စားနပရကၡာသည ႏငင၏ ပငမအခပအျခာ

2

အမာ

ကြၽနတကာကြၽနေခၚ လယသမားအေရးဟေသာအမညျဖင သခငဗစနကထတေဝေသာအခါ တ႔ဗမာအစညးအ႐း၏ ဥက႒ျဖစခေသာ သခငထြနးအပက အမာစာက ဤသ႔ေရးေပး၏။

လယသမားအေရးသည ကမ႓ာရာဇဝငတစေလာကလးတြင တငးႏငငအသးသးတ႔၌ စဥးစားတတသ၊ ေခတက ျပျပငခငသတ႔မစ၍ အစးရလပသတ႔၏ ဦးေႏာကမားက အထးခာလပတ ေဒါငခာစငးေစေသာ ''မလဘတ အဓက လကေဟာငးျပနာႀကး"" ျဖစေပ၏။.... လႏငေျမသည ဒြနတြေန၏။ လႏငေျမသည ကငးႏငကြၽနးျဖစ၏။ လႏင ေျမ သငတငညၫြတၾကမသာလင ကမ႓ာႀကးေပာရႊငခမးသာႏငမည ျဖစေလသည။

ထသ႔ေသာ ညၫြတခမးသာမႈက တားဆးပတပငေနေသာ ဆးေျငာငခလတမားကား အသတ႔နညး။ အဘယနညး။ ေျမပငရင ဓနရငတ႔ႏင သတ႔ဘးစဥေဘာငဆကညစပတ ကယကးၾကညကာ တစဖကသတတထြငခေသာ သတ႔၏ ဥပေဒတ႔ပင ျဖစေတာ၏။

လယယာအေရး၊ စားနပရကၡာအေရးမာ ေခတတငးတြင ႏငင၏အသကေသြးေၾကာ အခ ပအျခာျဖစ၏။ စားနပရကၡာ ထတလပစားသးၾကသတ႔၏အေရးက ယခကပေဘးအတြငးႏင ကပေဘးအလြနကာလမားအတြက ေမာရည၍ ပညာရပဝနးတြင စဥးစားခကအသစမား ေပၚေပါကလာပါသည။ ဤစာတမးမာ စားနပရကၡာက႑ ေရရည ေကာငးကးအတြက ေတြးဆေနသမား၏ စဥးစားခကအသစအခ႕က တငျပလရငးျဖစပါသည။

မယေမႊး (ေဒါကတာႏြ ႕ေကခင) သေတသ၊ ခလာေလာငကြနးတကသလ လမႈဖြ ႕ၿဖးမႈေလလာေရးဌာန

3

The Burmese are drifting towards a false choice between the crony capitalism of the past and a neoliberal future of low taxes, austerity budgets, tight money and global capital. A fairer society is nowhere in sight.

ျမနမာႏငငသားတ႔သည ခ႐နအရငးရငစနစတညးဟေသာ အတတကာလ ႏင နယလစဘရယ အနာဂတတညးဟေသာ ေရြးစရာအမားႏစခၾကားတြင တရြတတကလကရၾကသည။ လပငနးရငမားက အခြနေလာေပးရေသာ၊ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးမားအတြက ဘတဂကေလာပစေသာ၊ အစးရ က ခပေသးေသးထားၿပး စရတေလာပစေသာ၊ ႏငငတကာေငြေၾကးႏင ရငးႏးျမႇပႏမႈမားအတြက လမးခ႕ထားေပးေသာစနစမာ နယလစဘရယမ ျဖစသည။ သ႔ျဖစရာ ပမတရားမတေသာ လ႔အဖြ႕အစညးျဖစရနကကား မျမငရပါ။

အထကပါစကားမားမာ ၂၀၁၉ ခႏစတြင ႏဝငဘာလတြင London Review of Book ႏင အငတာဗးတစခတြင ေဒါကတာသန႔ျမငဦးက ေျပာဆခေသာ စကားမားျဖစပါသည။

ဝယဒနဘယလကမ ျမနမာသည နယလစဘရယ ပါရာဒငးထတြင စတင ပတမေနပါၿပဟ ေျပာခဖးသည။ အေရ႕ေတာငအာရတြင အေတြ႕ရမားခ ေသာ နယလစဘရယမျဖင အေကာငအထည ေဖာခသည စကပးေရးက႑ အေျပာငးအလပစမားက ေလလာၾကညလင ျမနမာႏငငက လကရ ေဆာငရြကေနသညမားႏင မျခားနားလသညကေတြ႕ရမည။ နယလစဘရယ ဟေခၚေသာ ထႏငငမားမ လမးစဥမားတြင (၁) စကပးေရးက႑က ျပျပင ေျပာငးလရန ႏငငျခားရငးႏးျမႇပႏမႈကဖတေခၚ ၿပး မကလးအျဖစ စညးမဥး စညးကမးမားက အနညးဆးေလာထားေပးျခငး (၂) စကပးေရးက စကမႈ လပငနးသဖြယ အႀကးစားလယယာမား အေကာငအထညေဖာျခငး၊ စကအားႏငနငးေသာ စကပးေရးကမၸဏႀကးမားႏင တြဖကလပကငျခငးက သာ ေဈးကြကဝငေရာငးပနးလေသာ ထတကနမား အျမနထတလပႏင မညဟယဆလက ျပျပငေျပာငးလမႈမားက ထမအတငးေဆာငရြကျခငး (၃) ယခငက အစးရပငျဖစခေသာ ရပ႐ြာဆင အမားပငျဖစခေသာေျမမား က ပဂၢလကပငလႊေျပာငးေပးလကျခငးျဖင တစထစခ အထြကတးစးပြား ျဖစလာမညဟ ယဆေဆာငရြကျခငး၊ တစႏငတစပင စကပ းေရးေဆာငရြက ၾကေသာ ေတာငသမား၊ လယသမားကေလးမားႏင ေတာငယာလပငနးမား သည ေခတမမေတာဟယဆျခငး၊ (၅) ေတာနယတြင လယလပခေသာ လယသမားမားသည ဖြ႕ၿဖးမႈအရနရလာခနတြင လယမရသျဖင လယသမား မလပႏငေတာသညတငေအာင ေခတမတးတကလာေသာ စကမႈစးပြားေရး ထတြင ဝငေရာကလပကငရန ၿမ႕သ႔ေျပာငးေ႐ႊ႕ၾကသျဖင ေကးလကျပညသ မား အလပရၾကလမမညဟ ေမာရညျခငးတ႔ ပါဝငၾကပါသည (Christian

ျမနမာႏငငသားတ႔သည ခ႐န အရငးရငစနစတညး ဟေသာ အတတကာလႏင နယလစဘရယ အနာဂတ တညးဟေသာ ေရြးစရာ အမားႏစခၾကားတြင တရြတ တကလက ရၾကသည။ လပငနးရငမား က အခြန ေလာေပးရေသာ၊ ျပညသ႔ ဝနေဆာငမႈလပငနးမား အတြက ဘတဂကေလာပစ ေသာ၊ အစးရက ခပေသးေသး ထားၿပး စရတေလာပစေသာ၊ ႏငငတကာ ေငြေၾကးႏင ရငးႏးျမႇပႏမႈမားအတြက လမးခ႕ထားေပးေသာစနစ မာ နယလစဘရယမျဖစ သည။ သ႔ျဖစရာ ပမ တရားမတေသာ လ႔အဖြ႕ အစညးျဖစရနကကား မျမငရပါ။

4

Castellanet and Jean-Christophe Diepart 2015)။ သ႔ရာတြင ျမနမာႏငငက အျခားအာရႏငငမားက အမလကရနႀကးစားေသာအခနမာ ၿဗတသတ႔က ဧရာ၀တျမစ၀ကြၽနးေပၚက ဆနအးႀကးဟ ေဈးကြကတငခေသာ ၁၉ ရာစထက မားစြာ႐ႈပေထြးလာေသာ ကနသြယေရးအခငးအကငးႏင ရကၡာကြငးဆကမားထေရာကရေနရာ အားႀကးသ အႏငရေရးကအားေပးသည အထကပါ နယလစဘရယလမးေၾကာငးမာ တငးျပည၏စားနပရကၡာ အခပအျခာက ေစာငေရာကႏငပါမညေလာဟ ေမးစရာရသည။ စားနပရကၡာစကပးထတလပေရာငးခမႈတြင တငးျပည၏အခပအျခာ၊ လယသမားတ႔ႏင အစားအေသာကထတလပျပငဆငေရာငးခသ ျပညသတ႔လကထမ အခပအျခာ၊ စားသးသတ႔ ေဘးကငးလၿခေရးအတြက အခပအျခာကပါ ထညသြငးစဥးစားရန လအပလာပါသည။

စားနပရကၡာအခပအျခာမရျခငးေၾကာင ကမာၻတြငႀကခေသာ အငတေဘးတစခ၁၈၄၅တြင ကမ႓ာအငအားအႀကးဆးႏငငတစချဖစေသာ ၿဗတသတ႔ႏငကပလကတညရေနေသာ အငယာလနႏငင တြင ေၾကာကစရာေကာငးေသာ အငတေဘးႀကး ေလးႏစၾကာမ ေပၚေပါကလာခၿပး လဦးေရ၏ ဆယရာခငႏႈနးေကာ အသကဆးပါးရၿပး ၂၀ ရာခငႏႈနးေလာကက အငတေဘးက ေၾကာကလန႔ၿပး အျခားႏငငမားသ႔ ဒကၡႀကးစြာျဖင ေျပာငးေ႐ႊ႕ထြကခြာၾကရပါသည။ ျမနမာႏငငသည စားနပရကၡာျပနာႏငမကငးေသာလညး ငတေလာကေအာင ရားပါးမႈမႀကဖးခသညတငေအာင စားနပရကၡာအစအမမား၊ မဝါဒမားသည ျမနမာႏငငေရးအေတြးအေခၚမား၊ အာဏာကစားပြမားႏင အၿမလလပင တက႐ကဆကစပေနသညက သမငးအဆကဆက အျဖစအပကမားက ျပေနပါသည။ အငယာလနႏင အႏၵယတ႔၏အေတြ႕အႀကမားတြင အငတေဘးသည သ႔အလလ သဘာဝေဘးေၾကာင ျဖစလာခၾကသညဟ လကညႇးထးမညသမားရႏငေသာလညး အရငးစစၾကညလင ေျမတြငေတြ႕ရမညအျမစမာ ထအငတေဘးကျဖစေစေသာ အေၾကာငးရငးခမာ စားနပရကၡာႏငပတသကၿပး စမခန႔ခြပငခြငက ယတေလာေစခ ေသာ မဝါဒမားျဖစသညကေတြ႕ရသည။

အငယာလန အငတေဘးႀကခေသာအခနမာ ျမနမာႏငငသည အဂၤလပတ႔ႏင ပထမအဂၤလပ-ဗမာစစပြအၿပး ရခင ႏငတနသၤာရကေပးလကရၿပး ဒတယစစပြမျဖစေသးမကာလကေလးျဖစသည။ ထအငတေဘးသည ႏစေပါငး ၁၇၅ ႏစၾကာခၿပျဖစေသာလညး ကမ႓ာအတြက အေရးႀကးေသာသငခနးစာမား ရယႏငသည အျဖစအပကတစခ ျဖစေနေသးသည။ အငယာလနသမငးတြင ႀကးစြာေသာ အခးအေကြ႕ ႏငငေရးအေျပာငးအလႀကးမားကျဖစေစ သညမာ သဘာ၀ျဖစစဥတစချဖစေသာ အာလးမားက ပးကျခငးေၾကာငဟ အေပၚယဆေကာငးဆပါလမမည။ တစႏငငလးတြင အာလးတစခတညးသာ အမားဆးစကျဖစေအာင ေမာငးသြငးခေသာ အေျခအေနမားအထ ျပနေျပာငးၾကညရနလပါသည။ အာလးသည အငယာလန၏ မလမးမဟတေသာလညး ေနာငတြင စးပြားေရး ေဈးကြကအရ အာလးတစမ းတညး စကပ းၾကေသာအခါ ပးကေသာအခါတြငလညး အလြနကးလြယခၿပး တစႏငငလး အာလးခငးမားပကသညအတြကေၾကာင အငတေဘးဆကခရသည။ အငတေဘးမဆကမ ႏစတစရာေလာကက ၾကညလင အာလးသည အငရစရလမးတ႔၏ မလအစားအစာမဟတသညက ေတြ႕ရမည။ လခမးသာအခ႕၏ ဥယာဥတြင အေပာစကေသာ သးႏတစမးမသာ။ အေစာပငးတြင လယသမားတ႔ကလညး အာလးစကရသညက မႀကကခၾကပါ။ အငယာလနတြင ႏစားသးႏအဖဖ ေဒသမးမားကစကခဖးၾကၿပး လယသမားတ႔သည ႏြားက လညးေမြးၾကသည။ သ႔ရာတြင လယသမားမား ခပျမနျမနပင အာလးက စကျဖစလာေအာင စညး႐းခၾကသမားမာ ထအခနက ၿဗတသတ႔ႏင တစေပါငးတညးရေနေသာ အစးရႏငေျမပငရငမားျဖစၾကသည။ ထအခနက အငယာလနမာ ယချမနမာျပညမ လယသမားအမားစကသ႔ပင လယကြကငါးဧကေအာကသာ ပငဆငသက အမားစျဖစသည။ လယလပသတ႔ လယမပငႏငဘ ေျမရငထမာ လယကငားရေသာ ပမာဏကလညး မားစြာ ႀကးမားလသျဖင ေျမရင၏အလကလကကာ အာလးကစကၾကရသည။ ေနာကအေၾကာငးတစရပက အာလးမာ ေျမပငရငမားအတြက အလပသမားမားက အာလးေကာကခြငေပးၿပး လပအားခေပးရသညမာ အဆငေျပေသာ ေၾကာငျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင တျဖညးျဖညးႏင အာလးစကပးမာ ပမာဏမာကယျပန႔လာၿပး ႏငင၏ စကဧက ၆၀

5

ရာခငႏႈနးမာ အာလးစကသညေျမျဖစလာခသည။

အငတေဘးကေသာႏစတြင အငယာလနျပညသမားမာ မငတထကပါဘ အငတေဘးႏငႀကခရသညဟဆၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထအခန တြင အငယာလနကျပနၿပး ျပညပသ႔တငပ႔ (Export ပ႔ကန) ေသာ အျခား စားေသာကကနမားက ျပညပသ႔မပ႔ဘ အငယာလနအတြကသာထားႏငရန အစးရကဝငေရာကစမခလင အငတေဘးျဖစလာစရာ အေၾကာငးမရဟဆ ၾကသည။ သ႔ရာတြင ထအခနက ေဈးကြကသည သ႔သေဘာသေဆာငမည ျဖစေသာေၾကာင အစးရကဝငစြကျခငးမာ မလပေကာငးသညအရာဟ၍ အစးရဘကမ တာဝနရသမားက သေဘာထားခၾကသည။ အထးသျဖင အငယာလနအငတေဘးကေရာကစဥ အငယာလနသ႔ တစႀကမမပငမလာ ေရာကခေသာ အငယာလန သကသာေခာငခေရးအတြက ခန႔ထားသည အရာရ ဆာခားလ အကဒြက ထရဗယလ (Charles Edward Trevelyan) သည John Stuart Mill ၏ အငတေဘးကခလင အစးရဝငေရာကစြကဖက က ပဆးႏငသညဟေသာ အယအဆက ကငစြသျဖစျခငးက လတစသနး၏ ကၾကမၼာက အဆးအျဖတေပးခသည။

ထအစးရ၏ ခ႕ယြငးခကမားအျပင အေျခခကက မားယြငးခေသာ အေၾကာငးရငးတစရပမာ စကပးေရးမဝါဒအမားျဖစသည။ ေငြရရနစက ေသာ Cash Crop အာလးတစမးတညးက အားထားချခငး အျခားေသာ အာလးမ းမားပင မကြမစကဘ အေရာငးတြငသညမ းကသာ တစကမတမတ အားေပးခၾကျခငး၊ သးႏမးစေအာငစကခသည ဌာေနဓေလႏင မးေစမား က ဖကပစချခငးတ႔ရခသည။ ဥေရာပသည ထအမားမးက ေနာငအခါ တြငလညး ထပထပေကာပါသည။ အငယာလနကသ႔ အငတေဘးမႀက ေအာင အျခားနညးမားျဖင (အစားအေသာကကတငသြငးျခငးျဖင) ေျဖရငး ခၾကေသာလညး bio-genetics အပငမးဗဇ အေမြအႏစမားက ေဈးကြက မကလးေအာကတြင ဖကဆးခၾကသည။ ဥေရာပသည နယလစဘရယ လမးေၾကာငးေပၚသ႔ ေရာကရလာခသညႏစမားတြင ေရး႐းစဥလာစကခ ၾကေသာ မတပမတငထားသည မးေစမားကပတပငေသာ ဥပေဒမား ျပ႒ာနးခသည။ မတပမတငထားလင မးသန႔မဟတဟေသာ စညးမဥး စညးကမးအရ မးေစတစခ အထြကႏႈနးေကာငး၏ မေကာငး၏က အျခား အခကမားထက ပအေလးထားသည။ ဥေရာပ မးေစလပငနးက႑ႀကး တစခလးသည မးးေစဝယသတ႔ မးေစေကာငးေကာငးရရရနဟေသာ ေမာမနးခကမးျဖင ေဆာငရြကခၾကေသာလညး ထသ႔ မးေစမားသည သတမတအဆငအတနးရမ ေဈးကြကဝငရမညဆျခငး၏ ေနာကဆကတြ ေၾကာင ေဘးထြကဆးကးမားရခသည။ စႏႈနးသတမတခကမားက ဓာတခြခနးတြင စမးသပၿပးမ ေဈးကြကထသြငးခြငရမည- တရားဝငမးေစ အျဖစ ရပတညႏငမညဆေသာေၾကာင ေရး႐းစဥဆက စကပးခၾကေသာ ေတာငသတ႔၏မးေစမားမာ ေရာငးရန၊ ဝယရန၊ စကပးရန ေဆးေျခာက

မတပမတငထားလင မးသန႔မဟတဟေသာ စညးမဥးစညးကမးအရ မးေစတစခ အထြကႏႈနး ေကာငး၏ မေကာငး၏က အျခားအခကမားထက ပအေလးထားသည။ ဥေရာပ မးေစလပငနးက႑ႀကး တစခလးသည မးေစဝယသ တ႔ မးေစေကာငးေကာငးရရ ရနဟေသာ ေမာမနးခကမး ျဖင ေဆာငရြကခၾကေသာ လညး ထသ႔မးေစမားသည သတမတအဆငအတနးရမ ေဈးကြကဝငရမညဆျခငး၏ ေနာကဆကတြေၾကာင ေဘးထြက ဆးကးမား ရခသည။

6

ထကပင ပခကေသးသညဟ အငးရစမးေစစေဆာငးသမားအဖြ႕က ေျပာၾကားခသည။ ထသ႔ကမၸဏမားကေရာငးခ ေသာ မးေစကသာ အလြယတကဝယယႏငေသာေၾကာင အျခားမးေစတ႔လညး ေရရညရပတညရန ခကခလာၿပး ႏစအနညးငယအတြငး ပေပာကကာ ေနာငတြင ျပနရာမရျဖစတတသည။ အစားအေသာကႏင ဆကစပေနေသာလမႈဓေလထးစမားႏင ယဥေကးမႈအေမြက ဆး႐ႈးရသညအျပင ေဈးကြကဝငသးႏက အလြနအမငးမခရသည အတြက ျပငပအေျခအေန၏တညၿငမမႈက မမကၾကမၼာက ျပ႒ာနးေလရသည။

ေသခာသညမာ မးေစသန႔မသန႔က ဓာတခြစစေဆးရသညမာ အကနအကမားေသာေၾကာင မစစေဆးႏငလင ဥေရာပတစဝနး အသအမတျပထားေသာမးေစစာရငးတြင မဝငႏငေသာေၾကာင ေဒသအစားအေသာကက ထတလပႏငသည အပငမးေပါငးမားစြာမာ ေရာငးဝယစကပးးရန တရားမဝငဟ သတမတခရေတာသည။

''Seed testing is expensive and varieties that were not tested were dropped from the European-approved list, making many native foodstuffs illegal to be bought, sold or grown.""

The Irish Seed Saver Association

ယခအခါ အတတမသငခနးစာက ျပနလနေလလာေနၾကေသာ ထမ းေစထနးသမးေရးအဖြ႕ဝငမားသည အရညအေသြး ရသည ရားပါးေသာ ေဒသမးရငးေပါငး ၆၀၀ က ျပနလညထနးသမးေစာငေရာကေနၾကသည။ တစခနတညးတြင ၁၉၇၀ ေကာက ခမတခေသာ ဥေရာပအပငမးမားဆငရာဥပေဒမား၏ ေကာငးကးမေပးသညေနရာမားက ေထာကျပေနၾကသည။ သ႔ရာတြင ထအလပမားစတငခန၌ အငယာလနတြင ဘးဘြားတ႔လကထကက ရခေသာ မးေစေပါငးမားစြာသည ေပာကဆးသြားခၾကၿပ။ လကရ ကမ႓ာမးေစေဈးကြက၏ ၈၀ ရာခငႏႈနးမာ ေကာပရတတ႔ ၏ လကထတြငရသည။ မားစြာေသာ စကခငးမားသညလညး လယသမားမားလကတြငမရေတာဘ ကမၸဏတ႔ လကထတြင ေရာကရေနၾကၿပး လယသမားစစစစျဖစခေသာ ကမ႓ာအရပရပမလာသည အေနဆငးရမႈက မညညးတြား ရေသာ ေရြးစရာလမးမရေသာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားက ကမၸဏ၏လယကလပကငေနၾကသည။ ဤနညးျဖင စားနပရကၡာထတလပျဖန႔ခေရး လမးေၾကာငးတစခလးက ေကာပရတမားကႀကးစးလာၾကသည။ အဆးဆးမာ စားနပရကၡာေဈးကြကထမ အျမတေငြျဖင မတငးတမႏငေသာ ထေကာပရတမား၏ ေနာကေျခတစလမးမာ ရယယာရငမား ခမးသာသထက ခမးသာေစရန ေငြေၾကးေဈးကြကထသ႔ ဝငေရာကကစားျခငးျဖစသည။ ကဗစ ကသ႔ စားေသာကကနလပငနးမား အကပအတညးျဖစေသာအခါတြငမ ထဓနဥစၥာမားက သာမနလယသမားတ႔ ကသ႔ စားေသာကကနလပငနးထအ႐ႈးခၿပး ေငြျပနမျမႇပလၾကျခငးမာ လကရဖြ႕ၿဖးၿပးကမ႓ာမ အစးရမားက ေခါငးကကေစေသာ ကစၥတစချဖစေနသည။

ထအငတေဘးမးက ေခတသစကမ႓ာတြင ထပမမေပၚေပါကရန ေျဖရငးၾကသညနညးမာ Food security စားနပ ရကၡာလၿခေရးက စဥးစားေပးျခငးျဖစသည။ စားနပရကၡာဖလမႈသေဘာတြင အဘယေၾကာင မဖလမႈမား၊ ငတမြတ မႈမား ျဖစလာရသနညးဟေသာ အေၾကာငးရငးမားက ေျခေျချမစျမစရာေဖြျခငး၊ ေရရညထပမျဖစေအာင ေျဖရငး ျခငးထက လကရအငတေဘးမႀကေအာင ေျဖရငးရန ဦးစားေပးေလရေသာမျဖစပါသည။ စားနပရကၡာဖလေရး ဟေသာသေဘာက ေခတသစကမ႓ာတြင ကလမအစျပ၍ အဖြ႕အစညးမားက မၾကာခဏဆသလ အဆျပေလရ ၾကသည။ ေဝဖနဆနးစစတတသတ႔ အားမရတတေသာ ထရကၡာလၿခေရးအျမငမာ လအမား လကငငးရကၡာရရ ေရး မငတမြတေရးက အေျခခၿပး ေအာကပါ႐ႈေထာငေလးရပက အေျခခေလရပါသည။

Availability: စားနပရကၡာထြကရရမည။ (မညသညအရပမ ထြကရသညျဖစေစ၊ မညသက ထတလပျဖန႔ခ သညျဖစေစ၊ မညသက ေဝငေပးသညျဖစေစ စားနပရကၡာရရၿပဆရန အဓကျဖစသည။)

7

Access: စားနပရကၡာ ဝယယႏငရမည။ (ဝယယစရာေငြရရနလသည။)

Utilization: စားနပရကၡာက ေကာငးေကာငးစားႏငရမည။ (စားၿပးအားရရမည)

Stability: လအပေသာ စားစရာက လအပသညအခနမာစားသးရန အဆကမျပတရရမည။

ထ႔ေၾကာငပငလင ကဗစ-၁၉ကသ႔ ေဒသမားတစခႏငတစခ အဆကျပတၾကေသာ၊ စားနပရကၡာ ကနသြယ လမးေၾကာငးမား မေခာေမြ႕ေသာအခနမးတြင ႏငငအသးသးက တ႔ျပနေရးအစအမမား ခမတေသာအခါတြင စားနပရကၡာေထာကပေရး လမးေၾကာငးမားေပၚကေရာကမည အကးဆကမား၊ ကမ႓ာကနသြယေရးႏင ရကၡာ ဖလေရးက မရညရြယဘကေရာကႏငသည ဆးကးမားက အေလးထားစဥးစားၾကၿပး ေဆာငရြကရန အစးရမားက ကလအပါအဝင ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားက သတေပးေနၾကသည။ ေလာေလာဆယတြင ကဗစကာကြယေရး ထနးခပမႈအစအမမားေၾကာင စားနပရကၡာလပငနးကြငးဆကမား Food supply chain မားက မထခကေစသငဟ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားကလညး အႀကျပထားၾကပါသည။ ပညာရငအေတာမားမားကမ ေရရညတြင စားနပ ရကၡာကနသြယေရးကြငးဆကမားက ထနးထား႐ႏင မလေလာကဘ ထလမးေၾကာငးေပၚတြင အျမစတြယေနေသာ ေရရညစကပ းစးပြားႏငမခေနရသမားက ဒကၡေပးႏငသညမားအား ေလးေလးနကနကျပငဆငရနလၿပျဖစေၾကာငး စားနပရကၡာအခပအျခာ- Food sovereignty ႐ႈေထာငဘကမ ကယကယေလာငေလာငပင ေျပာဆေနၾက ပါသည။

စားနပရကၡာအခပအျခာ- Food sovereigntyလြနခေသာ ႏစေပါငးအစတေလာကတြင Food Sovereignty ဟေသာ အေတြးအေခၚမာ ကမ႓ာတစလႊားရ ေတာငသလယသမားအသငးအဖြ႕မားၾကားတြင လသမားလာခပါသည။ ထအေတြးအေခၚက အျပညျပညဆငရာ လယသမားလႈပရားမႈတစချဖစေသာ the La Via Campesina က ၁၉၉၇ တြင မတဆကခပါသည။ အခပအျခာ သဖြယစမပငခြငဟဆရာတြင ႏငငတငးသည မမတ႔၏စကပးေရးႏင ေမြးျမေရးလပငနးက႑မားက ေကာငးစြာ ကာကြယႏငသည စညးမဥးစညးကမးမားက ခမတႏငရပါမည။ ထသ႔ မမတ႔မဝါဒက ခငမာေအာင ခမတ အေကာငအထညေဖာခနတြင အျခားႏငငမားထသ႔ မမတ႔မလေသာရကၡာမားက ေပးပ႔စပကာ ျဖစလာေသာ ဆးကးအတြက တာဝနမခသည အျပအမမးကလညး လကလြတစပယျပျခငးမးမရရပါ။ ႏငငရပျခားမ လပငနး မားက အျမတအစြနးအတြကေၾကာငလညးေကာငး၊ ႏငငေရးရညရြယခကေၾကာငလညးေကာငး ေဈးေပါေပါျဖင သြနခသလ ေရာငးလာေသာကနစညမားေၾကာင မမတ႔ေတာငသမား အကးယတရမညအေရးက အၿမတမး ထညသြငးစဥးစားၿပး စမႏငၾကရမညျဖစသည။ ဌာေနျပညသတ႔၏လအပခကႏင လကေလာညေထြျဖစေစမည ထတလပမႈမး၊ စားေသာကမႈပစမးရေစၿပး စားနပရကၡာအရညအေသြးျပညဝမႈက ပမအေလးထားရမည။ ေျမယာမ ျပညသမား၊ ေတာငသလယလပမား၊ ျပညတြငးေမြးျမေရးလပငနးငယကေလးမားက အလပအကင အဆငေျပ ေအာင ေျမယာ၊ ေရ၊ မးေစအစရသညတ႔အျပင လအပေသာ ကနထတလပမႈ သြငးအားစမားႏင ျပညသ႔ေရးရာ ဝနေဆာငမႈမားက ေပးႏငၾကမသာ ႏငငတစႏငငသည ေရရညမမတ႔ စားနပရကၡာက မမတ႔ စမပငခြငရရေနပါမည။ ထမမကေသးဘ ကနသြယေရးမဝါဒမားကသာကြက၍ စဥးစားျခငးမဟတဘ စားနပရကၡာက အခပအျခာသဖြယစမပငခြငမဝါဒမား၊ ေရရညတညတ စမးလနးေရးမဝါဒမားကလညး ဦးစားေပးက႑တြင ထညသြငးစဥးစားရမညဟဆထားသည။ လရငးကဆရလင Food sovereignty ၏ အေျခခသေဘာတရား ၇ ခကတြင

၁။ ကနးမာေသာ၊ ယဥေကးမႈႏငေလာညေသာ စားနပရကၡာကရႏငေစရန လအတြက စားနပရကၡာက အဓက ထားျခငး (ေကာငးေသာအစားအစာမနသမက ႏငငျခားပ႔ၿပး ခမးသာသမားက လပပငခြငေပးလက ဌာေန

8

ဆငးရသားမားက အစားအေသာကခ႕တေနျခငး၊ ေနာကဆကတြ ကနးမာေရးခ႕တျခငးမား ျဖစလာလင ႏငငအတြက ေရရညတြင မထးေသာေၾကာငျဖစသည။)

၂။ စားနပရကၡာထတလပေသာ ေတာငသကေလးမားက အေလးထားျခငး၊ ေကာပရတႏငအစးရက အေသးစား ေတာငသမားအေပၚ အႏငမကငရာေရာကသညလပရပမးက ေရာငၾကဥျခငး။

၃။ ျပညတြငးျဖစက အားေပးျခငး၊ အတားအဆးမရ လြတလပေသာကနသြယေရးမာ ဖြ႕ၿဖးၿပးႏငငမားကသာ အကးအျမတမားေစၿပး အဆငသငမျဖစေသာႏငငအတြက အႏရာယမားရေသာေၾကာင မမတ႔ဌာေနလပငနး မားက ႀကတငေျမာျမငကာကြယျခငး။

၄။ စားနပရကၡာႏင ပတသကေသာ လြတလပခြင အခပအျခာပငခြငမာ ဘနယေျမမားတညရျခငးႏင မားစြာ သကဆငေနေသာေၾကာင အမားဆင ဘဆငေျမမား မေပာကကြယေအာင ထနးသမးျခငး။ (စားကကတ႔ မပကျခငး၊ ေရႏငမးေစမားကထနးႏငျခငး၊ ကြၽႏြားမားႏင ငါးအပါအဝင သဘာဝသယဇာတမား ေရရည တညတျခငး။ ထအမားပငစနစ၏ အေထာကအပကမရေတာလင ရကၡာဆငရာလြတလပခြငက ထခကေစ ႏငပါသည။)

၅။ ဌာေနရပ႐ြာက ဝမး'လ"ျခငးက ပထမ၊ ႏငငျခားကနသြယမႈက ဒတယစဥးစားျခငး။

၆။ နညးပညာက လ၏လပအားက အစားထးဝငေရာကလာျခငးေၾကာင ျပညသတ႔၏ ရကၡာထတလပပငခြငႏင လယသမားမားအပါအဝင စားေသာကကနထတလပသ အသကအၿမက မပကစးေစျခငး။

၇။ သဘာဝက ထပမပကစးေစေသာ နညးလမးမားမသးရျခငး။ (စြမးအင အလြနအကြၽသးေသာစနစ၊ ကာဗြန ပထတေသာစနစ၊ လအမားမခေနရေသာ သဘာဝက ပကစးေစေသာစနစက ရပတန႔ခနတနၿပျဖစသည။)

စားနပရကၡာအခပအျခာ- Food sovereignty က အေရးႀကးေၾကာငး ျမငသာေစသည နမနာျဖစရပ

ဘဂၤလားအငတေဘးဒတယကမာၻစစအတြငး ၁၉၄၃ ခႏစတစဝကတြင ျဖစပြားခေသာ ဘဂၤလား အငတေဘးသည လေပါငး ၃ သနးနးပါး ၏ အသကက ေႁခြယခသည။ ဘဂၤလားအငတေဘးက ျပနေျပာငး ေလလာခၾကေသာ သပၸရငမားက ထအငတေဘး မာ အစးရမဝါဒမား ခ႕ယြငးခကေၾကာငျဖစရေသာ စကပးေရးက႑ အကပအတညးတစခဟ သကေသထခၾက သည။ ထအစးရမဝါဒမားအတြက တာဝနအရဆးသမာ ဒတယကမ႓ာစစက တကလကစျဖစေနသည အႏၵယက အပခပေနေသာ ၿဗတနအစးရႏင ထအစးရ၏ဝနႀကးခပ ခာခဟ၍ မတတမးမားက ျပနေျပာငးေျပာျပၾကပါသည (Mukerjee 2014)။ အႏၵယတြငျဖစေသာ အငတေဘး၊ လယယာထြကကန မလေလာကမႈအတြက အဘယေၾကာင အဂၤလပအစးရက လကညႇးထးစရာျဖစရသနညး။ ယခငကမ ထအငတေဘး၏အေၾကာငးရငးမာ ရာသဥတမမန ေသာေၾကာင မးေခါငေသာေၾကာငဟ၍ လကညႇးထးခၾကျခငးမားရသည။ သ႔ရာတြင သပၸပညာရငမားသည ၁၈၇၃ မာ ၁၉၄၃ အတြငး ေျခာကႀကမမျဖစပြားခေသာ အႏၵယအငတေဘးတငး ေျမႀကး၏စထငးဆ၊ မးေရခနႏင အပခန တ႔က တငးတာခရာ ေနာကဆးျဖစခေသာ ၁၉၄၃ ဘဂၤလားအငတေဘးမာ ရာသဥတေၾကာငျဖစေသာ အငတေဘး မဟတဟေသာ အေျဖထြကလာခသည။ ကလနအပခပေရးေအာကသ႔ ေရာကရခရေသာ အႏၵယႏင ျမနမာကသ႔ ေသာ ႏငငမားမ လယသမားမား၊ ေအာကေျခကနသညမားမာ ၿဗတသတ႔၏ ေဈးကြကစးပြားေရး ပထမႏင ျပညပ

9

ပ႔ကနတးျမႇငေရးမမား၏ အကးဆကကခစားၾကရသည။ ထအငတေဘးမျဖစမႏစမားတြင အႏၵယသည ၿဗတသတ႔ အပခပမႈေအာကတြင ကယမငးကယခငးမဟတေသာေၾကာင မမတငးျပည၏ ကၾကမၼာအလးစက မဆးျဖတႏငပါ။ ၿဗတသအစးရကခမတခေသာ ၿဗတန၏အကးစးပြားကေစာငးေပးသည စကပးေရးမဝါဒမားက အေကာငအထည ေဖာေပးခၾကရာ တကယအငတေဘးႀကလာေသာအခါ အႏၵယအစးရမာ ျပညသကမကယႏငေခ။

အငယာလနတြငအာလးက ေခတစားေအာင ဖနတးခသကသ႔ပင အႏၵယအား မလက ဆနက အဓကထားစားေသာ ႏငငအျဖစမ ဂက ဥေရာပေဈးကြကသ႔ တငပ႔နငေရး အဓက အားျပေသာ ႏငငျဖစလာေအာင ပထမပငးတြင တျဖညးျဖညး ေမာငးသြငးခၾကသညမာလညး ၿဗတသတ႔၏ ႏငငေရးမဝါဒမား ႏင ေဈးကြကမဝါဒမားပငျဖစသည။ ထ႔ျပင ထအငတေဘးမတငမ ရာစႏစ တစခလးတြင ၿဗတသအစးရ၏ အေထာကအပက ရေသာ ကနသညတ႔သည အႏၵယမဆနစကခေသာေျမမားက စကမႈကနၾကမးမားစကေစခၿပး ဥေရာပစက႐တ႔၏လအပခကက ျဖညစြက ေစခသည။ အႏၵယက လအပေသာဆနကကား ျမနမာျပညမတငသြငးခသည။ သ႔ရာတြင ဒတယကမ႓ာစစျဖစလာ ခၿပး ျမနမာႏငငက ဂပနလကေအာကကေရာကၿပး မလအေျခအေနမား ပကစးခနတြင အႏၵယသည အငတေဘး ႏင ရငဆငရေတာသည။ ေဈးကြက၏ သေဘာက ဝငမစြကဟေသာ သေဘာတရားေၾကာငပငလင အႏၵယက ရကၡာလအပေနခနတြင အႏၵယမ အျခားၿဗတသပငနယမားသ႔ ထြကခြာေနေသာ ဆနသေဘၤာမားက တားဆးခြင မရေပ။ ထ႔ျပင ၿဗတသနနးရငးဝနခာခသည အေရ႕အလယပငးတြင ၿဗတသတ႔စစၿပးခနကေမာ၍ အသင ေရာငးခ ႏငရန စေဆာငးထားသည ရကၡာဂေထာငမားရေသာလညး အႏၵယအတြကမၿပး ျပနပ႔မေပးခေခ။ အႏၵယရ အရာရ မားသည ခာခထ အႀကမႀကမေတာငးဆခၾကေသာလညး ရကၡာပ႔မညသေဘၤာမရဟေသာ အေျဖကသာရခသည။ ထ႔ေၾကာငပင ထဘဂၤလားအငတေဘးႀကးက ခာခ၏ ဟလေကာစ (အစလကအၿပလက အငတေဘးကေစျခငး)ဟ ေခၚေဝၚ ခၾကသည။

ေနာငတြင ဘဂၤလားအငတေဘးကသ႔ လဖနတးေသာ ဟလေကာစဟ လကညႇးထးစရာမရေတာေသာလညး အႏၵယႏငငသည ၂၀ ရာစအတြငး ဒတယအႀကမ အငတေဘးကေရာငလႊႏငရန အစမးေရာငေတာလနေရး အမညရခသည ရကၡာထတလပေရးမဝါဒသစမားက အသးျပခရသည။ စစေအးအတြငး ရနသဆဗယကဘကသ႔ ႏငငမားစြာပါမသြားေစေရး- ၾသဇာခနယေျမထနးသမးေရး မဟာဗဟာအရ အေမရကနျပညေထာငစက လလ လားလားေပးခေသာ နညးပညာအကအညမားျဖင (အမနစငစစ ဓာတေျမၾသဇာႏငေရက အဆမားစြာတးသးရေသာ နညးပညာျဖင) အထြကတးေအာင ေဆာငရြကခသည။ ေနာကပငး ဆယစႏစႏစခမ အႏၵယလယမား စပမးျဖင အထြကတးခေသာလညး ေနာကပငးတြင စကစရတပႀကးလာသျဖင လယသမားမား အေကြးႏငႀကရျခငး၊ သဘာဝ ပတဝနးကငပကစးျခငး၊ ကငဆာျဖစႏႈနးတးလာျခငး၊ ေဒသမ းမားစြာေပာကသြားျခငးတ႔က ႀကခရသည (Perkins 1997)။ အစးရစကခငးေသာမးေစက စကရေသာစနစ အလငအျမနဖြ႕ၿဖးလာၿပးေနာက ဌာေနမးေစဆး႐ႈးမႈမာ ႀကးမားလရာ ထကာလမားမတငမတြင အႏၵယ၌ စပါးတစမးတညးပငလင အမးေပါငး ၁,၁၀၀,၀၀၀ ရခဖးေသာ လညး ယေန႔အခါတြင စပါးမးေျခာကေထာငခန႔သာ ကနရေတာသည။

ထအျဖစအပကႏစခစလးက ျပနၾကညလင သကဆငရာဌာေနလယသမားတ႔ထတြင မမတ႔၏မးေစႏင ပတသက ၿပး ထနးသမးထားႏငခြင၊ မမတ႔ရကၡာက မမတ႔စတႀကကေရြးခယခြငမရေအာင အျမတကဦးစားေပးေသာစနစက ခပေႏာငထားေသာအေျခအေနက ေတြ႕ျမငၾကရမညျဖစသည။

10

ၿဗတသလကေအာကႏငငတစခအျဖစႀကခရေသာ အရငးရငစးပြားေရးကြငးဆကထမ ျမနမာ ႏငင၏ အေတြ႕အႀကျမနမာႏငင ၿဗတသလကေအာကေရာကသြားျခငးသည ေခတတစခအတြငးမ အျခားေခတတစခအတြငးသ႔ ေရာကရ သြားျခငးျဖစသညဟ ျမနမာႏငငေတာအေျချပကမးက ဆပါသည။ ပေဒသရာဇစနစကၿဖခ၍ အရငးရငစနစက တညေဆာကရနႀကးပမးရာတြင ႏငင၏အကးစးပြားထက ကယကးစးပြားက ဦးထပထားျခငးေၾကာင ႏငငကပက ေစခသည....(စာ-၃၇) ဟ ေရးသားထားခသည။ ျမနမာတ႔သည ျမစဝကြၽနးေပၚတြင ဆနစပါးလပငနးတဟနထး ဆန႔ထြကလာၿပး ျမနမာျပညသည ကမ႓ာဆနအးႀကးျဖစခဖးသညဟ ဂဏယၾကေသာလညး ထအေျခအေနမားက ကနးဂဏနးႏင ေစေစစပစပျပနေဆြးေႏြးကာ ထေခတမာ ျမနမာတ႔အတြက ေရႊေခတမဟတခရပါဟ ျပနလည ခခေခပျငငးခကထတသ ႏငငျခားသားပညာရငမားရခပါသည။ စပါးက စးပြားျဖစ အႀကးအကယစကပးရာ ပထမ ပငးတြင ျမစဝကြၽနးေပၚ၏ေျမၾသဇာမာ ပထမတနးျဖစေနေသးသညအတြက ႏငငျခားေဈးကြကဝငလက အလပ ျဖစခေသာလညး ေျမဆလႊာ၏သေဘာမာ ထးစအတငး သးႏတစခတညးက ထပတလလစကပါက ေနာကပငးတြင အထြကႏႈနးကဆငးလာခပါသည။ တစခနတညးတြင ရာသဥတေၾကာငျဖစေစ၊ ေရႀကးေသာေၾကာငျဖစေစ စပါး ထခကလင အေကြးထပတးၿပးတငဖ႔ရာ လြယကလာပါသည။ ပထမပငးတြင အညာမေရာကရလာေသာ ေရႊ႕ေျပာငး လပသား လယသမားမားသည ခစတးတ႔ထမေကြးကယလင ႏစႏစ သးႏစျဖင ေကလြယေသာလညး ေနာကပငး တြင အေကြးတစခါတငၿပးလင ေကႏငသညဟ၍မရဘ အဆးေကာသသရာသ႔ စဝငေရာကလာခသည။

ျမစဝကြၽနးေပၚတြင ႏစငါးဆယေကာမ စပါးေခတေကာငးခၿပးေနာက ျမနမာႏငငသည ၁၉၀၀ န႔ ၁၉၁၀ ၾကားတြင ဥေရာပေဈးကြကက ဆး႐ႈးသြားခသည။ျမနမာဆနေဈးေကာငးရခဖးေသာ ဥေရာပေဈးကြကက စပန၊ ဂပန၊ ထငး ႏင႔ အငဒခငးနား (ဗယကနမ + ကေမ႓ာဒးယား) တ႔မ ပအရညအေသြးေကာငးေသာဆနမား ဝငေရာကလာျခငး ေၾကာင ျမနမာဆနသည သ႔သရဖက လကေျပာငးေပးလကရၿပးေနာက တစခါမျပနမရေတာေခ။ လြတလပေသာ ေဈးကြကစးပြားေရးဟဆေသာလညး ကလနအစးရက လမးေၾကာငးေပးေသာ မဝါဒမားအရ အႏၵယေဈးကြကသ႔ တငပ႔ခရသည။ အႏၵယသည ဥေရာပအတြက စကမႈကနၾကမးေတြထတေပးတ ေနရာျဖစလာၿပးေနာကပငးတြင ၿဗတသကမၸဏမားႏင သတ႔ကေထာကခေပးထားေသာ အစးရ၏အလက ဆနကေလာစကလာရေသာေၾကာင ျမနမာျပညကေန ဆနကဝယယလာခသည။ အၾကမးအားျဖင ျမနမာျပည၏ဆနတငပ႔မႈႏႈနးသည ၁၉၀၁ န႔ ၁၉၂၁ ၾကားတြင ကစျပလာၿပး ယခငထက ႏစဆယရာခငႏႈနးခန႔ ကသြားခသည။

တစခနတညးမာပင ေျမငားခမားမာ ေဈးတကလာခသည။ အႏၵယသားမား ဝငလာေသာနယေျမမားတြင ေျမငားခ က ေဈးျမငတကလာတတေသာေၾကာင လမးအခငးခငးၾကား အမနးမား၊ မလလားမႈမားသည ရပရြာအတြငး၌ပင ျပငးထနလာသညအေနအထားရလာခသည။ ထအျဖစအပကမားသည တငးရငးသားနယမားတြင ႏငငျခားမ လပငနးရငမားသ႔ ေျမငားေပးေနေသာမဝါဒႏင မားစြာျခားနားခသညမဟတပါ။ သ႔ေသာပဆးသညမာ ယခ ေျမငား မားက ေျမၾသဇာပသးၿပး ႏစကာလတအတြငး ျမနမာေျမမားကဖကဆးခၾကျခငးကသာ အဆစပပါသည။ လမးေရး စတဝမးကြျခငး ျပနာမားကလညး တးလာေစေသာ ထစနစတြင ေနာကထပသတထားစရာမာ အရငးရငစနစ၏ အတဆးအခနအတြငး အမားဆးအျမတကလခငေသာသေဘာမာ ေခတတငးတြင မနေနျခငးပငျဖစပါသည။ ေျမယာမထေျပာလာျခငး၊ ေကြးထလာျခငး၊ အလပလကမျဖစလာျခငး၊ လယထမအလပက လကလႊတလကရသ အတြက အျခားေနရာတြငဝငဆႏငရန အလပမရျခငး ထအရာမားက ျမနမာလယသမားတ႔ ႀကခၾကဖးပါၿပ။

ထ႔ျပင ၿဗတသအစးရသည ပဂၢလကပငလပငနးမား၊ ကမၸဏမား၏ မကႏာကပၾကညေသာ အစးရျဖစေသာေၾကာင ေတာငသမားသကသာေခာငခေရးအတြက အမေတာေၾကးခေပးျခငး အပါအဝင ေတာငသဘ၀တးတကေစမညအလပမားက ေရေရရာရာမလပေပးခပါ။ လြတလပေသာေဈးကြက၏ ေစစားရာအတငးသာ ေကာစငးခေစသည။

11

ပထမပငးတြင ေငြလြယလြယထတေခးတတေသာ ခစတးမားႏငသာ အပထားလကေတာသည။ ခစတးမားသည ၁၈၂၆ တြင တနသၤာရကသမးေသာ မဒရာစတပမား၏ေစာငေရာကမႈျဖင အႏၵယအလပသမားေတြန႔အတလကပါလာခသည။ ခစတးတ႔၏လပငနးသည အငတာနယရငနယကြနရကႀကးျဖစသည။ ယေန႔ အႏၵယမသည သရလကၤာ၊ ျမနမာ၊ မေလးရား၊ စငကာပ၊ ဗယကနမႏင အငဒနးရားအထ ရသည။ သတ႔သည ပထမဆး႐းခြက ေမာလၿမငတြင ၁၈၅၀ မာဖြငခၿပး ၁၉၃၀ သ႔ေရာကေသာအခါ ႐းခြေပါငး ၁၆၅၀ ရကာ ထ႐းမားထမ ၈၇% က ေအာကျမနမာျပည တြင ရသည။ ထစဥက အေစာပငးတြင ခစတးတ႔၏ ေပါေပါမားမား အေကြးခထားပမာ ယခ အေသးစားေငြေခး ကမၸဏမားႏင ဆငတပါလမမည။ ေနာငတြင ခစတးမားသည အေကြးမဆပႏငေသာေၾကာင သမးရေသာေျမမား စပလာသျဖင ေျမရငမားျဖစလာၾကသည။ သ႔ရာတြင ခစတးတ႔သည ေငြေၾကးတြငသာ ရငးႏးျမႇပႏလသမားျဖစၿပး ေျမကလကထထားလသမား မဟတၾကေပ။ ျဖစႏငလင အျမနဆးျပနထတေရာငးေလရေသာေၾကာင ျမနမာ ဆငးရသားေတာငသမား ျပနမဝယႏငေသာေျမမားမာ လယမလပေသာ ျမနမာေျမပငရငမားႏင တ႐တ၊ အႏၵယ အစရေသာ ႏငငျခားသားတ႔လကဝယသ႔ မားစြာေရာကရလာခသည။ ၁၉၂၀ ေလာကတြင ကနးဂဏနးမားက ၾကညလင ခစတးေခးထားေသာ အေကြးမားသည ျမနမာတစႏငငလးတြင လယလပသမားအေပၚ တငေသာ အေကြး၏ ၆၀ ရာခငႏႈနးခန႔ ရလာခသည။ ခစတးမားက စးပြားေရးၾကပတညးလာျခငး၏ တရားခအျဖစ သတငးစာ မားႏင ႏငငေရးသမားမားက တျဖညးျဖညး လကညႇးထးလာခၾကၿပး စးပြားေရး အသငးမားက အေကြးျပနမဆပ ရန လယသမားမားကလႈ႔ေဆာခသည။ ေနာကဆကတြမာ ေငြဆးမညအေရးက စးရမလာေသာေၾကာင ႏငငတကာ တြင ႐းခြမားျဖင ေငြေခးလပငနးကလပကငသ ခစတးမားသည ေနာကထပ ျမနမာလယသမားမားက အေကြးမခ လေတာဘ ဗမာမားက လကေရာငလာခသည။ အျမတဗဟျပ ရငးႏးျမႇပႏသတ႔၏သေဘာအရ ခစတးအခငးခငး ၾကားတြငသာ ေငြအသြငးအႏတလပၾကၿပး တျဖညးျဖညး ပခငမာေသာနယေျမမားဆသ႔ေရႊ႕ရန ေျခလမးျပငေန ခၾကပါသည။

ထအခါ လယသမားမား စကပးစရတမရႏငသျဖင ပၿပးကပတညးလာခသညမာ ၁၉၂၀-၁၉၃၀ ၾကား ပထမ ကမ႓ာစစအၿပး ကဗစကသ႔ ကမ႓ာစးပြားပကကပကာလတြင ပ၍ဆး႐ြားလာခသည။ သပနစေဆာငးေရး အႀကး အကယျဖစလာခေသာ ဘကေလး ၊ဖာပ၊ ပသမ၊ ေျမာငးျမ၊ သာယာဝတနယမားက စာရငးဇယားမားတြင အေကြး ျပနာမာ လြနစြာသသာလာခသည။ ေဈးကြကစးပြားေရးစနစထတြင ျမနမာလယသမားမားက ေစာငမၾကည႐ႈ ေသာ အစးရမဟတေနဘ ေဈးကြက၏လကထသ႔ ဝကြကအပထားခနတြင ခစတးမား၏ လပငနးမားအတြကမ ဥေရာပဘဏမားက ေတာကေလာက ေငြထတေခးေပးခပါသည။ ခစတးမား ျမနမာျပညဘက ေျခလမးဆတ သြားေသာအခါ ျမနမာဘကက ဥေရာပဘကကဝငလာႏငသည ေငြေၾကးစးဝငမႈက႕သြားပါသည။

ေရးဦးမဆြကပင ကမ႓ာေဈးကြကကြငးဆကမားထသ႔ ၿဗတသအစးရအကးစးပြားအတြက ေမာငးသြငးခခရေသာ ျမနမာလယသမားတ႔သည ဥေရာပေဈးကြကထမ ျမနမာဆန ဆတခြာလာရခနတြင လယသမားမားသာမက လယသမားမား၏ အထကကပလက လတနးစားအလႊာျဖစေသာ ျမနမာစပါးပြစားမားလညး အလပမားပါးရား လာပါသည။ ၎တ႔က မခေနရေသာ မသားစမားလညး စးပြားပကၾကပါသည။ ၁၉၂၁တြင ပြစားဦးေရ ၃၉၀၀၀ ခန႔ရခရာမ ၁၉၃၁ ေရာကေသာအခါ ဆနေဈးကြကထတြင ျမနမာပြစား ၃၀၀၀၀ ေလာကသာ ကနခလက ေဈးကြက က ႏငငျခားသားမားက ပ၍လကဝါးႀကးအပလာႏငပါသည။ အဆပါျဖစစဥကၾကညရင ၁၉၂၀ ေနာကပငးတြင ပ၍အားႀကးေသာ ကနသညပြစားမားကသာ ေဈးကြကထတြငကနခၿပး အားႀကးသအႏငယစတမး အေျခအေနက အထကဘကသ႔သာ ဓနကစပေစေသာစနစက Capital accumulation က ဖနတးခပါသည။ ျမနမာတ႔အဖ႔မာ ျပညတြငးေဈးကြကထမာပင ေနရာေပာကသြားၾကရာ ျပညပရ ႏငငတကာကနသြယေရးက ျမနမာကနသညမား ပ၍ပင လကလမးမမၾကပါ။ ျမနမာႏငင၏ ႏငငတကာကနသြယေရးက လကဝါးႀကးအပထားၾကသမားထတြင ဥေရာပ၊ အေမရကားႏင အာဖရကေဈးကြကမား၌ ဥေရာပကနသညမားကႀကးစးၿပး အႏၵယ၊ သရလကၤာႏင

12

အငဒနးရားသ႔ပ႔ေသာ ကနစညေဈးကြကမားက အႏၵယကနသညေတြက ေနရာယထားပါသည။ ထအခနတြင တ႐တ၊ ဂပနႏင မေလးရားေဈးကြကမားမာ တ႐တကနသညမားလကထတြငရပါသည။

တစဖကတြင စးပြားပကလာေသာ လယယာမ ကလမား၊ လပသားမားသည ဆနစပါးႏငဆကစပေနေသာ စးပြားေရးလပငနးမားတြငလညး အလပမရၾကဘ ျမနမာမားသည ၁၉၂၀ ေလာကအထ စက႐အလပ႐လပငနးမား ၏ အလပၾကမးေနရာ ၂၃ ရာခငႏႈနးေလာကတြငသာ ဝငေရာကလပကငႏငၾကပါသည။ ေတာငသလယသမား အေရးေတာပက ဆြေပးလကေသာ စနကတကမ စးပြားေရးပကကပမတငခငကတညးက တတတကေနခေသာ ဆနေဈးျဖစသည။ ကမ႓ာဆနေဈးသည ပထမတြင ယာယေဈးကသညဟထငခၾကရာမ ႏစမားစြာၾကာလာချခငးက လယသမားမားမလႈပႏငေသာ ဆငးရျခငးက ဖနတးခသည။ ျပငပကမခရေသာ ကနစညတစခတညးက အားကး ခရသည အကးဆကပငျဖစသည။ ဆနေဈးဆကတကကလာေသာအခါ လယလပသက လယမပငႏငေတာေသာ ပမာဏက အလြနႀကးမားလာသည။ လယမလပဘ လယပငေသာပမာဏမာ ၁၉၂၉-၃၀ တြင ၃၁ ရာခငႏႈနးရခရာမ ၁၉၃၄-၃၅ အေရာကတြင ၅၀ ရာခငႏႈနး ရလာခသည။

ထအေၾကာငးမားေၾကာငပင လြတလပေရးမရမက ျမနမာႏငငစကပ းေရးက႑ ျပျပငေျပာငးလေရးက အကယတဝင ေရးသားခေသာ သခငဗစန၏ ကြၽနတကာကြၽနေခၚ လယသမားအေရးဟေသာစာအပတြင ျမနမာေတာငသတ႔၏ အေျခအေနက ဤသ႔ေဖာျပခသည။

''ျမနမာျပညသည သာလာယဇရပႀကးသဖြယျဖစၿပး ႏငငခ႕ဓနရငတ႔၏ ကကစားရာ၊ ေသြးစပရာ၊ ကနေခာေရာငးရာ၊ ကနစမးဝယရာ၊ ေဈးႀကးသဖြယျဖစရ၏။""ဟဆသည။

ယခအခါ ျပနစဥးစားရၾကမညမာ ထစဥက ပညာတတတ႔ အျပငးအထနေဝဖနခၾကေသာ အထနးအကြပမရ လညပတခြငရေသာ ဓနရငစနစႀကးသည ၂၁ ရာစတြင ကကနနျပနလညဝငေရာကလာၿပးေနာက ျမနမာတ႔ကား နငးျပားက နငးျပားသာျဖစလက ျမနမာျပညသည ကနစမးဝယရာေနရာထက မပသညအျဖစမး ဆကလကျဖစေပၚ ေနမညကပငျဖစသည။ ထ႔ထကဆးသညမာ ကနစမးကပင မမတ႔သေဘာအတငး မမတ႔မထတႏငေတာဘ အခပအျခာက သတပါးလကထညလကရမညအေရးျဖစသည။

လမးေဟာငးက ထပေကာျခငး၁၉၈၀ အလြနကာလမား၌ ကမ႓ာေပၚတြင ျမနမာႏငငထကေစာၿပး ဗဟခပကငအာဏာရငစနစမ လစဘရယ ဒမကေရစႏင ဓနရငစးပြားေရးဘကသ႔ ေျပာငးလလာခေသာႏငငမားရပါသည။ ဓနရငစနစသည ျမနမာႏငငသ႔ ဆရယလစလြနကာလမား (၁၉၈၈ ေနာကပငးတြင) တြင အားကစရာစနစတစခအေနႏင ျပနလညဝငေရာကလာ ခသည။ ေတြးပေခၚ ပအားျဖင Market oriented ဆေသာ ေဈးကြကစးပြားေရးစနစကသ႔ ေတြးမအမနဟေသာ အစြနးတစဖက ေခတစားလာခသညမာ ျမနမာဆရယလစလမးစဥပါတေအာကတြင ခါးသးခေသာ ႏြမးပါးမႈမားမာ ႏငငေတာ၏အာဏာျဖင စကပးစးပြားတြင အတငးအကပ ဝငေရာကထနးခပမႈမားေၾကာင ျဖစရသညဟ တစနညးဆႏငသည။ လြနခေသာ အႏစသးဆယအတြငးတြငမ ျပညသပငဟေသာ တဆပကပကာ အစးရက စးပြားေရးတြင စမခန႔ခြေနသေရြ႕ ေဈးကြကမာမသြကလကႏငဟလညး တျဖညးျဖညး အသကယေလာငလာျခငးက လညးေကာငး၊ ေဈးကြကက အလးစစမလမမည- ေဈးကြက၏စညးမဥးမားကသာ ျပညသ႔ဘဝက ပမေကာငးမြန ေစလမမည- အျခားေရြးခယစရာမရဟ ေနာကထပအစြနးတစဖကသ႔ ေရာကသြားတတေသာ စမမႈမားအေၾကာငး လညး မၾကာခဏ ၾကားရတတသည။ တစခနတညးတြင အစးရလကဝယတြငရခဖးေသာ စးပြားေရး စမခန႔ခြေရး ကစၥမားက ပဂၢလကဘကသ႔ ေျပာငးလလကလင ႏငငတကာတြင ေအာကကေနာကကျဖစျခငးက ေျဖေဖာကႏင

13

မညဟေသာ ေမာလငခကက မဒယာမားေပၚတြင တျဖညးျဖညး ခပစပစပေပၚလာခနတြင ထကသ႔ အာဏာရငတ႔ကယတငေထာကခခေသာ နယလစဘရယမမားက ေမးခြနးထတသညအသမားမာ အျခားႏငငမားထကပင ပ၍ ေမးမနေနခသည သေဘာရသည။ အကးဆကမာ အဂၤလပေခတက ေအာကေျချပညသတ႔ ခါးသးခေသာ ဓနရငတ႔ ၏ ေခါငးပျဖတမႈဟေခၚဆခေသာ စးပြားေရးလပနညးလပဟနမားပါေနသည မဝါဒဆငတမားဘကသ႔ယငကာ အရငးရငစနစ၏ ျခယလယမႈက ႁခြငးခကမရ ေထာကခႏစလလာၾကျပနသည။

ဤအေျခအေနတြင စကပးေရးက႑ ေတာငသငယမားေလာကကျပျပငရန အျခားကမ႓ာအရပရပတြင စဥးစား ေနေသာ မဝါဒမားႏင ျမနမာႏငငမာ ေျပာငးျပန ျပနျဖစလာခသည။ လြနခေသာ ဆယစႏစမားတြင ဥေရာပႏင အျခားတကႀကးမားသည လယသမားကေလးမား၏ အကးစးပြားက ေဈးကြကစးပြားေရးအလက ေျပာငးလမႈမား ေအာကတြင အကာအကြယေပးသငသေလာက မေပးခၾကပါ။ ၂၀၀၈-၂၀၀၉ စးပြားေရးပကကပေနာကပငး စားနပ ရကၡာ အကပအတညးႀကလာခနတြင အေသးစားေတာငသမား၏ ပမေျပာငေျမာကစြာတ႔ျပနႏငပက ဆငျခငမရာ မ ထလယယာစးပြားမႈမားကျပျပငရန ေဆာၾသမႈမား အသပကယလာပါသည။ ယခ ကဗစ-၁၉ ကာလတြငမ ယခငကႏႈးေဆာေနခေသာ မလပျဖစေသးသည အေျပာငးအလမား ျမနျမနေဆာငရြကၾကပါဟ လယယာအေရး ကြၽမးကငသ အသငးအဝငးမားက တကတြနးလာၾကပါသည။ အျခားကမ႓ာအရပရပတြင လြနခသည ႏစေလးဆယ ႏစသးဆယက ေလာကခသညလမးမားမားက ျမနမာႏငငက ထပေကာရန ျပငဆငေနသညအေနအထားတြင ရေၾကာငး သတေပးၾကသညမားလညးရပါသည။

ကမ႓ာႀကးတစခလးသည လယယာက႑တြင ျပျပငေျပာငးလရနလေနၿပက ေထာကျပၾကသ ပညာရငအမားပင ရပါသည။ ၂၀၀၉ ခႏစက စတငဖြ႕စညးခေသာ The High Level Panel of Experts (HLPE) of the Commission on World Food Security (CFS) of the Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations) မာ ကလသမဂၢ စားနပရကၡာႏင စကပးေရးအဖြ႕ႀကးက ကမ႓ာစားနပရကၡာဖလေရးအတြက ဖြ႕စညးထား ေသာ ပညာရငမားအဖြ႕ျဖစသည။ သတ႔က ေရ႕ဆကရမည ကမ႓ာ၏အနာဂတအတြက ေထာကခေတာငးဆေနသည မာ ယခငလပပကငပ လမး႐းမားထမ ခြထြကရနျဖစသည။ နယလစဘရယမမားေၾကာင ကမ႓ာစားနပရကၡာ ေဈးကြကသည ေနာကပငးတြင မႀကဖးေလာကေအာင ယငန႔ေနေသာစနစျဖစလာခသည။ ျမနမာႏငငကမ ထ ယငန႔ေနေသာစနစထသ႔ မဝငဖးေသးသျဖင စတလႈပရားကာ အတငးထးဝငလေသာ အေနအထားမးႏငတပါ သည။ ထစနစထသ႔ ေရာကရေနေသာသမားကပငလင အခနမဆငးမ အမအၿပကျပနျပငၾကရေအာငပါဟ အႀကးအကယႏႈးေဆာေနၾကခနတြင ျမနမာသည ထအမပကႀကးထသ႔တးဝငရန ေျခလမးတျပငျပငရသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ႏစေလးငါးဆယ ကမ႓ာတြငအ႐းစြလာခေသာ နယလစဘရယတရားသည ေနာကကမ ယၾကညသကဝငသတ႔အေပၚ ပ၍ပငလႊမးမးဟနရသည။

ဝယဒနဘယလကမ ျမနမာႏငငသည ေရ႕လာမညအနာဂတတြင ျပညသ႔မကႏာက မၾကညတတေသာ ျပညသတ႔ ႏင တသားတညးမျဖစေသာ၊ အျမတရခနတြင ျပညသတ႔နစနာေနေစေသာ လတစစဖြ႕ၿဖးေစျခငးက မေရြးခယ သငဘ မတေသာ လ႔အဖြ႕အစညး၊ သဘာဝပတဝနးကငက မယတေလာေစေသာ၊ တစႏငတစပငလပငနးတ႔က မပစပယေသာ၊ ဒမကေရစစႏႈနးတ႔ႏင ညၫြတေသာ လ႔အဖြ႕အစညးကအားေပးေသာ စးပြားေရးစမခန႔ခြမႈမားသာ ရသငသညဟ အႀကျပထားသည (Bello 2018, p.61)။ သ႔ရာတြင ျမနမာႏငငသည ဖြ႕ၿဖးေရးေအဂငစမားက ေပးေသာ အႀကဉာဏမားၾကားတြင ေထာကေခာကလညးမေနပရသညဟ ၎ကဆခေသးသည။ ျပညသတ႔၏ စားနပရကၡာဖလမႈ Food security ႏင စားနပရကၡာႏငပတသကၿပး ကယပငဆးျဖတစမႏငမႈ Food sovereignty က ေရရညတြငေစာငေရာကႏငရန ျမနမာႏငင၏အေျပာငးအလကာလမားမာ သတႀကးရန အေရးႀကးသညဟ ဆပါသည။

14

ယခအခါတြင ကဗစအလြန ေရ႕ခရးတြင စးပြားေရးပကကပေနာကဆကတြကသ႔ အေျခအေနမးက ကမ႓ာတြင ထပမႀကေအာင သတအထပထပေပးေနၾကေသာ ပညာရငမားတြင အေစာပငးတြငေျပာခေသာ FAO ေအာကမ ပညာရငအစအဖြ႕မားပါပါသည။ သ႔ရာတြင ျမနမာႏငငသ႔ ထအဖြ႕ႀကးကေပးေသာ အႀကဉာဏျဖင ေရးဆြခေသာ စကပးေရးက႑ဖြ႕ၿဖးေရးမဟာဗဟာသည ေဈးကြကမ ကမၸဏအႀကးစားမား၏အသက မားစြာကယစားျပထား သည။

စားနပရကၡာအခပအျခာက လအပေနေသာ ျမနမာႏငငလကရျမနမာႏငင၏အေျခအေနက သးသပၾကညလငလညး စားနပရကၡာႏငပတသက၍ အခပအျခာႏင စမ ပငခြငက အေရးတႀကးေဆြးေႏြးဖ႔ လအပလာပါသည။

ျမနမာႏငငလဦးေရ၏ သးပႏစပေကာသည စကပးေရးျဖင လပကငစားေသာကေနၾကၿပး ႏငင GDP၏ ၃ ပ တစပက စကပးေရးက႑မ ရရေနပါသည။

သ႔ရာတြင ျမနမာႏငငတြင ကေလးသးေယာကတြင တစေယာကသည အာဟာရမျပညသျဖင အသကအရြယ ထက ခႏၶာကယဖြ႕ၿဖးမႈက ေနာကကေနပါသည။ Stunting လကၡဏာမားက ခစားေနရသည။

ကေလးေမြးႏငေသာ အသကအပငးအျခားမာရသည ျမနမာအမးသမးမား၏ ၄၆.၃ ရာခငႏႈနးက သဓာတ

ခ႕တမႈေၾကာင anemia ျဖစေသာဒဏ ခစားေနရသည။ (Global Nutrition Report 2020)

အသက ၆ လမ ႏစႏစအထ ကေလး ၈၀ % န႔ ကယဝနေဆာငအမးသမး ၇၀ ရာခငႏႈနးဟာ anemic or Micronutrient deficiencies ခစားေနရသည။

ျမနမာႏငငတြငရေသာ ေကးလကလ႔အဖြ႕အစညး၏ လဦးေရတစဝကခန႔သည ေျမမပငၾကပါ။ မေခါငေဒသ တြင ေျမယာမအျမငဆးႏငင ျဖစေနပါသည။

လယလပသလယမပငသည စစေပါငးလဦးေရမာ စကပးေရးလပကငေနေသာ အမေထာငစမား၏ ၂၃ ရာခငႏႈနးခန႔ရၿပး ေရလပသားမားတြငမ ေျမမပငသည အခးအဆမာ ၄၇ ရာခငႏႈနးရၿပး ထသမားသည အဆငးရဆးအပစမားတြင ပါဝငပါသည။

အလငလေနေသာ ျပျပငေျပာငးလျခငးမားကဗစ-၁၉ သည စားနပရကၡာေဈးကြကႀကးတစခလးႏငပတသက၍ လတ႔ေနထငပ၊ စားေသာကကနမား ထတလပ ပ၊ စားသးပမား အခနမေႏာငးမ ျပငဆငရန သတေပးပါသည။ အထးသျဖင ႏငငတကာအေရာငးအဝယ ကြငးဆက မားႏင အစားအစာထတလပေသာ စကမႈလပငနးႀကးမားသည တစေနရာတြင ထြကရေသာကနက ေဝးလေသာ ေနာကတစေနရာသ႔ပ႔ကာ ကနေခာထတၿပးမ မလေနရာတြင ျပနလညေရာငးချခငးမးက ျဖစထြနးေစသည ႏငငျဖတေကာ အစားအေသာကလပငနးႀကးမား၏ ေၾကာငးကးမဆေလာသည စားနပရကၡာကြငးဆက လညပတပ မားက ဆနးစစၾကသငၿပဟ သတေပးၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထအစားအေသာက ထတလပေရာငးဝယ ေရးကြငးဆကမားသည စားေသာကကနလပငနးႀကးမား၊ ႏငငတကာကမၸဏႀကးမားက တစႏငတစပငလယသမား တ႔ႏင စားသးသတ႔အၾကားရေသာ ဆကဆေရးတြင ၎တ႔ကေနရာဝငယလကၿပး လယသမားတ႔က လပပငခြငက ေရရညတြင ပမယငန႔ေစေသာေၾကာငျဖစသည။ လယသမားသည မမထြကကနက ကနၾကမးထတေသာ

15

ေအာကေျခ အဆငျဖငသာ ကမၸဏလကေအာကခ ပြစားမားအား ေရာငးခႏငျခငး၊ သ႔မဟတ ကမၸဏက စကပး ေစလေသာ သးႏကသာ အခယ၍ စကပးေပးရျခငးအားျဖင မမတ႔ဘဝက ကမၸဏမားလကသ႔ ဝကြကအပထား ၾကရေသာစနစျဖစသည။ ႏငငတကာတြင ထကမၸဏႀကးမား၏လကတသည တျဖညးျဖညးရညလားလာရာ လယသမားတ႔ယခငကရခေသာ ေဈးကြကမားကပင ဝငေရာကေနရာယလာၿပး ကနထတလပမႈ ကြငးဆကႀကး တစခလးက ကမၸဏမားကအဆငဆင ခပကငထားၾကေလသည။ ေဈးအသကသာဆး ရရေသာေနရာတြင ကနၾကမးရယၾကၿပး အျမတအမားဆး ရရေသာေနရာတြင ကနေခာကေရာငးခၾကသညျဖစရာ ေရးေရးယခငက ထကစာလင ထတလပမႈလမးေၾကာငးႀကးမာ ရညလားပါသည။ လြနခေသာဆယစႏစမားတြင တစႏငတစပင လယသမားတ႔မာ အေျခအေနမေကာငးလသညက ဖြ႕ၿဖးၿပးေရာ ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမားတြငပါ ေတြ႕ရပါသည။ ထစကပး ေမြးျမေရး လပငနးကေလးမားမာ မမတ႔ကသ႔ သမား႐းကမဟတေသာ နညးပညာႏငစကက ႏငနငးသည လပငနး ႀကးမား၊ ေကာပရတ စကပးေမြးျမေရးလပငနးႀကးမားႏင မၿပငႏငဘ ၿပငေနရသညအေနအထားျဖင ရပတည လာရသည။

ထ႔ျပင ၂၀၀၈-၂၀၀၉ စားနပရကၡာအကပအတညးကာလကပင ထစကပးထတကန ကြငးဆကမားသည အႏရာယ မားေၾကာငး ဆငျခငမၾကသည။ ကဗစ-၁၉ ကာလသ႔ေရာကေသာအခါ ေဘးထြကဆးကးမားစြာက လကေတြ႕ ျမငလာၾကရသည။ ဥပမာ- ျမနမာႏငငမ ဖရသးမားသည အေစာပငးတြင တ႐တေဈးကြကထမာ ကြငးဆကမား ျပတေတာကသြားသညႏင ျမနမာျပညတြင အေလအလြငျဖစၾကရသည။ ထ႔ျပင ကမ႓ာလယယာစကပးေရး လပငနးမား၏ ၂၅ % သည နယလညေနေသာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားအေပၚတြင မခေနရာ တစေနရာတြင ေဈးကြကပကသညႏင အလပသမားမားအလပျပတကာ ၎တ႔၏မသားစမား ေငြေၾကးအကပအတညး၊ စားဝတ ေနေရးျပနာမားႏင ႀကၾကရသည။ ဝယဒန၏အစရငခစာထတြငမ ဤသ႔ေဖာျပထားသည။ ''၁၉၈၀ တြင လအမားစားသးေနေသာ ဆန၊ ပပစပ၊ ႏစားေျပာငးႏင ဂမားကသ႔ ကယလရမားထတြင အနညးဆး ႏငငနယစပ တစခက ျဖတေကာလာခေသာ ကနစညက ၂၀ ရာခငႏႈနးခန႔ရခေသာလညး ယခအခါတြင ၅၀ ရာခငႏႈနးအထ ရလာခၿပျဖစသည။""

ဤအခကကပငလင ျပညတြငးစကပးေသာသးႏမားသည ကမ႓ာေဈးကြကက ယခငကထက အားျပမခလာရျခငး၊ ယခငကထက အပြတအတကခရရန နးစပျခငးကျပသေနသည။ ထ႔ျပင တစႏငတစပင ေတာငသမားေနရာတြင ေခတေပၚ ရကၡာထတလပေရး ကြငးဆကႀကးက သတ႔ေနရာကတးဝငလာၿပး ထကြငးဆကႀကးက ႀကးမားေသာ စားေသာကကနလပငနးႀကးမားႏင စပါမားကကမား၊ အရငးအႏးပရေသာ၊ လပသားမား လအပခကပနညးၿပး စကကသးႏငေသာစနစမားက ဝငေရာကလာၾကလင ထလယယာကမခေနရေသာ ေျမယာမကလမား၊ လပသား မားသည အလပရရရန အခြငအေရးနညးသြားၿပး မမဌာေနမဟတေသာအရပမားသ႔ မသားစႏငခြ၍ေသာလညး ေကာငး၊ မသားစလကေသာလညးေကာငး ေရႊ႕ေျပာငးလပသားအျဖစ ပ၍မေရရာေသာဘဝအေျခသ႔ ဆကၾက သည။ တစဖနေနာကဆကတြအေနျဖင ကးေကာမား ႁပြတသပေနေသာ၊ စညပငသာယာက ေကာငးစြာမစမႏင ေသာ ၿမ႕ျပဆငေျခဖးမားေပၚေပါကလာၾကသလ ထေရႊ႕ေျပာငးသတ႔လပကငရေသာ အလပမားမာလညး အတညတကမဟတျခငး၊ လပငနးခြင ေဘးကငးလၿခမႈမရျခငး၊ ေနေရးထငေရးအဆငမေျပျခငးတ႔ႏင ႁပြမးတး လကရသညက ဥေရာပအပါအဝင အျခားတကႀကးမားတြငလညး ျဖစပကေနပါသည။ ျမနမာႏငငမာလညး အေၾကာငးေၾကာငးေၾကာင ေျမယာကလကလြတခၾကသမားသည ဇာတကခြာကာ ျပညတြငးၿမ႕ႀကးမား၊ တ႐တ နယစပ၊ ထငးနယစပႏင မေလးရားတ႔သ႔ ေရၾကညရန ျမကႏရနမေသခာေသာလညး ထြကခြာသြားရပမားတြင ေတြ႕ျမငႏငပါသည။

Value chain ဆေသာ တနဖးျမႇငကနစညကြငးဆကထသ႔ ဝငေရာကေရးအတြက အဆငမရန ေဒသစကပးေရး

16

ကနစညမားကတငးကပေသာ အရညအေသြးစစေဆးမႈျပလပေလရရာ ထတနးဝငစခနစၫႊနးမားက မႏငသမား မာ ႏငငျခားရငးႏးျမႇပႏသမား၊ ကမၸဏမားႏင ဖြ႕ၿဖးဆႏငငမ အလစစးပြားေရးသမားမားသာ ျဖစေနၾကေလရရာ တစႏငတစပင လယယာလပကငသမားမာမ အလလပင ေဈးကြကေပာကရေလရသည။ အေရ႕ေတာငအာရႏငင မားစြာတြငမ အခ႕ေသာရငးႏးျမႇပႏမႈမားကား ႐ပပကဆငးပက အေယာငေဆာငထားေသာ ေျမယာလယမႈမား အသြငျဖင ဝငေရာကလာၾကပါသည။ စကပးေရးက႑ ေခတေျပာငးေတာလနေရးဟေသာ ေခါငးစဥေအာကတြင တစႏငတစပင လယသမားတ႔မာ ေအာကမအထကတကေသာ ပရမစပစျဖင ရကၡာကြငးဆကႀကးတြင အရြယႀကးမား အရငးအႏးမားေသာ စကပးေရးလပငနးႀကးမားက ကြငးဆကတစခလး၏ကၾကမၼာက ဖနတးႏငသည။ ျမနမာႏငင သည ရငးႏးျမႇပႏမႈဥပေဒအရ ထကသ႔ေသာ လပငနးႀကးမားအတြက ရငးႏးျမႇပႏမႈပငဆငခြင ၁၀၀% လညး အျပညေပးထားပါသည။ ကြငးဆက၏ အနမဆးအလႊာမ ကနထတလပသ ေတာငသလယသမားတ႔၏ ကယပင ျပ႒ာနးခြငမာ ၎တ႔ထကတစဆငျမငေသာ ေနာကတစလႊာတြင လညပတၾကေသာ ကမၸဏမား၊ ပြစားမား၏ ေဈးဆစသလခရသည အေျခအေနသ႔ ေရာကရၾကရသည။ အျမတကဦးစားေပးေသာစနစတြင အနာခစရာရလင ေအာကလကသာ အနာခေစေသာစနစျဖစသည။ အမနစငစစ ျမနမာႏငငသည သမငးတြင ထအျဖစအပကမးႏင မစမးခပါေၾကာငး ကလနေခတနမနာမားတြင သခၿပးပါၿပ။

ျမနမာ စားနပရကၡာအခပအျခာ အနာဂတျမနမာႏငငသည ကဗစကာလအတြငး ျပညသတ႔ရကၡာဖလေစရနအလ႔ငာ စားနပရကၡာဖလေရး စမကနးအႀကးစား တစခက ေရးဆြေနပါသည။ ယခစမကနးမတငမကပင ျမနမာႏငငတြင အသစေရးဆြထားေသာ လယယာစကပး ေရးက႑ဖြ႕ၿဖးမႈ မဟာဗဟာ၊ ဆနအးႀကးမသည စားဖြယစျခငးေတာငးဆသ႔ မဝါဒစာတမး၊ မးေစမဝါဒႏင မးေစ လမးျပေျမပအစရသျဖင မဝါဒေရးရာလမးၫႊနခကမားႏင သကဆငရာက႑အလကဥပေဒမားက ေရးဆြခၾကပါ သည။ ထကသ႔ ျမနမာႏငငတြင ႏငငျခားအဖြ႕အစညးမားစြာ၏ အႀကဉာဏမားျဖင ေရးဆြခေသာ ထစကပးေရး က႑ ဖြ႕ၿဖးေရးလမးစဥမားသည ေဈးကြကမကမၸဏအႀကးစားမား၏အသက အမားဆးကယစားျပေနၿပး ေတာငသကေလးမား၏အကးက မကာကြယႏငသညအခကေပါငးမားစြာ ပါဝငေနသည။ ႏငငျခားသားကမၸဏ မားႏင ၎တ႔၏သေတသနရပေငြမားက ကယစားျပေသာအဖြ႕အစညးမား၏အႀကမား ပါဝငေရးဆြထားေသာ မးေစမဝါဒႏင အပငမးသစမဝါဒအပါအဝင ဥပေဒႏငလမးၫႊနခကမားတြင ဖြ႕ၿဖးၿပးႏငငမား၏အေနအထားႏင ပမသငေတာၿပး ျမနမာႏငငကသ႔ လယယာက လဦးေရ ၇၀ ရာခငႏႈနးက မခေနရေသာ အေနအထားတြငရသည ႏငငမးႏငမကကညသည စဥးစားခကမားစြာ ပါဝငေနပါသည။ အထးသျဖင လကရမးေစက လြတလပစြာ ေရာငးဝယေနၾကေသာ ေတာငသတ႔ကယတင စေဆာငး၊ ဖလယ၊ စကပ း၊ ေရာငးခႏငသညစနစက တစစ ဖကသမးၿပး ထေရာငးခခြငက ကမၸဏမား၏လကဝယသ႔သာ လႊအပမညအစအစဥမားမာ ၁၉၇၀-၁၉၈၀ ကာလမားတြင ဥေရာပ၌စတငခေသာ လမးစဥမးႏင မားစြာဆငတၿပး လပငနးအႀကးစားမား၏ေဈးကြကက ခ႕ထြငရန ပ၍အာ႐ စကေသာမဝါဒမား ျဖစေနၾကပါသည။ ေျမျပငတြင စတငအေကာငအထညေဖာေနၿပျဖစေသာ မးေစမဝါဒမာ ကမၸဏမားမေရာငးခသည မးေစကသာ မးသန႔အျဖစ မတပတငထားသညမးေစဟ ရပတညႏငမည အေျခအေန မးျဖစသည။ လငစငရထားေသာဓာတခြခနးက အသအမတျပမသာ မးသန႔မးေစစာရငးဝငႏငၿပး ေတာငသမား ၏ မးေစကကား အဆငမမသညသဖြယ ယဆထားေသာေၾကာငျဖစသည။ ႏစေပါငးေထာငေသာငးခၿပး တညတ လာခေသာ ေတာငသတ႔၏ မးေစထနးသမးနညးမားက စးစမးထားေသာသေတသနမား လေလာကစြာမရေသးပါ ဘ ေတာငသတ႔ကမ ပညာေပးရမညအပစဟသာယဆလက တငပငေဆာငရြကချခငးမရပါ။ ကမၸဏမား၏ ဦးေဆာငမႈပါ၀ငခေသာ ထမဝါဒေရးရာစားပြဝငးမားတြင ေတာငသကပးေပါငးရန အေျခအေနက မဖနတးေပးသည မမားသာ ထြကလာခသညမာ မထးဆနးေပ။

ျမနမာႏငင မးေစက႑လမးျပေျမပအရ ''In this respect, the policy aims to support the gradual shift

17

from informal to formal seed production for important food security crops."" ေတာငသမား ကယတငစမေနေသာ မးေစစနစႏငပတသကၿပး ရညမနးထားသညမာ ပဂၢလက႑ မးေစလပငနးတြင ႀကးထြား လာေစေရးျဖစၿပး အစးရက ေတာငသကေပးေနေသာ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈမား တျဖညးျဖညးေနာကဆတသြားေရး ျဖစသည။ အမနစငစစ ကမၸဏမားကေရာငးေသာ မးေစမာ စစေပါငး စကဧရယာ၏ ငါးရာခငႏႈနးကသာကာမၿပး ေတာငသမားမလကတညးကပင စကပးခေသာမးေစမာ စစေပါငးမးေစမား၏ ၉၅ ရာခငႏႈနးရေၾကာငး ၫႊနျပ ေနသည။ မးေစက႑တြင ေဆာငရြကခၾကေသာ ႏငငျခားသားကမၸဏမား၏အကး သ႔မဟတ ဘတဂကပါဝင ေနေသာ သေတသနအမားစတြင ျမနမာလယသမားမားက မမတ႔စေဆာငးမးေစကသာ စြၿမစြာသးေနၾကသည ပမာဏ အဘယေၾကာင မားျပားေနရသနညးဟ စစမးမညအစား ကမၸဏကျဖန႔ေသာ မ းသန႔ေဈးကြကမာ မညသည အတြကေၾကာင အားနညးေနရသနညးဟေသာ ႐ႈေထာငမ စးစမးခၾကသညက ပမားပါသည။ ေလလာခကမားစြာ က ျမနမာႏငင၏ ပဂၢလက မးေစေဈးကြက ခ႕ထြငေရးဘကမ အေျဖရာလၾကပါသည။ လပငနးရငမား မးေစ က႑တြင အားတကသေရာ ဝငေရာကရငးႏးျမႇပႏရန အစးရဘကကလညး မျပတတကတြနးေနၿပး ပဂၢလက စြမးအားျဖင လယယာက႑က ေျပာငးလမညဟ အႀကမႀကမ ထတေဖာေၾကညာခၿပးျဖစသည။

လြနခေသာ ႏစေပါငးတစရာကပင အစးရ၏ေငြေၾကးႏငနညးပညာ အေထာကအပ ထထေရာကေရာက မရခသည အျပင စနစ၏ႏပစကမႈကခခရေသာ အမားအားျဖင ခ႕တသည လယသမားမား၏ဘဝ မတးတကသညမာ မးေစ တစခတညးေၾကာငဟ ေကာကခကျမနျမနမခဘ ေတာငသလယသမားဘကက လအပခကက ဘကစေထာငစမ လြတလြတလပလပ သးသပၾကရနလပါသည။ မးေစေရာငးၿပးလင ေျမၾသဇာႏငပးသတေဆးေဈးကြကကပါ ဆကလကခ႕ထြငႏငေသာေၾကာင မးေစေလာက အေျပာငးအလက ကမၸဏမားအလြနစတဝငစားကာ ရငးႏး ျမႇပႏေလရၾကသညက အျခားအာရႏငငမားတြင သာဓကမားစြာ ေတြ႕ျမငခရၿပးပါၿပ။ အခနႏငအမ ရာသဥတ ေျပာငးလလာေသာ အေျခအေနဆးႀကးတြင ျမနမာတ႔အဖ႔ကား လကရေဒသႏငေလာညေသာ မးေစအမားအျပား က ထနးထားႏငေလေလ အားသာေလေလျဖစပါသည။ အထြကတးႏႈနးတစခတညးက လယသမားတ႔၏ဘ၀ႏင ျမနမာႏငငစးပြားေရးက အဆးအျဖတေပးမညမဟတေၾကာငး ကဗစ-၁၉ႏင လကရရာသဥတအေျပာငးအလမား က ျပသေနပါသည။ ေတာငသမားေျပာငးလလာေသာ ရာသဥတလကေလာညေထြျဖစေအာင စကပးရမည နညးပညာမားရရေအာငလပေပးရန အစးရ၏၀နေဆာငမႈ ပ၍ပင လအပႏငပါေသးသည။ ေကာပရတႏင ပဂၢလက လပငနးရငတ႔က အစးရ၏ ပခးေပၚမ တာဝနက ေဝမယၿပး ေတာငသတ႔၏ဘ၀က ျမႇငေပးမည မးေစႏငပတသက ၿပး ပညာေပးသညအလပမား ႏငငအကးက ေမာရညၿပး၊ အခပအျခာကထညသြငးစဥးစားၿပး ေစတနာအေလာက ေဆာငရြကေပးလမမညဟ ေမာလငျခငးမာ အျခားေနရာမားတြငျဖစခေသာ နမနာမားအရ လကေတြ႕မကလပါ။ ကဗစျပနလညထေထာငေရး Capital flight ေခၚ အရငးအႏးရသက သာသညေနရာကးသြားမႈမား အမားဆး ျဖစလာႏငသညအခနမးတြင မမတ႔လယသမားက ႏငငတကာကမၸဏက ေစာငေရာကကာ အေျချမငသြားေစလမ မညဟ မေမာလငႏငပါ။ ဥေရာပကသ႔ ဥပေဒစးမးေသာေနရာတြငပင လယသမားမားနမကၿပး ကနခသညသာ ရသည။

ျမနမာႏငငစားနပရကၡာအခပအျခာႏင UPOV 1991ပဆးသညမာ ကမ႓ာကနသြယေရးအဖြ႕ဝငႏငငျဖစေသာ ျမနမာႏငငသည UPOV 1991 စာခပသ႔ ဝငေရာကသည ႏင လယသမားတြင သတစပါးတ႔က မတပတငလကေသာမးေစက ေငြမေပးဘ စကႏငေတာမညမဟတေပ။ ႏငင တစခသည WTO အဖြ႕ဝငျဖစတငးလညး UPOV 1991 က လကမတထးရနမလပါ။ မေလးရားသည ထစာခပက လကမတမထးထားပါ။ ဖြ႕ၿဖးၿပးကမ႓ာအတြကသာအကးရၿပး အပငမးဗဇႏငပတသကၿပး သေတသနမားမားမလပ ႏငေသးသည မမတ႔ႏငငအဖ႔ မထးႏငေသးပါဟ မေလးရားအစးရသည ႏစေပါငး ၃၀ တငးခထားခသည။ မေလးရား အရပဘကလ႔အဖြ႕အစညးကလညး ဤလပရပကေထာကခေလသည။ ထငးႏငငသည UPOV သ႔ မမတ႔လယသမား

18

အဖြ႕အစညးမားက အႀကမႀကမဆႏၵျပထားကာ မၾကညလငသျဖင မဝငေရာကထားပါ။ ႏငငအတြကလညး လကေတြ႕မကျခငးက တစပငးျဖစပါလမမည။ ျမနမာႏငငကမ ထစာခပသ႔ဝငေရာကရန ေတာငးဆထားသည။ ထအခကက လယသမားမားႏင လယယာျပျပငေျပာငးလေရးက႑တြင ေဆာငရြကေနေသာ အဖြ႕အစညးမားစြာ က သရေနျခငးမရပါ။ အဖြ႕အစညးမား ၂၀၁၆ တြင ျပ႒ာနးခေသာ အပငမးသစဥပေဒက UPOV သ႔ ဝငေရာကရန ျပငဆငသညေျခလမးအျဖင ၂၀၁၇ တြင တစဖန အသစစကစကေရးဆြခၿပး မမတ႔ဥပေဒက UPOV စာခပႏင ညမည စစေပးပါဟေတာငးခခသျဖင UPOV အဖြ႕ႀကးက ျပနစစေပးခသည။ ၂၀၂၀ အထမ ျမနမာႏငငသည အဆငးရဆး LDC ႏငငမားတြင ပါဝငေနသျဖင UPOV 1991 က ဝငစရာမလေသးပါ။ သ႔တငေအာင ျမနမာႏငငက ဝငေရာကခြငက စဥးစားေပးရန ၂၀၁၉ ေအာကတဘာတြင ထပမေလာကထားခပါသည။ ျမနမာႏငငသည UPOV-1991 က လကမတေရးထးလကလင ျဖစထြနးလာမည ေကာငးကးဆးျပစမားက မေလးရား၊ ထငးစသည အမနးခငးႏငငမားႏငႏႈငးယဥၿပး လြတလြတလပလပျပနလည ခနဆစစေဆးသငပါသည။ ဗယကနမတစခတညး ၾကည႐ျဖင မလေလာကပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ UPOV ကလလားသတ႔က ဗယကနမက Poster Child ႐ပျပေၾကာျငာအျဖစ သးၾကေသာေၾကာငျဖစသည။ UPOV 1991 က တစကမာၻလးတြင ႏငငေပါငး ၇၆ ႏငငကသာ လကမတေရးထးထားၿပး အေရ႕ေတာငအာရတြင လကရအသငးဝငႏငငမားမာ စကပးေရးတြင သေတသန အငစတကးရငးမား အားေကာငးေသာ ႏငငမားကသာ အသာစးရေစေသာစနစျဖစသည။ သ႔ရာတြင လကရလယသမားတ႔၏လကထမ မးဗဇမားကမ ကာကြယႏငသည အစအမမား အားေကာငးစြာရမေနေသးေသာ ျမနမာႏငငတြင ဘးစဥေဘာငဆကရငသန စကပးလာခေသာ အပငမးဗဇက အားႀကးေသာကမၸဏမားကယခလင လကရဥပေဒေဘာငအတြငးမ တ႔ျပနရနပင ခကခပါသည။ ထ႔ျပင ျမနမာႏငငတြင အားေကာငးေသာ ေတာငသလယသမားအစညးအ႐းမားမာ ေခတအဆကဆကမေပၚ ေပါကေအာင ဖႏပခထားရသျဖင ကမၸဏႀကးမားႏငယဥကာ ဉာဏပစၥညးမပငခြငႏငပတသက၍ အကးခစားခြင က ေတာငးခရန သ႔မဟတ ကန႔ကြကႏငရန အေျခအေနမာ မျဖစႏငသေလာကပငျဖစသည။ ကေကာငးေထာကမ သညအခကမာ ျမနမာႏငငသည ျပငပႏငအဆကျပတေသာႏစမားေၾကာင အပငမးဗဇမား အေမြမားစြာရေန ပါေသးသည။ ပထဝတညေနရာ အပငးအျခားႏင ရာသဥတစလငမႈကလညး ျမနမာျပည၏ကြယဝမႈက အားျဖည ေပးခပါသည။ ယခအခါ ျမနမာႏငင၏ အပငမးဗဇမားမာ အလကနလပငနး၊ ေဆးဝါးလပငနးတ႔အတြက မတး ေဖာရေသးသည (Genetic plant resources) ရတနာတြငးကသ႔ ျဖစေကာငးျဖစေနႏငပါသည။ ေဒသခတ႔ မကြၽမးကငေသာ ဉာဏပစၥညးမပငခြငဆငရာ ဥပေဒမား၏အားနညးခကက အသးခကာ ျမနမာႏငငသားမား မလ ရရေနေသာ အခြငအေရးမားႏင မးဗဇအေမြမားက ႏငငတကာ ေကာပရတမား မလမးဗဇရငးျမစရရရာေနရာ ကပင ေၾကညာရနမလဘ ဥပေဒေဘာငအတြငးမပင ယငငသြားႏငသည အေျခအေနမားက ေရပကမဝငေအာင ကာကြယေဆာငရြကႏငမသာ ျမနမာတ႔မးဗဇအခပအျခာက ထနးႏငပါမည။ လမးသစဆသ႔သဘာဝသယဇာတေပးထားခကမားအရ ႏငငအခ႕သညသာ ျပညပကမမခဘေနႏငစြမးရၾကသည။ ကမ႓ာေပၚတြင ႏငငေပါငး ၆၀ ခန႔သည မမတ႔စားေသာကကနမားက မမတ႔ဘာသာဖလေအာင ထတလပႏငေသာ အရငးအျမစ မရၾကေပ။ ျမနမာႏငငမာ ထႏငငမားထတြင မပါဝငပါ။ မမဘာသာလေလာကေအာင ျပညတြငးတြင ထတႏငသည အရငးအျမစမားရသည။

သ႔ေသာလညး ျပညတြငးစကပးထတလပႏငစြမးက မကာကြယထားႏငခနတြင ျပညပမတငသြငးကနက မစစစ လင လကတငအေမရကႏင အာဖရကႏငငအခ႕ကသ႔ ျပညတြငးစားသးမႈ ပမာဏအေတာမားမားက ကမ႓ာ ေဈးကြကမတငသြငးေနရသညအျဖစ ျဖစလာႏငပါသည။ ျမနမာျပညအလယပငး ေျမပစကၿပး စားသးဆက

19

လကရ တရကမသြငးေနေသာ ျမနမာႏငငျဖစလာေနသညက သတခပသငပါသည။ မမတ႔ေဒသ ထတကနက အေသးစားထတလပသမားႏင လညပတေသာ ေရရညတညၿငမတညတသည စနစမးဆသ႔သြားၾကရနလအပၿပး ေကးလကက အသစတဖနျပနေမြးဖြားရန အႀကျပၾကပါသည။

သ႔မသာ ျမနမာႏငငအေနျဖင လကရ အျခားကမ႓ာအရပရပတြင ႀကေနရေသာ စကပးစးပြား အေဆာကအအၿပလမႈ ျပနာက ေရာငရားႏငပါမည။ ယခမးဆကမားႀကၾကရသည ကပေဘးႏစခစလး (၂၀၀၈ စးပြားပကကပႏင ကဗစ-၁၉)တြင စကပးေမြးျမေရး ထတကနေဈးကြကမားအတြငး ေဈးကြကအတြငး ေဈးႏႈနးအတကအက ၾကမးျခငး၊ စကပ းေရးလပငနးႀကးမားသည ဝငေငြခကခငးထးကသြားၿပး ေငြမလညေတာျခငးမားျဖစလာပါသည။ လပငနးႀကးမားဝငလာလင ႏငငပ၍တးတကလမမညဟေသာအထငမာ လကေတြ႕ျဖစေပၚေနေသာအျမငႏင တကတကစငေအာငလြေနပါသည။ ကဗစကာလအတြငး ေလလာခေသာ အစရငခစာတစခတြင Jan Douwe vander Ploeg က ေအာကပါအတငးတငျပခပါသည။ ထပဂၢလမာ Wageningen တကသလ ေကးလကလမႈဘဝ ေလလာေရးဌာနမ ဂဏထးေဆာငပါေမာကၡလညးျဖစသလ ေဘဂငးရ တ႐တစကပးေရးတကသလ- လမႈေဗဒႏင ဖြ႕ၿဖးေရး ပညာေကာလပတြင တြဖကပါေမာကၡက ဥေရာပအစးရမားအပါအဝင ႏငငတကာအစးရမားက အႀကျပ ပါသည။ ၎မာ ေကးလကေဒသမားဆငရာ ဒတခေကာငစ၏ အဖြ႕ဝငတစဦးျဖစခၿပး ဥေရာပေကာမရငႏင အတလႏငင စကပဇးေရးဌာနတ႔အတြက အႀကေပးပညာရငအျဖစ ေဆာငရြကခသျဖစသည။

''ကမ႓ာစားေသာကကနလပငနးကြနရကႀကးမားသည အႀကးကအေသးက ဝါးမလကျခငးျဖင ခ႕ထြငေလရၾက သည။ စးပြားေရးအတကႏႈနးကျပရနအတြက ၎တ႔အေနႏငလပငနးမားက လကဝယေလရသည။ အထးသျဖင ေငြေၾကးေဈးကြကထတြင ထသ႔အတကႏႈနးက ျပႏငျခငးက အေရးႀကးသည။ ဤနညးျဖင ၎တ႔၏ရပတညမႈမာ အစရယယာေဈးကြကက ႀကးမားစြာမခလာရသည။ ထြကေပၚလာေသာ ကနးဂဏနးမားအရ အစားအေသာက လပငနးအငပါယာႀကးမားမာ အလြနအမငးအေကြးထေနၾကသည။ သ႔ရာတြင ေငြေၾကးေဈးကြကထ ဝငကစားျခငး ေၾကာင ရႏငေသာအကးအျမတက ရေနေပသည။ ကမၸဏအတြငးပငးတြငမ သတ႔သည ေငြေရးေၾကးေရး အဝင အထြက လမးေၾကာငးမားစြာကေဖာေဆာငရၿပး လမးေၾကာငးတငးမာ အျမတအစြနးရရရနအတြက ျဖစသည။ အကယ၍ အ႐ႈးရလင ထေငြေၾကးအေပးအယ လမးေၾကာငးမားက ခကခငးဖကသမးၿပး အျမတရႏငသညေနရာ မားသ႔ လမးေၾကာငးလႊရသည။ ကဗစ-၁၉ ေၾကာငျဖစလာေသာ အႏရာယမား၏အကးဆကမာ ေငြေၾကးအစ ရယယာေဈးကြကက အစားအေသာက ေဈးကြကကြငးဆက၏ အစတအပငးမားက ရပတန႔ပစလကျခငးျဖစသည။ စက႐မား၊ သားသတ႐မားႏင အေရာငးအဝယမားက အစားအေသာကထတလပမႈ၊ ထပပးမႈႏင ျဖန႔ျဖးမႈတ႔က ခပကငထားေသာ ဦးပငမားက ေငြထပမထတေပးၾကေတာပါ။ တကယလအမားႏင ဆကစပေနေသာ စးပြားေရး ထမ အရငးအႏးက ဆြထတသြားေသာအခါ ထအစားအေသာကလပငနးမားမာ နာလနထႏငရန အေတာပငခက ပါသည။ စားေသာကကန အေရာငးအဝယေလာကတြင အရသမးထားေသာ အရငးအႏးဟ၍မရပါ။ ႐တတရက ျဖစလာေသာ အခကအခကေျဖရငးရနလညး နညးလမးမရပါ။ ေငြေၾကးေဈးကြကထသ႔ စးဝငသြားခၿပျဖစေသာ အရငးအႏးမားသညလညး စားေသာကကန စးပြားေရးထသ႔ ျပနလညလာစရာမရပါ။ အစားအေသာကလပငနး အဆငဆငက အပမးကြပကေနေသာ ဦးပငမား၏လကထတြင ေငြေၾကးအေျမာကအျမား အငအားရေသာလညး ထေငြမားသည စးပြားေရးလပငနးထသ႔ ျပနထညရနထက ဦးပင၏အစရယယာရငမားသ႔ ခြေပးရနသာျဖစသည။ သ႔ျဖစရာ ႏငငေရးစးပြားေရးအရ အကပအတညးႀကရန တညးတညးသာလသည အေျခအေနျဖစသည။ အလပ သမားမားသည အလပမလပႏငၾကေတာေပ။""

ဤအေျခအေနမးတြင စတဝငစားစရာေကာငးသညမာ လကလပလကစားေတာငသ လယသမားမားကသ႔ အငယစားေတာငသမားသည ထကသ႔ အကပအတညးကာလမးက စကမႈစကပးေရးလပငနးႀကးမားေလာက

20

အခကမႀကရဘ ပမေအးေဆးစြာ ျဖတသနးႏငၾကသညဟဆသည။ သတ႔သည ကာလပကႀကးမားအားမညသ႔ ေကာလႊားရမညက ပသေနၾကသညဟဆ၏။ သတ႔သည မမကယပင အရငးအႏးမဟတဘ အေကြးယၿပးလညး လပငနးကလညးမခ႕ထား- လပငနးထေငြမားမား ျမႇပထားလစတမားက ႀကႀကခေရာငရားတတၾကသျဖင သတ႔ တြင ဝနထပဝနပး ပနညးသည။ သ႔ျဖစရာ အနာဂတတြင တစႏငတစပငေတာငသလယလပမား၏အကးက ရညေမာ၍ ေအာကပါတ႔က ေဆာငရြကပါဟ FAO ၏ မသစေထာကခသ ထပသးပညာရငမားအဖြ႕က ေတာငသ လယသမားေဈးကြကက အစးရကေစာငေရာကပါ၊ ျပညသတ႔ကအားေပးပါဟ ဆထားပါသည။ ေတာငသတ႔၏ ေဈးကြကတြင အေရာငးအဝယက ေမာငးႏငေနသညမာ သငေတာေသာဝငေငြကရရေရးႏင (အျမတမားမားရ ေအာင အစရယယာေဈးကြကတြင ဝငေရာကရငးႏးျမႇပႏရနအတြက ေငြရာရနမဟတေပ)ႏင သငေတာေသာ ေဈးႏႈနးႏင ေကာငးမြနေသာ စားေသာကကနက ေရာငးခႏငေသာနညးလမးက ရာႀကေရးျဖစသည။ သ႔ျဖစရာ ထေတာငသေဈးကြကလညပတေနပမာ စားသးသႏငထတလပသတ႔ၾကားတြင ဘအကးစးပြားကေမာရညကာ ႏစဦးႏစဘကနားလညမႈရေသာ ဆကဆေရးေပၚတြင တညေဆာကထားသည။ အျပနအလန အကးျပၾကျခငးက အခရာျဖစသည။ ေတာငသတ႔၏ေဈးကြကမားမာ တစနညးအားျဖင အမားဆငစနစမားျဖစၾကသည။ ထရပရြာပငအမားဆငစနစေပၚတြင တညထားေသာေၾကာင အရာရာသည ေရာငးကနမဟတေပ။

အထကပါစနစႏင ကြျပားသညအခကမာ ေကာပရတတ႔၏ ထနးခပသညနညးလမးမားတြင လယသမားတ႔ထမ ထြကရေသာ ကနပစၥညးမားက စားသးသထအေရာကပ႔ရာတြင ကမၸဏႀကးမားက တညေထာငထားေသာ ကနစည စးဆငးမႈပတလမးမားက မျဖတလငမရဟေသာပစမးထသ႔ ေတာငသမားက ဝငေရာကရျခငးျဖစသည။ ဆလ သညမာ ေတာငသလယသမား ကနထတလပသမားသည ေကာပရတမားကခမတထားေသာ စညးကမးအတငး ေရာငးခႏငမသာလင ေရာငးစရာေနရာ ရာေတြ႕ႏငမညဟ အဓပၸာယရသည။ သ႔ျဖစရာ ေကာပရတျခယလယမႈမ လြတလပသည အခပအျခာမးရေအာင ေတာငသတ႔၏ ပစၥညးမားေဈးကြကထသ႔ ဝငေရာကႏငေရးအတြက အစးရအေနျဖင ေအာကေဖာျပပါနညးမားျဖင ကညရမညဟ ဆသည။

ၿမ႕ျပႏငၿမ႕မေရာက ေတာမေရာကစကခငးမား (အမဝငးထရတြငး စကခငးမား၊ မသားစစကခငးမား အပါ အဝင)က အားေပးရန။ အတလႏငင အငမလယာရ ေဒသစကပးေရးမဝါဒတြင ဥယာဥစကလသတ႔ စကပး ႏငရန ပပးကညျခငးမားပါဝငသည။ ဤနမနာက အေလးအနကစဥးစားသငပါသည။

ေတာငသကနထတလပငနးမားက ၿမ႕ျပစားသးသမားႏင အခတအဆကမား ျဖစထြနးလာေအာင ကညေပး ရန (အြနလငးေပၚမာ ကနအမာလႊာပ႔ႏငေသာနညးလမးမား တထြငေပးျခငးစသညျဖင)

ေနရာအႏ႔ေရာကရေနၾကေသာ ေကးလကမ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားက ၿမ ႕ျပ မသည ေကးလကလ႔အဖြ႕အစညး အတြငး ျပနလညေျပာငးစညးႏငေစေရး ကညေပးရန။

လယသမားသမဂၢ၏ ေတာငသလယသမားအခြငအေရး ေၾကညာစာတမးမား ေတာငသလယသမားတ႔၏ အခြငအေရးမားက ေလးစားလကနာ အေကာငအထညေဖာရန။

စကပးေရးက အပကမတကလပကငလသတ႔၏ လကထတြင လယယာေျမမရသညအခကအခက ေျဖရငးရန လအပသညအခါတငးတြင လယလပသလယပငစနစျဖင ေျမယာက ျပနလညခြေဝျဖန႔ျဖးသငသည။

အစားအေသာကမားက စကခငးမခးဆြတၿပး တစဆကတညး ထပပးျပငဆငႏငေသာ နညးလမးမား

21

အေထာကအပမားက လယသမားမားအတြက ရာေဖြေပးသငပါသည။

အစးရသည ေတာငသလယသမားတ႔၏ ေဈးမကနစညမားက တတႏငသမ အေလးေပးဝယယျခငးျဖင အားေပးသငသည။ (အနညးဆး ႀကတငႀကရြယထားေသာ ပစၥညးမားက ဝယေပးသငသည)။

ေတာငသလယသမား ေဈးတစခႏငတစခၾကား ခတဆကေဆာငရြကႏငရန ကညေပးျခငးျဖင ေဈးတစခစ၏ ေရာငးဝယႏငအားက ျမႇငေပးႏငသည အစအစဥမးခထားရန။

စားနပရကၡာႏငလယယာစကပ းေရးက႑ ျပညတြငးႏငႏငငတကာအဆင မဝါဒေရးရာမားတြင အေျပာငးအလ မားေဆာငရြကရနႏင ဤအဆငတြင စားနပရကၡာဆငရာ ဆးျဖတပငခြင Food Sovereignty ႏင စကပးေရး ေဂဟေဗဒ႐ႈေထာငမားက အဓကမဝါဒအေျခခမားအျဖစထားၿပး သးစြၾကရန။

အစးရသည ႏငငတကာ စားနပရကၡာကြငးဆကမားက လကေလာကာ အလကေဆာငရြကေနၾကျခငးက စြန႔ၿပး မမတ႔တငးျပညတြင ထတလပေသာ စားနပရကၡာက မမတ႔ႏငငက စားသးႏငမႈျမငမားလာေအာင ေဇာငးေပးေဆာငရြကရန။ (ဥပမာ- စားနပရကၡာ၏ ၈၀%မာ ျပညတြငးျဖစမားျဖစလာသညအထ)

မမေဈးကြကက မမတငးျပညမ လယသမားတ႔၏ ထတကနမားကသာ မားမားစားစား စးမးႏငလာေစရန။ (စားနပရကၡာထတလပသလယသမားတ႔ လအပမညအေျခအေနႏင အစအမမားက ျဖညဆညးေဆာငရြက ေပးျခငးက လကရခ႕ထြငလညပတေနေသာ မ႐းရငးလသည ေရာငးဝယထတလပမႈ ကြငးဆကမားေၾကာင ျဖစေပၚေနရေသာ ျပနာမားက ထအခကမားက ကညေျဖရငးႏငပါသည။

ကမ႓ာပတေနေသာ ႏငငတကာ စားေသာကကနလပငနးကြငးဆကႀကးမားက အစတအပငးမားအျဖစ ပငးပစ ၿပး ပမေသးငယေသာလမးေၾကာငးအေနႏင ႏငငအခ႕ႏငသာ ခတဆကထားသညပစမးက အားေပးရန။

ေအာကေျခကနၾကမးထတလပေသာ ေတာငသလယသမားမားသည အေကြးႏြအေတာနကနကထတြင နစေနတတၾကသညျဖစရာ ထေကြးမားကေလာပစေပးရန (ဥပမာ- အာဂငတးနား၊ ဘရာဇး၊ ကလဘယာႏင အေမရကနျပညေထာငစေတြ ထသ႔ေဆာငရြကေပးေနခပါသည။)

ေတာငသလယသမားတ႔၏ စကခငးမားအဆငေျပေစရန လအပေသာအကအညမားႏင ေျဖေလာပပးမႈမား ေဆာငရြကေပးျခငးျဖင ၎တ႔၏ အရငးအႏးတးပြားေစရန။

လကရစကပးေရးပညာေကာငးမားက ပပးျခငး၊ အသစဖြငလစျခငးမားျပလပၿပး စကပးေရးေဂဟေဗဒက သငယႏငသည ပညာေရးက လမးဖြငေပးရန။

စကပးေရးေဂဟေဗဒက စကပးေရးတကသလမား၏ သင႐းထတြင စနစတကထညသြငး သငၾကားရန။

ကမ႓ာႀကးပမပေႏြးလာျခငးႏင ရာသဥတအေျပာငးအလမားက ေလာခႏငရန စကပးေရးက႑အတြက ရာသဥတေျပာငးလေရးမဝါဒမားက ဒဇငးေရးဆြျခငး၊ စစဥျခငးႏင အေကာငအထညေဖာရန။

22

အစရသညနညးလမးမားက အျမငဆးဦးစားေပးအျဖစ ေဆာငရြကရန FAO ထပတနးပညာရငမားက အႀကျပ ထားပါသည။

ျမနမာႏငငျပျပငေျပာငးလမႈမားစတငခနတြင အစးရပငးမ စတထကသနခၾကသကသ႔ အစးရႏငနးစပေသာ အႀကေပးမားကလညးေကာငး အစးရႏင ေငြအားႏငနညးပညာအားျဖင ကညပပးခၾကေသာ မတဖကအဖြ႕အစညးမားကလညးေကာငး၊ ထစနစထမရရလာႏငမည စးပြားေရးအကးအျမတမားက အကြကျမငေသာ ပဂၢလကက႑ ပငးမလညးေကာငး နယလစဘရယလမးေၾကာငးေပၚသ႔ ဝငးဝနးဆြတငခၾကရာ ယခဆလင အခ႕ေနရာမားတြင လကရ ကဗစကာလအတြငး ပညာရငမား ကမ႓ာကအႀကေပးထားသညႏင ဆန႔ကငဖကအစအစဥမား အေတာပင ခရးေပါကလာခပါၿပ။ နဂး၁၉၇၀ ေကာကာလမားမ စတငေခတစားလာခေသာ ထမမားသည ႏငငတကာတြင ေကာပရတပါဝါကသာ တးျမင ႀကးထြားေစလက လမားစႀကးျဖစေသာ ေတာငသလယသမားကေလးမားက နစနာေစလကရေသာေၾကာင ျပနလည ဆငျခငေနၾကသညအခနသ႔ ေရာကရလာခပါၿပ။ အထးသျဖင ကဗစကာလတြင မသစေဘာငသစမားျဖင ေလာကလမး ရန ဖြ႕ၿဖးၿပးႏငငႀကးမားတြင အရညကေမာရညကာ စဥးစားေနၾကၿပျဖစသည။ အထးသျဖင ရာသဥတေျပာငးလ သညအေရး၊ စကပးမြးျမေရးလပငနးအႀကးစားမားေၾကာင သဘာဝပတဝနးကင ပကစးလာသညအေရးမာ ဆကလကလစလ႐ႈထား၍ မရေလာကေအာင ျပငးထနေသာသကေရာကမႈမား ျဖစလာသညအျပင စကပးေရး ကမၸဏအႀကးစားမား၊ ေကာပရတမားသည စကပးေရးေလာကမ ေငြႏငအစရယယာ ေငြေၾကးေဈးကြကမားထသ႔ ေငြေၾကးေဈးကစားမႈမားျဖင ရယယာတနဖးပပြားေစလက ဓနကအထကဘကသ႔သာ ဆနတကေစျခငးမာ ေရရည တြင ျပနာျဖစေစေၾကာငး ေတြ႕ရလာၾကသည။ ကဗစ-၁၉ ကသ႔ အေရးအေၾကာငးႀက၍ စကပးေရးက႑ အခကႀကခနတြငမ ေငြမားက အျခားအျမတရမညလပငနးထသ႔ ထတသြားတတၾကပကလညး ပညာရငမားက ေဝဖနေထာကျပခၾကရာ ယခအခါ ဥေရာပႏငငႀကးမားတြင ထလပငနးမားက ဥေရာပသမဂၢက အေထာကအပ မေပးရန ကန႔ကြကမႈမားရေနပါသည။ ၎တ႔သည အျမတကသာဦးစားေပးရာ မမတ႔ႏငဆကစပေနသည လယသမား မားကေရာ စကပးေရးေဈးကြက၏ တညၿငမမႈကပါ မငကြကေၾကာငး ျမငသလာၾက၍လညးျဖစပါသည။ ထသ႔ ႏငငတကာတြင လာမည ႏစ ၃၀-၄၀က ရညေမာလက ေနာကျပနဆတစျပေနၿပး မေဟာငးလမးေဟာငးမားက ျပျပငရန ေဆြးေႏြးေနၾကစဥ ကဗစ-၁၉ က ႐တခညးဝငေရာကလာရာ ထေဆြးေႏြးပြမားမာ ပ၍ပငေလးနကလာ ခသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ စကပးေရး (ေမြးျမေရးအပါအဝင) လပငနးက႑ႀကးတစခလးသည ကဗစ-၁၉ က စကပးေမြးျမေရးလပငနးမားက အႀကးအကယနစနာေစသညဆလင ကဗစ-၁၉ ေၾကာင ျဖစလာေသာ ျပနာမားသည စနကတသာသာျဖစ၍ မလကပင ယမးပႀကးမာ စၿပးသားရေနခၿပးျဖစသညဟ ဖြ႕ၿဖးေရး ပညာရငအမားက ေျပာဆၾကပါသည။

ျမနမာႏငငသည ေရရညတညတေသာဖြ႕ၿဖးေရး ဆကေလာကရန အရနတငေနစဥတြင ကဗစကာလအတြငး အသစေပၚထြကလာေသာ သးသပခကမားႏင ႏႈငးဆေဆာငရြကၾကရန လမညထငပါသည။ အထးသျဖင ႏငငေရး ျပျပငေျပာငးလမႈမား စတငေဆာငရြကခေသာ၂၀၁၁ မအစျပလင လြနခေသာဆယႏစအတြငး ပညာေရး၊ ကနးမာေရးအစရေသာ က႑မားထကစာလင စကပးေရးက႑တြင နယလစဘရယယႏရားမား စနစတက အစအစဥရရ ဝငေရာကလာျခငးက ေစေစၾကညလင ရငးလငးစြာျမငႏငပါသည။ ယခေလလာခကတြင ေတြ႕ရရ သညမာ ခရနအရငးရငစနစလညး အျမစမျပတေသး၊ နယလစဘရယ ယမးဘကသ႔လညး ကကြကေျပာငးလာ ခေသာ ျမနမာစကပ းစးပြားမမားထမ အသစျဖစလာေသာ အေျပာငးအလအခ ႕မာ ျမနမာႏငငမ လယသမားကေလး မားႏင လယယာေျမကအမျပၿပး လပကငစားေသာကရသ အလပသမားမားအကး တးပြားႏငရန ခကခေစလမ

23

မညဟ၍ျဖစသည။ လယသမားကေလးမားအမားဆးရေသာ ႏငငတြင ထသတ႔၏အကးႏင ေရရညဖြ႕ၿဖးေရးက အေထာကအကျပသည မမားျဖစလာေစရန၊ ႏငငအေနႏင စားနပရကၡာအခပအျခာက ေစာငေရာကရန လအပ ခကမာ လယယာစကခငးမားထတြင တကယအလပလပေနၾကေနသမား ပါဝငႏငေသာ မဝါဒေရးရာ ဆးျဖတခက မား လအပေနေၾကာငးပင ျဖစပါသည။

ReferencesAdas, M., 2011. The Burma delta: Economic development and social change on an Asian rice frontier, 1852-1941. Univ of Wisconsin Press.

Bello, W., 2018. Paradigm Trap: The development establisment's embrace of Myanmar and how to break loose. Amsterdam: Transnational Institute.

Borras Jr, S.M., Franco, J.C. and Suárez, S.M., 2015. Land and food sovereignty. Third World Quarterly, 36(3), pp.600-617.

Bruff, I. and Tansel, C.B., 2019. Authoritarian neoliberalism: Trajectories of knowledge production and praxis. Globalizations, 16(3), pp.233-244.

Carroll, W.K., 2010. Crisis, movements, counter-hegemony: In search of the new. Interface, 2(2), pp.168-198.

Castellanet, C. and Diepart, J.C., 2015, June. The neoliberal agricultural modernization model: A fundamental cause for large-scale land acquisition and counter land reform policies in the Mekong region. In Conference Paper (No. 55).

Davis, M., 2002. Late Victorian holocausts: El Niño famines and the making of the third world. Verso Books.

Fujita, K. and Okamoto, I., 2006. Agricultural policies and development of Myanmar's agricultural sector: an overview. Discussion Papers, 63.

Government of Myanmar 2019, Developments on The New Plant Variety Protection Law Of Myanmar, viewed 2 August 2020 from https://www.upov.int/edocs/mdocs/upov/en/c_53/c_53_14.pdf

Haggblade, S., Boughton, D., Cho, K.M., Denning, G., Kloeppinger-Todd, R., Oo, Z., Sandar, T.M., Than, T.M., Eh Mwee Aye Wai, N., Wilson, S. and Win, N.W., 2014. Strategic choices shaping agricultural performance and food security in Myanmar. Journal of International Affairs, pp.55-71.

24

Jansen, K., 2015. The debate on food sovereignty theory: agrarian capitalism, dispossession and agroecology. Journal of Peasant Studies, 42(1), pp.213-232.

JICA(2014). ''Making Agriculture a Profitable Business in Myanmar"", JICA, accessed 2 June 2020, https://www.jica.go.jp/myanmar/english/office/topics/140515.html

Keneally, T., 2011. Three famines: starvation and politics. PublicAffairs.

Metta Development Foundation (2018). Moving Forward with Smallholder Farmers: Participatory Policymaking Towards Inclusive Growth. (unpublished paper)

Mukerjee, M., 2010. Winston Churchill's Plan for Post-war India. Economic and Political Weekly, pp.27-30.

Mukerjee, M., 2014. Bengal Famine of 1943: An Appraisal of the Famine Inquiry Commission. Economic and Political Weekly, pp.71-75.

Perkins, J.H., 1997. Geopolitics and the green revolution: wheat, genes, and the cold war. Oxford University Press on Demand.

Myint-U, T., 2020. The Hidden History of Burma: Race, Capitalism, and the Crisis of Democracy in the 21st Century. Atlantic Books.

Peck, J., 2013. Explaining (with) neoliberalism. Territory, politics, governance, 1(2), pp.132-157.

Raitzer, D., Wong, L.C. and Samson, J.N., 2015. Myanmar's agriculture sector: unlocking the potential for inclusive growth. Asian Development Bank Economics Working Paper Series, (470).

Schendel, W.V., 1991. Three deltas: accumulation and poverty in rural Burma, Bengal and South India. Sage Publications India Pvt Ltd..

Than, T.M.M., 2007. State dominance in Myanmar: The political economy of industrialization. Institute of Southeast Asian Studies.

Thawnghmung, A.M., 2003. The socio-economic impacts of rice policies implementation in rural Burma/Myanmar. Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia, 18(2), pp.299-321.

Woods, K., 2013, September. The politics of the emerging agro-industrial complex in Asia's 'final frontier": The war on food sovereignty in Burma. In Food Sovereignty: A Critical Dialogue.

25

International Conference, Yale University (pp. 14-15).

World Bank (2019). ''Myanmar Living Condition Survey"", World Bank, accessed 22 February 2020, https://www.worldbank.org/en/country/myanmar/publication/poverty-reportmyanmar- living-conditions-survey-2017

Websiteshttps://www.irishtimes.com/news/the-seeds-of-change-1.989860

http://www.irishseedsavers.ie/

OthersOpening Speech by Dr. Aung Thu, Union Minister, Ministry of Agriculture, Livestock and Irrigation on ''Awareness Raising Seminar on the Recent Development in the UPOV Member Countries"" September 12, 2017, DAR, Nay Pyi Taw, Myanmar

26

အေမရကနတြင မးေစမား ႏစရစဆယအၾကာတြင ေပာကကြယသြားပ

မးေစအမည (ဘယမညာ)= သၾကားမနလာဥ၊ ေဂၚ ဖထပ၊ေျပာငးဖး၊ ဆလပ၊ သခြားေမႊး၊ ပသး၊ မနလာဥ၊ ဖ႐သး၊ ခရမးခဥသး၊သခြားသး

ကမ႓ာတြငရခဖးေသာ သးႏအားလး၏ ၇၅ ရာခငႏႈနး၏ မးေစမားမရေတာပါ။ ထကြယေပာကသြားေသာ မးေစမား ေနရာတြင မးေစအသစမားေပၚေပါကလာရန သေတသနအားရေသာ ေကာပရတမားက ရငးႏးျမႇပႏၾကပါသည။ မးေစမားက စးပြားေရးအရငးအျမစမား ျဖစေသာေၾကာင ကမၸဏႀကးမားက ခပကငႏငရန ႀကးစားၾကပါသည။

အမညရငးမာ ႏြ႕ေကခငျဖစသည။ ႏငငတကာဆကဆေရးပညာျဖင ၂၀၀၄ ၌ B.A (Hons) ဘြ႕ရရခေသာ မယေမႊးသည စာနယဇငးေလာကထသ႔ ၂၀၀၅ ခႏစတြင ဝငေရာကခသည။ Living Color Mediaႏင အျခားမဒယာမားတြင ႏငငတကာ ေရးရာႏင ျပညတြငးဖြ႕ၿဖးေရးမဝါဒမားဆငရာ ေဆာငးပါးမားေရးသားခသည။ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ေဒါကတာျမငေဇာႏင တြဖက၍ ရပရြပငအမားဆငစနစမားစာအပ၊ ၂၀၂၀ တြင 'မ" ႏငတြဖက၍ ''ျမစထမာလမးခြၿပး ရကႏစဆယ"" ဝတတ စာအပတ႔က ထတေဝခသည။ ရသစာတမးမားက စစညး၍ ''ႏလးသားဓာတစာ"" အမညျဖင ၂၀၂၀ တြငပင ထတေဝခသည။ အဂၤလပ-ျမနမာ ႏစဘာသာျဖင ပညာရပဆငရာ စာအပစာတမးမား ေရးသားတညးျဖတခသည။

ထငးႏငင ခလာေလာငကြနးတကသလမ အျပညျပညဆငရာဖြ႕ၿဖးမႈဘာသာရပ မဟာဘြ႕က ၂၀၀၇ ခႏစတြင ရရခၿပး ဥေရာပတြင ၂၀၁၀-၂၀၁၂ ကာလအတြငး Erasmus Mundus Masters အစအစဥျဖင ဂလဘယလကေဇးရငး၊ မဒယာ ႏင ယဥေကးမႈပညာမား ဆကလကသငယခသည။ ၂၀၁၉ ခႏစတြင ထငးႏငင မဟေဒါတကသလ၏ လ႔အခြငအေရးႏင ၿငမးခမးေရးပညာဌာနမ ပါရဂဘြ႕ကရရခသည။ ယခလကရတြင ခလာေလာငကြနးတကသလ လမႈဖြ႕ၿဖးမႈေလလာေရးဌာန တြင သေတသအျဖစ ေဆာငရြကလကရသည။