

Расми 37 б.

рангх,оро тавре омезиш дихрд, ки нишебиву баландй ва шакл и фарк,шаванда дар он намоён гардад. Тобиши аслии рангхрро вобаста ба дурахшонй ва торикии рангхр тавре ба к,алам дихрд, ки хрмбастагии тобиши фазоии рангхр намоён гардад. Барои чозибанок намудани раем онро бори дигар санчед ва кушиш намоед, ки сояи тасвирнамудаатон дар х,амворй назаррас бошад (ба расмхри 37 а, б нигаред).

ДАРСИ 18 ТАСВИР АЗ АСЛ (АСБОБХОИ ДУРЕДГАРЙ)

Аввал шакли асбобро бо хатхри борик дар когаз кашед, ки ба асл монанд бошад. Ба чойгиршавй ва фарк,ияти шакли аслии тарафхр, ростй ва хамшавии хатхр, ^амбастагии к,исмхри чудогонаи асбоб ах,амият дихрд.

Чунин тарзи санчиш имкониятхри эчодии шуморо х,ама- тарафа ганй мегардонад. ^ангоми кор бо ранг кушиш намоед, ки дар унсурхри тасвир гуногунй ва мувозинати ранг­хр макради асарро равшан ифода кунанд. Чузъхри дигари

109

Расми 38.

раем бояд мувофик,и рангх,о интихоб гарданд ва чиемхри дуру наздикро фаро гиранд. Тобиш ва х,амбастагии рангхрро, чй тавре ки мебинед ва х,ис мекунед, х,амон тавр тасвир намоед.

Кушиш кунед, ки тасвири самти торикию рушноии шакли асбоб дар раем назаррас гардад (ба расми 38 нигаред).

ДАР ВАКТИ ХОЛЙ Х,ангоми фарогат ба шумо сохтани пайкараи паран-

дагонро пешнихрд менамоем. Тасвири парандагон аз дарси гузашта дар хотиратон х,аст. )^ангоми сохтани паранда аз гилу пластилин, когазх,ои гуногун ва чиемхри табий исти-

110

Расми 39. Расми 40.

фода баред. Барой устувор сохтани пайкара, дар навбати аввал, сим ва ё шохчаи хушкшудаи дарахтро бо х,ам муво- фик,и шакли бадани паранда пайваст кунед. Сипае, гил ё пластилинро ба болои он тарзе часпонед, ки бадани паран­да намудор гардад. Баъд, к,исмхри чудогонаи он - cap, гар- дан, пархр ва пойхрро ба тан часпонед. Бо белчаи махсус ё бо кафи даст ва ангуштон к,исмхри пайваетшударо х,амвор намоед, то ки узвхри алох,идаи часпонида бо бадан х;амбас- тагии аслиро ба вучуд оранд.

Сохтани пайкарахри парандахр шавк,ангез аст. Барой марокрвар шудани амали шумо бо когази ранга ё рангхр к,исмхри чудогонаи пайкараро оройиш дих,ед.

ДАРСИ 19 Г^ЛКОРЙ ДАР МАВЗУ!И! ВАРЗИШ

Х,ар яки мо дар айёми мактабхонй ба бозих,ои баскет­бол, волейбол, футбол, гимнастика, акробатика ва гайрахр машгул мешавем. Тавассути крбилияти фикрй, хаёлот, тамошои бозих,ои варзишй ё мучассамах,ои тайёр компо- зитсияи бойу рангинро эчод намоед, ки к,исм^ои фар^ша- вандаи бозихри варзишй тасвир ёбанд. Дар навбати аввал

111

бадани мучассамаро аз сими мулоим ё шохчаи дарахт ба монанди асл созед. Баъд, ба гилкорй шуруъ намоед. Кисмхри Чудогонаро аз руйи тасаввурот эчодкорона созед. Кушиш намоед, ки х,аракат, таносуби бадан, к,адду к,омат ва мушак- х,ои пайкараи варзишгар марокрвар бошанд.

Баъд, он к;исмх,оро аз гил ба бадан пайваст намуда, онхр- ро бо ангушт ва кафи даст х,амвор намоед, то ки ба шакли асосй умумият дошта бошанд. Амали ичрошударо бори дигар санчед ва норасоихрро бартараф кунед. Супоришро аз руйи мучассамахр ичро кунед (ба расми 41 нигаред).

Расми 41.

ДАРСИ 20ОРОЙИШИ НАКШУ НИГОРИ ЛИБОСИ ИДОНА

Нак,шу нигор яке аз зеботарин амалхри оройиши либос мебошад. Аз ин ру, х,ар як хунарманд кушиш менамояд, ки тамоми банду басти оройишро зебову рангин эчод намояд.

Либосхри идона бо нигорахри гуногуни халк,й, акси гулу растанихр оройиш дода мешаванд. Барои марокрвар гарди- дани нак,шу нигор бо хунархри халк,ии нох,ияхри гуногуни Чумхурй шинос шавед. Сирру асрор ва нозукихри эчодкориро омузед. Кушиш намоед, ки мустак,илона эчод кунед. Бояд нак,шу нигоратон бойу рангин ва бо нак,шхри миллй мувофик, бошанд. Нак;шу нигорро бо рангхре оройиш дихрд, ки онхр равшану зебо ба назар расанд (ба расмхри 42,43 нигаред).

Расми 42.

113

Расми 43.

ДАРСИ 21 ЭЧОДКОРЙ ДАР МАВЗУИ КАЙ*ОН

Мавзуи кайх,он хеле шавкрвар аст. Тасвири он аз шахе хаёлоти бой, эх,сосу завк,и чУянДагиР° талаб мекунад. Расмро тарзе ба к^лам дих,ед, ки композитсия аз х,ама чих,ат пурмазмун барояд. Он бояд бо хатх,ои нафис эчодкорона акс ёбад. Расмро бо рангх,ои гуногун ва риоя кардани таносуби онх,о оро дих,ед. Бо усули омехта намудан рангхри мухта- лифи даркориро пайдо намоед. >^ангоми ба инобат гириф- тани тасвири рушной, ки шакл ва х,олатро пурра ифода мена- мояд, кушиш кунед, ки таносуби рангх,о ба амал ояд. Ба тоби- ши баландиву пастй ва чойгиршавии ашёи дуру наздик дик,- к,ат дих,ед. Агар зарур бошад, ранги баланди ашёи асосии наздикро такроран ранг кунед.

114

Расми 44.

ДАРСИ 22 АЗ ГИЛ СОХТАНИ ПАЙКАРАИ ХАЙВОНОТ

Ин мавзуъ барои шумо душвор бошад х,ам, аз баъзе чи- х,атх,о шавкрвар аст. Дар бораи олами х,айвонот ва шикор- чиён аз муйсафедон нак,лу х,икоях,ои ачоиберо шунидаед ё аз ойинаи нилгун олами х,айвонотро тамошо кардаед. Барои сохтани х,айкали ягон намуди х,айвон дар бораи чойгир­шавии узвх,о ва мушакх,ои он маълумот доштан зарур аст.

Барои аник, муайян кардани х,аракату пайвастшавии узв- х,ои бадан ва к^смхри чудогонаи он омузишу гузаронидани корх,ои амалй ба шумо х,аматарафа ёрй мерасонад. Аз ин ру, барои дуруст ва аник; тасвир намудани х,айвонот аз расмх,ои рассомони анималист истифода баред.

Барои мустах,кам нигох, доштани х,айкал пояи чубин сохтан лозим аст. Мувофик,и шакли х,айвон аввал баданро гилкорй намуда, баъд к;исмх,ои дигарро мувофик,и андоза алох,ида созед ва ба бадан тарзе часпонед, ки алофмандии

115

умумй дошта бошанд. Ба х,аракатхри фарк,шавандаи cap, гардан, бадан, пойх,о ва таносуби к,исмх,ои чудогонаи он дик,- к,ат дихрд.

Баъд, бо ангуштону кафи даст ё ки белчаи кори гилро х,амвор кунед ва к,исмхри майдаи бадан: руй, чашм, лаб, 40F, зону, гарданро гилкорй намоед. Тасвирро аз х,ар чих,ат бори дигар санчед. Кушиш намоед, ки он эчодкорона ва шавкрвар ба анчом расад.

ДАРСИ 23КОМПОЗИТСИЯ ДАР МАВЗУИ АРТИШИ МИЛЛЙШояд шумо дар мавзуи номбурда расмхри гуногунро

кашидаед. Хаёлан тасвирро ба хотир оред. Пешакй муайян кунед, ки дар раем кадом к,исмхри артиш ё намуди техникаи х,арбиро ба к,алам медихрд. Кушиш намоед, ки тасвир дар хрлатхри гуногун назаррас гардад. Расмро аз шакли умумй o fo 3 намуда, к,исмх,ои алох,идаро бо х,ам пайваст намоед.

Барои мисол мавзуи парвози чархбол, парашутх,ои гуно­гун дар фазо, ракетаю танкхр дар масофахри дуру наздик ва манзараи табиатро тавсия менамоем. Шумо метавонед амалро бо таври дигар, мувофик;и завк,и худ, ичро намоед. Тобиши рангхри равшан ва таносуби онх,оро ба инобат гиред. Тасвирро эчодкорона бо рангхри дилпазир тавре ранг намоед, ки дуриву наздикй ва х,аракати чисмх,о ба тарафи муайян намудор бошанд.116

Расми 47.

117

СОХТАНИ МУЧАССАМА АЗ ГИЛ Тасвири одам дар гилкорй крбилияти баландро талаб

мекунад. Барои ичрои ин кор рассом бояд аз анатомия (илм дар бораи шакл ва сохти узвх,ои бадани одам)хуб бохабар бошад ва к,онунх,ои конструктивиро (созандагиро) донад. Х,ангоми сохтани пайкараи одам бояд таносуби бадан, либос ва мавзунии к,адду крмати уро ба х,исоб гирифт. Барои зебову марокрвар сохтани пайкараи одам аз гил кушиш намудан лозим аст, ки он дар хрлатхри гуногун, дар шакли тахминй ва эчодкорона сохта шавад (ба расмхри 48 а, б, в нигаред).

Пас аз сохтани к,исми асосй пойх,о, бадан, гардан, китф, cap, дастх,о ва дигар к,исмх,ои чудогонаро сохта ба бадан часпонидан лозим аст. Баъди тайёр намудани пайкара онро бо латтаи тар печонда, намнок нигох, доштан зарур аст.

ДАРСИ 24

Расми 48 а. Расми 48 б. Расми 48 в.

118

ДАРСИ 25МУНАССАМАСОЗЙ ВА ТАРРО^Й ДАР

ОРОЙИШИ БАДЕЙХ,ангоми таррох,й намудани мучассама аз маводи

гуногуни табий - гилу когаз, чуб ва дигар ашё истифода мебаранд. Аз гил шакли мучассамахри гуногунро хеле зебову рангин сохтан мумкин аст. Мучассамаро асосан аз гили кулолй месозанд. Гили кулолй ранги сурхи к,ах,ватоб дорад. Бояд кушиш намуд, ки гил дар х,амаи хрлатхр намнок нигох, дошта шавад, чунки агар намй надошта бошад, зуд хушк мешавад.

Барой х,амин гилро х,амеша дар халтачахри селофанй ё дар матои намнок нигох, медоранд. Гузаштагони мо гилро барои оройиши бинохр истифода мебурданд. Чунин тарзиоройишродарзарфхри кулолй ва иморатхри к,адима дидан мумкин аст. Нак,шх,ои оройиши номхри зиёд доранд. Масалан, нак,ши гулмох,й, нак,ши шер, нак,ши парандах,о ва гайра. Мардуми мо ба туфайли завку мах,орати баланди эчодй ва тахайюлоти бойи худ на^тхри нав ба нав офарида, асархри нотакрор эчод менамоянд (ба расмхри 49,50нигаред).

Аз гузаштагон ба мо мероси гаронбахре дар шакли асархри бадей бок,й мондааст. Мардуми мо ин хунари во- лоро ба фарзандону шогирдон меомузонанд ва анъана- хри халк,иро риоя мекунанд.

Барои оройиши бадеии мучассама аз чунин маводи табий, монанди реша ва шохахри хушки дарахтон исти­фода намудан мумкин аст. Дар бисёр маврид когазро х,ам- чун маводи бех,тарин ва одитарин барои таррох,й истифо­да мебаранд.

119

Расми 49

Расми 50.

120

ДАРСИ 26КУЛОЛГАРИ

Агар ба таърихи кулолгарй назар андозем, он бойу рангин аст. Хунармандони мох,ири халк,й асрори хунари худ, анъанахри гузаштагонашонро тули х,азорсолахр аз наел ба наел мерос гузошта, хунари кулолгариро ба дарачаи балан- ди инкишоф расонидаанд. Хунармандон х,ар як асбоби руз- горро бо нак,шу нигорхри гуногун оройиш медоданд.

Дар сохтани куза, табак,, пиёла ва чойник аз гили якхелаи гафс истифода мебаранд. Онро аз сохтани шакли умумии ашё огоз мекунанд. Баъд, к,исмхри чудогонаи онро ба шакл мувофик, намуда, пайваст мекунанд ва бо ангушт ва кафи даст онро х,амвор менамоянд, то ки бо шакли умумии чисм монандй дошта бошад.

Баъди ба охир расонидани кор фарк,ияти тарафхри онро бодик,к,ат санчида, норасоихрро бо гили илова ислох, кардан лозим аст. Сипае, ба оройиши чизи сохташуда шуруъ меку- нем. Баъди хушконидан, агар хох,ед, ки чисми сохтаатон аз х,ар чих,ат зебо бошад, дар бухории (печкаи) барк,й, ё ки хумдони махсус онро пухтан лозим меояд (ба расмхри 51, 52 нигаред).

Расми 51. Расми 52.

121

ДАРСИ 27 ШАКЛСОЗЙ (МОДЕЛ) ВА ОРОЙИШИ ОН

Сохтани шакли ин ё он чисм яке аз машгулиятхри дуст- доштаи мактабиён аст. Ин аст, ки хонандагон дар мах;филх,ои шаклсозии мактабхр ва муассисахри беруназмактабй фаъо- лона иштирок мекунанд. Чунин махфилхр зинаи аввал и мо- шинасозй аст. Хар як хонанда аз айёми мактабхонй дар дил орзу мепарварад, ки х,амчун шахси эчодкор ба камол расад. Хотиррасон менамоем, ки моделхри гуногунро аввал аз KOF33, картон ва фанер сохтан мумкин аст.

Агар хох,ед, ки моделхри замонавии зебо эчод кунед, бояд саъйу кушиш намоед ва аз хунари моделсозон нозу- ких,ои эчодкориро омузед. Ба туфайли завку мах,орат, х,авас- мандии зиёд моделхри нав ба нав сохтан мумкин аст. Барои он ки модели сохтаатон зебо бошад, аз руйи тасаввурот

Расми 53.

Расми 54.

122

Расми 55.

ва хаёлоти эчодй онро аввал х,амчун нусха дар руйи когаз тасвир кардан лозим аст. Баъд, к,исмх,ои чудогонаи онро тай- ёр кардан бех,тар аст. Кушиш намоед, ки модел аз чих,ати шаклу намуд, тарзи чобачогузории к!исмх,ои чудогона ва оройиш зебову рангин сохта шавад. Чунин тарзи кор имкон медих,ад, ки дар оянда моделх,ои гуногун созед ва дар мусо- бик,ах,о иштирок намоед.

ДАРСИ 28ЭЧОДКОРЙ ДАР МАВЗУИ МО^ИГИРЙ

Мавзуи мох,игирй х,арчанд зах,матталаб бошад х,ам, бисёр шавкрвар аст. Тавассути нак^у х,икоях,ои калонсолон, тамошои филмх,о ва сайру гашти сох,или дарё аввал бо амалиёти мох,игирон шинос шудан лозим аст. Дар тасвир аз тасаввуроту хаёлот истифода баред, то ки тасвиратон пур- мазмун ва дилчасп барояд. Тасвирро бо х,аракатх,ои гуногун

Расми 56 а.

123

Расми 56 б.ва хатхри тахминй огоз кунед ва агар ягон чизи нав ва ачоиб дар хаёлатон пайдо шавад, ба раем илова намоед. Сипае, ба тасвири х,аракат, шакл, х,ачми фарк,шавандаи чисм диктат дихрд.

Амалро аз нуцтаи асосии тасвир шуруъ намоед. Ба хусусиятхри рангхри фарк,шаванда, ки тобишро дар тасвир пурнур мегардонанд, диктат дихрд. Акси дурахшони мавчи об, чих,атх,ои эстетикии табиати рангини гирду атроф, зебоии мавчи дарё, х,аракатхри мох,ихр дар оби равон бояд бо завк,и баланди эчодй тасвир ёбанд.

ДАР ВАКТИ ХОЛЙДар вак,ти холи ба шумо сохтани мучассамахри гуно-

гунро пешних,од менамоем.Мучассамахр аз санг, чуб, ох,ан ва гайра сохта меша-

ванд, инчунин онхрро бо усулхри тарошидан, нак,ш кандан ва ба крлиб рехтан низ офаридан мумкин аст.

Мучассама асосан гирд мешавад ва онро аз х,ар тараф равшан дидан мумкин аст. Гайр аз мучассамахри гирд мучас­самахри барелефй ва горелефй низ мешаванд.124

Барелеф нак,шест, ки аз х,ачми худ нисбатан хурдтар ме- бошад. Онро дар лавх,ахри ёдгорй дидан мумкин аст.

Горелеф - нак,шест, ки аз х,ачми худ нисбатан калонтар мебошад. Онро дар оройиши иморатхр ва зарфхри гуногун истифода мебаранд.

Тасвири нак,ши оройишй аззамонхри к,адим вучуд дорад. Чунин тарзи оройиш дар иншооти меъморй истифода шуда, аз х,аёт ва фаъолияти эчодии одамон нак,п мекунад. Мучас- самахри оройиши руйи девор, осори руйи сангхр, ки одамон дар даврахри гуногун эчод кардаанд, дар натичаи кофту- ковх,ои бостоншиносй дастрас шудаанд. Х,амаи иншооте, ки то давраи мо омада расидаанд, аз хунари волои ачдоди мо шах,одат медих,анд.

Тасвирхри нак,ши барчаста дар оройиши бинохри гуно­гун истифода шудаанд, ки аз х,аёту зиндагии гузаштагони мо накл мекунанд (ба расми 57 нигаред).

Барои пос доштани хотираи одамони машхур, шахсони бузург ва к,ах,рамонон х,айкалу мучассамах,ои гуногун мегу- зоранд. Дар пойтахти чумх,урии мо - шахри Душанбе х,айкал- хр ва мучассамахри мутафаккирони бузург Абуабдуллох, Рудакй, Абуалй ибни Сино, Абулкрсим Фирдавсй, Умари Хайём, С. Айнй, Б. Гафуров, к,ахрамонони Чанги Бузурги Ватанй гузошта шудаанд.

Расми 57.

125

ДАРСИ 29 ТАСВИРИ МАНЗАРАИ БА*ОР

Бахрр фасли дилафрузи сол аст. Табиати рангин дар ин давра аз нав сабзу хуррам мегардад. Бахрр айёми шукуф- тани гулхр ва огози киштукор аст. Дар фасли бахрр шумо барои тамошо ва чидани гулхр ба талу теппахр меравед. Ба манзараи гирду атроф ба таври шоирона назар кунед, меби- нед, ки дашту сахро гулрез аст.

Дик,к,ати шуморо сабзазор, кухдову теппахр, даштхри сарсабзу хуррам ва парвози парандахри хушхон ба худ ч а л б

мекунанд (ба расмхри 58 а, б нигаред).Аз чунин манзараи зебои бахрр илхрм гирифта, ба тас­

вир намудани он шуруъ кунед. Шояд ба шумо эхроси зебопа- растй, табиати рангин имкон дих,ад, ки чизи хубе эчод намоед.

С А В О Л Х О г а = , т . в , . - 1 -----------

1. Чаро бах,орро фасли дилафрузи сол меноманд?2. Манзараи табиати бахрр чй гуна рангх,оро дар бар мегирад?

126

Расми 58 а.

Расми 58 б.

ДАРСИ 30 ТАСВИРИ ГУЛКОЙ б а *о р й

Тасвири гулх,о мавзуи дустдоштаи мактабиён аст. )^ан- гоми тасвири гулхри бахррй кушиш кунед, ки амал дар заминаи манзараи табиати рангини бахрри кух,сор ба к,алам дода шавад. Тарзи чойгиршавии шохчахр, баргхр ва гулхри онро чиддан аз назар гузаронед ва баъд таносуби бару дарозии онро муайян кунед. >^ачми к,исмхри калонро бо к,исм- х,ои хурди чисмхр мук,оиса карда, фарк,ияти онх,оро бори дигар муайян намоед. Х,аракат кунед, ки х,олати аслии ашёи тасвиршударо дарк кунед ва ёбед.

Х,ангоми ичро намудани кор (бо ранг) кушиш кардан лозим аст, ки тобиш ва х,амбастагии рангх,о намудор гардад. Унсурхри дигари раем бояд мувофици рангх,о интихоб карда шаванд. Барои нигох, доштани зебоии аслй дурахшонй ва торикии рангх,ои гулу баргхрро дилпазирона тасвир намоед (ба раемхри 59 а, б нигаред).

127

Расми 59 б.

128

ДАРСИ 31 ТАСВИРИ МАНЗАРАИ КУРСОР

Манзарах,ои табиати назарраборо дар кух,истон х,ангоми сайру гашт бодик^ат тамошо кунед. Кушиш кунед, ки лах,- зах,ои зеботарини манзарахри зебову дилчасп дар хотиратон нак,ш бандад. Барои тасвири яке аз манзарахри дилангез Чоеро бояд интихоб кард, ки х,ам аз чих,ати шакпу намуд, х,ам аз них,ати композитсия ва х,амбастагии рангхр ба талабот чавобгу бошад. Х,ангоми тасвири манзара фарк,ияти ашёи дуру наздикро ба инобат гиред. Чй к,адаре ки ашё дур бошад, х,амон к,адар дар раем хурд тасвир мешавад. Сипае, бо рангх,ои равшан ва мувофик, онро тавре пардоз дих,ед, ки манзараи офтобй ва фазоии самти рушной ва торикй дар тасвир пурра та^ассум ёбад. Кушиш намоед, ки рангхри гуногун мувофик,и тобиш ва дурахшонии х,олатх,ои

Расми 60 а.

129

Расми 60 б.

дуру наздик тасвир гардад. Ранги замину растанй, роху дарё­на ва осмону кухдо вобаста ба дуриву наздикии тасвир бояд ба х,ам мутаносиб бошанд.

ДАРСИ 32 ТАСВИРИ КУЗА ВА ГУЛ

Расмро дар руйи когаз ба таври амудй ба к,алам дихрд. Чойгиршавй, ч у з ъ х ,о и фарк,кунандаи куза ва хамшавии нав- даи гул дар раем бояд х,амачониба рангину марокрвар тас­вир ёбад. Баъд, рангхри мувофик,ро дар рангомез омехта на­муда, бо мук,алам онро пардоз ди^ед.

Рангх,ои куза ва гулро тунук омехта намуда молед, то ки ба назари бинанда шаффоф ва равшан расанд.130

Расми61.

ДАРСИ 33 СУХБАТ ДАР МАВЗУИ САНЪАТИ МЕЪМОРЙ

Санъати меъмории халк,и точик таърихи чандинасра дошта, асархри пурарзишу нодиреро ба оламиён мерос гу- зоштааст. Аввалин намунахри осори меъмории точикон ба давраи неолит - асрхри 6-3 милодй рост меоянд. Аз мах,ал- хри Помири Шарк;й расм^ои руйидевории давраи аввали неолит ёфт шудаанд.

Дар асри 4 то милод Искандари Макдунй Осиёи Миё- наро ба х,айати империяи худ дохил карда буд. Дар ин давра як к,атор шах,рх,ое, ки деворхри мустах,кам доштанд, бунёд гардидаанд, ки гувох,и санъати баланди бинокорй буда, му- вофик;и нак,шаи махсус сохта шудаанд. Махсусан, нуфузи эллинизми шарк,й афзуда, ба санъати меъмории Осиёи

131

Миёна ва вусъати шахрсозиву биносозй таъсири амик, гузоштааст.

Дар ин давра унсурх,ои меъмории Юнону Рим зери таъ­сири анъанах,ои меъмории Шарк, мондаанд, ки онх,о имруз низ к,имати худро гум накарданд. Намунаи онро мо дар к,алъа- х,ои Тахти Сангин, К|ах,-К|ах,а, Ямчун, Абрешим мушохдца карда метавонем.

Дар асрх,ои 9-10 дар Осиёи Миёна давлати Сомониён х,амчун давлати мутамаркази то ч и ко н ташкил ёфт. Дар х,аёти сиёсй, ик,тисодй ва маданй пешравихр эх,сос карда мешуд. Махсусан маданияти шахрсозй хеле тарак,к,й кард. Шах,рх,о ба марказх,ои калони меъморй, тичоратию хунармандй мубад- дал гаштанд. Баробари ин, дар санъати меъмории замони Сомониён як к,атор чих,атх,ои нав ба назар мерасад, ки онх,о аз инкишофи минбаъдаи санъати биносозй шахдцат медих,анд. Дар бинокории оройишй-монументалии ин давра хишти пухта беш аз пеш ах,амият пайдо мекунад.

Тарзи оройиши гачкорй хеле тарак,к,й кард, ки ба он мак,- бараи Сомониён мисол шуда метавонад. Мак,бараи Сомо-

Расми 62. Мак,бараи Сомониён

132

ниён куллаи баланди санъати мух,андисиву биносозии за­мони худ ба шумор рафта, аз комёбихри беназири санъати баланди халк;и точик дар замони Сомониён дарак медих,ад.

Дар ин замон бинохри калону зебо ва бох,ашамат бо оройиши монументалй сохта шудаанд. Аз ёдгорихри санъати меъмории ин замон мадрасаи машхури Бибихоним дар Самарканд, масчиди Абдуллатиф дар Истаравшан, мак;- бараи Мирсаид Алии Х,амадонй дар Кулоб, Махдуми Аъзам дар Х,исор ва гайра чолиби дик,к,атанд.

САВ0ЛХ.0 : i = n : . . — — ....... -■ ....1. Аввалин намунах,ои осори меъмории то^икон бо расмхри руйи девор дар кучо ёфта шудаанд?2. Дар асри 10 дар сох,аи санъати меъморй чй гуна дигаргуних,о ба амаломаданд?3. Бинохреро, ки бо оройиши санъати монументалй дар шах,рх,ои гуногун сохта шудаанд, номбар кунед.

Расми 63.

133

ДАРСИ 34 ТАСВИРИ ЧЕХРАИ ДУСТОН

Дар раем чахрни ботинй ва маънавй, зебоии аслии инсон бо нозукии махсус нишон дода мешавад. Чунин зебоии аслиро мах,з рассомони муъчизакор бо эхросоти баланд тасвир менамоянд.

Пеш аз кашидани расми яке аз дустон бо портретхри эчодкардаи рассомон шинос шавед, зеро ин кор ба шумо ёрии амалй мерасонад. Чехраи х,ар одам хусусиятхри хоси худро дорад, бинобар ин мо онро дар хотир нигох, медорем ва фаромуш намекунем. Аз ин ру, чехраи шахе чахрни ботинй ва шахсияти уро ифода мекунад.

Раем бояд аз чойгир намудани хатхри асосй, ки ба шакли умумй мувофик;аст, огоз ёбад. Азбаски руйи одам аз к,исмх,ои гуногун иборат аст, тасвир бояд аз хатхри борик, ки к,исмх,ои Чудогонаро бо х,ам пайваст менамояд, огоз гардад. Дар раем х,аракат, крнуниятхри фарк;шаванда ва таносуби баробариро бояд ба назар гирем. Кашидани расмро бояд аз шакли умумй огоз карда, баъд ба тасвири к,исмх,ои чудогона: гуш, чашм, бинй, крш, дахрн шуруъ намоед.

Аввал якчанд расми дустону шиносх,оятонро тасвир кунед. Раем бояд тарзе тасвир гардад, ки чахрни ботинии одамон ва эхросоти баланди эчодкорй намудор бошад.

Расми 64. Расми 65.

134

Дар к,исмхри ч у д о г о н а рангхри торикро эх,тиёткорона ва кам-кам барои баъзе чузъхри фарк,шаванда истифода бур- дан лозим аст.

Вобаста ба мавзуъ шумо метавонед расми одамонро дар хрлатхри рох, гаштан, ё ин ки сух,бат кардан тасвир намоед.

Баъди бо хатхри борик кашидани шакли умумй муво- фик,и ранги либосхр рангхрро истифода баред. Кушиш намо­ед, ки зебой ва нафосату хусусиятхри тозагии рангхр наму- дор бошанд.

ДАР ВАКТИ ХОЛИДар мактаб ба оройиши рузномахри деворй бахшида ба

идхри Соли нав, Навруз ва гайра машгул мешавед.Х,ангоми оройиши рузномахри деворй, албатта, тасвир-

хри гуногунро бо рангхр ичро мекунед. Медонед, ки зебой ва нафосати тасвир ба дурахшонй ва таносуби рангхр вобаста аст. Х,ангоми бо ранг кор кардан кушиш ба харч дихрд, ки шаффофии рангхр ва тобишу хосияти тозагии онхр дар оройиш намудор шаванд. Зебоии раем, алалхусус банду- басти он, ба махррати эчодкорию рангшиносии шумо вобас­та аст. Барои х,амин, дар когази х,ачман хурд тасвири пешакии оройишро санчед. Сипае, маводро 40 ба 40 гузошта, сарлавх,ахрро нависед ва чойхри холии атрофро бо нак,шу нигор оройиш дихрд.

Расмхри оройишй аз чих,ати х,ачм ва дурахшонии рангхр бояд назаррас бошанд (ба расмхри 67,68,69 нигаред.

23 ФЕВРАЛ РУЗИ АРТИШИ МИЛЛЙ

136

Расми 67.

- Т-

чцц

Расми 68.

А Н

Расми 69.

137

МАВКЕИ КОМПОЗИТСИЯ ДАР РАСМКАШЙ

Х,ангоми кашидани х,ар як раем дар х,амворй к,оидах,ои умумии композитсияро риоя кардан лозим аст. Композитсия ин тарзи ч о б а ч о г у з о р и и раем (тасвир) дар руйи варак,, матоъ ва гайра мебошад.

Х,ангоми кашидани раем он бояд тавре 40 ба 40 гузошта шавад, ки тасвир дар руйи варак, шинам намояд. Барои тасвир кардани чиемхри дар замин ё фарш буда, онхрро чунон бояд 40 ба 40 гузошт, ки дар поёни варак, назар ба боло чойи холй камтар монад. Агар дар раем х,ачми х,амаи ашё як хел бошад, чунин тасвир ба чашм зебо наменамояд.

Риояи мутаносибй дар тасвири композитсия таассуроти бех,аракатиро ба вучуд меорад. Бинобар ин, дар мавриди ичрои тасвири манзараи дарахт куча ва хонахри дар х,ар ду тарафи он мутаносибан чойгирифтаро кашидан мумкин нест. Барои марокрвар ичро намудани амал ашёро дар чойи намоён мегузоранд, зеро он асоси композитсия мебошад. Ичрои х,ар як раем бо хатхри нозуки ёрирасон огоз мешавад. Хати фарк,шавандаи раем ба таври штрих - яъне хатхри рах- рах бояд ба анчом расад.

Барои ичро намудани амал ва кашидани композитсия метавонед аз раемхри додашуда истифода баред.

ТАВСИЯХО ОИД БА ИСТИФОДАИ РАНГИ АКВАРЕЛ

Акварел калимаи лотинй буда, маънояш об аст. Дар таркиби ин ранг ширеш мавчуд аст, ки дар об х,ал шуда, бо он осон шуста мешавад. Хусусияти асосии раемхри бо акварел кашидашуда равшан будани ранг аст, ки тобишу хосияти тозагии он дар когаз намудор мешавад. Рохдои гуногуне мавчуданд, ки хусусиятхри асосии акварел- шаффофй ва х,амбастагии рангхрро нигох, медоранд.

139

Расми 70.

И чрои ин машк^о имкон медих,ад, ки хусусиятхри рангхгои акварелро пурра омузед. Барои он ки когаз х,ангоми кор кардан кач нашавад, онро ба тахтаи махсус ё картони гафс (бо кнопка) часпонидан лозим аст. Расмро бо хатхри борик мох,ирона кашида, кушиш намоед, ки чойгиршавии раем дар когаз аз х,ама чихРт дилчасп бошад. Хатхри нолозимро аз раем тоза карда, бо мук,алам ва оби тоза руйи когазро шуста, то хушк шудан мунтазир шавед. Баъд, дар табак,ча ё рангомез (палитра) тасвирро аз рангхри равшан огоз намоед ва таносуби рангхрро ба инобат гирифта, торикиро мувофик,и шакли чисм дурахшон кунед. Барои он ки тасвир зебову дилпазир ичро гардад, ба мутаносибии аслии рангхр эътибор дихрд. Барои ичро намудани амал аз расмхри мавчуда истифода баред (ба расми 70 нигаред).

140

НАМУДХО ВА ЖАНР*ОИ САНЪАТИ ТАСВИРЙ

Намудхри санъати тасвирй рассоми (живопись), *ай- калтарошй, накдошй, меъморй, сиёх,цаламй (графика) ме- бошанд.

Жанрхри он тасвири манзара, чех,ранигорй, натюр­морт ва гайрахр мебошанд.

Санъати рассоми (живопись)

Духтарони деха. Рассом P. X. Абдурашидов.

141

Чехранигори

142

Натюрморт. Рассом А. Рах,имов.

143

Манзара. Рассом Г. Н. Кузмин.

Манзара

145

Меъмори. Накдош С. Нуриддинов.

146

Х,айкалтароши

У.**

Чехраи Малика Собирова. Рассом К. Жумагозин.

147

149

Санъати нак;к,оши

150

Тасвири графики. Рассом Т. Самандаров.

151

Тасвири манзара.

152

ШАРХ.У ЭЗО*И БАЪЗЕ ИСТИЛО*ОТ

АКВАРЕЛЬ — рангест, ки дар таркиби он ширеш мавчуд аст. Бо об ба осонй шуста мешавад. Хусусияти хоси накроши бо акварел шаффофии ранг аст. Аз тобиши онхр тозагии ранг намоён мегардад.АВТОПОРТРЕТ - мусаввараеро мегуянд, ки дар он рассом акси худро тасвир кардааст.АППЛИКАЦИЯ - асари бадеиест, ки бо рох,и ширеш кардан, духтани когаз ва дигар масолех,сохта мешавад. АРХИТЕКТУРА (меъморй ё бинокорй) - ин силсилаи имо- рату иншоотест, ки барои х;аёт ва фаъолияти одамон мух,ити фазоиро ба шакли муайян медарорад. Ба он иморатхр, май- дону хиёбонхр, богу варзишгохдо, дех,аву шах,рх,о дохил ме- шаванд. Бех,тарин намунахри ёдгорихри меъморй манораи Эйфели Париж, Точмах,али Х,индустон ва гайрахр мебо- шанд, ки дар тамоми чах,он маълуму машх,уранд. АНИМАЛИСТ - рассомеро меноманд, ки дар кашидани расми ̂ айвонот мутахассис аст.БАТАЛЬНЫЙ ЖАНР - расмхре, ки дар мавзуи к^храмонй, х,арбу зарб кашида шуда, лах,зах,ои чудогонаи онро инъикос менамояд.БАРЕЛЬЕФ (нак,ши барчаста) - дар он шаклу ашёи тасвир- шаванда ба таври барчаста инъикос меёбанд.БЛИК (партав, дурахш) - чойи аз х,ама равшан, баъзан дурахшонии руйи ашёи тасвиршаванда.ВЫСТАВКА (намойишгох,) - намойиши махсуси корхри эчодии рассомон, х,айкалтарошон ва дигар намояндагони санъати нигорандагй.ГАЛЕРЕЯ - осорхонах,ои (рассомй) бадей.ГАММА ЦВЕТОВ (гаммаи рангх,о) - силсилаи тобишхри мутаносибан пайвастаи ранг аст, ки барои эчоди асари бадей истифода бурда мешавад.

153

ГИПС (гач) - санги маъдании махсус, ки онро дар бинокорй ба кор мебаранд. Бо он деворхрро андова намуда, аз он мучассамаву нак,шхри крлабиву кандакорй низ месозанд. ГЛИНА-КЕРАМИКА (гил) — маъдани кух,иест, ки дар кулолгарй ба кор меравад.ГРАФИКА (сиёх,к,аламй) - як навъи санъати тасвирист, ки воситаи асосии тасвири онро расми якранг (рах, дог, хатча, хати борик, сурат) ташкил мекунад. Тобиши ранг дар он вазифаи дуюмдарача дорад. Аз ин чост, ки он содаву фах,- мост. Графика асосан тасвири китобй - оройиши бадеии китобу мачаллахр, плакат, маркахри почта, гравюра (канда­корй), литография (чопи сангй) ва гайра мебошад.ГУАШ (ранги обакй) - аз акварел бо он фарк; мекунад, ки омехтаи белил (сафедоб) дошта, хусусияти хуби рангкунй дорад. Бо он корхри оройишро дар руйи когазу картон ба амал мебароранд. Гуаш шаффоф нест.ИЛЛЮСТРАЦИЯ (сурат) — чузъи санъати тасвирй аст, ки осори адабиро ба тарзи бадей шарх; медих,ад. Дастнависхри нахустин бо минётурахр тасвир шудаанд.ИНТЕРЬЕР (дохил) - оройиши бадеии меъморй, зинати дохилии бино, мактаб, синф ва гайра.КОЛОРИТ (обуранг, тобиш) - дар нак,кршй хусусияти х,амбастагии тамоми чузъхри рангии осор ва сохти рангии он х,амчун яке аз воситахри тасвири амику возех,и вокрият мебошад.КОМПОЗИЦИЯ (композитсия, бандубаст) - аз калимаи лотинй гирифта шуда, чобачокунй, ташкил, пайвастро ме- фах,монад. Х,амбастагии унсурхри асари бадеиест, ки аз он мазмуну мундарича ва гояи асар аник, мегардад.КУНАЛ (нащошии сатх,й) - Ба воситаи гил нак;ша ва ё ман- зарае кашида мешавад, баъд он бо к;абати тунуки зарх,алй (тиллой) пушонида мешавад. Аз руйи зарх,алкорй сюжети нак,ш чудо карда шуда, ба тарх,и он бошад одатан ранги гуло-

154

ои мерезанд, ки тобиши муайяне ба вучуд оварда, ин офари- даро гуё нурбахш мегардонад.ЛЕПКА (х,айкалчасозй) - масолех,и асосиаш гил, гач ва ё пластилин мебошанд.МИНИАТЮРА (минётур) - асар^ои нафиси санъати тасви- рй, ки х,ачман хурд буда, усули хоси нигориш доранд: суратхри барои дастхатх,о эчодшуда, лавх,ах,ои алох,идаи тасвири табиат, нигоришоти графики, портрет ва сурат^ои хурди бо мино, рангх,ои обй ва гайра офаридашуда. МОЗАИКА - намуди махсуси нак,к,ошй аст, ки дар асоси исти- фодаи масолех,и сахтсангхри рангаи табий ва ё шишаре- захри рангин ва амалхри рангоранг дар руйи гил часпонида мешавад. Дар оройиши деворх,о, барои зинати асари санъа­ти оройишй истифода бурда мешавад.НАТЮРМОРТ - аз калимаи фаронсавй гирифта шуда, маъ- нояш асли бечон аст. Яке аз жанр^ои рассомиву графика ме- бошад, ки ба тасвири асбобх,ои маишй, рангх,о, мевачот, па- рандах,о бахшида мешавад.ОРНАМЕНТ (нак,шу нигор) - нак,шест, ки дар асоси пайдар- х,амии мавзунй ва алок,амандии унсурх,ои гуногун сохта шудааст.ПЕРСПЕКТИВА (дидани дури) - он имкон медих,ад, ки дурии фазоро тасвир созем. К,онуниятх;ояш дар асоси хусусиятх,ои чашм, ки ашёро дар тагйироти х,ачмй мебинад, бунёд ёфта- анд.ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО (санъати оройишй накроши). - ба он оройиши либос, мебел, к,олину сузанихр, чавох,ирот, бозичах,о ва дигар ашёи маишй тааллук, доранд. Санъати оройишии амалй дар х,амбастагй бо олами атроф бештар ба назар мерасад.РЕПРОДУКЦИЯ (нусхаи чопии сурат) - ба вучуд овардани осори бадей бо усули нусхагирй ва ё ба воситаи аксбардорй.

155

СКУЛЬПТОР (х,айкалтарош).СКУЛЬПТУРА (х,айкалтарошй) - як навъи санъати тасвири мебошад, ки асарх,ои он дар асоси принсипхри х;ачмй ва сеченакй (яъне дарозй, бар ва баландй) эчод мегарданд. ШАБЛОН - намунае, ки аз руйи он чандин шакли якхела мебуранд.ШРИФТ -х,арф ва ё рак,ами оройиши, ки барои зинати бадей истифода мешавад.ШТРИХ-хате, ки рассом боякх,аракати дастмекашад. ЭМБЛЕМА - ифодаи шартии ягон foa ё мафх,ум ба воситаи тасвири аёнй ё аломати шартй. Мисол, кабутар-рамзи сулху амонй.ЭСКИЗ (ангора) - тарх,и пешакй, ки макради асари бадеиро муайян мекунад.ЭСТЕТИКА (зебой) -таълимот дойр ба зебой ва санъат.

156

М У Н Д А Р И Н АСИ НФ И5

ДАРСИ 1. Олами зебой дар асархри рассомон..........................3ДАРСИ 2. Корхри оройишй. Олами х,айвонот.............................7ДАРСИ 3. Тасвири атрофи мактаб............................................. 8ДАРСИ 4. Композитсия дар мавзуи хунаромузй........................9ДАРСИ 5. Тасвири мевахрву баргхр (натюрморт)....................11ДАРСИ 6. Сохтани мучассамахри парандагон.........................12ДАРСИ 7. Тасвири мевахр....................................................... 14ДАРСИ 8. Чамъоварии хрсил.................................................. 15

Дар вакрпи холй....................................................16ДАРСИ 9. Манзараи тирамох,и заррин................................. 16ДАРСИ 10. Расмкашй аз руйи нусхаи асл..............................18ДАРСИ 11. Чехранигорй..........................................................19ДАРСИ 12. Тасвири парандагон.............................................19ДАРСИ 13. Шаклсозй аз масолех,и табий...............................20ДАРСИ 14. Сохтани авиамодел.............................................. 22ДАРСИ 15. Оройиши графикй....................... ......................... 23ДАРСИ 16. Тасвири ангораи (суроби) оройиш........................24ДАРСИ 17. Рассоми эчодкор Мурувват Бекназаров..............25ДАРСИ 18. Оройиши арчаи солинавй..................................... 26ДАРСИ 19. Эчодкорй дар мавзуи зимистон............................27

Дар вак,ти холй.................................... ............... 29ДАРСИ 20. Тухфа ба рузи Артиши миллй............................. 30ДАРСИ 21. Манзараи бахрр.................................................... 31ДАРСИ 22. Киштукори бахррй................................................ 33ДАРСИ 23. Корхри оройишй................................... ............... 34ДАРСИ 24. Сухроб Курбонов.................................................. 35ДАРСИ 25. Эчодкорй дар мавзуи чавгонбозй....................... 37ДАРСИ 26. Натюрморт. Чойник ва пиёла...............................38

Дар вак/пи холй....................................................39ДАРСИ 27. Корхри оройишй. Кулолгарй................................. 40ДАРСИ 28. Тасвири мошинхр........... .................................... 42ДАРСИ 29. Гилкорй.............................................. ................... 43ДАРСИ 30. Тасвир аз руйи афсона.......................................... 45ДАРСИ 31. Офаридани нак,шхри бадей..................................46ДАРСИ 32. Натюрморти гулхри рангоранг.............. .............47ДАРСИ 33. Тасвири манзараи дех,а............... ......... .......... 48ДАРСИ 34. Рассоми эчодкор............ .;...... .... ..... ....... .....49

Дар ва^ти холй................... ................................51Супоришх,ои илова........................................ .... ..52

157

159

Бойназаров Бойназар

САНЪАТИ ТАСВИРИкитоби дарсй барои синфхои 5-6

Мухдррир: Р. Х,омидовМусахдех,: К. КрдирйТаррох,й ва сабти компютерй:

М. КаримовРассомон: Б. Бойназаров

3. Давлатшоева

Ба матбаа 01.02.2013 супурда шуд.Ба чоп 26.04.2013 имзо

шуд. Андозаи 60х90'/16 Когази офсет.Гарнитураи адабй.

Ч,узъи чопии шартй 10.Адади нашр 70000 нусха. Супориши № 1

Дар КММ “НАСИБА” ба табъ расидааст