ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ «Мирас» университеті

Магистратура Кафедра Химия және биология

БЕКІТЕМІН

М.О. «Мирас» университетінің ректоры

Б.А.Мырзалиев (қолы) (Т.А.Ә.)

« » 2017 г.

Магистратураға қабылдау емтиханының

БАҒДАРЛАМАСЫ

6М060700 « Биология мамандығы бойынша »

(шифры) (атауы) Ғылыми және педагогикалық (даярлық бағыты)

Шымкент, 2017 ж.

Магистратураға қабылдау емтиханының бағдарламасы ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 Қаулысымен (2016 жылғы 13 мамырдағы өзгерістермен және толықтырулармен) бекітілген Жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес 6М060700 – Биология мамандығы бойынша жасалған.

Бағдарламаны дайындағандар: б.ғ.к., М.Т.Сүлейменова, б.ғ.д.,

профессор А.Н. Халила, б.ғ.к. А.С.Сапарбеков, аға оқытушы Г.А. Полатбекова, оқытушы магистр А.Ш.Есенбекова

Қабылдау емтиханының бағдарламасы Химия және биология

кафедрасының отырысында талқыланды. 2017ж. « » _____ № хаттама Кафедра меңгерушісі ______________ М.Т. Сүлейменова Қабылдау емтиханының бағдарламасы университеттің Оқу-

Әдістемелік Кеңесінің отырысында қаралды 2017ж. « » _____ № хаттама ОӘК хатшысы ______________ Г.В. Гак Қабылдау емтиханының бағдарламасы «Мирас» университетінің

Ғылыми Кеңесінде қаралды және мақұлданды. 2017ж. « » _____ № хаттама ҒК хатшысы __________________ К.Б.Тілегенова

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ........................................................................................................................................4 1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ (ПӘНДЕРДІҢ МАЗМҰНЫ).......................................................5 1.1 БОТАНИКА.............................................................................................................................5 1.2 Төменгі сатыдағы өсімдіктер.................................................................................................5 1.3 Альгология...............................................................................................................................6 1.4 Микология................................................................................................................................6 1.5 Жоғары сатыдағы өсімдіктер...............................................................................................7 1.6 Жоғары сатыдағы өсімдіктердің морфологиясы және анатомиясы..................................7 1.7 Жоғары сатыдағы өсімдіктерге жүйелік шолу..................................................................10 1.8 Жабық тұқымдас немесе гүлді өсімдіктер..........................................................................12 1.9 Геоботаника негіздері (фитоценологиялар).......................................................................16 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................18 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................18 2. ЗООЛОГИЯ..............................................................................................................................19 2.1 Омыртқасыздар зоологиясы................................................................................................19 2.2 Төменгі сатыдағы көпжасушалылар....................................................................................20 2.3 Радиалды-симметриялық көпжасушалылар........................................................................21 2.4 Билатералды-симметриялық көпжасушалылар. Тығыз және бастапқы қуысты көпжасушалылар.....................................................................................................................21 2.5 Целомиялық көпжасушалылар...........................................................................................22 2.6 Омыртқалылар зоологиясы .................................................................................................23 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................24 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................25 3. МИКРОБИОЛОГИЯ ЖӘНЕ ВИРУСОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ.............................................26 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................27 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................28 4. ЦИТОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГИСТОЛОГИЯ..................................................................................28 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................28 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................29 5. ГЕНЕТИКА..............................................................................................................................29 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................30 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................30 6. ЭВОЛЮЦИЯЛЫҚ ІЛІМ................................................................................................31 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................31 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................31 7. ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ...............................................................................32 Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі .....................................................32 Ұсынылған әдебиеттер тізбесі..........................................................................................33

КІРІСПЕ

Биология – тірі табиғат туралы ғылым. Тірі табиғаттың көп түрлілігі соншалық,

заманауи биологияның өзі бірінен бірі айрықша ерекшеленетін биологиялық ғылымдар кешенін елестетеді. Бұл ретте олардың әрқайсысының жеке-жеке зерттеу пәні, әдісі, мақсаттары мен міндеттері бар.

Биологиялық ғылымдарды зерттеу бағыттарына қарай мынадай ғылымдарға бөлуге болады:

- тірі организмдердің жүйелік топтарын зерттейтін ғылымдар: вирусология, микробиология, микология, ботаника, зоология, антропология;

- барлық тірі денелерді ұйымдастырудың әр түрлі деңгейін зерттейтін ғылымдар: молекулярлық биология, цитология, гистология;

- жеке организмдердің құрылымын, қасиеттерін және өмір сүру көріністерін зерттейтін ғылымдар: анатомия, морфология, физиология, генетика.

- тірі организмдердің құрылымын, қасиеттерін және өмір сүру көріністері мен қоғамдастықтарын зерттейтін ғылымдар: экология, биогеография;

- тірі материяның дамуы туралы ғылымдар: жеке даму биологиясы, эволюциялық ілім, палеонтология;

- зерттеудің әр түрлі әдістерін пайдаланатын ғылымдар: биохимия, биофизика. - қолданбалы ғылымдар: биотехнология, бионика, өсімдік шаруашылығы, мал

шаруашылығы, ветеринария және басқалар; - биологияны оқыту әдістемесіндегі ғылыми-теориялық және практикалық

жетістіктерді зерттейтін ғылымдар (биологияны оқыту әдістемесі). Оқыту білім берудің қағидалық тұрғыда жаңа, тұлғалық-бағдарлау моделіне

негізделеді. Болашақ биолог биологияны оқытудың кәсіби қасиеттерді дамытуға мүмкіндік беретін ғылыми-теориялық және практикалық жетістіктерімен таныс болуы тиіс.

6М060700 - Биология мамандығы бойынша ғылыми-педагогикалық магистратурада магистрлерді дайындауға білім беру бағдарламасының негізгі міндеттері мемлекет пен нарықтың, магистрлерді дайындауды жүзеге асыратын кафедралардың ғылыми және практикалық жеке қызметінің қажеттіліктерімен шарттастырылған биологияның әр түрлі бағыттарындағы және педагогикалық қызметтегі теориялық және практикалық жеке дайындығын тереңдетумен;

- әлемнің ғылыми картинасы мен биосфера туралы біртұтас ұғымын қамтамасыз ететін неғұрлым маңызды және іргетасы мықты білімнің игерілуімен;

- үнемі өзін өзі жетілдіруге және өзін дамытуға талпынудың, өзінің барлық белсенді өмір сүру қызметінде жаңа білімдерді дербес шығармашылық игерудің қажеттіліктері мен біліктерін дағдыландырумен;

- жалпы кәсіби деңгейі, соның ішінде азаматтық позициясы бар тіл табысу мәдениеті жоғары, заманауи ғылыми және практикалық мәселелерді шешуге қабілетті, жоғары оқу орындарында сабақ бере алатын, зерттеу, өндірістік, ұйымдастырушылық және басқару қызметін сәтті жүзеге асыра алатын мамандарды дайындаумен;

- құбылмалы әлемде кәсіби жұмылдырушылықты қамтамасыз ете алатын ғылым жігінің іргелі білімдерін игерумен;

- далалық және зертханалық ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру және жүргізу дағдыларының қалыптастырылуымен, докторантурада ғылыми жұмысты жалғастыру үшін қажетті дайындамаларды жүзеге асырылуымен;

- ұйымдастыру жұмыстары мен менеджмент ұстанымдарын меңгерген, практикалық мәселлерді шешуге қабілетті мамандардың дайындалуымен;

- жоғары оқу орнындағы педагогика және психология саласындағы білімнің қажетті минимумының алынуымен, жоғары оқу орнында сабақ беру тәжірибесінің қалыптасуымен қорытындыланады.

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ (ПӘНДЕРДІҢ МАЗМҰНЫ)

1.1 БОТАНИКА

Ботаника – биосфераның құрамдас бөлігі ретінде өсімдіктер мен олардың

қоғамдастықтарының (фитоценоздарының) құрылымы мен тіршілігі туралы ғылым. Өсімдік жабынының экологиялық рөлі, өсімдіктердің табиғаттағы заттар айналымы мен энергия тасымалдауды жүзеге асыру кезіндегі маңызы. Өсімдіктердің шаруашылық маңызы.

Ботаниканы дамытудың қысқаша очеркі. Ботаниканың негізгі бөлімдері және олардың мазмұны: морфология, физиология, биохимия, топтастыру, экология, фитоценология және басқалар.

Өсімдік құрылымы туралы жалпы түсініктер. Прокариоттар және эукариоттар, автотрофты және гетеротрофты өсімдіктер. Бір жасушалы, шоғырлық және көп жасушалы өсімдіктер. Өсімдіктер эволюциясында көпжасушалылардың пайда болуының мүмкін жолдары.

СӨсімдіктер жасушасының құрылымына, жануарлар жасушасының айырмашылығына заманауи көзқарастар.

Көбею тірі организмнің қасиеттерінің бірі ретінде. Вегетативтік, генеративтік тұқымдық көбею туралы түсінік. Өсімдіктердің тіршілік ету циклындағы мейоздың орны. Жыныстық процестердің (изогамия, гетерогамия, оогамия) тіршілік ету циклдарының (гагатонттық, диплонттық, гетероморфтық, изоморфтық, дикариоттық) түрлері. Спорофит және гаметофит туралы түсінік.

Өсімдіктердің құрылымы мен дамуының жалпы заңдылықтары. Симметрия, полярлылық. Конвергенция, корреляция, редукция, атавизм, түсік жасау. Аналогия және гомология.

Өсімдіктерді топтастыру, оның биологиялық ғылымдар жүйесіндегі және адами қоғам қызметіндегі маңызы және орны. Өсімдіктерді топтастыру міндеттері. Тірі организмдерді зерттеу және көптүрлілігін жіктеу жөніндегі жұмыстар масштабы. Топтастырудың теориялық және қолданбалы маңызы. Басқа да биологиялық пәндер мен басқа ғылымдармен топтастырудың өзара қарым-қатынастары. Синтетикалық биология ғылымы ретіндегі топтастырудың ерекше рөлі.

Топтастыру бөлімшелері. Диагностика және таксономия. Микро- және макро-(мега-) топтастыру.

"Биотоптастыру". Түсініктердің ара қатынасы: топтастыру, эволюция, филогенез, филогенетика, топтастыру және флористика.

Таксономиялық санаттар және таксономиялық бірліктер (таксондар). Ботаникалық номенклатураның негізгі ұстанымдары мен қағидалары.

Заманауи топтастыру әдіснамасы. Филогнетикалық жүйенің жалпы биологиялық және философиялық маңызы, оны құру мүмкіндіктері.

Эволюциялық-топтастыру ақпаратының көздері. Монофилия және полифилия. Морфологиялық ұйымдастырудың филдері мен

деңгейлері;. Эволюциялық процестің кідірістілігі; Арогенез және аллогенез туралы түсінік. Алшақтық, парафилия. Гетеробатмия ұстанымы. Белгілер эволюциясы мен таксондар эволюциясының қатынасы.

Төменгі сатыдағы және жоғарғы сатыдағы өсімдіктер туралы түсінік, олардың мүмкін филогенетикалық байланыстары. Саңырауқұлақтардың органикалық әлем жүйесіндегі орны.

1.2 Төменгі сатыдағы өсімдіктер

«Төменгі сатыдағы өсімдіктер» (балдырлар, саңырауқұлақтар, қыналар) тобына

кіретін, ағзалардың алуантүрлілігі, олардың бір бірімен және басқа топтармен (жоғары сатыдағы өсімдіктермен, омыртқасыз жануарлармен) байланысы. Саңырауқұлақтар мен балдырлардың шығу тегі; олардың экожүйедегі және адам өміріндегі рөлі. Саңырауқұлақтар мен балдырлар – экологиялық зерттеулер мен экспериментті биологиядағы модельді объектілер.

1.3 Альгология

Балдырлардың жалпы сипаттамасы Балдырлардың негізгі бөлімдері (Cyanophyta,

Phodophyta, Cryptophyta, Chlorophyta, Euglenophyta, Dynophyta, Chrysophyta, Bacillariophyta, Xantophyta, Phaeophyta).

Химиялық құрамы: пигменттер, қор заттары; олардың әртүрлі балдырлар тобында таралуы және филогенетикалық байланыс құрудағы маңызы.

Жасуша құрылысы: жасушалық жабындар, ядро және митоз түрлері, хлоропласттар мен балдырлардың әр түрлі бөлімдеріндегі талшықтардың құрылысы.

Балдырлар морфологиясы. Талломдардың ұйымдастырылуы; морфологиялық эволюция. Әртүрлі балдырлар бөлімдеріндегі морфологиялық параллелизмдер.

Көбеюі. Балдырлар бөлімдеріндегі вегетативті, жыныссыз және жынысты көбеюдің ерекшеліктері. Көбею тәсілдерінің эволюциясы

Тіршілік циклдары және олардың әртүрлі бөлімдеріндегі вариациялары. Балдырлар экологиясы. Су және құрлық нысандарының, планктонды және

бентосты балдырлардың морфологиялық және химиялық бейімделулері. Балдырлардың сан мөлшеріне және көптүрлілігіне судың химиялық құрамы мен жарықтың әсері. Балдырлардың практикалық маңызы.

Балдырларға систематикалық шолу. Цианофиттер – родофиттер. Cyanophyta бөлімі, класстарға бөлінуі, гормогониялы балдырлардың эволюциялық тенденциялары.

Phynophyta бөлімі. Bangiophyceae және Florideophyceae ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Флоридеялардың негізгі белгілері және олардың эволюциясы. Прохлорофиттер - хлорофиттер - метафиттер Chlorophyta бөлімі: жасыл балдырлардың морфологиялық және филогенетикалық жүйелері. Chlorophyceae, Ulvophyceae және Charophyceae, Prasinophyceae класстары, жасыл балдырлардан шыққан топ ретінде. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің шығу тегінің гипотезалары.

Хромофиттер. Сарғылт-жасыл, диатомды және қоңыр балдырлардың жүйелік құрлымының принциптері. Олардың биологиялық алуантүрлілігі және эволюциялық байланыстары.

Euglenophyta, Cryptophyta, Dynophyta аралас белгілері бар балдырлар. Морфологиялық примитивизмдер мен эндосимбиотикалық шығу тегінің белгілері. Топтың биологиялық алуантүрлілігі. Балдырлардың жалпы сипаттамасы.

1.4 Микология

Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы Осмотрофты қоректену және оның

саңырауқұлақтың морфологиясына, физиологиясына, тіршілігіне әсері. Саңырауқұлақтардың өсімдіктер мен жануарлардан ажырататын химиялық, цитологиялық және физиологиялық ерекшеліктері. Бөлімдерге бөлінуі.

Саңырауқұлақтарға систематикалық шолу. Миксомицеттер Плазмодиалды, псевдоплазмодиалды, торлы және фитопаразиттті миксомицеттер талломдарының ұйымдастырылу ерекшеліктері мен тіршілік етуі. Маңызды өкілдері. Оомицеттер.

Әртүрлі талшықты балдырлардың ұқсастықтары. Су және құрлық оомицеттерінің көбею жолдары мен талломдарының құрылысы. Қатарларға бөлінуі. Хитридиомицеттер.

Талломдардың нысандары және олардың дамуы. Су және құрлық хитридиомицеттердің маңызды өкілдері. Зигомицеттер.

Mucorales қатары: талломдарының құрылысы, тіршілік етуі, жынысты және жыныссыз көбею эволюциясы. Гетероталлизм. Энтомопатогенді және эндомикоризді зигомицеттер. Аскомицеттер.

Жынысты процесс және қалталардың түзілуі. Топ тармағына бөлінуі. Ашытқы және тафринді саңырауқұлақтар, жалаңашқалталылар өкілі ретінде. Құрылысы, тіршілік етуі, тіршілік циклдары.

Жемісқалталы саңырауқұлақтар: клейстомицеттер, пиреномицеттер, дискомицеттер. Жемісті денелердің эволюциясы және спораларды шашу тәсілдері. Маңызды қатарлар. Қуысқалталы саңырауқұлақтар, қалталар мен аскостромалардың құрылысы, маңызды өкілдері. Базидиомицеттер.

Тіршілік ету ерекшеліктері, базидий құрылысы, класс тармағына бөлінуі. Холобазидиомицеттер: гимена- және гастеромицеттердің жемісті денесінің құрылысы мен олардың эволюциясы. Маңызды қатарлар.

Телиобазидиомицеттер: паразиттікке бейімделуі. Қаракүйе және тат саңырауқұлақтарының маңызды өкілдері мен тіршілік ету циклдері. Жетілмеген саңырауқұлақтар (Дейтеромицеттер)

Жіктелуі. Кондиогенез түрлері. Гифомицеттер мен целомицеттер. Маңызды өкілдері Саңырауқұлақтардың экологиялық топтары. Топырақты сапротрофтар, микоризатүзушілер және паразиттер; филлоплан саңырауқұлақтары; олардың паразиттік ерекшеліктері; сулы, ксилотрофты және копротрофты саңырауқұлақтар.

Тіршілік етуге бейімделуі. Лихенизирленген саңырауқұлақтар. Қыналардың құрамдас бөліктері, қыналардың морфологиясы, анатомиясы,

экологиясы және физиологиясы. Қыналардың морфологиялық топтарының маңызды өкілдері. Лихеноиндикация ұстанымдары. Саңырауқұлақтардың практикалық маңызы

1.5. Жоғары сатыдағы өсімдіктер

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жалпы сипаттамасы, олардың балдылар мен саңырауқұлақтардан ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Жер тарихындағы жоғары сатыдағы өсімдіктердің пайда болу уақыты, олардың шығу тегі гипотезалары. Споралы және тұқымды, архегониялы және гүлді өсімдіктер туралы түсінік.

1.6 Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің морфологиясы және анатомиясы

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жалпы морфоого-анатомиялық ерекшеліктері.

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің ежелгі өкілдері (риния, хорнеофитон, псилофитон және т.б.), олардың құрылымындағы ерекшеліктер. Таллом және телом туралы түсінік. Құрылықта тіршілік етуіне байланысты дененің морфологиялық дифференциалануы. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің эволюциясындағы жапырақтың пайда болуы: энационды және кладодийлі жапырақтар. Бұтақтану, оның түрлері мен биологиялық маңызы. Өсімдіктер эволюциясындағы тамырдың пайда болуы. Құрлық өсімдіктерінің ішкі құрылымының күрделенуі

Ұлпалар және олардың жіктеу қағидаттары. Түзуші ұлпалар (меристемалар), олардың өсімдіктер тіршілігіндегі маңызы. Жасушалардың цитологиялық ерекшеліктері. Меристеманы жіктеу қағидаттары. Меристема түзетін клеткалардың өсуі мен мамандануы. Атқаратын қызметіне байланысты жасушалардың мамандануы.

Тұрақты ұлпалар, олардың жіктелуі. Бастапқы және қайталама, күрделі және қарапайым ұлпалар

Идиобластар туралы түсінік. Өсімдіктердің функционалды жүйелері және оларды құрайтын ұлпалар. Жабын ұлпалар жүйесі. Эпидерма, оның қызметі, құрайтын жасушалардың түрлері. Сірқабық, оның өсімдік тіршілігіндегі рөлі. Қылтандар (трихомдар) және эмергенцтер. Тамыр экзодермасы, оның құрылысы мен шығу тегі.

Соңғы жабын ұлпа ретіндегі тығын, тығынның түзілуі оның қасиеттері. Перидерма. Заттарды сору жүйесі. Ризоидтар. Олардың құрылысы мен орналасуы. Ризодерма

(эпиблема), тамыр шашақтарының дамуы Заттарды өткізу жүйесі. Заттардың жоғарыға және төменге бағытталған ағыстары,

өткізуші ұлпалар: ксилема (сүрек) және флоэма (қабық). Мүктердің гидроидтары. Бастапқы және қайталама өткізуші ұлпалар, оларды түзетін меристемалар. Алғашқы өткізгіш ұлпалардың саралануы: прото- және метаксилема, прото- және метафлоэма; олардың құрылымындағы ерекшеліктер. Ксилеманың трахеидтері және трахеясы, олардың дамуы мен құрылысы. Жиектелген ұсақ тесіктер және перфорациялар. Перфорациялардың түрлері. Сүзгілі жасушалар мен флоэманың сүзгілі түтіктері, олардың дамуы және құрылыс ерекшеліктері. Сүзгілі өріс және сүзгілі пластинкалар туралы ұғым. Сүзгілі элементтердің паренхималық жасушалармен қауымдасуы, оның маңызы. Жабықтұқымдылар флоэмасының сүйемелдеу жасушалары.

Механикалық жүйе. Колленхима, Склеренхима. Талшықтар мен склереидтердің морфологиялық ерекшеліктері. Өсімдіктердің әртүрлі мүшелерінде механикалық ұлпалардың орналасу ерекшеліктері. Тереом туралы түсінік.

Фотосинтездеуші және қор жинаушы ұлпалар жүйесі, олардың өсімдіктерде орналасуы, жасуша құрылымындағы ерекшеліктер

Заттарды шығару жүйесі. Сыртқы (экзогенді) және ішкі (эндогенді) шығару орындары, олардың түзілу және құрылыс ерекшеліктері. Безді қылтандар, шірнеуліктер, шайыр және шырын жолдары. Сүтті шырынның (латекстің), құрамы, маңызы және тәжірибеде қолданылуы. Гидатодтар.

Желдету жүйесі. Клеткааралықтар, ауа жүргізетін қуыстар, олардың түзілу тәсілі. Аэренхима. Лептесік, оның құрылысы мен қызметі. Чечевички, жоғары сатыдағы

өсімдіктердің вегетативті мүшелері мен споралы және тұқымды өсімдіктердің ұрықтары, олардың дамуы мен құрылысы. Тұқымның өсуі, дамуы, өскіннің құрылысы. Өсімдіктер онтогенезінде тамыр жүйесі мен өркеннің қалыптасуы.

Өркен. Өркеннің морфологиялық мүшеленуі. Қысқарған және ұзарған өркендер. Бүршік, олардың құрылысы, орналасуы, және өсімдіктер тіршілігіндегі рөлі. Бүршіктің жаңаруы, өркеннің дамуы. Споралы және тұқымды өсімдіктердегі өсу конусының қызметі мен құрылысы.

Өркеннің төбелік және интеркалярлық өсуі. Сабақ. Қызметі, морфологиясы мен анатомиясындағы ерекшеліктер. Сабақтың

топографиялық аймақтары: алғашқы қабық, орталық цилиндр (стела), олардың құрылысы. Стелярлық теория. Стелаларды жіктеу принциптері және олардың эволюциясының

негізгі факторлары. Әртүрлі стела түрлерінің дамуындағы протоксилеманың дифференциалануы және прокамбийдің қалану ерекшеліктері.

Өткізгіш ұлпалардың орналасуы. Өсімдікте ерекше құрылымдық өткізгіш жүйесін қалыптастыру кезіндегі жапырақтардың, қолтық бүршіктердің рөлі. Жапырақты және бұтақты іздер, жапырақты жарылулар және бұтақтану жарылыстары

Сүректі өсімдіктердің көпжылдық бұтақтарының құрылысы. Перидерманың қалыптасуы. Камбий қызметінің салдары ретіндегі сүрек пен қабықтың өскіндері. Жапырақты және қылқанды өсімдіктердің сүрегі мен қабығының құрылысындағы айырмашылықтар. Қайталама өткізуші ұлпалардың жастық өзгерістері. Өзекті, піскен және шелқабықты сүрек.

Салындылардың жасалуы. Дилатация, оның маңызы. Қабықтың жасалуы, оның типтері және ағаш өміріндегі рөлі.

Сабақтардың жуандауының мөлшерден ауытқу тәсілдері. Жапырақ, оның қызметтері. Жапырақ ұрықтарының салынуы және дамуы, олардың ұшынан және интеркалярлық өсуі. Жапырақтардың морфологиясы. Жапырақтардың сатылы санаттары. Гетерофиллия. Жапырақтың орналасуы (филлотаксис). Жапырақ мозаикасы.

Жапырақ пластинкасының анатомиясы. Эпидерма, мезофилл, оның құрылысы мен әртүрлі өсімдіктер жапырақтарында орналасуы. Механикалық ұлпалар. Жүйкелену, оның түрлері, өткізгіш шоқтардың құрылысы. Жапырақ құрылысына сыртқы ортаның әсері. Жапырақтың тіршілік ету ұзақтығы. Жапырақ түсуі, оның өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Тамыр, оның қызметі. Негізгі, қосалқы және жанама тамыр, олардың шығу тегі. Тамыр жүйесінің түрлері. Жас тамырдың функционалды аймақтары. Тамыр меристемасы, әртүрлі өсімдіктегі құрылыс ерекшеліктері. Тамыр оймақшасының қызметтері. Тұрақты ұлпалардың өсу аймағы, заттарды сіңіру және саралау аймағы. Ризодерма, тамыр талшықтарының қалыптастырылуы.

Тамырдың алғашқы құрылысы заттарды сору мүшесі ретінде. Алғашқы қабық, эндодерманың құрылысы. Тамырдың орталық цилиндрі. Өткізгіш ұлпалардың орналасуының, дамуының және топографиясының ерекшеліктері. Камбийдің түзілуі және тамырдың екінші рет жуандауы. Бұл процестегі перициклдің рөлі.

Вегетативтік органдардың метаморфоздары, олардың құрылысы мен өсімдіктер тіршілігіндегі ролі. Өсімдіктердің көбеюі. Диаспоралар туралы түсінік. Көбею түрлері. Регенерацияға қабілеттілік вегетативті көбеюдің негізі ретінде, вегетативті көбеюдің тәсілдері. Жоғары сатыдағы өсімдіктер даму цикліндегі гаплоидты және диплоидты генерацияның (гаметофит пен спорофит) кезектесуі. Жыныссыз спора арқылы көбею. Спорангийлер, олардың құрылысы мен жоғары сатыдағы өсімдіктер өкілдерінде орналасуы. Спорофиллдер, стробилдер, сорустар, синангийлер. Гаметофиттердің (өскіндердің) дамуы мен құрылысы

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жынысты көбеюі. Гаметангий, олардың құрылымындағы ерекшеліктер мен орналасуы. Аналық және аталық гаметалар. Жынысты процесс және оны жүзеге асыру жағдайлар. Ұрықтың дамуы.

Жоғары сатыдағы өсімдіктер эволюциясындағы споралардың дифференциациясы. Изо және гетероспория. Микроспоралар мен мегаспоралар (макроспоралар). Гетероспорияға байланысты гаметофиттер мен гаметангияның редукциялануы

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің тұқымды көбею. Тұқымбүршік туралы түсінік. Тұқымбүршіктің табиғаты, құрылысы мен орналасуы. Жалаңаштұқымдылардың мега- және микроспорофиллдері. Мегаспорогенез және микроспорогенез, аналық және аталық гаметофиттердің дамуы.

Гүл жабықтұқымды өркеннің өнімі ретінде. Өсімдіктерде гүлдердің орналасуы. Гүлшоғырдың құрылысы. Цимозды және рацемозды, жай және қүрделі

гүлшоғырлар. Антодий. Гүлшоғырдың биологиялық маңызы. Гүлдің құрылысы. Гүлсерік, андроцей, гинецей, олардың элементтерінің

гүлтабанында орналасуы Шиыршықты, шеңберлі, жартылай шеңберлі гүлдер. Симметриясы. Гүлдердің

диаграммалары мен формулалары. Гүлсерік, оның құрылысы, шығу тегі мен қызметі. Жай және қосарлы гүлсерік. Күлте және тостағанша. Қосарлы гүлсеріктің шығуы. Гүлсерік элементтерінің

тұтасып өсуі. Андроцей. Тозаң микроспорофиллдің гомологы ретінде, оның құрылысы.

Микроспорогенез. Тозаң дәнектері жоғары сатыдағы өсімдіктердің аталық гаметофитінің шеткі дәрежелі редукциясы ретінде. Тозаң дәндерінің құрылыс ерекшеліктері. Тозаңқаптың құрылысының алуантүрлілігі. Стаминодийлер.

Гинецей. Жеміс жапырақшасының морфологиялық табиғаты. Аналықтың құрылысы. Гүл түйіннің биологиялық маңызы, оның гүлде орналасуы. Стилодиялар және бағандар. Гинецей типтері: апокарпты, синкарпты, паракарпты, лизикарпты. Тұқым бүршігінің құрылысы, плацентация түрлері. Мегаспорогенез

Ұрық қапшығы жабықтұқымдылардың аналық гаметофиті ретінде. Гүлдеу және тозаңдану. Клейстогамия және хазмогамия. Тозаңдану агенттері. Гүлдердің әртүрлі тозаңдану тәсілдеріне бейімделуі. Айқастозаңдану мен өздік тозаңдану. Дихогамия мен гетеростилия, олардың биологиялық маңызы.

Қосарлы ұрықтану, ұрық пен эндоспермнің дамуы, жеміс пен тұқымның түзілуі, олардың биологиялық маңызы. Қор заттардың жиналуына байланысты тұқымдардың құрылысы. Перисперм, оның шығу тегі. Тұқым қабығының қызметі. Гетероспермия. Ариллустар, олардың шығу тегі және бейімделушілік маңызы.

Жеміс, оның дамуы. Жемістердің морфологиялық алуантүрлілігі мен оларды жіктеу принциптері.

Перикардий, оның құрылысы мен биологиялық маңызы. Жемістер мен тұқымдардың таралуға бейімделуі.

1.7 Жоғары сатыдағы өсімдіктерге жүйелік шолу Мүктәрізділер мен түтіктілер – жоғары сатыдағы өсімдіктер эволюциясындағы екі

негізгі желінің өкілдері. Олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар, олардың мүмкін бола

алатын туыстық байланыстары. Жоғары сатыдағы өсімдіктерді жіктеу. Архегониалды өсімдіктер. Түтіксіз өсімдіктер.

Мүктәрізділер бөлімі (Bryophyta). Мүктәрізділердің жалпы гаметофит пен спорофиттің морфологиялы-анатомиялық сипатамасы. Класс үсті және класстарды бөлуде пайдаланылатын негізгі белгілері.

Антоцерот тәрізділер топүсті. Антоцеротозды класс. Гаметангиялардың дамуы мен қалыптасу ерекшеліктері. Сперматозоидтің симметриясы антоцероттардың маңызды айырмашылық белгілердің бірі ретінде. Спорогонийдің құрылысы мен дамуы. Споралар мен элатералар. Мүктәрізділер жүйесінде антоцероттардың орны.

Юнгерманниялықтар топүсті немесе Бауырмүктер. Гаметангиялардың даму ерекшеліктері. Сперматозоидтың симметриясы. Спорогоний құрылысының негізгі белгілері. Споралар және элатерлер.

Юнгерманниялық тобы. Олардың өкілдерінің морфологиясы мен анатомиясы. Вегетативті көбеюі.

Маршанция тобы. Оның өкілдерінің морфологиясы мен анатомиясы. Вегетативті көбеюі. Гаметангийлердің орналасуы. Спорогоний құрылысы мен ашылу тәсілдері.

Юнгерманниялықтар мен маршанциялардың туыстық байланысы. Мүктер немесе мүктәрізділер топүсті. Спора, протонеманың, өркеннің

(гаметофордың) құрылысы. Антеридий мен архегонийдың құрылысы мен орналасуы. Спорогонийдың құрылысы мен дамуы. Қорапшаның ашылу тәсілдері. Перистом, оның түрлері.

Политрихтілер, Андреев, Сфагнум класстарының қысқаша сипаттамасы. Палеозой мен мезозой мүктәрізділері. Мүктәрізділердің су режимі, жыныстық процесс және көбеюіне байланысты таралуы мен экологиясы. Адам өмірінде және табиғатта мүктәрізділердің рөлі.

Түтікті өсімдіктер Түтікті өсімдіктер систематикасында пайдаланылатын белгілер: ұрық құрылысы,

стелярлық ұйымдастыру, латеральді меристемалардың түрлері, жапырақтардың табиғаты, спорангийлердің құрылысы мен орналасуы. Плаунтәрізділер бөлімі (Lycopodiophyta). Жалпы сипаттамасы мен жіктелуі.

Зостерофилділер тобы. Стела құрылысы, спорангийлердің ашылу тәсілі мен орналасуы.

Протолепидодендрондылар тобы. Жапырақтары мен өзегінің құрылысы. Спорангийлердің орналасуы.

Плаунтәрізділер жапырақтарының морфологиялық табиғаты. Плаундар класы. Гомо- және гетерофилльді плаундар. Вегетативті және жыныссыз

көбеюі. Ұрық, өскін және өскіншелердің типтері. Төменгі палеозой плаундарының ежелгі өкілдері.

Селагинеллалылар тобы. "Ризофордың" морфологиялық табиғаты. Гомо- және гетерофиллия. Тілшенің құрылысы. Спорангий мен споралар. Аналық және аталық өсіндінің эндоспоралық дамуы мен оның құрылысы. Ұрық құрылысы. Жоғары палеозойдың селагинеллалылары.

Полушниктер тобы. Қазіргі полушниктердің тіршілік түрі. Жапырақтары мен осьтің (ризофор мен кормустың) құрылысы. Спорангий мен споралар. Ұрық пен өскіннің құрылысы. Палеозой полушниктерінің анатомиялық құрылысы мен өсу сипаты. Тіршілік нысандарының эволюциясының екі тенденциясы. Микро және мегаспорангийлердің құрылысы. Гаметофиттердің таралуы мен қорғану тәсілдері. Мезозой полушниктері өзегінің дедукциясы. Плаунтәрізділердің филогениясы.

Қырықбуындар (Equisetophyta) бөлімі. Жалпы сипаттау мен жіктелуі. Палеозойдың қырықбуындары, олардың сыртқы түрі, анатомиялық құрылысы, жайғасуы және спорангийлердің орналасуы. Қырықбуындар класы. Қазіргі қырықбуындарда ксероморфизм және гигроморфизм белгілері. Эпидерма мен лептесіктердің құрылымындағы ерекшеліктер. Жапырақ қызметі. Спорангийлер және споралар. Өскіндердің құрылысы. Қырықбуындардың филогениясы. Папоротниктәрізділер бөлімі (Pteridophyta). Жалпы сипаттамасы мен жіктелуі. Ринилер және Тримерофиттер кластары. Спорофиттердің құрылыс ерекшеліктері. Телом және ризомоид. Кладодий жапырағының қалыптасуы.

Псилоттар тобы. Псилот және тмезиптеристің спорофиттер мен гаметофиттердің анатомиялық және морфологиялық құрылысы. Басқа да папоротниктәрізділермен туыстық байланыстары.

Жылантіл тобы. Жапырақ пен тамырсабақтың құрылыс ерекешеліктері. Жылантілдердің вегетативті көбеюі. Спорангийлердің құрылысы мен орналасуы. Споралардың өсу ерекешеліктері. Өскіншенің биологиясы мен морфологиясы. Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасында жылантілдердің орны. Мараттиялар тобы. Спорофиттің морфологиясы мен анатомиясы, сорустар мен синангийлер. Өскіншенің морфологиясы. Басқа да папоротниктәрізділермен байланыстары. Тіршілік формасының әртүрлілігі.

Көпаяқтылар тобы. Жапырақ морфологиясы. Теңспоралы көпаяқтылар. Спорангийлердің құрылысы мен орналасуы. Сорустар мен ценосорустар. Өскінше түрлері

Су папортниктері немесе әртүрлі споралы шаңжапырақтар. Спорофиттің морфологиясы. Сорустар мен спорокарпийлер. Гаметофиттердің редукциясы. Азолланың цианеямен симбиозы. Папоротниктәрізділердің филогенеясы. Тұқымды өсімдіктер. Жалпы сипаттамасы мен жіктелуі. Про-, ашық- және жабықтұқымдылар. Тұқымбүршіктің морфологиялық табиғаты.

Ашықтұқымдылар немесе қарағайлар (Gymnospermae, немесе Pinophyta) бөлімі. Жалпы сипаттамасы..

Археоптеристер тобы, немесе Проашықтұқымдылар. Сүректің құрылысы. Жапырақтардың морфологиясы. Спорангийлердің құрылысы мен орналасуы.

Тұқымды папоротниктер, немесе Лигинқанаттылар тобы. Тіршілік нысандары. Лигинқанаттылар және Медуллозалар қатарының сабақтары мен жапырақтарының құрылысы. Лигинқанаттылардың тұқымбүршігінің эволюциясы мен құрылысы. Медуллозалардың тұқымбүршігі. Лигинқанаттылар және Медуллозалардың микроспорофилдері, синангийлері және синангийлердің жиналуы. Алдын ала тозаңдану.

Беннеттиттер немесе цикадеоидтар класы. Діңдері мен жапырақтарының морфологиясы мен анатомиясы. Стробилдердің құрылысы.

Саговниктер тобы. Тіршілік нысандары мен қазіргі цикадалардың қайталап жуандауы.

Мегастробилдердің, мегаспорофилдердің және тұқымбүршігінің құрылысы. Спорогенез. Аналық гаметофиттің (эндоспермалардың) дамуы. Микростробилдердің, микроспорофилдердің, және микроспорангийлердің құрылысы.

Аталық гаметофиттің (тозаң дәндерінің) дамуы. Тозаңдану және ұрықтану. Тұқымның құрылысы мен өнуі. Қазбалы саговниктер. Гинкогалар тобы. Екіқалақшалы гингконың жапырағы мен сүрегінің құрылысы.

Мегастробилдер мен тұқымбүршіктер. Аналық гаметофиттің дамуы. Микростробилдер, микроспорофиллдер мен микроспорангийлер. Тозаң дәнектері. Тозаңдану мен ұрықтану. Тұқымның құрылысы мен өсуі.

Қарағайлар немесе қылқандылар классы. Тіршілік нысандары. Жапырақтары мен өркендерінің морфологиясы. Мегастробилдердің мен тұқымбүршіктің құрылысы. Аналық гаметофиттің дамуы. Микростробилдер мен микроспорофиллдердің құрылысы. Микроспорлардың құрылысы. Аталық гаметофиттің дамуы. Тозаңдануы және ұрықтануы. Ұрықтың дамуы. Тұқымның өсуі мен құрылысы. Қазбалы қылқандылар: кордаиттер мен валхиевтілер. Жалпы морфология. Сүректің құрылысы. Микро- және мегастробилдер. Қазіргі қылқандыларда тұқым бүр қабыршағының шығу тегі.

Гнеталар немесе Қабықтұқымдылар тобы. Гнетумның, эфедраның және вельвичияның морфо-анатомиялық ерекшеліктері. Тозаңдану және ұрықтану. Микростробилдердің, микроспорофилдердің (гнетум мен велвичия) және антерофораның (эфедра) құрылысы. Тозаң дәндері. Тозаңдану және ұрықтандыру. Тұқым құрылысы

1.8 Жабық тұқымды немесе гүлді өсімдіктер

Жабықтұқымдылардың жалпы сипаттамасы. Жабықтұқымдылар бөлімі немесе Магнолия тәрізділер (Angiospermae немесе Magnoliophyta)

Гүл бөлімнің сипаттамалық белгісі ретінде. Гүлдің шығу тегі. Арбердің және Паркиннің стробильді (эванттық) теориясы, оның дамуы мен оған қазігі түзетулер; Веттштейн псевданттық теориясы. Осы теорияларды заманауи бағалау; Телом теориясы бойынша гүлдің шығу тегі. Қазіргі уақыттағы гүл және оның бөлімдерінің морфологиясы туралы ұғым. Гүлдің морфологиялық эволюциясының негізгі мәселелері.

Жабықтұқымдылардың шығу тегі, Жердің даму тарихындағы олардың пайда болуы, олардың пайда болуына қолайлылық тудыратын, заманауи флорадағы гүлденуі мен шарықтауын анықтайтын жағдайлар.

М.И. Голенкиннің гипотезасы. Жабықтұқымдылардың ата тектері. Олардың гибридті шығу тегінің гипотезалары. Гүлді өсімдіктердің жүйелену тарихы.

Топтастыру көздері. Ежелгі дүниеде топтастырудың пайда болуы; адам тіршілігінің шаруашылық қызметімен, медицинамен, мәдениетпен байланысы. Аристотель, Теофраст, Диоскарид, Аға Плиний. Топтастыру тарихының кезеңдері, оның маңызы.

Орта ғасырдағы және Қайта өркендеу дәуіріндегі систематика. Араб мәдениетінде ботаникалық білім. Топтастыруды одан әрі дамыту үшін зерттеу әдістері ретінде ботаникалық бақтар мен гербарийлеудің болуының маңызы. «Шөп қайнатпалары», ботаникалық шығармалардың ерекше түрі ретінде.

Өсімдіктердің жасанды жүйелері мен оның құрылу принциптері. А.Чезальпиноның, Ж.Турнефордың және өзге де К.Линнейдің ізашарлары жүйелерінің негізгі ерекшеліктері мен ботаника облысындағы олардың жұмыстарының маңызы. Линнейдің жасанды жүйесі.

Табиғи жүйелер және олардың құрылысының принциптері. М.Адамсонның өзіндік жүйесі; Адамсон және заманауи сандық таксономия. А.П.Жюссьенің, А.П.Декандольдің, Дж.Бентам мен Дж.Д.Гукердің жүйелері.

Табиғи және филогенетикалық жүйелердің тарихи сабақтастығы. А.Браунның, А.Энглердің, Р. Веттштейннің филогенетикалық жүйелері. Г. Галлирдің, Ч.Бессидің, Дж.Хатчинсонның, А.А.Гроссгеймнің, А.Л.Тахтаджяныңн, А.Кронквисттің, К.Дальгреннің және т.б. жүйелері.

Полифилетикалық жүйелер. Гүлді өсімдіктер жүйесінің құрылымындағы проблемалардың қазіргі жағдайын жалпы бағалау.

Палеоботаника, салыстырмалы морфология (с.і. анатомия, цитология, палинология, карпология, эмбриология, тератология), физиология, биохимия, өсімдіктер географиясы және олардың гүлді өсімдіктерді топтастыру үшін маңызы, жабықтұқымдылардың маңызды таксондары.

Қосжарнақтылар класы. Жалпы сипаттамасы; эволюцияның негізгі бағыттары. Даражарнақтыларға қатынасы.

Алғашқыжабындылар когорта тармағы. Жалпы сипаттамасы. Қосжарнақтылардың алғашқыжабындылар мен соңғыжабындыларға бөлінуін заманауи таксономиялық және эволюциялық бағалау.

Біржабындылар қатарлар тобы немесе шамшат тәрізділер. Әр түрлі жүйелердегі топ орны, топ белгілерінің заманауи филогенетикалық бағалануы және оның біртектілігінің проблемасы.

Талгүлділер қатары. Талдар тұқымдасы; тұқымдастағы гүлдің эволюциясы және тозаңдану тәсілдері. Жабықтұқымдылар жүйесінде талгүлділердің орналасуына қазіргі көзқарастар.

Казуарин гүлділер қатары. Семейств Казуариндер тұқымдасы; вегетативті мүшелерінің, гүлшоғырының, гүлінің құрылымындағы ерекшеліктер. Қатар белгілерінің филогенетикалық маңызы, оның шығу тегі мен топтастыру жағдайына әр түрлі көзқарастар.

Шамшатгүлділер қатары. Жалпы сипаттамасы. Қайың және Шамшат тұқымдастары. Сүректің, гүлшоғырының, гүлінің құрылысындағы ерекшеліктер; түйіннің морфологиялық табиғаты; қатардың маңызды өкілдері, олардың шаруашылықтағы рөлі.

Қалақайгүлділер қатары. Жалпы сипаттамасы; қатардың морфологиялық белгілерін эволюциялық бағалау. Тұттар тұқымдасы; тіршілік формалары; гүл мен гүлшоғырының құрылысы: тозаңдану тәсілі; маңызды өкілдері. Қалақайлар тұқымдасы; вегетативті мүшелерінің, гүлшоғырының, гүлінің құрылымындағы ерекшеліктер. шаруашылық тұрғысындағы пайдалы өкілдер. Қарағаштар тұқымдасы.

Орталықтұқымдылар немесе Қалампыртәрізділер. Тарангүлділер қатары. Тарандар тұқымдасы; тұқымдаста гүлдің дамуы; тұқымдас

тармақтарға бөлінуі; маңызды өкілдері; олардың ауылшаруашылық маңызы. Қалампыргүлділер қатары. Жалпы сипаттамасы. Фитолакктар, Айздар

тұқымдастары, олардың ерекшеліктері. Алаботалар немесе Көкпектер тұқымдасы; анатомоморфологиялық ерекшеліктері; гүлдің таралу эволюциясы; тұқымдас астына атарлуы. Гүлтәжілер немесе Амарантылар тұқымдасы; жемісі мен гүлінің құрылымындағы ерекшеліктер; Кактустар тұқымдасына бөлінуі; вегетативті мүшелерінің ерекшеліктері, жеміс пен гүлдің таралуы, тұқымдас тармағына бөлінуі.

Көпжемістілер немесе сарғалдақтар қатарлар тобы. Жалпы сипаттамасы; вегетативті мүшелерінің ерекшеліктері, жеміс пен гүлдің құрылысы. Көпжемістілерді топтастырудың маңызы.

Троходендронгүлділер қатары. Троходендрондар тұқымдасы. Көпжемістілердің тетрацентрондық камнемофильді өкілдері; олардың жүйедегі анатомды морфологиялық ерекшеліктері.

Магнолиягүлділер қатары; жалпы сипаттамсы; эволюцияның негізгі бағыттары. Винтерлер, Дегенера, Магнолиялар, Аннондар тұқымдастары сүректі көпжемістілердің өкілдері ретінде.

Лавр гүлділер қатары магнолиягүлділермен параллельді даму желісі ретінде; Жалпы сипаттамасы. Лавр тұқымдасы, гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер;

Сарғалдақгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; олардың құрылымындағы маманданудың белгілері қатарының шегіндегі гүлі мен жемісінің эволюциясы. Бөріқарақаттар тұқымдасы. Сарғалдақ гүлділер тұқымдасының тұқым тармақтарына бөлінуі; маңызды өкілдері. Таушымылдық тұқымдасы және оны топтастыру жағдайы туралы мәселе.

Тұңғиықгүлділер қатары, Жалпы сипаттамасы, эколого-морфологиялық, биологиялық ерекшеліктері. Тұңғиықтар тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер; маңызды өкілдері; Лотос тұқымдасы оның тұңғиық тұқымдастардан ерекшелігі.

Көкнәргүлділер қатары. Көкнәрлер тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер; Андроцей және гинецей эволюциясы; маңызды өкілдері. Шегіргүлділер қатарлар тобы. Жалпы сипаттамасы.

Дилленгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы. Диллендер тұқымдасы. Таушымылдық тұқымдасы және оны топтастыру орны туралы мәселе. Шайгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы. Шай және тамшыгүлділер тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер; маңызды өкілдері.

Шегіргүлділер қатары; Жалпы сипаттамасы. Шегіргүлділер тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер; биологиялық ерекшеліктері.

Асқабақгүлділер қатары. Асқабақ тұқымдасы; вегативтік мүшелерінің, гүлдерінің және жемістерінің құрылымындағы ерекшеліктер; тұқымдасты топтастыру орны туралы мәселе, маңызды өкілдері. Кеуелгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы. Кеуелгүлділер тұқымдасы, қатардың түйінді тобы ретінде.

Крестгүлділер тұқымдасы; анатомды-морфологиялық және биохимиялық ерекшеліктері: гүлдің шығу тегі және құрылысы; жемістері мен тұқымдарының құрылымындағы ерекшеліктер; маңызды өкілдері; олардың шаруашылықтағы маңызы; крестгүлділердің шығу тегі туралы гипотезалар. Құлқайырлар қатарлар тобы.

Құлқайырлар қатары; жалпы сипаттамасы. Құлқайырлар тұқымдасы; анатомды-морфологиялық ерекшеліктері; маңызды өкілдері. мақта және басқа да талшықты өсімдіктер. Жөкеағаштар тұқымдасы.

Сүттіген қатары. Сүттіген тұқымдасы. Раушантәрізділер қатарлар тобы; жалпы сипаттамасы; көпжемістілермен ұқсастық белгілері және олардан айырмашылықтары.

Тасжарғангүлділер қатары; эволюцияның негізгі бағыттары. Жасаңшөптер қатары; экологиялық және морфологиялық ерекшеліктері. Тасжарғандар тұқымдасы; жалпы сипаттамасы; жемісі мен гүлінің эволюциясы. Кездікқын, Шықшөп тұқымдастары; гүлінің және жемісінің құрылымы, биологиялық ерекшеліктері; маңызды өкілдері; шаруашылық маңызы. Раушангүлділер қатары. Раушандар тұқымдасы. жалпы сипаттамасы; гүлінің және жемісінің эволюциясы; тұқымдас тармақтарға бөлінуі; маңызды өкілдері; олардың шаруашылық маңызы.

Бұршақгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; морфологиялық ерекшеліктері; эволюциясының бағыты. Мимозалар, Цезальпиниялықтар және Бұршақтар тұқымдас ы (тұқымдас тармақтары); биологиялық және морфологиялық ерекшеліктері, ықтимал эволюциялық қатынастары; маңызды өкілдері, олардың табиғаттағы және адамның шаруашылық қызметіндегі рөлі. Рутатәрізділер қатарлар тобы.

Рутгүлділер қатары, раушангүлділерге параллель даму желісі ретінде. Руттар тұқымдасы; жалпы сипаттамасы; гүлінің және жемісінің құрылымы; маңызды өкілдері; олардың шаруашылықтағы маңызы.

Қазтамақгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; гүлінің және жемісінің эволюциясы. Зығырлар тұқымдасы; морфологиялық-анатомиялық ерекшеліктері; зығыр

талшықты және май алынатын дақыл ретінде. Саумалдықтар тұқымдасы; Қазтамақ тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылысы; маңызды өкілдері.

Мирта тәрізділер қатарлар тобы; Мирта гүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; эволюциясының негізгі бағыттары. Мирта, Анар, Тергүл, Күреңот тұқымдасы; биологиялық және морфологиялық ерекшеліктері, маңызды өкілдері, олардың шаруашылықтағы маңызы. Шатыршатәрізділер қатарлар тобы.

Ырғайгүлділер қатары. Ырғайлар тұқымдасы; гүлінің және жемісінің құрылымындағы ерекшеліктер; тұқымдастың тұтастығы және олардың жүйелік байланыстару туралы мәселелер, маңызды өкілдері.

Аралиягүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; эволюция қатары. Аралия тұқымдасы. Шатыргүлділер тұқымдасы; анатомды-морфологиялық және биохимиялық және

биологиялық ерекшеліктері; гүлшоғырының, гүлінің және жемісінің мамандану жолдары; маңызды жүйелік белгілері; тұқымдас тармақтарға бөлінуі; маңызды өкілдері, олардың шаруашылықтағы маңызы.

Екінші жабындылар немесе Біріккен жапырақшалылар когорта тармағы. Жалпы сипаттамасы; мамандану деңгейі; бесшеңберлі және төртшеңберлі гүлдері бар топтар; біріккен жапырақшалылардың эволюциялық және топтастыру маңызын бағалау. Арша тәрізділер қатарлар тобы.

Аршагүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; жүйедегі орны. Арша және алмұртшөптер тұқымдастары; биологиялық және морфологиялық ерекшеліктері; маңызды өкілдері.

Ақдодалдар қатары. Примулалар тұқымдасы; гүлінің құрылымындағы ерекшеліктер; жүйелік байланыстары; маңызды өкілдері. Қожакендірлер қатар тобы.

Қожакендіргүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; Үшқаттар тұқымдасы. Валерианалар тұқымдасы. Қожакендірлер тұқымдасы. Түтікгүлділер қатарлар тобы.

Көкшегүлділер қатары; жалпы сипаттамасы және эволюциясының бағыты. Көкшегүлдер, Айлаулықтар тұқымдастары; морфологиялық ерекшеліктері; эволюциялық байланыстары. Шырмауықтар тұқымдасы. Арамсояулар тұқымдасы; биологиялық және морфологиялық ерекшеліктері; шаруашылықтағы маңызы.

Нарқайсаргүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; мамандану бағыты; Нарқайсарлар тұқымдасы. Ерінгүлділер тұқымдасы; морфологиялық-биологиялық ерекшеліктері; айлаулықтармен ұқсастық белгілері және олардан айырмашылықтары.

Сабынкөкгүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; мамандану бағыты; Алқалар тұқымдасы; анатомо-морфологиялық ерекшеліктері. Сабынкөктер тұқымдасы; тұқымдас шегіндегі гүлінің эволюциясы; биологиялық ерекшеліктері; тұқымдас тармақтарына бөлінуі; Сұңғылылар, Дүңгіршектер тұқымдастары. Аталықжелектілер когорта тармағы.

Қоңыраугүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; эволюциясының маңызды бағыттары. Қоңыраугүлдер тұқымдасы. Күрделігүлділер тұқымдасы; анатомиялық ерекшеліктері; тіршілік формалары; гүлшоғының, гүлінің және жемістерінің құрылымы, эволюциясының бағыты және мамандануы; тұқымдас тармақтарға бөлінуі.

Даражарнақтылар класы. Жалпы сипаттамасы; даражарнақты ұрықтың пайда болуы; анатомиялық ерекшеліктері; эволюцияның негізгі бағыттары. Даражарнақтылар жүйесіне заманауи көзқарастар. Сарыраушан немесе Теңгебестар қатарлар тобы. Филогенетикалық жүйедегі топ орнының ерекшеліктері. Алисмагүлділер қатары. Теңгебастар тұқымдасы мен Алисмалар тұқымдасы. Экологиялық және морфологиялық ерекшеліктері. Гүл мен жемістің құрылымындағы қарапайымдылық және мамандану белгілері.

Алисмагүлділер қатары. Теңгебастар және алисма тұқымдастары. Экологиялық және морфологиялық ерекшеліктері. Лалатәрізділер қатарлар тобы.

Лалагүлділер қатары ортиалық және даражарнақтыларға тән топ ретінде; жалпы сипаттамасы; вегетативті мүшелердің, гүлдің, жемістің эволюциясының бағыттары. Лалагүллер тұқымдасы. Лалагүлділер жүйесі туралы заманауи ұғымдар.

Орхидея гүлділер қатары. Орхидея тұқымдасы; жалпы морфологиялық-анатомиялық сипаттамасы; биологиялық ерекшеліктері; Энтомо- және орнитофилияға мамандануына байланысты гүл құрылысының ерекшеліктері; таралуы.

Қияқгүлділер қатары лалагүл тәрізділердің анемофильдік даму жүйесі ретінде. Елекшөптер тұқымдасы. Қияқтар тұқымдасы; жалпы сипаттамасы; астықтармен ұқсастықтары және олардан айырмашылықтары; тұқымдастағы гүлдің эволюциясы; Кияқ тәрізділердің табиғаттағы және шаруашылықтағы рөлі. Ұнды дәндер қатар тобы. Лалагүл тәрізділерден айырмашылығы.

Астықгүлділер қатары. Астық тұқымдасы; анатомды-морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері; гүлдің шығу тегі, ұрықтың морфологиялық табиғаты; қосалқы тұқымдастарға бөлінуі; маңызды өкілдері; астықтардың табиғаттағы және шаруашылықтғыа рөлі; Собық гүлділер қатар тобы; жалпы сипаттамасы; топтың жүйелік орналасуының мәселелері. Пальмагүлділер қатары; Пальмалар тұқымдасы; жалпы сипаттамасы; таралуы; анатомды-морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері; пальмалардың табиғаттағы және шаруашылықтағы рөлі; Панданагүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; Кірпібастар, Қоғалар, Панданалар тұқымдастарының жемісі мен гүлінің құрылымындағы ерекшеліктер.

Ароидты гүлділер қатары; жалпы сипаттамасы; гүл эволюциясы. Ароидтар тұқымдасы: тіршілік формалары; биологиялық ерекшеліктері. Балдыршөптер тұқымдасы. Жабықтұқымдылар морфологиялық эволюциясының маңызды бағыттары.

Геоботаника (фитоценология) негіздері Геоботаника - өсімдіктер жабыны туралы ғылым. Биологиялық пәндер жүйесіндегі

геоботаниканың орны. Үздіксіздік және қатысты дискреттілік – өсімдік жабынының негізгі қасиеттері. Фитоценоз туралы ұғым. Фитоценоз биогеоценоздың орталық құрамдасы ретінде.

"Флора" және "өсімдік" ұғымдары арасындағы айырмашылықтар. Өсімдіктердің таралуына және фитоценоздың қалыптасуына негізгі экологиялық

факторлардың әсері. Экологиялық факторлардың жіктемесі. Олардың өсімдіктерге тікелей және жанама

әсер етуі. Экологиялық амплитуда және түрдің экологиялық ареалы. Ауа экологиялық фактор ретінде. Ауаның төменгі қабатында көмір қышқыл

газының болуы, атмосфераға оның түсуінің көздері. Өсімдікке зиянды қоспалардың әсер етуі. Желдің өсімдіктер тіршілігіндегі және өсімдік жабынының қалыптасуындағы рөлі.

Жарық экологиялық фактор ретінде Уақытта және кеңістікте жарық факторының өзгеруі. Фотокезеңділік құбылысы. Жарықсүйгіш, көлеңкесүйгіш және көлеңкеге төзімді өсімдіктер. Өсімдік морфогенезіне жарықтың әсері.

Жылу экологиялық фактор ретінде. Жер шарының қабаттарында жыл маусымдары бойынша жылудың таралуы. Жылу өсімдік жабынының ендік аймақтылығын шарттастыратын басты себеп ретінде.

Су экологиялық фактор ретінде. Жаңбырдың жаһандық және жергілікті таралу заңдылықтары.

Мекендеу орнының ылғалдылық дәрежесін шарттастырушы негізгі себептер. Ылғалдылыққа қатысты өсімдік түрлері: гидрофиттер, гидрофиттер, мезофиттер және ксерофиттер. Осы түрлердің басты морфологиялық, анатомиялық және физиологиялық белгілері. «Физиологиялық құрғақшылық» құбылысы.

Эдафикалық факторлар. Минеральды қоректену элементтеріне өсімдіктердің қатынасы. Эутрофтар, мезотрофтар және олиготрофтар. Нитрофилдер мен кальцефилдер. Сор және сортаң жерлердің өсімдіктері.

Галофиттердің морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктері. Топырақ қышқылдығының (өзекті реакция) дәрежесіне өсімдіктердің қатынасы. Ацидофилдер, нейтрофилдер және базофилдер. Топырақтың негізгі физикалық құрамының – оның механикалық (гранулометрикалық) құрамы мен құрылымының экологиялық ролі. Псаммофиттер.

Рельеф экологиялық фактор ретінде. Өсімдік жабьнына макро-, мезо- және микрорельефтің әсері. Вертикальды температуралық градиент және өсімдіктердің биіктік белдеулері.

Альпілік қарлы климат. Микрорельеф өсімдік жабынының кешенді және теңбілдігінің негізгі себептерінің бірі ретінде.

Экологиялық факторлардың жиынтық әсері мен өзара тәуелділігі. Экологиялық режимдер.

Өсімдіктердің тіршілік формалары (экобиоморфтар). Раункиердің тіршілік формаларының жүйесі. Аймақтың геологиялық тарихының өсімдік жабынына әсері. Өсімдік ареалдары мен флоралардың жасалуын қалыптастыруда факторлардың тарихи рөлі. Географиялық оқшалану факторлары. Эндемизм. Өсімдік-космополиттер. Өсімдіктердің реликті түрлері және реликті фитоценоздар. Өсімдік жабынының өткен әртүрлі экзогенді бұзылуларының заманауи жағдайға әсері. Фитоценоздағы өсімдіктердің арасындағы өзара қарым-қатынастар. Бірге өскен жағдайда өсімдіктердің бір біріне тікелей және жанама әсер етуі. Байланыс қатынастары – механикалық және физиологиялық. Паразитизм, жартылай паразитизм және симбиоз. Трансабиотикалық өзара қатынастар – бәсекелестік, ортатүзуші және биохимиялық (аллелопатикалық). Жнуарлар, микроорганизмдер және өсімдіктер арқылы жүзеге асырылатын трансбиотикалық өзара қатынастар.Өсімдіктердің экологиялық қасиеттерін іске асыруға бірлесе өсудің әсері.

Аутэкологиялық (әлеуетті) және синэкологиялық (нақты) ареалдар және өсмдіктер оптимумдары. Аутэкологиялық, синэкологиялық, оптимумдарға қатынаы бойынша өсімдіктердің түрлері.

Фитоценоздардың құрылымы мен құрамы. Фитоценоздың флористикалық құрамы - биологиялық жүйе ретінде оның қалыптасуы мен қызметінің барлық факторларын бейнелейтін негізгі белгі. Флористикалық байлық дәрежесі және оның себептері. Түрлік қанықтылық . Фитоценоздың флористикалық құрамы мен өзге де белгілерін анықтаудың ең төмен аумағы туралы ұғым.

Фитоценоздағы түрлер арасындағы мөлшерлік қатынас. Мөлшерлік қатынасты сипаттайтын белгілер: сандық құрамы, жобалау жабындылығы, салмақтық және көлемдік қатынастары. Стационарлық және бағдарлық зерттеулерде осы белгілерді есепке алудың әдістемелік принциптері. Өсімдіктерде кездесетін фитоценоздың сандық құрамындағы осы белгінің артықшылығының көрсеткіші ретінде.

Өсімдіктердің ценополуляциялары туралы ұғым. Ценопопуляция құрамындағы дарақтардың онтогенетикалық топтары.

Онтогенетикалық құрамы бойынша ценопопуляция түрлері. Фитоценоздардың вертикалды құрылымы. Фитоценоздың вертикальды

саралануын тудыратын себептер. Осындай сараланудың экологиялық және биологиялық салдарлары. Жерүсті және жерасты жікқабаттылығы, вертикалдық саралаудың жеке жағдайы ретінде. Вертикальды континуум.

Фитоценоздардың көлденең құрылымы (қабатталуы). Қабаттардың сукцессионды түрлері. Фитоценоздардың теңбілділігі, оның себептері және фитоценоздың түрлі тұрпаттарындағы көріну дәрежесі. Микротоптама мен биогеоценотикалық парцелла

арасындағы қатынас. Өсімдік жабындылығының кешенділігі. Теңбілдік және кешенділік құбылыстарын шектеу шарттылығы, өсімдік жабынының континуалдық қасиеттерінің салдарлары ретінде.

Фитоценоздардың экобиоморфты құрамы экотоптар қасиеттерінің, фитоценоз тарихының және өсімдіктер арасындағы өзара ықпал ету нысандарының көрсеткіші ретінде.

Фитоценоздың экологиялық әртектілігінің дәрежесін анықтайтын себептері. Синузиялар, өсімдік түрлерінің экологиялық жақындығының ценопопуляциясын біріктіруші ретінде.

Өсімдік ценотиптері туралы ұғым. Доминанттар және эдификаторлар. Фитоценоздар арасындағы шекаралар. Экотоптардың фитоценологиялық құрамы. Фитоценоздардың динамикасы.

Фитоценоздардың маусымдық өзгергіштігі: фитоценоздарды жасайтын түрлердің дамуының маусымдық кезеңдерінің көптүрлілігі, оның биологиялық жүйе ретіндегі қызмет етуінің маңызды шарты.

Маусымдық өзгергіштіктің жеке көрінісі ретіндегі аспектілер ауысымы. Фитоценоздардың флуктуациялық өзгергіштігі. Флуктуация себептері. Әртүрлі фитоценоз белгілерінде флуктуациялық өзгергіштіктің дәрежесі. Фитоценоздардың ауысуына әкеп соғатын себептер. Сингенетикалық, эндоэкогенетикалық және экзоэкогенетикалық ауысымдар.

Өсімдіктердің бастапқы және қайталама сукцессиялары. Түбірлі және туынды фитоценоздар сериалды және климакстық қоғамдар. Сукцессияның әртүрлі сатыларындағы сингенездің, эндоэкогенездің және экзоэкоогенездің қатынасы; Сукцессияны жүзеге асыру кезінде үздіксіздіктің және қатысты дискреттік қасиеттердің көрінуі. Өсімдіктің уақытша континуумы, жіктеме қағидаттары және фитоценоздардың ординациясы.

Тасономиялық континуум, оның себептері. Және кез келген фитоценологиялық жіктеменің шарттары.

Доминанттық қағидат негізінде мейлінше жоғары дәреженің өсімдік қауымдастығы мен жүйелік бірліктерінің бөліну өлшемдері. Фитоценоздарды флористикалық жүйелеу Браун-Бланкенің қағидаттары жөніндегі фитоценоздарды жіктеудің флористикалық ұстанымы. Браун-Бланке таксономиялық жүйелеу бірлігі. Фитоценоздар атауларының қағидалары

Экологиялық факторлар мен ценотикалық белгілердің градиенттері бойынша В.Н.Сукачевтің орман типтерінің эколого-ценотикалық қатары.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі 1. Өсімдіктердің көбею мүшелері (гүлі, балдырлардың көбеюі және маңызы. 2. Өсімдіктердің вегетативтік мүшелері (тамыры, сабағы, жапырағы) 3. Жалпақ құрттар типі. Кірпікшелі құрттар тобы – Ақ планария. 4. Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы

және шаруашылықтағы рөлі. 5. Хлоропласттар пигменттерінің химиялық құрамы және қасиеттері 6. Ботаника пәні және міндеттері. Ботаника бөлімдері. 7. Сақина тәрізді құрттар типі. Жауынқұрттардың топырақтың жасалуындағы

маңызы 8. Моллюсканың жалпы сипаттамасы.Тіршілік ету процесінің ерекшеліктері. 9. Мүктер мен папоротник тәрізділердің құрылысы және көбеюі. 10. Тамырдың құрылысы және оның қызметі? 11. Балдырлардың құрылысы және тіршілік ету қызметі? 12. Гүл. Гүлдің формуласы және диаграммасы.

13. Қосжарнақтылар ішкі және сыртқы құрылысы . 14. Жапырақтың анатомиялық құрылысы 15. Дара жарнақтылар класының жалпы сипаттамасы. 16. Папоротниктердің құрылысы және көбеюі. 17. Жабық тұқымды өсімдіктер және олардың ұрықтануы. 18. Гүлді өсімдіктердің тозаңдануы және ұрықтануы 19. Микроорганизмдердің таралуы және табиғаттағы маңызы. 20. Дара жарнақты және қосжарнақты өсімдіктер 21. Балдырлар. Балдырлардың көбеюі, шаруашылықтағы маңызы. 22. Жалаңаш тұқымдылардың құрылысы мен көбею ерекшеліктері 23. Жабықтұқымды өсімдіктер және олардың табиғаттағы маңызы. 24. Тозаңдандыру. Тозаңдандыру тәсілдері. 25. Саңырауқұлақтардың ерекшеліктері мен құрылысы 26. Жабық тұқымды өсімдіктер және олардың ұрықтануы 27. Жапырақтың құрылысы және олардың түрлері 28. Қосжарнақтылар класының жалпы сипаттамасы. 29. Тұқымдардың өну шарттары. Өскіндердің қоректенуі және өсуі 30. Өсімдіктер патшалығының негізгі ерекшеліктері және жіктемесі 31. Балдырлар. Балдырлардың көбеюі, шаруашылықтағы маңызы. 32. Моллюскалар. 33. Күрделігүлділер тұқымдасы 34. Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. Саңырауқұлақтардың табиғаттағы және шаруашылықтағы рөлі. 35. Амфибиялардың жалпы сипаттамасы.

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі

Негізгі: 1.Вальтер Г. Жалпы геоботаника. М., Мир, 1982. 2.Васильев А.Е. және басқалар. Ботаника: Өсімдіктердің анатомиясы және

морфологиясы. Оқу құралы. М., Просвещение, 1988. 3.Воронов А.Г. Геоботаника; М., Высш. школа, 1973.; 4.Комарницкий Н.А., Кудряшов Л.В., Уранов А.А. Ботаника: Өсімдіктерді

топтастыру. М., Учпедгиз, 1962. 5.Комарницкий Н.А., Кудряшов Л.В., Уранов А.А. Ботаника: Өсімдіктерді

топтастыру. Оқулық. М., Просвещение, 1975. 6.Культиасов И.М. Өсімдіктер экологиясы. М, Мәскеу ун-ті баспасы, 1982. 7.Курсанов Л.И. және басқалар. Ботаника: 2 томдық. Т. 1. М., Просвещение, 1966.

Т.2. М., Учпедгиз, 1951. 8.Төменгі сатыдағы өсімдіктер курстары. М.В.Горленконың редакциясымен. М.,

Высш. школа, 1981. 9.Шенников А.П. Геоботаникаға кіріспе. Л., Ленингр. ун-ті баспасы, 1964. 10. Эзау К. Тұқымды өсімдіктердің анатомиясы: 2 томдық кітап. М.Мир,1980. Қосымша: 1.Алексеев Е.Б., Губанов И.А., Тихомиров В.Н. Ботаникалық номенклатура. М.,

Изд-во Моск. ун-та, 1989. 2.Барыкина Р.П., Кострикова Л.Н. және басқалар. Өсімдіктер анатомиясы бойынша

практикум/Д.А.Транковскийдің редакциясымен. 3-басылым. М., Высш. школа, 1979. З.Вехов В.Н., Лотова Л.И., Филин В.Р. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің анатомиясы

мен морфологиясы бойынша практикум М., Мәскеу ун-ті баспасы, 1980. 4.Гарибова Л.В., Горбунова Н.П. және басқалар. Төменгі сатыдағы өсімдіктер. М.,

Мәскеу ун-ті баспасы, 1975.

5.ГорышинаТ.К. Өсімдіктер экологиясы. М., Высш. школа, 1979. 6. Өсімдіктер тіршілігі: В б-ти т. М., Просвещение, 1974-1982. 7.Клюшникова Е.С., Сизова Т.П. Ботаника: Төменгі сатыдағы өсімдіктер. Әдіс,

нұсқаулар. 8. Мейен СВ. Палеоботаника негіздері. М, Недра, 1987. 9.Мейер К.И. Архегониалдық өсімдіктер морфологиясының практикалық курсы,

Оқу құралы. М.,1982. Ю.Первухина Н.В, Гүлдің морфологиясы мен биологиясының мәселелері. Л.,

Наука, 1970. П.Первухина Н.В. Жабықтұқымдылардың гүлқоршауы. Л., Наука, 1979.

2. ЗООЛОГИЯ

2.1. Омыртқасыздар зоологиясы

Қарапайымдылар. Қарапайымдылар жеке эукариотты организмдер патшалығы ретінде. Қарапайымдыларды ұйымдастырудың талшықты формасы. Талшықтылардың негізгі органеллалары. талшықтардың саны мен орналасуы. Мастигонемалар. Талшықтың құрылысы. Талшықтың түбірлі жүйесін ұйымдастыру. Талшық пен кірпікшелер қызметінің механизмдері туралы заманауи түсініктер. Кірпікшелер мен талшықтардың қозғалысын реттеу. Метаболия. Талшықтылардың жабындарын ұйымдастыру түрлері. Қорғану органелалары. Митохондриялар мени пластидтер. Пластидтердің пайда болуы. Фоторецепторлы органеллалар.

Талшықтылар үлгісіндегі қарапайымдылардағы митоздың негізгі түрлері. Талшықтылардың қоректенуі. Торлы ауыз. Ас қорыту вакуольдері. Қор заттары. Жиырылғыш вакуольдер. Талшықтылардың көбеюі. Монотомия және палинтомия. Талшықтылардың колониялары. Моноэнергидті және полиэнергидті талшықтылар. Жыныстық процесс. Талшықтылардың тіршілік циклінде ядролық фазалардың ауысуы. Өсімдік тұрпатты зат алмасу талшықтылары (Euchloromonada, Chrysomonada, Cryptomonada, Xanthomonada, Dinimonada). Жануарлар тұрпатындағы зат алмасу талшықтар (Kinetoplastida, Polymastigina, Hypermastigina, Choanomonadina, Opalinida). Талшықтылар – адам және жануарлар ауруларының қоздырғышытары (трипаносомалар, лейшманиялар, лямблиялар, трихомонадалар).

Ұйымдастырудың талшықты және амебоидты түрінің құбылмалылығы. Қарапайымдылардағы амебоидты ұйымдастыру түрі. Псевдопиялар фомалары. Амебоидты қозғалыс механизмі. Жалаңаш амебалар. Амебалар – адам және жануарлар ауруларының қоздырғыштары. Қабыршақты амебалар.

Фораминифералар. Біркамералы және көпкамералы фораминифералардың құрылыстары. Фораминифералардың тіршілік циклдері. Фораминифералардағы ядро гетероморфизмі. Фораминифералардың геологиялық маңызы.

Радиолярийдің құрылысы. Радиолярийдің полгеномды ядроларын ұйымдастыру. Ядро мен спорогенездің бөлінуі. Радиолярийдің негізгі топтары (Spumellaria, Nasselaria, Phaeodaria, Stycholonchida). Акантарийдің құрылысы мен биологиясы. Күнсүйгіштің құрылысы мен биологиясы.

Apicomplexa - споралылардың ультрақұрылымдық белгілері. Талшықтылар – споралылардың ықтимал бабалары. Грегариналарды ұйымдастыру және тіршілік циклдері. Грегариналардың ультрақұрылымдық ерекшеліктері мен олардың қозғалысының механизмі. Кокцидиялардың тіршілік циклдері. Безгек плазмодиялары тіршілік циклінің ерекшеліктері. Споралылар – адам және жануарлар ауруларының қоздырғыштары (кокцидиялар, малярия плазмодиялар, токсоплазмалар).

Книдоспоридиялар. Книдоспоридиялардың тіршілік циклі. Книдоспоридиялардың спораларының құрылысы. Книдоспоридиялардың практикалық маңызы.

Микроспоридиялардың ультрақұрылымдық ерекшеліктері. Спораларды атудың механизмі мен құрылысы. Микроспоридиялардың тіршілік циклдері. Микроспоридиялардың практикалық маңызы.

Кірпікшелі қарапайымдылар жасушасының құрылысы (Ciliophora): пелликула, трихоцисталар, кірпікшелер, цирралар, мембранеллалар, инфрацилиатура, цитостом және цитофаринкс, ас қорыту вакуольдері, жиырылғыш вакуольдер. Инфузориялардың қоректенуі және ас қорытуы. Кірпікшелі қарапайымдылардың ядролық аппараты. Әртүрлі тұрпаттағы микронуклеустің және макронуклеустердің құрылысы. Микро- және макронуклеусқа бөлінуі. Жыныстық процесс. Конъюгация кезіндегі ядроның қызметі. Қалыпты ядролық аппараттың қалпына келтірілуі.

Макронуклеус "текті қапшық" ретінде. Автогамия. Сингендер және ұрықтану тұрпаттарыі. Кірпікшелі қарапайымдылардың негізгі топтары (Karyorelictida, Holotricha, Olygohimenophora, Spirotricha, Hypotricha, Peritricha, Suctoria). Инфузориялардың табиғаттағы маңызы.

2.2. Төменгі көпжасушалылар Көпжасушалы жануарлардың ортақ белгілері. Көпжасушалылардың шығу тегінің

негізгі гипотезалары. Prometazoa арнайы көпжасушалыларының қосалқы патшалығы. Пластиналылар

тұрпаты (Placozoa): құрылысы мен биологиясы. Трихоплакстың қоректену мехнизмі. Ортонектидалардың және дициемидалардың ұйымдастырылуы, ультрақұрылымы мен тіршілік циклдері. Губкалардың анатомиялық ұйымдастырылуының негізгі түрлері. Хоанодерма және пинакодерма. Мезохилдің жасушалық элементтерінің әртүрлілігі. Органикалық және минералдық қаңқа. Спикулалардың пайда болу механизмі. Шыны губкалардың синтициалдық организмдерін ұйымдастырылу ерекшеліктері. Губкалардың қоректену механизмі. Губкалардың жынысты және жыныссыз көбеюі. Губкалардың дернәсілдерінің түрлері: амфибластула және паренхимула. Дернәсілдер метаморфозының ерекшеліктері және метаморфоза кезіндегі дернәсілдердің жасушалық қатпарларының тағдыры. Губкалардың негізгі систематикалық топтары (Calcispongia, Demospongia, Hyalospongia, Sclerospongia). Табиғи экожүйелерде губкалардың маңызы.

EnTetazoa кәдімгі көпжасушалылардың негізгі белгілері. Eumetazoa эмбриогенезіндегі ұрықтық қаптар. Жүйке және бұлшық ет жасушаларын ұйымдастыру ерекшеліктері. Eumetazoa шығу тегі.

2.3. Радиалды-симметриялық көпжасушалылар Гидроидтылардың эктодермасы мен энтодермасының жасушалық құрылысы.

Полипоидты ұрпақты ұйымдастыру ерекшеліктері. Гидроидтың колониялары. Гидроидты медузаларды ұйымдастыру. Әртүрлі топтардағы гидроидтылардың метагенезі. Гидроидтылардың жыныстық көбеюі, планулалар мен метаморфозаларды ұйымдастыру. Гидроидтылардың негізгі топтары (Нуdгуdа, Leptolida, Trachylida). Хондрофоралардың және сифонофоралардың жоғары біріккен колониялары.

Сцифоидтылардағы полипоидты ұрпақты ұйымдастыру ерекшеліктері (сцифистома, стефаносцифус). Сцифомедузалардың құрылысы. Кубомедузаның тіршілік циклі, метагенездің анайы формасы ретінде. Дискомедузалардың стробиляциясы мен метагенезі. Стауромедузаларды ұйымдастыру. . Алты шуақты және сегіз шуақты маржандарда полиплоидты ұрпақтардың ұйымдастырылуы. Алты шуақты маржандардың онтогенезінде саркосептің және

склеросептің ұйымдастырылуы. Сегіз шуақты маржандар шоғырының қаңқасы және ұйымдастырылуы қаңқасы. Динофлагелляталар мен маржандар симбиозының маңызығы. Маржандарда қаңқа түзілімінің гидрохимиясы: маржан рифтерінің құрылысы. Мұхит экожүйесіндегі рифтердің маңызы. Атоллдардың шығу тегі. Цериантариялар - билатералдық-симметриялық маржандар. Маржандардың көбеюі және олардың дернәсілдерінің құрылысы. Тарақтыларды ұйымдастыру. Тарақтылардың аралас симметриясы. Аморалдық мүше. Түптік жорғалаушылар және аз қозғалатын тарақтылар.

2.4. Билатералды-симметриялық көпжасушалылар.

Тығыз және бастапқы қуысты көпжасушалылар Билатералдық симметрияның шығу тегі. Билатералды-симметриялық жануарларда

жұмыртқаларды бөлудің негізгі типтері. Мезодерманың қалыптастыру тәсілдері мен Bilateria миының қалыптасуы.

Турбелляриялардың жалпақ құрттарға тән ұйымдастырылуы. Турбелляриялардың негізгі ұлпалары мен мүшелері. Кірпікшелі эпителийялардың талшықты, олигоцилиарлы және полицилиарлы типтері. Бұлшықет қабы. Ортогон және оның нұсқалары. Турбелляриялардың көздерін ұйымдастыру. Көпжасушалылардағы фоторецепторлық құрылымдардың екі типі. Паренхима. Протонефридиялардың құрылысы мен қызмет ету механизмі. Жыныс жүйесінің құрылысы ішкі ұрықтандыруға тән құрылғы ретінде. Турбелляриялардың негізгі топтары (Acoela, Polycladiata, Gnatostomulida, Kalyptorhynchia, Tricladida). Турбелляриялардың дамуы, Архофорлы және неофорлы турбелляриялар. Мюллер дернәсілі.

Моногенетикалық сорғыштар. Дернәсілдердің ұйымдастырылуы, тіршілік циклі, құрылысы. Моногениялардағы полиэмбриония.

Цестод шоғырлы жануарлардың ұйымдастырылуы ретінде. Бекіту мүшелері. Тегумент және оның қызметтері. Цестодтардың гистологиялық құрылымының ерекшеліктері. Цестодтардың гистологиялық құрылымы. Цестодтардың жыныстық жүйесі. Паразиттердегі жұмыртқа санының көп болу заңы. Цестодтардың тіршілік циклдері (жалпақ лентец, шошқа және сиыр таспақұрты, эхинококк). Цестодтар церкомерлік жалпақ құрттар ретінде. Амфилинидалар. Цестодтардың адам және жануарлар ауруларының қоздырғышы ретіндегі маңызы.

Трематодалардың ұйымдастырылуы. Трематодалардың жыныстық жүйесі. Трематодалардың тіршілік циклдері. Партеногенетикалық ұрпақтардың ерекшеліктері. Адам және жануарлар ауруларының қоздырғыш трематодалары. Паразиттік тіршілік етуге жалпақ құрттардың бейімделуі. Немертиндердің тіршілік етуі. Немертин дернәсілінің - пилидияның құрылысы және оның метаморфозы.

Ішкіұнтаққұрттардың (Kamptozoa) ұйымдастырылуы және биологиясы. Kamptozoa дернәсілдері және оның метаморфозы.

Сауытбасты құрттардың ұйымдастырылуы. Сауытбасты құрттардың паразиттік тіршілік етуге бейімделуі. Сауытбасты құрттардың тіршілік циклі және олардың жануаралар паразиттері ретіндегі маңызы. Nemathelminthes типінің өкілдері нематодтар мен гастротрихилар. Гастротрихтердің ұйымдастырлуы, гастротрихтердің әртүрлілігі. Миниатюризацияның нәтижесі ретінде нематодтардың ұйымдастырылу ерекшеліктері. Нематодтардың қозғалыс биомеханикасы және тері бұлшықет қабының ұйымдастырылу ерекшеліктері. Табиғатта еркінқозғалатын нематодтардың маңызы. Ірі паразиттік нематодтардың ұйымдастырылуы ерекшеліктері мен ерекшеліктері нематодтардың ішкі құрылысы, шығу тегі және қызметі. Паразиттік нематодтардың даму циклі, олардың адам және жануарлар ауруларының қоздырғышы ретіндегі маңызы.

Тұмсықбасты құрттар (Cephalorhyncha) құрылысының негізгі жоспары. Приапулидалар жабайы тұмсықбасты құрттар ретінде. Приапулидалар денесінің қуысы. Приапулидалардың дернәсілі. Лорициферлер ықтимал неотониялық топ ретінде.

Киноринх. Киноринх метамерияларының шығу тегі. Қылқұрттардың құрылысы және тіршілік циклі.

2.5 Целомиялық көпжасушалылар

Аннелидалар целомды жануарлар ретінде. Целом құрылысы мен қызметі.

Аннелидтің зәр шығару жүйесі. Целомның, қан айналу жүйесінің және зәр шығару жүйесінің өзара байланысы.

Көпқылтанды құрттар. Метамерия. Параподиялардың құрылысы. Сірқабықтың жұқа құрылысы мен қылтандары. Көпқылтанды құрттардың негізгі мүшелер жүйесі. Көпқылтанды құрттардың көбеюі, эпитокия. Трохофора, метатрохофора, нектохета. Ларвалды және постларвалды метамерия. Теңіз қоғамдастықтарындағы көпқылтанды құрттардың маңызы.

Сирекқылтанды құрттар. Сирекқылтанды құрттардың әртүрлілігі, олардың топырақ түзу процесіндегі маңызы. Сүліктерді ұйымдастыру. Сүліктің бұлшық етінің дамуы мен целом редукциясының кезеңдері. Сүлік биологиясы және олардың медицинадағы маңызы. Эхиуридалар мен сипункулидалар, метамерлі немесе целомиялық жануарлар ретінде. Эхиуридтердің жынысын анықтау. Моллюскалар түрінің жалпы сипаттамасы. Моллюскаларға тән моноплакофоралар. Хитондар мен соленогастроларды ұйымдастыру. Хитондардың көбеюі және дамуы. Қосжақтаулы моллюскаларды ұйымдастыру. Бақалшақтың жұқа құрылысы мен оның түзілу механизмі. Құлып және и лигамент. Меруерт және меруерт шаруашылығы. Қосжақтаулы моллюскалардағы тыныс алу және суқозғалтатын аппараттын эволюциясы. Сүзгі ретінде қосжақтаулы моллюскалардың маңызы. Теңіз қосжақтаулы моллюскаларының көбеюі. Бұлшықеті. Тұщы су қосжақтаулы моллюскаларының көбеюі, тұщы су меруерті.

Бауыраяқты моллюскалар құрылысының жоспары. Торсион және регулятивтік босату процесіндегі мантиялы кешенді мүшелердің және жүйке жүйесінің түзілуі. Бауыраяқты моллюскалардың әртүрлілігі, табиғи қоғамдастықтардағы мен шаруашылықтағы маңызы. Nautilus үлгісіндегі басаяқты моллюскаларды ұйымдастыру. Қазбалы басаяқтылар: аммониттер мен белемниттер. Қазіргі басаяқтылардың қаңқасы. Кальмарлар мен сегізаяқтарды ұйымдастыру ерекшеліктері. Басаяқтылар неғұрлым жоғары ұйымдастырылған моллюскалар ретінде. Басаяқтылардың шаруашылықтағы маңызы.

Буынаяқтылардың бунақаяқты жануарлар ретіндегі жалпы сипаттамасы. Буынаяқтылар мен сақиналы құрттардың ортақ құрылысының жоспары.

Буынаяқты жануарлардың әртүрлі топтарындағы бастың бөлігінің құрамы. Трилобиттерді ұйымдастыру, бас бөлігінің сегментарлық құрамы, геологиялық жазбалар үшін маңызы.

Күйісаяқтылар денесінің сегментарлық құрамы. Заманауи су күйісаяқтыларын – семсерқұйрықтарды ұйымдастыру және олардың тіршілігі. Eurypterida қазба күйісаяқтылары. Өрмекшітәрізділердің әртүрлі тобының биологиясы мен құрылысының сипаттамасы(бүйі, сольпугалар, өрмекшілер, кенелер). Күйісаяқтылардың жер бетіндегі тіршілікке қалыптасуы. Өрмекшітәрізділердің табиғаттағы маңызы. Кенелер табиғи ошақты аурулардың тасымалдаушылары ретінде. Шаянтәрзіділер денесінің сегментарлы құрамының эволюциясы. Шаянтәрзіділер мүшелерінің негізгі жүйесін ұйымдастыру. Шаянтәрзіділердің көбеюі мен дернәсілдік дамуы. Шаянтәрзіділердің негізгі топтары (жапыырақаяқтылар, бақалшақтылар, мұртаяқтылар, жоғары шаяндар – эвфаузивтік, мизидалар, теңаяқтылар, бүйіраяқтылар, онаяқтылар). Шаянтәрзіділердің табиғи теңіз қоғамдастықтары мен тұщы сулардағы маңызы. Цикломорфоз. Шаянәірзіділердің шаруашылықтағы маңызы.

Жартылаймұртты шаяндардың (кеңірдектыныстылардың) сегментарлық құрамының эволюциясы. Көпаяқтылардың әртүрлі топтарының биологиясы мен құрылысы (Chilopoda, Diplopoda, Pauropoda).Жәндіктер денесінің құрамы. Қанатсыз жәндіктердің негізгі топтарының сипатамалары (ProtUia, Collmbola, Diplura, Thysanura). Қанатардың шығу тегі. Қанатты жәндіктердің негізгі мүшелері жүйесінің сипаттамалары. Кеңірдектыныстылардың құрлықтағы тіршілікке бейімделуі. Жәндіктердің ауыз аппараттарының әртүрлілігі. Жәндіктердің дернәсілдік дамуы. Толық және шала дамитын жәндіктердің негізгі топтары. Жәндіктердің табиғи қоғамдағы рөлі. Жәндіктер – орман және ауыл шаруашылығының зиянкестері. Жәндіктер – адам ауруларының қоздырғыштарын тасымалдаушылар. Үй жәндіктері. Көпбунақтылар денесінің сегментарлық құрамы және биологиясы. Көпбунақты жануарлардың дербес топтары ретінде бастапқы кеңірдекті, бесмұрттылардың және тхикодалардың құрылысы және биологиясы. Қылтанақжақтыларды ұйымдастыру және биологиясы.

Форонидаларды ұйымдастыру және олардың дернәсілдік дамуы. Мшанкалардың шоғырлы жанауарлар ретінде ұйымдастырылу ерекшеліктері. Мшанкалардың дернәсілдік дамуы. Брахиоподалардың биологиясы. Брахиопода дернәсілдері мен олардың метаморфозы. Геологиялық жазбаларда брахиоподалардың маңызы. Ішектыныстылар үлгісіндегі жартылай хордалылардың ұйымдастырылуы. Ішектыныстылардың дернәсілдік даму ерекшеліктері. Теңіз жұлдыздары үлгісіндегі тікентерілілердің ұйымдастырылуы. Тікентерілілердің эмбрионалдық және дернәсілдік дамуы. Радиалдық симметрияның шығу тегі. Негізгі тікентерілілер топтарының сипатамалары (теңіз лалагүлдері, голотурия, офиура, теңіз кірпісі, теңіз жұлдызы). Қазба тікентерілілер және олардың геологиялық жазбалардағы маңызы. Тікентерілілердің шаруашылықтағы маңызы. Погонофоралардың ұйымдастырылуы. Погонофоралардың қоректену механизмдері. Вестиментиферлер – Дүниежүзілік Мұхиттың рифті аймақтарынан шыққан алып погонофоралар. Прокариотты көпжасушалылар симбиозының маңызы.

Билатералды-симметриялық жануарлар эволюциясының негізгі бағыттары. Көпжасушалы жануарлар жүйесі туралы заманауи түсініктер.

2.6. Омыртқалылар зоологиясы Ежелгі адамдардың омыртқалы жануарларды игеруі, олардың анатомиясы, тіршілік

етуі және таралуы бойынша білім жинақтауы. Қолға үйрету және омыртқалы жануарларды көбейту.

Хордалы жануарлардың шығу тегі. Тип өкілдерінің анатомиялық ерекшеліктиері, олардың әртүрлі омыртқасыздарға эволюциялық қатынасы. "Кембрия жұмбақтары". "Мутациялық жарылыстың" ықтимал себептері.

Басхордалылар типінің тармағы. Қандауыршаның анатомиясы, физиологиясы мен мінез құлқы. Басхордалылардың жоғары мамандану белгілері және "байланыстыратын буын" мәртебесі. Қабықшалылар типінің тармағы. Тип тармағы өкілдерінің анатомиялық және физиологиялық сипаттамасы, олардың басқа хордалықтармен және омыртқасыз жануарлардың кейбір типтерінің өкілдерімен эволюциялық байланыстары. Тип тармағының әр түрлі өкілдерінң көбею циклінің ерекшеліктері.

Омыртқалы жануарлардың шығу тегі. Реофильді формалардың мамандану теориясы, пайда болуы, сүйек ұлпаларының маңызы. Сауытты жақсыздар – тип тармағының ежелгі өкілдері. Қазіргі жақсыздар - дөңгелекауыздылар, олардың құрылымы мен биологиясының ерекшеліктері. Жақсыздардың әр түрлі топтарының эволюциялық тарихы. Жақауыздылықтың алдын ала бейімделуі

Қалқанды балықтар немесе акаантодиялар? Қазіргі жақауыздылардың эволюциялық көздері. Тіс жүйесінің болуы - жетекші эволюциялық маркер. Шеміршекті балықтардың шығу тегі. Кластың қазіргі өкілдерінің систематикасы және

морфофизиологиялық сипаттамасы. Топтың ұйымдастыру патенттері және оның бейімделу әлеуетінің шектеулері.

Сүйекті балықтардың эволюциясы мен шығу тегі. Сүйекті балықтардың әр түрлі эволюциялық желілерінің диагностикалық маркерлері.

Сүйекті балықтардың анатомиясы мен физиологиясының ерекшеліктері, топтың бейімделу әлеуеті, тіршілік ортасының факторлары қоятын шектеулерден өту тәсілдері.

Қалақжүзбеқанатты балықтар. Қостынысты және саусаққанатты балықтар құрылысының ерекшеліктері. Тұшы су формаларындағы өкпе тынысының әмбебап таратылу себептері. Хоандар және жасырын тыныс алу принципі. Хоандық балықтардың эволюциялық байланыстары, амфибиялардың шығу тегі. Құрғақшылықты игеру себептері мен ынталандырмалары.

Қазіргі амфибиялардың құрылысы мен физиологиясының ерекшеліктері, олардың экологиялық валенттілігін шектейтін факторлар. Қазіргі амфибияларды ұйымдастырудағы "құрлықтық" белгілері және ұрық шашуды сақтаудың ықтимал себептері.

Алғашқы құрлықтың омыртқалы жануарлары – амниоттар, олардың морфофизиологиялыерекшелігі. Амниоттардың пайда болуы мен эволюциялық оқшаулануының ықтимал себептері. Рептилиялардың эволюциясы мен шығу тегі. Оларды қоздырғыштардың ұлпалары ретінде ұйымдастыру ерекшеліктері.

Алғашқы құрлықты омыртқалы жануарлар. Мезозой зауропсидаларының ұйымдастырушылық артықшылықтары. Қазіргі рептилиялар отрядтары өкілдерінің анатомиялық және физиологиялық сипатамалары. Пойкилотермия мен мінез-құлық терморегуляциясы. Рептилиялардың көбею циклдердің мәселелері және оларды шешу тәсілдері. Құстардың эволюциясы мен шығу тегі. Динозаврлардың арборикольді және жүгіретін формалары: жоспарлау немесе қанат қағып ұшу?

Ұшудың морфофизиологиялық негіздері. Құстардың адаптивті диапазондары. Құстарда гомотермияның даму себептері.

Құстардың әрекетіндегі жоғары жоғары жүйке қызметінің ерекшелігі, сезу мүшелерінің физиологиясы және құстардың мінез құлқы. Олардың көбею циклінің өзіндік ерекшелігі. Сүтқоректілердің эволюциясы мен шығу тегі. Пеликозаврлар және физиологиялық терморегуляцияның алғашқы тәжірибелері. Зауропсидалармен бәсекелестік. Кайнозойдағы топтардың гүлденуінің себептері морфофизиологиялық негіздері. Сананың биологиялық рөлі және дамуы. Сана. Адам және табиғат.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгі тізбесі 1. Қарапайымдылар типі. Қарапйымдылардың көптүрлілігі және маңызы. 2. Қандай ұйымдастыру деңгейлері тірі табиғатқа тән? 3. Зоология пәні және оның міндеттері. 4. Қандауырша класыгның жалпы сипаттамасы. Мекен ету ортасы. 5. Дөңгелек құрттар типі. Өкілдері (аскарида, бәсір). 6. Бунақаяқтылар типі. Өрмекшітәрізділер тобы (қоректенуі, тыныс алуы,

көбеюі). 7. Әр түрлі топтағы жануарлардың тыныс алуы 8. Жәндітерді топтастыру. Көбеюі және дамуы 9. Жәндіктердің табиғаттағы рөлі, олардың практикалық маңызы. 10. Паразиттік кенелердің ауыл шаруашылығы өсімдіктері мен жануарлары үшін

зияны. 11. Хордалылар типінің жалпы сипаттамасы 12. Балықтар тобы, мекен ету ортасы. Балықтардың шаруашылықтағы маңызы.

13. Қосмекенділер тобы. Ішкі органдарының құрылысы мен тіршілік ету процестерінің ерекшеліктері.

14. Бір жасушалы жануарларды ұйымдастырудың тәндік белгілері 15. Құстар тобы, құстардың ішкі және сыртқы құрылысы 16. Сүт қоректілер тобы. Сүт қоректілердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі 17. Сүт қоректілер тобының жалпы сипаттамасы. 18. Белдеусіздер типінің тармағы. Көпқылтандылар тобы 19. Сүйекті балықтар тобы. Жіктемесі 20. Шеміршекті балықтар класының жалпы сипаттамасы 21. Өрмекшітәрізділер тобы. Өрмекшітәрізділердің паразитологиялық маңызы. 22. Топтың ішкі және сыртқы құрылысы Рептилиялар. 23. Қос мекенділер тобының жалпы сипаттамасы 24. Буынаяқтылар типі. Жәндіктердің ауыз мүшелері. 25. Жәндіктердің ішкі және сыртқы құрылысы 26. Өрмекшітәрізділер тобы. Өрмекшітәрізділердің паразитологиялық маңызы 27. Сүт қоректілер тобы. Сүт қоректілердің табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі 28. Сүйекті балықтар тобы. Жіктемесі

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі Негізгі 1.Догель В.А. Омыртқасыздар зоологиясы. 7-басылым. М. Высшая школа. 1981. 2.Зеликман А.Л. Омыртқасыздар зоологиясы бойынша практикум. М. Высшая

школа.1969. 3. Зоология курсы. Т. 1. Омыртқасыздар зоологиясы. 7-басылым. Б.С. Матвеевтің

және П.В. Матекиннің редакциясымен М. Высшая школа. 1966. 4.Курс зоологии. Т.2. Омыртқалылар зоологиясы. Б.С.Матвеевтің редакциясымен.

М.Высшая школа. 1966. 5.Наумов Н.П., Карташев Н.Н. Омыртқалылар зоологиясы. 2 томдық. М. Высшая

школа. 1979. 6.Карташев Н.Н., Соколов В.Е., Шилов И.А. Омыртқасыздар зоологиясы бойынша

практикум. М. Высшая школа. 1969. Қосымша 7.Беклемишев В.Н. Омыртқасыздардың салыцстырмалы анатомиясының негіздері.

Проморфология. Т.2. Органология. М. Наука. 1964. 8.Догель З.А., Полянский Ю.И., Хейсин Е.М. Жалпы протозоология. Л. Изд. АН

СССР. 1962. 9.Иванов А.В., Полянский Ю.И., Стрелков А.А. Омыртқасыздар зоологиясы

бойынша үлкен практикум. 3-басылым 3 томмен. М. Высшая школа; 1981. 10. Зоология бойынша нұсқаулық. Т. 1. Омыртқасыздар. Простейшие и др.

Под.редакцией Л.А.Зенкевича. М.-Л. 1937. Т.2. Омыртқасыздар. Сақина тәрізді құрттар, моллюскалар. В. А. Догельдің және Л.А.Зенкевичтің редакциясымен. М.-Л. 1940.

11. Т.З. Омыртқасыздар. Пентастомидалар және басқалар. Л.А.Зенкевичтің редакциясымен. М. 1952.

12. Шмальгаузен И.И.Құрғақтағы омыртқұалылардың шығу тегі. М. Наука. 1964. 13. Иорданский Н,Н, Жер бетіндегі тіршіліктің дамуы. М. Просвещение. 1981. 14. Ромер А., Парсонс Т. Омыртқалылар анатомиясы. 2 томдық М. Мир. 1992. 15. Кэролл Р. Палеонтология және омыртқалылар эволюциясы. 3 томдық. М. Мир.

1994. 16. Оммани Ф. Балықтар. М. Мир. 1975. 17. Карр А. Рептилиялар. М. Мир. 1975.

18. Питерсон Р. Құстар. М. Мир. 1973.

3. МИКРОБИОЛОГИЯ ЖӘНЕ ВИРУСОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ Микробиология, вирусология пәні және міндеттері. Микробиология мен

вирусологияның даму тарихы. А. Левенгуктың, Л. Пастердің, Р. Кохтың, Д.И.Ивановскийдің жаңалықтары. Микробтарды топтастыру. Топтастыру принциптері. Түр, штамм, дақыл, клон, популяция ұғымдары. Бактериялар жіктемесі. Бактериялар токсономиясы және номенклатурасы туралы түсінік. Микробтар морфологиясы. Прокариоттық жасушаның негізгі белгілері. Бактериялардың ультрақұрылымы және химиялық құрамы. Грамоң және грамтеріс бактериялары қабықшасының құрылысы мен қызметтері. Протопласттар, сферопласттар, бактериялардың L-формалары және олардың адам паталогиясындағы маңызы. Бактериялардағы талшықтар мен пилдер, құрылысы және қызметтері. Вирустардың морфологиясы және құрылымы. Вирустардың қожайын жасушасымен өзара әрекеті. Вирустарды өсіру. Вирусқа қарсы иммунитеттің ерекшеліктері.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі

1. Микробиологияның мәні, міндеттері, бөлімдері, басқа ғылымдармен байланысы. 2. Микробиология дамуының негізгі кезеңдері. Ресейдің микробиологиялық

мектептері. 3. Микроағзалардың жіктемесі. Эукариоттар, прокариоттар мен вирустардың

айырмашылықтары. 4. Бактериялардың жіктемесі. Қазіргі заманғы жүйелендіру мен номенклатура

қағидалары, негізгі таксономикалық бірліктер. Түр, нұсқа, өсіру, популяция, штамм жайлы түсінік.

5. Микроскопия әдістері. Жұқпалы аурулар диагностикасындағы микроскопиялық әдістер.

6. Микробтарды және олардың жеке құрылымдарын бояу тәсілдері. 7. Бактериялардың морфологиясы мен химиялық құрамы Протопласттар. L – пішінді

бактериялар. 8. Бактериялардың ульрақұрылымы. 9. Бактерияларда ұрықтың пайда болуы. Патогенді ұрықтанатын микробтар. 10. Бактериялардағы капсулалар. Оларды анықтау әдістері. 11. Бактериялардың жалған аяқтары мен кірінділері. Оларды анықтаудың әдістері. 12. Бактериялардың қоректенуі. Негізгі элементтердің көзі. Қоректену түріне қарай

бактериялардың сыныпталуы. Ауто- және гетеротрофтар, сапрофиттер мен паразиттер арасындағы негізгі айрмашылықтар. Өсу факторлары. Қорек заттарын бектриалдық жасушаға тасымалдау механизмдері.

13. Бактериялардың энергия алу көзі бойынша жіктелуі. Фото- және хемотрофтар, аэробтар мен анаэробтар арасындағы негізгі айырмашылықтар. Аэробты эән анаэробты тыныс алудың биохимиялық механизмдері. Анаэробты бактерияларды өсіру әдістері.

14. Бактериялардың өсуі және көбеюі. Бактериялық популяция көбеюінің кинетикасы. 15. Риккетсиядың морфологиясы мне ультрақұрылымы Хламидиялардың

морфологиясы мен ультрақұрылымы. Патогендік түрлер. 16. Спирохеттердің морфологиясы мен ультрақұрылымы. Жіктемесі, патогендік

түрлері. Бөлу әдістері.

17. Микоплазмалардың морфологиясы мен ультрақұрылысы. Адам үшін патогендік түрлері.

18. Вирустардың жүйеленуі мен номенклатурасы. Қазіргі заманғы вирустарды сыныптаудың қағидалары.

19. Вирустардың эволюциясы және пайда болуы. Вирустардың бактериялардан негізгі айырмашылықтары.

20. Вирустардың морфологиясы, ультрақұрлымы мен химиялық құрамы. Вирустың негізгі химиялық бөлшектерінің функциялары.

21. Вирустардың репродукциясы. Вирустар репродукциясының негізгі фазалары. Зерттелетін материалда вирустарды индикациялау әдістері.

22. Диагностиканың вирусологиялық әдісі. Вирустарды өсіру әдітері. 23. Жасушаларды өсіру. Жасушалық дақылдардың сыныптамасы. Жасуша

дақылдарына арналған қоректі орталар. Жасуша дақылдарындағы вирустарды индикациялау әдістері.

24. Фагтардың морфологиясы, ультрақұрылымы және химиялық құрамы. Фагтардың репродукция кезеңдері. Вирулентті дәне әлсіз фагтардың айырмашылығы.

25. Фагтардың табиғатта таралуы. Фагтарды анықтау және алу әдістері. Фагтарды практикалық пайдалану.

26. Жұқпалы ауруларды диагностикалаудың бактериологиялық әдісі. 27. Қоректі орталар, олардың сыныптамасы. Қоректі орталарға қойылатын талаптар. 28. Бактериялардың ферменттері, олардың сыныптамасы. Бактериялардың

ферменттерін зерттеуге арналған қоекті орталарды құрудың қағидалары. 29. Бактерияларды өсірудің негізгі қағидалары. Бактериялардың өсіп, көбеюіне ықпал

ететін факторлар. Бактериялардың дақылдық қасиеттері. 30. Аэробты және анаэробты бактериялардың таза дақылдарын шығару қағдалары

және әдістері. 31. Топырақ, су, ауаның микрофлорасы. Сыртқы ортада сақталатын және топырақ, су,

азық-түлік, ауа арқылы берілетін патогенлік түрлер. 32. Санитариялық-көрсеткіштік микроағзалар. Коли – титр, коли – индекс, анықтау

әдістері. 33. Адам денесінің әртүрлі жастағы микрофлорасы. Адам денесінің тұрақты

мекендеушілері – микробтардың физиологиялық процестердегі рөлі. Дисбактериоз жайлы түсінік, оның сыныптамасы, білінуі және емдеу әдістері.

34. Ассоциациялардағы микроағзалардың арасындағы өзара қатынастары. Кереғар микробтар, оларды антбиотиктер мен өзге де емдік препараттарды өндіруде пайдалану.

35. Микробтарға физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың әсері. 36. Зарарсыздандыру және дезинфекция. Қоректі орталар мен зертханалық ыдыстарды

зарарсыздандыру әдістері. 37. Микроағзалардың тұқым қуалаушылығының материалдық негіздері. Генотип және

фенотип. Өзгергіштік түрлері. Микроағзалардың өзгергіштігін туындататын факторлар. Түр ішіндегі тұқым қуалаушылық өзгергіштік. Реверсия.

38. Микроағзалардың тұқым қуалаушылық өзгергіштігінің түрлері және механизмдері. Мутациялар, репарациялар, олардың механизмдері.

39. Генетикалық рекомбинациялар. Бактериялар мен эукариоттардың рекомбнативті өзгергіштігінің ерекшеліктері. Түрлену және оның сатылары.

40. Генетикалық рекомбинациялар. Конъюгация, конъюгацияның механизмдері мен кезеңдері. F және Hfr – факторлар.

41. Генетикалық рекомбинациялар. Трансдукция, трансдукцияның түрлері. 42. Плазмидтер, олардың қасиеттері жән негізгі генетикалық функциялары.

Генетикалық талдау, генетикалық карталарды құрастырудың қағидалары. Гендік

инженерия. Жұқпалы ауруларды диагностикалаудың генетикалық әдістері. Молекулярлық будандастыру, полимеразалық тізбек реакция.

43. Вирустардың генетикасы. Түр ішіндегі және түр аралық генетикалық материалмен алмасу.

44. Жұқпалы аурулардың терапиясы мен алдын алуда қолданылатын микробтарға қарсы химиялық препараттардың негізгі топтары.

45. Антибиотиктер. Сыныптамасы. Бактерияға қарсы препараттардың микробтарға әсер ету механизмдері.

46. Микробтардың дәрілік препараттарға орнықтылық механизмдері. Орнықлықты жеңу жолдары. Микробтардың антибиотиктерге және өзге де микробқа қарсы заттарға сезімталдығын анықтау әдістері. Антибиотик терапиясы тиімділігінің негізгі өлшемдері. Антибиотик терапиясы кезіндегі қиындықтар.

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі Негізгі:

1.Жаппарбергенова Э.Б. Сейтметова А.М. Микробиология. Шымкент. ҚазҒТЗО. 2002 ж. 2.Коротяев А.И., Бабичев С.А. Микробиология, иммунология және вирусология: мед. жоо арналған оқулық / А.И.Коротяев және басқ..- 4-бас., түзет. және толықт..- СПб.: СпецЛит, 2008. – 767 с. 3.Мармузов В. Микробиология. Мәскеу 2002. 4.Асанов В.К. Микробиология, вирусология және иммунология. Мәскеу, Феникс. 2002 5.Өмірзақ Т., Жаппарбергенова Э.Б. Биотехнология. Шымкент. ҚазҒТЗО. 2002 ж. 6.Толысбаев Б.Т., Бияшев Б.К. Ветеринарлық микробиология және иммунология. –Алматы, 2006.

Қосымша:

1. Медициналық микробиология, вирусология және иммунология бойынша атлас: мед. жоо арналған оқулық / А.С.Быковтың, А.А. Воробьевтің, В.В.Зверевтің редакциясымен - 2-басылым.- М. : «Миа», 2008. - 272 с. 2. Воробьев А.А., Кривошеин Ю.С., Широбоков В.П. Медициналық және санитариялық микробиология: медициналық жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы / А.А. Воробьев, Ю.С. Кривошеин, В.П. Широбоков – 2-басылым, М.: Академия, 2006. 3. Емцев В.Т., Мишустин Е.Н. Микробиология: жоо арналған оқулық -5-басылым, қайта өңделген және толықтырылған. - М.: Дрофа, 2005.- 442с. 4.Медициналық микробиология, вирусология және иммунология. В.В.Зверевтің редакциясымен, Бойченко М.Н. Оқулық 2 томдық, М.: ГЭОТАР- Медиа, 2010. 5.«Берджи бактерияларының анықтаушысы». Дж. Хоулттың, Н. Кричтің, П.И. Смиттің редакциясымен. Екі томдық. М.: «Медицина», 1982. 6. «Ауруханаішілік жұқпалар». Р.П. Венцелдің редакциясымен М.: «Медицина»,1990. 7. Кузнецов Е.А. қосалқы авторлармен. Ауыз қуысының микробтық флорасы және оның паталогиялық процестерді дамытудағы рөлі. – М: «Медицина» -1996 . 8. Боровский Е.В., Леонтьев В.К. Ауыз қуысының биологиясы. – М: «Медицина». - 1991.

4. ЦИТОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГИСТОЛОГИЯ Цитология, гистология мен эмбриология және олардың іргелі және қолданбалы

ғылымдағы орны. Цитология, гистология мен эмбриологияның даму тарихы және осы ғылымдардың материалистік биология, медицина мен ветеринарияның қалыптасуындағы маңызы. Өмірді жасушалық және қосалқы жасушалық деңгейде танудағы зерттеулердің жаңа әдістерінің маңызы. Филогенез бен онтогенездің өзара байланысы. Жасуша туралы ілімнің қалыптасу және даму тарихы, жасушалық теория жайлы негізгі қағидалар және оның табиғи ғылыми маңызы. Жасушаның физикалық-химиялық құрамы. Жасушаның

қосалқы микроскопиялық және гистохимиялық ұйымдастырылуы, оның құрылымдық бөлшектерінің (цитоплазма, ядро, цитомембрана, лизосома, митохондрий және т.б.) маңызы. Жасушаның өмірлік циклы және оның физиологиялық міндеттері. Эмбриология, оны зерттеу мәні. Өзге ветеринарлық-биологиялық ғылымдармен байланысы. Жыныстық жасушалар және олардың дамуы. Сүтқоректілер мен құстар дамуының негізгі заңдылықтары. Жүйке жүйесі, сезімдер, жүрек-қан тамырлары жүйесі, қан түзу және иммунитеттік қорғаныс мүшелері, эндокриндік, ас қорыту, тыныс алу, шығару, көбею жүйелері мен терінің дамуы, құрылымы және функциогалдық міндеттері.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі 1. Цитология нені зерттейді, оның міндеттері мен зерттеу әдістері қандай? 2. Жасушаның бөлінуі. Митоз. 3. Эукариотикалық жасуша құрылымының негізгі сипаттары 4. Жасушаның бөлінуі 5. Прокариот құрылымының эукариотпен салыстырғандағы ерекшеліктері 6. Ядроның құрылымы мен міндеттері 7. Бактерияның құрылымы мен тіршілік әрекеті. Көбеюі. 8. Жасушаның құрылымы және міндеттері. 9. Гольджи аппараты және оның міндеттері 10. Нуклеин қышқылдарының құрылымы және міндеттері 11. Цитоплазма және оның мүшелері. 12. Жасушаның химиялық құрамы. 13. Партеногенез. Онтогенез. 14. Цитологияның маңызы және міндеттері. 15. Ядроның құрылымы мен міндеттері. 16. Жасушадағы АТФ химиялық құрамы, қасиеттері және рөлі 17. Жасушалық теория. Прокариоттар мен эукариоттар. 18. Өсімдіктердің ұлпалары. Ұпа түрлері.

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі

Негізгі: 1. Александровская О.В., Радостина Т.Н., Козлов Н.А. Цитология, гистология,

эмбриология. М. «Агропромиздат», 1987 2. Алмазов И.В., Сутулов Л.С. Гистология мен эмбриология бойынша атлас. М.

«Медицина», 1978. 3. Канцельсон З.С., Рихтер И.Д. Гистология мен эмбриология бойынша

практикалық дәрістер. М. «Сельхозгиз», 1979. Қосымша: 4. Антипчук Ю.П. Гистология с основами эмбриологии. М. «Просвещение», 1983. 5. Вельш. У., Шторх Ф. Жануарлар цитологиясы мен гистологиясына кіріспе, М.

«Мир», 1976. 6. Елисеев В.Г., Афанасьев Ю.А., Котовский Е.Ф. Жасушалар, ұлпалар мен

мүшелердің микроскопиялық және ультрамикроскопиялық құрылымының атласы. М. «Медицина», 1970.

7.Заварзин А.А., Харазов А.Д. Жалпы цитология негіздері. ЛМУ баспасы, 1982 8.Тиняков Г.Г. Ет өнеркәсібі жануарларының гистологиясы. М. «Пищевая

промышленность», 1980. 9.Токин Б.П. Жалпы эмбриология. М. «Высшая школа», 1976. 10. Хэм А., Кормак Д. Гистология в 5 т. М. «Мир», 1982.

5. ГЕНЕТИКА Ағзалардың тұқым қуалаушылығы және өзгергіштігінің негізгі заңдылықтары және

олардың цитологиялық негіздері. Генетиканың маңызы, міндеттері мен әдістері. Моно- және дигибридтік будандастыру. Г. Мендель белгілеген тұқм қуалаушылық заңдары. Доминантты және рецессивті белгілер. Аллельдік гендер. Фенотип және генотип. Гомозигота және гетерозигота. Бірінші ұрпақтың біркелкілігі. Тұқым қуалаудың аралық сипаты. Белгілердің ажырау заңы. Ажырау құбылыстарының статистикалық сипаты. Бірінші ұпақтың біркелкілігі және екінші ұрпақтың белгелері ажырауының цитологиялық негіздері. Тәуелсіз тұқым қуалау заңы және оның цитологиялық негіздері. Тіркес тұқым қуалау. Тіркестің бұзылуы. Хромосомалардың айқасуы. Генотип біртұтас тарихи қалыптасқан жүйе ретінде. Жыныс генетикасы. Тұқым қуалаудың хромосомалық теориясы. Генетиканың медицина мен денсаулық сақтау үшін маңызы. Никотин, алкоголь және өзге де есірткілік заттардың адамның тұқым қуалаушылығына зиянды әсері. Генотип пен сыртқы орта жадайының фенотиптің қалыптасуындағы рөлі. Модификациялық өзгергіштік. Реакцияның нормасы. Модификациялық өзгергіштіктің статистикалық заңдылықтары. Мутациялар, олардың себептері. Тұқым қуалаушылық өзгергіштіктегі гомологиялық қатар заңы. Н.И.Вавилов. Мутацияларды эксперименталды түрде алу. Мутациялар жасанды және табиғи сұрыпталу материалы ретінде. Табиғи ортаның мутагендермен ластануы және оның салдарлары. Генетика және эволюция теориясы. Популяциялар генетикасы. Табиғи сұрыпталу нысандары: қозғалмалы және тұрақтандырушы.

Өсімдіктер, жануарлар мен микроағзаларды асылдандырудың генетикалық негіздері. Қазіргі заманғы селекцияның міндеттері. Н.И.Вавилов дәнді дақылдардың пайда болуы жайлы. Бастапқы материалдың селекция үшін маңызы. Өсімдіктерді будандастыру. Селекцияның негізгі әдістері: гибридтеу және жасанды сұрыптау. Табиғи сұрыпталудың селекциядағы рөлі. Алмасып тозаңдалатын өсімдіктердің өздігінен тозаңдалуы. Гетерозис. Полиплодия және алыстан гибридтау. Өсімдіктер селекциясының жетістіктері. Жануарларды будандастыру. Будандау түрлері және өсіру әдістері. Өндіруші жануарлардың тұқым қуалаушылық шруашылық құндылығы бар белгілерін талдау әдісі. Бактериялар мен саңырауқұлақтарды будандастыру, оның микробологиялық өнеркәсіп үшін маңызы (антибиотиктер, ферменттік препараттар, малазықтық ашытқылар және т.б. алу). Биотехнологияның негізгі бағыттары (микробиологиялық өнеркәсіп, гендік және жасушалық инженерия).

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі 1. ДНҚ молекулаларының репликациясы және оның жүзеге асырылуы 2. Транскрипция 3. Микробиологияның мәні және мақсаттары. 4. Микробиология 5. Моногибридтік будандастыру. Мендельдің бірінші заңы. 6. Вирустар 7. Генетиканы зерттеудің мәні, негізгі мақсаттары мен әдістері 8. Гендік инженерия 9. Бактерия патшалығы 10. Дигибридтік будандастыру. Мендельдің екінші заңы. 11. Модификациялық өзгергіштік 12. Бактерияның құрылымы және тіршілік әрекеті. 13. Г. Мендельдің генетикадағы заңдары 14. Табиғи сұрыпталудың нысандары 15. Мутациялық өзгергіштік 16. Генетикалық код

17. Микробиологияның мәні және мақсаттары 18. Құрамдас өзгергіштік 19. Қазіргі заманғы селекция әдістері 20. Генетика мәні, мақсаттары және әдістері. 21. Гендердің қасиеттері, олардың белгілерде көріну ерекшеліктері 22. Адамның тұқым қуалайтын аурулары 23. Бактерияның құрылымы және тіршілік әрекеті.

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі

Негізгі: 1. Инге-Вечтомов С.Г. Селекция негіздері бар генетика, М., Высшая школа, 1989. 2. Жимулев М.Ф.Жалпы және молекулярлық генетика. Новосибирск, 2002 3. Сингер М., Берг П. Гендер мен геномдар. М.1998 . 4. Лобашев М.Е. Генетика. ЛМУ баспасы, 1969. 5. Медведев Н.Н. Практикалық генетика, М., Наука, 1966. 6. Рокицкий П.Ф. Биологиялық статистика. Минск., Высшая школа, 1973. Қосымша: 1. Грин Н., Стаут Ч., Тейлор Д Биология (3 томдық) Мәскеу, 2001 Н.Жимулев И.В.

Жалпы және молекулярлық генетика, Мәскеу, 2003 2. Ченцов Ю.С. Жасушалы биологияға кіріспе, Мәскеу, 2004 Іб. Мамонтов С.Г.

Цибулевский А.Ю. Биология, Мәскеу 2004

6. ЭВОЛЮЦИЯЛЫҚ ІЛІМ Биологияның Дарвинге дейінгі даму кезеңі туралы қысқаша мәлімет. Ч. Дарвиннің

эволюциялық ілімінің негізгі қағидалары. Эфолиция теориясының жаратылыстану дамуы үшін маңызы. Түр белгілері. Популяция – түр мен эволюция бірлігі. Өсімдіктер сұрпы және жануарлар тұқымы түсінігі. Эволюцияның қозғалтқыш күштері: тұқым қуалаушылық, тіршілік үшін күрес, өзгеру, табиғи сұрыпталу. Табиғи сұрыпталудың эволюциядағы жетекші рөлі. Жасанды сұрыпталу және тұқым қуалаушы өзгергіштік – үй жануарлары мен өсімдіктердің дақылды сұрыптарын шығару негізі. Жаңа, өнімділігі жоғары жануарлар тұқымы мен өсімдіктер сұрыптарын шығару. Бейімделудің туындауы. Бейімделудің салыстырмалы сипаты. Микроэволюция. Түрдің пайда болуы. Эволюцияның нәтижесі: ағзалардың бейімделуі, түрлердің саналуандығы. Эволюция теориясын ауыл шаруашылығы тәжірибесінде және табиғатты қорғау ісінде пайдалану.

Органикалық әлем эволюциясының дәлелдері. Эволюцияның негізгі бағыттары. Құрылымдық күрделену, ортаға бейімделу. Эволюцияның түрлі бағыттарының өзара әрекеттесуі. Биологиялық ілгерілеу және кері шегіну. Органикалық әлем даумының қысқаша тарихы. Органикалық әлем эволюциясындағы негізгі құрылымдық күрделенулер. Кайнозой кезеңіндегі жабық тұқымдылар, жәндіктер, құстар мен сүтқоректілер эволюциясының негізгі бағыттары. Адамның іс-әрекетінің түрлердің сан алуандығына, табиғи қауымдастықтарға ықпалы, оларды қорғау.

Адамның пайда болуы Ч.Дарвин адамның жануарлардан пайда болуы. Құрылымдық күрделенудің

қозғалтқыш күштері: әлеуметтік және биологиялық факторлар. Адамзаттың әлеуметтік ілгерілеуіндегі қоғамдық өмір заңдарының жетекші рөлі. Қазіргі түрдегі ең ежелгі, ежелгі қазып алынған адамдар. Аадам нәсілдері, олардың пайда болуы және бірлігі. Әлеуметтік дарвинизм мен нәсілге бөлінушіліктің ғылымға қарсы, реакциялық түйіні.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі

1. ҚР ерекше қорғалатын аймақтары. 2. Популяция және оның белгілері 3. Адам эволюциясының негізгі сатыларының ерекшеліктері 4. Экологиялық фактордың ағзаға әсер етуінің жалпы заңдылықтары 5. Тіршілік етуге күрес нысандары. 6. ҚР қорықтары, қорықшалары және ұлттық саябақтары. 7. Микроэволюция және макроэволюция. 8. Ағзалардың таралу факторлары және таралу аймағының құрылымы. 9. Жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуы теориясы. 10. Қазақстанның флорасы мен и фаунасы 11. Биотехнология ғылым ретінде. Негізгі бөлімдері. 12. Ғылыми-техникалық кезеңдегі биосфераның өзгеруі 13. Популяция саны мен тығыздығының өз бетімен реттелуі 14. Ашу және ашу түрлері 15. Агробиоценоз және оның ерекшеліктері 16. Ч. Дарвиннің оқуы

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі Негізгі: 1. Иорданскии Н.Н. Эволюция теориясының негіздері. М. «Просвещение» 1980ж. 2. Иорданскии Н.Н. Тіршілік эволюциясы. М. «Просвещение» 2001ж. 3. Яблоков А.В. Юсупова А. Эволюциялық ілім М. Высшая школа 1976ж. 4. Дарвин Ч. Түрлердің пайда болуы М.Сельхозгиз 1952ж. 5. Дарвин Ч. Табиғи сұрыпталу жолымен түрлердің пайда болуы М. «Просвещение»

1987ж. 6. В.Н.Яригин және т.б. Биология М. «Медицина» 1985ж. Қосымша: 1. Грин, Н. Биология. 3 т. / Н. Грин, У. Стаут, Д. Тейлор. – М.: Мир, 1990. 2. Георгиевский А.Б. Дарвинизм М. «Просвещения» 1978ж. 3. Парамонов А.А. Дарвинизм М., «Просвещение» 1978ж. 4. Иорданский Н.Н. Жердегі тіршіліктің дамуы М., «Просвещение» 1981ж. 5. Камшилов М.М. Ноогенез – адам басқаратын эволюция. «Знание», «Биология»

сериясы, 1977ж. 6. Опарин А.И. Тіршіліктің туындау проблемасы. М. Знание 1976ж. 7. Северцов А.Н. Эволюцияның басты бағыттары М. Наука 1969ж. 8. Шмальгаузен И.И. Дарвинизмнің проблемалары М. Наука 1969ж. 9. Шмальгаузен И.И. Эволюция проблемалары М.Наука 1968ж.

7. ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ Өсімдіктер физиологиясын зерттеудің мәні, міндеттері және негізгі бағыттары.

Зерттеу нысандары мен әдістері. Зерттеудің әдістемелік негіздері. Өсімдіктер физиологиясының ғылыми жүйедегі орны. Дамытудың өзекті проблемалары мен келешегі. Өсімдік жасушасының құрылымдық-міндеттік ұйымдастырылуы. Өсімдік жасушасының негізгі, құрылымдық бөлшектері. Құрылымдық бөлшектердің олардың физиологиялық міндеттеріне байланысты құрылыс ерекшеліктері. Жасуша ұйымдастырылуының жарғақтық қағидасы. Биологиялық жарғақтардың құрылымы және физикалық-химиялық қасиеттері. Жарғақтардың міндеттері. Трансжарғақтық тасымал. Су режимі. Өсімдіктер тіршілік әрекетіндегі судың маңызы. Жасушаның суды жұтуының негізгі заңдылықтары: а) биоколлоидтардың ісінуі; ә) осмос. Осмостық қысым. Химиялық, су әлеуеттері. Суды топырақтан сіңіру. Су тогының қозғалтқыштары. Бетті субулану

құралы ретінде қабылдау. Сағалық қозғалыс механизмі. Сыртқы жағдайдың субулану қарқынына ықпалы. Субуланудың маусымдық жән тәуліктік барысы. Судың тамырлы жүйедегі қозғалысы. Тұтасу теориясы. Су алмасу экологиясы. Су алмасуды реттеу және өнімділік. Фотосинтез. Фотосинтез экологиясы. Тыныс алу. Өсімдіктерді минералдармен қоректендіру. Қоректенудің су теориясы. Өсімдіктердің сыртқа шығару жүйесі. Ксилемалық көлік. Өсімдіктердің өсуі және дамуы.

Қабылдау емтиханы сұрақтарының үлгілік тізбесі 1. Липидтердің құрылысы, қасиеттері және міндеттері қандай? 2. Көмірсудың құрылысы, қасиеттері және міндеттері. 3. Экологиялық жүйе (биоценоз, биогеоценоз, фитоценоз). 4. Фотосинтездің биологиялық мәні 5. Фотосинтез. Фотосинтез процесі. 6. Ферменттер. Олардың жасуша тіршілік әрекетіндегі рөлі. 7. Жасушадағы су және өзге бейорганикалық заттардың міндеттері. 8. Ақуыз молекулаларының құрылымдық ұйымдастырылуы. 9. Жасушаның энергетикалық алмасуы. 10. Аэробты, анаэробты тыныс алу және олардың ерекшеліктері.

Ұсынылған әдебиеттер тізбесі Негізгі: 1. Жалпы цитология Ченцов Ю.С. М.,ММУ,1984, 1995 2. Жалпы цитология негіздері Заварзин А.А., Харазова А.Д Л., ЛМУ, 1982 3. Цитология бойынша практикум Ченцов Ю.С.. М.: ММУ, 1988 4. Гистология. Афанасьев Ю.И., Юрина Н.А. М.:"Медицина",2000 5. Өсімдіктер физиологиясы Полевой В.В. М.: Высшая школа, 1989 6. Селекция негіздері бар генетика. Лобашев М.Е., Ватта К.В., Тихомирова М.М

М.: Просвещение. 1979 7. Жалпы генетика Алиханян СИ., Акифьев А.П., Чернин Л.С М.: Высшая школа,

1995 8. Биофизика Рубин А.Б. М.: Книжный дом, 2000. Қосымша: 9. Ф.Л. Калинин., В.В.Сарнацкая., В.Е. Полищук. «Физиологиядағы және

өсімдіктер биохимиясындағы ұлпа өсіру әдістері»-Киев: Наукова думка, 1980, 488 б. 10. Э.С.Пирузян «Өсімдіктер гендік инженериясының негіздері»-М:Наука, 1988,

303 б. 11. В.М. Куперман «Өсімдіктер морфологиясы» -Мәскеу, (Выс. школа), 1968.