Миний хамгийн сайхан дурсамжууд газар нутгаас илүүтэйгээр Монголд байдаг анд найз нар болон хайртай хүмүүстэй минь холбоотой

Миний хамгийн сайхан дурсамжууд газар нутгаас илүүтэйгээр Монголд байдаг анд найз нар болон хайртай хүмүүстэй минь холбоотой

Èâàíà Ãðîëëîâà:

This time Mrs. Ivana Grollová, Extraordinary & Plenipotentiary Ambassador of the Czech Republic to Mongolia is invited to be a guest of our column “Diplomat”. She is not just a diplomat. She is a scholar whose business and life has been connected with Mongolia since long. The Mongolians call her Dulmaa. We talked how she got to know and connected her life with Mongolia, and about friendly cooperation of our countries.

Манай энэ удаагийн “Дипломат” буланд Бүгд Найрамдах Чех Улсаас Монгол улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд хатагтай Ивана Гроллова уригдан оролцож байна. Тэрбээр дипломатч төдийгүй олон жилийн өмнөөс Монгол оронтой ажил амьдралаа холбосон эрдэмтэн судлаач хүн юм. Түүнийг Монголчууд Дулмаа хэмээн дууддаг. Монгол оронтой хэрхэн танилцаж ажил амьдрал, хувь заяагаа холбосон тухай болоод хоёр орны найрамдалт хамтын ажиллагааны талаар бидний яриа өрнөсөн юм.

The most pleasant memories are, however, connected not with places but with my friends and loved ones here.

The most pleasant memories are, however, connected not with places but with my friends and loved ones here.

Ivana Grollová

Тàíыг “Битëз” хàмтëàгийí шүтэí бишðэгчдийí íэг гэж îйëгîж бîëîх уу. Учиð íь тàíы үеийíхэí “Битëз” хàмтëàгийíхíы жиíхэíэ шүтэí бишðэгчид бàйсàí. Тàíы хàíь, уðàí бàðимàëч Б.Дэíзэí эíэ хàмтëàгийíхíы уðàí бүтээë, тэð үеийíхэíд зîðиуëж хөшөө бүтээсэí.

Миний хувьд “Rolling Stones“ маягийн хамтлагийг илүү сонирхдог. “Beatles – Our Youth“ нэртэй хөшөө Их Дэлгүүрийн урд цирк орох замд байдаг. Энэхүү хөшөөг бүтээх явцын гэрч болсондоо би их баярладаг. Үнэндээ энэ нь Английн хөгжмийн нэртэй хамтлагийн баяр төдий зүйл огт бишээ. Энэ бол Ливерпуулийн ханын нөгөө талын түүхийг өгүүлж байгаа билээ. Мөн Урьдын Чехословак, Монголын охид хөвгүүд, залууст зориулсан хүндэтгэлийн дурсамж юм. Энэ хөшөө бол төмөр хөшигний цаана өсвөр үеийнхэн сэтгэл сэргээх хөгжмийн ая аялгуугаар өлсөж цангаж байсан түүхийг өнөөгийн залууст өгүүлэх болно. Тэр үеийн дипломат ажилтнуудын хүүхдүүд эх орондоо дууны бичлэг бүхий цөөн тооны хуурцаг нууцаар хэрхэн оруулж ирж нийтээрээ сонсдог байсан. Эдгээр дууны үгийг цээжилж, хөх жинсэн өмдний загвар болон урт үсний хэв маягийг дууриаж, шөнө дөл болтол Люксембургийн радио сонсдог байсан гээд… Магадгүй ардчилал гэдэг үгний утгыг төдийлэн ойлгохгүйгээр залуус энэ хөгжмөөр дамжуулан эрх чөлөөг мэдэрч түүнийхээ төлөө зарим нь бүр ял шийтгэл хүлээж байсан тухай гээд олон зүйлийг энэ түүх өгүүлнэ. Бизнес эрхлэгчид, улс төрчид өөрсдийн өнөөгийн улс төрийн харьяаллыг харгалзахгүйгээр хувиасаа мөнгө хандивлан өсөх насныхаа мөрөөдөл, тэмүүллээр хөшөө босгосныг харахад бахархам сайхан байсан. Харин хамгийн сүүлд саяхан Христосын баярын үеэр Орчин үеийн урлагийн галлерейд Эрдэнэт хотын Д.Батбилэгийн Улаанбаатар хотноо гаргасан үзэсгэлэнг үзэж явахдаа би үнэхээр их гайхсан шүү. Тэрээр дэлхийн зуу зуун рок поп хөгжимчдийн талаар орчин үеийн сонин хэвлэлд нийтлэгдсэн материал, фото зураг болон пянз хуурцгийг нийлүүлэн асар том цуглуулга хийжээ. Энэ үзэсгэлэнг та үзсэн үү? Энэ залуу өөрийн сонирхлыг мэргэжлийн түвшинд хүртэл хөгжүүлж үнэхээр гайхамшигтай бүтээлүүд хийсэн байсан.

Тà Мîíгîë îðîíтîй àíх тàíиëцсàí сэтгэгдëээсээ бидэíтэй хуâààëцàíà уу?

-Анхны сэтгэгдэл үү? 1983 оны зун анх монгол оронд ирэхэд төрсөн хамгийн тод сэтгэгдэл бол Буянт-Ухаа дахь нисэх буудалд онгоцноос буух үед үнэртсэн цэцэг ногооны үнэр, хотын гудамж талбайгаар салхилах сэвэлзүүр салхи юм. Мөн Улаанбаатар зочид буудлын нэгдүгээр давхрын гуанзны хоол, сүүтэй цайны өвөрмөц үнэрээс гадна зуны амралт дуусч, шинэ хичээлийн жилийн

бэлтгэл хийж байсан үе учраас сургуулийн оюутны байрны коридорын ханын тосон будгийн болон модон шалны үнэр сэтгэлд хоногшин үлдсэн. Магадгүй, та надаас ихээхэн ер бусын хариулт хүлээж байсан болов уу. Гэхдээ энэ бүхэн миний сэтгэлд Монголын талаар хоногшин үлдсэн, олон жилийн турш үл мартагдах дурсамж юм.

Тà Пðàгà хîт дàхь Кàðëыí их суðгууëийг мîíгîë, îðîс судëàëààð дîктîðыí зэðэгтэй төгсчээ. Эðдмийí зэðгээ ямàð сэдâээð хàмгààëсàí бэ. Одîî тэð чигëэëээðээ судàëгààíы àжиë хийж бàйгàà юу?

Дипломын ажлаа би хэл шинжлэл, тухайлбал “Хоршоо үг” сэдвээр бичсэн. Түүнчлэн Орхоны Туркийн руник текст болон Монголын нууц товчоонд тулгуурлан үг хэллэгийг ямар нэг хэмжээгээр харьцуулан авч үзсэн. Харин энэ нь харьцангуй төдий зүйл. Эх бичгийн цаг хугацааны ялгаа 500-аад жилээр зөрж байгаа нь хэлний хөгжил, өөрчлөлтийн тухайд их урт хугацаа юм. Дараа нь би Монголын түүхийн сэдэв, тухайлбал уламжлалт шашны түүхийг авч үзсэн. Гэхдээ би эрдэмтэн биш. Шинжлэх ухааны судалгаанд бүхий л насаа зориулж чаддаг гайхамшигтай хүмүүс ихэвчлэн олон нийтийн нүднээс далд байдаг. Миний тухайд гэвэл хүмүүсийн хооронд зохицуулах үүрэг гүйцэтгэх, орчуулах, хүмүүс өөр хоорондоо танилцаж ойлголцон хамтарч ажиллахад нь тусалж байх нь надад илүү сайхан байдаг. Одоо би сэтгэл зүйн талаар судалж байгаа. Энэ нь надад нилээд тус болж магадгүй.

Тà Дîðíî дàхиí судëààч мэðгэжиëтэй, хэзээíээс дипëîмàт àëбà хàших бîëсîí бэ? Дипломат алба хашиж байгаа минь Монгол оронтой холбоогүй. Үзэл суртлын айдас болон урьдын социалист орнуудтай гэр бүлийн холбоотой хүмүүсийг сэжиглэн хардах байдлаас болж 1990-ээд оны эхээр энэ талаар төсөөлөхөд ч бэрх байсан. Энд миний бие Элчин сайдын алба хашиж байгаа нь Монгол орны ардчилсан өөрчлөлтийг манай Засгийн газар талархаж байгаагийн илрэл юм. Өнгөрсөн олон арван жилийн хугацаанд манай хоёр орон ойр дотно байсан болохыг таны тавьсан асуулт надад дахин сануулж байна. Дорно дахины судлаач гэсэн таны үг Араб буюу Энэтхэгийн зах зээл,

Are you one of the Beatles fans? Your contemporaries were Beatles fans. Your husband B.Denzen erected a monument to Beatles.

Personally I consider myself rather the “Rolling Stones type“. Concerning the monument “Beatles – Our Youth“, situated on the alley between Ikh Delguur and a former circus, I was very happy to witness the process of its creation. It in fact is not just plain celebration of the famous British music band. It rather tells a story of the “other side of the Liverpool wall“. It is a tribute to our jean-age – our youth in the former Czechoslovakia and Mongolia alike. It tells the story of teenagers hungry for the exciting music form behind the Iron Curtain. About sharing few vinyl LPs that luckier children of diplomats sneaked into the country. About memorizing all those songs, copying jean fashion and the long hair style, listening to radio Luxembourg deep in to the nights…Maybe not understanding much about democracy, these youngsters were nevertheless sensing freedom in that music, some of them even being punished for it…I was proud to see your businessmen and politicians, regardless their current political affinity, to collect their private money to erect this memorial of their prime age dreams and aspirations. Actually – very recently I was again so nicely surprised when visiting an exhibition by D. Batbilegt from Erdenet presented in the Modern Art gallery in Ulaanbaatar during the Christmas time. He put together an enormous collection of vinyl-LPs, photos and contemporary newspaper documents on hundreds of rock and pop musicians from all ever the world. Have you seen it? This guy made really excellent job, pursuing his hobby and zeal to the very professional level!

Would you mind to share with us your first impressions of Mongolia?

My first impressions? From my very first day in Mongolia in summer 1983, the smells remain the most picturesque impressions. First, the smell of grass and flowers once we got off the plane at that time tiny Buyant–Ukhaa airport. Then the smell of fresh breeze in city streets. The specific smell of food and milk-tea in guanz on the first floor of the Ulaanbaatar hotel and, finally, the smell of oily wall painting and wood chips on the floor in the student college corridors. It was the holiday time and schools were being refurbished for the new season… You may have expected more romantic answer – but for me, these became my memories of Mongolia for many years to come…

You graduated from Charles’ University in Prague as Doctor of Mongolian and Russian studies. What was the thesis of your doctorate? Do you conduct research in this field now?

My diploma was on linguistics, namely the topic of

so-called “khorshoo ug” (pairing words). To some extend I also dealt with comparative linguistics, based on comparison of vocabulary of the Turkish Orkhon runic texts and the Secret History of Mongols. Well, comparison only relative as the time difference between textual sources of more than 500 years is too long a period for development and significant changes in a language. Later on I dealt rather with historical topics including the history of religious traditions in Mongolia. I do not consider myself a scholar, however. Admiring people who can dedicate their entire life to academic research, often hidden form public eyes, I myself feel better in mediating role, interpreting, helping other people to get to know and understand each other and work together. At some point I studied psychology, maybe that helps a bit, too.

When did you, the Oriental researcher, decided to stand diplomatic career?

My diplomatic carrier was not intended to be connected with Mongolia. In the beginning of ‘90s the ideological fear and suspicion of people connected with countries of the ex-Soviet camp by family bonds made it even hard to imagine. The fact that I am here as an Ambassador now proves the appreciation by my Government of democratic changes Mongolia has made since. Your question makes me realize again, how close our countries were in previous decades. When you mention Orient researcher, I imagine Arab or Indian markets, something very exotic and strange.

ямар нэгэн өвөрмөц сонин зүйлийг надад бодогдуулж байна. Харин Монгол орны талаар би хэзээ ч ингэж боддоггүй. Монгол улс ЭЗХТЗ-ийн нөхөрсөг орнуудын нэг байсан бөгөөд манай олон геологичид, гутлын үйлдвэрийн болон шар айрагны мэргэжилтнүүд Монголд ирж ажиллаж байсан. Манайхны хувьд энд ирж ажиллахад нилээд хэцүү байсан. Бид байнгын халуун устай байранд амьдарч, гудамжны булан бүрт байх кафе эсвэл шар айраг уух газарт “тухлаад сурчихсан” хүмүүс. Энд Улаанбаатар, Баянгол зочид буудлуудад шөнийн баар байснаас өөр хаана юу ч байгаагүй. Гэхдээ угсаатны зүйн судалгааны зарим

материал буюу дорно дахины үлгэр домгийг эс тооцвол, хүмүүсийн тухайд та нарыг бидэнтэй л адилхан юм байна гэж би бодсон.

Мîíгîë бàгàчуудыí хэд хэдэí үе “Нисдэг Честмиð” гэх мэт хүүхдийí киíîíуудыг өâëийí àмðàëтààðàà àмтàðхàí үзэж Чех уëсыí киíî уðëàгтàй Мîíгîëчууд îйð тàíиëцàж өссөí. Сүүëийí үед Чех îðíы тàëààð уëàм өðгөí мэдээëэëтэй бàйх бîëжээ. Хàðиí эíэ хàмтыí хàðиëцààíы îëîí жиëийí уëàмжëàëыг шиíэ шàтàíд гàðгàí хөгжүүëэхийí туëд Мîíгîëыí зàëуус Чех îðíы түүх сîёëыí тàëààð иëүү өðгөí мэдëэгтэй бàйх шààðдëàгàтàй. Чех îðíы тàëààð сîíиðхîх Чех хэë суðàëцàх бîëîмжийг íэмэгдүүëэх ямàð бîëîмж бàйíà âэ?

Хятадад өргөн дэлгэрсэн “Бяцхан Сохор Номин”-ы тухай бус “Нисдэг Честмир” хэмээх 80-аад оны киноны талаар та дурсан ярьлаа. Зөвлөлт засгийн үеийг бидний бас нэгэн хүндэтгэн үзвэл зохих холбоо гэж би ойлгож байна. 1960-аад оны сүүлээс танай хүүхдүүдэд манай телевиз болон кино үйлдвэрийн хүүхдийн сайхан кинонуудыг

үзүүлдэггүй байсан. Яагаад? 1968 онд Москвагийн эсрэг бослого гаргасан эсэргүү орны үзэл сурталд хордоно хэмээн айснаас болоод тэр шүү дээ. Варшавын гэрээний орнуудын цэрэг Чехословакт орохоос өмнө Прагад хавар болох үеэр танайх манайхаас урлагийн чиглэлээр сурч байсан оюутнуудаа эргүүлэн татсан юм. “Ойн жижиг амьтны тухай хөгжилтэй зурмал кино Москвагийн дарга нарын уурыг хүргэх вий” хэмээн Хэвлэлийн хянан шалгагчид айсан байх... Эдгээр шог зургууд инээдэмтэй бөгөөд цаг үеэ алдаагүй тул одоо ч Монголын хүүхэд багачуудад таалагдана гэж найдаж байна.

Мөн Бид залуучууд болон том хүмүүст зориулан соёлын чиглэлээр олон төрлийн төсөл хэрэгжүүлж өөрийн орны түүх, соёлыг олон өнцгөөс нь та бүхэнд танилцуулахаар зорьж байна. Прагад Монгол оюутнууд, Монгол улсын их сургуульд Чех оюутнууд суралцаж байна. Манай Засгийн газар танай оронд үзүүлэх хөгжлийн тусламжийн нэгэн хэсэг болгон жилд 5 орчим хүнд тэтгэлэг олгож мөн Чех хэлний зуны сургалт явуулж байна. Түүнчлэн Чех улсын төрөл бүрийн их сургуулиудыг сонгон сургалтынхаа зардлыг төлөөд танай олон зуун оюутнууд манайд суралцаж байна. Гэхдээ эдгээр сургалтыг сонирхохын тулд тухайн мэргэжил ашигтай эсэхийг нь сайтар нягталбал зохино.

I never thought about Mongolia like this, however. You were a friendly country on the opposite end of the COMECOM territory where we had quite a lot of our geologists, shoe factory or brewery experts, where we could find interesting jobs. It was harsher for us to live here, as we were already spoiled by regular hot water supplies, pubs and coffee shops on every corner while, except for night bars in Ulaanbaatar and Bayangol hotels, there were none here. But my perception of you as people was that you were like us. Not just some “ethnographic study material’ or an Oriental fairytale...

Several generations of the Mongolian children enjoyed to watch children’s films, including “Flying Chestmir” during the winter vocations, and were familiar with the Czech cinematographic art. Since recent they are able to access to more information on the Czech Republic. Our countries have diplomatic relations since 1950s. To bring the many years tradition to a new level, the Mongolian youth needs to have broader knowledge of your country’s history and culture. What are possibilities to inject interest and to enhance opportunities of learning the Czech Language?

When you mentioned the “Flying Chestmir” film of ‘80s and not e.g. “Little Mole” which was widely known in China, I have realized another interconnection we had to respect in the Soviet era. From the end of ‘60s you as children were not shown much of our excellent children TV or cinema films. Why? Out of the fear of ideological poison from the country rebellious against the Moscow in 1968! Even your art students were called back from Czechoslovakia in the time of Prague Spring, before the Warsaw Pact armies were sent in there, and censors were probably scared to provoke Moscow bosses even by the naive cartoons on little forest animals... Well, I hope at least your children will enjoy our cartoons now, as they are still really cute and funny.

I am bringing various cultural projects – for youth and for adults, to show you our history and culture from different angles. There are students of Mongolian in Prague and Bohemists at Mongolian National University. Our Government provides yearly about 5 university scholarhips as part of our development aid, as well as summer courses of Czech language. There are also hundreds of students in different

Манайд төгсөгчид нутагтаа буцаж ирээд өөрийн сонирхсон чиглэлээр амжилттай ажиллаж байгаа бол бидний хамтын ажиллагаа улам өргөжиж байгаагийн хэрэг. Энэ утгаараа манай сургуулиуд бизнес эрхлэгчидтэй мөн сайтар холбоотой байж чиглэсэн сургалт явуулах нь зүйтэй.

Èхэíх дипëîмàтчид àжëыí шààðдëàгààð бàйíгà өөð уëс îðíууд ðуу àëбàí тушààëд тîмиëîгддîгîîс ихээхэí íүүдэë суудàë бîëдîг íь хүíдðэëтэй ч сàйí тàë íь тухàйí уëс îðíы тàëààð мэдëэгтэй бîëîх яâдàë юм. Тà тîмиëîëтыíхîî тàëààð яðиíà уу?

Аялал бол миний амьдралын салшгүй нэгээхэн хэсэг. Зөвхөн дипломат мэргэжлээс ч болсон юм биш. Нүүдэлчин хүний гэргий болсон болохоор түүнд дасан зохицох хэрэгтэй биз дээ! Өнөөдөр би Монгол оронд алба хашиж байгаа нь тус орныг таньж мэдэх тухай асуудал биш юм. 90-ээд оны Азийн эдийн засгийн хямралын улмаас ямар нэгэн хэмжээгээр зогсонги байдалд орсон манай орнуудын эдийн засгийн хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэхэд тус дөхөм үзүүлж энэ орны талаар мэдсэн сурсанаа ашигла хэмээн намайг томилж явуулсан. Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Чехийн компаниуд Европын зах зээлд дахин гарч амжилттай ажиллаж, зарим нь Орос орноос томоохон захиалгуудыг шинээр авах боллоо. Монгол орон хэт холдож, тэдний сонирхлыг

төдийлөн татаж чадахгүй байна. Учир нь Монголын захиалагчдын хувьд янз бүрийн хүчин зүйлээс шалтгаалан өртөг өндөртэй байгаа тул чанарын өндөр түвшний техник, үйлчилгээг төлж чадахгүй байна. Өнгөрсөн хугацаанд Чех улсын Засгийн газар Монголын нийгэмд туслах, байдлыг хэвийн болгох зорилгоор дэлхийн бусад орнуудын анхаарлын гадуур орхигдсон хөгжлийн хөтөлбөрүүдэд хэдэн арван сая Евро зориулсан. Одоо танайд хувийн ажил үйлчилгээ дахин хөгжиж, манай компаниудын хувьд харилцан ашигтай хамтран ажиллах чиглэлээр төрөл бүрийн холбоо тогтоох боломжтой болж байна. Манай хоёр орон социалист системийн эдийн засгийг өөрчилсөн түүхэн туршлагаараа ойр төдийгүй Чех улсад сургууль дүүргэсэн олон тооны Монгол төгсөгчид улс орныхоо хөгжилд өөрсдийн хувь нэмэрээ оруулж байна. Дашрамд хэлэхэд тэдний олонхи нь Чех хэлээр маш сайн ярьдаг. Тэд ус судлалаас эхлэн гал тогооны тоног төхөөрөмж, гудамжны гэрлийн шилийг солих, ховор шилэн эдлэл авчрах гээд маш олон төрлийн салбарт нэг нь нөгөөгөө баяжуулан хамтран ажиллаж байгаа.

Бичгийí их хүí, биëгүүí íîмч Бямбыí Риíчеí бîë тàíы хàíийí өâөө. Оюутàí бàйхдàà тà Б.Риíчеí гуàйí тàëààð хэð сàйí мэддэг бàйсàí бэ? Б.Риíчеí гуàйí тууðâисàí “Цîгт тàйж” киíî, “Үүðийí туяà” гуðàмсàí ðîмàí, “Зààí зàëуудàй”, “Бэð цэцэг”, “Нууцыг зàдðууëсàí зàхиà”, “Аíу хàтàí” зîхиîëуудààс шимтэí уíших дуðтàй юу? Мэдээж, Б.Ринчен гуайг Прага хотын Монгол судлалын оюутнууд маш сайн мэддэг байсан. Тэгэхлээр энэ эрдэмтнийг би нөхөртэйгээ танилцахаас бүр өмнө мэддэг байсан. Анхандаа Ринчен гуай 50-аад оны Монголын талаарх манай мэргэжилтэн Павел Паучагийн дагалдан эрдэмтэн бөгөөд анд нөхөд байсан юм. Чехословак улс гэж байхад тэд хамтран ажилладаг байв. Ринчен гуай Чехийн гайхамшигтай археологич Лумир Жиселтэй мөн хамтарч ажиллаж байсан юм. Энэ археологичийн гэрэл зургийн архив, хайгуулын баримт бичгүүдийг Брно хотын их сургуулийн эрдэмтэд саяхнаас өвлөж авсан. Элчин сайд байх хугацаанд Монголд үзэсгэлэн гаргаж тэдгээр материалыг үзүүлэх боломж олдоно байх гэж найдаж байна. Ринчен гуайн номыг уншсан эсэх талаар та асуулаа. Тиймээ, таны дээр дурдсан ном зохиолуудын ихэнхийг би уншиж, киног нь ч үзсэн.

Czech universities who have chosen and pay their studies according to their choice. The attractiveness of these studies should be, however, determined by their professional usefulness. As long as graduates of our schools find interesting jobs back at home, I do not fear about the future of our collaboration. In this sense our schools should be also better in touch with businesses to provide well focused training.

Many diplomats complain about constant travelling but also like to learn about the country. What is your mission here?

Well, travelling is inseparable part of my life, not only because of my diplomatic profession. Being a wife of nomad, one has to get used to it! My mission in Mongolia now-a-days, is, however, not about getting to know the country. I still cannot say I know your country very well. I was, nevertheless, posted here rather to use what I already know and help to boost our economic cooperation that had somehow stagnated since the Asian economic crisis in ‘90s. During past two decades Czech companies became successful on European markets again, some got new big orders from Russia. Mongolia became too far and less attractive, as clients here could not pay for higher quality standards of technologies or services. During that period it was rather the Czech Government who dedicated dozens of millions of Euros to development projects to help Mongolian society, quite abandoned

by the rest of the world, to get back on track. Now your private business has grown quite strong again and our companies can find various kinds of mutually profitable ties. Our two countries are close not only by historical experience of transformation of our economies from the socialist system also. Many Mongolian graduates from Czech schools also contribute to the development of their country. By the way, the great majority of them speak excellent Czech. Our companies can cooperate and enrich each other in many fields, from hydrogeology to kitchen equipment, to change street light lamps and to bring in exclusive glass.

A great scholar Byambyn Rinchen is your husband’s grandfather. Did you know well about B.Rinchen in your student years? Do you like to read his works of literature, such as “Tsogt taij”, trilogy “”Dawn’s light”, “Young elephant”, “Delphinium”, “Letter letting the secret out” and “Queen Anu”?

info@preciosa.comwww.preciosalighting.com

...THE MASTERS OF CRYSTAL | since 1724

Түүнчлэн Монгол орон болоод энэ орны шашны зан үйлийн талаарх баримтат кинонд оролцож ажиллаж байхдаа ламын цам бүжгийн тухай Ринцэн гуайн номыг судалж байлаа. Монголын сонгодог бичиг үсгийг хадгалж үлдээхийн төлөө явуулж байсан түүний тэмцлийг бид талархан дэмжиж байсан. Харамсалтай нь Сталины талыг баримтлагч төрийн үзэл сурталын машиныг тэрээр дийлээгүй билээ. Үүний зэрэгцээ тэрээр МОНЦАМЭ-гийн орос хэлээр явагдах мэдээллийн үйлчилгээг үүсгэн байгуулсан. Харин Орос хэлний мэргэжилтнүүдийн нь мэдлэгийн түвшин доогуур байгаад хожим тэрээр ундууцан уурлаж байсан гэдгийг бид мэднэ. Тэрээр жирийн ард түмэн, тэдний мэргэн ухааныг хүндэтгэн хайрладаг байжээ. Харин эрдэм боловсролыг хоёрын хооронд оромдон эзэмшигч хуурамч этгээдүүдийг үл тэвчдэг байсан. Ринчен гуайн утга зохиолын номнуудаас “Дарь эхийн гар” хэмээх жижигхэн үлгэрт би дуртай. Энэхүү үлгэрт нэгэн эхнэрийн эмгэнэлт түүх болон нэрт барималч Өндөр Гэгээн Занабазарын онгодын тухай өгүүлдэг.

Тàíыг Мîíгîëчууд Дуëмàà хэмээí дууддàг. Èйм íэðтэй бîëсîí түүхээсээ сîíиðхууëíà уу? 1980-аад оны дундуур Монгол болон бусад улс орны оюутан найз нар маань хамтран Дулмаа хэмээх энэ нэрийг надад хайрласан. Хожим сонсоход миний ирээдүйн хань маань, Ренчин гуайн ээж буюу эмэг эхийнхээ нэрийг надад өгсөн юм билээ. Ийм нэртэй болсондоо би бахархаж явдаг. Би тэр хүний зургийг харсан амьдралын түүхийг нь сонссон. Тэрээр цэнхэр нүдтэй өндөр боловсролтой, эрч хүчтэй, хатуу чанга жинхэнэ Монгол эмэгтэй байсан юм билээ.

Тà Мîíгîë îðîíд íэëээд хугàцààíд àжиëëàж àмьдàðч, хîёð îðíы хàмтыí àжиëëàгààг бэхжүүëэх үйëсэд үíэтэй хуâь íэмэð îðууëж яâíà. Эíэ хугàцààíд Мîíгîë îðîíтîй уëàм îйð тàíиëцсàí бîëîâ уу? Мîíгîë îðíы өíөөгийí хөгжëийг гàдààд хүíий íүдээð бус Мîíгîëд àмьдàðдàг хүíий хуâьд дîтðîîс íь àжигëàхàд тàíд ямàð бîдîë төðдөг âэ?

Монголын соёл, ахуйн тухайд гэвэл, энгийн нэгэн хариу өгөхийн аргагүй өргөн хүрээний асуулт юм. Нэг л зүйлийг тэмдэглэн хэлье. Би Монгол эмэгтэйчүүдийг асар их хүндэтгэдэг. Олон эмэгтэйчүүд бүхэл бүтэн гэр бүлийг авч явдаг, өөрийн болон зарим тохиолдолд хүндхэн амьдарч байгаа ах дүүгийнхээ хүүхдүүдэд болон гэр бүлд нь тусалдаг. Гэсэн хэдийч тэд үргэлж гоё сайхан байж, эмэгтэйлэг, тайван өөдрөг байдаг.Хүнд хэцүү цаг уурын нөхцөлийг аваад үзсэн ч энэ бүхэн надад гайхамшигтай санагддаг. Тэднээр бахархаж, бүх эмэгтэйчүүдийхээ энэхүү зориг тэвчээрийг хүндэтгэж хөшөө босгох хэрэгтэй байх

Of course, B.Rinchen was known very well to us, the Mongolian studies students in Prague (long before I have met my husband)! First, Rinchen guai was a follow-scholar and friend to our expert on Mongolia of ‘50s, Pavel Poucha. They used to work together here as well as in that time Czechoslovakia. Rinchen guai worked together also with an excellent Czech archeologist Lumir Jisl – whose photo archives and expedition documentaries have recently been inherited by scholars of the Brno city university in the Czech Republic and I hope to have a chance to present them on an exhibition here in Mongolia during my tenure as Ambassador. Yes, I have read most of B. Rinchen´s books and saw the film you mentioned. I also studied from Rinchen’s book on Lamaistic tsam dances when working on documentary film about Mongolia and its religious traditions. We appreciated Rinchen also for his struggle to preserve Mongolian classical script, which he, unfortunately failed to win against the pro-Stalinist ideological machinery. At the same time we knew him as founder of the Russian language news service of MONCAME, who was later very angry of poor level of knowledge of Russian among its professionals. He loved ordinary people and their wisdom, but could not stand half-educated and fawning ones. So from the anecdotes about him I can imagine how many people with guilt-complex felt easily offended by his sharp sarcasm. My favorite among B. Rinchen´s pieces of literature is, however, a tiny tale called “Hand of the Goddess”, telling a tragic story of a wife and Muse of the glorious sculptor Öndör Gegeen Zanabazar.

Your Mongolian name is Dulmaa. How were you given the name?

The name Dulmaa was given to me together with other foreign students by our Mongolian friends here in mid ‘80s. Only later I have learned that my future husband had picked it up for me after his grandmother, Rinchen guai’s grand-grandmother. Since I saw pictures and heard the life story of this tough and highly educated energetic lady with blue-eyes, typical for all descendants of Khiid Borgighiin clan, I have worn this name with great pride and humble.

You live and work in Mongolia for quite long, making a valuable contribution to the development of our countries’ cooperation. Were you able to know Mongolia more closely during this time? What do you think of Mongolia’s present development as a resident, but not as a foreigner?

Aspects of Mongolian culture and life... it is too wide a question for a simple answer. Let me mention just one: I tremendously appreciate Mongolian women. They are not sentimental at all. They often feed whole families, carry for children of their own and often of

their less lucky relatives, still, they look very elegant, female and relaxed. Given the hardship they have to go through in this harsh climate and still challenging conditions, it seems a miracle for me! They deserve a monument!

Perhaps, you’ve travelled in Mongolia. What places have you been to? Could you share your impressions on your travel? What are the memories for Mongolia imprinted on your mind?

I cannot say I know your country very well. I have seen still only a small part of Mongolia through I have visited its West, South, North, North–East and Central regions, of course, on various occasions. The most pleasant memories are, however, connected not with places by with my friends and loved ones here.

Everyone has a hobby. What is the hobby of an oriental researcher and diplomat like you? For sure, it would be interesting for our readers.

I will probably disappoint your readers now – but my family and my work are currently the only hobbies I can find time for.

Thank you for accepting our invitation and gave an interesting interview. We wish you all the best.

гэж бодож байна.

Тà Мîíгîë îðíîîð àяëж үзсэí бàйх. Ямàð гàзðуудààð îчиж үзсэí бэ? Аяëëààс төðсөí сэтгэдëээ бидэíтэй хуâààëцàхгүй юу? Тàíд үëдсэí Мîíгîë îðîíтîй хîëбîîтîй хàмгийí сàйхàí сэтгэëд хîíîгшсîí дуðсàмж юу âэ?

Танай орныг сайн мэднэ гэж хэлж чадахгүй. Би Монгол орны зөвхөн зарим газар нутаг, тухайлбал Баруун, Өмнөд, Хойт, Зүүн хойт болон төвийн бүсээр янз бүрийн тохиолдлоор бага зэрэг явж байсан. Гэхдээ миний хамгийн сайхан дурсамж бол газар нутгаас илүүтэйгээр энд байдаг миний анд найз нар болон хайртай хүмүүстэй холбоотой.

Хүí бүðт сîíиðхдîг зүйëс, хîбби бàйдàг шүү дээ. Яëàíгуяà Тàíь шиг дîðíî дàхиí судëààч, дипëîмàтч хүíий сîíиðхдîг зүйëс, хîбби мàíàй уíшигчдàд сîíиí бàйх íь ëàâтàй.

Би танай уншигчдын урмыг хугалах вий хэмээн санаа зовниж байна. Миний гэр бүл болон ажил маань миний хувьд цаг гаргаж чадах ганцхан хобби болоод байна.

Бидíий уðиëгыг хүëээí àâч, сîíиðхîëтîй яðиà өðíүүëсэíд бàяðëàëàà. Тàíд àз жàðгàë хүсье!