Klimaat: van probleem

tot opportuniteit Dr. Ir. Peter Tom Jones

28-3-2015, Maldegem

Climate change, the mother of all problems

Eerst het slechte nieuws:

Over slinkende grondstofvoorraden en de

doorboring van ecologische grenzen

28/03/2015 Jones - Klimaat 2

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie (cf. UNEP, 2010)

28/03/2015 Jones - Klimaat 3

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie: slinkende grondstofvoorraden

28/03/2015 Jones - Klimaat 4

Materialenafhankelijkheid in Europa

Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007

28/03/2015 Jones - Klimaat 5

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

28/03/2015 Jones - Klimaat 6

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

cruciale bouwstenen voor energietransitie

Wind energy, electric cars,

energy saving lamps

Catalysts

PV energy

Batteries

28/03/2015 Jones - Klimaat 7

Toenemende emissies en achteruitgang

milieudiensten

28/03/2015 Jones - Klimaat 12

Planetaire

grenzen

worden

doorboord

Verdwijnen van habitat

Invasieve soorten

Opwarming aarde

…

Bron: WWF bewerking van J.

Rockström et al., Nature, 461, 2009

28/03/2015 Jones - Klimaat 13

Climate change, the mother of all problems

28/03/2015 Jones - Klimaat 14

Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen

wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit

28/03/2015 Jones - Klimaat 18

Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met

3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”

25

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

28/03/2015 Jones - Klimaat 26

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,

aardolie, gas) in de grond blijven

Bron: IPCC, AR5, WGIII

28

Climate change, the mother of all problems

Naar het betere nieuws:

De transitiepaden zijn gekend en realistisch

28/03/2015 Jones - Klimaat 29

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

28/03/2015 Jones - Klimaat 35

Project Tweewaters Leuven – From a grey

industrial zone to a sustainable community

28/03/2015 Jones - Klimaat 37

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

28/03/2015 Jones - Klimaat 38

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

28/03/2015 Jones - Klimaat 39

Het voorbeeld van Denemarken…

28/03/2015 Jones - Klimaat 40

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

Bron beeld:

www.geni.org

28/03/2015 Jones - Klimaat 41

Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(inclusief bio-based

economy)

• (Super)Smart Grids

• Slim sluiten

• EcoDesign (LCA)

• Verbruikers gebruikers

28/03/2015 Jones - Klimaat 42

De circulaire economie: “stadsmijnbouw”

Recyclage zeldzame aardmetalen

uit fluorescentielampen

Umicore recyclage goud uit

elektronisch afval

Dupont en Binnemans, 2015

28/03/2015 Jones - Klimaat 44

Enhanced Landfill Mining: vroeger gestort afval nu

omzetten in H2 en bouwmaterialen én vele jobs creëren

Landfills in Vlaanderen: 2000

ELFM op VPRO-Tegenlicht

Documentaire 29-3-2015

28/03/2015 Jones - Klimaat 45

Ecodesign for recycling

• Multifunctionaliteit & modulariteit

• Ecodesign:

o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,

minimale impact tijdens gebruiksfase

o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)

• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)

28/03/2015 Jones - Klimaat 46

Nieuwe business modellen - Van producten

naar diensten

• In volle opmars (cf. Jeremy

Rifkin, The Third Industrial

Revolution, 2011):

o Van verkopers-kopers

naar leveranciers-

gebruikers

o Van producten en bezit

naar diensten en

toegang

28/03/2015 Jones - Klimaat 47

Climate change, the mother of all problems

Zo naar het betere nieuws:

Falend top-down klimaatbeleid,

Hoopgevend bottom-up klimaatbeleid

28/03/2015 Jones - Klimaat 48

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk...

28/03/2015 Jones - Klimaat 49

Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Bottom-up proces: gemeenten, steden,

provincies nemen het voortouw...

Heel moeilijk...

Én

én Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief

28/03/2015 Jones - Klimaat 50

Steden gaan voorop in de strijd tegen de

klimaatveranderingen

Bron: J. Dirix, W.

Peeters, J. Eyckmans,

P.T. Jones, S. Sterckx,

Climate Policy, 2013

28/03/2015 Jones - Klimaat 51

EU Burgemeestersconvenant

http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html

• 6270 Burgemeesters & 196 miljoen inwoners (status 18-3-2015)

• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant signatories

aim to meet and exceed the European Union 20% CO2 reduction

objective by 2020.”

28/03/2015 Jones - Klimaat 52

Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale

processen

Antwerpen 2050

Stadslab

Brugge klimaatneutraal 2050

28/03/2015 Jones - Klimaat 53

Klimaatprocessen in Vlaanderen Het Vlaams/Belgische klimaatbeleid…

28/03/2015 Jones - Klimaat 54

West-Vlaams klimaatbeleid

28/03/2015 Jones - Klimaat 55

Oost-Vlaams klimaatbeleid

Kick-off Oost-Vlaams klimaatbeleid, Gent, 16 juni 2015

28/03/2015 Jones - Klimaat 56

Climate change, the mother of all problems

Even opletten:

Welke lessen trekken we uit lopende

klimaatbeleidsprocessen op het lokale

niveau?

28/03/2015 Jones - Klimaat 57

Aandachtspunten voor klimaatneutrale

processen: wetenschappelijke onderbouw

• Gedetailleerde nulmeting +

consistentie serie van

maatregelen

• Monitoring emissies en

herhaling “nulmeting”

• Vertaald naar

Burgemeestersconvenant:

o Baseline Emission Inventory

o Sustainable Energy Action Plan

• Provincies kunnen helpen in

opmaak nulmeting en SEAP

Leuven Klimaatneutraal 2030, Nulmeting

28/03/2015 Jones - Klimaat 58

Aandachtspunten voor klimaatneutrale

processen: quadruple helix aanpak

Overheid

Civiele samenleving Bedrijven

Kennisinstellingen “Quadruple helix” 1. Bewaker proces,

2. Partner in proces,

3. Initiatiefnemer

28/03/2015 Jones - Klimaat 60

Aandachtspunten voor klimaatneutrale

processen: vermijd inconsistentie

Bv. “Leuven fietsstad” versus

“fietsrazzia’s”

Bv. Leuven autovrij en een

nieuwe ondergrondse parking

28/03/2015 Jones - Klimaat 61

Aandachtspunten voor klimaatneutrale

processen: robuustheid inbouwen

• Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren

(cf. vzw LKN 2030) – governance aspecten

• Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen –

evenwicht met politiek bestuur

• Klimaatneutraliteit = economie + ruimtelijke ordening +

landbouw + mobiliteit + milieu

28/03/2015 Jones - Klimaat 62

Aandachtspunten voor klimaatneutrale processen:

alternatieve financieringsmodellen

• Aandacht voor Coöperaties

• Groepsaankopen

o Voorbeeldproject

Pajottenland – renovatie

op wijkniveau

• Klimaatfonds/crowd funding

o Behoud controle over

deze instrumenten vanuit

quadruple helix

(daadkracht)

28/03/2015 Jones - Klimaat 63

Climate change, the mother of all problems

Optimisme is een morele plicht

Lokaal klimaatbeleid levert massa’s

voordelen op, hier en nu.

28/03/2015 Jones - Klimaat 64

“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid

• Groene stadsontwikkeling + schone

technologieën + investeren in sociaal

kapitaal…

Leidt tot…

• Minder ademhalingsaandoeningen en

hart- en vaatzieken

• Betere mentale gezondheid door meer

fysische activiteit, schaduwzones,

groengebied en sociale interactie

• Minder obesitas

• Enzovoort

Tabel: Cheng en Berry, 2012

28/03/2015 Jones - Klimaat 65

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

28/03/2015 Jones - Klimaat 67

Jobs in de energiesector: cleantech versus

fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)

[Bron:

McKinsey 2012]

28/03/2015 Jones - Klimaat 68

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs

o Daling energiefactuur

28/03/2015 Jones - Klimaat 70

Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie

28/03/2015 Jones - Klimaat 71

Energieafhankelijkheid!

Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]

28/03/2015 Jones - Klimaat 72

Energieafhankelijkheid!

Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]

28/03/2015 Jones - Klimaat 73

Permanent verlies aan middelen i.p.v.

middelen in eigen regio te houden

Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]

28/03/2015 Jones - Klimaat 74

Klimaat- en transitiebeleid trekken wereldwijd

investeringen aan – een boot die niet te missen is

28/03/2015 Jones - Klimaat 75

Samengevat: secundaire voordelen van

transitiebeleid

• Nieuwe jobs

• Daling energiefactuur

• Energie-, materialen- en voedselautonomie

• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008]

• Investeringen - herindustrialisatie

• Hier en nu, geen vrijbuiters

Meer veerkracht

• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op

continentaal & mondiaal niveau 28/03/2015 Jones - Klimaat 76

Dank voor de aandacht!

28/03/2015 Jones - Klimaat 77