Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2014

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ

ΔΙΑΝ Ε Μ Ε ΤΑ Ι Δ Ω Ρ ΕΑ

Ν

Διεθνής Ημέρα Μουσείων - 18 Μαίου 2014

The best relationships are easy to picture

but hard to find

70 YEARS COMMITTED TO YOU

70 YEARS COMMITTED TO SERVICEFor 70 years we are serving the marine world. We are valuing the customers and offeringsolutions to their procurement needs.Knowing the market and consistently innovating.Investing in private premises of 9000m2 at the local port of Piraeus.Establishing in Europe an advanced production plant of 30.000m2, implementing stateof tha art technology certified in accordance to the highest standards of quality controlthrough all stages of production.Expanding the Group’s activities and production to create a wide range of Marineproducts and services.Setting an efficient network of worldwide agents and distributors.

KATRADIS GROUP

KATRADIS

since 1936

PROVIDING HORIZONTALS AUTOMATIC TESTING BENCH (CAPACITY 250 TONS AND FREE TEST LENGTH OF 32.5 M)APPROVED BY THE MAJOR CLASSIFICATION SOCIETIES AND OFFERING TECHNICAL SUPPORT TO ALL SHIPPING COMPANIESMEMBER OF INTERTANKO & US CORDATE INSTITUTE

Aegean Protective Coatings S.A.

“Sigma Coatings and Amercoat ®

are trademarks of PPG Industries”

71, Akti Miaouli – 185 37, Piraeus – GreeceTel: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443

e-mail: [email protected]

MARINE / YACHT COATINGS

Director: Capt. P. Monogioudis

KYKNOS TRAVEL offers a highly professionalservice to take care of all travel and tourismarrangements including:

- Outgoing Tourism- Hotel, Villa, Apartment Reservations- Air, Boat & Rail Tickets- Organized Tours- Business Travel & Service- Conferences- Cruises- Visa Passport Formalities

12, Skouze Str. 185 36 Piraeus - GreeceTel: + 30 2104514482

2104286356Fax: +30 2104525883E-mail: [email protected]

292, Kifissias Ave.115 25 Psychiko, Athens - Greece

Tel: +30 210671326621067232632106744151

Fax: +30 2106726041E-mail: [email protected]

18 ΜΑΪΟΥ 2014ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

Νεος Εξαντας Τευχος 48 Ιουνιοσ 2014

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣKαρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια.

Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, γιαιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗΕΚΔΟΣΗ

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ - ΕΚΔΟΣΗΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

PORT CAPTAINS CLUBΦίλωνος 86, 3ος όροφος,

185 36 ΠειραιάςΤηλ.: 210 4294236/237

Fax: 210 4294238e-mail:

[email protected]:

portcaptainsclub.gr

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΜαρίνος Τσάμης

Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης

ΑντιπρόεδροςΔημήτρης Μηνδρινός

Β’ ΑντιπρόεδροςΠαναγιώτης Μηνόγιαννης

Γεν. ΓραμματέαςΔημοσθένης Παπαδόπουλος

ΤαμίαςΧρήστος Γερασίμου

Κοσμήτωρ

Εκδότρια – ΔιευθύντριαΕυαγγελία ΠοταμιάνουΚιν.: 693 7372665

Νομικοί ΣύμβουλοιΜαρία Σωτηροπούλου

Κολοκοτρώνη 153, ΠειραιάςΤηλ.: 210 4181048

210 4526916Χρήστος ΤzάκοςΝαυαρίνου 1710681 Αθήνα

Τηλ.: 210 3303700Κιν.: 697 7898217

Ραλλία Π. ΔρακουλάκουΚάρπου 60, ΑθήναΤηλ.: 210 9021907Κιν.: 6945778709

Παραγωγή ΕντύπουINTERCET HELLAS LTDΤηλ.: 210 4124058

e-mail: [email protected] Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του Νέου Εξάντα είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων.

Περιεχόμενα11. Οι Δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

12. Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου

14. Τα Σιδηρά τείχη θα σώσουν την Ελλάδα, του Δημήτρη Μηνδρινού

15. Κρίσιμο για το 2014 το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο, του Μ. Συνοδινού

16. Σκέψεις ενός ναυτικού επί την ευκαιρία της ολοκλήρωσης

των φετινών Ποσειδωνίων, του Πάτροκλου Χ’ Αθανασίου

18. Μεγάλη Ναυτιλία, Ναυτικοί λίγοι, του Μ. Συνοδινού

20. Εκδηλώσεις της Λέσχης

24. Εξαντάκια

31. Η Ύδρευση της Αττικής Γης από την Αρχαιότητα έως σήμερα , τουΠέτρου Τζιά

39. Αφιέρωμα στην Διεθνή Ημέρα Μουσείων, των Χ. Τορτορέλη & Μ. Τσάμη

60. Η Μαγεία των Χρωμάτων της Σαντορίνης, της Λίνας Ποταμιάνου

61. Οι εποχές του Σύμπαντος, του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

67. Ωρύγματα στο Χάος, του Δ. Λαβδιώτη

68. Η Αθηναϊκή Τριήρης, του Β. Παπαγιάννη

70. Γαστροοισοφαγική Παλιδρόμηση, Ένα...Φλέγον ζήτημα, του Νίκου Καβαλιεράτου

73. Μαύρα η Λευκά Σφραγίσματα, της Φλωράνθης Μπαχά

74. Λυρικά Ταξίδια: ποιήματα της Μάρως Δήμου και του Σπύρου Ραδίτσα

76. Ιστορίες της Βαρδιόλας, του Φρίξου Δήμου

78. Η Παρεξήγηση, της Μάρως Δήμου

79. Η Άμπελος, του Γεωργίου Π. Σαρλή

85. Ιωάννης Ανδρέου Βαρβάκης, του Δημ. Ανδριάνα

93. Περίπλους στις Χρεοκοπίες της Πατρίδας μας, του Πάτροκλου Χ’ Αθανασίου

Οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις της Λέσχης μας εξελίσσονταικανονικά και με επιτυχία.

Χθες επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαρα-θώνα και θαυμάσαμε τα σπάνια και πανέμορφα εκθέματα πουβρέθηκαν στον τόπο της μεγάλης και ιστορικής μάχης. Επισκε-φθήκαμε επίσης τον Τύμβο όπου οι Αθηναίοι έθαψαν με τιμέςτους 192 οπλίτες που έδωσαν την ζωή τους στη μάχη κατά τωνεισβολέων Περσών. Ακολούθησε καφεδάκι σε παραλιακό κέντροτης Νέας Μάκρης και το μεσημέρι γεύμα σε ταβέρνα της περιο-χής. Για τον Ιούνιο προετοιμάζουμε μια διήμερη εκδρομή, λε-πτομέρειες της οποίας θα κοινοποιηθούν στα μέλη και τουςφίλους μας έγκαιρα.

Έχουν ήδη ξεκινήσει οι ετοιμασίες για την τελετή βράβευσηςΚοινωφελών Ιδρυμάτων που θα λάβει χώρα στη Λέσχη μας στιςαρχές Νοεμβρίου 2014. Τα υπό βράβευση φετινά Ιδρύματα είναιεξίσου αξιόλογα με τα περσινά και προβλέπεται μια λαμπρή εκ-δήλωση. Οι βραβεύσεις αυτές, που η Λέσχη μας θα συνεχίσεικατ’ έτος, έχουν μεγάλη απήχηση και μπορώ να πω ότι έχουν πε-τύχει το διπλό σκοπό τους. Κατ’ αρχήν η πολύτιμη κοινωνική προ-σφορά των Ιδρυμάτων έγινε γνωστή σε ευρύτερο κοινό,συγχρόνως πολλοί φορείς άρχισαν ήδη να βραβεύουν Κοινω-φελή Ιδρύματα, γεγονός θετικότατο για την ενίσχυση της ιδέαςτης κοινωνικής προσφοράς.

Με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου2014), το τεύχος αυτό του «Εξάντα» είναι αφιερωμένο στα μου-σεία της πατρίδας μας, τα οποία και πολλά και αξιολογότατα είναι.Οι επισκέπτες των μεγάλων Μουσείων, της Ακρόπολης, το Αρ-χαιολογικό και το Βυζαντινό των Αθηνών, το Αρχαιολογικό τηςΘεσσαλονίκης, το μουσείο Βεργίνας κ.α., θαυμάζουν όχι μόνο τααξιόλογα εκθέματα, αλλά και την άρτια οργάνωσή τους. Εκτός

όμως από τα Αρχαιολογικά, σπουδαιότατο ρόλο διαδραματίζουνκαι τα θεματικά Μουσεία, όπως είναι τα Ναυτικά, τα οποία προ-βάλλουν την επί 10.000 ετών ναυτική παράδοση των Ελλήνων.

Τα Ναυτικά Μουσεία της πατρίδας μας είναι πολλά και αξιό-λογα, δυστυχώς όμως δεν απολαμβάνουν της ίδιας φροντίδαςμε τα Αρχαιολογικά εκ μέρους της πολιτείας. Ευτυχώς που υπάρ-χει η ιδιωτική πρωτοβουλία, χωρίς την οποία πολλά από αυτά δενθα μπορούσαν να λειτουργήσουν.

Εκτός από το κορυφαίο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στηΜαρίνα Ζέας, αξιόλογα Ναυτικά Μουσεία είναι: της Κρήτης, τηςΎδρας της Χίου, των Καρδαμύλων Χίου, των Οινουσσών, τηςΘήρας, της Καλύμνου, της Καβάλας, του Λιτοχωρίου, το Μου-σείο Ναυτικής Παράδοσης στον Δήμο Περάματος και το Ναυ-τικό Μουσείο Αιγαίου, το οποίο από το 1985 λειτουργεί στηΜύκονο. Αξιόλογα είναι επίσης και τα Πλωτά Ναυτικά Μουσεία:το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», το «Hellas Liberty», τα πλοίαΜουσεία «Θαλής ο Μιλήσιος» και «Ευαγγελίστρια» του Ναυτι-κού Μουσείου του Αιγαίου, το πλοίο «Νεράιδα» του ΙδρύματοςΙωάννη Σ. Λάτση και τα παροπλισμένα πλοία Μουσεία στονΌρμο Φλοίσβου, «Βέλος», «Ευγένιος Ευγενίδης» και η τριήρης«Ολυμπιάς».

Άφησα τελευταίο το πολύ σπουδαίο Ναυτικό Μουσείο Γα-λαξιδίου, ως ένα από καρδιάς κατευόδιο στο μέλος μας και αγα-πημένο φίλο Πλοίαρχο Γεώργιο Τσαουσάκη που πρόσφαταέφυγε από κοντά μας. Ο καπετάν Γιώργης εργάστηκε συστημα-τικά και αόκνως επί σειρά δεκαετιών για τον εμπλουτισμό και τηνοργάνωση του Ναυτικού Μουσείου της ιδιαίτερης πατρίδας του,το Γαλαξίδι, με αποτέλεσμα να το καταστήσει ένα από τα σπου-δαιότερα θεματικά Μουσεία της Ελλάδας.

Καλό ταξίδι φίλε μας.

Ενημερώνει ο Πρόεδρος, Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Οι δραστηριότητές μας

11

Στιγμιότυπο από το 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων,που διοργάνωσαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ».

Στιγμιότυπο από την επίσκεψή μας στο Μουσείο της Ακρόπολης

ίναι πολύ σωστή η διαπίστωση του κ. Σπύρου Ράνη, στην εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, σχετικάμε τη δραματική μείωση των Ελλήνων αξιωματικών στα εμπορικά μας πλοία, αλλά όμως η πρό-

τασή του για αύξηση των εισαγομένων σπουδαστών δεν φαίνεται πως θα μπορέσει να βοηθήσει στηλύση αυτού του προβλήματος παρά θα χειροτερεύσει την κατάσταση αυξάνοντας την ανεργία.Υπενθυμίζεται πως πολύ μεγάλος αριθμός σπουδαστών, ιδίως του δευτέρου εξαμήνου που δεν επι-δοτούνται οι αποδοχές τους, αδυνατούν να μπαρκάρουν με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η συνέχιση τωνσπουδών τους και να μετανιώνουν που διάλεξαν το επάγγελμα του πλοιάρχου ή μηχανικού...Παρόμοια πικρία αλλά και αγωνία αισθάνονται και οι νέοι αξιωματικοί, που περιφέρονται στα γραφείατου Πειραιά για να βρούν καράβι να εργασθούν...Θα ήταν “ευχής έργον” λοιπόν, για να μην αφελληνιστεί τελείως η ναυτιλία μας, οι εφοπλιστές και οιναυτικοί να κάνουν μαζί την υπέρβαση και βρίσκοντας τη “χρυσή τομή” να ξαναεπανδρωθούν με Έλ-ληνες τα πλοία μας. Θα πρέπει όμως και με τη σειρά του το κράτος να αντιληφθεί επιτέλους την τε-ράστια προσφορά της ναυτιλίας, και μάλιστα αυτή τη ζοφερή περίοδο που διανύουμε, στην εθνικήμας οικονομία. Υπογραμμίζεται πως η ναυτιλία μας (με ελληνική και ξένη σημαία) εξακολουθεί να πα-ραμένει πρώτη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο (η μοναδική θετική πρωτιά της χώρας στις άπειρες αρ-νητικές που... “πρωτεύουμε”) και η μεγαλύτερη βιομηχανία της Ελλάδας που δε ζητάει απολύτωςτίποτα από το κράτος, εκτός από σωστή ναυτική εκπαίδευση, και λίγο ενδιαφέρον για τον ξεχασμένοαλλά πολύτιμο Έλληνα ναυτικό!!

12

Πλοίαρχος Ε.Ν. Πρώην καθηγητής και διευθυντής σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΑΡΘΡΑ - ΣΧΟΛΙΑ

του Φρίξου Δήμου

Ε

ετά τη βράβευση (από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών) των γιατρών, εκπαιδευτικών και κλη-ρικών, ήρθε η σειρά να τιμηθούν και οι θαλασσινοί λογοτέχνες.

Έτσι, το απόγευμα της 11ης Μαρτίου και στη φιλόξενη αίθουσα της Χ.Α.Ν. Αθηνών, απένειμε τοχρυσό μετάλλιο πνευματικής αξίας πρώτης τάξης στα μέλη της, αρχιπλοίαρχους Μαρίνο Τσάμη, ΦρίξοΔήμου, Σπύρο Ραδίτσα, Δημήτρη Λαβδιώτη, στην καπετάνισσα Μάρω Δήμου-Τσούτσινου και μετάθάνατον στους αρχιπλοίαρχους επίσης Γιάννη Λ.Παπαδόπουλο και Νίκο Κωστάρα, καθώς και στον αρ-χιμηχανικό Αριστείδη Πετρόπουλο.Η τελετή άρχισε με το χαιρετισμό του κ.Λευτέρη Τζόκα, προέδρου της Ένωσης, που εξήρε τη ναυτικήλογοτεχνία και τους ανθρώπους της. Ακολούθησαν έπειτα η ομιλία του καπετάν Μαρίνου Τσάμη (προ-έδρου της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων) με θέμα “Η στροφή των αρχαίων Αθηναίων προς τη θάλασσα” καιη ανάγνωση, από τον καπετάν Φρίξο Δήμου, του δημοσιεύματός του “Οι ξεχασμένοι ήρωες του ναυ-τικού”. Στη συνέχεια η κα Μάρω Δήμου-Τσουτσίνου απήγγειλε δύο θαλασσινά ποιήματα από το βι-βλίο της “Με τα Μάτια της Καπετάνισσας”, ο καπετάν Δημήτρης Λαβδιώτης ανέπτυξε τα δοκίμιά του“Θέσεις και αντιθέσεις” και “Η τύχη του τυχαίου” και τέλος ο καπετάν Σπύρος Ραδίτσας απήγγειλε τοποίημά του “Χάρτης”.Θερμά συγχαρητήρια και άπειρες ευχαριστίες στον κ.Λευτέρη Τζόκα πρόεδρο, τον κ.Σταύρο Σταύρουγενικό γραμματέα και σε ολόκληρο το διοικητικό συμβούλιο της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών γι’αυτή την αξέχαστη πνευματική βραδιά.

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Μ

ΤΟ SOS ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ

13

Την 12η Μαΐου 2014 ο γνωστός εφοπλιστής Αριστο-μένης Μιχ. Καραγεώργης, έχασε τη μάχη με τη ζωήτου στη Κύπρο και “απέπλευσε” μέσω Βουλιαγμένης,για το πιο μεγάλο και χωρίς επιστροφή ταξίδι τουστην αιωνιότητα.Ο Καραγεώργης ήταν από τους τελευταίους μεταπο-λεμικούς εφοπλιστές, που με την “ελληνική” επιχειρη-ματικότητά τους και τη ναυτοσύνη και εργατικότητατων Ελλήνων ναυτικών, κατόρθωσαν να ανυψώσουντη βαρειά τραυματισμένη από τον πόλεμο ναυτηλίαμας, στην πρώτη θέση στον κόσμο!! Τη μοναδική θε-τική πρωτιά που διαθέτει η Χώρα μας, στις άπειρεςαρνητικές...Μετά το πέρας των ναυτικών και ναυτιλιακών σπου-δών του στην Αγγλία, πήρε στα στιβαρά χέρια του το1962, το τιμόνι της μικρής οικογενειακής επιχείρησης“Μιχαήλ Α. Καραγεώργης S.A.” και τη γιγάντωσε!Πρώτη ενέργεια του νεαρού τότε Αριστομένη, ήταννα οργανώσει με τις γνώσεις από τις σπουδές του, τηνεργασία του στα αγγλικά γραφεία και κυρίως τις πο-λύτιμες συμβουλές του πατέρα του, την πατρική επι-χείρηση σύμφωνα με τα βρετανικά πρότυπα. Καιξεκινώντας από την “καρίνα” όπως έλεγε ο ίδιος, κα-τόρθωσε να δημιουργήσει την πρώτη ναυτιλιακή επι-χείρηση, που όλες οι υπηρεσίες της, εγκατεστημένεςστο νεόκτιστο “KARAGEORGIS BUILDING” στην Κον-δύλη και Αιτολικού, λειτουργούσαν από τον Πειραιάκαι μόνο! Ανεξάρτητα από την αυτονομία της εται-ρείας, υπήρχαν και δύο υποκαταστήματα στο Λον-δίνο και τη Νέα Υόρκη.Ο Καραγεώργης με την επιχειρηματικότητα και τηνεργατικότητά που τον διέκρινε, κατόρθωσε μέσα σεσύντομο χρόνο, να ανανεώσει και να αυξήσει τοστόλο του, δημιουργώντας μία κολοσσιαία, ναυτι-λιακή εταιρεία!Πρωτοξεκίνησε με την αγορά μεταχειρισμένων, αλλάσε άριστη κατάσταση, φορτηγών - πλοίων από τηνορβηγική εταιρεία WHILHELMSEN, που και τα χρο-νοναύλωναν οι ίδιοι και στη συνέχεια προχώρησε σε

νέες κατασκευές. Η παραγγελία που έδοσε τη μεγάληόθηση στην επιχείρηση, ήταν αυτή στην ISHIKAWA-JIMA-HARIMA στο AIOI της Ιαπωνίας για εικοσιέναδεξαμενόπλοια (PRODUCT CARRIERS). Οι παραγγε-λίες συνεχίστηκαν και σε άλλες χώρες εκτός της Ιαπω-νίας, όπως Γερμανία, Φιλανδία και Σουηδία. Ήταν οεφοπλιστής με τις περισσότερες ναυπηγήσεις!Τα φορτηγά - πλοία, έφεραν αρχαία ελληνικά ονό-ματα, που αρχίζανε από “Αριστ” (π.χ. Αριστοτέλης,Αριστογένης), ενώ στα γκαζάδικα υπήρχε το επίθετο“Μεσσηνιακή” (π.χ. Μεσσηνιακή Αίγλη, ΜεσσηνιακήΑναγέννησις).Στη συνέχεια με την εταιρεία KARAGEORGIS LINES,δημιούργησε τη γραμμή Πάτρας - Ανκόνα, αρχικά μεδύο μετασκευασμένα πολυτελή φέρρυς (MEDITER-RANEAN SEA και MEDITERRANEAN SKY) και άλλατέσσερα αργότερα. Στην εταιρεία των επιβατηγών,ανήκε επίσης και το υπερπολυτελές κρουαζιερόπλοιοNAVARINO.O όμιλος Καραγεώργη, εκτός από τις ναυτιλιακές εται-ρείες συμπεριλάμβανε και πολλές άλλες, όπως τηνασφαλιστική “Ελληνική Πίστη”, την τουριστική και τα-ξιδιωτική “CATALINA”, το Ναυτικό πρακτορείο, τηνκατασκευαστική ΓΕΟΞΕ, την αντιπροσωπεία αυτοκι-νήτων JENSEN και KITTEN κ.α. Και τέλος ένα μεγάλοσχέδιο για τη βιομηχανική αξιοποίηση της Μεσσηνίας(είχαν εξευρεθεί από Ιάπωνες τα απαραίτητα κεφά-λαια), για δημιουργία ναυπηγείου, τσιμεντοβιομηχα-νίας, χαλυβουργίας, εργοστασίου χρωμάτων καιαυτοκινητοβιομηχανίας, δεν καρποφόρησε τελικά.Ο Αριστομένης Καραγεώργης, ήταν ένας μεγάλοςεφοπλιστής για την εποχή του. Διετέλεσε μάλιστα αντι-πρόεδρος (1975-1981) και πρόεδρος (1981-1984)της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών.Οι χιλιάδες Έλληνες ναυτικοί που υπηρετήσαμε σταπλοία του και οι εκατοντάδες που εργαστήκαμε σταγραφεία του, του κατευοδώνουμε και του ευχόμαστεκαλό ταξίδι στις ουράνιες μπουνάτσες που έχει βάλειπλώρη.

ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ Α.Μ. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΗΣ

ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΟΥΣΑΚΗΣΑγαπητέ καπετάν Γιώργη σε κατευοδώνουμε κι εμείς, μαζί με την αγαπημένη σου οικογένεια, τους συμπα-τριώτες σου, τους συναδέλφους σου, τους αναγνώστες της Γαλαξιδιώτικης εφημερίδας σου και τους αμέτρη-τους φίλους σου, στο στερνό και λογκάδο σου ταξίδι, τραβερσάδα θα λέγαμε στην αιωνιότητα...Στο ταξίδι όμως αυτό, όπως λέει και ο μεγάλος ποιητής Καβάφης: «Να εύχεσαι να’ ναι μακρύς ο δρόμος.Πολλά τα καλοκαιρινά πρωινά να είναι που με τη ευχαρίστηση, με τη χαρά θα μπαίνεις σε λιμένες πρωτοει-δωμένους» και ως συνετός και πεπειραμένος αρχιπλοίαρχος θα αράξεις στις ουράνιες μπουνάτσες τελικά.

Καπετάν Φρίξος Δήμου.

του Δημήτρη Μηνδρινού

14

ρείς είναι οι παράγοντες στους οποίους ησημερινή φτωχή Ελλάδα, θα μπορούσε να

στηρίξει τις Ελπίδες της, για την έξοδο της απότην οικονομική κρίση.

Θα αναφερθώ συνοπτικά, από τους προϊ-στορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα για τηνπροσφορά της Ελλ. Ναυτιλίας, στην Ελλάδα μας.

Καταρχήν η γεωγραφική θέση της χώραςμας, το κλίμα και οι ατελείωτες ακτές της, συνετέ-λεσαν ώστε οι Έλληνες να στραφούν προς τη θά-λασσα να την αγαπήσουν και να πιστούν ότι ηθάλασσα θα τους προσφέρει ένα καλύτερο τρόποζωής, χαρά, ελευθερία ζωής και πνεύματος. Ο Θεμιστοκλής (501-461 π.χ.) θεωρείται ως η πιοαξιόλογη προσωπικότητα της Αθήνας. Δημιούρ-γησε ένα μεγάλο αριθμό ικανών ναυτικών καιπλοίων, κέρδισε σημαντικές μάχες στη θάλασσα,κράτησε την Ελλάδα ελεύθερη και έφθασαν οιΑθηναίοι να ελέγχουν πολιτικά, εμπορικά το θα-λάσσιο εμπόριο σε περισσότερο από 300 πόλεις.

Το 330 μ.χ. η Κωνσταντινούπολη γιορτά-στηκε ως η πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Ήτανένα φυσικό λιμάνι και οι εκεί Έλληνες ήταν πλει-οψηφία του πληθυσμού του Βυζαντίου, επέκτει-ναν και ανέπτυξαν τις δραστηριότητές τους στοντομέα της Ναυτιλίας, δημιουργώντας μακρά πε-ρίοδο ναυτικής ιστορίας. Σ’ αυτό, συνέβαλλε καιη πολιτική που υιοθέτησε στον τομέα της Ναυτι-λίας το Βυζάντιο.

Μετά την πτώση του Βυζαντίου και μέχρι τοναγώνα της ανεξαρτησίας οι Έλληνες ναυτικοίήταν παρόντες σ’ όλη την Ευρώπη.

Η συμβολή του Εμπορικού μας στόλου, γιατην απελευθέρωση της πατρίδας μας, δε έχει όρια. Κατά τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο

η Ελλ. Εμπ. Ναυτιλία πρόσφερε τεράστιες υπη-ρεσίες στους απελευθερωτικούς αγώνες όσοκαμία άλλη σύμμαχος χώρα. Στον δεύτερο πα-γκόσμιο πόλεμο από τα 615 Ελληνικά πλοία πουυπήρχαν στην αρχή του πολέμου, επέζησανμόνο τα 305 και χάθηκαν 2.500 Ελλ. Ναυτικοί.

Μετά από τις τεράστιες καταστροφές τωνδύο παγκοσμίων πολέμων που υπέστη η Ελλ.

Ναυτιλία στη συνέχεια χωρίς καμιά οικονομικήβοήθεια από το κράτος η Ναυτιλία μας ανδρώ-θηκε και πάλι, κατέκτησε την πρώτη θέση στηνπαγκόσμια Ναυτιλία και κύρος στα πλαίσια τωνΔιεθνών σχέσεων με τους εταίρους μας.

Ένα προνόμιο στα χέρια της κάθε κυβέρνη-σης που μπορεί και πρέπει να εκμεταλλεύεταιπρος επίτευξη των στόχων της Εθνικής της πολι-τικής (εφόσον ασκεί σωστή οικονομική πολιτική)και να το διαφυλάττει ως το πολυτιμότερο αγαθό.

Τα συνοπτικά προαναφερόμενα γεγονόταμας δείχνουν ότι η Ελλ. Ναυτιλία ήταν εκείνη πουέπαιξε πρωτεύοντα ρόλο για την απελευθέρωσητης Ελλάδας από τους εκάστοτε κατακτητές καιέφερε την ευημερία στη χώρα μας.

Από τη σημερινή οικονομική κρίση που μα-στίζει την χώρα μας, κατά την ταπεινή μουγνώμη, μια είναι η ελπίδα να βγούμε το γρηγο-ρότερη από αυτή. Η αγαστή, η έντιμη, η προ-γραμματισμένη και ειλικρινή συνεργασία,κράτους, πλοιοκτησίας, συνδικαλιστικών οργα-νώσεων. Αν καθίσουν στο στρογγυλό τραπέζι μεδιάθεση να εξεύρουν λύσεις και να επιλύσουνκαι τα ακόλουθα ερωτήματα:1. Γιατί τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά που διαθέ-

τουν και την μεγαλύτερη δεξαμενή της Μεσο-γείου, που άλλωστε επί εποχής Νιάρχουκατακλίζοντο από επισκευές και κατασκευέςπλοίων σήμερα παραμένουν ανενεργά ; 2. Γιατί τα Ναυπηγεία Ελευσίνας, άλλοτε ΑΝΔΡΕ-ΑΔΗ που έσφυζαν από ζωή και πλούτο, σήμεραμαραζώνουν ; 3. Γιατί η επισκευαστική βάση ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ μετους χιλιάδες εργαζόμενους - μέσα και έξω απότη περιοχή - είναι σήμερα μια νεκρή περιοχή ;4. Γιατί οι Έλληνες πλοιοκτήτες να καταφύγουνστην αλλοδαπή για την ναυπήγηση δεκάδωνπλοίων τους και για τις επισκευές των πλοίωντους και να χάνεται τεράστιος πλούτος από τηνΕλλάδα μας ;5. Γιατί οι Έλληνες πλοιοκτήτες να μην επανδρώ-νουν τα πλοία τους με Έλληνες Ναυτικούς που πο-νούσαν το καράβι και το θεωρούσαν δεύτερο σπίτι

Τ

ΤΑ ΣΙΔΗΡΑ ΤΕΙΧΗΘΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Β΄ Αντιπροέδρου του Δ.Σ. Λέσχης Αρχ/χων, Μέλους Δ.Σ. της Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

15

τους και συνέβαλλαν οι Ελλ. Ναυτικοί στο θαύματης μεγάλης Ελλ. Ναυτιλίας, απαλλαγμένοι απόθεωρίες που φέρνουν την καταστροφή ;6. Γιατί οι Ελλ. Πλοιοκτήτες καταφεύγουνστους αλλοδαπούς αξιωματικούς και πληρώ-ματα και επανδρώνουν τα πλοία τους με Φι-λιππινέζους, Πακιστανούς, Μπακλαντέζους κ.α.και χάνεται πολύτιμο συνάλλαγμα από την Ελ-λάδα, κάνοντας τις μέχρι χθες φτωχές αυτέςχώρες, σήμερα πλούσιες, και εμείς γινόμαστεφτωχότεροι ; Κανένας ναυτικός στον κόσμοδεν μπορεί να συγκριθεί με την ναυτοσύνη τουΈλληνα Ναυτικού. 7. Γιατί οι Νέοι Έλληνες, το μέλλον της πατρί-δας μας, παρουσιάζουν τόση μεγάλη ανεργίακαι πολλοί νέοι επιστήμονες κ.α. αποδημούν σεάλλες χώρες προς αναζήτηση εργασίας ; 8. Γιατί πιστεύουν οι κρατούντες ότι με τις μει-ώσεις μισθών και συντάξεων θα βγούμε απότην οικονομική κρίση ;

Ας καθίσουν λοιπόν στο στρογγυλό τραπέζικυβερνώντες, πλοιοκτήτες και Συνδικαλιστικέςοργανώσεις, να βρούνε την χρυσή τομή. Ναξανάρθει η ευημερία και ο πλούτος στην πα-τρίδα μας. Να μην εξαρτόμεθα από τηνΤΡΟΪΚΑ και να ελπίζουμε ότι θα μας βγάλει απότα Μνημόνια και την κρίση.

Πρέπει η Ελλ. Σημαία να γίνει ανταγωνι-στική. Πρέπει ο Πειραιάς να γίνει το κέντρο τηςΝαυτιλίας. Η Ναυτιλία, είναι ο πυλώνας πουμπορεί να στηρίξει την Οικονομία της Ελλάδαςγια να βγούμε από τη σημερινή οικονομικήκρίση και θα το καταφέρουμε εφόσον υπάρξειΣυσπείρωση και Μαζικότητα.

Η Ελληνική. Ναυτιλία είναι ένα προνόμιοστα χέρια της κάθε κυβέρνησης. Και ας μουεπιτραπεί να σας υπενθυμίσω τον χρησμότης Πυθίας στη Ναυμαχία της Σαλαμίναςστις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.χ. τότε πουοι Αθηναίοι απειλούμενοι από τους Πέρσεςζήτησαν την συμβολή του Μαντείου τωνΔελφών. Η απάντηση ήταν «τα Ξύλινα τείχηθα σώσουν την πόλη».Σήμερα η Σωτηρία μας είναι τα Σιδηρά τείχη.

του Μ. Συνοδινού

Πρώην αρχιμηχανικός Εμπορικού Ναυτικού - Συγγραφέας.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ

Το κάτωθι άρθρο είναι αναδημοσίευση από το Περιοδικό ''ΝΑΥΤΙΚΗΕΛΛΑΣ'' της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ, τεύχος 963, Ιανουά-ριος 2014, σελίδα 15, άρθρο του κ. Θανάση. Ι. Κουκάκη.

«Κρίσιμο για το 2014 το Ναυτικό ΑπομαχικόΤαμείο.

Σημαντικά επιβαρυμένα αναμένονται το 2014 τα οικονομικάαποτελέσματα του Ναυτικού απομαχικού ταμείου καθώς η αυ-ξανόμενη ανεργία των ναυτικών επιβαρύνει την οικονομική κα-τάσταση του Ταμείου.

Η Ανεργία στους ναυτικούς έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις καιπλέον οι άνεργοι ανέρχονται στους 5000 εκ των οποίων οι1000 προστέθηκαν τους τελευταίους τέσσερις μήνες. Αποτέλε-σμα των χαμένων αυτών εισφορών είναι το οργανικό έλλειμματου ΝΑΤ για το 2014 να εκτιμάται στα 973,3 εκατ. ευρώ. Ταέσοδα του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου εκτιμάται ότι θα φτά-σουν τα 251,7 εκατομμύρια ευρώ και τα έξοδα του το 1,225δις. ευρώ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τη λήψη του τρίτουτριμήνου του έτους 2014 θα γίνει επανεκτίμηση των στοιχείωνκαι ανάλογα με την πορεία της εξέλιξης του προϋπολογισμούθα διαμορφωθεί και το οργανικό έλλειμμα.

Υπό το βάρος του προβλήματος ο υπουργός Ναυτιλίας και Αι-γαίου κ. Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης χορήγησε στα μέσα Δεκεμ-βρίου έκτακτη οικονομική ενίσχυση 1.523.000 ευρώ σεκατηγορίες άνεργων ναυτικών. Το ποσό αυτό καθορίζεται στα240 ευρώ για τους άγαμους ή άγαμες ναυτικούς και 325 γιαόσους είναι έγγαμοι ή έχουν προστατευόμενα τέκνα, δηλαδήτα ίδια ακριβώς ποσά σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές.

Η οικονομική αυτή ενίσχυση δόθηκε για τις εορτές των Χρι-στουγέννων από το Κεφάλαιο Ανεργίας και Ασθενείας Ναυτι-κών, ενώ για την λήψη της λήφθηκαν υπ' όψιν κοινωνικά,οικονομικά και ιατρικά κριτήρια. Συγκεκριμένα την έλαβαν ναυ-τικοί που, μεταξύ άλλων ήταν εγγεγραμμένοι στους καταλό-γους ανέργων του γραφείου Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας, δενλαμβάνουν σύνταξη ή δώρο από πλοιοκτήτρια εταιρεία, δενλαμβάνουν βοήθημα άλλης μορφής, είναι ανασφάλιστοι, δενέχουν επιδοθεί σε άλλη απασχόληση, καθώς και όσοι έχουνπροϋπηρεσία, αλλά δεν μπορούν να εργασθούν γιατί πάσχουναπό χρόνια νοσήματα».

Σ.Σ. Η θάλασσα για τους Έλληνες υπήρξε πάντα η σωτηρία τουέθνους. Και τώρα παρουσιάζεται πάλι επιτακτική η ανάγκη οΥπουργός κ.Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, ή οι εκάστοτε υπουργοίΕμπορικής Ναυτιλίας να οδηγήσουν τα Ελληνόπαιδα προς αυτήτην μεγάλη Ελληνική Ναυτοπολιτεία η οποία αποτελεί τη δόξατου έθνους και το συνάλλαγμα που φεύγει προς ξένες χώρες ναεπανέλθει στην Ελλάδα!

16

του Πάτροκλου Χ’Αθανασίου

λοκληρώθηκαν και τα φετινά Ποσειδώνια 2014,μεγαλύτερα από ποτέ, με την συμμετοχή 1800εκθετών από 93 χώρες και περίπου 19.000 επισκέπτες. Η παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία

αναγνωρίζει την εξέχουσα θέση των Ποσειδωνίων στην ναυτιλιακή βιομηχανία καθώς εκεί παρου-σιάζονται νέα προϊόντα , συζητιούνται θεσμικές και τεχνολογικές εξελίξεις και οριστικοποιούνται νέεςεπενδύσεις και συμφωνίες. Και αυτή την φορά η μεγαλύτερη εθνική συμμετοχή ήταν της Κίνας ακο-λουθούμενη από την Κορέα και την Ιαπωνία. Φέτος σημειώθηκε αύξηση κατά 20% στην συμμετοχήχωρών του Gulf Cooperation Council με πολλές εταιρείες από τα Ηνωμένα Αραβικά Κράτη, την Σα-ουδική Αραβία, το Κατάρ και το Ομάν να αναζητούν ευκαιρίες για επενδύσεις και συνεργασίες.

Η σημασία της έκθεσης για την χώρα μας είναι πολλαπλή καθώς προβάλλει μία θετική εικόνα στοεξωτερικό και εισφέρει περί τα 50 εκατ. ευρώ στην τοπική και εθνική οικονομία μας προσελκύονταςτουρισμό υψηλού επιπέδου που διαμένει μετακινείται, οργανώνονται δεξιώσεις και γεύματα καθώςκαι δαπανούνται σοβαρά ποσά για την κατασκευή των περιπτέρων τω εκθετών. Μην ξεχνάμε ότι η ναυτιλία μας αποτελεί το 7% του ΑΕΠ για την ελληνική οικονομία και απασχολεί192.000 άτομα άμεσα. Όπως τόνισε ο κος Γιάννης Λύρας, Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπήςτων Ποσειδωνίων, ο ελληνόκτητος στόλος αριθμεί αυτή την στιγμή 3.669 ποντοπόρα πλοία άνω των1000GT , αντιπροσωπεύει το 16,16% του παγκόσμιου στόλου σε χωρητικότητα εκτοπίσματος και το46,72% του ευρωπαϊκού στόλου σε ολική χωρητικότητα.

Ο ελληνικός στόλος συνεχώς επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται. Πέρυσι δαπανήθηκαν από τους Έλ-ληνες, 13 δις δολάρια για το νέο ναυπηγικό τους πρόγραμμα σε περισσότερα από 300 πλοία κάθετύπου. Ο Δημήτρης Κωττάκης, ιδρυτής και εκδότης των «Ναυτικών Χρονικών» από το 1931 έως το1983 έγραφε : «Η θάλασσα αρρωσταίνει αλλά ποτέ δε πεθαίνει» και συμβούλευε φίλους του να αγο-ράζουν ή και να ναυπηγούν κατά τις περιόδους κρίσης. Ίσως αυτό να εξηγεί το παράδοξο ότι, παράτους χαμηλούς ναύλους τις τελευταίας πενταετίας οι «μεγάλοι» εφοπλιστές έγιναν «μεγαλύτεροι» καιβάση του πίνακα που κατήρτισαν οι υπεύθυνοι των Ποσειδωνίων, οι πρώτοι 10 εκατομμυριούχοι τουτονάζ, έχουν ως κάτωθι:

T.D.W. SHIPS1. John Angelicoussis Group 19,528,521 972. Economou/TMS Dry&TMSTankers&TMSbulkers 12,908,057 100 3. G.Prokopiou/Dynacom&Dynagas&Sea Traders 11,663,483 834. P.Georgiopoulos 10,450,000 1045. Frangou/Navios 8,637,751 926. Enterprises Shipping&Trading 7,419,61 787. Anna Angelicoussi Group 7,100,000 478. Euronav Hellas 6,689,523 339. Tsakos Columbia 6,532,377 6710. Andr.Martinos/Minerva 6,389,560 53

Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα 97 πλοία διαφορετικού τύπου του πρώτου στη λίστα Ι.Αγγελικούσση,μόνο τα 13 έχουν ξένη σημαία ενώ στα υπόλοιπα κυματίζει η γαλανόλευκη!

Εύχομαι τα φετινά Ποσειδώνια να αφυπνίσουν το ελληνικό κράτος για την σημασία που πρέπειεπιτέλους να δώσει στην ναυτιλία μας ώστε αυτή να μπορέσει να γίνει ο μοχλός ανάπτυξης της οι-κονομίας μας και να βρεθεί η Σολομώντειος λύση, ώστε οι Έλληνες εφοπλιστές να υψώσουν σε πε-

Σκέψεις ενός ναυτικού επί την ευκαιρία της ολοκλήρωσης

των φετινών Ποσειδωνίων

Ο

17

ρισσότερα πλοία την γαλανόλευκη, να απασχολήσουν όλο και πιο πολλούς έλληνες ναυτικούς , να επι-στρέψουν τα γραφεία τους στην Ελλάδα και να μας προτιμούν για τους δεξαμενισμούς των πλοίωντους και τις επισκευές τους.

Ίσως φαίνεται ουτοπικό όμως, μία «έξυπνη» κυβέρνηση θα έπρεπε να σκύψει και να ασχοληθείσοβαρά με αυτόν τον σημαντικό τομέα που αν οργανωθεί σωστά και αν όλοι οι εμπλεκόμενοι φο-ρείς καταλάβουν το μακροχρόνιο όφελος αυτής της προσπάθειας και αφήσουν στην άκρη τις επί μέ-ρους κοντόφθαλμες επιδιώξεις των, τότε θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί με την συνδρομή και τουτουρισμού το θαύμα στην οικονομία μας. Είναι αμαρτία ξένες χώρες προηγμένες η μη, να έχουν τηνεξυπνάδα να αγκαλιάζουν και να επωφελούνται από την ελληνόκτητη ναυτιλία και το ελληνικό κρά-τος να μην προσπαθεί να την προσεγγίσει και να την επαναπατρίσει!. Γιατί θέλουμε να πουλήσουμετα ναυπηγεία μας σε ξένους? Γιατί διώξαμε τις επισκευές από το Πέραμα που κάποτε έβριθε από ζωήκαι έδινε σε τόσους ανθρώπους μεροκάματο?

Περηφανεύεται το κράτος για την αύξηση αφίξεων των κρουαζιερόπλοιων και σωστά αλλά, τοίδιο κράτος φρόντισε να κλείσουν μία -μία οι ελληνόκτητες εταιρείες κρουαζίερας, αυτές που ξεκί-νησαν τον θαλάσσιο τουρισμό στην Ελλάδα , που τα πλοία τους έφταναν μέχρι την Καραϊβική καιτην Νότιο Αφρική και που εν κατακλείδι έκαναν γνωστό τον θεσμό της κρουαζιέρας διεθνώς!!Από τις εταιρείες αυτές διαφημίστηκαν τα ελληνικά νησιά παγκοσμίως, με ιδίες δαπάνες από την δε-καετία του 60, τα αμιγώς ελληνικά τους πληρώματα έκαναν γνωστή την ελληνική φιλοξενία, την ελ-ληνική κουζίνα μέχρι και τους ελληνικούς χορούς !!

Οι εταιρείες αυτές απασχολούσαν μόνο ελληνικά πληρώματα, επισκεύαζαν κάθε χρόνο τα πλοίατους στο Πέραμα ή στα εδώ ναυπηγεία , προμηθεύονταν όλα τα υλικά και είδη τροφοδοσίας απότον Πειραιά , είχαν τα κεντρικά τους γραφεία στον Πειραιά και έφερναν το συνάλλαγμα στην χώραμας με το τσουβάλι διότι όλες οι εισπράξεις από τον κόσμο όλον όπου διατηρούσαν πρακτορεία ηδικά τους γραφεία έρχονταν στην Ελλάδα και δραχμοποιούντο, γιατί εδώ ήταν οι κυριότερες δαπάνεςτων πλοίων τους, εδώ πληρωνόντουσαν τα πληρώματα, οι προμηθευτές, τα συνεργία, οι υπάλληλοιτων γραφείων, τα καύσιμα των πλοίων και εδώ ζούσαν και ξόδευαν οι ιδιοκτήτες των άρα όλα ταέσοδα εισέφεραν βασικά κατά 90% μόνο στην Ελληνική Οικονομία!! ¨Όταν όμως άρχισαν να εμ-φανίζονται ξένες εταιρείες μεγαθήρια που αντλούσαν κεφάλαια από τα ξένα χρηματιστήρια , οι εται-ρείες αυτές θέλανε την στήριξη και την συνεργασία του κράτους ώστε να μπορούν να είναιανταγωνίσιμες και να επιβιώσουν όμως φωνή βοώντος εν ερήμω και μία - μία έκλεινε ……Τώρα είμαστε περήφανοι που προσεγγίζουν τα ξένα πλοία, με τα αλλοδαπά πληρώματα και πλη-ρώνουν μόνο τους πράκτορες για τις περιηγήσεις των τουριστών και τον ελλιμενισμό των πλοίων ,αυτά είναι τα χρήματα πουν μένουν στην πατρίδα μας μαζί και με κάθε «ευρουλάκι» που θα ξοδέ-ψει ο τουρίστας που μεταφέρουν.

Εύγε κράτος !!!!Κανείς πατριώτης δεν υπάρχει να καταλάβει πόσο σημαντικοί είναι η ναυτιλία καιο τουρισμός για την Ελλαδίτσα μας . Μην ξεχνάμε ότι μετά τον πόλεμο η ναυτιλία έδωσε δουλειά σεπολλούς νέους (όπως και εγώ μπαρκάρισα δόκιμος μετά από τα καΐκια)-που έστελναν τον μισθό τουςσπίτι και συντηρούσαν την οικογένεια, έχτιζαν σπίτια, προίκιζαν αδελφές -και σε πολλά επαγγέλματασυναφή με την ναυτιλία .

Αντί να ασχολούμεθα με το εάν πρέπει να ζυγίζεται η φρατζόλα του ψωμιού η όχι, καλά θα ήταννα ασχοληθεί το κυβερνητικό επιτελείο να βρει την φόρμουλα που θα είχε όλες μεν τις μεριές ικανο-ποιημένες αλλά με βασικό ωφελημένο την πατρίδα!

Δεν είμαστε μία χώρα βιομηχανική και δυστυχώς οι αγρότες μας, με τις κατά καιρούς ασκούμενες πο-λιτικές και επιδοτήσεις, έγιναν «αφεντικά» και δεν θέλουν να δουλέψουν στα χωράφια είναι λοιπόν καιρόςνα βρούμε λύσεις ρεαλιστικές και πραγματοποιήσιμες, που είναι μπροστά στα μάτια μας και μπορούν ου-σιαστικά να μας βγάλουν από το τέλμα και να μην είμαστε ουραγοί των ξένων μοντέλων ανάπτυξης .

Μην ξεχνάμε το ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο με αυτό που πορεύτηκαν και δημιούργησαν γε-νιές και γενιές και που π.χ στην Ναυτιλία μας δίνει συνεχώς την πρωτιά !!!!! Κάθε χώρα έχει τα δυ-νατά της σημεία, ας τα αναδείξουμε λοιπόν και ας προσπαθήσουμε να τα αξιοποιήσουμε προςόφελος όλων των Ελλήνων.

18

ια μεγάλη ναυτοπολιτεία με πάμπολλους θα-λάσσιους δρόμους να αρμενίζει και οι πλώρες να

ανοίγουν τα κύματα.Άλλα ταχύτατα , άλλα να ταξιδεύουν με οικονομική

ταχύτητα αναλόγως τις εντολές των εφοπλιστών.Το «έχομεν γην και πατρίδα όταν έχομεν πλοια και

θάλασσα»του μεγάλου Θεμιστοκλή είναι διαχρονικήφράση που την σεβάστηκαν οι αιώνες.

Μια ναυτική πατρίδα όπως η Ελλάδα, μια ναυτική δύ-ναμη πρώτη στην Ευρώπη μια πατρίδα που οι καλλί-τεροι πρεσβευτές της είναι τα πλοία της και οι ναυτικοίτης είναι αδιανόητο τα βαπόρια να μην τα επανδρώ-νουν Έλληνες ναυτικοί!

Πρωτοπόροι είμαστε και μετά τον δεύτερο παγκό-σμιο πόλεμο και δρόμος ανοιχτός για τους Έλληνες,ήταν να βρούμε μια θέση σε μια ναυτιλιακή εταιρίακαι ανάλογα, ή να ανεβούνε την σκάλα της ιεραρχίας,ως αξιωματικοί Γεφύρας Μηχανής και Τηλεγραφητές,ή να εργασθούνε στα πλοία αναλόγως τα προσόντακαι κλίση του ναυτικού, δηλαδή ζημιωμένος κανέναςδεν έμενε.

Πολλές φορές όταν έφευγε ο ναυτικός από τοπλοίο έκανε συμφωνία στην λήξη της αναπαύσεωςτου να ξαναφύγει στο ίδιο καράβι.

Άλλα πλοία με εθνική σημαία που μετρούν και γιατον Νηογνώμονα πόση εμπιστοσύνη έχει, και άλλαπλοία με ξένη σημαία συμβεβλημένα με το ΝΑΤ, ή καιανασφάλιστα όποτε οι ναυτικοί κατά τα γνωστά εξα-γοράζανε την υπηρεσία τους για συντάξιμα χρόνιακαι ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Αυτά μέχρι που φύσηξε αέρας ζαλάδας και οι ναυ-τικοί αφήσανε τα πλοία και βγήκανε στη στεριά. Βαθ-μιαία τις θέσεις στα πλοία τις πήρανε ξένα πληρώματαμε άλλες νοοτροπίες και με χωρίς την απαιτούμενηναυτική συνείδηση και αντικαταστάθηκαν τα έμπειραΕλληνικά χέρια με ξένους, τους οποίους οι εφοπλιστέςσυνέφεραν οικονομικά μεν, αλλά μακροπρόθεσμα εί-χανε πολλά προβλήματα. Και αυτά μεν δια μεν τουςναυτικούς από βόρεια είχανε συνηθίσει να ταξιδεύ-ουν το βαπόρι μόνο και αν προέκυπτε ζημιά να κα-λούνε συνεργεία για τις επιδιορθώσεις ή ναδιαφωνούν με τους Αρχιμηχανικούς, γιατί δεν τους ταδώσανε όλα τέλεια μετά την επισκευή και τα άφησαν

έτσι, με τους δε ναυτικούς από ασιατικές χώρες ναμην έχουν ιδέα πολλές φορές ποιο είναι το καθήκοντους μέσα στο πλοίο που η θέση τους απαιτούσε.

Το πάμπλουτο και αρχαιότερο ταμείο των ναυτι-κών, με την μεγάλη οικονομική δύναμη μαγνήτισεπολλούς πώς να το ελαφρώσουν και για να μην μα-κρηγορούμε , βρέθηκε όπως είναι τώρα.

Εμείς ως απόμαχοι ψάχνουμε στον ΕΟΠΥΥ γιατρόκαι ανεξαρτήτως βαθμού αν χρειαστούμε βοήθεια νο-σοκομειακή, ενδεχομένως να βρεθούμε σε κανένα ρά-ντζο στον διάδρομο! Και τίθεται το ερώτημα.

Για όλα αυτά τα χάλια ποιος θα μας εξηγήσει πουφταίξαμε και βρεθήκαμε στο περιθώριο όσοι ζήσαμετέλος πάντων γιατί στο ναυτικό επάγγελμα η ζωή τουναυτικού αποφασίζεται από το πάχος της λαμαρίνας ,τις καιρικές συνθήκες, της απαιτήσεις εφοπλιστών καιπαραληπτών φορτίου!

Κατά τα άλλα συζητούμε ότι στην Ελλάδα έχομεδημοκρατικό πολίτευμα, μα αυτό αρχίζει από το λαόπρος την εξουσία και όχι αντίστροφα...

Η επιβαλλόμενη λύση είναι η πολιτεία να πλησιά-σει πιο πολύ τους εφοπλιστές να φέρουνε τα πλοίατους ή όσο το δυνατό περισσότερα στην Ελληνική ση-μαία και να οδηγήσει η πολιτεία τα ελληνόπαιδα στακαράβια τα Ελληνικά, αντί να φεύγουν εργάτες σταευρωπαϊκά κράτη. Το θέμα είναι άκρως εθνικό και ναιμεν ακουμπάει όλη τη βουλή αλλά πιο πολύ τον Εκά-στοτε Υπουργό εμπορικής ναυτιλίας.. Αναμένομενφως εξ ανατολών. Εμείς με τα πρεσβυτικά κεφάλια σή-μερα, δημιουργήσαμε και ταξιδέψαμε την πρώτηναυτιλία του κόσμου. Σήμερα να μου επιτραπεί ηφράση, πένητες και κοιτάζαμε προς το παρελθόν με-λαγχολικοί.

Πάνε οι θύελλες, πάνε οι αυτοθυσίες πάνε ταόνειρα, πάνε οι όμορφοι συλλογισμοί για τα χρόνιατων νέων μα και των απομάχων ναυτικών.

Άραγε γεννιέται το ερώτημα στέκει στην θέση τουτο πάνω και το κάτω, ο ήλιος ο ζωοδότης είναι όμορ-φος όπως ήτανε όσα χρόνια που ζήσαμε παιδικά καινέοι ή οι αχτίδες του γίνανε πράσινες και βλαβερές; τικρίμα για την πιο ναυτική χώρα του κόσμου εκείνοιπου την ταξιδεύσανε περήφανα , σήμερα να παρα-τηρούν την υπερηφάνεια και όνειρά τους πεσμένηχάμω με σπασμένα πόδια!!

Μ

του Μ. Συνοδινού

Πρώην αρχιμηχανικός Εμπορικού Ναυτικού - Συγγραφέας.

ΜΕΓΑΛΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ. ΝΑΥΤΙΚΟΙ ΛΙΓΟΙ

Seapal Marine Inc. was established in Pireaus by ex - Masters and Ships’ managers.

Today, Our Company has representatives inCentral America, Egypt,Georgia, India, Indonesia,Montenegro, Myanmar,Philippines, Romania,Russia, Sri Lanca,and Ukraine.

During all the years of providing crew recruitment services to our Principals,we have gained considerable experience in the manning of all types od vessels

using multinational officers and crew.

Given the opportunity, we can guarantee your first class service with theoutmost efficiency and skill.

Capt. Demos N. PapadopoulosSeapal Marine Inc.

9, Filellinon str. Piraeus 18536, GreeceTel: +30 2104292735 - Fax: +30 2104292725

E/m: [email protected] and [email protected]: www.seapal.gr

FB page: Seapal Marine Inc

20

1

3

5

7

2

4

6

8

Εκδηλώσεις..

1 - 8. Στιγμιότυπα από την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας της Λέσχης

21

1

3

5

7

2

4

6

8

..της Λέσχης

1 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel..

22

1

3

2

4

6

8

1 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel..

Εκδηλώσεις..

5

7

23

1

3

5

7

2

4

6

81 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel.

.

..της Λέσχης

O EΞΑΝΤΑΣ το περιοδικό της Λέσχης μας, παρ’ όλο πουαριθμεί μερικές δεκαετίες ζωής, διατηρείται πάντα νέοςκαι ελκυστικός. Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, αφιερώσαμεέναν όμορφο παιδικό χώρο για τα ΕΞΑΝΤΑΚΙΑ. Οι μικροί μας φίλοι λοιπόν, μας στέλνουν ζωγραφιές καιποιήματα. Άξιοι συνεχιστές της παράδοσης των γονιώντους και των παππούδων τους, αποτελούν μία ευχάριστη,δροσερή νότα για το πειροδικό μας.

Πάνος Γαβαλάς - 5 ετών

Χρήστος Γαβαλάς - 3,5 ετών

Εγώ είμαι πολύ μικρός ακόμα και δεν μπορώ να ζωγρα-φίσω όπως ο αδελφός μου, από του χρόνου όμως θα απο-λαύσετε το ταλέντο μου..........περιμένετε να μεγαλώσω λίγο και θα τα ξαναπούμε

Τα εγγόνια του καπτα Χρήστου Γερασίμου

24

η... μικρή μας στήλη

Παρασκευή 31 Ιανουαρίου 2014

Αγγελική ΑρμπίρουΒ΄ Τάξη Δημοτικού

Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσαςΆσκησηΠαρακάτω θα βρεις δέκα λέξεις. Διάλεξε έναν συμμαθητή σου. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερηκαι φτιάξτε με αυτές μια απίθανη ιστορία. Γράψτε την ιστορία σε μια λευκή σελίδα και όλοι μαζί έναμικρό βιβλίο με εικόνες και εξώφυλλο: Αστροναύτης, επιβάτης, βιβλιοπώλης, ράφτης, μαθητής,γκιόνης, μανάβης, Φλεβάρης, φούρναρης, τραγουδιστής.

Ο Ντιλ και ο τραγουδιστής γκιόνη

Ένα βράδυ του Φλεβάρη ο μικρός Ντιλ καθόταν στο κρεβάτι και έβλεπε τα αστέρια. Αναρωτιόταν τιθα θελε να γίνει όταν θα μεγαλώσει. Τότε του ήρθε η ιδέα να γίνει αστροναύτης και ήσυχος κοιμήθηκε.Το άλλο πρωί ήταν Σάββατο και πήγαν για ψώνια, πρώτα πέρασαν από τον βιβλιοπώλη για να πάρουνένα βιβλίο. Έπειτα πήγαν στο φούρναρη για να πάρουν ψωμί. Έπειτα πήγαν στο σπίτι για φαγητό. Αφούξεκουράστηκαν το απόγευμα πήγαν στο ράφτη για ένα φόρεμα της μαμάς του. Μπήκαν στο τρένο καιένας γκιόνης κάθησαι στο ανοιχτό παράθυρο του τραίνου και άρχισε να τραγουδάει. Ο Ντιλ τότε είπε«είναι ένας πολύ ωραίος τραγουδιστής».

Πολύ ωραίο το γραπτό σου. Μπράβο!

επιμελείται η Λίνα Ποταμιάνου

Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2014Νάσια Αρμπίρου

Ε΄ Τάξη Δημοτικού

Αμυγδαλιά

Μέσα στον κήπο ξεπροβάλλει Όμορφη και ευωδιαστή

και την πρώτη του Φλεβάρη να την πάει να μαραθεί

Ακόμα κι αν δεν το περιμένειπρέπει πάλι να καεί

κι όλα τα φυλλαράκια τηςπρέπει να τα αποχωριστεί

Αχ γλυκιά μου αμυγδαλιάΠως δε φοβάσαι το βοριά;Βαστάνε τα κλαδάκια σου

τέτοια βαρυχειμωνιά;

Μυγδαλιά μου, μυγδαλιά μουΤώρα θα ‘ρθει ο βοριάς

Και θα σε περιμένει ολόλευκος και ο χιονιάς

Μπράβο!!!

25

ADRIAT ICO LTD

Representatives in GreeceADRIATICO LTD

126 Kolokotroni Str., Piraeus 185-35Phone: 210-4283.355, Fax: 210-4283.356, Telex: 213657,

E-mail: [email protected]

ODESSAADRIATICO-BRIG (ISO 9002)

Phone: +380-487-288144E-mail: [email protected]

MARIUPOLADRIATICO-MARIUPOLPhone: +380-629-529213E-mail: [email protected]

Capt. A. Pirovolakis

Capt. K. Gikas

Capt. K. Karampasis

Mr. G. Michaelides

We deal with Ukrainian Crews ONLY

Please Call: 210 42.83.355

Serving the Greek Shipmanagerssince 1990, Efficiently andresponsibly, assisting them to create their own pools, with accurate selections

Την Τετάρτη, 14 Μαΐου 2014 πραγματοποιήθηκε η 32η Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA, όπως ορίζει το Καταστατικότης Ένωσης. Τη Συνέλευση φιλοξένησε η εταιρεία CERES στο κτίριοτους, στον Πειραιά.

Κατά τις αρχαιρεσίες, η Συνέλευση με μυστική ψηφοφορία εξέλεξετο νέο 15μελές Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο συνήλθε ως Σώμαμε την εξής σύνθεση:

Πρόεδρος Κούστας ΙωάννηςΑντιπρόεδρος Ξυλάς ΙωάννηςΓενικός Γραμματέας Λεμονίδης ΔημήτριοςΕιδική Γραμματέας Νταϊφά ΕιρήνηΤαμίας Μπαφαλούκος ΝικόλαοςΑναπληρωτής Ταμίας Δαλακούρας ΜιχάληςΜέλη Λως Αικατερίνη

Ιωαννίδης ΙωάννηςΧανδρής ΜιχαήλΖαχαριάδης ΠαναγιώτηςΜάνος ΔιαμαντήςΓράτσος ΓεώργιοςΠίττας ΑριστείδηςΧαλάς ΙωάννηςΤσάκος Αλέξανδρος

Αναπληρωματικό Μέλος Ανδρέου Γαβριήλ

Ο Πρόεδρος και τα Μέλη του Συμβουλίου εξέφρασαν τη δέσμευσή τους στους σκοπούς της HELMEPA και την απόφασήτους να εργαστούν για να διαδώσουν το μήνυμα της Ένωσης στηνευρύτερη ναυτιλία.

Η εταιρεία CERES, όπως πάντα, ευγενικά προσέφερε απογευματινό μπουφέ.

PRESS RELEASE32η Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA

Αθήνα, 15 Μαΐου 2014

φωτ.1 / από αριστερά:Πλοίαρχος Ιάκωβος Α. Περαντινός, κ. Παναγιώτης Ζαχαριάδης, Δρ. Ιωάννης Κούστας,κ. Νικόλαος Μπαφαλούκος, Πλοίαρχος Ιωάννης Ν. Χαλάς, κ. Εμμανουήλ Τσικαλάκης.

φωτ.2 / από αριστερά:Ο Γενικός Διευθυντής κ. Δημήτρης Κ. Μητσάτσος, ο Πρόεδρος Δρ. Ιωάννης Κούστας, ο Ταμίας κ. Νικόλαος Μπαφαλούκος και ο Νομικός Σύμβουλος κ. Παναγιώτης Βρεττάκος.

φωτ.3 / από αριστερά:Η 32η Τακτική Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA

1

2

30

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΗ ύδρευση της Αττικής από την αρχαιότητα έως σήμερα

του Δρ. Πέτρου Τζιά

31

Νερό, βασικό στοιχείο της ζωής και του πολιτισμού

Το νερό είναι ένα από τα πλέον σπουδαία και απαραί-τητα στοιχεία για την ύπαρξη και διατήρηση της ζωής.Το νερό απαντάται στη φύση υπό τη μορφή τριών φά-σεων, την υγρή, το γνωστό νερό, την αέρια, τουςυδρατμούς και την στερεά, τον πάγο. Το μεγαλύτεροποσοστό της επιφάνειας της γης καλύπτεται από νερό.Το 97% του νερού της γης είναι αλμυρό και βρίσκεταιστις θάλασσες ενώ μόνο το 3% είναι γλυκό και αποτε-λεί τα επιφανειακά νερά δηλαδή λίμνες και ποτάμια, τανερά των υπόγειων υδροφορέων, τα νερά των πάγωνκαι το νερό των νεφών. Από τα γλυκά νερά το μεγαλύ-τερο ποσοστό βρίσκεται στους παγετώνες, ένα μικρό-τερο ποσοστό είναι υπόγεια νερά και μόλις ένα πολύμικρό ποσοστό αποτελεί το νερό των λιμνών και τωνποταμών. Το νερό των νεφών δεν είναι παρά ελάχιστοσε σχέση με τις άλλες μορφές γλυκού νερού.

Το νερό στο σώμα του ανθρώπου και των ζώωνβρίσκεται σε ποσοστό 55-78%, ενώ στα κύτταρα η πε-ριεκτικότητα ανέρχεται στο 90%, αποτελεί δε θεμε-λιώδες συστατικό και των φυτών και των διαφόρωντροφών του ανθρώπου. Το νερό διαθέτει τέτοιες φυ-σικοχημικές ιδιότητες που το καθιστούν άριστο δια-λύτη, παρουσιάζει πολύ καλή συνάφεια με διάφορεςεπιφάνειες και έτσι διευκολύνει την διατροφή τωνφυτών και των ζώων και παίζει σπουδαίο ρόλο στονμεταβολισμό τους. Είναι πρωτεύουσας σημασίας συ-στατικό για την διατροφή του ανθρώπου, λαμβανό-μενο άμεσα ή έμμεσα με διάφορες τροφές, είναιαπαραίτητο για την κατ` οίκον οικονομία, μαγείρεμα,καθαριότητα κλπ. και είναι βασικό στοιχείο για την γε-ωργία, την κτηνοτροφία και τις διάφορες βιομηχανι-κές δραστηριότητες του ανθρώπου. Τα νερά που είναιχρήσιμα για την διατροφή και τις διάφορες δραστη-ριότητες του ανθρώπου είναι τα γλυκά νερά και από

αυτά προσβάσιμα είναι τα επιφανειακά και τα υπό-γεια νερά. Το νερό στη φύση βρίσκεται σε διαρκή κί-νηση, αντλείται για χρήση και καταναλώνεται ή ρέειπρος την θάλασσα, από εκεί όμως εξατμίζεται, με τηνμορφή νεφών μεταφέρεται με τους ανέμους προς ψυ-χρότερα μέρη όπου πέφτει σαν βροχή, χαλάζι ή χιόνικαι ξαναγεμίζει τις διάφορες υδαταποθήκες γλυκούνερού της φύσης. Κατ` αυτό τον τρόπο το γλυκό νερόκαθίσταται ένας πόρος ανανεώσιμος.

Εξαιτίας της ζωτικής σημασίας και της μεγάληςχρησιμότητας του νερού για την επιβίωση και τις διά-φορες δραστηριότητές του ανθρώπου, για τηνίδρυση μεγάλων πόλεων επιλέγονταν πάντα περιοχέςπλούσιες σε πόσιμο νερό. Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότι σπουδαίοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν πλησίον με-γάλων ποταμών, λιμνών ή σε μέρη όπου υπήρχανάφθονα υπόγεια νερά. Από την αρχαία δε εποχήμέχρι σήμερα μεγάλες πόλεις και χώρες είναι συνδε-δεμένες με την κατασκευή υδραγωγείων, δεξαμενών,φρεάτων, καναλιών, αγωγών και άλλων έργων γιατην συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση και άντλησηπόσιμου νερού.

Η ύδρευση της Αθήνας από την αρχαιότητα έως την τουρκοκρατία.

Η Αθήνα και γενικότερα η Αττική είναι μία περιοχήφτωχή σε βροχοπτώσεις και κατά συνέπεια σε υδάτι-νους πόρους και γι` αυτό κατά περιόδους, από τηναρχαιότητα μέχρι σήμερα, υπέφερε από λειψυδρία.Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ο πρώτος βασι-λιάς της Αθήνας, ο Κέκροπας, όταν θέλησε να επιλέξεισαν προστάτη της νέας πόλεως έναν από τους Θεούς,του παρουσιάστηκαν ο Ποσειδώνας και η θεά Αθηνάκαι ο μεν πρώτος κτυπώντας με την τρίαινά του τονβράχο ανέβλυσε ύδωρ, η δε Αθηνά κτυπώντας τοχώμα με το δόρυ της φύτρωσε μία μικρή ελιά.

του Πέτρου Τζιά, Δρ. Χημικού Μηχανικού

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

32

Ο Κέκροπας θεωρώντας την ελιά σύμβολο ειρήνης καιευημερίας επέλεξε την Θεά Αθηνά σαν προστάτιδακαι έδωσε το όνομά της στην πόλη, ο Ποσειδώναςόμως προσβεβλημένος θύμωσε και κατεδίκασε τηνπόλη σε λειψυδρία. Παρά το γεγονός όμως αυτό στηνπεριοχή αυτή αναπτύχθηκε ο σπουδαιότερος πολιτι-σμός όλων των αιώνων. Η ύδρευση της αρχαίας Αθή-νας στηρίχτηκε στα νερά δύο μικρών ποταμών πουέρεαν περιμετρικά της Αθήνας, τον Κηφισσό και τονΙλισσό. Ένας μικρότερος ποταμός πολύ γνωστός κατάτην αρχαιότητα ήταν και ο Ηριδανός. Ο Κηφισσός, οοποίος υπάρχει και σήμερα, πηγάζει από τους πρό-ποδες της Πάρνηθας και της Πεντέλης και περνώνταςδυτικά της Αθήνας εκβάλλει στον Φαληρικό όρμο.Κατά την διαδρομή του αυτή στις κοίτες του κατέλη-γαν πολλά μικρότερα ρέμματα και χείμαροι. Ο Ιλισ-σός, ο οποίος σήμερα κατά το μεγαλύτερο τμήμα τουέχει υπογειοποιηθεί, πηγάζει από τις βορειοδυτικές πα-ρειές του Υμηττού και ξεκινώντας από την περιοχή τουΧαλανδρίου περνώντας από του Ζωγράφου, τις στή-λες του Ολυμπίου Διός και την Καλιθέα καταλήγει επί-σης στο Φάληρο μαζί με τον Κηφισσό όπουσχηματίζουν το γνωστό Δέλτα. Λίγα τμήματα του Ιλισ-σού σήμερα είναι ανοικτά, όπως στις πηγές του, κοντάστην Αγία Φωτεινή και στην περιοχή του Φαλήρου. ΟΗριδανός, πολύ μικρότερο ποτάμι επήγαζε από τονΛυκαβητό, διερχόταν από το κέντρο της αρχαίας Αθή-νας, την περιοχή της Πλάκας, μετά από τον Κεραμεικόκαι τέλος χυνόταν στον Ιλισσό. Σήμερα είναι τελείως

καλυμμένος και μόνο ένα μικρό του κομμάτι στο αρ-χαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού είναι ακάλυπτο καιμαρτυράει για την ύπαρξή του παλαιότερα.

Τον περισσότερο χρόνο του έτους τα ποτάμια αυτάείχαν λίγο ή και ελάχιστο νερό, δημιουργώντας με-γάλη λειψυδρία στην Αθήνα και τα περίχωρα. Για τηναντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, και την βελ-τίωση της ποιότητας της ζωής τους οι αρχαίοι Αθη-ναίοι εκτέλεσαν κατά περιόδους αξιόλογα έργασυλλογής πόσιμου νερού και υδροδότησης της πό-λεώς τους. Τα πλέον σημαντικά έργα αυτής της μορ-φής είναι τα υδραγωγεία.

Ένα υδραγωγείο αποτελείται από διάφορες εγκαταστάσεις συλλογής των νερών πηγών, ρεμμά-των ποταμών, ή εκμάστευσης υπόγειων υδάτων καιμεταφοράς των με την βοήθεια αγωγών, καναλιών ήυδατογεφυρών από ένα μέρος προς άλλο για χρήση.Το νερό των υδραγωγείων συλλέγεται συνήθως σε κε-ντρικές δεξαμενές ή κατά τόπους φρέατα απ` όπουλαμβάνεται για κατανάλωση ή με δίκτυο σωληνώ-σεων κατανέμεται σε διάφορα μέρη μίας πόλεως ήπεριοχής. Στην αρχαία Αθήνα κατέληγε σε κρήνες κοινής χρή-σης. Εκτός από την κατασκευή των έργων ύδρευσηςοι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν θεσπίσει νόμους και ήτανοργανωμένοι έτσι ώστε αφενός μεν να μην γίνεται κα-τάχρηση των αποθεμάτων του νερού αλλά και να γί-νεται σωστή και τακτική συντήρηση των υδραγωγείωνκαι του δικτύου ύδρευσης.

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

33

Τρόποι μεταφοράς νερού κατά την αρχαιότητα

Αντεστραμένοσιφώνι

Το νερό πηγάζειαπό την κύρια πηγή

Φρεάτια για τον εξαερισμόκαι την επίβλεψη

της ροής του νερού

Υδατογέφυρεςγια τη μεταφορά

του νερού

34

Το αρχαιότερο γνωστό υδραγωγείο της Αττικής ήταντο Πελασγικό, αποτελούμενο από πήλινους κυκλικήςδιατομής σωλήνες και το οποίο ξεκινούσε από τις πα-ρυφές του Υμηττού κοντά στην Καισαριανή και διερ-χόταν από Γουδί, Στύλοι Ολυμπίου Διός, Ακρόποληκαι έφτανε μέχρι του Φιλοπάππου. Ο Θησέας περίτο 3090-3070 π.Χ. κατεσκεύασε το ομώνυμο υδρα-γωγείο, το οποίο μάλλον ήταν μία βελτίωση και προ-έκταση του Πελασγικού, ώστε να περιλάβει και νεράπροερχόμενα από την δυτική πλευρά της Πεντέλης.

Ένα πολύ σημαντικό υδραγωγείο της αρχαίας Αθήναςήταν το Πεισιστράτειο που κατασκευάστηκε από τονΤύραννο των Αθηνών Πεισίστρατο μεταξύ 540 και 530π.Χ. Το υδραγωγείο αυτό αποτελούμενο από πήλινουςκυλινδρικούς σωλήνες μήκους 2800 μέτρων συνέλεγετα νερά από τις δυτικές πλευρές του Υμηττού αρχίζο-ντας από σημεία πέραν του Ζωγράφου έφθανε μέχριτο Εθνικό Κήπο, την παλαιά πόλη, τον Άρειο Πάγο καικατέληγε στην εννεάκρουνο κρήνη που μπορεί να ταυ-τίζεται με την κρήνη Καλλιρόη. Υπήρχαν και άλλα μι-κρότερα υδραγωγεία όπως το Πώρινο, τα υδραγωγείαΥμηττού-Νεκροταφείου, Γερανίου, της Πνύκας πουπολλοί το ταυτίζουν με το Πεισιστάτειο κλπ.

Το σημαντικότερο όμως και το μεγαλύτερο υδρα-γωγείο το κατεσκεύασε ο Ρωμαίος φιλέλλην αυτοκρά-τορας Αδριανός το 120-140 μ.Χ. προκειμένου ναεφοδιάσει με άφθονα νερά την Ρωμαϊκή παροικία τωνΑθηνών της εποχής εκείνης. Το Αδριάνειο υδραγωγείοείχε μήκος 25000 μέτρων και έκανε απόληψη τωννερών του Πεντελικού όρους και της Πάρνηθας. Τανερά αυτά με την βαρύτητα μέσω σηράγγων, αγωγώνκαι υδατογεφυρών μεταφέρονταν μέχρι το κέντρο της

Αθήνας σε δεξαμενή 500 κυβικών μέτρων. Η διαδρομή του νερού ήταν: Περιοχή Τατοΐου, Μετα-μόρφωση, Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Ν.Ψυχικό, Γηροκο-μείο, Αμπελόκηποι, Κολωνάκι. Κατά μήκος τηςδιαδρομής αυτής υπήρχαν φρέατα, τα οποία είχανανοιχθεί στην αρχή για την κατασκευή των σηράγγωνκαι μετά χρησίμευαν για τον εξαερισμό και την συ-ντήρηση τους. Τόσο η διαδρομή όσο και η θέση τωνφρεάτων κρατούνταν μυστικά για την αποφυγή δο-λιοφθορών κυρίως σε περιπτώσεις πολέμων. Από την

δεξαμενή ξεκινούσε δίκτυο ύδρευσης της πόλης απόσωλήνες μολύβδινους που κατέληγε σε κρήνες ήπηγές. Από τις πιο γνωστές πηγές της αρχαίας Αθήναςήταν οι πηγές Καλλιρόη, Πάνοπος, Καισαριανής, Εν-νεάκρουνος, Κλεψύδρα, Ερεχθείου, της Ακροπόλεωςκλπ. Για την λήψη του νερού, εκτός από τις κρήνες,κατά περιοχές στο δίκτυο υπήρχαν φρέατα, τα λεγό-μενα αναβρυτήρια και δεξαμενές οι λεγόμενοι ομ-βροδέκτες, εκ των οποίων γνωστότερες ήταν τηςΧαμοστέρνας και της Πικροδάφνης. Το Αδριάνειουδραγωγείο λειτούργησε και απετέλεσε το κύριουδροδοτικό έργο της Αθήνας μέχρι την τουρκοκρατία.Κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας εγκαταλείφθηκεκαι κατέληξε σε αχρηστία.

Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι στον Πειραιά, ο οποίος είχε σχεδιαστεί από τον πρώτο αλλά και πολύ σπουδαίο πολεοδόμο της αρχαιότητας τον Ιππόδαμο, αρχαιολογικές ανασκαφές και μελέτεςέχουν φέρει στο φώς ευρήματα που δείχνουν μία σειρά από υδραγωγεία, δεξαμενές και φρέατα, που είναι μέρη ενός πυκνού και αξιοθαύμα-στου συστήματος ύδρευσης.


Σήραγγα Αδριανείου υδραγωγείου και υδατογέφυρα αρχαίου υδραγωγείου

35

Η ύδρευση της Αττικής από τηντουρκοκρατία έως σήμερα

ΥδραγωγείαΚατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας η πόλη τωνΑθηνών περιέπεσε σε παρακμή και μειώθηκε ο πλη-θυσμός της. Κανένα σημαντικό νέο έργο ύδρευσηςδεν έγινε και η συντήρηση του Αδριάνειου παραμε-λήθηκε με αποτέλεσμα πολλά σημεία του να αχρη-στευθούν από καταπτώσεις των τοιχωμάτων του ή νααποφραχθούν και στο τέλος να καταστεί αδύνατη ηλειτουργία του. Κατά την περίοδο αυτή η πόληυδρευόταν κυρίως από πηγάδια και πηγές και οι κά-τοικοι υπέφεραν σοβαρά από λειψυδρία. Η κατά-σταση αυτή συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωσητο 1833 και για την αντιμετώπιση του οξύτατου προ-βλήματος της ύδρευσης της Αθήνας άρχισαν προ-σπάθειες καθαρισμού και επισκευής του Αδριάνειου,το οποίο τέθηκε πάλι σε λειτουργία το 1840. Το 1870ανακαλύφθηκε και η δεξαμενή του Αδριάνειου στοΚολωνάκι, η οποία επεκτάθηκε από τα 500 στα 2200κυβικά μέτρα. Το Αδριάνειο λειτούργησε μέχρι το1940, τροφοδοτώντας, μαζί με πηγές και πηγάδιατην Αθήνα με νερό. Κατά τον πόλεμο εγκαταλεί-

φτηκε, πολλά του σημεία αποφράχτηκαν αλλά μετάτον πόλεμο δεν ήταν δυνατή η αποκατάστασή τουδιότι πολλά του φρέατα είχαν χρησιμοποιηθεί σανβόθροι και τα νερά του είχαν υποστεί μόλυνση.

Μέχρι το 1924 η ύδρευση της Αθήνας γινόταν απότο Αδριάνειο, διάφορα πηγάδια και πηγές και απόπλανόδιους νερουλάδες που μετέφεραν νερό απόπηγές κυρίως της Πάρνηθας. Το νερό όμως αυτό δενμπορούσε πλέον να καλύψει τις ανάγκες της πρωτεύ-ουσας εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού της καικυρίως μετά την αθρόα προσέλευση των προσφύγωνμετά την Μικρασιατική καταστροφή. Αποφασίστηκελοιπόν η κατασκευή του υδραγωγείου του Μαρα-θώνα,η οποία άρχισε το 1925 και τελείωσε το 1929.

Το έργο αυτό περιελάμβανε την κατασκευή φράγ-ματος ύψους 54m και μήκους 285m στην περιοχή τουΜαραθώνα και στην συμβολή της κεντρικής κοίτηςτου ποταμού Οινόη και του ρέματος του Βαρνάβα.Με το φράγμα δημιουργήθηκε λίμνη ωφέλιμου όγκου34 εκατομμυρίων m3. Επίσης κατασκευάστηκε η σή-ραγγα του Μπογιατίου, μήκους 13,4 Km, για την με-ταφορά με βαρύτητα των νερών της τεχνητής λίμνηςστην Μονάδα Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) του Γαλα-τσίου που κατασκευάστηκε παράλληλα με τα άλλα

ΑδριάνειοΥδραγωγείο

ΠεισιστράτειοΥδραγωγείο

Αδριάνειος Δεξαμενή(υψόμετρο +136μ.)

Πρόποδες Πάρνηθας(Υψόμετρο ~ +400μ.)

Ακρόπολη

ΜΕΝ Γαλατσίου


Αδριάνειο υδραγωγείο, Πεισιστράτειο υδραγωγείο

36

έργα και τέθηκε σε λειτουργία το 1931, ενώ άρχισεκαι η κατασκευή ενός δικτύου ύδρευσης για την εξυ-πηρέτηση των οικισμών Αθήνας και Πειραιά.

Εξαιτίας της συνεχούς αύξησης της Αθήνας και γιατην κάλυψη των επιπλέον αναγκών ύδρευσης το 1956έγινε σύνδεση της φυσικής λίμνης Υλίκης του νομούΒοιωτίας με τον ταμιευτήρα του Μαραθώνα. Η λίμνηΥλίκη έχει ωφέλιμη χωρητικότητα 590 εκατομμύριαm3. Επειδή η λίμνη βρίσκεται σε χαμηλό υψόμετρο ηάντληση των νερών της προς την λίμνη του Μαρα-θώνα γίνεται με αντλιοστάσια. Η λίμνη Υλίκη υποβοη-θεί επίσης την άρδευση του κάμπου της Κωπαΐδας.Η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της ευρύτερηςπεριοχής της πρωτεύουσας οδήγησε σε αυξημένεςανάγκες ύδρευσης και στην αναζήτηση νέων πόρωνπόσιμου νερού. Αποφασίστηκε λοιπόν και κατασκευ-άστηκε το έργο του Μόρνου. Το έργο αυτό, η κατα-σκευή του οποίου άρχισε το 1969 καιαποπερατώθηκε το 1979, είναι το δεύτερο μεγαλύ-τερο υδραγωγείο της Ευρώπης και περιλαμβάνειφράγμα μήκους 825m και ύψους 126m, που εκτρέπειτον ποταμό Μόρνο του νομού Φωκίδας και σχηματί-ζει ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 630 εκατομ-μυρίων m3. Επίσης περιλαμβάνει ένα πολύ μακρύσύστημα ανοικτών καναλιών, σηράγγων και σιφώνωνμήκους 192 Km που οδηγούν με βαρύτητα το νερόόχι μόνο στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού της Αττι-κής αλλά επίσης στην Υλίκη και τον Μαραθώνα μέσω

του ενωτικού υδραγωγείου Μόρνου-Υλίκης καθώς καισε 18 νομούς της Φωκίδας και της Βοιωτίας.

Η μεγάλη ξηρασία μεταξύ των ετών 1987 και1994, η περαιτέρω επέκταση της Αθήνας και η ανά-ληψη της υποχρέωσης υδροδότησης ακόμη περισσό-τερων περιοχών στην Αττική και τους γειτονικούςνομούς οδήγησε το κράτος στην κατασκευή τουυδραγωγείου του Εύηνου για την ενίσχυση του ταμι-ευτήρα του Μόρνου. Το υδραγωγείο αυτό αποτελεί-ται από φράγμα που εκτρέπει τα νερά του ποταμούΕύηνου στην ορεινή Ναυπακτία του νομού Αιτωλοα-καρνανίας προς ενωτική σήραγγα προσαγωγής τωννερών αυτών στον ταμιευτήρα του Μόρνου. Μέροςτων νερών από το φράγμα, η ονομαζόμενη οικολο-γική παροχή χρησιμοποιείται για την άρδευση της κοι-λάδας του Εύηνου. Το φράγμα του Εύηνου έχει ύψος107m και πλάτος 610m, η δε ωφέλιμη χωρητικότητατου δημιουργούμενου ταμιευτήρα είναι 113 εκατομ-μύρια m3. Η κατασκευή του έργου αυτού άρχισε το1992 και τελείωσε το 2002.

Εκτός από τα ανωτέρω υδραγωγεία υπάρχουν και τα ενω-τικά υδραγωγεία Μόρνου, Υλίκης, Μαραθώνα, Διστόμουκαθώς και συνολικά 105 γεωτρήσεις, οι οποίες λειτουργούνεφεδρικά, όταν υπάρχει ανάγκη, ενίσχύοντας τα ανωτέρωυδραγωγεία. Τα ακόλουθα διαγράμματα δείχνουν την αύ-ξηση του πληθυσμού της Αττικής καθώς και την εξέλιξη τηςκατανάλωσης και των πηγών και αποθεμάτων πόσιμου νερούαπό τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα.


Φράγμα και λίμνη Μαραθώνα

Εξέλιξη κατανάλωσης και αποθεμάτων νερού στην Αττική γη (*)

37

Μονάδες επεξεργασίας νερού (ΜΕΝ) και δίκτυο ύδρευσης

Από τα υδραγωγεία το νερό φθάνει στις Μονάδες ΕπεξεργασίαςΝερού (ΜΕΝ), στις οποίες υφίσταται την κατάλληλη επεξεργα-σία και μετά μέσω των αντλιοστασίων οδηγείται υπό πίεση έωςκαι 25 bar στο δίκτυο διανομής, συνολικού μήκους 9500 Km,για να καταλήξει στα σημεία κατανάλωσης. Στην Αττική υπάρχουν τέσσερεις ΜΕΝ δυναμικότητας 1,9 εκατομμυρίων m3 ανά ημέρα. Του Γαλατσίου, των Αχαρνών, του Πολυδενδρίου και της Μάνδρας.

Τα διυλιστήρια αυτά τέθηκαν σε λειτουργία αντίστοιχα τις χρο-νολογίες 1931, 1978 με ανακατασκευή το 1992, 1986 και 1996.Τα ΜΕΝ της ΕΥΔΑΠ διαθέτουν 4 εργαστήριαποιοτικού ελέγχου του νερού, όπου εκτελείται μίασειρά από χημικές, φυσικοχημικές και μικροβιολογι-κές αναλύσεις για τον έλεγχο του χρώματος, τηςοσμής, της γεύσης, της σκληρότητας και της χημικήςκαι μικροβιολογικής σύστασης του προκειμένου ναδιασφαλισθεί η καταλληλότητά του για κατανάλωση.Η εταιρεία επίσης διαθέτει και σύγχρονο εργαστήριοελέγχου υδρομετρητών.

ΠΡΟΧΛΩΡΙΩΣΗΚΑΘΙΖΗΣΗ ΜΕ

ΘΕΙΪΚΟ ΑΡΓΙΛΙΟΦΙΛΤΡΑΝΣΗ ΣΕΑΜΜΟΦΙΛΤΡΑ

ΧΛΩΡΙΩΣΗ ΔΙΚΤΥΟΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ

ΜΕΝ

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015

1000

1200

1400

800

600

400

200

01930

0

1

2

1.5

0.5

2.5

3

3.5

4

1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015

Πληθυσμός Αττικής, εκατομμύρια

Κατανάλωση Αποθέματα εκ. κυβικά ανά ημέρα

Εύηνος

Γεωτρήσεις

Μόρνος

Υλίκη

Μαραθώνας

Αδριάνειο

ΜΕΝ Μάνδρας


(*) Το διάγραμμα αυτό βασίζεται σε δεδομένα της ΕΥΔΑΠ και σε εκτιμήσεις βάσει του πληθυσμού της Αττικής.

Στάδια επεξεργασίας νερού στις ΜΕΝ πριν την κατανάλωση

38



Σκέψεις-προτάσεις

Το νερό έχει πολύ μεγάλη και ζωτική σημασία για τονάνθρωπο. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια με τηνκαταστροφή των δασών και την μόλυνση σε ανησυχη-τικό βαθμό των επιφανειακών και των υπόγειων νερών,τα αποθέματα του πόσιμου νερού σε σχέση με τον πλη-θυσμό μειώνονται συνεχώς. Ειδικοί αναλυτές προβλέ-πουν ότι μελλοντικά το νερό, εκτός από πολύτιμοαγαθό, θα είναι και δυσεύρετο και η διεκδίκηση τωναποθεμάτων του θα οδηγεί διάφορα κράτη σεδιενέ-ξεις και πολέμους, όπως γίνεται τώρα για το πετρέλαιο.Λαμβάνοντας υπόψη την σπουδαιότητα του νερού γιατην ζωή μας θα πρέπει να λαμβάνουμε ιδιαίτερα μέτραπρόληψης της μόλυνσης των επιφανειακών και υπό-γειων νερών με φυτοφάρμακα, λιπάσματα και άλλα το-ξικά και βιομηχανικά απόβλητα και να προστατεύουμετα δάση από πυρκαϊές και αλόγιστη υλοτόμηση καιαφανισμό, γεγονός που προκαλεί ελάττωση των υπό-γειων και επιφανειακών νερών, ώστε να αποφεύγεται ημείωση των αποθεμάτων πόσιμου νερού.

Με τα διατιθέμενα σήμερα έργα υδροδότησης τηςΑττικής γης και ιδίως μετά την κατασκευή και την λει-τουργία του υδραγωγείου του Εύηνου, όχι μόνουπάρχει επάρκεια πόσιμου νερού για την περιοχήαυτή αλλά και περίσσεια. Τα αποθέματα των ταμιευ-τήρων, από την εποχή της κατασκευής του φράγματοςτου Μαραθώνα όπου ανέρχονταν σε 35 εκ. m3 ,

σήμερα ανέρχονται σε πάνω από 1300 εκ. m3. Το επιπλέον νερό που υπερχειλίζει από τους ταμι-

ευτήρες και χάνεται μπορεί να εξυπηρετήσει και άλλεςγειτονικές περιοχές και παράλληλα να αυξήσει και τακέρδη της ΕΥΔΑΠ. Η ΕΥΔΑΠ είναι μία πάρα πολύ καλάοργανωμένη εταιρεία, έχει πολύ καλές εγκαταστάσειςπου συντηρούνται με υποδειγματικό τρόπο και δια-θέτει τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό με πολύ με-γάλη εμπειρία, με αποτέλεσμα να παρέχει στο κοινόπόσιμο νερό άριστης ποιότητας. Δεδομένης της σπου-δαιότητας του νερού για την ζωή μας, πριν η ΕΥΔΑΠιδιωτικοποιηθεί θα πρέπει πολύ να προβληματιστούμεγια το πώς θα διασφαλιστεί η ποιότητα του παραγό-μενου πόσιμου νερού και η υγεία των καταναλωτών.

Βιβλιογραφία1. www.eydap.gr2. Το νερό της Αθήνας, www. galaxy.hua.gr3. Αθανάσιος Κουτρούμπας, Διαχείριση των υδάτινων πόρων

στην αρχαία Ελλάδα4. Αθήνα-Hellenica,www.hellenica.de/Griechenland

/Geo/GR/Athina.html5. Αδριάνειο υδραγωγείο, Ευτυχία Νεστορίδη6. Η ύδρευση των Αθηνών, Ελίνα Γαληνού,

[email protected]. Καραγκούνης Γεώργιος, Αδριάνειο υδραγωγείο, ΔΗΜΟΘΟΙΝΙΑ8. Σοφία Στυλιανού, Εφημερίδα Ποντίκι, τεύχος 356, 13/01/20149. Υδατικό σύστημα ύδρευσης Αθήνας, Νίκος Μαμάσης, ΕΜΠ-Ερ

γαστήριο Υδρολογίας, 2008

ΑΡΔΕΥΣΗΑΡΔΕΥΣΗ

ΕΥΗΝΟΣ

ΜΕΝΜΑΝΔΡΑΣ

ΜΕΝΜΕΝΙΔΙΟΥ

ΜΕΝΓΑΛΑΤΣΙΟΥ

ΜΕΝΚΙΟΥΡΚΩΝ

ΜΟΡΝΟΣ

ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ

ΥΛΙΚΗ

Προς κατανάλωση

Σχηματική παράσταση υδροδότησης της Αττικής

39

Αφιέρωμα στην Διεθνή Ημέρα Μουσείων - 18 Μαίου 2014

Το μουσείο είναι ένας οργανισμός που διατηρεί και κοινωνεί το παρελθόν,ενώ βρίσκεται σταθερά στο παρόν. Αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ των

γενεών, αφού επιτρέπει στις παρούσες και τις μελλοντικές γενιές νακατανοήσουν καλύτερα τις ρίζες και την ιστορία τους.

Χάρης Τορτορέλης

Παιδαγωγός– Μουσειολόγος

40

«Τα μουσεία ως φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών σκοπεύουν στην ανάπτυξη

της μόρφωσης και της αμοιβαίας κατανόησης, στη συνεργασία και στην ει-

ρήνη ανάμεσα στους λαούς».

Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, πριν 30 χρόνια, το 1977, το Διεθνές Συμβούλιο Μου-

σείων, το ICOM, ο επίσημος και σημαντικότερος οργανισμός που συγκεντρώνει τους

επαγγελματίες των μουσείων όλου του κόσμου, καθιέρωσε την 18η Μαΐου ως την ημε-

ρομηνία που θα εορτάζεται σε παγκόσμιο επίπεδο η Ημέρα των Μουσείων.

Η αντίληψη του ICOM για τον μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο ρόλο των μουσείων του

20ου αιώνα, που πέρα από τον ερευνητικό, επιστημονικό, ιστορικό, καλλιτεχνικό και τε-

χνολογικό τους χαρακτήρα αποκτούν και ένα κοινωνικό πρόσωπο με σημαντική συμβολή

και επιρροή στην διαπολιτισμικότητα, στην ανταλλαγή ιδεών και στη συνεργασία μεταξύ

των λαών, οδήγησε σε μια διεθνή εορτή με κοινό θέμα για παραπάνω από 145 χώρες.

Η κοινή θεματολογία της εορτής κάθε χρόνο που επιλέγεται από το ICOM σκοπεύει στην

ανάπτυξη ενός διεθνούς διαλόγου σχετικά με θέματα που αφορούν απλούς ανθρώπους. Τα

οργανωμένα μουσεία που συμμετέχουν στην εορτή προσφέρουν τα κίνητρα και ερεθί-

σματα στους επισκέπτες τους και λειτουργούν ως οργανωτές αυτού του διεθνούς διαλόγου.

Παλαιότερα θέματα της εορτής αποτέλεσαν «Τα Μουσεία και το Περιβάλλον», «Τα Μουσεία

πίσω από την σκηνή», «Συλλέγοντας σήμερα για αύριο», «Η ικανοποίηση της ανακάλυ-

ψης», «Μουσεία ειρήνης και αρμονίας στην κοινωνία», «Τα Μουσεία και η Παγκοσμιο-

ποίηση», «Τα μουσεία χτίζοντας την κοινωνία», «Τα Μουσεία και οι φίλοι τους», κτλ.

Η ημέρα που αφιερώνεται στα μουσεία τους δίνει την ευκαιρία να οργανώσουν ποικί-

λες εκδηλώσεις, όπως συναυλίες, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις, θεατρικά δρώ-

μενα, ομιλίες, ενώ στο κοινό προσφέρεται δωρεάν είσοδος σε διευρυμένο ωράριο των

μουσείων. Παράλληλα κάθε χώρα διοργανώνει συμπληρωματικούς εορτασμούς στην

Διεθνή Ημέρα Μουσείων, όπως η Βολιβία με την εορτή «Σπίτι – Μουσείο των κοινωνι-

κών κινημάτων του W�lter Sol�n Romero», η Αργεντινή με την εορτή «Μάης Μου-

σείων», ενώ στην Ευρώπη, με πρωτοβουλία του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού,

καθιερώθηκε η «Νύχτα Μουσείων» με νυχτερινές εκδηλώσεις σε παραπάνω από 2.000

ευρωπαϊκά μουσεία. Θέμα του φετινού εορτασμού είναι «οι συλλογές των μουσείων μας

ενώνουν». Το θέμα επιλέχτηκε για να μας θυμίζει ότι τα μουσεία είναι ζωντανοί οργανι-

σμοί που βοηθούν στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των επισκεπτών, των γενεών και των

πολιτισμών παντού στον κόσμο.

Στην παρούσα δημοσίευση θα παρουσιάσω το σημαντικότερο ίσως ναυτικό μουσείο

της Ελλάδος, το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης.

Πρώτα όμως ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, καπτα Μαρίνος Τσάμης,

θα παρουσιάσει το Μουσείο της Ακρόπολης, ένα από τα πιο σύγχρονα, αναγνωρισμένα

διεθνώς, μουσεία του κόσμου.

Χάρης Τορτορέλης

Εισαγωγικό σημείωμα του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Παιδαγωγού – Μουσειολόγου

Διεθνής Ημέρα Μουσείων 18 Μαίου 2014

41

Για να γίνουν κατανοητά τα μοναδικά εκθέματα του Μου-σείου της Ακρόπολης, καλόν είναι να κάνουμε μια σύ-ντομη αναφορά στα έξοχα μνημεία που χτίστηκαν στον«Μεγαλόπρεπο της Παλλάδος όχθο» κατά την αρχαιό-τητα. Ο πρώτος ναός επί της Ακρόπολης αφιερωμένοςστη θεά Αθηνά, πρέπει να χτίστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. ενώστις αρχές του 6ου αιώνα χτίστηκε ο ναός που ήταν γνω-στός ως «Εκατόμπεδος», ο οποίος ανακαινίστηκε επί Πει-σίστρατου. Την ίδια εποχή οικοδομήθηκε στην Ακρόποληκαι το Βραυρώνιο, ιερό αφιερωμένο στη Βραβρώνια Άρ-τεμη. Μετά την πτώση των τυράννων το 510 π.Χ. οι Αθη-ναίοι άρχισαν να χτίζουν τον «Προπαρθενώνα» ή«Παρθενώνα 1», μετά δε τη νίκη του Μαραθώνα το 490π.Χ., προχωρούν σε αναθεώρηση του σχεδίου και αρχί-ζουν να χτίζουν ένα μικρότερο ναό, αλλά εξολοκλήρουαπό μάρμαρο. Ήταν ο «Παρθενώνας 2», αυτόν τον οποίοβρήκε ημιτελή ο Ξέρξης και τον κατέστρεψε, όπως όλα ταμνημεία της Αθήνας. Επί Περικλέους χτίστηκε ο «Παρθε-νώνας 3», το αθάνατο αριστούργημα, ερείπια του οποίουβλέπουμε σήμερα. Την κλασική περίοδο οικοδομούνταιεπίσης τα Προπύλαια, το Ερέχθειο, και ο Ναός της ΑθηνάςΝίκης. Όλα αυτά τα υπέρλαμπρα μνημεία βεβαιώνουνότι από την αρχαϊκή ήδη περίοδο η Ακρόπολη ήταν τοθρησκευτικό κέντρο των Αθηνών.

Στο διάβα των αιώνων τα μνημεία της Ακρόπολης με-τατράπηκαν σε χριστιανικούς ορθόδοξους ή καθολικούςναούς και αργότερα σε μουσουλμανικά τεμένη, ενώ επίτου ιερού βράχου χτίστηκαν κατοικίες ή και στρατώνεςγια τη στέγαση της στρατιωτικής φρουράς των εκάστοτεκατακτητών. Η Ακρόπολη απελευθερώθηκε από την οθω-

μανική φρουρά το 1833. Τότε απαγορεύτηκε κάθε άλληχρήση της, πλην της αρχαιολογικής έρευνας, μελέτης καιαποκατάστασης των μνημείων. Έτσι άρχισε η συστημα-τική εκκαθάριση των ερειπίων, η περισυλλογή αρχαίωνγλυπτών και οι αναστυλώσεις. Ήταν τόσο πολλά και τόσοαξιόλογα τα ευρήματα, ώστε σύντομα επικράτησε ηάποψη της δημιουργίας ενός μουσείου για τη στέγασηκαι προβολή τους.

Το πρώτο Μουσείο της ΑκρόποληςΟ τόπος νοτιοανατολικά του Παρθενώνα επελέγη ως

ο πλέον κατάλληλος για την οικοδόμηση του πρώτου μου-σείου για την έκθεση των ευρημάτων της Ακρόπολης. Οιεργασίες ξεκίνησαν το 1865 και ολοκληρώθηκαν το 1874,με σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγή Κάλκου. Η ανακά-λυψη αργότερα (1885-1890) των καταστραφέντων απότους Πέρσες γλυπτών δημιούργησε την ανάγκη για πε-ρισσότερο χώρο. Έτσι το 1888 χτίστηκε ανατολικά τουυπάρχοντος μουσείου ένα μικρότερο κτήριο, στο οποίομεταφέρθηκαν τα λιγότερο σημαντικά ευρήματα.

Κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα εκθέματα με-ταφέρθηκαν στα υπόγεια του Αρχαιολογικού Μουσείουκαι σε σπηλιές των λόφων της Αθήνας. Επανήλθαν το1946-1947, με τη λήξη του πολέμου. Το 1953 άρχισανεργασίες για την νέα επέκταση του μουσείου με σχέδιατου αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού, ο οποίος κατε-δάφισε το μικρό κτήριο και έκτισε νέες αίθουσες. Παράόμως τις διαδοχικές επεκτάσεις το μουσείο δεν μπορούσεπλέον να καλύψει την με την πάροδο του χρόνου ανακά-λυψη στον ιερό βράχο πολλών και σημαντικών ευρημά-των. Έτσι κρίθηκε επιτακτική η ανέγερση νέου και

του Μαρίνου Τσάμη

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

42

μεγάλου μουσείου της Ακρόπολης.Για την επιλογή του τόπου οικοδόμησης του νέου

μουσείου προκηρύχθηκαν δύο εθνικοί διαγωνισμοί το1976 και 1979, οι οποίοι απέτυχαν, διότι τα προτεινόμεναοικόπεδα κρίθηκαν ακατάλληλα. Ο τρίτος διεθνής διαγω-νισμός του 1989, ακυρώθηκε επίσης το 1999, όταν εντο-πίστηκε μεγάλος αρχαιολογικός χώρος στο στρατόπεδοΜακρυγιάννη. Στον χώρο αυτό ανακαλύφθηκαν κατοικίεςκαι εργαστήρια από την Κλασική εποχή έως το Βυζάντιο.Με το πέρας των ανασκαφών επιλέγηκαν τα σημεία θε-μελίωσης του νέου Μουσείου της Ακρόπολης.

Το νέο Μουσείο της ΑκρόποληςΓια την οικοδόμηση του νέου μουσείου της Ακρόπο-

λης προκηρύχθηκε το 2000 διεθνής διαγωνισμός και τααρχιτεκτονικά σχέδια κρίθηκαν από διεθνή Επιτροπή Αξιο-λόγησης τον Σεπτέμβριο του 2001 και το πρώτο βραβείοαπονεμήθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Γαλλοελβε-τού Μπερνάρ Τσουμί και στο Ελληνικό γραφείο του Μι-

χάλη Φωτιάδη. Η οικοδόμηση του νέου μουσείουξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε μαζί με την τοποθέ-τηση των πολύτιμων ευρημάτων το καλοκαίρι του 2009.Τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια έγιναν την 20η Ιουνίου 2009,παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, τουΠροέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πλήθους ξένωνηγετών και επισήμων. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού σεμια συμβολική κίνηση τοποθέτησε ένα κομμάτι μάρμαρο,που επεστράφη από τα Μουσεία του Βατικανού, στη Με-τόπη του Παρθενώνα, για να υπενθυμίσει σε όλο τονκόσμο το δίκαιο αίτημα των Ελλήνων για την επαναφοράτων γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο του τα δημιούρ-γησε και στο ιστορικό μνημείο του οποίου αποτελούναναπόσπαστο κομμάτι. Οι πύλες του νέου μουσείου γιατο κοινό άνοιξαν την 21η Ιουνίου 2009. Η είσοδος είναιαπό την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και εξυπηρετείταιαπό τη γραμμή 2 του Αττικού Μετρό. Πρόεδρος του διο-ρίστηκε ο κ. Δημήτριος Παντερμαλής, επίτιμος καθηγη-τής Αρχαιολογίας, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου.

Η Ακρόπολη, το αιώνιο σύμβολο της πόλης της Αθή-νας, αποκτά πλέον νέα δυναμική με το καινούργιο τηςμουσείο. Ένα μουσείο του 21ου αιώνα, αντάξιο των αρι-στουργημάτων του Ιερού Βράχου που στεγάζει. Το μου-σείο αρχιτεκτονικά διαπνέεται από τη μαθηματική

ακρίβεια και ιδεολογική σαφήνεια της αρχαίας Ελλάδας.Με γνώρισμα τη μεγίστη απλότητα, αποφεύγει σκόπιματη μνημιακότητα για τον εαυτόν του, προκειμένου τα συ-ναισθήματα και ο νους του επισκέπτη να επικεντρώνονταιστα εκπληκτικά έργα τέχνης.

Το μουσείο βρίσκεται σε έκταση του πρώην στρατο-πέδου Μακρυγιάννη και σε ευθεία απόσταση 280 μέτρωναπό τον Παρθενώνα, δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαι-ρία να απολαύσει μια πανηγυρική θέα της Ακρόπολης καιτης σύγχρονης πόλης, από τους εκθεσιακούς χώρους,αλλά και από τους χώρους αναψυχής.

Στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτηρίου κυριαρ-χούν τρεις συλλήψεις: το φως, η κίνηση και ο αρχιτεκτο-νικός προγραμματισμός:

Το φως: Το φυσικό φως είναι το βασικό στοιχείο του μου-σείου, καθώς βοηθά τον επισκέπτη να θαυμάσει τα εκτιθέ-μενα έργα γλυπτικής με διαφορετικές συνθήκες φωτισμού.

Η κίνηση: Η διαδρομή του επισκέπτη με αφετηρία

την αρχαιολογική ανασκαφή ως το επίπεδο του Παρθε-νώνα και πίσω, αποτελεί μια αρχιτεκτονική και χωρική ξε-χωριστή εμπειρία.

Η αρχιτεκτονική: Το μουσείο έχει δομηθεί γύρο απόένα πυρήνα από σκυρόδεμα με τις ακριβείς διαστάσειςκαι τον προσανατολισμό του σηκού του Παρθενώνα.Μέσα στον πυρήνα έχουν τοποθετηθεί οι χώροι υποστή-ριξης, ενώ γύρω του αναπτύσσονται οι εκθεσιακοί χώροιτου μουσείου. Για την καλύτερη προστασία του αρχαιολογικού χώρου,μεγάλοι πυλώνες που θεμελιώθηκαν ανάμεσα στις αρχαι-ότητες στηρίζουν ολόκληρο το κτήριο. Το μουσείο ενσω-ματώνει με τολμηρό τρόπο τα κατάλοιπα της αρχαίαςαθηναϊκής συνοικίας που έφερε στο φως η αρχαιολογικήσκαπάνη. Η ανασκαφή είναι ορατή από το μεγάλοάνοιγμα της εισόδου του μουσείου και διαμέσου τωνγυάλινων δαπέδων των εσωτερικών του χώρων, δίνονταςτην αίσθηση ότι όλο το κτήριο αιωρείται πάνω από τις αρ-χαιότητες. Περισσότερο από 3.000 χρόνια ιστορίας τηςαθηναϊκής γης ζωντανεύουν στα 4.000 μ2 της ανασκα-φής που απλώνεται στη βάση του μουσείου.Οι συλλογές εκτίθενται σε τέσσερα επίπεδα, ενώ οι βοη-θητικοί χώροι, όπως το εστιατόριο, το πωλητήριο και η αί-θουσα επισήμων στεγάζονται σε ένα πέμπτο επίπεδο. Το



Η Αίθουσα των ΚλιτύωνΟ Εκατόμπεδος

43

μουσείο διαθέτει επίσης αμφιθέατρο 200 θέσεων, αί-θουσα εικονικής πραγματικότητας και αίθουσα περιοδι-κών εκθέσεων.

1ο Επίπεδο:Είναι το επίπεδο της αρχαιολογικής ανασκαφής που

βρίσκεται κάτω από το κτήριο και είναι ορατό διαμέσουτων γυάλινων δαπέδων.

2ο Επίπεδο:Μέσα στο Μουσείο η περιήγηση ξεκινά με την αίθουσα

των κλιτύων. Εδώ υπάρχουν ευρήματα από τα μικρά καιμεγαλύτερα ιερά που ήταν ιδρυμένα στις πλαγιές του βρά-χου της Ακρόπολης, καθώς και ευρήματα από τον οικισμόπου βρισκόταν κοντά τους. Στην αρχαιότητα οι πλαγιέςαυτές ήταν η μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην πόλη και τοδιάσημο ιερό της. Τα πλούσια ευρήματα που βρέθηκαν εκείδίνουν μια λεπτομερή εικόνα της ιδιωτικής και δημόσιας

ζωής της πόλης κατά την αρχαιότητα. Στη νότια πλευρά τηςαίθουσας εκτίθενται ευρήματα από τα σπίτια και τους τά-φους των κλιτύων της Ακρόπολης, όπως γλυπτά από τηνοικία του Πρόκλου, και αναθήματα από μικρά ιερά. Τα ευ-ρεθέντα αναθήματα στις πλαγιές της Ακρόπολης ανήκουνκυρίως στην αρχαϊκή εποχή και είναι ποικίλα. Τα περισσό-τερα είναι αγάλματα νεαρών γυναικών, δεν λείπουν όμωςκαι ανδρικά αγάλματα, Κούροι, ιππείς, γραφείς, αλλά καιζώα. Εκτίθενται επίσης γυναικεία καθιστά αγάλματα, πουμάλλον απεικονίζουν θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά.Στη βόρεια πλευρά της αίθουσας εκτίθενται κεραμικά αγ-γεία, αναθηματικοί πίνακες και αφιερώματα από τα ιεράτου Ασκληπιού, του Διονύσου και της Νύμφης. Η μακράορθογώνια αίθουσα των κλιτύων, το γυάλινο ανηφορικόδάπεδό της και η επιβλητική γυάλινη κλίμακα, δίνουν στονεπισκέπτη την αίσθηση της ανάβασης στον Ιερό Βράχο.

3ο Επίπεδο:Το τρίτο επίπεδο φιλοξενεί εκθέματα από τα αρχαϊκά

χρόνια έως τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο, τοποθε-τημένα με κριτήρια θεματικά και χρονολογικά. Εδώ ο επι-σκέπτης μπορεί για πρώτη φορά να θαυμάσει τα εκθέματααπό όλες τις πλευρές, καθώς στέκονται ελεύθερα στο χώροκαι να ανακαλύψει τις λεπτές ποιοτικές διαφοροποιήσεις των

γλυπτών και την υψηλή τέχνη που τα δημιούργησε. Το επί-πεδο αυτό σχεδιάστηκε με τρόπο που να αναπαράγει τιςσυνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος στο οποίο ήτανεκτεθειμένα τα περισσότερα έργα κατά την αρχαιότητα. Οιπανύψηλοι κίονες της αίθουσας των αρχαϊκών χρόνων πα-ραπέμπουν στην αρχιτεκτονική των μεγάλων ναών, γύρωαπό τους οποίους στην αρχαιότητα ήταν στημένα τα γλυ-πτά, ενώ οι γυάλινοι τοίχοι της επιτρέπουν στο μεταβαλλό-μενο φυσικό φως να αναδεικνύει τα εκθέματα μεδιαφορετικό τρόπο κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Η περιήγηση στους εκθεσιακούς χώρους του τρίτουεπιπέδου ξεκινά από τη μεγάλη βορειοανατολική τραπε-ζοειδή αίθουσα, όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα και έναπρόπλασμα υπό κλίμακα αποκαλύπτουν τη σημασία τηςΑκρόπολης κατά τη Μυκηναϊκή Περίοδο ως χώρου κα-τοίκισης και έδρας του τοπικού ηγεμόνα. Η εξέλιξη τηςΑκρόπολης σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο σηματο-δοτείται από τα σχετικά ευρήματα της Γεωμετρικής πε-

ριόδου. Χαρακτηριστικό είναι το μεγάλο δισκοειδέςχάλκινο έλασμα με τη Γοργώ, που προέρχεται από τονυστερογεωμετρικό ναό της Αθηνάς Πολιάδος, και τα αρ-χαϊκής περιόδου γλυπτά του αετώματος του Εκατομπέ-δου, με τα λιοντάρια που σπαράσσουν ταύρο, τονΤρίτωνα και τον Τρισώματο Δαίμονα. Η αίθουσα των αρ-χαϊκών ολοκληρώνεται με την αναφορά στην περσική ει-σβολή που προκάλεσε την ολοκληρωτική καταστροφή τηςΑκρόπολης και που σηματοδότησε συμβατικά το τέλοςτης αρχαϊκής περιόδου.

Ακολουθούν τα έργα του λεγόμενου Αυστηρού Ρυθμού,που εισάγει τον επισκέπτη στην υψηλή τέχνη της κλασικήςεποχής. Δημιουργήθηκαν κατά την τριαντακονταετία απότην ήττα των Περσών στις Πλαταιές (479) έως την έναρξηοικοδόμησης του Παρθενώνα (447 π.Χ.). Η περίοδος αυτήονομάστηκε αυστηρός ρυθμός, διότι οι μορφές των αγαλ-μάτων έπαψαν να χαμογελούν, με το χαρακτηριστικό χα-μόγελο που έχουν τα έργα των αρχαϊκών χρόνων.Θαυμάσια δείγματα αυτής της περιόδου είναι ο έφηβος τουΚριτία, η κεφαλή ξανθού εφήβου, η Αθηνά του Αγγέλιτουκαι το ανάγλυφο της σκεπτόμενης Αθηνάς.Τι όμως καινούργιο έφερε στη τέχνη η αμέσως μετά τουςΜηδικούς πολέμους περίοδος; Σε τι διαφέρουν τα έργαπου χρονολογούνται μετά το 480 π.Χ., από τα παλαιότερα



Το αέτωμα της Γιγαντομαχίας από τον αρχαϊκό ναό της Αθηνάς Πολιάδος (Αρχαίος Ναός). 525-500 π.Χ.Αίθουσα των αρχαϊκών έργων

44

της αρχαϊκής περιόδου; Ας δούμε τον έφηβο του Κριτία,που εκφράζει τέλεια τη νέα τεχνοτροπία. Είναι ένα άγαλμααπό μάρμαρο της Πάρου, ύψους 117 εκατοστών, που ει-κονίζει ένα γυμνό νέο σε μετωπική στάση. Δεν είναι όμωςακίνητος ούτε στηρίζει όλο το βάρος του σώματός τουστα δύο πόδια, όπως οι μέχρι τότε μορφές. Το αριστερότου πόδι φέρει όλο το βάρος, ενώ το δεξί απλά υποβοη-θάει. Για πρώτη φορά λοιπόν έχουμε στηρίζον και άνετοσκέλος. Δεν σταματά όμως εκεί. Αυτή η διαφοροποίησηδιατρέχει όλο το άγαλμα, φτάνοντας μέχρι τους ώμουςτου. Ο Κριτίας δηλαδή δημιούργησε ένα άγαλμα που μοι-άζει να έχει εσωτερική κίνηση, ένα ζωντανό οργανισμό.Την κίνηση αυτή τη μεταφέρει και στο κεφάλι του, πουστρέφει ελαφρά προς τα δεξιά. Εντυπωσιακή είναι επί-σης η κόμμωση των μαλλιών του και χωρίς αμφιβολία θαείχε ιδιαίτερη έκφραση αν δεν είχαν χαθεί τα ένθετα μάτιααπό άλλη ύλη που είχαν τοποθετηθεί στις κόγχες. Ο έφη-βος του Κριτία και τα άλλα έργα αυτής της περιόδου μαςβοηθούν να κατανοήσουμε πως από την τεχνοτροπία τηςαρχαϊκής περιόδου οι Έλληνες έφτασαν στη δημιουργίατων αριστουργημάτων της κλασικής περιόδου.

Ο επισκέπτης στη συνέχεια περνά στο βορειοδυτικότμήμα της αίθουσας, όπου ο πλούτος και η ποικιλία τωναρχιτεκτονικών γλυπτών και των ελεύθερων αναθημάτων,

που δημιουργήθηκαν μετά την οικοδόμηση του Παρθε-νώνα, προσφέρουν μια συναρπαστική εικόνα της Ακρό-πολης κατά την κλασική περίοδο. Τα εκθέματα εκτίθενταισε τέσσερις ενότητες:• Στην ενότητα των Προπυλαίων εκτίθενται αρχιτεκτο

νικά μέλη και σχετικές επιγραφές.• Στην ενότητα της Αθηνάς Νίκης παρουσιάζονται τα

γλυπτά του θωρακίου και της ζωφόρου του ναού.• Στην ενότητα του Ερεχθείου παρουσιάζονται οι ζω

φόροι, οικοδομικές επιγραφές και οι πανέμορφες Καρυάτιδες τοποθετημένες σ’ ένα ειδικά διαμορφωμένοεξώστη.

• Στην ενότητα των μεταγενέστερων έργων εκτίθενταιευρήματα από τη κλασική εποχή, έως την ύστερη αρχαι-ότητα και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.Στρέφοντας ο επισκέπτης το βλέμμα στην αίθουσα πουαφήνει πίσω του δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί με

την πανέμορφη θέα των αξιολογότατων έργων ανάμεσαστις κολώνες της αίθουσας, που υπαινίσσονται το αρχιτε-κτονικό τοπίο του Ιερού Βράχου.

4ο Επίπεδο:Ο προθάλαμος του τέταρτου επιπέδου προϊδεάζει τον

επισκέπτη για την είσοδό του στην περίφημη γυάλινη αί-θουσα του Παρθενώνα, στην οποία η συλλογή του Μου-σείου φτάνει στη κορύφωσή της με τα γλυπτά τουιστορικού μνημείου. Τα διαφανή γυάλινα τοιχώματα επι-τρέπουν την άμεση οπτική επαφή με την Ακρόπολη και τονΠαρθενώνα από τον οποίο τα εκθέματα προέρχονται, ενώπροσομοιάζουν τις πραγματικές συνθήκες φωτισμού τωνγλυπτών. Από την αίθουσα αυτή ο επισκέπτης μπορεί νααπολαύσει τη θέα μεγάλου μέρους της σύγχρονης Αθήνας.Στον ορθογώνιο τσιμεντένιο πυρήνα του κτηρίου, που έχειτις ίδιες διαστάσεις του σηκού του Παρθενώνα, έχουν ανα-πτυχθεί, σε ύψος 1,50 μ., τα γλυπτά της ζωφόρου με τηνίδια σειρά που ήταν τοποθετημένα στον αρχαίο ναό. Έτσι,το κορυφαίο αριστούργημα της κλασικής Ελλάδας επανα-συνδέεται, έστω και με αντίγραφα, καθιστώντας και πάλινοητά θέμα και σύνθεση. Η μεγάλη ποικιλία των μορφών,η σεμνότητα των παρθένων, η αβίαστη στάση των ανδρών,η ζωηρότητα των ίππων, η δύναμη των δυστροπούντων



Το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα.ο έφηβος του Κριτία

45

προς θυσία ζώων και τέλος η χάρη όλων των μορφών καιτων ζώων, που αντανακλά και στις κινήσεις τους, καθιστούντη ζωφόρο μια τέλεια εικόνα πομπής των Παναθηναίων,ένα διαρκές μνημείο της δόξας των Αθηνών και ένα αρι-στουργηματικό πλαστικό έργο του μεγάλου Φειδία.Η πανέμορφη αυτή ζώνη είχε συνολικού μήκους 160 μ.και αποτελείτο από 115 μαρμάρινες πλάκες ύψους 1,06 μ.και πάχους 0,65 μ. Πολλά κομμάτια της ζωφόρου κατα-στράφηκαν το 1687 από την έκρηξη του Μοροζίνη. Σή-μερα σώζονται 94 πλάκες μερικές ολόκληρες και άλλες σεκομμάτια, 36 βρίσκονται στην Αθήνα, 56 στο ΒρετανικόΜουσείο αρπαγμένες το 1802 από τον Έλγιν, μία πλάκααπό την ανατολική πλευρά στο Λούβρο και ένα μέροςαπό μια άλλη πλάκα στη Βιέννη. Τα διασωθέντα σήμερατμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, επανενώθηκανψηφιακά, με τη χρήση των πιο σύγχρονων τρισδιάστα-των απεικονιστικών τεχνολογιών, ώστε ο επισκέπτης να

μπορεί να θαυμάσει ολόκληρο το έργο στις πραγματικέςτου διαστάσεις και να αποτιμήσει το μεγαλείο του.Μεταξύ των ανοξείδωτων χαλύβδινων κιόνων που περι-βάλλουν τον κεντρικό πυρήνα του κτηρίου και στηρίζουντην οροφή της αίθουσας, έχουν αναρτηθεί οι μετόπες τουδιαζώματος του Παρθενώνα. Είναι ανάγλυφες πλάκες, απόμάρμαρο Πεντέλης, μεγέθους περίπου 1,375 x 1,30 μ. ΟΦειδίας και οι συνεργάτες του σμίλευσαν 92 συνολικά με-τόπες (32 ανά βορινή / νότια και 14 ανά ανατολική / δυτικήπλευρά), οι οποίες εναλλάσσονταν με 94 τρίγλυφες. Τα θέ-ματά τους, διαφορετικό σε κάθε πλευρά, είναι επιλεγμένααπό τη μυθολογία, ώστε να συμβολίζουν τους παλαιούς καιτους πρόσφατους νικηφόρους αγώνες των Ελλήνων κατάτων εχθρών, που απείλησαν τη γη και την ελευθερία τους.• Η βόρεια πλευρά ιστορούσε σκηνές από τον Τρωικό

πόλεμο.• Η νότια πλευρά ιστορούσε τον αγώνα των Ελλήνων

κατά των Κενταύρων.• Η δυτική πλευρά ιστορούσε τη μάχη των Αθηναίων

με τις Αμαζόνες.• Η ανατολική πλευρά ιστορούσε τη Γιγαντομαχία.

Από την οβίδα του Μοροζίνι, το 1687 καταστράφηκανπολλές μετόπες. Σήμερα από τις 92 μετόπες, 39 βρίσκονται

στην Αθήνα και 15 στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.Τα αετώματα του ναού τοποθετήθηκαν σε χαμηλές βά-σεις ώστε να είναι ορατά όλα τα μέλη των γλυπτών. Κάθεαέτωμα έχει ανάπτυγμα 28 μ. και περιλαμβάνει πολλάμαρμάρινα αγάλματα θεών και ηρώων. Το ανατολικό αέ-τωμα παρουσιάζει τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλιτου Δία, ενώ το δυτικό τη διαμάχη της Αθηνάς και τουΠοσειδώνα για την Αθήνα. Δυστυχώς τα περισσότερααπό τα διασωθέντα από την έκρηξη Μοροζίνη αγάλματατων αετωμάτων βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο, ωςπροϊόν της λεηλασίας του Έλγιν.

Η ενσωμάτωση της ζωφόρου του Παρθενώνα στον ορ-θογώνιο τσιμεντένιο πυρήνα του μουσείου, ο οποίος έχειτις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του Παρθενώνα, η τοποθέ-τηση των μετοπών ανάμεσα στις κολώνες, η ανάπτυξη τωνμορφών των δύο αετωμάτων του ναού και η συνένωση τωνπρωτότυπων γλυπτών με τα αντίγραφα εκείνων που βρί-

σκονται στο Βρετανικό Μουσείο, δίνει τη δυνατότητα στονεπισκέπτη να απολαύσει, για πρώτη φορά, ολόκληρο τονγλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα και να κατανοήσει τις πα-ραστάσεις που απεικονίζονται σε αυτόν.

Στη συνέχεια ο επισκέπτης επιστρέφει στο τρίτο επί-πεδο. Στη δυτική και βόρεια πλευρά της αίθουσας μπορείνα απολαύσει μοναδικά έργα, που ως πρωτότυπα αντι-γράφηκαν από μεταγενέστερους καλλιτέχνες από την αρ-χαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Για πρώτη φοράμπορεί να θαυμάσει από κοντά φατνώματα της οροφήςτων Προπυλαίων, τα γλυπτά της ζωφόρου και του θωρα-κίου του Ναού της Αθηνάς Νίκης, τα γλυπτά των ζωφό-ρων του Ερεχθείου και βέβαια τις περίφημες Καρυάτιδεςτου ίδιου ναού. Η έκθεση ολοκληρώνεται στη βόρειαπλευρά της αίθουσας. Πρωτότυπα έργα, ψηφισματικά καιτιμητικά ανάγλυφα, ρωμαϊκά αντίγραφα κλασικών αρι-στουργημάτων, εντυπωσιακά πορτραίτα επωνύμων προ-σώπων, ιερέων και φιλοσόφων καλύπτουν την περίοδοαπό τον 5ο π.Χ. αιώνα μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Σ’ αυτό το επίπεδο υπάρχει καφετέρια και εστιατόριο, μεπολύ καλό σέρβις, θαυμάσια θέα και λογικές τιμές.Ο επισκέπτης στη συνέχεια κατεβαίνει από την επιβλητικήκλίμακα, διασχίζει εκ νέου την Αίθουσα των Κλιτύων καικαταλήγει στην έξοδο του μουσείου.



Άποψη της δυτικής και νότιας ζωφόρου του Παρθενώνα. Οι Καρυάτιδες της νότιας πρόστασης του Ερεχθείου. 420-415 π.Χ.

46

Στις αρχές του 2014 άρχισε να λειτουργεί το πιο σύγχρονο καιίσως σημαντικότερο ναυτικό μουσείο της Ελλάδος, το ΜουσείοΝαυτικής Παράδοσης, στο νέο του κτίριο στο Πέραμα (ΤέρμαΑναπαύσεως, Πύλη Ναυστάθμου, 210 4284270, 210 4092201και Fax: 210 4284276).

Σε ένα εντυπωσιακό χώρο, με θέα το στενό θαλάσσιο πέ-ρασμα όπου πραγματοποιήθηκε η σπουδαιότερη ναυμαχίατης ιστορίας και της αρχαιότητας, η Ναυμαχία της Σαλαμίνας,με υπαίθριο χώρο που αναπαριστά έναν παραδοσιακό ταρ-σανά, αναψυκτήριο και χώρο δραστηριοτήτων και αναψυχής,το μουσείο διηγείται, με μοναδικό τρόπο και σπάνια εκθέματακαι ντοκουμέντα, την ναυτική μας ιστορία και παράδοσηστους τρεις ορόφους του υπερσύγχρονου κτιρίου του. Αξίζεινα σημειωθεί ότι οι κτηριακές εγκαταστάσεις είναι αποτέλε-σμα του ευρωπαϊκού - κοινοτικού προγράμματος URBAN. Επι-πλέον είναι από τα λίγα ελληνικά μουσεία καθώς και τομοναδικό ναυτικό μουσείο της χώρας μας που διαθέτει ειδικάδιαμορφωμένο χώρο για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικώνπρογραμμάτων για τάξεις όλων των βαθμίδων της εκπαίδευ-σης καθώς και άλλων οργανωμένων ομάδων επισκεπτών.

Η νέα ιστοσελίδα του μουσείου (www.maritime-mu-seum.gr) με εύκολο και σύγχρονο τρόπο παρουσιάζει το μου-σείο και τις συλλογές του και προσκαλεί τον περιηγητή τουδιαδικτύου από την Ελλάδα και το εξωτερικό να το επισκεφτεί.

Το Μουσείο βρίσκονταν επί εικοσαετία στις πέτρινες απο-θήκες του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, ωστόσο με την με-τεγκατάστασή του στο Πέραμα αποκτά μια νέα, πιοσύγχρονη, φυσιογνωμία που αναμένεται να προκαλέσει αί-σθηση και να παρακινήσει το ενδιαφέρον των τουριστών.

Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης είναι αστική μη κερ-δοσκοπική εταιρία. Συντηρείται και αναπτύσσεται με πόρουςπου προσφέρουν ευγενικά τα μέλη του Δ.Σ. του, το ΙΝΜΕRκαι οι Χορηγοί του. Σημειώνεται πως Χρυσοί Χορηγοί τουΜουσείου έχουν διατελέσει στο παρελθόν εταιρίες όπως: ηΕθνική Τράπεζα, η ΝΟΚΙΑ, η Royal Olympic Cruises, ηGEFYRA κ.ά. και βέβαια ο Δήμος Περάματος που πλέον το φι-λοξενεί στις εγκαταστάσεις του.

Από τους βασικούς ιδρυτές του Μουσείου ήταν μία σειράαπό ιστορικές ναυτικές οικογένειες όπως αυτή των ΑδελφώνΤυπάλδου και της οικογένειας Ποταμιάνου ενώ ο βασικόςεμπνευστής της ιδέας ίδρυσης του Μουσείου αλλά και τηςυλοποίησης και συντήρησής του είναι το Ευρωπαϊκό Ινστι-τούτο Ναυτιλιακών Μελετών & Έρευνας (INMER), ένας ανα-γνωρισμένος επιστημονικός φορέας με 30ετή παρουσία στηνδιεθνή ναυτιλιακή κοινότητα.

Μέλη του Δ.Σ. του Μουσείου έχουν διατελέσει και συνε-χίζουν να υποστηρίζουν με την παρουσία τους σημαντικέςπροσωπικότητες της Ναυτιλίας, του Πολιτισμού, της Πολιτι-κής, της Επιχειρηματικότητας, του Δικαστικού Σώματος, τωνΝαυτικών Στρατιωτικών Σωμάτων όπως αυτών του Πολεμι-κού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος.

Οι άνθρωποι του μουσείου αυτοπροσδιορίζονται ωςεξής: «Είμαστε άνθρωποι της ναυτιλίας, είμαστε νησιώτες, εί-μαστε εραστές της θάλασσας και λάτρεις της ελληνικής ναυ-τικής ιστορίας και παράδοσης. Μια ομάδα τέτοιωνανθρώπων, το 1992, συνειδητοποιώντας την έλλειψη από με-ριάς τους κράτους, μέριμνας για τον ελληνικό ναυτικό πολιτι-σμό, ίδρυσαν το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, έχονταςβασικό σκοπό την συλλογή, συντήρηση, φύλαξη και έκθεσηπάσης φύσεως κειμηλίων και λοιπών αντικειμένων που σχετί-ζονται με τη ναυτική παράδοση των Ελλήνων».

Ας παρακολουθήσουμε τώρα την ελληνική ναυτική ιστορίακαι παράδοση όπως την παρουσιάζει το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης σε έξη βασικές ενότητες:

Αρχαιολογική περίοδοςΗ γεωμορφολογία της Ελλάδας με τα χιλιάδες νησιά και τα

χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιακής ζώνης ώθησε τους ανθρώπουςτων πρώτων ελληνικών φυλών να στραφούν στην θάλασσακαι κυρίως στο Αιγαίο Πέλαγος. Η ανάγκη αυτή έγινε ηαφορμή να κατασκευαστούν πλωτές κατασκευές ικανές να με-ταφέρουν ανθρώπους και εμπορεύματα στο Αρχιπέλαγος.Αρχαιολόγοι, υποστηρίζουν ότι από την Μεσολιθική Εποχή(8η Χιλιετία π.Χ.) οι κάτοικοι των νησιών και της ΗπειρωτικήςΕλλάδας είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν στο Αιγαίο καινα μεταφέρουν οψιανό από την Μήλο.

Αργότερα, στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η Χιλιετίαπ.Χ.) οι κάτοικοι του Αιγαίου θα εξελιχθούν σε πραγματικούςναυτικούς ταξιδεύοντας ολοένα και μακρύτερα από το Αρχι-πέλαγος, όπως: Σικελία, Μικρά Ασία, Ιόνιο Πέλαγος, Δαλμα-τικές Ακτές. Οι παλαιότερες παραστάσεις πλοίων του Αιγαίουείναι αποτυπωμένες σε πήλινα τηγανόσχημα σκεύη της Πρω-τοκυκλαδικής Περιόδου (2800 – 2300 π.Χ.).

Τον πρώιμο αυτό ναυτιλιακό πολιτισμό διαδέχεται ο Μι-νωικός (2η Χιλιετία π.Χ.). Ως κέντρο εμπορικής ναυτιλιακήςδραστηριότητας αποτελεί η Κρήτη η οποία έχει την ανάγκημάλιστα να συνδεθεί ακτοπλοϊκά και με τις αποικίες της. Οιμοναδικές αναπαραστάσεις πλοίων της περιόδου αυτής προ-έρχονται από την φημισμένη τοιχογραφία που ανακαλύ-φθηκε από τον Καθηγητή Μαρινάτο, το 1972, στο Ακρωτήριτης Σαντορίνης (Θήρας).

Στην τοιχογραφία αυτή, η οποία χρονολογείται περίπου στα1650 π.Χ., απεικονίζεται μία νηοπομπή 14 διαφορετικών σε μέ-γεθος πλοίων, μεταξύ δύο λιμανιών. Ο βασικός τύπος αυτώντων πλοίων είναι γνωστός ως το «Πλοίο της Θήρας». Το Μου-σείο Ναυτικής Παράδοσης, σε συνεργασία και τον συντονισμότου γνωστού περί της αρχαίας ναυπηγικής, Καθηγητή ThomasGillmer, έχει ξεκινήσει από 10ετίας την ανακατασκευή του«Πλοίου της Θήρας», ένα έργο εθνικής σημασίας.

Στα 1450 π.Χ. τον Μινωικό Πολιτισμό διαδέχεται ο Μυ-κηναϊκός. Οι Μυκηναίοι με νέα και καλύτερα πλοία, με έδρατην Πελοπόννησο, εξαπλώνονται σε όλη την Μεσόγειο. Η πα-ράδοση μάλιστα θέλει τους Αργοναύτες με κυβερνήτη τον Ιά-

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Παιδαγωγού – Μουσειολόγου

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

47

σονα να ξεκινούν για την Αργοναυτική Εκ-στρατεία και την αρπαγή του «Χρυσόμαλ-λου Δέρατος». Τον 13ο αιώνα π.Χ., στηνπερίοδο της ακμής του Μυκηναϊκού Πολιτι-σμού, οι Μυκηναίοι ξεκινούν μία άλλη με-γάλη εκστρατεία, δια θαλάσσης, αυτήεναντίον της Τροίας. Τον 12ο αιώνα π.Χ. οΜυκηναϊκός Πολιτισμός αρχίζει να παρακ-μάζει και τον 11ο έχει πλέον σβήσει.Από τον 11ο έως τον 9ο αιώνα π.Χ. η Αθήναδιαμορφώνεται ως η κεντρική πολιτική,στρατιωτική, οικονομική και ναυτιλιακή δύ-ναμη της Ελλάδας. Είναι η εποχή που ταόρια του ελληνικού κόσμου καταλαμβάνουνόλη την λεκάνη της Μεσογείου.

Τα πλοία έχουν εξελιχθεί και η τεχνική τηςναυσιπλοΐας είναι πρωτοφανής. Για πρώτηφορά διαχωρίζονται τα πλοία σε αμιγώς πο-λεμικά και αμιγώς εμπορικά. Τα εμπορικάήταν μεγάλα πλοία, με λίγους κωπηλάτες καιμεγάλα πανιά. Αντίθετα τα πολεμικά ήτανελαφρά, μικρά, ευέλικτα κωπήλατα σκάφη μεπολεμική μηχανή το έμβολο τους. Χαρακτη-ριστικότερο δείγμα πολεμικού πλοίου του7ου π.Χ. αιώνα ήταν οι Τριήρεις.

H τριήρης, είναι το κατ’ εξοχήν πολεμικόπλοίο των αρχαίων Ελλήνων, τα λεγόμενα«ξύλινα τείχη» της πόλης των Αθηνών, πουέκαναν τους Αρχαίους Έλληνες κυρίαρχουςτης Μεσογείου για 1.000 περίπου χρόνια.Στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.X., οιΕλληνικές τριήρεις σύντριψαν τους Φοίνικεςκαι τους Πέρσες και κατέστησαν τη Μεσό-γειο «Ελληνική Θάλασσα». Οι κωπηλάτες τηςΤριήρους ήταν Αθηναίοι Πολίτες, όχι δούλοι,και ήταν τιμή για αυτούς να συμμετάσχουνως κωπηλάτες σε ναυμαχίες και άλλες πολε-μικές διενέξεις.

Το πρωτότυπο για την εποχή εκείνη καισυνάμα καταστρεπτικό για τους εχθρούς«όπλο» της Τριήρους ήταν το έμβολό της. ΟΚυβερνήτης (Τριήραρχος) και το πλήρωμαμε αριστοτεχνικές κινήσεις εμβολίζανε καιβυθίζανε τα εχθρικά σκάφη, λαβώνοντας ταστα πιο αδύνατα τους σημεία.

Η Τριήρης ήταν ημερόπλοιο δηλ. ξεκι-νούσε με την Ανατολή του ήλιου και αγκυ-ροβολούσε με την Δύση, καθώς το σκάφοςδεν μπορούσε να φιλοξενήσει κουκέτες, μα-γειρεία κ.α. (μόνο νερό υπήρχε για τους επι-βαίνοντες). Ήταν καθαρά ένα πολεμικόπλοίο. Σε μακρινές πολεμικές εχθροπραξίεςοι Τριήρεις αγκυροβολούσαν καθημερινάσε απάνεμα λιμάνια και όρμους ενώ οι επι-βαίνοντες τροφοδοτούνταν από άλλα συνο-

δευτικά – εφοδιαστικά πλοία. Την κυβέρ-νηση της Τριήρους ασκούσε ο τριήραρχοςμε τη βοήθεια 5 αξιωματικών και 4 υπαξιω-ματικών. Στο σκάφος επέβαιναν και οι επι-βάτες (πολεμιστές).

Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης έχειτην τύχη να φιλοξενεί στην έκθεσή του ένααπό τα πιο πιστά αντίγραφα ΑθηναϊκήςΤριήρους στον κόσμο. Το μοντέλο αυτό, σεκλίμακα 1:4, της Αθηναϊκής Τριήρους,«Αθηνά», κατασκευάστηκε από το Μουσείοσε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύ-ματα της Ευρώπης & Αμερικής αλλά και Έλ-ληνες καραβομαραγκούς. Η τριήρης αυτήέχει ταξιδεύσει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας& της Ευρώπης προβάλλοντας την ναυτο-σύνη των Αρχαίων Ελλήνων ενώ συγχρόνωςέχει αποσπάσει το θαυμασμό και την προ-σοχή ενός μεγάλου αριθμού ειδικών περίτης αρχαίας ναυπηγικής για την τελειότητακαι την πιστότητα που παρουσιάζει με τηνΑρχαία Αθηναϊκή Τριήρη.

Στους Ελληνιστικούς Χρόνους η Αθήναχάνει την δύναμή της στην Μεσόγειο ενώαντίθετα ενισχύονται η Αίγυπτος των Πτολε-μαίων και η Ρόδος, με τις τρεις πόλεις της(Λίνδο, Ιαλυσό και Κάμηρο).

Η ναυτική τους κυριαρχία δεν κρατάπολύ καθώς οι Ρωμαίοι είναι πλέον η ανερ-χόμενη στρατιωτική δύναμη της ΜεσογείουΣτην ενότητα «Αρχαιοελληνική Περίοδος»του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης εκθέ-τονται κειμήλια που χαρακτηρίζουν όλη τηνπερίοδο από τον Μινωικό Πολιτισμό μέχριτους Ρωμαϊκούς Χρόνους.

Αρχαία Ναυτική ΤεχνολογίαΟι Αρχαίοι Έλληνες ήταν φημισμένοι

θαλασσοκράτορες, και αυτό τους βοήθησενα συγκεντρώσουν πλούτο, να αντλήσουνγνώση και εμπειρία από άλλους λαούς καικράτη, να προμηθευτούν πρώτες ύλες καινα εξαπλωθούν ιδρύοντας αποικίες σε ολό-κληρο την Μεσόγειο. Έτσι, δημιούργησαντον περίφημο Ελληνικό Πολιτισμό, ο οποίοςδεν ξεπεράστηκε ποτέ από κανένα άλλο πο-λιτισμό, αντιθέτως υπήρξε πηγή έμπνευσηςγια την ανθρωπότητα μέχρι και σήμερα. Ξέ-ρουμε ήδη αρκετά για τις φιλολογικές ανα-ζητήσεις των Αρχαίων Ελλήνων,συμπεριλαμβανομένων και των Βυζαντινών,για τα καλλιτεχνικά τους δημιουργήματα.

Υπάρχει όμως μια πλευρά του πολιτι-σμού τους λιγότερο γνωστή, αυτή της τεχνι-κής και τεχνολογικής εξέλιξής τους. Και εδώ

1. Το υπέροχο, από άποψη κατασκευής και μεγέθους, μοντέλο της Αθηναϊκής Τριήρους.2-4. Από την αρχαιολογική συλλογή του μουσείου.

2

1

3

4

48

τα επιτεύγματα είναι λαμπρά και δείχνουνότι κάποιοι κανόνες μαθηματικών, φυσικής,γεωμετρίας, χημείας, μηχανικής, στατιστικήςκαι πολλών άλλων επιστημών δεν ήταν άγνωστοι.

Με την βάση των γνώσεων αυτών, κα-τασκεύαζαν όργανα και εργαλεία που είχανάμεση σχέση με την καθημερινότητά τους.Τέτοιες εντυπωσιακές εφευρέσεις είχαν νακάνουν με πολεμικές επιχειρήσεις, με τηνδόμηση της πόλης και των κτιρίων, με γε-ωργικές εργασίες αλλά κυρίως με την ναυ-σιπλοΐα και τη ναυπηγική.

Ναυπηγικοί σχεδιασμοί που επιτρέπουντην ασφαλή ναυσιπλοΐα, την μέτρηση τηςταχύτητας, τον ακριβή προσδιορισμό τουστίγματος του σκάφους, της ώρας, ναυτικάεργαλεία, μετεωρολογικά όργανα κ.ά. είναιμερικά από τα συστατικά της αρχαιοελληνι-κής τεχνολογίας που έδωσε τις βάσεις γιατην ανάπτυξη της ναυτιλίας ανά τους αιώνες.Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης ορμώ-μενο από το ενδιαφέρον του κοινού κατα-σκεύασε μηχανισμούς και όργανα(ομοιώματα) που έχουν σχέση με την Αρ-χαία Ναυτική Τεχνολογία. Για την πραγμα-τοποίηση του σκοπού αυτού το Μουσείουκαι οι επιστημονικοί του συνεργάτες χρησι-μοποίησαν και στηρίχθηκαν σε αρχαιολογι-κές, ιστορικές αλλά και φιλολογικές πηγές.Επίσης τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθείγια την κατασκευή τους είναι σχεδόν ίδια μεαυτά του «πρωτοτύπου».

Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης πι-στεύει ότι με την ενότητα αυτή ανοίγεταιένα παράθυρο σε μια άγνωστη πτυχή τηςιστορίας 4.000 χρόνων.

Αναλυτικότερα, μερικά από τα εκθέματα της«Αρχαίας Ναυτικής Τεχνολογίας»:

ΗΛΙΑΚΟ ΡΟΛΟΪ ΤΩΝ ΦΙΛΛΙΠΩΝ.Ένα από τα σπανιότερα μεταφερόμεναηλιακά ρολόγια της αρχαιότητας. Τον συ-γκεκριμένο τύπο αυτού του ρολογιού είχεεφεύρει ο Παρμενίων στην Αλεξάνδρεια το2ο π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για πολύπλοκο όρ-γανο αστρονομίας εκτός από τη λειτουργίατου ως ηλιακού ρολογιού χρησίμευε και στημέτρηση του γεωγραφικού πλάτους (κατάπροσέγγισιν), του αζιμούθιου και της από-στασης των αστέρων

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΡΟΛΟΪ – ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.Πολύπλοκο αστρονομικό όργανο του 6ουμ.Χ. αιώνα. Διασώθηκε με ελλείψεις και γιααυτό δεν είναι γνωστό ο ακριβής τρόπος λει-τουργίας και χρήσης του. Διαθέτει συνδυα-

σμούς γραναζιών που το καθιστούν έτσι ωςμηχανικό ημερολόγιο, το οποίο όμως λει-τουργούσε με ακρίβεια σε πόλεις και περιο-χές που κατονομάζει στο εμπρός τμήμα του.Μπορούσε επίσης να υπολογιστεί ο σελη-νιακός χρόνος, καθώς και οι θέσεις τουήλιου και της σελήνης στο Ζωδιακό. Ανά-μεσα στα γρανάζια του υπήρχε και ένα δια-φορικό γρανάζι, γεγονός που καθιστά τοόργανο «απόγονο» του υπολογιστή τωνΑντικυθήρων. Η ιστορική έρευνα, μελέτη καιανακατασκευή του οργάνου έγινε από τουςJ. V. Field και M. T. Wright του ΜουσείουΕπιστημών του Λονδίνου.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ.Η πρώτη μορφή του οργάνου, που σήμεραγνωρίζουμε ως αστρολάβο, εφευρέθηκεαπό τον Εύδοξο το 360 π.Χ. Στα 1080 μ.Χ.κατασκευάστηκε ο παλαιότερος αστρολά-βος που έχει βρεθεί, ο βυζαντινός αστρολά-βος της Brescia, πόλη όπου βρέθηκε καιόπου μέχρι σήμερα φυλάσσεται. Φέρει ελ-ληνικές επιγραφές και αποτελεί τη βάση τωναραβικών αστρολάβων. Οι Άραβες επέφε-ραν βελτιώσεις στο όργανο αυτό και τουέδωσαν τη σημερινή γνωστή μορφή του ωςναυτιλιακού οργάνου.

ΠΛΙΝΘΙΣ ΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥ.Εφευρέτης αυτoύ τoυ oργάνoυ ήταν πιθα-νότατα o αρχαίoς αστρoνόμoς Ίππαρχoς,αλλά η εφεύρεση απoδίδεται στoν ΚλαύδιoΠτoλεμαίo. Πρόκειται για ένα απλό όργανo,πoυ παρoυσιάζει 1/4 διαβαθμισμένoυ κύ-κλoυ, ενώ από τo κέντρo (τoυ κύκλoυ) κρέ-μεται σχoινάκι με μια σφαίρα. Τo όργανoτoπoθετείται κάθετα επί τoυ μεσημβρινoύτoυ τόπoυ με την κoρυφή της γωνίας τoυστραμμένη δυτικά. Τo σχoινάκι με τησφαίρα ρίχνει τη σκιά τoυ πάνω στo δια-βαθμισμένo τεταρτημόριo και αυτός είναι oμεσημβρινός τoυ τόπoυ τoυ παρατηρητή.

Ο ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ. Τo υδραυλικό αυτό όργανo εφευρέθηκεαπό τoν Αρχιμήδη κατά τη διάρκεια τoυ τα-ξιδιoύ τoυ στην Αίγυπτo. Χρησίμευε στηνάντληση ύδατoς από ένα χαμηλό επίπεδo σ’ένα άλλo υψηλότερo. Oι χρήσεις τoυ απότην αρχαιότητα έως σήμερα είναι πoλλές,όπως άρδευση αγρoτικών καλλιεργειώναλλά και άντληση υδάτων από τα έγκατατων πλoίων.

Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ.Ο υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι μίααπό τις πιο σημαντικές μηχανικές εφευρέ-


2

1

3

4

49

σεις στην ιστορία, είναι ο πρώτος υπολογιστής στην παγκό-σμια ιστορία. Πρόκειται για ένα αστρονομικό μηχάνημα ακρι-βείας, με εκπληκτική μηχανική τελειότητα, τοποθετημένο σεένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικότου. Εσωτερικά αποτελείτο από 30 αλληλοεμπλεκόμενουςοδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους. Τους τρο-χούς, έθετε σε κίνηση, με διαφορετική ταχύτητα τον καθένα,ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας. Δείκτες σύμ-φωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου τηνπορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζω-διακό κύκλο. Δηλαδή εκτελούσε μαθηματικές πράξεις με μη-χανικό τρόπο. Η χρονολόγηση του μηχανισμού εκτιμάται ότιείναι γύρω στο 80 π.Χ, ενώ πιθανολογείται ότι είχε κατα-σκευαστεί στην Ρόδο.

Βυζαντινή ΠερίοδοςΗ διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολική και

Δυτική το 395 π.Χ. και η ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης ωςπρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, επανέφερε στοπροσκήνιο το Αιγαίο Πέλαγος.

Την περίοδο μάλιστα μεταξύ 4ου και 7ου αιώνα μ.Χ. στηνλεκάνη της Μεσογείου η Βυζαντινή θαλασσοκρατία αναβαθ-μίζει και πάλι το Αιγαίο σε σταυροδρόμι εμπορίου, ενώ τοπλοίο που χαρακτηρίζει την Βυζαντινή Περίοδο είναι ο Βυζα-ντινός Δρόμωνας.

Το κόσμημα του βυζαντινού ναυτικού ο «Βυζαντινός Δρό-μων» αποτελούσε ουσιαστικά εξέλιξη της αρχαιοελληνικής διή-ρους και τριήρους. Βαρύ πολεμικό σκάφος, διέθετε ειδικούςμηχανισμούς εκτόξευσης του (μέχρι σήμερα άγνωστου σε συ-στατικά) υγρού πυρός. Ο Βυζαντινός Δρόμωνας είχε 100 κου-πιά (50 ανά πλευρά), τρεις (3) ιστούς με τετράγωνα καιτριγωνικά ιστία, πλήρες κατάστρωμα και υπερυψωμένες κα-τασκευές στην πλώρη και την πρύμνη. Οι βαρύτεροι και με-γαλύτεροι δρόμωνες του 11ου-12ου αιώνα υπήρξαν οιπρόδρομοι της δυτικής γαλέρας και γενικότερα της σύγχρονηςευρωπαϊκής ναυπηγικής των «Ανακαλύψεων».

Μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ. και άλλες ναυτικές δυνάμεις πρω-ταγωνιστούν, ενώ τα νησιά του Αιγαίου γίνονται θεατές καιθύματα εκατοντάδων εχθροπραξιών και πειρατικών επιθέ-σεων. Μετά από αιώνες η Βυζαντινή ναυτική δύναμη εξαφα-νίζεται με την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς.

Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στην πρωτότυπη αυτήενότητα, η οποία παρουσιάζεται σαν ένα νησιώτικο εξωκλήσι,με μαρμάρινο τέμπλο, προχριστιανικού ρυθμού, περιλαμβά-νονται εκθέματα με ειδικές αναφορές στον Ιησού και στουςθαλασσινούς Αγίους.

Ξεχωρίζουν μοναστηριακές εικόνες του 18ου αιώνα, με-γάλων διαστάσεων, όπως: «Ο Ιησούς πλαισιωμένος από θα-λασσινούς Αγίους», «Η Παναγία η Θαλασσοκρατούσαπλαισιωμένη από θαλασσινούς Αγίους», «Ο Ιησούς καταλα-γιάζει την τρικυμία», «Ο Άγιος Νικόλαος σώζει το πλοίο» κ.α.

Η Βυζαντινή Αγιογραφία – Ζωγραφική έχει μία αξία τόσοιστορική όσο και χριστιανική. Είναι η τέχνη που αναπτύχθηκεστο ευρύτερο ανατολικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςαπό την ίδρυση της πρωτεύουσάς της, της Κωνσταντινούπο-

λης, έως την Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους. Ως προςτις εκφάνσεις της βυζαντινής ζωγραφικής, αυτές είναι:

Η μνημειακή ζωγραφική, στην οποία αναγνωρίζονται δύοβασικά είδη: α) οι τοιχογραφίες, που γίνονται με την τεχνικήτης νωπογραφίας, και β) τα ψηφιδωτά, που γίνονται με την εμ-φύτευση πολύχρωμων ψηφίδων σε νωπό ασβεστοκονίαμα. Ητεχνική του ψηφιδωτού ήταν εξαιρετικά δαπανηρή, και γι’ αυτόσυνδέεται πάντοτε με ιδιαίτερα εύπορους χορηγούς, κατά κα-νόνα αυτοκράτορες σε περιόδους ακμής της αυτοκρατορίας.Οι φορητές εικόνες, που κατά κανόνα γίνονται με την τεχνικήτης αβγοτέμπερας. Υπάρχει όμως και ικανός αριθμός φορη-τών ψηφιδωτών εικόνων, που είναι προφανές ότι έγιναν γιατην επίδειξη πολυτέλειας και δεξιοτεχνίας των καλλιτεχνών.

Μικρογραφίες, που γίνονται επάνω σε φύλλα περγαμη-νής και εντάσσονται σε βιβλία και εκκλησιαστικά έγγραφα.

Η βυζαντινή αγιογραφία – ζωγραφική είναι η φυσική εξέ-λιξη της ζωγραφικής της τεράστιας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας,που διατήρησε σε γενικές γραμμές βασικά χαρακτηριστικάτης ελληνιστικής περιόδου. 0 σπουδαιότερος όμως ιστορικόςπαράγοντας που διαφοροποίησε την ζωγραφική, τις τέχνεςκαι τον πολιτισμό γενικότερα την περίοδο αυτή ήταν η επι-κράτηση της φιλοσοφίας του Χριστιανισμού.

Στην διάρκεια των 12 αιώνων που διήρκεσε η βυζαντινήαυτοκρατορία, η βυζαντινή ζωγραφική εξελίσσεται αργά καισταθερά. Από την κλασική παράδοση η βυζαντινή ζωγρα-φική διατήρησε τη σταθερή προτίμηση για την ανθρώπινημορφή, στην προκειμένη περίπτωση του Χριστού, της Πανα-γίας, του προστάτη των θαλασσών του Αγίου Νικολάου κ.α.Η ανθρώπινη μορφή απομακρύνεται από το κέντρο της ζω-γραφικής σύνθεσης μόνο για να δώσει τη θέση της σε ση-μαντικές συμβολικές παραστάσεις, όπως ο σταυρός, ο αμνός,η περιστερά, οι ιχθείς κ.ά. Με την πάροδο των χρόνων ο λαϊ-κός καλλιτέχνης, ο πιστός, ο μοναχός αποτυπώνει σε κομμά-τια ξύλου μορφές των Χριστιανικών θεοτήτων σε διάφορεφάσεις της καθημερινής ζωής αλλά και σε θαλασσινά μοτίβα.

Χαρακτηριστικά δείγματα οι εικόνες που εκθέτονται στοΜουσείο Ναυτικής Παράδοσης με τον Ιησού Χριστό, την Πα-ναγία σε θαλασσινές παραστάσεις, ο «Άγιος Νικόλαος πουσώζει ναυαγούς», ο «Όσιος Εμφαίμ», οι «Εννέα Μωραί Παρ-θέναι» κ.α.

Ατρόμητα Ελληνικά ΣκαριάΤην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι Έλληνες

ζούσαν σκλαβωμένοι. Οι ελάχιστοι που χαίρονται ένα είδος«ελευθερίας» είναι οι ναυτικοί που οργώνουν την Μεσόγειο,την Μαύρη Θάλασσα και τις Βόρειες ακτές της Ευρώπης.Τον 18ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέχει το μεγα-λύτερο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου, ωστόσο έχει χάσειτον έλεγχο του ναυτιλιακού εμπορίου και αναγκάζεται ναδώσει προνόμια σε ξένα κράτη για ελεύθερη ναυσιπλοΐα. Ελ-ληνικά πλοία με ξένες σημαίες (της Ρωσίας, της Γαλλίας κ.α.)αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο δημιουργώντας έτσι έναναπό τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους της περιόδουεκείνης. Επιπλέον, τα ιστιοφόρα με Έλληνες Καπεταναίους καιναυτικούς είναι τα μόνα πλοία που σπάζουν το αγγλικό

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

1. Σύγχρονη αναπαράσταση του μηχανισμού των Αντικυθήρων. 2. Αντίγραφο του μηχανισμού των Αντικυθήρων.3. Βυζαντινός Αστρολάβος. 4. Εικόνα από την Βυζαντινή Εποχή.

50

εμπάργκο – αποκλεισμό των λιμανιών τηςΔυτικής Μεσογείου εξαιτίας των ναπολεό-ντειων πολέμων, μεταφέροντας σιτηρά απότην Ρωσία. Η ικανότητά τους αυτή να τρο-φοδοτούν την Γαλλική και Ισπανική αγοράμε σιτηρά αύξησε κατακόρυφα το εισόδηματων Ελλήνων ναυτικών οι οποίοι στην συνέ-χεια επένδυσαν σε νέα και περισσότεραπλοία. Ο εμπορικός αυτός στόλος με τηνεπανάσταση του 1821 τροποποιήθηκε αμέ-σως σε πολεμικό, έτοιμος να αντιμετωπίσειτον Οθωμανικό Στόλο.Αν και οι Έλληνες Οπλαρχηγοί νικήθηκαν αρ-κετές φορές στη ξηρά, ποτέ όμως οι ΈλληνεςΚαπεταναίοι δεν νικήθηκαν στη θάλασσαενώ οι ατρόμητοι μπουρλοτιέρηδες με ταπυρπολικά τους μείωναν ολοένα τις μονάδεςτου Τούρκικου Στόλου. Δεν είναι τυχαίο ότι ηΕθνική Ανεξαρτησία πιστοποιήθηκε στη θά-λασσα με μια ένδοξη ναυμαχία, τη Ναυμα-χία του Ναβαρίνου.Στην ενότητα αυτή του Μουσείου ΝαυτικήςΠαράδοσης δεσπόζει, σε κλίμακα 1:3, (11,5μ. μήκος) το σημαντικότερο ίσως ελληνικόσκαρί του 18ου αιώνα, η Ψαριανή Γαλλιότα.Ένα σκαρί που πρωτοστάτησε στο Αγώνατης Ελληνικής Επανάστασης του 1821, τοκαράβι του Κωνσταντίνου Κανάρη, στηναρχή σαν εμπορικό πλοίο και στην συνέ-χεια σαν πολεμικό πλοίο. Το σκάφος αυτόεκτίθεται σε πλήρη ιστιοφορία και εξαρτι-σμό πλαισιωμένο από 2 με αυθεντικές πα-ραδοσιακές στολές.

Επίσης στην ενότητα αυτή παρουσιάζο-νται δεκάδες μοντέλα σε μικρότερη κλίμακαόπως το «Μπρίκι», η «Σακολέβα», το «Πέ-ραμα», το «Καραβόσκαρο» κ.α.

Την ενότητα αυτή συμπληρώνουν επί-σημα ναυτικά έγγραφα της εποχής, ναυτικάόργανα του 19ου αιώνα, θαλασσογραφίεςναυάρχων της Επανάστασης, ενώ ο επισκέ-πτης μπορεί να θαυμάσει μία μοναδική(πλήρη) σειρά των 30 ατρόμητων Ελληνι-κών σκαριών, σε γκραβούρες. Ενδιαφέρονπροκαλούν οι προθήκες με τα ναυτικά για-ταγάνια, τις πιστόλες, παλάσκες κ.α.

Χρυσή Εποχή της Ελληνικής ΝαυτιλίαςΟι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι στις αρχές του20ου αιώνα λάβωσαν σοβαρά την ελληνικήναυτιλία, η οποία είχε πολλά θύματα τόσο σεέμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό. Πολλοί πί-στεψαν ότι η γαλανόλευκη δεν θα κυμάτιζεπλέον στα πέρατα του κόσμου. Δεν είχαν όμωςυπολογίσει το «Ελληνικό Δαιμόνιo».

Το 1947 η Αμερικανική κυβέρνηση, μεεγγύηση της Ελληνικής κυβέρνησης, διέθεσεμε ευνοϊκούς όρους σε Έλληνες εφοπλιστές100 φορτηγά πλοία τύπου «λίμπερτυ» (lib-erty). Κάποιοι, αυτά τα πλοία τα ονόμαζαν«Πλοία μίας Χρήσης» άλλοι όμως τα ονόμα-σαν «ευλογημένα». Η ναυτική ικανότητατων Ελλήνων, η «Ναυτοσύνη» δηλαδή τωνΚαπεταναίων και Πληρώματος αξιοποίησετα πλοία αυτά στο έπακρο. Σε συνδυασμόμάλιστα, με την διορατικότητα και ικανό-τητα διαχείρισης των Ελλήνων εφοπλιστώνδημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος στόλος στονκόσμο, ο οποίος εξακολουθεί ακόμη και σή-μερα να πρωταγωνιστεί.

Λίμπερτυ και πιο σύγχρονα μοντέλασκαφών παρουσιάζονται στην ενότητα αυτήτου Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης. Μίααναπαράσταση γέφυρας εμπορικού πλοίου,μοντέλα ατμομηχανών, έλικες, άστυπεςάγκυρες, φανοί και όργανα πίεσης μηχανο-στασίου κ.α. σε μεταφέρουν στην «χρυσήεποχή» της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας.Υπάρχουν επίσης δεκάδες μοντέλα πλοίων,όπως και τα ιστορικά: το ποντοπόρο ατμό-πλοιο «Αγγέλικα» και το Ατμόπλοιο «Ανα-στάσιος Ποταμιάνος». Επίσης ο επισκέπτηςμπορεί να δει τα σκαλιστά έπιπλα του Γρα-φείου της μεγάλης ναυτικής οικογένειαςΑδελφών Σ. Τυπάλδου, ο οποίος ήταν καιαπό τους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρι-κτές του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης.

Επίσης αίσθηση προκαλούν οι δύο αυ-θεντικές χειροκίνητες μηχανές τροφοδοσίαςαέρα του δύτη και στολές δύτη που χρησι-μοποιούσαν οι Καλύμνιοι Σφουγγαράδεςγια την συλλογή των σφουγγαριών. Την ενό-τητα συμπληρώνει ένα ψαράδικο τρεχα-ντήρι 11,65 μ. μήκος και 3,80 πλάτος,κατασκευασμένο από τους φημισμένους κα-ραβομαραγκούς της Σκοπέλου, το 1948.

Ναυτική Λαϊκή ΠαράδοσηΣτην ενότητα αυτή υπάρχουν έργα λαϊ-

κής τέχνης, υφαντά, εργόχειρα, χαλιά μεναυτικές παραστάσεις από τα χέρια γυναι-κών από νησιά που με αυτό τον τρόπο φέρ-νουν κοντά τα αγαπημένα πρόσωπά τους.

Υπάρχουν ακόμη ναυτικές κασέλες μεγοργόνες αλλά και προθήκες με δεκάδεςσπάνιους ναυτικούς κόμπους.

Τέλος το μουσείο διαθέτει ένα εξαιρετικόκαι σπάνιο ιστορικό αρχείο, φωτογραφικόαρχείο, συλλογή παλαιών χαρτών, μια πλού-σια πινακοθήκη και ναυτική βιβλιοθήκη.


Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

1. Μοναδικό κειμήλιο, το θησαυροφυλάκιο της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας. 2-3. Παραδοσιακέςστολές. 4. Από τη συλλογή σπογγαλιείας. 5. Πυξίδα του Υπερωκεάνιου «Βασίλισσα Φρειδερίκη».

2 3

1

4

5

PiraeusMaritime Training CentreS.RANIS

COURSES:1. GMDSS2. ARPA3. BASIC SAFETY TRAINING4. TANKER SAFETY (OIL, CHEMICAL, LNG, LPG) – COW5. ADVANCE FIRE FIGHTING6. RO-RO PASSENGER SHIP7. PROFICIENCY IN SURVIVAL CRAFT AND FAST RESCUE BOATS8. PROFICIENCY IN MEDICAL FIRST AID9. CROWD MANAGEMENT10. BRIDGE RESOURCE MANAGEMENT – SHIP HANDLING11. ENGINE ROOM MANAGEMENT12. ECDIS (USE OF KONGSBERG & TRANSAS NT PRO 5000

ECDIS SIMULATORS)13. MEDICAL CARE

Also:• Risk Assessment – Risk Management• Accident, Incident Investigation and Analysis• Refreshing Training for Retired Deck/Engine Greek

Officers.(CoC for Belize,Cook Islands, Honduras and CW of Dominica)

• ISO 9001:2000 Implementation and internal auditing• Hazardous area• Hazardous material• Liquid Cargo Handling (OIL, LNG, LPG)• DPA• Vetting inspection • MLC 2006 Implementation• Antipiracy• STCW 2010 (Manilla Convention) • Oil Record PART 1 & PART II

School Premises: 40 Leosthenous Str. – 185 35 Piraeus - Phones: 210 4525301 – 210 4524304 – Fax: 210 4181704E-mail: [email protected] web : www.sranis.gr

Accredited By:• Republic of Cook Islands • Republic of Malta • Republic of Marshal Islands • Saint Vincent & Grenadines• Honduras• Republic of Liberia• International Merchant Marine Registry of Belize IMMARBE• Common wealth of Dominica

ForOnboard Officers & Crew• Ship Security Officer & Security Personnel• Safety OfficerCompany Personnel• Company Security Officers• ISM Internal Auditors• ISPS Internal AuditorsPort Facility Security Officers & Security Personnel

BRM – BTM Course• POLARIS – NORCONTROL FULL MISSION BRIDGE MANOEUVRING

SIMULATOR A TOTAL CONCEPT FOR TRAINING AND EVALUATION

• CAPABLE OF SIMULATING A TOTAL SHIPBOARD BRIDGE OPERATION INCLUDING THE CAPABILITY FOR ADVANCED MANOEUVRING

• 5 DAYS BRM-BTM COURSES BRIDGE TEAM MANAGEMENTINCLUDING 3 DAYS SIMULATION

Φροντιστηριακά τμήματα για προετοιμασία Συνταξιούχων Αξιωματικών Γέφυρας & Μηχανήςγια τις εξετάσεις για έκδοση Πιστοποιητικού Ικανότητας (CoC) Κύπρου και Μάλτας

STCW 78/95 & STCW 2010

7 CHANNEL VISUAL SYSTEM

REPRESENTATIVES OFTHE LEADING SHIPSUPPLIERS WORLDWIDE

98b, Filonos str., GR – 185 36 Piraeus, GreeceTel.: 210-4287.910/3 Fax: 210-4183.895/6

e-mail: [email protected]

GLOBAL MARINE SERVICE INC.

GEORGE KOLL I TS IDAS

Because NOVA means:

Why

NOVA?

SALES AND SERVICE AGENTS

• Highly Educated and skillful personnel for the electronic service and support of ships

• GMDSS supply and installation

• NOVA electronics is acknowledges by all classification societies to issue safety Certificates for Radio - Telegraphy and Radio - Telephony Communications

9, II Merarchias str. 185 35 Piraeus – GreeceTel.: 4121.578, 4131.058

Fax: 4136.667, Tlx: 211090 NOVA GR

Όποια εποχή κι αν ταξιδέψεις στην Σαντορίνη, θα σε υπο-δεχθεί με ανοιχτή αγκαλιά! Αυτή λοιπόν η αγκαλιά έχεικάθε φορά και διαφορετικό χρώμα!Τον χειμώνα και το φθινόπωρο, το γκρίζο και μουντό τοπίο,σε προδιαθέτει για ρομαντικούς περιπάτους κοντά στηνθάλασσα ή στο φρύδι του βράχου, όπου τα χωριά μοιά-ζουν νωχελικά ξαπλωμένα, αγναντεύοντας την καλντέρα.Την άνοιξη πάλι, οι σκούροι βράχοι γεμίζουν χρώματα, λεςκαι κάποιος ζωγράφος έχει αδειάσει τα σωληνάριά τουαπλόχερα και γεμίζει με χρώματα, σε ασύλληπτη ποικιλίααποχρώσεων: πράσινο ανοιχτό στα νέα φυλλαράκια τωναμπελιών, πράσινο πιο σκούρο στους θάμνους που γυαλί-ζουν, ξεπλυμένοι και πεντακάθαροι, από τις βροχές του χει-μώνα ή τις ανοιξιάτικες μπόρες, γκριζοπράσινο σε άλλαφυτά, ροζ, κόκκινο, κίτρινο, μωβ στ’ αγριολούλουδα. Οιπαπαρούνες και οι μαργαρίτες στρώνουν ένα χαλί, μεασύμμετρα σχέδια στα χωράφια.Στους βράχους και στις πλαγιές, διάφορα άλλα αγριο-λούλουδα μωβ και λιλά, των οποίων δεν γνωρίζω τοόνομα, συμπληρώνουν την εικόνα των χρωμάτων καιόλα αυτά διάσπαρτα στο σκούρο φόντο των βράχων καιτου χώματος.Τέτοιο καφεκόκκινο χρώμα κανένας ζωγράφος δεν μπορείνα αποδώσει με ακρίβεια στον καμβά του. Όσο για τομαύρο της λάβας, που έχει παγώσει πάνω στο έδαφος τουνησιού της φωτιάς, έχει πραγματικά μαγέψει, αλλά και φο-βίσει πολλούς. Ανάλογα δε, με το φως του ήλιου (πρωί ήαπόγευμα ή σούρουπο) όλα παίρνουν μία άλλη μορφή.Έχω ταξιδέψει αρκετά στη ζωή μου, όμως αυτή την εναλ-λαγή των χρωμάτων της Σαντορίνης, δεν νομίζω να τηνέχω συναντήσει πουθενά αλλού! Δεν μιλώ κάν για το γα-λάζιο της θάλασσας, το οποίο σε ορισμένα σημεία αγγίζειτο βαθύ μπλε. Μιλώ για τα χρώματα της γης, αυτά πουπροήλθαν χιλιάδες χρόνια πριν, όταν ο Εγκέλαδος πέταγεαπό τα σπλάχνα της γης φωτιά, λάσπη, πέτρες… φωτιά πουσυμπαρέσυρε υλικά σε διάπυρη κατάσταση και τα απέ-θεσε αριστοτεχνικά, μαγευτικά θα έλεγε κανείς, πάνω σ’αυτό το κομμάτι του πλανήτη.Όλα αυτά τα υλικά που έμειναν και στέγνωσαν πάνω στονησί, έδωσαν ένα υπέροχο σύνολο, μία μαγευτική εικόνα,

όπου δένονται αρμονικά, μοναδικά θα έλεγα, το μαύροτου καμένου χώματος με το άσπρο της κίσσηρης, της στά-χτης, που βγήκε από τα έγκατα τα γης και που σκέπασε,όχι μόνο το έδαφος, αλλά και τις πολιτείες που ξεχάστηκανστο χρόνο, το καφέ ανακατεμένο με το κόκκινο της σκου-ριάς, δείγμα σιδήρου ή και άλλων μετάλλων που εμπεριέ-χονται στο χώμα.Δεν ξεχνώ να αναφέρω και το κίτρινο, από το θειάφι πουσυναντάς ατόφιο πάνω σε μαύρες πέτρες, κυρίως πάνωστο ηφαίστειο.Δεν έμεινε κανένα χρώμα που να μην συναντήσεις πάνωστον μαγικό αυτό τόπο! Και μέσα σ’ όλη αυτή την ποικιλία,από το απόλυτο μαύρο και το σκούρο γκρι έως το άσπροτης «άσπας» (πρώτη ύλη της πορσελάνης) περνώντας απόόλες τις αποχρώσεις του καφέ και του κόκκινου, έρχεταισαν συμπλήρωμα, το γαλάζιο της θάλασσας!!!Βαθύ μπλε κοντά στο ηφαίστειο, γαλάζιο πιο πέρα, σμα-ραγδένιο, διάφανο στις παραλίες με την μαύρη ή την κόκ-κινη άμμο. Διαφορετικό μπλε τα καλοκαιρινά πρωινά,χωρίς ίχνος ρυτίδας, αστραφτερό το μεσημέρι, όταν οήλιος ρίχνει κατακόρυφα τις ακτίνες του στη γη και στονερό της θάλασσας, λίγο πιο σκούρο, όσο περνά η μέρακαι γέρνει ο ήλιος… Και την ώρα του ηλιοβασιλέματος…Ώ!!! Εκείνη την υπέροχη ώρα!!!Ροζ, μαβιά, πορτοκαλιά χρώματα πυρπολούν τον ορίζο-ντα και καθρεφτίζονται στα ήρεμα , γαλήνια νερά της θά-λασσας!Μα και τον χειμώνα, το βαθύ μπλε ανακατεμένο με τογκρίζο του ουρανού, σε μεταφέρει σε κόσμους εξωπραγ-ματικούς, παραμυθένιους!Ποιος ζωγράφος, ποιος καλλιτέχνης κατόρθωσε να απο-δώσει ποτέ όλη αυτή την πανδαισία χρωμάτων; Ποιος κοι-νός θνητός θα μπορούσε ποτέ να παρουσιάσει ακριβώςόλην αυτή την μαγευτική εικόνα; Ποιος επισκέπτης ή κά-τοικος του νησιού δεν μαγεύτηκε από αυτή την εναλλαγήχρωμάτων, ανάλογα με την ώρα της ημέρας και ανάλογαμε τις εποχές του χρόνου;

Ποιος δεν αισθάνθηκε μία ψυχική ανάταση, μία απέραντηγαλήνη ζώντας αυτό το θαύμα του Δημιουργού!!!

της Λίνας Ποταμιάνου

H MΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ

60

62

Φυσικού - Αστροφυσικού

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Οι Εποχές του ΣύμπαντοςΗ ζωή έχει ένα όριο, η γνώση κανένα1.

μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα! Επι-βεβαιώνεται ο Αϊνστάιν! Αναμφισβήτητα

το νέο Νόμπελ της χρoνιάς! Με τέτοιους και πα-ρόμοιους τίτλους υποδέχθηκαν στις 18 Μαρ-τίου 2014 τα ΜΜΕ την ανακοίνωση τηςερευνητικής ομάδας του προγράμματοςBICEP2, η οποία χρησιμοποιώντας ένα ειδικότηλεσκόπιο που λειτουργεί σε βάση του ΝότιουΠόλου ανίχνευσε για πρώτη φορά βαρυτικάκύματα που εμφανίστηκαν στην πληθωριστικήφάση του Σύμπαντος. Εφόσον επιβεβαιωθεί, ηανακάλυψη αυτή πράγματι είναι εξαιρετικά ση-μαντική για τις γνώσεις μας σχετικά με την Ιστο-ρία του Σύμπαντος και πιθανότατα κάποιοι θαθέσουν σοβαρή υποψηφιότητα για το βραβείοΝόμπελ. Τι ξέρουμε όμως σήμερα για τις επο-χές του Σύμπαντος;

Στο άρθρο αυτό θα γίνει προσπάθεια να πα-ρουσιασθεί η ιστορία του Σύμπαντος – ή για ναείμαστε πιο ακριβείς εκείνο το κομμάτι της ιστο-ρίας του Σύμπαντος που γνωρίζουμε, ή τουλά-χιστον υποπτευόμαστε, με μεγάλο βαθμό

πιθανότητας – και για να είμαστε ακόμα πιοακριβείς όχι ολόκληρου του Σύμπαντος αλλάμάλλον μόνον εκείνου του τμήματός του που εί-μαστε σε θέση σήμερα να παρατηρήσουμε μετα κάθε είδους τηλεσκόπια. Το τμήμα αυτό θατο ονομάζουμε στο εξής παρατηρήσιμο Σύμπαν.

Το Σύμπαν μπορεί κάλλιστα να είναι άπειροσε έκταση και ένα μέρος του, που ίσως μάλιστανα είναι και το μεγαλύτερο, κατά πάσα πιθανό-τητα είναι πολύ διαφορετικό από το παρατηρή-σιμο μέρος του. Για το μέρος του Σύμπαντοςπου βρίσκεται έξω από το παρατηρήσιμο Σύ-μπαν δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα.

Η προηγούμενη εικόνα δείχνει διαγραμμα-τικά και συνοπτικά την ιστορία του παρατηρή-σιμου μέρους του Σύμπαντος. Διακρίνουμετρείς κύριες φάσεις στην ιστορία αυτή:α) Την φάση που προηγήθηκε του

πληθωρισμούβ) Την φάση του πληθωρισμού και γ) Την φάση μετά τον πληθωρισμό, που

συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Η

1. Chuang Tzu, 4ος αιώνας π.Χ. 2. Στο διάγραμμα υπάρχει μια μικρή ασυνέπεια: στο δεξί μέρος, μετά την Μεγάλη Έκρηξη η κλί-μακα του χρόνου είναι λογαριθμική, αλλά στο αριστερό μέρος η κλίμακα του χρόνου είναι κατ’ εκτίμηση.

Γνωστή και εικαζόμενη ιστορία τουΠαρατηρήσιμου Σύμπαντος

Χρόνος από την έναρξη της θερμήςφάσης της Μεγάλης Έκρηξης

Αρχή της θερμής φάσης της ΜεγάληςΈκρηξης ( ακριβήςστιγμή άγνωστη)

Η περιοχή του παρατηρήσιμου

Σύμπαντος διαστέλλεται ταχύτατα

Σχηματίζονταιτα αδρόνια(πρωτόνια,

νετρόνια κλπ.)

Οι πρώτοισύνθετοιπυρήνες

Σήμερα:13,7 δισ.

χρόνια μετά

Η διαστολήαρχίζει να

επιταχύνεται

Εξαιρετικάχαμηλή

θερμοκρασία

Πριν από τονπληθωρισμό

................,,,,,,,,,,,,,,,,

Πληθωρισμός Ενεργοποίησηπεδίου Higgs

Το παρατηρήσιμο Σύμπαν εξακολουθεί ναδιαστέλλεται αλλά με μικρότερη ταχύτητα

Το παρατηρήσιμο Σύμπαν είναι θερμό αλλά ψύχεται με την πάροδο του χρόνου

1 δευτερόλεπτο

Σχηματισμόςατόμων. Το

Σύμπαν γίνεταιδιαφανές

???

κλίμακαχρόνου

63

Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι εκλαϊκευ-μένες περιγραφές της ιστορίας του Σύμπαντοςλένε ότι «το Σύμπαν άρχισε με μια ΜεγάληΈκρηξη» είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες ότι ηφράση αυτή είναι πολύ ασαφής και δημιουργείλανθασμένες εντυπώσεις. Για το λόγο αυτόκαλό είναι κατ’ αρχάς να διευκρινισθούν μερικάπράγματα.

Πρώτα - πρώτα αυτό που αποκαλούμε ΜεγάληΈκρηξη δεν είναι έκρηξη (παρά το όνομά τηςκαι παρά τα όσα λένε ή υπονοούν στρατιέςολόκληρες βιβλίων, τηλεοπτικών προγραμμά-των και βίντεο). Είναι μια διαστολή του ίδιουτου χώρου. Οι δύο πιο πάνω εικόνες δείχνουν το πριν (αρι-στερά) και το μετά (δεξιά) μιας συνηθισμένηςέκρηξης. Αρχικά υπάρχει ο χώρος και μέσα σ’αυτόν κάποιο σώμα που έχει αποθηκευμένηενέργεια. Ξαφνικά κάτι συμβαίνει και το σώμα

εκρήγνυται. Η αιτία της έκρηξης είναι μια αντί-δραση που δημιούργησε πολύ υψηλή θερμο-κρασία και πίεση σε μια πολύ μικρή περιοχή

στο εσωτερικό του σώματος. Ακριβώς αυτή ηανισορροπία μεταξύ της τεράστιας πίεσης καιθερμοκρασίας στο εσωτερικό του σώματος, σεσχέση με την πίεση και θερμοκρασία που επι-κρατούν στο εξωτερικό του, προκαλεί την εκρη-κτική διαστολή του. Τα αντικείμενα πουβρίσκονται στο εσωτερικό του σώματος κινού-νται με μεγάλη ταχύτητα, που όμως δεν μπορεί

να ξεπεράσει την ταχύτητα του φωτός και απο-μακρύνονται μεταξύ τους. Οι δύο πιο κάτω εικόνες δείχνουν τη διαστολήτου χώρου. Μεταξύ της δεξιάς εικόνας και τηςαριστερής, ο χώρος έχει διπλασιασθεί σε μέγε-θος, όπως φαίνεται από το δίκτυο των βοηθη-τικών γραμμών. Τα αντικείμενα που βρίσκονταιμέσα στον χώρο δεν διαστέλλονται – μόνον οχώρος μέσα στον οποίο βρίσκονται διαστέλλε-ται. Τα αντικείμενα δεν μετακινούνται σε σχέσημε τον χώρο. Δεν υπάρχει θερμότητα ή πίεση

για να τα σπρώξει προς τα έξω. Απλά ο χώροςανάμεσά τους και γύρω τους διαστέλλεται, αυ-ξάνοντας έτσι την απόσταση μεταξύ τους.

Έκρηξη σ’ ένα προϋπάρχοντα χώρο

Διαστολή του χώρου

64


Και η αύξηση αυτή είναι ομοιόμορφη σε όλατα σημεία του χώρου.

Αυτό το είδος της διαστολής του ίδιου τουχώρου είναι σύμφωνο με τις απόψεις του Ein-stein αλλά όχι με εκείνες του Newton. Για τονEinstein ο χώρος και ο χρόνος, πιο σωστά ο χω-ρόχρονος, δεν είναι απλά «κάτι» που στο εσω-τερικό του συμβαίνουν τα διάφορα φαινόμενα,όπως θέλει ο Newton, αλλά και ο ίδιος μπορείνα αυξάνεται, να συρρικνώνεται, να παραμορ-φώνεται, να ταλαντεύεται και να αλλάζει σχήμα.

Η θεωρία της σχετικότητας του Einstein δενβάζει κανένα όριο στην ταχύτητα διαστολήςτου χώρου. Είναι δυνατόν ο χώρος μεταξύ τωνδιαφόρων σωμάτων να διαστέλλεται με ταχύ-τητα πολύ μεγαλύτερη από την ταχύτητα τουφωτός. Δεν υπάρχει καμία αντίφαση σ’ αυτό μετην θεωρία της σχετικότητας.

Η διαστολή του Σύμπαντος, έτσι όπως προ-βλέπεται από την κοσμολογία, αφήνει τα διά-φορα σώματα άθικτα. Δεν οφείλεται σε υψηλέςθερμοκρασίες ή πιέσεις όπως μια συνηθισμένηέκρηξη. Γίνεται αντιληπτή από την αύξηση τηςαπόστασης μεταξύ των σωμάτων. Η διαστολήαυτή μπορεί να συμβεί τόσο σ’ ένα πολύ θερμόΣύμπαν όσο και σε ένα πολύ ψυχρό Σύμπαν. Επίσης η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης δεν ανα-φέρεται στο πως γεννήθηκε το Σύμπαν. Δεν λέειότι το Σύμπαν ξεκίνησε ως ένα σημειακό αντι-κείμενο το οποίο εξερράγη στον κενό χώρο. Λέειαπλά ότι κάποια στιγμή, πριν από πολύ καιρό,το Σύμπαν μέσα στο οποίο κατοικούμε, ήτανπολύ θερμό, πυκνό, σχεδόν ομογενές, γεμάτοαπό ένα πλήθος σωματιδίων και βρισκόταν σεμια διαδικασία διαστολής και ψύξης.

Λύνοντας τις εξισώσεις του Einstein για τηβαρύτητα μπορούμε να προσδιορίσουμε τιακριβώς συνέβη από τη Μεγάλη Έκρηξη καιμετά. Όποιες υποθέσεις γίνονται σχετικά με τοτι συνέβη πριν από αυτό το χρονικό διάστημαδεν είναι παρά ακριβώς αυτό: υποθέσεις. Εδώφτάνουμε στα όρια της σημερινής μας γνώσης. Σήμερα ζούμε περίπου 13,7 δισεκατομμύριαχρόνια μετά την έναρξη της Μεγάλης Έκρηξης.Δεν μπορούμε να πούμε «το Σύμπαν έχει ηλικία13,7 δισεκατομμύρια έτη» ή ότι «το Σύμπαν δη-μιουργήθηκε πριν από 13,7 δισεκατομμύριαχρόνια». Δεν το γνωρίζουμε αυτό. Αυτό που ξέ-ρουμε είναι μόνο ότι η θερμή φάση της Μεγά-λης Έκρηξης άρχισε πριν από 13,7 εκατομμύρια

χρόνια. Δεν γνωρίζουμε ούτε πόσο κοντά στηνδημιουργία του Σύμπαντος ήταν αυτή η στιγμή,ούτε πως ακριβώς έγινε η δημιουργία αυτή,ακόμα ούτε και αν υπήρξε ποτέ δημιουργία3.Πριν από τον πληθωρισμόΤι γνωρίζουμε άραγε για όσα συνέβησαν πριναπό την φάση του πληθωρισμού;Τίποτα!

Σίγουρα υπάρχουν πολλές επιστημονικά θε-μελιωμένες εικασίες για όσα προηγήθηκαν τουπληθωρισμού (π.χ. η θεωρία του R. Penrose, ηθεωρία Μ κλπ). Αλλά οι θεωρητικές αυτές εικα-σίες είναι πολλές και αντιφατικές μεταξύ τους.Προς το παρόν δεν υπάρχουν καθόλου επιστη-μονικά δεδομένα που να μας επιτρέπουν ναδιακρίνουμε ποια απ’ αυτές τις εικασίες μπορείνα είναι σωστή4. Δεν υπάρχει καν μια θεωρίατην οποία να θεωρεί ως την πιο πιθανή η πλει-οψηφία των επιστημόνων. Ίσως και να μηνυπήρξε καν περίοδος πριν τον πληθωρισμό,είτε επειδή ο πληθωρισμός είναι πάντοτε σε εξέ-λιξη κάπου στο Σύμπαν, είτε επειδή ο χρόνοςχάνει το νόημά του σ’ αυτές τις συνθήκες, είτεγια κάποιο άλλο λόγο. Για την εποχή αυτή πουπροηγήθηκε της φάσης του πληθωρισμού,έχουμε παντελή άγνοια. Η φάση του πληθωρισμούΣύμφωνα με την σύγχρονη εκδοχή της θεωρίαςτης Μεγάλης Έκρηξης, πριν από την εποχήκατά την οποία η περιοχή του Σύμπαντος πουκατοικούμε ήταν θερμή, υπήρξε μια φάση τα-χύτατης, αλλά πολύ σύντομης, διαστολής τουχώρου που είναι γνωστή ως πληθωρισμός.Κατά την διάρκεια της φάσης του πληθωρι-σμού η διαστολή του Σύμπαντος ήταν πάραπολύ πιο γρήγορη απ’ ότι σε μεταγενέστερεςπεριόδους και το Σύμπαν ήταν πάρα πολύψυχρό. Η ταχύτητα όμως της διαστολής ήταναπίστευτα μεγάλη. Ένα τμήμα του Σύμπαντος,όχι μεγαλύτερο από την οθόνη ενός υπολογι-στή, έγινε όσο είναι το παρατηρούμενο σήμεραΣύμπαν ή ίσως και μεγαλύτερο, σε χρόνο λιγό-τερο απ’ όσο χρειάζεται ένα κουάρκ για να πάειαπό τη μια άκρη ενός πρωτονίου στην άλλη. Οιαριθμοί δεν έχουν τόση σημασία. Άλλωστε ταμηδενικά είναι τόσα πολλά που ο νους του αν-θρώπου δυσκολεύεται να τα συλλάβει. Βασικάένα τεράστιο τμήμα του Σύμπαντος προέκυψεαπό κάτι πάρα πολύ μικρό σχεδόν ακαριαία.Και το μόνο γεγονός που μας εμποδίζει από το

3. Η ακριβής γνώση θα πρέπει πάντοτε να διακρίνεται με προσοχή από τις αβέβαιες υποθέσεις όταν η επιστήμη εκλαϊκεύεται. Δυ-στυχώς αυτό πολύ σπάνια γίνεται. (Δεν το κάνουν ούτε ακόμα και τα βιβλία του Stephen Hawking).. 4. Ο R. Penrose και η επιστη-μονική του ομάδα ισχυρίσθηκαν τελευταία ότι μπόρεσαν να διακρίνουν στην ακτινοβολία υποβάθρου ενδείξεις των προηγουμένωνκαταστάσεων του Σύμπαντος πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη. Όμως η παρατήρησή του αυτή μένει να επαληθευτεί και από άλλες ανε-ξάρτητες επιστημονικές ομάδες.

65

Οι εποχές του Σύμπαντος

να απορρίψουμε την ιδέα του πληθωρισμού ωςμια τρέλα, είναι ότι αυτή η θεωρία κάνει προ-βλέψεις, που, μέχρι στιγμής, συμφωνούν με τιςπαρατηρήσεις και τις μετρήσεις. Αυτό βέβαιαδεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι και σωστή(όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλες τις θεωρίεςτης Φυσικής). Το μόνο που σημαίνει είναι ότι:• έχουμε κάποιους ισχυρούς λόγους να πι-στεύουμε ότι ίσως να είναι σωστή και• κανένας δεν μπορεί προς το παρόν να ισχυ-ρισθεί ότι είναι λάθος. Κατά τη διάρκεια του πληθωρισμού το Σύμπανήταν κενό, εξαιρετικά ψυχρό και εντελώς σκο-τεινό. Τα σώματα, ή οτιδήποτε άλλο, υπήρχε σ’αυτή τη μικρή περιοχή, στιγμιαία απομακρύν-θηκαν σε τεράστια απόσταση μεταξύ τους. Η αιτία που προκάλεσε τον πληθωρισμό ήταναυτό που συνήθως ονομάζεται:• «σκοτεινή Ενέργεια» (αλλά δεν είναι ενέρ-γεια. Είναι ένα μείγμα ενέργειας και αρνητικήςπίεσης στη σωστή αναλογία) ή• «κοσμολογική σταθερά» (το λάθος του Ein-stein), που ευτυχώς δεν ήταν σταθερά γιατίτότε το Σύμπαν θα βρισκόταν σε κατάστασηπληθωρισμού για πάντα, ή• «σκοτεινή ομαλή τάση» (πιο σωστός όρος,

αλλά είναι δύσχρηστος και σίγουρα δεν ξεκαθα-ρίζει τα πράγματα καλύτερα από τους άλλους).

Όπως υποπτευόμαστε σε κάποιο σημείο

του Σύμπαντος, για κάποιο άγνωστο προς τοπαρόν λόγο, η συγκέντρωση αυτής της ουσίαςήταν πάρα πολύ μεγάλη. Έτσι η περιοχή αυτή,που μέρος της αποτελεί το παρατηρήσιμο Σύ-μπαν μέσα στο οποίο ζούμε, άρχισε να δια-στέλλεται με έναν τρομερά γρήγορο ρυθμό.

Η προέλευση μιας τόσο μεγάλης ποσότητας«σκοτεινής ενέργειας» είναι άγνωστη. Υπάρ-χουν ασφαλώς διάφορες υποθέσεις, μερικέςαπό τις οποίες έχουν αποκλεισθεί από τα τελευ-ταία παρατηρησιακά δεδομένα. Ελπίζουμε ναμάθουμε περισσότερα για το ζήτημα αυτό στηνεπόμενη δεκαετία.

Απορία και ερωτηματικά προκαλεί το γιατίη διαστολή δεν επιβραδύνθηκε, αφού με τηναύξηση του όγκου του Σύμπαντος η πυκνότητατης «σκοτεινής ενέργειας» μειώθηκε. Φαίνεταιότι κατά ένα περίεργο τρόπο παρά το ότι το Σύ-μπαν διαστέλλεται και επομένως ο όγκος τουαυξάνεται, το ποσόν της «σκοτεινής ενέργειας»ανά μονάδα όγκου παραμένει σταθερό. Αυτόσημαίνει ότι η διαστολή θα συνεχίζεται επ’ άπει-ρον έως ότου κάτι να απομακρύνει την «σκο-τεινή ενέργεια».

Το γεγονός ότι υπάρχουμε εμείς σήμερα ση-μαίνει βέβαια ότι η διαστολή αυτή σχεδόν στα-μάτησε. Οι εξισώσεις μας λένε (αν και χωρίςπολλές λεπτομέρειες) ότι είναι δυνατόν όληαυτή η ποσότητα της «σκοτεινής ενέργειας» στοτέλος της εποχής του πληθωρισμού να μετα-τράπηκε σε σωματίδια – σωματίδια σαν κι αυτάαπό τα οποία είμαστε κατασκευασμένοι, ή σανκαι αυτά που γνωρίζουμε, ακόμα σαν και αυτάπου δεν γνωρίζουμε5. Το γιατί έγινε αυτό είναικάτι που δεν το ξέρουμε. Πολλά ερευνητικάπρογράμματα είναι σε εξέλιξη και ελπίζουμεσύντομα να έχουμε πρόοδο στον τομέα αυτό.Με την μετατροπή αυτή το Σύμπαν έγινε ξαφ-νικά πολύ θερμό και πυκνό. Ωστόσο η διαστολήτου συνεχίζονταν αν και με βραδύτερο ρυθμό.Αυτή είναι η αρχή της Θερμής Φάσης της Με-γάλης Έκρηξης6. Η Θερμή Φάση της Μεγάλης Έκρηξης

Η θερμή φάση της Μεγάλης Έκρηξης είναιη περίοδος της οποίας τις τελευταίες φάσειςζούμε και κατά την διάρκεια της οποίας το Σύ-μπαν, από θερμό και πυκνό που ήταν στηναρχή, διαστέλλονταν, ψύχονταν και γινόταν όλοκαι πιο αραιό. Η διαστολή επιβραδύνονταν μέ-

Μ42. Το Νεφέλωμα του Ωρίωνα

5. Πάντως το Σύμπαν πρέπει να έχει ακόμα κάποιες ποσότητες απ’ αυτή την ουσία γιατί η διαστολή του έχει αρχίσει να επιταχύνε-ται τις τελευταίες λίγες χιλιάδες χρόνια.6. Από πολλούς ο όρος Μεγάλη Έκρηξη περιλαμβάνει τόσο την φάση του πληθωρισμού όσοκαι την Θερμή φάση, αν και ο πληθωρισμός είναι κάτι μάλλον σαν φύσημα παρά σαν έκρηξη. Υπάρχουν και άλλοι που θεωρούνότι ο όρος Μεγάλη έκρηξη περιλαμβάνει την Θερμή φάση, τον πληθωρισμό και ό,τι προηγήθηκε, αλλά αυτό είναι παρακινδυνευ-μένο διότι πριν από τον πληθωρισμό μπορεί να υπήρξε κάτι που να μην μοιάζει καθόλου με έκρηξη (δηλαδή ένα βίαιο, πυκνό καιξαφνικό γεγονός). Πάντως το θέμα αυτό της ορολογίας δεν έχει ξεκαθαρισθεί ακόμα.

66

Οι εποχές του Σύμπαντος


χρις σχετικά πρόσφατα, οπότε άρχισε πάλι ναεπιταχύνεται. Η θερμή αυτή φάση της Μεγά-λης Έκρηξης είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν ξεκί-νησε τις πρώτες στιγμές του Σύμπαντος.Το πώς άρχισε αυτή η φάση και πόσο θερμόήταν τότε το Σύμπαν είναι κάτι που δεν το γνω-ρίζουμε ακριβώς. Η θερμή αυτή φάση της Με-γάλης Έκρηξης ξεκίνησε στο τέλος της φάσης τουπληθωρισμού. Η θερμότητα της θερμής φάσηςπροήλθε από την «σκοτεινή ενέργεια», που προ-κάλεσε τον πληθωρισμό και η μέγιστη θερμο-κρασία της θερμής φάσης σχετίζεται με τηνποσότητα της «σκοτεινής ενέργειας» που ήταντότε διαθέσιμη. Μετά τις ανακοινώσεις της ομά-δας BICEP2 της 18ης Μαρτίου 2014 (αν επαλη-θευθούν) γνωρίζουμε πλέον ότι η ποσότητααυτή ήταν τόση ώστε η αρχική θερμοκρασία τηςθερμής φάσης να είναι της τάξεως των 1029 Κ.Μια πραγματικά τεράστια θερμοκρασία.

Από το σημείο αυτό και πέρα η ιστορίατου Σύμπαντος είναι γνωστή και κατανοητήπλήρως τόσο στις κύριες κατευθύνσεις τηςόσο και σε αρκετές λεπτομέρειες. Το Σύμπανσυνεχώς ψύχεται και γίνεται όλο και πιοαραιό καθώς βαθμιαία διαστέλλεται. Σε σύ-γκριση με το εντυπωσιακό γεγονός του πλη-θωρισμού η περίοδος που ακολούθησε είναισχετικά φτωχή σε γεγονότα, αν και υπήρξαναρκετά ορόσημα στα 13,7 δισεκατομμύριαχρόνια που ακολούθησαν. Μέσα στα λίγα λεπτά που ακολούθησαν την φάση τουπληθωρισμού:• Το πεδίο Higgs πήρε μια μη μηδενική τιμήκάνοντας έτσι πολλά σωματίδια, όπως π.χ. τακουάρκς και τα ηλεκτρόνια, που προηγούμεναήσαν χωρίς μάζα, να αποκτήσουν μάζα. Απότην εποχή εκείνη και μετά η τιμή του πεδίουHiggs παρέμεινε σταθερή σε όλη την έκτασητου παρατηρήσιμου Σύμπαντος.• Τα κουάρκς, αντικουάρκς και γλουόνια, που

μέχρι τότε ήσαν ελεύθερα, ενώνονται για να σχη-ματίσουν τα αδρόνια (πρωτόνια, νετρόνια κλπ).• Οι πρώτοι πυρήνες (εκτός του υδρογόνου)σχηματίζονται και δημιουργείται μια σημαντικήποσότητα Ηλίου και ελάχιστες ποσότητες Δευ-τερίου (Βαρύ υδρογόνο) και Λιθίου. Από αυτάτα υλικά και το υδρογόνο σχηματίσθηκαν μετον καιρό οι πρώτοι αστέρες. • 380.000 χρόνια μετά το Σύμπαν ήταν αρκετάψυχρό ώστε να σχηματισθούν τα πρώτα άτομα.Από τη στιγμή εκείνη και μετά το Σύμπαν έγινετόσο διάφανο όσο το ξέρουμε σήμερα. Το φωςμπόρεσε να κινηθεί ελεύθερα και δημιουργή-θηκε η «ακτινοβολία μικροκυμάτων».• Περίπου εκατό χιλιάδες χρόνια αργότεραδημιουργήθηκαν οι πρώτοι γαλαξίες και έλαμ-ψαν οι πρώτοι αστέρες.

Οι ακριβείς λεπτομέρειες και οι χρονικέςστιγμές που έγιναν αυτά τα γεγονότα δενείναι γνωστές με ακρίβεια, όμως διεξάγονταιπολλές έρευνες και σύντομα περιμένουμεκαλά αποτελέσματα.

Σίγουρα ζούμε μια πολύ ενδιαφέρουσαεποχή για την κοσμολογία και τα όσα θα μά-θουμε στο μέλλον για τη φύση της σκοτεινήςύλης ίσως να επιβεβαιώσουν την ύπαρξηάλλων παράλληλων Συμπάντων. Η ανθρώπινηευφυΐα τότε θα έχει να αντιμετωπίσει καινού-ριες προκλήσεις: τη διακρίβωση των φυσικώννόμων και των φυσικών σταθερών που θα ισχύ-ουν στα παράλληλα Σύμπαντα, τα περισσότερααπό τα οποία πιθανόν να είναι εχθρικά προς τοφαινόμενο της ζωής ή και γενικότερα προς τησυνηθισμένη ύλη. Ο αγώνας του ανθρώπου γιαμια καλύτερη προσέγγιση του μυστηρίου τηςπρώτης στιγμής της Δημιουργίας προβλέπεταιμακρύς και δύσκολος.

Για να αποδειχθεί και πάλι, με μια πρόσθετησημασία των λέξεων, το ρητό του ChuangTzu:.«Η ζωή έχει ένα όριο, η γνώση κανένα».

Χάος με Κυμάτων ΩρύγματαΧάος από Ενέργειας ΣκιρτήματαΧάος στου Κενού τα Ποιήματα

Σωματίδια ΣυσχετισμέναΜόρια ΕναρμονισμέναΝεφελώματα Φορτισμένα

Στο Σκοτάδι ΔιέγερσηΑπ’ το Πουθενά ΠροέλευσηΕνέργεια σε Αέναη Διέλευση

Ακαθόριστη ΡοήΑπροσδιόριστη ΔυναμικήΔίχως Τέλος και Αρχή

Ενέργειας ΚυκλώματαΧάους ΣτερεώματαΑστρικά Βιώματα

Φωτιά, Πέτρα και ΝερόΤα Πάντα σε Παλμόστης Ενέργειας τον Πληθωρισμό

ΚοσμοποικιλότηταΜια Τοπική Μοναδικότηταη Ανθρωποκεντρική Οντότητα

Ανάβαση στην Υπέρβασηστης Γεωμετρίας τη Θέαση Μαθηματικών Έκσταση

Χάος, Κενό και Κάθε ΕγώΤρίπτυχο Καθολικό Συμμετρία απ’ τον Κοσμικό Πληθωρισμό!!!

*Ωρύγματα: Σκληρός Παφλασμός Κυμάτων.

Χάος με Κυμάτων ΩρύγματαΧάος από Ενέργειας ΣκιρτήματαΧάος στου Κενού τα Ποιήματα

Σωματίδια ΣυσχετισμέναΜόρια ΕναρμονισμέναΝεφελώματα Φορτισμένα

Στο Σκοτάδι ΔιέγερσηΑπ’ το Πουθενά ΠροέλευσηΕνέργεια σε Αέναη Διέλευση

Ακαθόριστη ΡοήΑπροσδιόριστη ΔυναμικήΔίχως Τέλος και Αρχή

Ενέργειας ΚυκλώματαΧάους ΣτερεώματαΑστρικά Βιώματα

Φωτιά, Πέτρα και ΝερόΤα Πάντα σε Παλμόστης Ενέργειας τον Πληθωρισμό

ΚοσμοποικιλότηταΜια Τοπική Μοναδικότηταη Ανθρωποκεντρική Οντότητα

Ανάβαση στην Υπέρβασηστης Γεωμετρίας τη Θέαση Μαθηματικών Έκσταση

Χάος, Κενό και Κάθε ΕγώΤρίπτυχο Καθολικό Συμμετρία απ’ τον Κοσμικό Πληθωρισμό!!!

*Ωρύγματα: Σκληρός Παφλασμός Κυμάτων.

Μέσα από την επιστημονική έρευνα, οι στίχοι μου αποτελούν

“Δοκίμια και όχι Ποιήματα”. Είναι μια “Ιδιόρυθμη Έκφραση”

στο δέος απέναντι στη φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος.

ΩΡΥΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΧΑΟΣ

του Δημήτρη Λαβδιώτη

ο καλοκαίρι του 1987 ολοκληρώθηκε σε ελληνικό ναυπη-γείο αντίγραφο, σε φυσικό μέγεθος, μιας αθηναϊκής τριή-

ρους του 5ου π.χ. αιώνα και άρχισε να διασχίζει και πάλι ταελληνικά νερά.

Μετά από πολλές δοκιμές σχετικά με την κωπηλασία και τηνιστιοπλοΐα με ελληνικό και αγγλικό πλήρωμα η τριήρης εγκαι-νιάστηκε στις 26 Αυγούστου 1987 από την τότε υπουργό Με-λίνα Μερκούρη. Ίσως ήταν παγκόσμια το μεγαλύτερο πείραματης σύγχρονης πειραματικής αρχαιολογίας που ξεσήκωσε τοδιεθνές ναυτικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Επινοήθηκε από τον Κορίνθιο ναυπηγό Αμυνοκλή (800-700π.χ.) και με αυτόν τον τύπο πλοίου οι έλληνες κατέστησαν τηνΑθήνα και την Ελλάδα θαλασσοκράτορες δυνάμεις. Με 310τριήρεις το 480 π.χ. στη Σαλαμίνα καταναυμάχησαν τον τερά-στιο περσικό στόλο του Ξέρξη που αριθμούσε 1.207 πλοία, καιέσβησαν οριστικά τα κοσμοκρατορικά όνειρα των Περσών.

Το αρχαίο αυτό πολεμικό πλοίο υπήρξε το ταχύτερο κωπή-λατο πλοίο όλων των εποχών και δίκαια έχει χαρακτηριστεί σαν«το αριστούργημα της αρχαίας ελληνικής ναυπηγικής» θεωρεί-ται παγκόσμια το περιφημότερο πλοίο της αρχαιότητας.Υπήρξε μία «μακρά ναυς», ένα πανίσχυρο, εξαιρετικά γρήγοροκαι ευέλικτο πολεμικό σκάφος με κύριο μέσο προώσεως τα κου-πιά. Κινητήρια δύναμη στη μάχη είχε τη μυϊκή δύναμη των χε-ριών των κωπηλατών της.

Στην εξελιγμένη μορφή της, γύρω στα τέλη του 5ου αιώνα,εκτιμάται ότι είχε τα εξής χαρακτηριστικά: Μέγιστο μήκος 37μέτρα, μέγιστο πλάτος 5,20 μέτρα, βύθισμα περί τα 1,50 μέτρα,εκτόπισμα περί τους 70 τόνους. Διέθετε, συνήθως, 170 κουπιά,συνολικά ανά 85 σε κάθε πλευρά, διατεταγμένα σε τρεις σειρές,τη μία πάνω από την άλλη, μ’ έναν κωπηλάτη για κάθε κουπί. Τοσυνολικό πλήρωμα μαζί με τους κωπηλάτες ήταν 210-216άντρες. Την ανώτατη διοίκηση του πλοίου ασκούσε ο Τριήραρ-χος βοηθούμενος, συνήθως από 5 αξιωματικούς και 4 υπαξιω-ματικούς. Για την ιστιοπλοΐα η τριήρης έφερε ένα κύριο ιστό μεμεγάλο τετράγωνο λινό πανί και ένα ακόμη μικρότερο προς τηνπλώρη, τον ακάτιο, με μικρότερο πανί. Για την πηδαλιούχησηδιέθετε δύο τιμόνια, ένα από κάθε πλευρά της πρύμνης σεμορφή ειδικών, πολύ πλατιών, κουπιών. Ο κύριος οπλισμός τηςήταν το φοβερό έμβολο της πλώρης της με ισχυρή μεταλλικήεπένδυση. Έφερε, επίσης, διάφορα εκήβολα όπλα, στα οποίααργότερα προστέθηκαν καταπέλτες και δέλφινες.Η ανώτατη ταχύτητα κατά την διάρκεια των χειρισμών της ναυ-μαχίας με το σύνολο των 170 κωπηλατών στον ανώτατο ρυθμόκωπηλασίας, που δινόταν με το παράγγελμα «έρριδε», μπο-

ρούσε να φθάσει για μικρά διαστήματα, λόγω της φυσικής κό-πωσης των ανδρών από 9-12 μίλια την ώρα.

Η αθηναϊκή τριήρης αποτέλεσε το μέσο με το οποίο δημι-ουργήθηκε και η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η μονα-δική αθηναϊκή Ναυτική Ηγεμονία και ο «Χρυσούς Αιών» τουΠερικλή, όταν η Αθήνα έγινε το παγκόσμιο πνευματικό και πο-λιτιστικό κέντρο με την τεράστια ακτινοβολία, και καλλιέργησετο έδαφος πάνω στο οποίο φύτρωσε για πρώτη φορά ο θεσμόςτης Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Έτσι, η τριήρης έγινε ένας απότους βασικούς παράγοντες που εξασφάλισαν την επιβίωση, τηνελευθερία και την προκοπή του ελληνισμού και κατ' επέκτασητου δυτικού πολιτισμού.

Το σχέδιο ναυπήγησης της αρχαίας τριήρους ανήκει στονΆγγλο καθηγητή J. MORRISON ο οποίος εργάσθηκε γι αυτό μετον συνάδελφο του ναυπηγό J.F. COATES για 40 και πλέον χρό-νια. Όσο όμως και αν τα σχέδια ήταν τέλεια, χρειάστηκε η δε-ξιοτεχνία και η πείρα του έλληνα κατασκευαστή για να μετρήσει,ζυγίσει λοξεύσει και λειάνει κάθε εκατοστό, έχοντας στο πλευρότου έμπειρους ναυπηγούς του Πολεμικού μας Ναυτικού.

Η κατασκευή του ομοιώματος της τριήρους, έγινε από τοναυπηγείο του Δ. Τζακάκου στον Πειραιά και διήρκησε 2 χρό-νια. Η ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε για την ναυπήγηση ήτανOREGON PINE, μια που τα σημερινά πεύκα υπολείπονται σεποιότητα αυτών που χρησιμοποιούνταν πριν από 2.500 χρό-νια και βασική προϋπόθεση της κατασκευής ήταν η άριστη ποι-ότητα και η μακροβιότητα του πλοίου. Ο τρόπος ναυπήγησηςπου συνίσταται στην κατασκευή του εξωτερικού περιβλήματοςπρώτα και στη συνέχεια στην τοποθέτηση των νομέων, είναιμια τέχνη ξεχασμένη εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Για την σύν-θεση των διαδοχικών σανίδων του περιβλήματος μεταξύ τουςχρησιμοποιήθηκαν 20.000 ειδικές ξύλινες σφήνες μεγάληςαντοχής, κατασκευασμένες από οξυά, όπως και τ' αρχαία χρό-νια. Το έμβολο της κατασκευάστηκε από χυτό μπρούτζο σε δύοκομμάτια από ειδικό εργαστήριο κατασκευής αγαλμάτων. Ταπανιά της είναι από λινό, το οποίο χρειάστηκε ν' αγοραστεί απότο μοναδικό εργοστάσιο που φτιάχνει τέτοιο ύφασμα στη Σκω-τία. Στο σκάφος έχουν καρφωθεί περί τα 25.000 καρφιά δια-φόρων μεγεθών, όλα μπρούτζινα και δουλεμένα στο χέρι.

ΠΗΓΕΣ:• Δημοσιεύματα ημερησίου και περιοδικού τύπου εποχής• Τηλεπαρουσιάσεις εποχής• Αξιόλογοι διαδικτυακοί τόποι• Η Ελλάδα σε όλο τον κόσμο Βαρθολομαίου Χ. Λάζαρη

η αθηναϊκη

τριήρης

68

του Βασ. ΠαπαγιάννηΥποναυάρχου Λ. Σ. (ε. α)

Τ

69

ΥΓΕΙΑΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ

του Νίκου Καβαλλιεράτου

ΜΑΥΡΑ Ή ΛΕΥΚΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ; της Φλωράνθης Μπαχά

70

ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ

Νικος Καβαλιεράτος

Γενικός Χειρουργός

Η καυσαλγία ή οπισθοστερνικός καύσος – αυτό που στηνκαθημερινή γλώσσα λέμε καούρα – είναι ένα άκρως ενο-χλητικό σύμπτωμα που σχεδόν κάθε άνθρωπος έχει βιώσει(εικ.1). Προέρχεται από την παλινδρόμηση γαστρικούυγρού από το στομάχι στον οισοφάγο (εικ.2). Πρόκειται γιαεπεισόδια που περιστασιακά βιώνουν όλοι οι άνθρωποι,αλλά όταν ξεπερνούν μια συνηθισμένη συχνότητα και διάρ-κεια, μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές παθολογικές κα-ταστάσεις και τότε μιλάμε για ΓαστροιοσοφαγικήΠαλινδρομική Νόσο (ΓΟΠΝ). Είναι μιά καθόλου σπάνιανόσος, δεύτερη σε συχνότητα μετά το σύνδρομο του ευε-ρεθίστου εντέρου που απασχολεί τους γαστρεντερολόγους.Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στην Ευρώπη πάσχει 25-30% του πληθυσμού. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού με-λέτες αναφέρουν πως 25-40% των βορειοαμερικανών θαεμφανίσουν ΓΟΠΝ στη ζωή τους, ενώ ένα 7-10% βιώνει κα-θημερινά συμπτώματα. Αν πάρουμε υπ’όψιν ότι κάποιοιασθενείς τα αντιμετωπίζουν μόνοι τους με μη συνταγογρα-φούμενα φάρμακα, το ποσοστό πρέπει να είναι υψηλότερο.Προσβάλλει το ίδιο άντρες και γυναίκες και εμφανίζεται σεόλες τις ηλικίες.

Για να γίνει αντιληπτή η αιτιοπαθογένεια της νόσου είναιανάγκη να αναφερθούν μερικά στοιχεία ανατομίας και φυ-σιολογίας της περιοχής: Ο οισοφάγος είναι ένας σωλήναςτου οποίου το τοίχωμα αποτελείται από μύες και επενδύε-ται εσωτερικά από ένα λεπτό ιστό, τον λεγόμενο βλεννογόνο.Αρχίζει από το φάρυγγα στην περιοχή του τραχήλου, δια-σχίζει κάθετα το θώρακα και λίγα εκατοστά αφού εισέλθειστην κοιλιακή κοιλότητα, εισέρχεται στο στομάχι (εικ.3).Προορισμός του είναι η μεταφορά της τροφής από το

στόμα στο στομάχι. Για το λόγο αυτό οι μύες που κατά κύριολόγο αποτελούν το τοίχωμά του συστέλλονται διαδοχικά καιοργανωμένα ώστε να σπρώχνουν το περιεχόμενο προς το

στομάχι, καθώς επίσης στην περιοχή του τραχήλου και τηςεισόδου στην κοιλιά σχηματίζονται δύο σφιγκτηριακοί μη-χανισμοί, ο ανώτερος και ο κατώτερος οισοφαγικός σφι-γκτήρας. Οι σφιγκτήρες αυτοί απαγορεύουν τηνπαλινδρόμηση ο ανώτερος της τροφής προς το φάρυγγα –κίνδυνος πνιγμονής και ο κατώτερος την παλινδρόμηση γα-στρικού ή και δωδεκαδακτυλικού υγρού στον οισοφάγο τουοποίου ο βλεννογόνος από κατασκευή δεν είναι ανάλογαπροστατευμένος. Μετά την κατάποση, μόλις η τροφή φτά-σει στην κοιλιά, ο κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας ανοί-γει, επιτρέποντα την είσοδο της τροφής στο στομάχι, καικατόπιν κλείνει για να μην παλινδρομούν υγρά γιατί ο βλεν-νογόνος (εσωτερικό) του οισοφάγου δεν αντέχει να υφί-σταται οξύτητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωσηπου αυτός ο σφιγκτηριακός μηχανισμός για κάποιο λόγο δενλειτουργεί, η παλινδρόμηση του γαστρικού ή και δωδεκα-δακτυλικού υγρού «καίει» χημικά τον οισοφάγο και αρχίζειη διαδικασία της οισοφαγίτιδας. Ένα σύνηθες αίτιο δυσλει-τουργίας του σφιγκτήρα, είναι η διολίσθηση μέρους τουστομάχου στο θώρακα (διαφραγματοκήλη) (εικ.4).Εκτός από τη διαφραγματοκήλη, καταστάσεις που προκα-λούν παλινδρόμηση έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής:Παχυσαρκία, μεγάλα δείπνα, κατάκλιση αμέσως μετά τοβραδυνό φαγητό, εγκυμοσύνη. Οι τροφές που έχουν συν-δεθεί με επειδείνωση των συμπτωμάτων είναι σοκολάτα, αν-θρακούχα ποτά, λιπαρά φαγητά με σάλτσες, τηγανητά,πικάντικα. Για άλλους λόγους γαστροοισοφαγική παλινδρό-μηση εμφανίζεται και σε βρέφη.

(εικ. 1)

(εικ. 2)

Καυσαλγία

Παλινδρόμηση γαστρικού υγρού

71

Τί συμπτώματα προκαλεί η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση; Το πρώτο και συνηθέστερο που βιώνουν οι πάσχοντες είναι«οπισθοστερνικός καύσος», αυτό που κοινώς αποκαλούμεκαούρα. Εμφανίζεται συνήθως γύρω στη μία ώρα μετά τογεύμα και χειροτερεύει αν ο πάσχων ξαπλώσει, σκύψει ή έχειέντονη δραστηριότητα. Θωρακικός πόνος μπορεί να μοιά-ζει με πόνο εμφράγματος. Είναι δυνατό να έρχονται γα-στρικά υγρά στο στόμα, ενώ μερικοί ασθενείς έχουναναπνευστικά προβλήματα ή βραχνάδα, λόγω ερεθισμούτου αναπνευστικού από τα καυστικά υγρά.Οι συνέπειες της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης μπο-ρεί να είναι αρκετά σοβαρές. Περισσότεροι από το 50%αναπτύσσουν οισοφαγίτιδα (φλεγμονή του οισοφάγου),λόγω χρόνιου ερεθισμού του βλεννογόνου του οισοφάγουαπό το γαστρικό ή/και δωδεκαδακτυλικό υγρό. Περαιτέρωσυνέπειες είναι στενώσεις με συνέπεια δυσφαγία ιδιαίτερασε στερεά τροφή και αιμορραγίες. Σπανιώτερη (8-15% τωνασθενών με ΓΟΠ) αλλά πλέον επικίνδυνη είναι η εμφάνιση

αλλαγών στο βλεννογόνο που ονομάζεται οισοφάγος Bar-rett, κατάσταση η οποία είναι δυνατό να μεταπέσει σε αδε-νοκαρκίνωμα του κατώτερου οισοφάγου. Για ασθενή μεοισοφάγο Barrett ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι 30-40 φορές μεγαλύτερος. Εκτός πεπτικού η παλινδρόμησημπορεί να προκαλεί κρίσεις άσθματος λόγω εισροφήσεωνστους πνεύμονες, χρόνια βραχνάδα λόγω χημικού εγκαύ-ματος των φωνητικών χορδών, ακόμη και τερηδόνα.

Σε τί εξετάσεις πρέπει να υποβληθεί κάποιος που εμφανίζει τα συμπτώματα αυτά;Πρώτα απ’όλα πρέπει να αποκλειστεί το να προκαλείται οοπισθοστερνικός πόνος από στεφανιαία νόσο. ΄Ετσι ηέναρξη της έρευνας καλό είναι να γίνει από καρδιολόγο. Ηδιερεύνηση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης περι-λαμβάνει:- Ενδοσκόπηση ανωτέρου πεπτικού (οισοφαγοσκόπηση καιγαστροσκόπηση): Ίσως η σημαντικώτερη για την περί-πτωση εξέταση. Θα ελεχθεί το αν και σε ποιό βαθμό τα γα-

στρικά υγρά έχουν προκαλέσει οισοφαγίτιδα (βλ. Πίνακα),θα ανιχνεύσει εικόνα οισοφάγου Barrett. Ελέγχεται η ύπαρξηδιαφραγματοκήλης και καθυστερημένης κένωσης του στο-μάχου που μπορεί να συμμετέχει στην αιτιολογία. Λαμβά-νονται βιοψίες από ύποπτες βλάβες.- Ακτινοσκοπικός έλεγχος ανωτέρου πεπτικού με σκιαγρα-φικό: παλιότερη μέθοδος, χρήσιμη στην ανάδειξη μεγάλωνδιαφραγματοκηλών και στενώσεων. Η χρησιμότητά της σή-μερα είναι περιορισμένη.- 24ωρη pH μετρία: Με ειδικό καθετήρα και φορητό κατα-γραφικό (παρόμοιο με το Holter για τη διερεύνηση καρδια-κών αρρυθμιών) καταγράφεται η οξύτητα του περιεχομένουτου οισοφάγου για ένα 24ωρο. Ανάλογα με τον αριθμό επει-σοδίων και τη διάρκειά τους τίθεται η διάγνωση. Η εξέτασηείναι χρήσιμη κυρίως αν τίθεται εν αμφιβόλω η διάγνωσητης παλινδρόμησης. Επίσης τα αποτελέσματά της μπορεί ναεπηρρεάζονται σε περίπτωση παλινδρόμησης δωδεκαδα-κτυλικών υγρών, που είναι αλκαλικά.- Μανομετρία οισοφάγου: Με τη μέτρηση των διακυμάν-σεων της πίεσης στα διάφορα τμήματα του οισοφάγου ελέγ-χεται τό η λειτουργικότητα των σφιγκτήρων, όσο και ηικανότητα του μυικού τοιχώματος του οργάνου να παράγεικύματα που προωθούν την τροφή. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμησε ειδικές ομάδες ασθενών και σε κάποιες περιπτώσεις τααποτελέσματα πρέπει να ληφθούν υπ’όψιν στο σχεδιασμόχειρουργικής επέμβασης.

(εικ. 3)

Ανατομία οισοφάγου – στομάχουΒΑΘΜΟΙ ΟΙΣΟΦΑΓΙΤΙΔΑΣ

I. Ερυθρότης

II. Γραμμοειδείς διαβρώσεις

III. Κυκλικές συρρέουσες διαβρώσεις

IV. Στενώσεις / οισοφάγος Barrett

Φυσιολογική και μη λειτουργία κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα

(εικ. 4)

72

Νικος Καβαλιεράτος

Γενικός Χειρουργός

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Η θεραπεία της ΓΟΠ είναι κλιμακωτή. Στόχοι είναι όχι μόνοη ύφεση των συμπτωμάτων, αλλά και η εξάλειψη της οισο-φαγίτιδας και η αποτροπή επενεμφάνισής της. Οι ομάδεςθεραπευτικών μέτρων είναι τρείς:1. Αλλαγή τρόπου ζωής: Απώλεια βάρους, αποφυγή μεγά-λων γευμάτων και ερεθιστικών τροφών, κατάκλιση 3 ώρεςμετά το δείπνο, κλίση του κρεββατιού με το άνω τμήμα ψη-λότερα, αποφυγή ενδυμάτων που αυξάνουν την ενδοκοι-λιακή πίεση.2. Φαρμακευτική αγωγή: Περιλαμβάνει ομάδες φαρμάκωνπου μειώνουν την οξύτητα του γαστρικού υγρού (αντιόξινα,ανταγωνιστές H2, αναστολείς αντλίας πρωτονίων – PPIs). Γε-νικά η μακροχρόνια θεραπεία είναι καλά ανεκτή, όχι όμωςχωρίς συνέπειες. Η μακροχρόνια χρήση ακόμη και της τε-λευταίας ομάδας η οποία θεωρείται ότι περιλαμβάνει ταπλέον εξελιγμένα σχετικά φάρμακα, έχει ενοχοποιηθεί γιαοστικές βλάβες.3. Χειρουργική αντιμετώπιση: Πρόκειται για την οριστικήλύση του προβλήματος, απαλλάσσει τον ασθενή από τη συ-νεχή λήψη φαρμάκων. Στόχος της χειρουργική αγωγής είναιη κατασκευή βαλβιδικού μηχανισμού που επιτρέπει μεν τηδιάβαση της τροφής από τον οισοφάγο προς το στομάχι,αλλά όχι την παλινδρόμηση. Η κλασσική και συνηθέστεραπραγματοποιούμενη επέμβαση είναι η θολοπλαστική κατάNissen, κατά την οποία αφού γίνει μερική σύγκλειση τηςοπής στο διάφραγμα από την οποία εισέρχεται ο οισοφάγοςστην κοιλιά, ο θόλος του στομάχου – το ανώτερο διευρυ-μένο τμήμα του – στρέφεται γύρω από τον οισοφάγο σανκασκόλ και συρράπτεται, ώστε να σχηματισθεί βαλβίδα(εικ.5). Σε ειδικές περιπτώσεις η περιτύλιξη του οισοφάγου

δεν είναι πλήρης (θολοπλαστικές Dorr, Toupet – εικ.6). Οι θολοπλαστικές στις μέρες μας πραγματοποιούνται λαπαρο-σκοπικά (2 τομές ενός εκατοστού και δύο μισού –εικ.7) μεάριστα αποτελέσματα σε έμπειρα χέρια και ελάχιστο άλγοςκαι ανάρρωση 2-3 ημερών.Στην προσπάθεια ακόμη λιγότερου τραύματος έχουν επι-νοηθεί ενδοσκοπικές μέθοδοι θολοπλαστικής, που δεν φαί-νεται όμως να έχουν δικαιώσει τις προσδοκίες, όπως επίσηςκαι λαπαροσκοπική τοποθέτηση δακτυλίου με μαγνήτες πουυποκαθιστά τη βαλβίδα. Η συχνότερα πραγματοποιούμενηεπέμβαση και ‘χρυσός κανόνας’ παραμένει η λαπαροσκο-πική Nissen.

(εικ. 5)

(εικ. 6)

ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ

Θολοπλαστική Nissen Οπές λαπαροσκοπικής θολοπλαστικής

Θολοπλαστική Toupet

(εικ. 7)

73

ΜΑΥΡΑ Ή ΛΕΥΚΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ;

Φλωράνθη Αντ Μπαχά

Χειρουργός Οδοντίατρος

M.Sc. Οδ.Βιοϋλικών, Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

Τα μαύρα σφραγίσματα στα οπίσθια δόντια ήταν μονόδρομος στην άσκηση της οδοντιατρικής επί πολλές δεκαετίες. Το υλικό από το

οποίο φτιάχνονται είναι το αμάλγαμα, που προκύπτει από τη μείξη υδραργύρου με ένα κράμα μετάλλων, κυρίως αργύρου, χαλκού, κασ-

σίτερου και ψευδάργυρου.

Ακριβώς αυτός ο περιεχόμενος υδράργυρος δημιούργησε στη δεκαετία του ’80 έντονη ανησυχία στους ερευνητές όσο αφορά τους

πιθανούς κινδύνους για τη γενική υγεία. Όταν διαπιστώθηκε ότι ατμοί υδραργύρου απελευθερώνονται από τις εμφράξεις αμαλγάματος

κάθε φορά που το άτομο μασάει ή βουρτσίζει τα δόντια του, η ανησυχία εξελίχθηκε σε διαμάχη. Ο οδοντιατρικός υδράργυρος συσχετί-

στηκε με την πρόκληση νευρικών και ανοσολογικών διαταραχών, βλαβών στους νεφρούς, αυξημένη αντοχή στα αντιβιοτικά ή προβλή-

ματα στο έμβρυο. Παράλληλα υπήρξε έντονος προβληματισμός για την περιβαλλοντική επιβάρυνση από τη διασπορά του υδραργύρου

μέσω των αποχετεύσεων και των απορριμάτων των οδοντιατρείων. Κάποιες σκανδιναβικές χώρες απαγόρευσαν τη χρήση του αμαλγά-

ματος, ενώ κάποιες άλλες δεν επιτρέπουν τη χρήση του στα παιδιά. Ωστόσο,η Διεθνής Οδοντιατρική Ομοσπονδία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

για το αμάλγαμα και το Συμβούλιο Ευρωπαίων Οδοντιάτρων απεφάνθησαν ότι έρευνες πολλών δεκαετιών δεν έχουν αποδείξει συσχέτιση

του αμαλγάματος με οποιονδήποτε αξιοσημείωτο κίνδυνο για την υγεία. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, τα οδοντιατρεία

πρέπει απαραιτήτως να χρησιμοποιούν διαχωριστές αμαλγάματος, ώστε να εμποδίζεται τα αμάλγαμα να καταλήγει στις αποχετεύσεις και

να εφαρμόζονται οι προτεινόμενες διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων.

Το αμάλγαμα παραμένει ένα εύκολο στη χρήση του υλικό,με καλή σχέση κόστους αποτελεσματικότητας, έχει όμως παράλληλα με τους

προαναφερθέντες προβληματισμούς, το σημαντικό μειονέκτημα της μη αισθητικής απόδοσης. Απο την άλλη μεριά, οι αισθητικές απαι-

τήσεις στην επανορθωτική οδοντιατρική έχουν δραματικά αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ η σύγχρονη τάση αφορά όλο και περισσό-

τερο τη στροφή προς μη μεταλλικές αποκαταστάσεις.

Το εναλλακτικό του αμαλγάματος υλικό για σφραγίσματα στα πίσω δόντια, η σύνθετη ρητίνη, έχει να επιδείξει τέτοια τεχνολογική

εξέλιξη μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, που μπορεί επάξια πλέον να ανταγωνιστεί το αμάλγαμα σε λειτουργικότητα, αντοχή και μακρο-

βιότητα. Επιπλέον, η ανάπτυξη των τεχνικών συγκόλλησης των υλικών αυτών με τους οδοντικούς ιστούς δίνει στον οδοντίατρο σχεδόν

απεριόριστες δυνατότητες. Είναι πλέον απόλυτα εφικτό να έχουμε στις αποκαταστάσεις οπίσθιων δοντιών αποτέλεσμα που να προσο-

μοιάζει με τους φυσικούς οδοντικούς ιστούς. Βεβαίως οι αισθητικές αποκαταστάσεις είναι περισσότερο χρονοβόρες και τεχνικά πιο ευ-

αίσθητες σε σύγκριση με τη χρήση αμαλγάματος, όμως η εμπειρία και η εξοικείωση με τα υλικά αυτά ελαχιστοποιεί την όποια δυσκολία.

Στη σύγχρονη κλινική πράξη η συντριπτική πλειοψηφία των εμφράξεων οπίσθιων δοντιών μπορεί αδιαμφισβήτητα να ολοκλη-

ρωθεί με τη χρήση των σύνθετων ρητινών. Σε ένα μικρό μόνο αριθμό αποκαταστάσεων ,που είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες ή δέ-

χονται πολύ αυξημένες δυνάμεις κατά τη μάσηση, θα ήταν υλικό επιλογής το αμάλγαμα, αν φυσικά η αισθητική του δεν

αποτελούσε πρόβλημα. Στην αντίθετη περίπτωση, επιλέγουμε κεραμικά ένθετα ή επένθετα (εκτεταμένα «σφραγίσματα» πορσε-

λάνης) που κατασκευάζονται στο εργαστήριο και σε επόμενη συνεδρία συγκολλώνται στο δόντι.

Συμπερασματικά, το αμάλγαμα παραμένει στο οπλοστάσιο του οδοντιάτρου, η χρήση του όμως έχει σημαντικά περιοριστεί λόγω

της θεαματικής εξέλιξης των εναλλακτικών του υλικών και των αυξημένων αισθητικών απαιτήσεων των περισσότερων ασθενών.

74

Γνώρισα τη θάλασσατης Μάρως Δήμου

Γνώρισα τη θάλασσα

είδα το μάτι του κυκλώνα

γνώρισα τη μπόρα

το γαλάζιο τ’ ουρανού και της θάλασσας

τη γαλήνη της μοναξιάς.

Έμαθα να ονειρεύομαι

είδα τ’ όνειρο του ναύτη

στον αφρό της θάλασσας ν’ αρμενίζει

στο νησί του να φθάνει.

Είδα τη βροχή να κοπάζει

το κύμα να πέφτει

κι ανάμεσα στα σύννεφα

ο ήλιος να λάμπει.

Τη καρδιά μου έξω να πετάγεται

στο κατάστρωμα του καραβιού

τη ζωή να αισθανθεί

ν’ αναπνεύσει

εκεί στη μέση του ωκεανού

μετά τη καταιγίδα.

Γνώρισα τη θάλασσα

γνώρισα τον κόσμο όλο.

Ο Κορυφαιος.........

μεταρυθμισειςΑπό τις πλέον επιτυχημένες σάτιρες του Γεωργίου Σουρή ήταν οι περίφη-μες δέκα «Μεταρρυθμίσεις», που δημοσίευσε το 1886 για να αντιμετωπι-σθούν τα μεγάλα προβλήματα της ελληνικής και αθηναϊκής κοινωνίας.Με τον τρόπο αυτό ο Γ. Σουρής απαντούσε "στις αυστηρές Διατάξεις του νέουΔιευθυντού της Αστυνομίας Μπαϊρακτάρη, για σειρά παραπτωμάτων, άξιωνεπιβολής ποινής." Είναι ενδιαφέρον να δούμε σε τί παραπτώματα υπέπι-πταν οι Έλληνες του 19ου αιώνα, (κάποια σήμερα φαντάζουν αδιανόητα)και να παρατηρήσουμε, για άλλη μια φορά πόσο ορισμένα πράγματααπό μόνα τους δεν αλλάζουν...

Σας υπεσχέθην, Έλληνες, καθ'όσον ειμπορέσω,να γράψω νομοσχέδια μεταρρυθμιστικά,και τώρα την υπόσχεσιν αυτήν θα εκτελέσωκαι ξεφουρνίζω σήμερα εκ τούτων μερικά.

Γ. Σουρής

75

Παροπλισμένα πλοία....του Σπύρου Ραδίτσα

Δεμένα με πολλά σχοινιά

στο πίσω του λιμανιού

τα γερασμένα πλοία με κοιτούν.

Πότε - πότε

όταν το απάγκιο τρυπώνει

κάποιος αλήτης άνεμος

τα σαλεύει και μου μιλούν.

Κάνω πως δεν τα βλέπω

μα ακούω καθαρά τις κουβέντες τους.

Δεν βαστάς να μας αντικρίσεις φωνάζουν

γέρασες όμως το ίδιο μαζί μας.

Θυμάσαι, τα μάτια σου πάντα μας πρόσεχαν

η σκουριά του χρόνου φταίει

αυτή μας πρόδωσε.

Κοίταξέ μας πάλι, να φύγουμε αγκαλιά

Στο διαλυτήριο της ψυχής

όπως το συνηθίζαμε στα ταξίδια

όπως μας πρέπει, όπως μας πρόσεχες...

.........ευθυμογράφος μας

Ελπίζω δε πως όλοι σας, καλοί μου συμπολίται,εις την ανάγνωσιν αυτών θα ενασχοληθήτε,και θα τα σχολιάσετε με γνώσιν και με κρίσιν,καθ΄ όσον είναι σύμφωνα προς του Ρωμηού την φύσιν.

Εκείνος που στον καφενέ τρείς ώρες ραχατεύει,αυτός να δίνη δυό δραχμές για τούτο το ραχάτι,αλλ' όποιος ώρες τέσσαρες στον καφενέ χαζεύει,αυτός να δίνη μια δραχμή λιγώτερο και κάτι.Μα όποιος την ημέρα του στον καφενέ σκοτόνει,του πρέπει να πληρώνεται και όχι να πληρώνει.

Όστις ουρήσει αναιδώς αντίκρυ παραθύρων,ή στο Πανεπιστήμιον ή στην Ακαδημίαν,αυτός να συλλαμβάνεται υπό τριών κλητήρωνκι ευθύς να περιτέμνεται εις την Αστυνομίαν.Κι αν στον μεγάλον του Ερμού αποπατήσεις δρόμον,χωρίς την κοσμιότητα να σκέπτεσαι καθόλου,αμέσως ν' αναγκάζεσαι υπό των Αστυνόμων,ν'αποπατήσεις φανερά κι εις την οδόν Αιόλου.

Αν τσακωθείς με φίλους σου απάνω στο μεθύσι,και ο φρουρός της τάξεως ερθή να σε χωρίση,εσύ οφείλεις πάραυτα ως Έλλην και ως ήρωςνα κοκκινίσης πιό πολύ την ράχην του κλητήρος.

Αν σε μπατσίση άνθρωπος με τόνα μόνο χέρι,εσύ αμέσως κτύπα τον με δίκοπο μαχαίρι,κι αν σε μπατσίση με τα δυό, συ τράβα την κουμπούρα,και κτύπα τον εις τον σταυρό χωρίς πολλή μουρμούρα.

Αν συνεργία πειρασμού κατέβη στο μυαλό σου,και ορεχθής την όρνιθα του φίλου γειτονού σου,προτού για τούτο είδηση ο γείτονάς σου πάρη,του παίρνεις και τον κόκκορα για να γενούν ζευγάρι.

Αν ως σημεία κατοχής ιδής ποτέ πασσάλους,εις γείτονος οικόπεδον, μικρούς ή και μεγάλους,και είσαι άθρωπος με νουν και όχι βλάξ και άφρων,απόσπασον τους ε υ σ ε β ε ί ς και πλήρωσον την τάφρον.Με άλλους λόγους δηλαδή να κατορθώσης όπωςγίνη ταχέως κτήμα σου του γείτονος ο τόπος.

Οφείλει κάθε βουλευτής των νεωτέρων χρόνωννα έχη πόδια τέσσερα και όχι δύο μόνον,γιατι ποτέ δεν ειμπορεί και ούτε θα μπορέση,στων ψηφοφόρων τις δουλειαίς με δυό να επαρκέση.

Αν κλέπτης τις στο Κ ε ν τ ρ ι κ ό ν* υπούργημα γυρέψη,ευθύς να διορίζεται επόπτης του παρά,γιατί εκείνος πούκλεψε μπορεί και να μην κλέψη,αλλ' όποιος δεν εσούφρωσε, θα κλέψη μια φορά.

* Η φράση "αν κλέπτης τις στο Κ ε ν τ ρ ι κ ό ν* υπούργημα γυρέψη"εννοεί την τοποθέτηση καταχραστών εις βάρος του Κεντρικού Ταμείου,

ως δήθεν προτιμώμενων για διορισμό.

76

"ΡΟΥΛΑ", AQUAVIT KAI ...ΤΥΡΙεταιρεία Μιχ. Καραγεώργη, συνεχί-ζοντας την αγορά μεταχειρισμένων

φορτηγών πλοίων από το νορβηγικό κο-λοσσό τακτικών γραμμών, WILHELMSEN,παρέλαβε την 12ην Μαΐου 1966 στοTΟNSBERG το δηζελοκίνητο "TAURUS"ολικής χωρητικότητας 5487 κόρων και τομετονόμασε σε "ΡΟΥΛΑ".Ήταν το τέταρτο, κατά σειρά, πλοίο τηςεταιρείας που έφερε το όνομα της συζύ-γου του εφοπλιστή.

Το πρώτο "ΡΟΥΛΑ" ήταν το σουη-δικό “SUNDBRI”, ολικής χωρητικότητας1044 κόρων που αγοράστηκε στις 30Ιουλίου 1934 και την 1ην Αυγούστου1940 (τρεις μήνες δηλαδή πριν από τηνκήρυξη του πολέμου) βυθίστηκε από τοιταλικό υποβρύχιο "MAMELI" 80 μίλιαΝΑ του κάβου Σίδερο!Δεύτερο ήταν το "SUNNY QUEEN",6962 κόρων ολικής χωρητικότητας, αγο-ρασμένο το 1957, μαζί με τον Ευάγγελο

Νομικό, που πουλήθηκε στο ΑΙΟΙ στις 21Φεβρουαρίου 1960.

Και τρίτο το "TURN" της WILHELM-SEN ολικής χωρητικότητας 6850 κόρωνπαραλήφθηκε στο OSLO στις 27 Σεπτεμ-βρίου 1960 και παραδόθηκε σε αλλοδα-πούς αγοραστές το 1966 στην “ΑπωΑνατολή”.

Σημειώνεται πως και τα τέσσερα"ΡΟΥΛΑ" όπως και η συντριπτική πλειο-ψηφία των καραβιών της εταιρείας Καρα-γεώργη, είχαν υψωμένη την ελληνικήσημαία!

Η ναυτοσύνη κι η φιλοτιμία του πλη-ρώματος καθώς κι η εξοικείωση με τοσκάφος τεσσάρων στελεχών που συντα-ξίδεψαν με τους Νορβηγούς αλλά κι ηεμπειρία των αρχικαπετάνιου καπετάνΜανώλη και πλοιάρχου καπετάν Πάνου,κατορθώσανε το ακατόρθωτο! Να επιβι-βαστούν στο βαπόρι το πρωί, να το προ-ετοιμάσουν για ταξίδι και να σαλπάρουν

Ιστορίες της Βαρδιόλας

H

του Φρίξου Δήμου

77

Ιστορίες της Βαρδιόλας

το απόγευμα της ίδιας μέρας! Και να συνδυαστεί αυτός ο χρόνος με την εκφόρ-τωση μικρής παρτίδας βαρελιών ώστε να μην βαρύνει τους αγοραστές. Αυτοί ήτανοι Έλληνες ναυτικοί που πρωταγωνιστήσανε στη δημιουργία του ελληνικού ναυτι-λιακού θαύματος!

Το πλοίο με την αναχώρηση του παραδόθηκε στους χρονοναυλωτές που ήταν οιίδιοι οι πωλητές! Ο αρχιπλοίαρχος κι ο αγγλοσπουδασμένος βοηθός του Κώσταςπου τον συνόδευε, αμέσως με την επιβίβαση του πλοηγού βιαστήκανε να τρέξουνστο πρακτορείο απ' όπου και θα αναφέρανε στο γραφείο τα ευχάριστα νέα της πα-ραλαβής και της άμεσης παράδοσης. Συντάξανε λοιπόν, στα φραγκοχιώτικα και στεί-λανε το ακόλουθο τέλεξ: "PARELIFTHI TETARTI ROULA/ANACHORISESIMERA/TILEFΟNISΟ".

Το γραφείο άστραψε και βρόντηξε γιατί αντιλήφτηκε πως καθυστέρησε η ανα-χώρηση του πλοίου τουλάχιστο μια μέρα αφού παραδόθηκε την Τετάρτη και απέ-πλευσε ... σήμερα που είναι Πέμπτη! Ο καπετάν Μανώλης πάλι με το "παραλήφθηκετετάρτη Ρούλα” εννοούσε το τέταρτο καράβι με το ίδιο όνομα κι όχι τη μέρα τηςεβδομάδας Τετάρτη. Ευτυχώς όμως καταφέρανε, χωρίς μεγάλη καθυστέρηση, νασυνδεθούνε τηλεφωνικά και να ξεκαθαρίσουν πως όχι μόνο δεν καθυστερήσανεαλλά αντίθετα κερδίσανε και το χρόνο προετοιμασίας γιατί εκμεταλευτήκανε την εκ-φόρτωση των βαρελιών με το άκουαβίτ.

Σε σχετική ερώτηση του "μικρού" αφεντικού για το περιεχόμενο των βαρελιώναπάντησε πως πρόκειται για το εθνικό ποτό των Νορβηγών. Παρασκευάζεται απόαπόσταξη πατάτας, όπως τα περισσότερα ποτά της βόρειας Ευρώπης, κι έχει λευκόχρώμα σαν την βότκα. Μια μεγάλη όμως νορβηγικη ποτοποιία η LINIE AQUAVIT(LINIE προφέρεται λίνια και σημαίνει γραμμή και ισημερινός) γεμίζει δρύινα βαρέ-λια μ’ αυτό το ποτό και έχει το προνόμιο να τα φορτώνει στα DEEP TANKS τωνπλοίων της WILHELMSEN που εκτελούν το δρομολόγιο της Αυστραλίας. Έτσι το ποτόαπό το κούνημα, κατά τη διάρκεια του ταξιδίου μέσα στα βαρέλια, αλλάζει χρώμασε ... ροζέ αλλά και τιμή. Η μεταφορά του είναι χωρίς ναύλο μια και τα μεταφερό-μενα φορτία δεν καλύπτουν ποτέ το έμφορτο DEAD WEIGHT του πλοίου άλλα καιγια διαφημιστικούς λόγους αφού στις ετικέτες των μπουκαλιών αναγράφεται και τοόνομα του καραβιού.

Η απάντηση του υιού Καραγεώργη ήταν: “Καλά τα καταφέρατε. Μπράβο σας! Πη-γαίνετε τώρα να ξεκουραστείτε για να μη φάμε όλο το ... ναύλο στο τηλέφωνο”.

Στο μεταξύ κι ενώ η ... τέταρτη "ΡΟΥΛΑ" αρμένιζε στη βόρειο θάλασσα, το πλή-ρωμα κατάκοπο από το πενθήμερο περιπετειώδες ταξίδι (γιατί το ταξίδι με το τρένοήταν τότε ... σαφάρι) στο Όσλο και το βεβιασμένο σαλπάρισμα, ξεκουραζότανε ήπερίμενε με λαχτάρα τη σκάτζα βάρδια να πάει κι αυτό να ξαποστάσει. Όταν ο κα-πετάν Πάνος τελείωσε τις οδηγίες του στον καπετάν Κώστα το γραμματικό, για την"επομένη" μέρα, τον ρώτησε πως περάσανε τα τέσσερα στελέχη (υποπλοίαρχος,δεύτερος μηχανικός, ηλεκτρολόγος και καμαρότος) με τους Νορβηγούς, του απά-ντησε χαμογελώντας: "Καλά. Τρώγαμε μαζί με τους Νορβηγούς στην τραπεζαρίατων αξιωματικών. Ήτανε αρκετά ευγενείς και πρόθυμοι μόνο που τους ξέφευγε κά-ποιο παράπονο πως τους "παίρνουμε" τα βαπόρια τους. Τα φαγητά τους δεν ήτανβέβαια σαν τα δικά μας αλλά με λίγη ... πείνα μπορούσαν να φαγωθούν. Είχανεόμως μεγάλη πλάκα με το τυρί. Ένα ημίσκληρό, κίτρινο που με μια σπάτουλα-ξύ-στρα ξύνανε κάτι λεπτές φλούδες σαν ... ροκανίδια. Ο μάστρο Σπύρος όμως, ο δεύ-τερος μηχανικός, δεν μπορούσε να χορτάσει με τα "ροκανίδια" κι έτσι έκοβε με τομαχαίρι του μια ... κομματάρα. Οι Νορβηγοί τον κοίταγαν με δέος... Επίσης πολλάαπ' τα ορντέρβς ήταν παστά ψάρια που τα τρώγανε με ... γλυκιά σάλτσα. Σιχαινό-ντουσαν τους κολιούς γιατί πιστεύανε πως κατά τον πόλεμο τρεφόντουσαν από ταπτώματα των ναυαγών! Επίσης αντιπαθούσαν τα χταπόδια, τα καλαμάρια και όλατα μαλάκια. Είναι όμως κάλοι ναυτικοί κι υπηρετούν στα καράβια τους και γυναίκεςως τηλεγραφητίνες και καμαροτίνες. Αγαπούν όμως υπερβολικά το ποτό.”

78

της Μάρως Δήμου

γυναίκα του καπετάνιου ξημερώματα Κυριακήςσηκώθηκε και βγήκε στο κατάστρωμα, ο καπετά-

νιος είχε ανεβεί στη γέφυρα από πολύ νωρίς, το καράβιπλησίαζε τις ακτές της Ταϊτής. Η θάλασσα ήταν πολύ γλυ-κιά, η καπετάνισσα δεν μπορούσε να τραβήξει τα μάτιατης από τα θαλασσινά νερά και σιγοψιθύριζε «τι να τηνκάνω τη στεριά εδώ μου αρέσει, εδώ είναι η αληθινή ζωή.τι να την κάνω την στεριά εδώ ποτέ δεν έχω βαρεθεί.»Χρώματα ζωντανά απέραντη ομορφιά άγγιζαν τα θαλασ-σινά νερά και του ήλιου τα πρωινά φιλιά ήταν πολύ θερμά.Μέσα στην αγκαλιά της χώρεσε ολόκληρος ο ωκεανός.

Το καλοτάξιδο εμπορικό καράβι ταξίδευε στον Ειρη-νικό Ωκεανό φορτωμένο με ξυλεία, προορισμός του τοPapeete πρωτεύουσα της Ταϊτής. Ναύτες και αξιωματικοίήταν ενθουσιασμένοι, η φαντασία όλων τις τελευταίεςμέρες δούλευε πολύ, πριν φθάσουν στο εξωτικό νησί.Την καλύτερη ώρα της ημέρας έφθασαν έξω από το λι-μάνι, στη ράδα. Ένας τεράστιος χρυσός ήλιος ακου-μπούσε πάνω στη θάλασσα και σου έδινε την εντύπωσηπώς ήταν πολύ κοντά, πώς έτσι και άπλωνες τα χέρια σουθα τον έπιανες, ήταν μια πανέμορφη ανατολή. Η γυναίκατου καπετάνιου είπε στο Γιάννη τον καμαρότο που τηςέφερε το πρωινό της, πως ήταν η καλύτερη ανατολή πουείχε δει. Οι αρχές του λιμανιού ευτυχώς ειδοποίησαν ότιυπήρχε διαθέσιμος ντόκος και το καράβι σιγά, σιγά κύ-λησε στο λιμάνι, στο Papeete. Οι ναύτες κατέβασαν τηνεξωτερική σκάλα του καραβιού και οι αρχές του τόπουανέβηκαν πρώτοι και κατευθύνθηκαν στο γραφείο τουκαπετάνιου. Στα γρήγορα τελείωσαν οι διατυπώσεις, υπέ-γραψαν την ελευθεροκοινωνία ήπιαν κι από ένα ποτήριποτό ουίσκι και έφυγαν.

Μόλις αποχώρησαν οι αρχές ο αντιπρόσωπος τωνναυλωτών πλησίασε τον καπετάνιο και του είπε «καπετά-νιε, η δουλειά θα ξεκινήσει αύριο πρωί - πρωί, εδώ υπε-ρωρίες δεν δουλεύει κανένας.» Και συνέχισε «Κάτω στολιμάνι περιμένουν... τα κορίτσια μας να σας περάσουνστο λαιμό τα πλεγμένα με λουλούδια στεφάνια θα μαςβγάλουν φωτογραφίες, τραγούδια και λοιπά. Είναι το το-πικό έθιμο. Πάμε παρέα, πάρε και την καπετάνισσα μαζίσου.» Και συνέχισε «Καπετάνιε το βραδάκι είστε καλε-σμένοι μου εσύ και η καπετάνισσα στο Hilton είναι το κα-λύτερο ξενοδοχείο της πόλης, είναι δίπλα στη θάλασσαστο ομορφότερο σημείο του κόλπου. Το βραδάκι στιςδέκα η ώρα θα περάσω να σας πάρω φυσικά μαζί με τηνγυναίκα μου και τις δύο κόρες μου.» Χαιρέτησε ευγενικάκαι έφυγε. Ο υποπλοίαρχος που ήταν εκεί κοντά μπήκεμέσα στο γραφείο και είπε στον καπετάνιο «σαν καλά θαπεράσουμε εδώ καπετάνιε.» Εκείνος χαμογέλασε και είπε«Αυτά εδώ τα μέρη είναι απρόβλεπτα, καλά θα είναι να

έχουμε το μυαλό μας. Το βραδάκι παρέα και με άλλουςαξιωματικούς ελάτε και σεις στο Hilton στο διπλανό τρα-πέζι. Το πρώτο ποτό σας το κερνάει ο καπετάνιος σας.»Το ξενοδοχείο πράγματι ήταν καταπληκτικό, στο σαλόνιπου κάθισαν η οροφή του ήταν γυάλινη και ο ουρανόςείχες την εντύπωση πως ήταν πολύ κοντά, από την γυά-λινη οροφή κατέβαινε μια ευχάριστη δροσιά, φαίνεται ότιθα είχαν κρυφό κλιματισμό. Ήταν όλα πολύ όμορφα, ηβραδιά κυλούσε χαρούμενα με ευχάριστες συζητήσεις καιδιάφορα αστεία μέχρι που... ένας ντόπιος Ταϊτιανός πουκαθόταν στο μπαρ και φυσικά έπινε, ξαφνικά σηκώθηκεκαι πήγε στο τραπέζι, στο τραπέζι του καπετάνιου κατευ-θείαν στη γυναίκα του καπετάνιου, και μιλώντας... Ιταλικάτης ζήτησε να χορέψουν. Η γυναίκα του καπετάνιου τουαπάντησε στα αγγλικά ότι δεν... ήξερε να χορεύει.

Ο Ταϊτιανός συνέχισε να μουρμουρίζει στα Ιταλικά...«ακούς εκεί δεν ξέρει να χορεύει, πες το καθαρά πως δενθέλεις να χορέψεις μαζί μου!» Εκείνη τη στιγμή επενέβη οκαπετάνιος και είπε στα...Αγγλικά «... δεν θέλει να χορέψειμαζί σου.» Τότε σηκώθηκε απάνω ο εκπρόσωπος των ναυ-λωτών, πλησίασε τον καπετάνιο και του είπε «Καπετάνιεμην τον αγριεύεις... είναι κυβερνητικός αξιωματούχος μηνέχουμε προβλήματα στην εκφόρτωση του φορτίου!» Ο κα-πετάνιος κούνησε το κεφάλι του και είπε στον αντιπρόσωπονα καλέσει εκ μέρους του, τον κυβερνητικό αξιωματούχογια μια επίσκεψη στο καράβι την άλλη μέρα το μεσημέρι,να πιουν ένα ποτήρι ποτό και να γνωριστούν καλύτερα.Πράγματι την άλλη μέρα το μεσημεράκι ο στρατηγός επι-σκέφθηκε το «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ανέβηκε την εξωτερικήσκάλα του καραβιού και πήγε κατευθείαν στο γραφείο τουκαπετάνιου, συστήθηκε είπε το όνομα του και ο καπετά-νιος έκανε το ίδιο, μετά σύστησε και την γυναίκα του πουκαθόταν λίγο πιο πέρα στο μικρό σαλονάκι του γραφείου.

Ο στρατηγός την πλησίασε την χαιρέτησε σχεδόν...στρατιωτικά και της ζήτησε να τον συγχωρέσει για το προη-γούμενο βράδυ. «Είχα πιει ένα δύο ποτηράκια περισσό-τερο» είπε γελώντας. Γέλασαν όλοι μαζί και η παρεξήγηση...λύθηκε. Και ο αξιωματούχος συνέχισε «Καπετάνιε σε λίγηώρα θα περάσει από το καράβι η γυναίκα μου μαζί με τιςδύο κόρες μου και όλοι μαζί θα σας κάνουμε μια βόλταγύρω - γύρω το νησί μας με το τζιπ. Είναι πολύ όμορφηδιαδρομή, ο περισσότερος δρόμος είναι παραλιακός αλλάγια λίγο θα μπούμε και μέσα στη ζούγκλα.»

Πράγματι η διαδρομή ήταν πανέμορφη αλλά μεπολλά... μαμούνια ζωύφια, τεράστιες μύγες και άλλαενοχλητικά και επικίνδυνα.

To Papeete είναι πρωτεύουσα της Ταϊτής είναι πα-νέμορφη πόλη και καταπράσινη. Τα πάρκα της σαν...μικρά δάση!

η παρεξήγηση

H

79

Καταγωγή και διάδοσηΗ ιστορία του αμπελιού είναι παλιά, όσο και η ιστο-

ρία του ανθρώπου. Τα σταφύλια είναι γνωστά από ταπανάρχαια χρόνια και χρησιμοποιήθηκαν στη διατροφήτου ανθρώπου από την εποχή του ορειχάλκου. Η καλ-λιέργεια του αμπελιού πιστεύεται ότι άρχισε, όταν ο άν-θρωπος έπαυσε να ζει νομαδικά. Στην Αίγυπτο ηκαλλιέργεια των αμπελιών και η τέχνη να κάνουν κρασίήταν γνωστή από τον 5° αιώνα π.Χ. Επίσης, παραστά-σεις τρυγητού ανακαλύφθηκαν στους τάφους τωνΦαραώ. Ακόμα, λεπτομέρειες για την καλλιέργεια τουαμπελιού, αναφέρονται και στην Αγία Γραφή.

Το είδος του ευρωπαϊκού αμπελιού, δηλαδή η άμπε-λος η οινοφόρος, κατάγεται από τη Μικρά Ασία και μάλι-στα από την περιοχή μεταξύ της Μαύρης και της ΚασπίαςΘάλασσας. Εντούτοις, την καταγωγή του τη διεκδικούν ηΑσία και η παραμεσόγειος Ευρώπη. Πάντως από την πε-ριοχή Καυκάσου-Αρμενίας το αμπέλι διαδόθηκε προς ταανατολικά και τα δυτικά. Στην Ελλάδα πιστεύεται ότι καλ-λιεργήθηκε από το 2500 π.Χ. πρώτα στην Κρήτη και απόεκεί στις άλλες περιοχές. Στους ομηρικούς χρόνους η καλ-λιέργεια του αμπελιού φαίνεται να ήταν πολύ διαδεδο-μένη, αφού πολλές ομηρικές πόλεις έφεραν ονομασίες πουσχετίζονταν με το αμπέλι ή το κρασί. Ο Ομηρος, αναφέρειότι ήδη την εποχή των Τρωικών πολέμων η καλλιέργειατου αμπελιού άκμαζε σε πολλά μέρη της Ελλάδας και χα-ρακτηρίζει ως «πλατυστάφυλες» τις πόλεις Ιστιαία (Ιλ. 2,537) και Αρνη (Ιλ. 2, 507) και ως «αμπελόεσσα» την Επί-δαυρο (Ιλ. 2, 561). Επίσης, συχνά αναφέρει τη γενναίαχρήση του κρασιού που έκαναν οι Αχαιοί. Ακόμα, οι Αρι-στοτέλης, Θεόφραστος και Ησίοδος μνημονεύουν πολλέςποικιλίες αμπελιού. Προσέτι, σε πολλές πόλεις παράγονταναρκετά φημισμένα κρασιά, ενώ σπουδαία ήταν και η θέσητου αμπελιού στη λατρεία του Διονύσου.

Κατά το Μεσαίωνα η καλλιέργεια του αμπελιού δια-δόθηκε σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Σήμερα το αμπέλικαλλιεργείται σε όλο τον κόσμο και η παγκόσμια παρα-γωγή σταφυλιών υπερβαίνει την παραγωγή κάθε άλληςδενδρώδους καλλιέργειας.

Πρόγονος του καλλιεργούμενου αμπελιού θεωρείταιτο άγριο αμπέλι που για ορισμένους βοτανικούς αποτελείξεχωριστό είδος, ενώ για άλλους υποείδος της οινοφόρουαμπέλου. Αλλά, η ακριβής γεωγραφική εξάπλωση τουάγριου αμπελιού είναι δύσκολο να καθοριστεί, επειδή είναι

Η ΑΜΠΕΛΟΣΕνέργειας συμμετρία

Σύμπαν - Ήλιος - ΧλωροπλασίαΤροφή - Συνείδηση

Δημ. ΛαβδιώτηςΠλοίαρχος Ε.Ν.

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή Καθηγητή Πανεπιστημίου

80

πολύ πιθανόν πολλά άγρια κλήματα να έχουν προκύψει απόδιασταύρωση με την οινοφορο άμπελο. Φαίνεται πάντωςότι το αμπέλι το δασικό είναι αυτοφυές σε χώρες της κε-ντρικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης (μεταξύ των οποίωνκαι η Ελλάδα) και στις πλησίον της Κασπίας περιοχές τουΚαυκάσου.

Τέλος, το βέβαιο είναι ότι το αμπέλι από την Ελλάδα, δια-μέσου της νότιας Ιταλίας με τους Ελληνες αποίκους και στησυνέχεια με τους Ρωμαίους, διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη.

ΙστορικόΗ καλλιέργεια του αμπελιού ανάγεται σε πανάρχαιους

χρόνους. Απολιθώματα φύλλων και σπερμάτων αμπέλουπου βρέθηκαν στην Τοσκάνη, στη Μασσαλία και στη βό-ρεια Ιταλία ανάγονται στην κατώτερη υποπερίοδο της τε-ταρτογενούς περιόδου, το πλειστόκαινο. Επίσης, σπέρματακαι φύλλα βρέθηκαν σε αιγυπτιακούς τάφους της 6ης χιλιε-τηρίδας π.Χ., ο δε Ηρόδοτος αναφέρει ότι πλησίον τωνακτών της Λιβύης υπήρχε η Κύραυνος που ήταν γεμάτηαμπέλια και ελιές.

Κατά την ελληνική μυθολογία ο Διόνυσος ή Βάκχος καιο γιος του Οινοπίωνας έφεραν το αμπέλι και γενικά την οι-νοποιία στην Ελλάδα από την Ασία γι’ αυτό λατρεύονταν,κυρίως ο πρώτος, ως θεός του αμπελιού και του κρασιού.Ομοίως, ο γιατρός Φιλωνίδης (Αθην. ιε 675) αναφέρει ότι τοαμπέλι το έφερε στην Ελλάδα, συγκεκριμένα διαμέσου τηςΕρυθράς Θάλασσας, ο Διόνυσος.

Στο θεό Διόνυσο, που ήταν στεφανωμένος με φύλλα κισ-σού και αμπελιού και συνοδευόταν από Σάτυρους και Μαι-νάδες, έκαναν προσφορές οι αμπελουργοί. Επίσης, προςτιμή του οι αρχαίοι Ελληνες γιόρταζαν κάθε τρία χρόνια ταΔιονύσια, όπου στις πομπές ήταν συνηθισμένο να ακολου-θούν το θεό ο Αμπελος (η προσωποποίηση της σταφυλής)και ο Ακρατος (η προσωποποίηση του ανόθευτου κρασιού).Πάντως ο ίδιος ο Διόνυσος πουθενά δεν απεικονιζόταν σεκατάσταση μέθης.

Στη μυθολογία μας αναφέρεται ότι κάποτε ο Διόνυσος,έτυχε να περάσει από το παλάτι του βασιλιά της ΑιτωλίαςΟινέα. Και τόσες ήταν οι περιποιήσεις, που ο βασιλιάςαυτός του έκανε, τόσο εγκάρδια και απόλυτη η φιλοξενίατου - αφού του παραχώρησε ακόμα και τη γυναίκα του Αλ-θαία -που ο θεός, για να τον ανταμείψει για όσα του έκανε,του χάρισε το ωραίο φυτό, που τόσο αγαπούσε και μάλισταέδωσε και το όνομα του στο χυμό των καρπών του, ονο-μάζοντας τον οίνο. Σύμφωνα όμως με άλλο μύθο, ο βασι-λιάς της Αιτωλίας Οινέας είχε ένα βοσκό, που ονομαζότανΣτάφυλος. Ο βοσκός αυτός παρατήρησε μια μέρα ότι μιααπό τις κατσίκες του κοπαδιού του που πήγαινε κι έβοσκεμακριά είχε γίνει παχύτερη από τις άλλες. Ετσι, ανακάλυψετο αμπέλι φορτωμένο με τσαμπιά από γυαλιστερούς καρ-πούς, τους οποίους η κατσίκα έτρωγε με μεγάλη όρεξη. Δο-κίμασε τότε ο Στάφυλος τους καρπούς του φυτού αυτού καιτους βρήκε πολύ νόστιμους. Μάζεψε τότε αρκετούς καιτους πήγε στο βασιλιά του. Ο Οινέας όχι μόνο έφαγε, αλλάκαι έστυψε κάμποσες ρώγες κάνοντας από τον χυμό τουςένα ποτό, που το ονόμασε οίνο, ενώ τον καρπό του φυτούονόμασε σταφυλή. Και πρόσταξε να φέρουν βέργες τουφυτού και να τις φυτέψουν. Σε λίγο η καλλιέργεια του αμπε-λιού είχε διαδοθεί σε όλη την Αιτωλία. Κατά τον Οβίδιοόμως, δεν ήταν ο Στάφυλος που ανακάλυψε το αμπέλι, αλλάο Αμπελος, που δεν ήταν βοσκός του Οινέα, αλλά γιος ενός

Σατύρου και μιας Νύμφης.Βέβαια, η μυθοπλαστική διάθεση του λαού για το αμπέλι

δεν εξαντλείται. Ετσι, οι Θεόπομπος, Παυσανίας, Οβίδιος,Νόννος και άλλοι μας κληροδότησαν μια ολόκληρη σειράαπό παραλλαγές για την προέλευση τόσο του ίδιου τουφυτού, όσο και του ονόματος του. Ακόμα, αν εμπιστευτούμετον ιστοριογράφο Εκαταίο το Μιλήσιο, θα πρέπει το αμπέλινα πρωτοεμφανίστηκε λίγο μετά το μεγάλο κατακλυσμό τουΔευκαλίωνα. Τέλος, στο αμπέλι αναφέρονται εκτενώς οιΚάτων, Πλίνιος, Βιργίλιος και Κολουμέλας.

Σχετικώς τώρα με το κρασί, ο Διόδωρος ο Σικελιώτηςαναφέρει ότι την παρασκευή του κρασιού τη δίδαξε ο θεόςΔιόνυσος στον Αθηναίο γιατρό Ικάριο. Ο Θεόπομπος μαςεξιστορεί ότι το πρώτο μαύρο κρασί (αριούσιος οίνος) τοπαρασκεύασαν οι κάτοικοι της Χίου, κατά διδασκαλία τουΟινοπίωνα, γιου του Διονύσου και οι Χιώτες στη συνέχειαμετέδωσαν τις γνώσεις τους στους άλλους Ελληνες. Επίσης,καθώς αναφέρθηκε, σε πολλές περιοχές και πόλεις παρά-γονταν άριστα κρασιά (Χίος, Σάμος, Ικαρία, Κως, Θάσος,Λέσβος, Σμύρνη, Ηράκλειο κ.ά.), όπως το γλυκό μαύροκρασί της θρακικής πόλεως Μαρώνειας, με το οποίο οΟδυσσέας μέθυσε τον κύκλωπα Πολύφημο (Οδυσ. Ι, 196και 361). Ακόμα, παρασκευάζονταν αρωματισμένοι οίνοιμε τη προσθήκη διαφόρων βοτάνων και ρητινωδών ου-σιών, ως οι ανηθίτης, δαφνίτης, θυμίτης, μηλίτης, ρητινί-της, ροδίτης, σελινίτης, κ.ά.

Προσέτι, το αμπέλι, ο καρπός του, καθώς και το κρασίαναφέρονται συχνά στη Βίβλο. Είναι γνωστόν, ότι στη γηΧαναάν πριν την κατάκτηση της από τους Εβραίους υπήρχεη κοιλάδα των Αμπέλων (Αριθμοί, ΙΓ 3). Επίσης, στη «Γέ-νεση» (Θ 20-21) αναφέρεται ότι ο Νώε μετά τον κατακλυ-σμό φύτεψε, ως πρώτος καλλιεργητής, ένα αμπέλι, όπως καιτιμούσε γενναία το κρασί. Ακόμα, οι αμπελώνες ήταν πολύπροστατευμένοι και σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο θεω-ρείτο αδίκημα η καταπάτηση τους (Ησαΐας, Ε 5). Και μάλι-στα, επειδή η καλλιέργεια του αμπελιού χρειαζόταν συνεχήφροντίδα, συνήθιζαν στην Ιουδαία να κατασκευάζουν φυ-λάκια-παρατηρητήρια που εξυπηρετούσαν τη φύλαξη τωναμπελώνων, ελαιώνων και οπωρώνων, αλλά παράλληλα ταχρησιμοποιούσαν και ως κατοικίες (Ησαΐας, Ε 1-2). Επι-πλέον, κοντά στην Χεβρώνα βρισκόταν η κοιλάδα του Σορέκ(=έλικας κληματίδας), όπου κατοικούσε η Δαλιδά (Κριταί, ΙΣΤ 4), ενώ αναφέρεται και το ξίδι, ως ξινό δροσιστικό πουέπιναν κατά την διάρκεια του θερισμού (Ρουθ, Β 14). Τέλος,το αμπέλι συμβολίζει το αρχαίο Ισραήλ (Ωσηέ, Ε 7).

Αλλά το αμπέλι, είναι και μια από τις αρχαιότερες παρα-στάσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Και τούτο επειδή ο Χρι-στός, ως κεφαλή της Εκκλησίας, είναι το αμπέλι καθώς τοείπε ο ίδιος: «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή και ο πατήρ μουο γεωργός εστί» (Ιωάν. ΙΕ 1) και τα κλήματα είναι οι πιστοί.«Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα». Ομοίως, σε παρα-στάσεις το σταφυλοφόρο κλήμα εμφανίζεται ως κορμός τουγενεαλογικού δέντρου του Χριστού. Επίσης, το κρασί ανα-φέρεται στο πρώτο θαύμα του Χριστού στο γάμο της Κανάκαι συμβολίζει το αίμα του στην Αγία Κοινωνία, όπως ίδιοςανέφερε στο Μυστικό Δείπνο.

Τέλος, το αμπέλι αλληγορεί την Παναγία, γι’ αυτό ουμνογράφος του Ακάθιστου απευθυνόμενος προς αυτήντης ψάλλει: «Αμπελος αληθινή τον βότρυν τον πέπειρον ηγεωργήσασα».

Πέραν όμως όλων αυτών, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή

81

οι άνθρωποι απολαμβάνοντας το κρασί από τους προϊστο-ρικούς χρόνους, το ύμνησαν και το κατέστησαν, ιδιαίτερα οιπότες, «οικουμενική γλώσσα». Στη χώρα μας, οι χάρες τουαμπελιού, της κληματαριάς, καθώς και του τρύγου, περι-γράφονται τόσο σε δημώδη στιχουργήματα όσο και σε στί-χους έργων ποιητών μας, όπως των Γ. Δροσίνη, Γ.Περγιαλίτη, Κ. Κρυστάλλη, Χ. Σακελλαρίου, Α. Χριστόπου-λου, Γ. Κοτζιούλα, Μ. Μαλακάση, Κ. Βελμύρα, Γ. Ρίτσου, Μ.Ελευθερίου κ.ά.).

Αυτό είναι το αμπέλι. Το πολυτραγουδισμένο, που στο-λίζει κάμπους και πλαγιές βουνών, αναρριχάται στα ψηλό-κορμα δέντρα, έχει ολόχυμους και ολόγλυκους καρπούς καιπαρέχει, εκτός των άλλων, το εξαίρετο κρασί, το συμπαθη-τικό αυτό σύντροφο του ανθρώπου στη χαρά και στονπόνο, αρκεί η κατανάλωση του να είναι περιορισμένη.

ΒιολογίαΤο φυτό του αμπελιού (Vitis vinifera) που καλείται πρέ-

μνο (κν. κλήμα, κούτσουρο, κούρβουλο κ.ά.), ανήκει στηνοικογένεια Vitaceae ή Ampelidaceae και είναι θάμνος αναρ-ριχώμενος (λιάνα) με κλαδιά λεπτά, κυλινδρικά και λεία(κληματίδες ή κληματόβεργες) που αναρριχώνται με έλικεςαπλές ή διακλαδισμένες, διχαλωτές, που φυτρώνουν σταίδια γόνατα με τα φύλλα, αλλά αντίθετα από αυτά. Εχειφύλλα παλαμοειδή με 3-5 λοβούς και τα άνθη του είναιμικρά, φύονται στα ίδια γόνατα με τα φύλλα, αλλά αντίθετααπό αυτά, έχουν πρασινωπό χρώμα και σχηματίζουν βο-τρυώδεις ταξιανθίες. Οι καρποί του είναι ράγες διαφόρωνχρωμάτων (άσπρες, κίτρινες, πρασινωπές, κόκκινες, μαύ-ρες), ανάλογα με την ποικιλία και συνήθως καλύπτονται απόκηρώδη ουσία. Η κάθε ράγα περιέχει 1-4 σπέρματα που κα-λούνται γίγαρτα, τα οποία όμως, σε λίγες περιπτώσεις μπο-ρεί και να μην υπάρχουν (ράγες αγίγαρτες).

Η ανθοφορία λαμβάνει χώρα οκτώ περίπου εβδομάδες,μετά την έναρξη της βλαστήσεως των οφθαλμών. Οι τα-ξιανθίες σχηματίζονται από το τρίτο ως το έκτο γόνατο. Στιςπερισσότερες ελληνικές ποικιλίες η πρώτη ταξιανθία σχη-ματίζεται συνήθως στο τέταρτο γόνατο. Η επικονίαση επι-τελείται κυρίως με τον άνεμο και ελάχιστα με τα έντομα. Ταάνθη δένουν ικανοποιητικά σε καρπό με αυτεπικονίαση,αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, για καλή καρπόδεση, χρει-άζεται και η σταυρεπικονίαση. Στις περισσότερες ποικιλίεςη καρπόδεση γίνεται ύστερα από επικονίαση, γονιμοποί-ηση και ανάπτυξη των σπερμάτων.

Σε ορισμένες όμως, η καρπόδεση γίνεται παρθενοκαρ-πικά. Ετσι, στην Κορινθιακή σταφίδα οι ράγες είναι άσπερ-μες, ενώ στη Σουλτανίνα γίνεται επικονίαση καιγονιμοποίηση, αλλά τελικά εκφυλίζεται το έμβρυο και οιράγες είναι άσπερμες ή έχουν συρρικνωμένα σπέρματα.

Το αμπέλι έχει ευρύτατα εξαπλωθεί και καλλιεργείταισυστηματικά και στις πέντε ηπείρους, ιδιαίτερα στις εύ-κρατες περιοχές του βορείου ημισφαιρίου και στις παρα-μεσόγειες (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Κύπρο,βορειοδυτική Αφρική κ.ά.)

Στην αμπελοκαλλιέργεια όμως, κατά το δεύτερο ήμισυτου 19ου αιώνα, δημιουργήθηκε σοβαρή κρίση από την ει-σβολή στην Ευρώπη των ασθενειών ωιδίου, περονοσπόρουκαι του εντόμου της φυλλοξήρας, που κατέστρεψε τουςαμπελώνες της. Τότε διαπιστώθηκε πως οι ρίζες των φυτώντων αμερικανικών ειδών αμπελιού είναι ανθεκτικές στις προ-σβολές της ριζόβιας φυλλοξήρας, μορφής που προκαλεί την

καταστροφή. Ετσι, από τότε ως σήμερα ο σπουδαιότεροςτρόπος αντιμετωπίσεως της φυλλοξήρας παραμένει ο εμ-βολιασμός των ευρωπαϊκών ποικιλιών στα ανθεκτικά υπο-κείμενα των ποικιλιών των αμερικανικών ειδών και τωνδιασταυρώσεων τους. Στη χώρα μας μάλιστα, παρόλη τηναναμπέλωση που άρχισε από τότε που η φυλλοξήρα εισέ-βαλε (1885), υπάρχουν ακόμα σημαντικά προβλήματα, ιδι-αίτερα στις αμόλυντες μέχρι το 1978 αμπελοφορες περιοχέςτης Κρήτης και της Πελοποννήσου.

Στην Ελλάδα καλλιεργούνται πολυάριθμες ποικιλίες καιπαραλλαγές αμπελιών από τις χιλιάδες που υπάρχουν σεόλο τον κόσμο. Η διάκριση τους όμως, είναι πολύ δύσκοληγιατί δεν πρόκειται για βοτανικές ποικιλίες με σταθερούς χα-ρακτήρες, αλλά μάλλον για κλώνους, που προέρχονται απόαγενή πολλαπλασιασμό και οφείλονται σε τοπικούς οικολο-γικούς και κλιματολογικούς παράγοντες. Από τις εμπορικέςποικιλίες, οι περισσότερες είναι ποικιλίες οινοποιίας (Winegrapes) (μαύρο Ναούσης, Σαββατιανό, Φιλέρι, ΜοσχάτοΑμβούργου, Ρομπόλα, Ασύρτικο κ.ά.), έπονται οι ποικιλίεςτων επιτραπέζιων σταφυλών (Table grapes) (Αυγουλάτο,Ραζακί, Σιδερίτης, Μοσχάτο Αμβούργου, Κάρντιναλ, Φρά-ουλα κ.ά.) και μόνο τρεις είναι ποικιλίες σταφιδοποιίας(Raisin grapes) (Σουλτανίνα, Κορινθιακή και Μοσχάτο Αλε-ξανδρείας). Ακόμα, υπάρχουν ποικιλίες για παρασκευήχυμών (Sweet juice grapes) και για κονσερβοποίηση (Can-ning grapes) που η χρήση των προϊόντων τους δεν είναιακόμα διαδομένη στη χώρα μας.

Στο διεθνή χώρο, ανάλογα με την σύνθεση, τη μέθοδοπαρασκευής, την ποιότητα και τον προορισμό χρήσεως, οιοίνοι (κρασιά) διακρίνονται σε επιτραπέζιους οίνους (Tablewines), επιδόρπιους οίνους (Sweet dessert wines), αφρώ-δεις οίνους (Sparkling wines) και οίνους ονομασίας προε-λεύσεως (V.Q.P.R.D.). Με τους κανόνες της Ε.Ε. τα κρασιάδιακρίνονται: α. ανάλογα με το χρώμα και τον αλκοολικόβαθμό σε λευκά, ερυθρά και ροζέ και β. ανάλογα με τηνποιότητα σε επιτραπέζια και ονομασίας προελεύσεως(V.Q.P.R.D.), τα οποία διακρίνονται περαιτέρω σε δύο με-γάλες κατηγορίες: ονομασίας προελεύσεως ελεγχόμενης ποι-ότητας και ονομασίας προελεύσεως ανωτέρας ποιότητας.Και για την ιστορία, οι αρχαίοι Θάσιοι είναι εκείνοι που πα-ρασκεύασαν το πρώτο κρασί ονομασίας προελεύσεως ανω-τέρας ποιότητας, έχοντας θεσπίσει αυστηρές ποινές γιαόποιον παραγωγό νόθευε το προϊόν τους.

Κλίμα και έδαφοςΤο αμπέλι ευδοκιμεί σχεδόν σε όλα τα εδάφη, εκτός από

τα συνεκτικά και πολύ υγρά, όπου συνήθως καταστρέφεταισε σύντομο χρονικό διάστημα. Απαραίτητες και βασικέςπροϋποθέσεις για το έδαφος είναι: α. να είναι πετρώδες,ώστε να εξασφαλίζει καλό αερισμό, απορρόφηση και απο-θήκευση θερμότητας, β. να περιέχει άργιλο, που ευνοεί τοσχηματισμό σακχάρων και χρώματος και συνεπώς αλκοό-λης και δεψικών ουσιών στο κρασί, γ. να έχει άσβεστο, πουενισχύει το άρωμα και τα σάκχαρα, δ. να περιέχει οξείδιοτου σιδήρου, ιδίως για τα ερυθρά κρασιά, ε. πυρίτιο, πουδίνει λεπτότητα και ελαφρότητα στο κρασί και στ. να είναιβαθύ, γιατί το αμπέλι εκμεταλλεύεται κυρίως το υπέδαφοςμε τις βαθιές και άφθονες ρίζες του.

Εκτός όμως από το κατάλληλο έδαφος, το αμπέλι για τηνεκδήλωση των διαφόρων φάσεων της αναπτύξεως του χρει-άζεται ορισμένες κατώτατες θερμοκρασίες, όπως: 8°-10°C

Η ΑΜΠΕΛΟΣ

82

για την έκπτυξη των οφθαλμών, 16°-18°C για την άνθηση,18°-23°C για την ωρίμανση.

Οι διάφορες ποικιλίες αμπελιού έχουν και διαφορετικήαντοχή στην ξηρασία. Καταστροφική επίδραση έχουν οιδυνατοί ανοιξιάτικοι ή καλοκαιρινοί άνεμοι και το χαλάζι,που σπάζουν τα τρυφερά κλαδιά και καταστρέφουν ταάνθη και τα σταφύλια. Δυσμενή επίδραση έχουν ακόμη ηπάχνη, το κρύο, οι όψιμοι παγετοί, η ομίχλη, που υπο-βοηθούν την ανάπτυξη παρασιτικών μυκήτων, ιδίως πε-ρονοσπόρου και ωιδίου, καθώς και οι βροχές και ησυννεφιά κατά την ανθοφορία που έχουν ως αποτέλεσματο κακό δέσιμο των καρπών.

ΠολλαπλασιασμόςΤο αμπέλι πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, με κατα-

βολάδες και με εμβολιασμό. Τα μοσχεύματα χρησιμοποι-ούνται για εγκατάσταση νέων αμπελώνων και οικαταβολάδες σε περιοχές που δεν υπάρχει φυλλοξήρα γιαανανέωση γερασμένων κλημάτων ή για συμπλήρωση κενώνσε αμπελώνες, όπου οι κληματίδες παραχώνονται χωρίς νααποσπαστούν από το μητρικό φυτό, παρά μόνο αφού ρι-ζώσουν και βλαστήσουν. Μετά την εξάπλωση όμως τηςφυλλοξήρας, ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα και εμβο-λιασμό απέκτησε μεγάλη αξία ως ο μοναδικός τρόπος ιδρύ-σεως αμπελώνων και καλλιέργειας του αμπελιού.

Σχεδόν όλες οι ποικιλίες πολλαπλασιάζονται με μοσχεύ-ματα. Το μόσχευμα είναι ένα κομμάτι καλά ξυλοποιημένηςκληματίδας από υγιές και ζωηρό πρέμνο, μήκους 40-80 εκα-τοστών. Σε περιοχές που δεν έχουν μολυνθεί με φυλλοξήρα,τα μοσχεύματα αυτά φυτεύονται απ' ευθείας στον αμπε-λώνα. Αντιθέτως, σε περιοχές που έχουν προσβληθεί μεφυλλοξήρα το μόσχευμα παίρνεται από κληματίδα των μη-τρικών φυτειών των αμερικανικών υποκειμένων.

Οι κληματίδες καθαρίζονται από τους έλικες και το άωροξύλο και τεμαχίζονται ανάλογα με το πάχος τους σε μοσχεύ-ματα δυο κατηγοριών, εμβολιάσιμου ξύλου και ριζοβολή-σεως. Τα μοσχεύματα εμβολιάσιμου ξύλου εμβολιάζονται μεευρωπαϊκές ποικιλίες, αφού δε παραμείνουν σε θερμοθά-λαμο με ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας (25°C) και σχετι-κής υγρασίας (85-90%) που διευκολύνουν το σχηματισμόενωτικού ιστού, φυτεύονται στο φυτώριο. Μετά την εκρί-ζωση τους παραδίνονται στους παραγωγούς για την εγκα-τάσταση νέων αμπελώνων, τους οποίους εμβολιάζουν με τιςεπιθυμητές ποικιλίες με επιτόπιο εμβολιασμό.

Από τους διάφορους τρόπους εμβολιασμού πιο διαδε-δομένος είναι ο αγγλικός εμβολιασμός που προσαρμόζεταιπληρέστερα σε επιτραπέζια εργασία. Ο αγγλικός εμβολισμόςγίνεται με το χέρι από ειδικευμένους εμβολιαστές. Στα πε-ρισσότερα όμως εμπορικά φυτώρια χρησιμοποιούνται εμ-βολιαστικές μηχανές, οι οποίες διευκολύνουν πολύ τηνεργασία, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν ειδικευμένοι τεχνίτες.

Φύτευση αμπελώναΠριν την εγκατάσταση του αμπελώνα ο παραγωγός πρέ-

πει να επιλέξει το σωστό υποκείμενο για τις συγκεκριμένεςεδαφικές συνθήκες (περιεκτικότητα ασβεστίου, άλατα, ξη-ρασία κ.α.) και την κατάλληλη ποικιλία για τις συνθήκες τουπεριβάλλοντος.

Στη συνέχεια διενεργούνται εκχερσώσεις και απομα-κρύνονται οι θάμνοι και τα αυτοφυή δέντρα. Με τα βαθιάοργώματα αναμοχλεύεται το έδαφος σε βάθος και εξαλεί-

φονται τα βαθύρριζα ζιζάνια. Το έδαφος οργώνεται αρκετέςφορές και αφήνεται ακατέργαστο για να ξεραθούν τα ζιζά-νια. Αν πρόκειται να αρδεύεται ο αμπελώνας, το έδαφοςισοπεδώνεται και αποκτά την κατάλληλη κλίση που διευκο-λύνει τις αρδεύσεις. Σε εδάφη με μεγάλη κλίση κατασκευά-ζονται αναβαθμίδες για να αποφεύγεται η διάβρωση. Σταπολύ φτωχά εδάφη εφαρμόζεται βασική λίπανση, κυρίωςμε φωσφορικά και καλιούχα λιπάσματα. Αν η προηγούμενηφυτεία είχε προσβληθεί από την ασθένεια του μολυσματι-κού εκφυλισμού ή από νηματώδεις καθυστερούμε την επα-ναφύτευση για λίγα χρόνια και το έδαφος απολυμαίνεται μενηματοκτόνα.

Στους σύγχρονους αμπελώνες, όπου επιδιώκεται η μη-χανοποίηση πολλών καλλιεργητικών εργασιών, ο σωστόςσχεδιασμός στη φύτευση έχει μεγάλη σημασία. Ετσι, ηφύτευση γίνεται κατά γραμμές που απέχουν μεταξύ τουςίσες αποστάσεις και αφήνουν στα περιθώρια αρκετό χώρογια να στρέφονται τα μηχανήματα στις απαιτούμενες κα-τευθύνσεις. Σε μικρότερους αμπελώνες ή σε κρεβατίνες γί-νεται η φύτευση και κατά τετράγωνα ή κατά ρόμβους. Ανο αμπελώνας θα αρδεύεται, στο σχεδιασμό λαμβάνεταιυπόψη η κατεύθυνση των γραμμών φυτεύσεως, η φύσητου εδάφους και η κλίση, ώστε όλη η έκταση να αρδεύε-ται ομοιόμορφα.

Η ίδρυση του αμπελώνα γίνεται με έριζα μοσχεύματακαι με έριζα εμβολιασμένα μοσχεύματα. Τα τελευταία έχουνυψηλό κόστος αλλά είναι το καλύτερο υλικό για γρήγορηεγκατάσταση του αμπελώνα. Η φύτευση γίνεται σε λάκκουςκατά το τέλος του φθινοπώρου ή το χειμώνα σε ξηρές καιθερμές περιοχές. Αντίθετα, σε ψυχρές και υγρές περιοχές ηφύτευση σε λάκκους πρέπει να γίνεται την άνοιξη. Σήμερατο άνοιγμα των λάκκων γίνεται με μηχανικά τρυπάνια πουπροσαρμόζονται σε ελκυστήρα. Τα μοσχεύματα φυτεύονταιμε φυτευτήρι ή λοστό.

Τέλος, το αμπέλι για να αναπτυχθεί καλά χρειάζεται υπο-στύλωση. Σε πολλές περιοχές της χώρας με πετρώδη εδάφη,πολλές ποικιλίες δεν υποστυλώνονται, αλλά τα κλήματα αφή-νονται να «έρπουν» μόνα τους (απλωταριές στα νησιά τουΑιγαίου), οπότε η μορφή αυτή καλλιέργειας δημιουργεί καλ-λιεργητικά προβλήματα για μεγάλες εκμεταλλεύσεις. Πάντωςγια την υποστύλωση των κλημάτων χρησιμοποιούνταιπολλά συστήματα, ιδιαίτερα σε πολλές ποικιλίες επιτραπέ-ζιων σταφυλών, ανάλογα με το κλάδεμα μορφώσεως πουεφαρμόζεται σε κάθε ποικιλία.

Καλλιεργητικές φροντίδεςΣτην καλλιέργεια του αμπελιού πρέπει να υπολογίζονται

το κλίμα, το έδαφος, η εμπορική ζήτηση, τα διάφορα αι-σθητικά πλεονεκτήματα, η αντοχή των κλημάτων, καθώς καιη γευστικότητα των διάφορων ποικιλιών.

Η καλλιέργεια του εδάφους εφαρμόζεται στους περισ-σότερους αμπελώνες και αποβλέπει, όπως και στις άλλεςδενδρώδεις καλλιέργειες, στην καταστροφή των ζιζανίων,στην ενσωμάτωση των λιπασμάτων στο έδαφος και στη δι-ευκόλυνση της απορροφήσεως του νερού των βροχών.Ετσι, η τεχνική καλλιέργειας του εδάφους, που εφαρμόζεταιαπό παράδοση στη χώρα μας, γίνεται αντίστοιχα με σκάλι-σμα, σκάψιμο και ξελάκκωμα.

Τις καλλιεργητικές εργασίες διευκολύνει πολύ η χρησι-μοποίηση μοναξονικού αμπελουργικού ελκυστήρα (σκα-πτική φρέζα), αλλά σήμερα η χρησιμοποίηση των


83

ζιζανιοκτόνων επιτρέπει την εφαρμογή ακαλλιέργειας στηναμπελοκαλλιέργεια.

Αρδεύσεις στα αμπέλια γίνονται, σε περιορισμένη κλί-μακα, σε περιοχές με επιτραπέζιες ποικιλίες. Σε πολλές πε-ριοχές συνηθίζεται η χειμερινή άρδευση σε περιόδουςξηρασίας. Η άρδευση γίνεται με κατάκλιση, με λεκάνες ήμε αυλάκια και σε σπάνιες περιπτώσεις εφαρμόζεται η άρ-δευση με σταγόνες (στάγδην άρδευση). Λιπάνσεις εφαρ-μόζονται, αλλά το αμπέλι μπορεί να αποδώσειικανοποιητικά σε φτωχά εδάφη, αρκεί να είναι βαθιά καινα αερίζονται καλά. Και τούτο επειδή προσαρμόζεται εύ-κολα σε διάφορες καταστάσεις εδαφικής γονιμότητας καιείναι λιγότερο απαιτητικό σε θρεπτικά στοιχεία συγκριτικάμε τις άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες. Από τα χημικά λιπά-σματα τα αμμωνιακά έχουν μεγάλη επίδραση σε αμμώδηκαι χαλικώδη εδάφη, καθόσον παρασύρονται στο υπέδα-φος, από όπου τα αντλεί εύκολα το αμπέλι. Καλιούχα καιφωσφορικά λιπάσματα χρειάζονται σε μικρές σχετικά πο-σότητες. Οπωσδήποτε όμως είναι απαραίτητο, σε εντατικέςκαλλιέργειες και ανάλογα με τη χημική σύσταση του εδά-φους, να διατηρείται ισορροπία οργανικών ουσιών (χού-μος) και ανόργανων αλάτων, όταν εφαρμόζεται λίπανση μεκοπριά και χημικά λιπάσματα.

Κλαδέματα σχήματος στο αμπέλι έχουν σκοπό το σχη-ματισμό σκελετού, που θα διευκολύνει τις καλλιεργητικές ερ-γασίες. Τα πιο συνηθισμένα σχήματα είναι το κυπελλοειδές,το γραμμοειδές και η κρεβατίνα. Από αυτά το πιο διαδεδο-μένο στη χώρα μας είναι το κυπελλοειδές με διάφορες πα-ραλλαγές. Το αμπέλι διαμορφώνεται σε κατακόρυφο κορμό,ο οποίος στην κορυφή του φέρει μερικούς βραχίονες πουανοίγουν συμμετρικά και σχηματίζουν κύπελλο. Στις οινα-μπέλους των Κυκλάδων εφαρμόζεται ιδιαίτερα το σχήματου στεφανωτού κυπέλλου, οπότε όταν τα πρέμνα ξεριζω-

θούν ή αντικατασταθούν πωλούνται στα καταστήματα του-ριστικών ειδών. Το γραμμοειδές σχήμα έχει μακρύτεροκορμό και συνήθως φέρει ένα ή δύο οριζόντιους κλάδουςπου προσδένονται σε σύρματα υποστυλώσεως. Το σχήμααυτό όμως, απαιτεί μεγαλύτερη φροντίδα για τη διαμόρ-φωση και διατήρηση του. Η κρεβατίνα έχει ψηλό κορμό καιβραχίονες που διατάσσονται σε οριζόντιο επίπεδο προςόλες τις κατευθύνσεις. Το σχήμα αυτό εξασφαλίζει μεγαλύ-τερη ευχέρεια για τις καλλιεργητικές εργασίες. Εχει όμως με-γάλες απαιτήσεις σε εργατικά για την υποστύλωση του.Χρησιμοποιείται πολύ για επιτραπέζιες ποικιλίες, όπως γιατο ραζακί και το σιδερίτη. Φυτεύονται επίσης και κλήματαπου στηρίζονται σε κληματαριές ή πέργκολες ή και κοντά σεδέντρα, στα οποία αναρριχώνται (αναδενδράδες), μέθοδοιπου εφάρμοζαν τόσο οι αρχαίοι Ελληνες όσο και οι Ρωμαίοι.Εκτός από τις συνηθισμένες καλλιεργητικές τεχνικές των αρ-δεύσεων, των λιπάνσεων, του κλαδέματος κ.ά. στην αμπε-λοκαλλιέργεια εφαρμόζονται ειδικές τεχνικές, όπως ταχλωρά κλαδέματα (βλαστολόγημα, κορυφολόγημα, ξεφύλ-λισμα), το αραίωμα φορτίου, η χαραγή και η εφαρμογή ορ-μονικών σκευασμάτων, που αποβλέπουν στη βελτίωση τηςποιότητας των παραγομένων σταφυλιών.

Στο αμπέλι, προκαλούν ζημιές συχνά οι ατμοσφαιρι-κές αντιξοότητες (ανοιξιάτικα χιόνια, πάγοι), οι οποίες κα-θιστούν προβληματική την καλλιέργεια του στις περιοχέςπου επικρατούν, οι φυσιολογικές αλλοιώσεις (χλώρωση,ανθόρροια, ράντισμα) και οι προσβολές του από φυτικάκαι ζωικά παράσιτα.

Από τις μυκητολογικές ασθένειες η πιο σοβαρή είναι οπερονόσπορος, ο οποίος προσβάλλει και καταστρέφει όλατα πράσινα μέρη του φυτού με αλλεπάλληλες μολύνσεις. Γιατην καταπολέμηση του χρησιμοποιούνται διάφορα οργα-νικά μυκητοκτόνα. Σοβαρές ζημιές προκαλεί και ασκομύκη-

Η ΑΜΠΕΛΟΣ

84

τας, αίτιο της ασθένειας του ωιδίου (μπάστρα, στάχτη), οοποίος προσβάλλει και καταστρέφει φύλλα, βλαστούς καιβότρυς. Για την καταπολέμηση του εφαρμόζονται θειαφί-σματα ή ψεκασμοί. Ακόμα, ζημιές προκαλεί ο μύκητας, οοποίος προσβάλλει τις βοτρυώδεις ταξιανθίες και όταν ωρι-μάζουν οι ράγες προκαλεί σήψεις. Καταπολεμάται με διά-φορα μυκητοκτόνα. Στις οινοποιήσιμες όμως ποικιλίες, θαπρέπει να αποφεύγονται οι ψεκασμοί με ορισμένα μυκητο-κτόνα κοντά στην ημερομηνία του τρυγητού.

Επίσης, το αμπέλι προσβάλλεται από έντομα και άλλαζωικά παράσιτα (σκουλίκια, σκαθάρια, κάμπιες), από ταοποία τις πιο καταστρεπτικές ζημιές προκαλεί η φυλλοξήρα.Παρουσιάζει δύο μορφές, τη φυλλόβια ή κηκιδόβια πουπροσβάλλει τα φύλλα των αμερικανικών ειδών και τη ριζό-βια που καταστρέφει τα ευρωπαϊκά αμπέλια. Το έντομο εξο-ντώνεται δύσκολα και πρακτικά αντιμετωπίζεται με τονεμβολισμό των ευπαθών ευρωπαϊκών ποικιλιών σε αμερι-κάνικα υποκείμενα. Ζημιές επιπλέον προκαλεί και ένα άλλοέντομο, η ευδεμίδα, η οποία με τη μορφή της προνύμφηςπροσβάλλει, ιδιαίτερα των ποικιλιών σταφιδοποιίας τα άνθηκαι τις ράγες. Καταπολεμάται με ψεκασμούς με τα κατάλ-ληλα εντομοκτόνα. Ακόμα, ζημιές στο αμπέλι προκαλούν καιδιάφοροι νηματώδεις, που καταπολεμούνται με νηματο-κτόνα φάρμακα.

Τέλος, σοβαρό πρόβλημα στην αμπελοκαλλιέργεια,αποτελούν και οι προσβολές ορισμένων ιών. Ενας από αυ-τούς προξενεί το μολυσματικό εκφυλισμό και μειώνει πολύτην παραγωγικότητα των πρέμνων. Ο ιός αυτός μεταδί-δεται με το πολλαπλασιαστικό υλικό, τους νηματώδεις καιμε ορισμένα έντομα.

ΤρυγητόςΣτην αμπελοκαλλιέργεια η συγκομιδή του καρπού λέγε-

ται τρυγητός (τρύγος) και είναι μια εργασία εποχιακή,«θέρος, τρύγος, πόλεμος» που λέει ο λαός, αλλά συγχρόνωςχαρούμενη και εορταστική. Περιλαμβάνει την κοπή των στα-φυλιών, την τοποθέτηση τους σε δοχεία τρυγητού (κοφίνια)και τη μεταφορά τους σε αποθήκες για διαλογή ή επεξεργα-σία, ανάλογα με τη χρήση τους. Σε άλλες χώρες, για τον τρυ-γητό οινοποιήσιμων ποικιλιών που προορίζονται για τηνπαραγωγή κρασιών κοινής καταναλώσεως, χρησιμοποιού-νται διάφορες μηχανές τρυγητού.

Τα σταφύλια είναι έτοιμα για τρυγητό, όταν έχουν απο-κτήσει τις επιθυμητές ιδιότητες για κάθε χρήση. Στα επιτρα-πέζια σταφύλια για να καθοριστεί ο χρόνος τρυγητούλαμβάνονται υπόψη τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τωνραγών, χρώμα κυρίως και η γεύση. Για τα σταφύλια οινο-ποιίας ως κριτήριο για τρυγητό χρησιμοποιείται κυρίως η πε-ριεκτικότητα σε σάκχαρα και οξέα, που μετρώνται με ειδικάπυκνόμετρα. Στα σταφύλια, που προορίζονται για σταφίδες,ο τρυγητός γίνεται μετά την πλήρη ωρίμανση, γιατί έτσιέχουμε μεγαλύτερη απόδοση σε ξηρά ουσία (σάκχαρα).

Ο τρυγητός στις ποικιλίες οινοποιίας γίνεται σε ένα«χέρι» (περίοδο). Τα σταφύλια κόβονται με ειδικά μαχαί-ρια ή κλαδευτικά ψαλίδια, τοποθετούνται σε κοφίνια τρύ-γου και μεταφέρονται στο οινοποιείο. Στα επιτραπέζιασταφύλια ο τρυγητός απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή για ναμην πληγώνονται οι ράγες. Κατά τους διαφόρους χειρι-σμούς τα σταφύλια κρατούνται από τον ποδίσκο, για ναμην απομακρυνθεί το κηρώδες επίχρισμα των ραγών,γιατί αλλιώς μειώνεται η εμπορική τους αξία. Ο τρυγητός

στα σταφύλια για σταφίδα γίνεται σε δύο-τρία «χέρια». Τασταφύλια κόβονται με μαχαίρι, καθαρίζονται από τις χα-λασμένες ράγες και τοποθετούνται σε κοφίνια ή μεταλλικάδιάτρητα δοχεία. Μετά το γέμισμα τα κοφίνια μεταφέρο-νται σε αλώνια, όπου τα σταφύλια εμβαπτίζονται σε διά-λυμα ανθρακικού καλίου και ποσότητας λαδιού και τέλοςαπλώνονται σε διαφόρων τύπων ξηραντήρια.

ΧρησιμότηταΤο αμπέλι καλλιεργείται για την παραγωγή κρασιού και

άλλων αλκοολούχων ποτών, σταφίδων, επιτραπέζιων στα-φυλών, χυμών και κονσερβοποιημένων σταφυλιών. Οχυμός των σταφυλιών, το γλεύκος ή μούστος μετατρέπεταισε κρασί, ύστερα από αλκοολική ζύμωση. Τα έγχρωμα κρα-σιά διακρίνονται για τις αντιοξειδωτικές, δυναμωτικές, το-νωτικές, διουρητικές και χωνευτικές τους ιδιότητες, ενώ ταλευκά, ελαφρότερα των εγχρώμων, καταναλισκόμενα σε με-γαλύτερη ποσότητα διεγείρουν το νευρικό σύστημα.

Δευτερεύοντα προϊόντα του μούστου είναι το πετιμέζι(συμπυκνωμένος μούστος), το οινόπνευμα ύστερα απόαπόσταξη, το ξύδι (προϊόν οξικής ζυμώσεως) και η σταφι-δίνη (υποκατάστατο της ζάχαρης). Επίσης, τα στέμφυλα,δηλαδή τα τσάμπουρα ή τσίπουρα που μένουν μετά το πά-τημα των σταφυλιών, χρησιμοποιούνται για την παραγωγή,κατόπιν αποστάξεως, αλκοολούχου ποτού (ρακί, τσίπουρο,τσικουδιά). Τα υπολείμματα χρησιμοποιούνται ως λίπασμακαι τα σπέρματα ως κτηνοτροφή ή για την εξαγωγή ενδια-φέροντος ξηραντικού λαδιού, του γιγαρτελαίου. Τέλος, ταφύλλα του αμπελιού (κληματόφυλλα) που είναι στυπτικά,χρησιμοποιούνται στη μαγειρική.

Τα σταφύλια είναι υπακτικά, διουρητικά και συνιστώ-νται κατά της παχυσαρκίας και των καρδιακών και νε-φρικών παθήσεων. Επίσης, οι σταφίδες είναι πολύθρεπτικές, θερμαντικές, τονωτικές, διουρητικές και υπα-κτικές. Στη βοτανοθεραπευτική, ο χυμός των τρυφερώνφύλλων και των ελίκων χρησιμοποιείται ως φάρμακο κατάτων ασθενειών του δέρματος, ενώ ο χυμός (δάκρυα) πουφθάνουν στους οφθαλμούς των πρέμνων κατά το κλά-δεμα της ανοίξεως, χρησιμοποιείται εναντίον των εκζε-μάτων, των αιμορραγιών των εντέρων, καθώς και σεπεριπτώσεις οφθαλμικών παθήσεων.

Τέλος, η ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει πολλούς νό-μους και νομοθετικά διατάγματα για την προστασία τηςαμπελοκαλλιέργειας και των εξαγώγιμων αμπελουργικώνπροϊόντων (κρασιά, σταφίδες κ.λ.π.) και ο ελληνικός λαόςχρησιμοποιεί διάφορες παροιμίες που αναφέρονται στοαμπέλι και στο κρασί, όπως:• Σπίτι στην άκρη κι αμπέλι στη μέση.• Οποιος έχει αμπέλι να βρει δραγάτη.• Η γάτα για το ψάρι πούλησε τ' αμπέλι της.• Το κλήμα δεν μπόρεσε να ισιώσει το δικό του το κορμί,

θα ισιώσει των αλλωνών;• Ηταν στραβό το κλήμα το' φάγε κι ο γάιδαρος,

αποστράβωσε.• Μάζευε, ας είν' και ρώγες.• Αγάλια-αγάλια γίνεται η αγουρίδα μέλι.• Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.• Δόξα νά'χεις, Τρυγητή μου, είδα 'γω την προκοπή μου.• Το μήνα που δεν έχει ρω, ρίξε στο κρασί νερό.• Όποιος πίνει βερεσέ μεθάει δυο φορές.• Δώσε κρασί, να βγεί η αλήθεια.


Η ΑΜΠΕΛΟΣ

85

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣΟ Ψαριανός καταδρομέας και

Πυρπολητής του τουρκικού στόλου στο Τσεσμέ το 1770

του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα

Ερευνητού Ιστορίας και Λαογραφίας της Νήσου Ψαρών

86

Νικόδημος στο Υπόμνημά του περί της νήσου Ψαρώντο 1862, αναφερόμενος στον ψαριανό καταδρομέα Ιω-

άννη Ανδρέου Βαρβάκη, γράφει ότι εκτός από τις αφηγήσειςτων ψαριανών γερόντων, πολλά γεγονότα, του είχε εξιστορή-σει και ο πατέρας του καραβοκύρης και επιστήθιος φίλος τουΒαρβάκη, Νικολής Αργύρης, ο οποίος καθ’ όλο το χρονικό διά-στημα του ρωσο-τουρκικού πολέμου ήταν μαζί του.

Ο Βαρβάκης όταν έμαθε ότι ο ρώσικος στόλος με ναύ-αρχο τον Θεόδωρο Ορλώφ κατέπλευσε στις Ελληνικές θά-λασσες και συγκεκριμένα στον Μοριά, πήγε να τονσυναντήσει με το καράβι του, εξοπλισμένο με είκοσι κανό-νια, στο οποίο είχε πλήρωμα ικανούς σε καταδρομές και επι-δρομές Ψαριανούς Ναυμάχους, στην Πελοπόννησο όπουήταν αγκυροβολημένος στο λιμάνι του Οιτύλου Μάνης.

Στις αρχές του Μαρτίου του 1770 έφθασε στον Οίτυλο,και βρήκε πράγματι τον ρωσικό στόλο. Οι ενωμένες δυνά-μεις Ρώσων και Μανιατών πολιορκούσαν τον Μυστρά, ο δεναύαρχος Σπυριδώφ με τον άγγλο υποναύαρχο Γκρέιγκείχαν φτάσει με τα καράβια τους και συνενώθηκαν με αυτάτης μοίρας του ναυάρχου Θεοδώρου Ορλώφ.

Ο Βαρβάκης τότε θέλησε να συναντήσει τον Ρώσο Αρχι-ναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ, τον οποίον έστειλαν να τον βρειστην Κορώνη την οποία οι Ρώσοι πολιορκούσαν. Χωρίς πολ-λές δυσκολίες ο Βαρβάκης κατόρθωσε να συναντήσει τονΑρχιναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ και τον Σπυριδώφ μαζί. Αυτή ηκομβική θα λέγαμε συνάντηση για την νικηφόρο έκβασητου κατά θάλασσα Αγώνα των Ρώσων κατά των Τούρκωνμε τον Βαρβάκη ήταν καθοριστική.

Ο Βαρβάκης τους αναφέρει την επιθυμία του να πολεμή-σει μαζί τους κατά των Τούρκων για να ελευθερωθεί η Ελ-λάδα, και με την παράκληση όπως λάβει ενεργό μέρος στονπόλεμο αυτό, με το εξοπλισμένο καράβι του, το οποίο ήτανεφοδιασμένο με άφθονα πυρομαχικά και είκοσι κανόνια.

Οι Ρώσοι ναύαρχοι τον άκουσαν με μεγάλη προσοχή καιδέχθηκαν με ιδιαίτερη χαρά την γενναιόδωρη προσφοράτου Ψαριανού ναυμάχου και καταδρομέως Ιωάννου Βαρ-βάκη, προτείνοντάς του να ενταχθεί στις Ρωσικές δυνάμειςπου πολιορκούσαν το Ναβαρίνο. Η πολιορκία του Ναβαρίνου είχε αρχίσει το Πάσχα 4/15, οδε Βαρβάκης πήρε ενεργό μέρος σ’ αυτή την επιχείρηση.

Όταν έφθασε και η δεύτερη μοίρα του Ρωσικού στόλουυπό την διοίκηση του Ναυάρχου Έλφινστον αποφάσισαννα εγκαταλείψουν το λιμάνι του Ναβαρίνου, αφού έλαβαντα αναγκαία μέτρα για την προστασία του, έχοντας την πε-ποίθηση ότι με τα καράβια τους θα κατάφερναν θανάσιμοπλήγμα στον Τούρκικο στόλο.

Στο τέλος Μαΐου 1770, ο Τούρκος αρχηγός του στόλουΚαπουδάν Πασάς Ιμπραήμ Χαζαμεδδίν, με υπαρχηγό τονΧασάν Μπέη Τζεζαερλή Μαντάλογλου, εγκαταλείπουν τοΝαύπλιο, με όλα τα μεγάλα πλοία τους και τα βοηθητικά.

Οι δυο μοίρες των Ρώσων, κατ’ εντολή του αρχιναυάρ-χου Αλεξίου Ορλώφ, κυνήγησαν και έφθασαν τον Τουρκικόστόλο μεταξύ Σπετσών και Ερμιονίδος, με σκοπό να χτυπη-θεί και εξουδετερωθεί με κάθε θυσία και στόχο να αποκό-ψουν κάθε ανεφοδιασμό με στρατό και εφόδια τις τουρκικέςδυνάμεις στην Πελοπόννησο.

Ο Τούρκος ναύαρχος Χαζαμεδδίν έχων υπ’ όψη τις ικα-νότητες των αξιωματικών του Ρωσικού στόλου, απέφευγενα συγκρουσθεί μαζί τους, κατά την διάρκεια δε της ασέ-ληνης νύκτας, διέφυγε τον ρωσικό κλοιό, ενώ οι Ρώσοι μόλιςαντελήφθησαν την φυγή του τα ξημερώματα.

Οι Ρώσοι ναύαρχοι Σπυριδώφ και Έλφινστον μετά τηναποτυχία τους να ναυμαχήσουν με τον τουρκικό στόλο, στε-νοχωρημένοι δεν ήξεραν τι να κάνουν και ενώ συζητούσανο Σπυριδώφ αντικρίζει το καράβι του Βαρβάκη να έρχεταιπρος την ρωσική ναυαρχίδα. Τότε διατάζει να ρίξουν μιαβάρκα στην θάλασσα με έναν αξιωματικό και τέσσερις κω-πηλάτες και αφού πλησίασαν το καράβι του Βαρβάκη, τονκάλεσαν να ανέβει στην Ναυαρχίδα.

Ο Βαρβάκης αποδέχθηκε την πρόσκληση των Ρώσων, συ-ναντήθηκε με τους δύο ναύαρχους, οι οποίοι τον περίμεναναγωνιωδώς, ως τον καταλληλότερο που μπορούσε να τουςοδηγήσει στην κρυψώνα του τουρκικού στόλου.

Όταν ο καταδρομέας Βαρβάκης βρέθηκε ενώπιον τωνΡώσων, ο Σπυριδώφ μίλησε στα ρώσικα ο δε παρευρισκό-μενος Ελληνο-ρώσος διερμηνέας τα μετέφραζε στα Ελληνικάγια τον Βαρβάκη.

«Ξέρω πως είσαι έμπειρος ναυτικός, γνωρίζεις όσο κανείςάλλος αυτήν την θάλασσα. Ζητώ λοιπόν, να γίνεις πλοηγόςμου, θέλω με το γρήγορο καράβι σου να ψάξεις και ναβρεις για πού τράβηξε ο τουρκικός στόλος και να έρθειςπάλι να μας το πεις».Ο Βαρβάκης αφού σκέφτηκε για λίγο του απάντησε:

«Ναύαρχε, είναι τιμή μου που με εμπιστεύεσαι. Δεν χρει-άζεται όμως να ψάξω, ξέρω πολύ καλά πού έχει κρυφτεί. Δυοναυστάθμους έχει, δύο ασφαλισμένα λιμάνια. Τον κόλπο τηςΣμύρνης και του Τσεσμέ, που βρίσκονται απέναντι από τηνΧίο. Σ’ ένα από αυτά τα λιμάνια θα αγκυροβόλησε. Είναιόμως άχρηστο να γυρίσω για να σε βρω. Καλύτερα να έλθειςεσύ κατά τον λεβάντε. Μάλιστα λέω να πιάσεις λιμάνι σταΨαρά που είναι ασφαλισμένο από βοριά. Εκεί θα στείλω κά-ποιον έμπιστό μου ψαριανό ή θα έρθω εγώ ο ίδιος για να σεειδοποιήσω. Έχε μου εμπιστοσύνη».

Ο Σπυριδώφ θαύμασε την εντιμότητά του και την παλι-καριά του Βαρβάκη. Και ο Βαρβάκης έφυγε με το καράβιτου να εκτελέσει την διαταγή του. Απ’ αυτήν την στιγμή είχεέλθει η ώρα του.

Ο στόλος των Ρώσων με τους Σπυριδώφ και Έλφινστον,αφού περιπλανήθηκε με τα πλοία τους, αναζητώντας εις μάτηντον τουρκικό στόλο σε διάφορα λιμάνια, χωρίς κανένα απο-


Ο

87

τέλεσμα, στο τέλος αγκυροβόλησε στον όρμο της νήσουΨαρών, όπως τους είχε συμβουλέψει ο Ψαριανός καταδρο-μέας Ιωάννης Βαρβάκης, περιμένοντάς τον στα Ψαρά, να τουςπληροφορήσει πού κρύβονταν τα τουρκικά καράβια.

Η Ναυμαχία του Ρωσο-Τουρκικού στόλου έξωθεν τουΤσεσμέ το 1770 και η συμβολή του Ψαριανού Ναυ-μάχου Βαρβάκη, στην επιτυχία της.

Την υπόσχεση που έδωσε ο Βαρβάκης στον Ρώσο Ναύ-αρχο Σπυριδώφ, ότι θα τον ειδοποιούσε μυστικά με έμπιστοΨαριανό συμπατριώτη του, σε ποιο λιμάνι είχε αγκυροβολή-σει ο τουρκικός στόλος, την τήρησε και με το παραπάνω.

Όταν ο Βαρβάκης άφησε τον Ρωσικό στόλο και τον Σπυ-ριδώφ ανοικτά στην θαλάσσια περιοχή της Ύδρας, άρχισε ναψάχνει για να εντοπίσει τον τουρκικό στόλο. Δεν κουράστηκεπολύ και τον εντόπισε αγκυροβολημένο στον Πορθμό μεταξύΧίου-Τσεσμέ, σε πλήρη ανάπτυξη με τις εμπροσθοφυλακέςνα εποπτεύουν μήπως και εμφανιστεί ο Ρωσικός στόλος.

Χωρίς καμία χρονοτριβή ο Βαρβάκης, στέλνει μήνυμα με

ένα ταχύπλοο ψαριανό καράβι, με το οποίο συνέπλεε, να ει-δοποιήσει τον Σπυριδώφ στα Ψαρά, ενώ ο Βαρβάκης συ-νεχώς εκ του μακρόθεν παρακολουθούσε τις κινήσεις τωνΤούρκων, τις οποίες μεταβίβασε με κάθε λεπτομέρεια στονΣπυριδώφ.

Την πρόταση αυτή του Βαρβάκη, δηλαδή σε ποια θέσηθα αγκυροβολούσε ο Ρωσικός στόλος, την έλαβε σοβαράυπόψη του ο Σπυριδώφ, διότι είχε εμπιστοσύνη στον Βαρ-

βάκη, ο οποίος γνώριζε αυτές τις περιοχές των ακτών, κα-λύτερα από τους Ρώσους.

Βλέποντας ο Τούρκος Ναύαρχος Χοζαμεδδίν την άφιξητων Ρώσων αιφνιδιάστηκε και τρομοκρατημένος στον υπέρ-τατο βαθμό, αποβιβάστηκε στην στεριά με την δικαιολογίαότι θα διευθετούσε τις κανονιοστοιχίες των φρουρίων, οιοποίες προστάτευαν τον όρμο του Τσεσμέ, από την είσοδοεχθρικών πλοίων. Την διοίκηση του στόλου ανέθεσε τότεστον υποναύαρχο Χασάν Τζεζαερλή.

Κατόπιν τούτου και με τους δύο στόλους σε παράταξημάχης, ο ένας απέναντι του άλλου, έγιναν οι σχετικές προε-

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

88

τοιμασίες τόσο στα καράβια των Τούρκων όσο και τωνΡώσων. Είναι βέβαιον ότι ο Βαρβάκης με το ταχύπλοο καράβιτου είχε συνεχή επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων με τουςΡώσους κυβερνήτες για τις αλλαγές των καιρικών φαινομένων.

Αργά το απόγευμα της 23ης Ιουνίου 1770, και εν ανα-μονή της ενάρξεως της Ναυμαχίας, ο Ρώσος αρχιναύαρχοςΑλέξιος Ορλώφ, κάλεσε στην Ναυαρχίδα του όλους τους κυ-βερνήτες των πλοίων του στόλου μεταξύ των οποίων ήτανκαι ο Βαρβάκης, για να αποφασίσουν πώς θα παρατάξουντα πλοία τους για την Ναυμαχία.

Στην κρίσιμη αυτή συνάντηση, το συγκροτηθέν από τουςκυβερνήτες συμβούλιο αποφάσισε όπως, ο Σπυριδώφ ανα-λάβει την διοίκηση της μοίρας εμπροσθοφυλακής. Στο κα-ράβι του θα ήταν επίσης ο Θεόδωρος Ορλώφ και ο ΆγγλοςΓκρέιγκ, ο δε Έλφινστον θα είχε την διοίκηση της μοίρας οπι-σθοφυλακής, το δε κύριο σώμα του στόλου θα διοικούσεως αρχιναύαρχος του ρωσικού στόλου ο Αλέξιος Ορλώφ.

Στο ιστορικό τούτο συμβούλιο των Ρώσων, ο Σπυριδώφπρότεινε το δικό του σχέδιο μάχης, το οποίο είχε ως εξής ναμη πλησιάσουν τον εχθρό με τα καράβια τους κατά μέτωποπαράταξη, αλλά το ένα καράβι να ακολουθεί πίσω από τοάλλο, ώστε κατά μιαν έννοια τα απόνερα του ενός να ταακολουθεί το επόμενο. Όταν δε πλησιάσουν αρκετά τονεχθρικό στόλο, τότε μόνο να γυρίσουν τα πλοία τους κατάμέτωπο της γραμμής του αντιπάλου προτείνοντας τα κανό-νια της μιας πλευράς τους. Ο Αλέξιος Ορλώφ ο οποίος μεμεγάλη προσοχή παρακολούθησε επί χάρτου τις προτάσειςτου Σπυριδώφ, συμφώνησε όπως και όλοι οι Κυβερνήτες.

Η πρόταση αυτή του Σπυριδώφ, είχε σαν βάση την τα-κτική των Άγγλων σε παρόμοιες ναυμαχίες.

Την άλλη μέρα στις επτά το πρωί 24 Ιουνίου 1770 όλαείναι έτοιμα για την ιστορική μεγάλη ναυμαχία. Ο ρωσικόςστόλος έχει παρατάξει εννέα μεγάλα καράβια γραμμής καιαρκετές φρεγάτες πιο ευέλικτες στις ναυμαχίες ιδίως σε κλει-στές θάλασσες, αφήνει το αγκυροβόλιο του και με την βοή-θεια του βοριά που άρχισε νωρίς να δυναμώνει με τοανέβασμα του ήλιου, μπαίνει στην περιοχή που ήταν τατούρκικα καράβια παρακάμπτοντας επιτυχώς τις εμπρο-σθοφυλακές που είχαν τοποθετήσει οι Τούρκοι για έγκαιρηπροειδοποίηση ότι έπεται εχθρική επίθεση.

Οι Ρώσοι απέναντί τους είχαν ένα πολυάριθμο τουρκικόστόλο, παραταχθέντα σε σχήμα ημισελήνου αποτελούμενοαπό δίκροτα, τρίκροτα, κορβέτες και άλλα μικρότερα βοη-θητικά καράβια.

Οι Τούρκοι βλέποντας τον ρωσικό στόλο με τόσο ολίγακαράβια, δεν πίστευαν ότι σ’ αυτήν την ισχυρή θέση τουςθα τολμούσαν να τους επιτεθούν. Και όμως αυτό που δεν πί-στευαν οι Τούρκοι έγινε πραγματικότητα όταν κατάπληκτοιβλέπουν να ξεκινούν όλα τα ρωσικά πλοία, ένα δε μεγάλοκαράβι, να προπορεύεται με όλα του τα πανιά φουσκωμένα

από τον δυνατό αέρα, καταπάνω στην τουρκική ναυαρχίδα,στο άλμπουρο της οποίας κυμάτιζε το σινιάλο του ναυάρχουΧοζαμεδδίν.

Αμέσως οι Τούρκοι άρχισαν πυκνό κανονιοβολισμό μετην ελπίδα να σταματήσουν το ρωσικό καράβι, το οποίο δενήταν άλλο από το «Ευστάθιος», στο οποίο επέβαιναν οι Σπυ-ριδώφ, Γκρέιγκ και ο Θεόδωρος Ορλώφ. Μέσα σ’ αυτόν τονκαταιγισμό των πυροβόλων από τους Τούρκους, η θέση τουρωσικού πλοίου ήταν πολύ δύσκολη.

Συνεχίζοντας οι Τούρκοι τον κανονιοβολισμό, εκσφενδό-νιζαν εναντίον του «Ευστάθιος» μεγάλες μαρμάρινες μπάλες,μία από τις οποίες κατέστρεψε το πηδάλιό του. Ακυβέρνητοπλέον αυτό το μεγάλο πλοίο, το καμάρι του ρωσικού στό-λου, με όλα του τα πανιά ανοικτά, και με μια καταπληκτικήταχύτητα, με τον τεράστιο όγκο του σφηνώνεται στην τουρ-κική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά», επί της οποίας επέβαινεο Τούρκος υποναύαρχος Χασάν Τζεζαερλής, ο αντικαταστά-της του δραπετεύσαντος Τούρκου ναυάρχου Χοζαμεδδίν.

Εναγκαλισμένα μετά την σύγκρουση τα δυο ωραιόταταγια την εποχή τους πλοία, το ρωσικό «Ευστάθιος» και τοτουρκικό «Ρεάλ Μουσταφά», ο Χασάν Τζεζαερλής διατάσσειτο πλήρωμά του να κάνουν ρεσάλτο ρίχνοντας στο ρωσικό«Ευστάθιος» σκοινιά με αρπαγές, μαχόμενος ο ίδιος οΧασάν με απαράμιλλη γενναιότητα.

Σ’ αυτήν την δύσκολη εμπλοκή, ένα τουρκικό τρίκροτοτων 84 πυροβόλων το «Καπουδάν Πασάς», σπεύδει πάσειδυνάμει, να δώσει βοήθεια στην εμβολισμένη από το «Ευ-στάθιος» ναυαρχίδα του Χασάν.

Και ενώ το «Καπουδάν Πασάς» προχωρούσε ακάθεκτο στοχώρο της συμπλοκής, ξαφνικά βλέπουν οι Ρώσοι το καράβιτου Βαρβάκη με υψωμένη στο κατάρτι του την ρωσική ση-μαία να παρουσιάζεται στην πιο κρίσιμη στιγμή και να ρίχνειομοβροντίες με τα δέκα πλευρικά του κανόνια της δεξιάςπλευράς του κατά του τουρκικού, το οποίο έτρεχε με όλα ταπανιά να δώσει βοήθεια στο «Ρεάλ Μουσταφά», του Χασάν.

Η επέμβαση του Βαρβάκη αιφνιδίασε το «ΚαποδάνΠασάς», εξαναγκάζοντάς το να μειώσει ταχύτητα, για ναμπορέσει να στρίψει δεξιά για να αποφύγουν τον εύστοχοκανονιοβολισμό από το καράβι του Βαρβάκη. Βλέποντας οθαρραλέος και έμπειρος Βαρβάκης την κίνηση των Τούρ-κων, κάνει στροφή κι αυτός δεξιά πλαγιοδρομώντας εξ αρι-στερών το τεράστιο τούρκικο καράβι, χτυπώντας τώρα με ταδέκα κανόνια της αριστερής του πλευράς. Η έγκαιρη επέμ-βαση του Βαρβάκη σ’ αυτήν την κρίσιμη ώρα εξανάγκασετο «Καπουδάν Πασάς», να απομακρυνθεί και να αποσυρ-θεί άρον-άρον, χωρίς να μπορέσει να δώσει βοήθεια στηντουρκική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά».

Ο αγώνας ανάμεσα στις δύο ναυαρχίδες, του Ορλώφ καιτου Χασάν, γενικεύτηκε και έγινε λυσσωδέστατος. Ο Τούρ-κος Χασάν αιμόφυρτος απόκρουε με γενναιότητα κάθε επί-


89

θεση, ενώ το κατάστρωμα του «Ευστάθιος» ήταν σκεπα-σμένο από πτώματα Ρώσων και Τούρκων.

Παρακολουθώντας με κομμένη την ανάσα ο Έλφινστοντην συμπλοκή, στέλνει κανονιοφόρους αποβιβάζοντας προςβοήθεια στο ρωσικό καράβι νέα στρατεύματα, δίδονταςθάρρος και κουράγιο στους καταπονημένους ρώσους μα-χητές. Με την ενίσχυση αυτή οι Ρώσοι κατόρθωσαν να απο-μακρύνουν τους Τούρκους επιδρομείς από το κατάστρωματου «Ευστάθιος» και να το ρυμουλκήσουν μακριά τηςεμπλοκής οι κανονιοφόροι.

Βλέποντας ο Τούρκος Χασάν, να απομακρύνεται η ρωσικήναυαρχίδα και να ξεφεύγει από τα νύχια του, κουβαλώνταςμαζί της ένα μεγάλο αριθμό Τούρκων μαχητών, οι οποίοι θαεγίνοντο αιχμάλωτοι στους Ρώσους, επιβιβάζεται σε μίαβάρκα και σπεύδοντας ανεβαίνει στην ρωσική ναυαρχίδα. Ηεμφάνιση του Χασάν δίνει πρόσκαιρα κουράγιο στους Τούρ-κους και η μάχη επί του καταστρώματος αναζωπυρώνεται.

Ο δυνατός άνεμος και η κατεύθυνση των θαλασσίων ρευ-μάτων ξεσέρνουν το «Ευστάθιος», καθώς δεν διαθέτει τι-μόνι, προς την ακτή, με αποτέλεσμα στην ανεξέλεγκτηπορεία του να προσκολληθεί για δεύτερη φορά στην τουρ-κική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά». Διαπιστώνοντας οΓκρέιγκ ότι το «Ευστάθιος» και πάλι πέφτει στα χέρια τωνΤούρκων, σκαρφαλώνει από τα ξάρτια ψηλά στα ιστία, βάζειφωτιά στα πανιά και αμέσως ρίχνεται με σχοινί προς τις κα-νονιοφόρους οι οποίες έπλεαν παραπλεύρως. Κατά τον ίδιοτρόπο εγκαταλείπουν το καράβι οι ναύαρχοι ΘεόδωροςΟρλώφ και Σπυριδώφ, με είκοσι αξιωματικούς, ενώ ανα-ρίθμητοι Ρώσοι από το πλήρωμα και μαχητές πέφτουν στηνθάλασσα και περισυλλέγονται από τις κανονιοφόρους.

Η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη, πάνω στην τουρκικήναυαρχίδα με τον Χασάν να καταβάλλει υπεράνθρωπεςπροσπάθειες να συγκρατήσει το πλήρωμα στις θέσεις τους,διότι η φωτιά από τα φλεγόμενα πανιά της ρωσικής ναυαρ-χίδος, μεταδίδεται γρήγορα στην τουρκική «Ρεάλ Μου-σταφά». Τώρα και τα δύο καράβια σφικτά εναγκαλισμένακαι με τις φλόγες να μεσουρανούν, κατευθύνονται ακυβέρ-νητα πλέον στην ακτή. Το «Ευστάθιος» καιγόταν γρηγορό-τερα καθώς ο δυνατός αέρας κατεύθυνε τις φλόγες και σταάλλα ιστία. Σε λίγη ώρα η φωτιά έφθασε στο κατάστρωματου πλοίου, καθώς βομβαρδίζονταν ανελλιπώς από τα κομ-μάτια των άλμπουρων και αντένων που έφθαναν σαν φλε-γόμενα βέλη στην ξύλινη κουβέρτα. Δεν άργησε να φθάσειστην μπαρουταποθήκη η οποία τινάχθηκε στον αέρα μεαποτέλεσμα να βυθιστεί μέσα σε λίγη ώρα, υπό τα βλέμ-ματα των Ρώσων ναυάρχων.

Η τουρκική επίσης ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά» με τηφωτιά να τρώει τα σωθικά της, δεν άργησε να τιναχθεί στοναέρα και να βυθιστεί εν ριπεί οφθαλμού, συμπαρασύρο-ντας στον υγρό τάφο το πλείστο του πληρώματος και τους

επ΄ αυτής ευρισκομένους μαχητές για ρεσάλτα. Τα τουρκικά πληρώματα των άλλων πλοίων, βλέποντας

να καίονται τα δύο προαναφερόμενα καράβια και να βυθί-ζονται, απομακρύνονται γρήγορα, πανικόβλητοι από τοθέαμα που αντίκρισαν και την τροπή που πήρε η ναυμαχία,καταφεύγοντες στο λιμάνι του Τσεσμέ, με την ελπίδα ότι τακαράβια τους θα προστατεύονταν από τα παράκτια πυρο-βόλα των φρουρίων.

Τα ρωσικά καράβια μετά την λυσσαλέα τούτη ναυμαχία,αγκυροβόλησαν στην θέση που προηγουμένως ήταν τατουρκικά καράβια, φράζοντας κατά μία έννοια την είσοδο-έξοδοα προς το λιμάνι του Τσεσμέ, και παγιδεύοντας εντόςαυτού όλον τον τουρκικό στόλο.

Οι Ρώσοι αν και είχαν μεγάλες απώλειες σε άνδρες και ζη-μιές σε μικρά βοηθητικά καράβια, εν τούτοις πανηγύριζαντην νίκη τους έναντι των Τούρκων, οι οποίοι εκτός της βυθί-σεως της ναυαρχίδος τους, «Ρεάλ Μουσταφά», έχασαν τρι-πλάσιο αριθμό ανδρών και περισσότερα καράβια, από τιςζημιές που υπέστησαν από τον ανελέητο κανονιοβολισμόαπό τα ρωσικά καράβια.

Η πυρπόληση του τουρκικού στόλου στον ΤσεσμέΕίχε πια βραδιάσει (24 Ιουνίου 1770) και η ναυμαχία του

Τσεσμέ τελειώσει υπέρ των Ρώσων. Τότε ο αρχιναύαρχοςΑλέξιος Ορλώφ, αναθέτει στον Σπυρίδωνα να συγκαλέσεισυμβούλιο με τους κυβερνήτες όλων των πλοίων, αλλά και


90

τους Έλληνες καραβοκυραίους, οι οποίοι είχαν ενσωματω-θεί με τα καράβια τους στον ρωσικό στόλο, μεταξύ τωνοποίων ήταν και ο Ψαριανός Βαρβάκης. Σκοπός αυτής τηςσυνάθροισης ήταν να αποφασίσουν με ποιο τρόπο θα κα-ταστρέψουν τον εγκλωβισμένο τουρκικό στόλο στο λιμάνιτου Τσεσμέ.

Όταν μαζεύτηκαν όλοι οι Σπυριδώφ τους εξήγησε πωςείχε διαμορφωθεί η όλη κατάσταση μετά τη ναυμαχία, καιότι το στόλος των Τούρκων κρύφτηκε πανικόβλητος στο λι-μάνι του Τσεσμέ. Στην περίπτωση αυτή αναφέρει ο Σπυρι-δώφ έχουμε τρία βασικά πλεονεκτήματα έναντι τωνΤούρκων οι οποίοι οδηγήθηκαν στην παγίδα.

Πρώτο, ο όρμος του Τσεσμέ είναι μικρός για τόσα πολλάπλοία, όπως είναι τα τουρκικά που τους απαγορεύει να κι-νηθούν ευχερώς εντός αυτού για να δώσουν μάχη, επομέ-νως είναι ακινητοποιημένος. Δεύτερον ψυχολογικά είναιβέβαιον ότι βρίσκονται σε δεινή κατάσταση λόγω των ση-μαντικών απωλειών σε πλοία και άνδρες που είχαν στηνέξωθεν του Τσεσμέ σημερινή Ναυμαχία. Και τρίτον αποδεί-χθηκε ότι το μοναδικό όπλο που τους προκαλεί μεγάλοφόβο είναι η φωτιά.

Επομένως μία είναι η εκδοχή. Να καταστρέψουν τοντουρκικό στόλο, εφ΄ όσον δεν είναι δυνατόν να ναυμαχή-σουν μέσα σ΄ αυτήν την μικρή θαλάσσια λεκάνη του Τσε-σμέ, με τη φωτιά.

Για να καταστραφούν επομένως τα καράβια τους, χρειά-ζονται «μπουρλότα» τα οποία θα κολλήσουν στα καράβιατους και θα ανατιναχθούν μαζί τους.

Απευθυνόμενος ο Σπυριδώφ στους Έλληνες τους λέει: Τα δικά σας καράβια είναι τα καταλληλότερα για ρηχά νεράκαι πολύ πιο ευκίνητα λόγω μεγέθους από τα ρωσικά, επο-μένως και εάν φυσικά συμφωνείτε θα μπορέσετε να τα θυ-σιάσετε γι΄ αυτόν τον σκοπό;

Οι ψαριανοί καπεταναίοι μεταξύ των οποίων και ο Βαρ-βάκης, όπως και οι άλλοι νησιώτες δέχθηκαν την πρότασητου Σπυριδώφ.

Μεταξύ των καραβοκυραίων ο Βαρβάκης παίρνει τονλόγο και θέτει έναν όρο στον ναύαρχο Σπυριδώφ «Συμφωνώ ναύαρχέ μου, να δώσω το καράβι μου, για τονσκοπό που θέλετε και που θέλουμε όλοι οι Έλληνες που εί-μαστε σκλαβωμένοι στους Τούρκους, με έναν όρο. Να μεαφήσετε να κουμαντάρω εγώ προσωπικά το πυρπολικό-κα-ράβι μου, κατά του τουρκικού στόλου».

Τότε ο Σπυριδώφ απαστράπτων από χαρά και ενθουσια-σμένος από την γενναία απάντηση και συνάμα απαίτησητου Βαρβάκη λέει: «Γενναίε Βαρβάκη, άλλη απάντηση εγώδεν περίμενα από εσάς τους γυιούς της Ελλάδος» και στρε-φόμενος προς όλους επαναλαμβάνει: «μα και βέβαια δέχο-μαι Βαρβάκη την γενναία πρότασή σου να κυβερνήσεις εσύτο καράβι σου».

Εκείνο το βράδυ που πάρθηκε η γενναία απόφαση απότους Ρώσους ήταν 24 Ιουνίου 1770, ημέρα εορτής του γε-νεθλίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Πριν 23 χρόνιατο 1747 γεννιόταν ο Βαρβάκης στα Ψαρά, και γνώριζε ότιοδηγώντας το μπουρλότο του κατά των Τούρκων πήγαινεκατ΄ ευθεία προς τον βέβαιο θάνατο, και όμως αυτό το γεν-ναίο παλληκάρι των 23 χρόνων δεν δείλιασε, δεν σκέφθηκεούτε στιγμή τον θάνατο, αλλά μόνο την θυσία και το καθή-κον προς την σκλαβωμένη Ελλάδα.

Η αρχηγεία της επικίνδυνης αυτής επιχείρησης ανατέθηκεστον Γκρέιγκ. Στην συγκέντρωση γνωστοποίησε στους κα-πεταναίους των πυρπολικών το σχέδιό τους. «Για να κατα-στρέψουμε τον τουρκικό στόλο, πρέπει να μετατρέψουμεσωστά τα καράβια σας σε πυρπολικά, στην συνέχεια δε, νακατευθυνθούν με μεγάλη προσοχή στους εχθρικούς στό-χους και συγκεκριμένα στα μεγάλα καράβια».

Ο ίδιος ο Γκρέιγκ θα πήγαινε μπροστά με την φρεγάτα«Ροστισλάβ», κανονιοβολώντας κατά των τουρκικών κανο-νιοστασίων της ξηράς, τότε στην είσοδο του λιμανιού θα έλ-θουν και τα άλλα ρωσικά καράβια τα οποία θα αρχίσουν νακτυπούν με συντονισμένες ομοβροντίες τα αγκυροβολη-μένα εχθρικά, ώστε να αιφνιδιαστούν, μέσα στους κρότουςκαι τους καπνούς των κανονιοβολισμών θα ξεκινήσουν ταπυρπολικά, κατευθυνόμενα με μεγάλη ταχύτητα προς ταεχθρικά.

Το γεγονός του πυρπολισμού του τουρκικού στόλουεκείνη την εποχή, δεν πέρασε απαρατήρητο και ήταν πολλάτα έντυπα που είχαν αναφερθεί εκτενώς στο κοσμοϊστορικότούτο κατόρθωμα των Ρώσων.

Συγκεκριμένα δε, αναφερόμεθα σε ένα γερμανικό βιβλίοπου γράφτηκε αμέσως μετά την πυρπόληση και που δημο-σιεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα με τον χαρακτηριστικό τίτλο«Ειδήσεις από τις επανειλημμένες ρωσικές ναυμαχίες ενα-ντίον των Τούρκων». Στις σελίδες του αυτό το βιβλίο μεταξύάλλων γράφει ότι η επίθεση στον Τσεσμέ έγινε με πέντε πυρ-πολικά όλα κατά τον συγγραφέα Ελληνικά, μετασκευασμένακαταλλήλως, εκ των οποίων μόνο τα δύο πλησίασαν ταεχθρικά καράβια και άναψαν, ενώ ένα τρίτο δεν πήρεφωτιά. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ένα μέρος των πληρω-μάτων του ρωσικού στόλου και των πυρπολικών απαρτίζε-ται από εθελοντές Έλληνες Αιγαιοπελαγίτες όπως Ψαριανοί,Μυκονιάτες και Μανιάτες μαχητές.

Μια δεύτερη πηγή σχετική και αυτή με την πυρπόλησητου τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ είναι του καθηγητούΙστορίας Στεφάνου Παπαδοπούλου ο οποίος στην Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους γράφει: «Οι Ρώσοι αποφάσισαν νακαταστρέψουν τον τουρκικό στόλο με μπουρλότα. Σε πυρ-πολικά μετετράπησαν τέσσερα ελληνικά πλοιάρια, και ωςκυβερνήτες επιλέχθηκαν τρεις Ρώσοι και ένας Άγγλος».

Ωστόσο θα επιστρέψουμε στις αναφορές-ημερολόγια των


91

Ρώσων Ναυάρχων οι οποίοι ήταν αυτόπτες μάρτυρες τόσοστην ναυμαχία, έξωθεν του Τσεσμέ και αυτής της πυρπολή-σεως του τουρκικού στόλου στο Λιμάνι του Τσεσμέ.

Ο έχων το γενικό πρόσταγμα της επιχείρησης Γκρέιγκ,άκουσε με προσοχή την πρόταση του Βαρβάκη την οποίαεπικρότησε. Τότε έσπευσε ο Ψαριανός καταδρομέας να με-τασκευάσει το καράβι του σε πυρπολικό. Αυτοπροσώπωςεπιμελήθηκε την μετασκευή με τις γνώσεις που είχε από ταχρόνια της πειρατείας κατά των σκληροτράχηλων Αλγερι-νών, και με την χειρονακτική βοήθεια των Ρώσων ναυτών.

Όταν η μετασκευή του καραβιού σε πυρπολικό τελείωσε,διάλεξε τους Ρώσους ναύτες οι οποίοι θα επάνδρωναν τοκαράβι του. Εδώ πρέπει να τονίσουμε με έμφαση, ότι ο Βαρ-βάκης για τους δικούς του λόγους, δεν πήρε στο πυρπολικότου κανέναν ψαριανό αλλά ούτε και κανένα άλλο Έλληναπαρά μόνο Ρώσους. Στην συνέχεια παρουσιάστηκε στονΓκρέιγκ, με τον οποίο είχε πλέον γίνει φίλος και σύμβουλόςτου, για να του αναφέρει ότι το πλοίο του ήταν έτοιμο, όπωςκαι τα άλλα τέσσερα, συνολικά πέντε πυρπολικά που θαέπαιρναν μέρος στη δύσκολη αυτή επιχείρηση.

Η ξακουστή αυτή ναυμαχία-πυρπόληση, στο λιμάνι τουΤσεσμέ, της οποίας θα παρακολουθήσουμε όλες τις φάσεις,άρχισε την νύχτα της 26ης Ιουνίου 1770. Τέτοια επιχείρησηστη θάλασσα δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο ναυτικός πόλε-μος.

Το καμάρι του ρωσικού στόλου το «Ροστισλαβ», ξεκίνησεπρώτο στην πρύμνη του είχε τρία λαδοφάναρα. Με τοάναμμά τους θα έδινε το σήμα για την έναρξη της επίθεσης. Φθάνοντας το «Ρόστισλαβ» στην είσοδο του λιμανιού, άρ-χισε τον κανονιοβολισμό με όλα τα κανόνια του κατά τωντουρκικών φρουρίων που είχαν οχυρώσει με κανόνια με-γάλου βεληκεκούς, δεξιά και αριστερά τις εισόδους του λι-μανιού.

Σε λίγο χρόνο κατέφθασε το θωρηκτό «Ευρώπα» και το«Γρόμ», και τα τρία αυτά μεγάλα καράβια κατόρθωσαν ναπεράσουν τα δύο τουρκικά φρούρια και να μπουν στο λι-μάνι, εφ΄ όσον ο προσανατολισμός των κανονιοστασίωνείχε στόχο την φύλαξη του στομίου και την έξωθεν αυτούπεριοχή, επομένως περνώντας ξυστά οι Ρώσοι τις ακτές δενμπορούσαν πλέον οι Τούρκοι να χρησιμοποιήσουν τα πυ-ροβόλα τους, αλλά ούτε να τους αλλάξουν θέση. Αυτήν τηνλεπτομέρεια την είχαν υπ΄ όψην τους οι Ρώσοι και ο ανι-χνευτής των ακτών θαρραλέος Βαρβάκης, ο οποίος σανπλοηγός τους, οδηγούσε τους Ρώσους, με τα καράβια τουςστην επιτυχία. Στην συνέχεια κατόρθωσαν τα τρία αυτάπλοία των Ρώσων να εισέλθουν στο λιμάνι, μαζί με τα άλλαπέντε πυρπολικά.

Τότε μέσα στο λιμάνι αντίκρισαν ένα καταπληκτικό θέαμα.Εκτός από τον φωτισμό που είχαν στις κεραίες του όλα τατουρκικά καράβια, δίδοντας το στίγμα τους στους Ρώσους

τα μεγάλα πλοία είχαν αγκυροβολήσει και από την πρύμνητους είχαν πάρει πρυμάτσες στις δέστρες της στεριάς και τοένα πλοίο ήταν κολλημένο στο άλλο. Ήταν τόσο σίγουροιοι Τούρκοι ότι στο λιμάνι του Τσεσμέ δεν ήταν δυνατό ναπεράσουν τα ρωσικά πλοία, εφ΄ όσον τα εις την είσοδο κα-νονιοστάσια θα τα βούλιαζαν. Και όμ ως με την βοήθεια τουΘεού και τη ναυτική τους πείρα, πέρασαν.

Φθάνοντας στο μέσον σχεδόν του λιμανιού, άρχισαν ταρωσικά καράβια ανελέητο κανονιοβολισμό. Τα αγκυροβο-λημένα τουρκικά αιφνιδιάστηκαν, λόγω δε θέσεως τα κανό-νια τους είχαν αχρηστευθεί, εφ΄ όσον το ένα πλοίο ήτανκολλημένο και δεμένο με σχοινιά στην πλευρά του άλλου.Μόνο αυτά τα μικρότερα που είχαν αγκυροβολήσει ανοι-κτά της ακτής άρχισαν να κτυπούν με τα κανόνια τους ταρωσικά μέσα στο σκοτάδι της νύκτας.

Μέσα σ΄ αυτόν τον εκκωφαντικό θόρυβο από τους κα-νονιοβολισμούς, προχώρησε το πυρπολικό του Ρώσου Ίλινκαι ακολούθησε το πυρπολικό του Βαρβάκη, μετά τον Βαρ-βάκη ακολουθούσε το τρίτο του οποίου δεν γνωρίζουμε τονκυβερνήτη, κατά πάσα πιθανότητα να ήταν του Δογδάλου.

Σε λίγο και αφού είχε προχωρήσει, ο Ίλιν έστρεψε δεξιά,ενώ ο Βαρβάκης βιλιδοσκοπών την όλη κατάσταση κατευ-θύνει το δικό του πυρπολικό, στον αγκυροβολημένο στόλο,σε λίγο ο Ίλιν κολλάει το πυρπολικό του σε ένα τουρκικό κα-ράβι, που ήταν αγκυροβολημένο ανοικτά, και το ανατινάσ-σει στον αέρα. Η τρομερή έκρηξη έστρεψε την προσοχήτων Τούρκων προς το φλεγόμενο καράβι τους, ενώ ο Βαρ-βάκης βρήκε την ευκαιρία να τρυπώσει μέσα στο σκοτάδι τοπυρπολικό του και να πλευρίσει ένα μεγάλο τρίκροτο τούρ-κικο καράβι.

Αντιλαμβανόμενοι οι Τούρκοι την προσκόλληση του πυρ-πολικού του Βαρβάκη άρχισαν να πυροβολούν προσπαθώ-ντας να κτυπήσουν τους ναύτες, δεν τόλμησαν όμως ναρίξουν εναντίον του πυρπολικού με τα κανόνια τους διότιείχε πλησιάσει πολύ κοντά τους ο Βαρβάκης προκειμένουνα προσδέσει το πυρπολικό του.

Με γρήγορες κινήσεις, το πλήρωμα δένει γερά το μπουρ-λότο πάνω στο τεράστιο πλοίο των 100 πυροβόλων, ενώ οΒαρβάκης διατάσσει τους Ρώσους ναύτες του να εγκατα-λείψουν το πυρπολικό και να επιβιβαστούν στην σκαμπα-βία. Οι Ρώσοι ναύτες υπακούουν στις οδηγίες του Βαρβάκηκαι απομακρύνονται, αλλά δεν φεύγουν περιμένοντας τοναρχηγό τους.

Ο Βαρβάκης μόνος πλέον μέσα στο πυρπολικό του, ανά-βει με τον δαυλό του τις σωλήνες που ήταν γεμάτες με μπα-ρούτι και ραντισμένοι με νέφτι για να μεταδώσουν τηνφωτιά στο αμπάρι που ήταν γεμάτο με βαρέλια μπαρούτης.Αφού βεβαιώθηκε ότι η φωτιά είχε πλέον μεταδοθεί σ’ όλοτο πυρπολικό και πετώντας τον αναμμένο δαυλό του στηνκουβέρτα του τουρκικού καραβιού, πήδηξε στην θάλασσα.


92

Σε λίγα λεπτά ακούστηκε ένας δυνατός κρότος. Το μπουρ-λότο του Βαρβάκη είχε ανατιναχθεί, μεταδίδοντας τις φλόγεςτου στο τουρκικό τρίκροτο, που σε λίγο μεταβάλλεται σεέναν ουρανομήκη πυρσό, ενώ η πυριτιδαποθήκη του και ταπυροβόλα εκπυρσοκροτούν. Ο Βαρβάκης πρόφθασε κολυ-μπώντας να απομακρυνθεί και να βγάλουν τον ψαριανό κα-πετάνιο τους οι Ρώσοι, μισοπεθαμένο από την θάλασσαπάνω στην σκαμπαβία, με καμένο το πρόσωπό του και ταχέρια του.

Το τρίτο πυρπολικό με κυβερνήτη τον Δογδάλιο, δεν πρό-λαβαν να το γαντζώσουν γερά σε ένα άλλο εχθρικό καράβι,ενώ βιάστηκαν και του έβαλαν φωτιά. Εκείνο ξεκόλλησε,φούντωσε και κάηκε ανώφελα.

Σε μικρό διάστημα οι φλόγες από το τουρκικό καράβι πουπυρπόλησε ο Βαρβάκης μεταδόθηκαν στα διπλανά, καικαθώς ήταν το ένα κοντά στο άλλο έγιναν παρανάλωμα τουπυρός, για να μεταβάλλουν το λιμάνι του Τσεσμέ σε έναηφαίστειο. Τα πυροβόλα όλων των τουρκικών καραβιώνπου καιγόντουσαν σαν λαμπάδες, όπως ήταν γεμάτα μπα-ρούτι πήραν φωτιά, πυρακτώθηκαν και άρχισαν να εκ-σφενδονίζουν οβίδες προς κάθε κατεύθυνση ανεξέλεγκτες.

Σαν να μην έφθανε η καταστροφή των τουρκικών καρα-βιών, η φωτιά μεταδόθηκε και στις μπαρουταποθήκες πουυπήρχαν στην παραλία. Οι εκρήξεις συνεχιζόμενες συντα-ράσσουν την περιοχή, ενώ οι φλόγες της τρομερής πυρκα-γιάς ανεβαίνουν στον ουρανό και γίνονται ορατές στηννήσο Χίο. Κάθε λίγο ένα δυνατό τράνταγμα σαν σεισμός τα-ράζει την στεριά και την θάλασσα, μεγάλα τμήματα τωντουρκικών καραβιών, άνθρωποι μισοπεθαμένοι και πτώ-ματα ακρωτηριασμένα εκσφενδονίζονται από παντού.

Ο Ναύαρχος Γκρέιγκ στο ιδιόχειρο ημερολόγιο του κατα-στρώματος του πλοίου «Ροστισλάβ» έγραφε τα παρακάτω:«Η πυρπόληση του τουρκικού στόλου έγινε ενιαία κατά τις3 το πρωί. Ευκολότερο είναι να φανταστείς παρά να περι-γράψεις τον τρόμο, την έκπληξη και τη σύγχυση που κυ-ριάρχησαν στον αντίπαλο. Οι Τούρκοι σταμάτησαν κάθεαντίσταση, ακόμα και σ’ εκείνα τα καράβια που δεν καίγο-νταν ακόμα τα περισσότερα κωπήλατα πλοία είτε βυθίστη-καν είτε αναποδογυρίστηκαν από το πλήθος τωνανθρώπων, που εφορμούσε σ’ αυτά (…) Ο φόβος τωνΤούρκων ήταν τόσο μεγάλος, ώστε δεν εγκατέλειπαν μόνοτα πλοία, που δεν καίγονταν ακόμη, αλλά και τα πυροβο-λεία της ακτής, και αυτό ακόμα το φρούριο και την πόλητου Τσεσμέ, αφήνοντάς τα έρμαια στο άτακτο πλήθος…»

Ο απολογισμός της καταστροφής σε τούρκικα καράβια ήταν ο εξής:«Πυρπολήθηκαν δεκαπέντε μεγάλα πλοία, δυνάμεως απόεβδομήντα μέχρι εκατόν πυροβόλων έκαστον, εννέα τωνδεκαπέντε μέχρι τριάκοντα κανονιών και πολλαί γαλέραι. Ενμόνον πλοίον εξήκοντα πυροβόλων και πέντε γαλιόται διέ-φυγον τας φλόγας, και εζωγρήθησαν υπό των Ρώσων».

Μετά τη ναυμαχία, ο Σπυριδώφ και ο Γκρέιγκ ανέφερανστον αρχιναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ την ηρωική πράξη τουΒαρβάκη. Τον κάλεσαν στη ναυαρχίδα ήλθε σεμνός, κρα-τώντας το σκούφο του στα χέρια. Ο Ορλώφ τον συγχάρηκεγια το κατόρθωμά του και είναι ο πρώτος που τον ονόμασε«εθελοντή – ήρωα του Τσεσμέ». Του είπε, ακόμη, πως για τοκατόρθωμά του θα γίνει επίσημη ειδική αναφορά στην τσα-ρίνα Αικατερίνη Β’. Ο Βαρβάκης έμεινε άφωνος, δεν ήτανσυνηθισμένος σε τέτοια. Τον ρώτησαν τότε αν ήθελε κάτι,αν είχε κάποια ανάγκη κι εκείνος ταπεινά είπε:

- Δεν έχω πια καράβι!Πραγματικά, η ηρωική ενέργεια αναφέρθηκε με επίσημο

έγγραφο στην Αγία Πετρούπολη. Η Αικατερίνη, με υψηλήπροσταγή, ενέταξε τον Έλληνα Ψαριανό καπετάνιο στιςστρατιωτικές δυνάμεις της Αυτοκρατορικής Ρωσίας με τοβαθμό του υπολοχαγού. Το επίσημο αυτό έγγραφο, με ημε-ρομηνία 21 Οκτωβρίου 1772, βρίσκεται στο Χρονικό τηςΤάξης των ευγενών του Αστραχάν.

Επομένως τα Ψαρά επαναστάτησαν 51 συναπτά έτη ενω-ρίτερα των άλλων Ελλήνων του 1821 κατά των Τούρκωντυρράνων για να αποδείξουν με την θαρραλέα αποφασι-στικότητά τους ότι είχαν πάντοτε κατά νου το πώς και πότεθα έρθει η Άγια Μέρα, να ελευθερωθούν καταστρέφονταςδιά πυρός και σιδήρου τον αιώνιον των Ελλήνων εχθρό,τους βαρβάρους και απολίτιστους Τούρκους.

Ο Βαρβάκης έκαψε έναν ολόκληρο τουρκικό στόλο, φυ-σικά κάτω από την ρωσική προστασία, οι απόγονοί του ψα-ριανοί δεν ξέχασαν ποτέ την γενναιότητα του συμπατριώτητους. Μεγάλωσαν στα Ψαρά έχοντας ενώπιων τους την αν-δρεία του και τα απαράμιλλα επιτεύγματά του, στον πόλεμοκαι την ειρήνη.

Αντάξιοι συνεχιστές των πράξεων του Βαρβάκη όλα ταεπαναστατημένα Ψαρά το 1821, και οι πυρπολητές τους Δη-μήτριος Παπανικολής, Κωνσταντίνος Κανάρης, ΝικόδημοςΚαλαφάτης κ.ά.

Αυτά τα λιοντάρια, οι θαλασσόλυκοι του Αιγαίου μας, στά-θηκαν όρθιοι έναντι υπεράριθμων Τούρκων, δεν υπολόγισανποτέ τα τεράστια καράβια, ούτε τις χιλιάδες στρατιώτες τους,με τον σταυρό στο ένα χέρι και τον δαυλό στο άλλο οι ψα-ριανοί μαχητές της στεριάς και της θάλασσας, μαζί με τα ηρω-ικά επίσης νησιά μας Σπέτσες και Ύδρα, πρωταγωνίστησανστις θάλασσες για τον νικηφόρο αγώνα του 1821-1827.

Πηγές και βοηθήματα για τον Βαρβάκη1. Ασημομύτης Β. Ιωάννης Βαρβάκης, 20012. Βαρβάκης Κ. Ιωάννης Βαρβάκης, 20033. Νικόδημος Κ. Επικήδειος Βαβάκη, 18874. Νικόδημος Κ. Περί Ψαρών εσφαλμένων, 18735. Μπρης Γ. Επετηρίς Βαρβακείου Ιδρύματος, 1961



93

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ


Χρεοκοπίες και στάσεις πληρωμών:

1827 Παύση πληρωμών1843 Προσωρινό χρεοστάσιο1827-78 Αποκλεισμός από διεθνείς χρηματαγορές 1857 Διεθνής Οικονομική Εξεταστική Επιτροπή1860 Προσωρινή ανάπαυση πληρωμών του εξωτερικού χρέους1864 Νέα συμφωνία και αναδιάρθρωση αποπληρωμής του χρέους1878-79 Ανοίγουν οι κρουνοί χρηματοδότησης1893 «Δυστυχώς επτωχεύσαμε»1898 Διακανονισμός και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος1921 Μερική παύση πληρωμών και 1922 Αναγκαστικό δάνειο1928-32 Συμβιβασμοί1932 Προσωρινό χρεοστάσιο1932-33 Επανάληψη πληρωμών και διακανονισμός1942-43 Παύση πληρωμών λόγω εξωγενών παραγόντων1953 Νομισματική μεταρρύθμιση υποτίμηση της δραχμής και σύνδεση με το δολάριο1964 Δανειακή σύμβαση ρύθμιση των προπολεμικών χρεών

94

«Ποιος είδε κράτος λιγοστό σ’όλη τη γη μοναδικόΕκατό να εξοδεύη και πενήντα να μαζεύει…».

( Γ.Σουρής)

το όνομα του ιερού αγώνα της ανεξαρτησίας, συνέβαλανοι χρηματιστηριακοί κύκλοι του Λονδίνου με την σύναψη

δύο επαχθών δανείων τα «Δάνεια Ανεξαρτησίας».Οι Εθνοσυνελεύσεις της επανάστασης εξουσιοδότησαν τουςΑ.Λουριώτη, Ι.Ορλάνδο να δανειστούν χρήματα για τον Αγώνα.

Το πρώτο δάνειο συνάφθηκε το 1824 και το δεύτερο έναέτος αργότερα. Το ονομαστικό ποσόν και των δύο ανερχότανεσε 2.800.000 λίρες στερλίνες όμως το καθαρό ποσό πουέφτασε στη αγωνιζόμενη πατρίδα ήταν μόλις 540.000 λίρες , τουπόλοιπο εξανεμίστηκε σε εγγυήσεις, μεσιτικά, τόκους κλπ

Α’Δάνειο : 800.000 λίρες τιμή έκδοσης 59% 472.000Έξοδα 164.000Είσπραξη 308.000

Β’Δάνειο : 2.000.000 λίρες τιμή έκδοσης 59% 1.100.000Έξοδα 868.000Είσπραξη!!!! 232.000 !!!!

Από το ποσό των 540.000 λιρών που έλαβε η ελληνική διοίκηση,οι 392.000 δόθηκαν για την παραγγελία των περιβόητων ατμό-πλοιων και φρεγατών που ποτέ δεν έφτασαν στην Ελλάδα πέραντης γνωστής «Καρτερίας» και της φρεγάτας «Ελπίς», το δε υπό-λοιπο ξοδεύτηκε σε μισθούς ώστε ναύτες, οι στρατιωτικοί και οιπολιτικοί υπάλληλοι να μην εργάζονται άμισθοί.Το πιο απεχθές όμως μέτρο που επιβλήθηκε για την αποπλη-ρωμή των δανείων αυτών ήταν η «υποθήκευση των εθνικώνκτημάτων» που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους ιδιο-κτήτες τους. Το 1826 όταν ανέλαβε ο Ζαϊμης βρήκε στο ταμείοτου κράτους 16 γρόσια !!!

Το 1827, ο Καποδίστριας, αναζητούσε νέο δάνειο από τιςμεγάλες δυνάμεις χωρίς ανταπόκριση και αναγκάστηκε να ανα-στείλει την εξυπηρέτηση των δανείων της ανεξαρτησίας οδη-γώντας την χώρα στην πρώτη της πτώχευση, που θα τηναποκλείσει από τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια μέχρι το 1878.Ο Καποδίστριας τότε, στράφηκε σε ένα εσωτερικό πρόγραμμαανοικοδόμησης της χώρας που όμως προκάλεσε την αντίδρασητου εξαθλιωμένου λαού και των προκρίτων οι οποίοι ένοιωσανότι παραμερίζονται από τα κέντρα άσκησης εξουσίας.Οι Ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ίσως η πτώχευση αυτή, συνέβαλεστην διάσωση της ελληνικής επανάστασης με την Ναυμαχίατου Ναυαρίνου και την μυστική συμφωνία των Μεγάλων Δυ-νάμεων που οδήγησαν στην δημιουργία του ελληνικού κρά-τους από το οποίο θα μπορούν κάποτε να εισπράξουν !!!

Η έλευση του Όθωνα, το 1833,συνοδεύεται από εγγυή-σεις για παροχή δανείου 60 εκατ. φράγκων (αντιστοιχούσε σε64 εκατ. παλιές δραχμές) που συνάπτεται μεταξύ των Μεγά-λων Δυνάμεων και της Βαυαρίας με σκοπό την ανοικοδόμησητης χώρας και θα καταβληθεί σε δόσεις. Την μεσιτεία του δα-νείου ανέλαβε ο οίκος ¨Ειχταλ του Μονάχου αυτός όμως τηνμεταβίβασε στον οίκο Αγνάδο και ο τελευταίος ανέθεσε με μυ-στική συμφωνία την έκδοση του δανείου στους Ρότσιλδ.Η έκδοση δεν ήταν δυνατόν να γίνει στην χρηματαγορά τουΛονδίνου διότι είχαμε σταματήσει την πληρωμή των τοκοχρε-ολυσίων των δανείων ανεξαρτησίας και ο Ρότσιλδ ανέλαβε να

το δώσει με πραγματική τιμή 94% . Η εγγύηση των δυνάμεων(συνθήκη που υπέγραψαν στις 7/5/32 η Αγγλία, Γαλλία , Ρωσίακαι Βαυαρία), οι βαριοί όροι και οι πρωτάκουστες εγγυήσεις,έδιναν τόσο μεγάλη ασφάλεια στους ομολογιούχους ώστε η ζήτηση ομολογιών ήτανε μεγάλη.Η διαχείριση των πρώτων 2 δόσεων δεν ήταν και η καλύτερηδιότι ένα μεγάλο μέρος απορροφήθηκε από την Αντιβασιλείακαι τον βαυαρικό στρατό καθώς και για αποζημιώσεις στηνΤουρκία για εξαγορά ελληνικών περιοχών!Από τα 57 εκατ., οι τοκογλύφοι τραπεζίτες κράτησαν 33 εκατ.για προκαταβολικούς τόκους και χρεολύσια και λοιπά έξοδα τουδανείου.Οι 3 μεγάλες δυνάμεις κράτησαν 2,5 εκατ. για προκαταβολέςπου είχαν δώσει στον Καποδίστρια και 12.531.000 αποφασί-στηκε να πάρουν οι Τούρκοι για την εξαγορά της Αττικής, Ευ-βοίας, Φθιώτιδος.Οι Τούρκοι όμως πήραν αέρα κοπανιστό γιατί η Ρωσία επέβαλετον όρο αυτόν ώστε να εισπράξει 6 εκατ. που τις όφειλε η Τουρκία.Πάνω από 2 εκατ. πήγαν για μισθούς Αντιβασιλείας και μετα-φορά βαυαρικού στρατού.Η διαχείριση του δανείου και οι τοποθετήσεις του δεν είχαν καμίασχέση με την παραγωγή και την οικονομία οδηγώντας την κυ-βέρνηση το 1843, παρά τα μέτρα λιτότητας και την αύξηση τηςφορολογίας το 1842, σε ένα έλλειμμα που ξεπερνούσε τα 3 εκατ.Το 1843, η κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν μπορεί να εξυπηρετή-σει το τοκοχρεολύσιο του δανείου του 1833 , ζητά νέο δά-νειο από τις προστάτιδες δυνάμεις . Το χρέος πλέον, είχε φτάσειτα 90 εκατ. και με ετήσια έσοδα 14 εκατ. έπρεπε κάθε χρόνο ναπληρώνει 6 εκατ., δηλαδή το 43% των εσόδων του κράτους.Αυτές αρνούνται κατηγορηματικά και συσκεπτόμενες στο Λον-δίνο, εκδίδουν καταδικαστικό πρωτόκολλο, απαιτώντας να ικα-νοποιηθούν άμεσα. Τα δύο μέρη έρχονται σε διαπραγμάτευση και υπογράφουνμνημόνιο ώστε οι δανειστές να εισπράξουν μέσα σε 4 μήνες τοαστρονομικό για την εποχή ποσό, των 3.600.000 δρχ. Τα αναγκαία μέτρα που πάρθηκαν, οδήγησαν την χώρα σε μα-κροχρόνια ύφεση και τον πληθυσμό σε εξαθλίωση.

Τα μέτρα ήταν : (κάτι θα σας θυμίζουν!!!)Απόλυση 1/3 των δημοσίων υπαλλήλων & αυτών του εθνικού τυπογραφείου & των δασικών, των δασονόμων και τωνμισών πανεπιστημιακών δασκάλων.Περικοπές 20% στους μισθούς του ΔημοσίουΠαύση πληρωμών των συντάξεων, αύξηση δασμών και χαρτοσήμουΚατάργηση των κρατικών υγειονομικών υπηρεσιών και των διπλωματικών αποστολών του εξωτερικούΝομιμοποίηση αυθαιρέτων και καταπατημένων εκτάσεων έναντι προστίμου

Οι λαϊκές μάζες όμως είχαν απαυδήσει, έχυσαν ποτάμι αίμαγια να λευτερωθούν από τους Τούρκους και έβλεπαν ότι σκλα-βώθηκαν στις ξένες δυνάμεις και στους τραπεζίτες. Το μνημόνιο του 1843, πυροδότησε την δυσαρέσκεια τουλαού και ξέσπασε το κίνημα της 3ης Σεπτέμβρη που έφερε τοΣύνταγμα στην Ελλάδα και άλλαξε θεωρητικά το πολιτειακόσκηνικό και από την μοναρχία πήγαμε στην βασιλευόμενηδημοκρατία.


Σ

95

Οι αστοί έμποροι και τραπεζίτες είχανε κάνει συμμαχία μαζί μετους τσιφλικάδες- κοτζαμπάσηδες και εκμεταλλεύτηκαν το κί-νημα για να στεριώσουν την θέση τους μέσα στην διακυβέρ-νηση της χώρας. Μετά το 1843 οι Βαυαροί πέρασαν στα παρασκήνια και στην κυβέρνηση ήρθαν οι Μεταξάς , Μαυροκορδάτος, Κουντουριώτης, Λόντος οι οποίοι συνέχισαν να ροκανίζουν τα δημόσια ταμεία.Από το 1843 έως το 1878, η διεθνής κεφαλαιαγορά κλείνει τηνπόρτα στην Ελλάδα και η χώρα κλείνεται στην επικράτεια τηςδηλαδή στην μικρή εσωτερική κεφαλαιαγορά της. Το 1854 ξεσπά ο Κριμαϊκός πόλεμος και ή κυβέρνηση, παρα-συρμένη από το κλίμα του εθνικισμού, στέκεται στο πλευρό τουτσάρου χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα οικονομικό ηεδαφικό και με εχθροπραξίες προσπαθεί να καταλάβει εδάφηβόρεια της μέχρι τότε επικράτειας της. Η απάντηση των αγ-γλογάλλων έρχεται στις 13 Μάιου της ίδιας χρονιάς με στρα-τιωτικό σώμα που αποβιβάζεται στον Πειραιά , προχωρούν σεκατοχή της χώρας και μέχρι το τέλος του πολέμου ανεβοκατε-βάζουν κυβερνήσεις. Στις 16 Μαΐου απομακρύνεται από την εξουσία η κυβέρνησηΑντωνίου Κριεζή και αντικαθίσταται από αυτή του ΑλέξανδρουΜαυροκορδάτου, ηγέτη του αγγλόφιλου κόμματος. Αμέσως μετά η Αγγλία και Γαλλία κήρυξαν επίσημα τον πόλεμοστην Ρωσία και έσπευσαν σε βοήθεια της Τουρκίας. Ο πόλεμοςτελείωσε στις 30 Μαρτίου του 1856 αλλά η παρουσία των κα-τοχικών δυνάμεων συνεχίστηκε για ένα χρόνο .Σε αντάλλαγμα της αποχώρησης των στρατευμάτων οι δύο δυ-νάμεις ζήτησαν την επιβολή εξωτερικού οικονομικού ελέγχου.Λόγω της αντίδρασης της Ρωσίας το σχέδιο υποκαταστάθηκεμε την δημιουργία οικονομικής επιτροπής

Έτσι, το 1857 συγκροτούν, μαζί με Ρώσους εκπροσώπους,μία επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου με στόχο την εύ-ρεση τρόπων πληρωμής των ελληνικών δόσεων του δανείουτου 1932.Η απόφαση γίνεται δεκτή από την κυβέρνηση Βούλ-γαρη που είχε αναλάβει από το 1855.Η επιτροπή πρότεινε η Ελλάδα να αποπληρώνει 900.000 γαλ-λικά φράγκα το χρόνο ως ελάχιστη πληρωμή, πρόταση πουέγινε δεκτή . Η πρώτη πληρωμή έγινε το 1860 αλλά εν συνεχείαδεν μπορέσαμε να καταβάλουμε καμία δόση και το 1864 η ελ-ληνική κυβέρνηση επαναδιαπραγματεύθηκε την καταβολή τωνδόσεων εκ 900.000 φράγκων.Οι δανειστές ζήτησαν όμως ως εγγύηση το 1/3 των εισπράξεωντου Τελωνείου της Σύρας.Τα νέα κοινωνικά στρώματα που αναπτύσσονταν στον τομέατης ναυτιλίας, βιομηχανίας και τραπεζών στρατεύονται πολιτικάγύρω από τον Τρικούπη ενώ οι παραδοσιακές κάστες γύρωαπό τον Δηλιγιάννη.Η παρατεταμένη επιστράτευση που εφάρμοσε ο Δηλιγιάννηςστα μέσα της δεκαετίας του 1880 αύξησε κατακόρυφα το Δη-μόσιο έλλειμμα .

Όταν ανέλαβε ο Τρικούπης την πρωθυπουργία το 1881,το εξωτερικό χρέος μεγάλωσε λόγω και των αποζημιώσεων πουέπρεπε να καταβληθούν στην Τουρκία για την προσάρτηση τηςΘεσσαλίας και της ΆρταςΗ διεθνής κρίση και οι αναδουλειές έκαναν όμως τους συνο-μιλητές μας ελαστικότερους και στο τέλος του 1878 ο Ι. Γεννά-διος, επιτετραμμένου στο Λονδίνο, κατέληξε στην πρώτη

αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους.Οι παλιές ομολογίες μετατρέπονται σε νέες ύψους 1,2εκατ μετόκο 5% και χρόνο απόσβεσης την τριακοπενταετία. Ως εγ-γύηση η ελληνική κυβέρνηση υποθηκεύει τις εισπράξεις απότον φόρο χαρτοσήμου και τα τελωνειακά έσοδα. Τα ελληνικάομόλογα θα μπουν στο χρηματιστήριο από τα μέσα του 1880.Από το 1879 έως το 1930 το ελληνικό κράτος κατέβαλλε επι-μελέστατα τους τόκους βάση του συμβιβασμού και οι τελευ-ταίες ομολογίες εξοφλήθηκαν στην Ολλανδία το 1930 έναναιώνα μετά την σύναψη των δανείων ανεξαρτησίας.Έτσι, αρχίζει ο υπέρμετρος εξωτερικός δανεισμός της επόμε-νης περιόδου που θα οδηγήσει στην πτώχευση του 1893:9 δάνεια από το 1879 έως το 1891 ονομαστικού κεφαλαίου630.000.000 χρυσά φράγκα (πραγματικό κεφάλαιο458.622.000) με επιτόκια από 8,18% έως 5,66%!!!Τα δάνεια αυτά ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνατότητες τηςελληνικής οικονομίας.

Ο κρατικός προϋπολογισμός ήταν μονίμως αρνητικός , το1880 υπάρχει ραγδαία πτώση στις εξαγωγές του κυρίου τότεπροϊόντος της σταφίδας και η οικονομία φτάνει στην κατάρ-ρευση καθώς τα έσοδα από την σταφίδα καλύπτουν την απο-πληρωμή του εξωτερικού χρέους. Όταν ανέλαβε και πάλι τηνεξουσία ο Τρικούπης ,το 1892 προσπάθησε ανεπιτυχώς να συ-νάψει νέο δάνειο και παραιτήθηκε. Τότε ανέλαβε την εξουσίαο Σ. Σωτηρόπουλος στηριζόμενος στην βασιλική εύνοια αλλάχωρίς την στήριξη της Βουλής. Διαπραγματεύτηκε με τον αγγλικό οίκο Χάμπρο την σύναψηδανείου με τοκογλυφικούς όρους που ονομάστηκε «Δάνειο Κε-φαλαιοποιήσεως» και έδινε την δυνατότητα να μετατραπούντα καθυστερημένα τοκοχρεολύσια των προηγουμένων δανείωνσε τίτλους νέου δανείου. Λίγο αργότερα αναλαμβάνοντας καιπάλι την εξουσία ο Τρικούπης ακύρωσε το δάνειο αυτό και προ-σπάθησε για νέο . Για μεγάλο διάστημα επικράτησε εσωτερικός δανεισμός όμως,το 1893 έφτασε η χώρα να χρωστά στο εξωτερικό 585,4 εκατ.φράγκα και στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 ο Τρικούπης ανα-γνώρισε την πτώχευση του κράτους.Μέχρι τότε το ελληνικό κράτος είχε χρεωθεί 770 εκατ. εισέπραξε389 εκατ. επέστρεψε 472 εκατ. και το 1893 χρωστούσε πάλε630 εκατ!!! δηλαδή το σύνολο των τακτικών εσόδων της 9ους

διακυβέρνησης Τρικούπη.Με νόμο ανέστειλε τη εξυπηρέτηση των τόκων κατά 30%

και την πληρωμή τοκοχρεολυσίων. Η εξέλιξη αυτή είχε σημα-ντικές επιπτώσεις στην πολιτική θέση της Ελλάδας στο εξωτε-ρικό και διαμόρφωσε ένα αρνητικό κλίμα στο εσωτερικό καιμία αίσθηση ταπείνωσης . Ο Τρικούπης έσπευσε να ζητήσει νέαδάνεια στο εξωτερικό αλλά οι κυβερνήτες και τραπεζίτες δεντον στήριξαν.. Ο Τρικούπης έχασε τις εκλογές τον Απρίλη του1895 αποσύρθηκε και πέθανε ένα χρόνο αργότερα στη Ριβιέρατης Γαλλίας. Μετά τον θάνατο του, ακολούθησε ο καταστροφικός ελληνο-τουρκικός πόλεμος του 1897. Η ειρήνη στοίχισε στην χώρα μας4 εκατ. λίρες ως πολεμικές αποζημιώσεις και τη εισβολή του Διε-θνούς Οικονομικού Ελέγχου από τους ξένους πιστωτές.Στο εσωτερικό, η χρεοκοπία πυροδότησε εργατικές κινητοποι-ήσεις με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίουτο 1896 και στην ανάπτυξη μίας εθνικιστικής υστερίας.

Το 1896 ξεσπά εξέγερση στην Κρήτη ενάντια στην Οθω-

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΩΚΟΠΙΕΣ

ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ

96

μανική διοίκηση και ο πρωθυπουργός ζητά από τον βασιλιά Γε-ώργιο τη αποστολή στρατευμάτων που φτάνουν στο νησί τονΦεβρουάριο του 1897, η πύλη αντιδρά και στέλνει τον στρατότης κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων , οι ξένες δυ-νάμεις αποφασίζουν τον ναυτικό αποκλεισμό της Κρήτης . ΤονΜάιο του 1897,ή χώρα μας υπέστη ήττα από τον τουρκικόστρατό με τις συνέπειες που αναφέρονται πιο πάνω.Στα τέλη του 1897 η χώρα μας καλείτο να αποκτήσει πολιτικήσταθερότητα και παράλληλα να λάβει δάνειο 170 εκατ. Χρυ-σών λιρών για να αποπληρώσει τις οφειλές από τα προηγού-μενα δάνεια , να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της πτώχευσηςτου 1893 και της πολεμικής αποζημίωσης προς την ΤουρκίαΟ Βασιλιάς Γεώργιος παρεμβαίνει και επιβάλει ως πρωθυ-πουργό τον Πρόεδρο της Βουλής Αλέξανδρο Ζαϊμη και τον τρα-πεζίτη Στέφανο Στρεϊτ ως υπουργό οικονομικών. Οι Γερμανοίομολογιούχοι πιέζουν για την επιβολή οικονομικού ελέγχου. Ο Στρεϊτ κάνει τις διαπραγματεύσεις και τον Σεπτέμβριο του1897 υπογράφεται η προκαταρτική συμφωνία ειρήνης που θαεπέβαλε όμως την Δ.Ο.Ε. Οι διαπραγματεύσεις θα περατωθούντον Ιανουάριο του 1898.Με πρωτοβουλία της Ρωσίας, δόθηκε το δάνειο των170 εκατ.Φράγκων, εγγυημένο από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις από τοοποίο 94 περίπου εκατ. καταβλήθηκαν στην Οθωμανική Αυτο-κρατορία για πολεμικές αποζημιώσεις, 31.360 εκατ. για το κυ-μαινόμενο χρέος, 22.529 εκατ. για το τρέχον έλλειμμα του 1897και περί τα 4.5 εκατ. για έξοδα έκδοσης και τρέχοντα έξοδα.Μερικοί υποστηρίζουν ότι, οι Μεγάλες Δυνάμεις υποκίνησαντον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ώστε να επιβάλλουν τηνΔιεθνή Οικονομική Επιτροπή και να διασφαλιστούν τα συμφέ-ροντα των δανειστών.Η παρουσία της ΔΟΕ και η εν μέρει ανάληψη των οικονομικώναπέβη σωτήρια για την Ελληνική οικονομία που μέχρι το 1918-19 διαγράφει ανοδική πορεία .

Με το κίνημα στο Γουδί το 1909 και την επικράτηση τουΒενιζέλου επικράτησε μία νέα περίοδος κυριαρχίας της ελληνι-κής αστικής τάξης ωστόσο η οικονομική πολιτική δεν διαφορο-ποιήθηκε ιδιαίτερα. Παρά τις επιτυχίες του στην εξωτερικήπολιτική με την προσθήκη νέων χωρών από τους ΒαλκανικούςΠολέμους του 1912-13 και τον Α παγκόσμιο πόλεμο, δεν επι-χείρησε μία δίκαια ανακατανομή του πλούτου προς όφελος τηςεργατικής τάξης και του λαού.Τον Μάρτιο του 1910 συνάπτονται δάνεια για νέα έργα και ονόμος περί Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου παραβιάζεται γιαπρώτη φορά το 1920 μετά από 20 χρόνια με την έκδοση 600εκατ. .Δρχ , 500 εκατ. Δρχ το 1921 και 550 εκατ. Δρχ το 1922για τις ανάγκες του πολέμου. Οι στρατιωτικές δαπάνες για τηνεπιτήρηση της Μ.Ασίας απαιτούν τα 2/3 του προϋπολογισμούενώ, η εκστρατεία στην ενδοχώρα της Ανατολίας στοιχίζει 8εκατ. δρχ. ημερησίως.Τα συνεχή δάνεια από το εξωτερικό από το 1923 έως το 1932αυξάνουν το δημόσιο χρέος ενώ το ισοζύγιο πληρωμών παρα-μένει αρνητικό.Παρά την ήττα στην Μικρά Ασία, η πτώχευση έχει αποφευχθείμε το Α΄ Αναγκαστικό Εσωτερικό Δάνειο που επιβάλλεται απότον υπουργό Οικονομικών Π.Πρωτοπαπαδάκη, κόβωντας στηνμέση τα χαρτονομίσματα, κρατά το ένα μέρος στην κυκλοφο-ρία και ανταλλάσσει το άλλο με τίτλους εσωτερικού δανείου.Συμβάλλει επίσης το δάνειο για τους πρόσφυγες υπό την αι-

γίδα της Κοινωνίας των Εθνών.Στα χρόνια που ακολουθούν, η πολύχρονη πτωτική πορεία τηςδραχμής παιδεύει την οικονομία έως το 1927 που σταθερο-ποιείται όταν η κυβέρνηση κατέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών.Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην ίδρυσητης Τράπεζας της Ελλάδος, στην εισαγωγή του κανόνα του χρυ-σού και την σύνδεση της δραχμής με την στερλίνα.Το ίδιο έτος επανέρχεται ο Βενιζέλος και εκλέγεται πανηγυρικάτο 1928.

Η παγκόσμια κρίση του 1929 ύστερα από το κραχ τουΧρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης δεν γίνεται άμεσα αισθητήστην χώρα μας που εμφάνιζε έναν πλεονασματικό προϋπολο-γισμό με καλές προοπτικές . Όμως σιγά-σιγά, η μείωση του με-ταναστευτικού εμβάσματος συμπιέζει τους άδηλους πόρους καιη πτώση των τιμών στον πρωτογενή τομέα συνοδευόμενη μεπτώση των εξαγωγών το 1931 προβληματίζει. Οι εξαγωγές κα-πνού, που είχε υποκαταστήσει την σταφίδα, μειώθηκαν δρα-ματικά εξαιτίας της ύφεσης στην Γερμανία, που ήταν ο κύριοςεισαγωγέας καπνού.Στις αρχές του 1932, η κυβέρνηση ζητά πενταετή αναστολήπληρωμής τοκοχρεολυσίων του δημοσίου χρέους, πουαπορροφούσε το 40% του προϋπολογισμού και το 80% τουσυναλλάγματος ,και παροχή δανείου 50.000.000 δολ. σε 4ετήσιες δόσεις.Ο Βενιζέλος πρότεινε συγκρότηση οικουμενικής κυβέρνησηςγια την υποστήριξη των αιτημάτων της Ελλάδας .Οι ηγέτες τηςαντιπολίτευσης συμφώνησαν εκτός από τον Π.Τσαλδάρη πουέβλεπε μετατόπιση της αποτυχίας στα άλλα κόμματα.

Στις 15 Απριλίου, ο πρέσβης της Αγγλίας Ramsay ειδοποιείότι η κατάσταση χειροτερεύει , η τιμή της λίρας είχε φτάσει ανε-πίσημα στις 580 δραχμές (375 δρχ. το 1928) και η μαύρηαγορά χρυσού και συναλλάγματος οργίαζε .Ο Βενιζέλος την ίδια μέρα παρουσίασε στην Γενεύη, στην Κοι-νωνία των Εθνών, τα αιτήματα για αναστολή και νέο δάνειοόμως η απάντηση ήταν αρνητική. Η χώρα χρωστά στο εξωτε-ρικό 2.868.100 χρυσά φράγκα.Τον Σεπτέμβριο του 1931, η εγκατάλειψη του χρυσού κανόνααπό την στερλίνα και η κατάρρευση των παγκόσμιων αγορώνπροκαλούν μεγάλες πιέσεις στην δραχμή που για να μείνειστον «Κανόνα Χρυσού», συνδέεται με το Δολάριο. Τον ίδιομήνα εν μέσω πανικού φυγαδεύονται στο εξωτερικό 3,6 εκατ.δολ.Ο Βενιζέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον χρυσό κανόνατην άνοιξη του 1932 και να υποτιμήσει την δραχμή . Στις 23 Απριλίου 1932, ο νέος Υπουργός Οικονομικών καθηγη-τής Κ. Βαρβαρέσσος ζητά την αναστολή πληρωμών , ενώ ζητάαπό την Δ.Ο.Ε δάνειο 200.000.000 δρχ. ,αίτημα που δεν βρήκεανταπόκριση.Στις 26 Απριλίου 1932, ψηφίστηκε νόμος που απήλλαξε τηνΤράπεζα της Ελλάδος να εξαργυρώνει τα νομίσματα της μεχρυσό. Την Πρωτομαγιά του 1932 ανακοινώνει ο Βενιζέλος στηνΒουλή την πτώχευση. Η στάση πληρωμών δεν είχε αρνητικάαποτελέσματα καθώς μείωσε τις δαπάνες και οι επόμενοι προ-ϋπολογισμοί ήταν ισοσκελισμένοι.Η αύξηση όμως της ανεργίας και τα φτηνά μεροκάματα οδή-γησαν σε πολλές απεργίες που κορυφώθηκαν με την αιματο-βαμμένη πρωτομαγιά του 1936 στη Θεσσαλονίκη.


97

Η επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου το 1935 έδωσε το έναυ-σμα για την άνοδο στην εξουσία του Ι. Μεταξά τον Αύγουστοτου 1936. Ο Μεταξάς επανέλαβε την αποπληρωμή του εξωτε-ρικού χρέους και σύναψε νέα δάνεια από Αγγλία και Γερμανία.Όμως, αρνήθηκε να πληρώσει το χρέος προς την βελγική Τρά-πεζα Societe Commerciale de Belgique και η βελγική κυβέρ-νηση προσέφυγε στο Δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου . Η ελληνικήκυβέρνηση επικαλέστηκε την οικτρά οικονομική κατάσταση τουλαού και της χώρας . Το Δικαστήριο αποδέχθηκε το σκεπτικότης Ελλάδος και μας δικαίωσε δημιουργώντας ένα προηγού-μενο που εκμεταλλεύτηκαν αργότερα και άλλες χώρες όπως ηΑργεντινή και ο Ισημερινός.Μετά το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου γίνονται προσπά-θειες από τον Ξ. Ζολώτα για παραγραφή του εξωτερικού χρέουςοι οποίες απέβησαν άκαρπες!Ο διακανονισμός των προπολεμικών χρεών της Ελλάδας έγινεαπό τον Σπύρο Μαρκεζίνη το 1952-53.Από το 1952-53 η οικονομία μας, με την βοήθεια του σχεδίουΜάρσαλ, ακολουθεί την διεθνή ανοδική πορεία επιδεικνύονταςεπί σειρά ετών πλεονασματικούς προϋπολογισμούς ώστε το1968 και μετά την ρύθμιση των προπολεμικών δανείων 1964να έχει εξαλειφθεί σχεδόν το εξωτερικό χρέος.!!!

Κατά την δικτατορία, η ανάπτυξη διατήρησε τις ταχύτητεςτης έως το 1973 με μοχλούς την οικοδομική ανάπτυξη και τουςάδηλους πόρους όπως τα μεταναστευτικά εμβάσματα, την ναυ-τιλία και τον τουρισμό.Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 καθιζάνει την οικοδομική δρα-στηριότητα κατά 33% και οι άδηλοι πόροι μειώνονται , οι επεν-δύσεις μειώνονται κατά 26% Από το 1973 έως το 74 οπληθωρισμός ανεβαίνει κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες και ορυθμός ανάπτυξης επιβραδύνεται . Η πετρελαϊκή κρίση επιμέ-νει και το 1978-79 βρίσκει την χώρα μας με συρρικνωμένουςαδήλωτους πόρους ειδικά από την ναυτιλία .

Όταν αναλαμβάνει ο Καραμανλής το 1974, διογκώ-νεται μέσα σε μία επταετία το χρέος του δημοσίου με συ-νεχή δανεισμό.

Με την έλευση του Α.Παπανδρέου άφθονο χρήμα από τιςτράπεζες του Ροκφέλερ γέμισαν την αγορά . Ο Ξ.Ζολότας ανα-φέρει τότε ότι το σοβαρότερο πρόβλημα ήταν το τεράστιο δη-μόσιο χρέος που άρχισε να φουσκώνει από το 1982 καιξεπέρασε τα 31.000 δις. Δρχ. τα δε χρεολύσια τα 7.100 δις σεσύνολο εσόδων προϋπολογισμού 8.200 δις.Ο Παπανδρέου κέρδισε από την Ε.Ο.Κ τα Μεσογειακά Προ-γράμματα που διατέθηκαν επί τω πλείστο σε επιδοτήσεις αγρο-τών χωρίς όμως παραγωγικό αντίκρισμα.Σε άρθρο του ακαδημαϊκού Α. Αγγελόπουλου, τον Σεπτέμβρητου 1985, αναφέρετε ότι, είναι αμφίβολο εάν η χώρα μπορεί ναδανειστεί τα επόμενα έτη σημαντικά ποσά χωρίς την παρέμ-βαση διεθνών οργανισμών.Το 1986 η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ μη μπορώντας να δανειστεί,κατέφυγε στην ΕΟΚ που της χορήγησε ένα δάνειο 1,75 διςευρώ σε δύο δόσεις, μετά από εξέταση της πορείας της οικο-νομίας μας από το ΔΝΤ (τότε ήρθε για πρώτη φορά).Το 1989 όμως το χρέος έφτασε το 61,5% του ΑΕΠ από το32,8% που ήτανε το 1981. Το 1989 μετά την παραπομπή του Παπανδρέου στο Ειδικό Δι-καστήριο ο Κ. Μητσοτάκης προσπάθησε ,με διαρθρωτικές αλ-λαγές, να μειώσει τον δημόσιο τομέα και να ιδιωτικοποιήσει

τις προβληματικές δημόσιες επιχειρήσεις αλλά, προκάλεσεέντονη αντίδραση της αντιπολίτευσης με συνέπεια την ανατροπή του.Εν συνεχεία η εκσυγχρονιστική πολιτική Σημίτη δεν κατάφερενα μειώσει το δημόσιο χρέος , το αντίθετο μάλλον και ίσως ναείναι ενδιαφέρον να εντρυφήσουμε στην μεταγενέστερη οικο-νομική εξέλιξη που μας έφερε εδώ που είμαστε!!!

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΙΑ :

Στην Ελλάδα όμως έγινε η πρώτη πτώχευση παγκοσμίως το

454πΧ στο Ναό της Δήλου, όπου βρίσκονταν οι θησαυροί της

συνομοσπονδίας των ελληνικών πόλεων-κρατών κάτω από την

ηγεσία της Αθήνας . Οι πόλεις κράτη, συνέβαλαν στο ταμείο με

τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων και

τα μέλη είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο. Το ποσό της οικο-

νομικής συμβολής καθοριζόταν από την Αθήνα στην οποία με-

ταφέρθηκε κάποια στιγμή το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας

καθώς η Δηλιακή Συμμαχία εξελίχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία.

Το 454π.χ, 13 πόλεις κράτη δανείστηκαν από τον Ναό της

Δήλου όμως εξ αυτών οι 10 δεν μπορούσαν να πληρώσουν

τα χρέη τους και προχώρησαν στην πρώτη στάση πληρωμών

παγκοσμίως! Δύο από τις δέκα δεν μπόρεσαν τελικά να απο-

πληρώσουν ενώ οι υπόλοιπες ζήτησαν επαναδιαπραγμάτευση

.Οι Αρχαίοι Έλληνες, ως έμποροι, αναγνώριζαν αυτό που σή-

μερα αποκαλείται συνυπευθυνότητα χρέους δηλαδή ότι ο δα-

νειστής πρέπει να αναλαμβάνει μερίδιο του ρίσκου αν κάτι δεν

πάει καλά. Ο Περικλής μετά το «κανόνι», μετέφερε το ταμείο

της Συμμαχίας στην Ακρόπολη της Αθήνας και οι αποφάσεις

λαμβάνονταν μόνο από την Αθήνα ο δε φόρος οριζόταν από

την Εκκλησία του Δήμου.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΩΚΟΠΙΕΣ

ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ

98

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝΦίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες,

Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους,που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη

παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας.Η εξειδίκευση τους σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής

επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται«πλοίο» τους καθιστουν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας.

Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε επικοινωνήσατε με:Καπτά Μαρίνο Τσάμητηλ.: 6936868518

Καπτά Χρήστο Γερασίμουτηλ.: 6945598499

Navigating to the Future

Shipping SolutionsShip Management • Shipping Projects

6 Skouze str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511email: [email protected] - www.econav.co

Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2014

Documents

Transcript of Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2014