Post on 07-Mar-2016
description
Layman’s Report LIFE project DANAH 2003-2010
Geïntegreerd natuurherstel op militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebieden
Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000
LIFE 03NAT/B000024
LIFE project DANAH is a great step forward towards the biodiversity targets in Flanders
FoRcEs in NATURE
De foto’s op de voorzijde / les photos sur l’avant de la couverture(Van links naar rechts en van boven naar onder)
M. Van Waerebeke – Kamp BeverloR. Vanallemeersch – HeidekartelbladG. Beckers - TapuitV. cielen – Zwarte Heidelibel J. Hansoul – DG IPRP. Keirsebilck – Rode DopheideW. Verschraegen – Adder M. Van Waerebeke – Kamp BeverloDG IPR – Groot schietveld Kamp BrasschaatP. Keirsebilck – Groentje op gevlekte orchisF. Domange – DG IPRT. Geuens – Levendbarende hagedisL. Van Assche – Kleine vuurvlinder
De foto’s op de achterzijde / de gauche à droite et de haut en bas(Van links naar rechts en van boven naar onder)
DG IPR – Kamp BeverloM. Van Waerebeke – KlokjesgentiaanM. Van Waerebeke – Kamp BeverloM. Van Waerebeke – Jonge bosuilP. Keirsebilck – Azuurjuffer op zonnedauwM. Van Waerebeke – Rugstreeppad en grondsterP. Keirsebilck – Draadgentiaanc. Theys - DG IPRM. Van Waerebeke - Bont DikkopjeM. Van Waerebeke – Kamp Beverlo
Colofon / Colophone
Algemene coördinatie en redactie / Coordination et rédactionJohan Vanswijgenhoven, LIFE team DANAH
Verantwoordelijke uitgever / Editeur responsableFiliep cardoen,eindverantwoordelijke LIFE 03NAT/B000024Hoofd Afdeling cel Beleid, Agentschap voor Natuur en Bos
Grafische vormgeving / Lay-outBZ-AFM-Digitale DrukkerijNadia de Braekeler
Drukwerk / ImprimerieDrukkerij Defensie – DG IPR
Franse vertaling / Traduction françaiseJeroen symaes en cdt Pierre Henrottinoplage: 10.000
Info en contact / Info et contactDefensieBureel “Agriculture and Environment”MR c&I-IEversestraat 11140 Evere
Agentschap voor Natuur en BosKoning Albert II-laan 20 bus 81000 Brussel
www.danah.bewww.mil.bewww.natuurenbos.be
Layman’s Report LIFE project DANAH
2
Kam
p Be
verlo
– M
. Van
Wae
rebe
ke
Wie, wat, waar en wanneer? 4
Militaire Domeinen: uitzonderlijke gebieden 5
Militaire bescherming en instandhouding 6
Projectgebieden 7
Inhaaloperatie LIFE project DANAH 9
Actie op en naast het terrein 10
Resultaten LIFE project DANAH 13
Provincies West- en Oost-Vlaanderen 14
Voormalig munitiedepot Vloethemveld te Zedelgem
Munitiedepot Houthulst
Vliegveld Ursel
Provincie Antwerpen 16
Klein en Groot Schietveld van Kamp Brasschaat
Oefenterrein Grobbendonk
Vliegveld Malle
Tielenheide en Tielenkamp
Vliegveld Weelde
Provincie Limburg 19
Kamp Beverlo
NATO Schietveld Helchteren
Voormalig Munitiedepot Molenheide te Zonhoven
Overkoepelende resultaten 22
Langetermijnplanning voor duurzame resultaten
Bekend is bemind
Toekomst 24
Inhoudsopgave
Qui, quoi, quand et où 4
Les domaines militaires : des territoires exceptionnels 5
Protection militaire et conservation 6
Zones de projets 7
Opération de rattrapage projet LIFE DANAH 9
Action sur et en marge du terrain 10
Les résultats du LIFE project DANAH 13
Province de Flandre Occidentale et Orientale 14Ancien dépôt de munitions de Vloethemveld à ZedelgemDépôt de munitions à HouthulstAérodrome d’Ursel
Province d’Anvers 16Petit et grand champ de tir du Camp de BrasschaatTerrain de manœuvres à GrobbendonkAérodrome de MalleTielencamp et TielenheideAérodrome de Weelde
Province de Limbourg 19Camp de BeverloChamp de tir OTAN à HelchterenAncien dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven
Résultats globaux 22Planning à long terme pour des résultats durables Connaître avant d’apprécier
Futur 24
Table des matières
3
Kam
p Be
verlo
– M
. Van
Wae
rebe
ke
4
Wie, wat, waar en wanneer
LIFE project DANAH was een Europees natuurherstelproject op
12 militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebied
waarvoor Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos
van de Vlaamse overheid de handen in elkaar sloegen.
Vandaar DANAH:
Defensie + Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)
= NAtuurHerstel op militaire domeinen in NATURA 2000-gebied
Officiële projectnaam: ‘Geïntegreerd natuurherstel op
militaire domeinen in NATURA 2000’
Projectaanvrager: Agentschap voor Natuur en Bos
Projectpartner: Defensie
Projecttermijn: 2003 - midden 2010
Projectbudget: 15 miljoen EURO
Bijdrage EU – LIFE: 42%
LIFE = Europees financieringsinstrument van de
Europese commissie ter ondersteuning van natuur-,
milieu- en ontwikkelingsprojecten in de Europese Unie.
Qui, quoi, quand et où
Le projet LIFE DANAH fut un projet européen de restauration de la nature sur 12 domaines militaires en Flandre en zone Natura 2000 pour lequel la Défense s’est associée avec la Agentschap voor Natuur en Bos de la Région flamande.
De là le terme DANAH: Defensie + Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) = NAtuurHerstel op militaire domeinen (restauration de la nature dans les domaines militaires)
Dénomination officielle du projet: ‘Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000’
Demandeur: Agentschap voor Natuur en BosPartenaire: DéfenseDurée du projet : 2003 – 2010Budget : 15 millions d’EUROContribution UE – LIFE: 42%
LIFE = Instrument de financement européen de la Commission européenne en appui aux projets de nature, environnement et développement au sein de l’Union Européenne.
www.natuurenbos.be
w w w . m i l . b e
Militaire domeinen in Vlaanderen zijn uitzonderlijke gebieden
Les domaines militaires en Flandre constituent des territoires exceptionnels
Militaire domeinen hebben een grote militaire waarde en ook een
grote ecologische waarde.
Les domaines militaires recèlent des trésors de biodiversité en Flandre
Militaire domeinen zijn gekenmerkt door een grote militaire diversiteit: munitiedepots, oefenterreinen, vliegvelden, …
Er zijn heel wat gelijkenissen tussen het leger en de natuur
Het leger is goed georganiseerd. Elk onderdeel is essentieel voor het goed functioneren van het geheel. Bij een militaire operatie kan het
wegvallen van een soldaat, een onderdeel of een apparaat grote gevolgen hebben voor het welslagen van een operatie. In de natuur is dit
niet anders: vele verschillende dieren- en plantensoorten leven samen. De wisselwerking tussen de soorten is essentieel voor het voortbestaan
van het geheel. Dit wordt biodiversiteit genoemd. Verdwijnt een soort, dan is de kans groot dat ook het geheel verdwijnt. Het bewaren van dit
evenwicht is zeer belangrijk voor het behoud van de natuur.
L’armée présente de nombreuses similitudes avec la nature.
L’armée est bien organisée. Chaque composante est essentielle au bon fonctionnement de l’ensemble. La disparition d’un soldat, d’une composante ou d’un appareil sur le théâtre des opérations militaires peuvent être lourds de conséquences pour la réussite d’une opération. Il en va de même pour ce qui est de la nature : de nombreuses espèces animales et végétales cohabitent. L’interaction des espèces est essentielle à la survie de l’ensemble. On appelle cela la biodiversité. Si une espèce vient à disparaitre, il y a des risques que l’ensemble finisse par disparaitre à son tour. La conservation de cet équilibre est vital pour la conservation de la nature.
5
DG
IPR
– G
root
Sch
ietv
eld
van
Kam
p Br
assc
haat
Les domaines militaires témoignent d’une grande valeur sur le plan militaire mais également écologique.
Les domaines militaires sont caractérisés par une importante diversité sur le plan
militaire: dépôts de munitions, terrains de manœuvres, aérodromes,…
Militaire domeinen zijn schatkamers voor biodiversiteit in Vlaanderen
6
Heidelandschappen zijn cultuurlandschappen die hun bestaan voor een groot deel aan
de mens en zijn activiteiten te danken hebben. Zonder menselijke inmenging evolueren
de heidelandschappen spontaan naar bos en verdwijnen ze, samen met de vele unieke
dieren- en plantsoorten die er voorkomen.
Eeuwenlang hielp de heide de mens te overleven op arme zandgronden. Schapen konden
er grazen en zorgden voor voedsel, wol en ook mest. Om de heide jong te houden en
om alle schaarse grondstoffen te benutten, werd de heide afwisselend geplagd, gebrand,
gemaaid en begraasd. De oppervlakte heide breidde hierdoor uit. Er was sprake van een
evenwicht waarbij mens, vee en heide elkaar perfect aanvulden. Door toedoen van de
mens kon het heidelandschap in stand gehouden worden.
Naarmate begin vorige eeuw de bevolkingsdruk toenam, de industrialisatie zich doorzette
en modernere landbouwtechnieken hun opmars maakten, verdween langzaam maar
zeker deze vorm van landbouw. De heidelandschappen werden stilaan verdrongen en
dreigden volledig te verdwijnen. Zo bleven de heidelandschappen voornamelijk op militair
domein bewaard.
Onbewust zette het militaire gebruik van deze terreinen het eeuwenoude cultuurgebruik
voort en droeg het bij tot de instandhouding van deze unieke gebieden, simpelweg door
het uitvoeren van de militaire functie. In principe zorgde het militaire gebruik voor het
openhouden van de heidelandschappen en vermeed zo dat de heide evolueerde naar
bos.
Militaire bescherming en instandhouding Protection et conservation militaire
Les étendues de lande forment des paysages d’origine culturelle qui doivent en grande partie leur existence à l’homme et aux activités qu’il y exerce. Sans intervention humaine, la lande se transforme spontanément en espaces boisés et tend alors à disparaître, tout comme les espèces animales et végétales uniques qui l’habitent.
Des siècles durant, la lande a aidé l’homme à survivre sur des sols pauvres. Les moutons y paissaient et garantissaient la nourriture, la laine ainsi que l’engrais. Pour maintenir la lande jeune et utiliser toutes les maigres matières premières, la lande était tour à tour étrépée, brûlée, rasée et broutée. Ce faisant, la superficie de lande s’étendit peu à peu. Il s’agissait d’un équilibre permettant à l’homme, à la lande et au bétail de se compléter parfaitement. L’action humaine servit dès lors de moteur à la conservation des étendues de lande.
A mesure de l’accroissement de la population au début du siècle dernier, de l’industrialisation croissante et du recours à des techniques agricoles toujours plus modernes, cette forme d’agriculture perdit peu à peu du terrain. La lande fut progressivement supplantée et se vit menacée de disparition. C’est donc dans les domaines militaires que les étendues de landes purent être conservées.
L’utilisation des terrains à des fins militaires permit involontairement la poursuite de la culture séculaire, contribuant ainsi à la conservation de ces domaines uniques. En principe, l’utilisation des terrains à des fins militaires devait permettre de maintenir les zones de lande dégagées et empêcher que celles-ci ne se soient progressivement gagnées par la forêt.
7
De 12 militaire projectgebieden van LIFE project DANAH liggen
verspreid over 4 provincies in Vlaanderen.
Provincie West-Vlaanderen1. Voormalig munitiedepot Vloethemveld
te Zedelgem
2. Munitiedepot te Houthulst
Provincie Oost-Vlaanderen3. Vliegveld te Ursel
Situering van de projectgebieden
Provincie Antwerpen4. Klein en Groot Schietveld van Kamp Brasschaat
5. Oefenterrein te Grobbendonk
6. Vliegveld te Malle
7. Oefenterrein Tielenkamp I en II te Kasterlee
8. Oefenterrein Tielenheide te Turnhout
9. Vliegveld te Weelde
Provincie Limburg10. NATO Schietveld van Helchteren
11. Kamp Beverlo
12. Voormalig munitiedepot
Molenheide te Zonhoven
“Facts & Figures”
De 12 militaire domeinen zijn samen goed voor een oppervlakte van ongeveer 9400 ha.
Een oppervlakte vergelijkbaar met 20.000 voetbalvelden naast elkaar!
De grootste aaneengesloten oppervlakte NATURA 2000 - gebied in Vlaanderen is militair domein.
Maar liefst 11% van de totale NATURA 2000 - oppervlakte in Vlaanderen bevindt zich op militair domein.
Grote aaneengesloten oppervlakten open ruimte zijn erg schaars in Vlaanderen.
Natuurgebieden van deze grootte zijn uitzonderlijk voor Vlaanderen, België en zelfs Europa.
NATURA 2000: Een netwerk dat de belangrijkste natuurgebieden met elkaar verbindt
over de landsgrenzen van de Europese lidstaten heen, om voor zeldzame dieren- en
plantensoorten een zekere toekomst te garanderen.
Localisation des zones de projets
Les 12 zones de projets militaires du projet LIFE - DANAH sont réparties sur 4 provinces en Flandre.
Province de Flandre Occidentale1. Ancien dépôt de munitions de Vloethemveld à Zedelgem2. Dépôt de munitions à Houthulst
Province de Flandre Orientale3. Aérodrome d’Ursel
“Facts & Figures”
Les 12 domaines militaires totalisent ensemble environ 9400 ha.IL s’agit d’une superficie comparable à 20.000 terrains de football disposés côte à côte!La plus grande superficie NATURA 2000 en Flandre d’un seul tenant appartient au domaine militaire.Pas moins de 11% de la surface totale NATURA 2000 en Flandre est située en domaine militaire. Les grands espaces d’un seul tenant sont particulièrement rares en Flandre. Les zones naturelles de cette ampleur sont exceptionnelles en Flandre, en Belgique voire en Europe.
NATURA 2000: Un réseau reliant les principales zones naturelles au-delà des frontières des différents pays membres de l’Europe, en vue de garantir quelqu’avenir aux espèces animales et végétales rares.
Province d’Anvers4. Petit et grand champ de tir du Camp de Brasschaat5. Terrain de manœuvres à Grobbendonk6. Aérodrome de Malle7. Terrain de manœuvres Tielencamp I et II à Kasterlee8. Terrain de manœuvres Tielenheide à Turnhout9. Aérodrome de Weelde
Province de Limbourg10. Champ de tir OTAN à Helchteren11. Camp Beverlo12. Ancien dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven
8
Dankzij de grazers bleef het landschap openHout was een zeldzame grondstof! Jonge bomen werden
door het vee opgegeten. Bomen werden gebruikt als
bouwmateriaal, hakhout of brandhout. Zo bleef het
heidelandschap open.
L’espace est resté ouvert grâce aux brouteurs
Le bois était une matière première précieuse! Les jeunes arbres étaient mangés par le bétail. Les arbres étaient utilisés comme matériaux de construction, bois à débiter ou bois à brûler. C’est ainsi que l’on a pu conserver des étendues de lande ouvertes.
Plaggen als natuurlijk mestDe heide werd geregeld geplagd. De heidetwijgjes werden
in de potstal vermengd met het dierlijke mest. Hiermee
konden kleine akkertjes bemest worden.
Etrépage en guise d’engrais naturel
La lande était régulièrement étrépée. Les rameaux récoltés dans lande étaient mélangés à la litière épaisse dans les étables. C’est ainsi que furent fertilisés certains champs.
Grazers hielden de heide in stand De heideboeren kozen voor een bestaan met hun vee. Op
de arme zandgrond was akkerbouw immers een hele klus.
Grazers hielden grote oppervlakten heide in stand.
Les brouteurs assuraient la conservation de la lande
Les agriculteurs choisissaient de vivre avec leur bétail. La culture des sols pauvres se révélait particulièrement ardue. Les brouteurs assuraient la conservation de grandes étendues de lande.
Branden om de heide te verjongenHeideplanten kunnen heel oud worden. Jonge heideplantjes
zijn veel sappiger en leveren ook meer honing op voor de
imkers die hun bijenkasten naar de heide brachten. Om de
heide te verjongen werd de heide regelmatig afgebrand.
Brûlage pour rajeunir la lande
Les plantes de bruyère peuvent devenir très vieilles. Les jeunes plantes sont nettement plus riches en sève et produisent davantage de miel pour les apiculteurs qui apportaient leurs ruches près des bruyères. La bruyère était donc régulièrement brûlée afin d’être rajeunie.
Militaire oefeningen vragen open landschappenVoor militaire oefeningen zoals parachutespringen en
schietoefeningen zijn open landschappen nodig. Bomen en
struiken worden geregeld verwijderd.
Les exercices militaires demandent des espaces ouverts
Pour des exercices militaires tel que le parachutisme, le tir, des espaces ouverts sont nécessaires. Les arbres et les buissons sont régulièrement supprimés.
Tanks plaggen onbewustDoor oefeningen met tanks wordt de heide onbewust geplagd.
Dit draagt bij tot de instandhouding van het heidelandschap.
Etrépage involontaire par les chars
Les manœuvres avec les chars, étrèpent involontairement la lande, ce qui contribue au maintien en état de paysages de landes.
Maaien voor de veiligheidLangs de startbanen wordt uit veiligheidsoverwegingen gemaaid opdat deze stroken minder aantrekkelijk worden voor vogels en het gevaar op ‘bird strike’ wordt ingeperkt. Er werd ook gemaaid rond
de bunkers in de munitiedepots om het brandgevaar in te perken.
Fauchage pour des raisons de sécurité
Les abords des pistes de décollage sont régulièrement fauchés pour des raisons de sécurité afin de rendre ces bandes moins attrayantes pour les oiseaux et limiter ainsi le risque de ‘bird strike’ (collisions d’oiseaux). Les abords des bunkers dans les dépôts de munitions sont également fauchés pour limiter le risque d’incendie.
Brand door ontploffingen Af en toe brandt de heide ten gevolge van schietoefeningen.
Hierdoor blijft het landschap open en wordt de heide telkens
vernieuwd.
Brûlage par explosions
Occasionnellement la lande brûle suite à des exercices de tir. Cela permet de maintenir les paysages ouverts et de constamment renouveler la bruyère.
Bewust / Conscient Onbewust / Inconscient
M. V
an W
aere
beke
DG
IPR
H. R
ollfi
nk
DG
IPR
Ed. N
els
DG
IPR
DAN
AH
DG
IPR
9
Inhaaloperatie LIFE project DANAH
Het militaire beheer droeg onbewust bij tot de instandhouding van de unieke militaire heidegebieden.
Wetenschapslui en natuurliefhebbers onderhandelden met Defensie voor een expliciet natuurbeheer
gezien het enorme ecologisch potentieel van deze domeinen. In eerste instantie werden er vooral lokale
initiatieven genomen rond natuurbeheer op militaire domeinen. Deze lokale initiatieven groeiden uit van
vrijwilligerswerk naar gestructureerd overleg op een steeds hoger niveau en naar een steeds ruimere
samenwerking tussen het Vlaamse Gewest en Defensie.
Uiteindelijk kreeg die samenwerking tussen Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos een officieel
karakter in 1999 door de protocolovereenkomst voor natuurbeheer op militair domein en werden de
eerste stappen voor een expliciet natuurbeheer op militair domein gezet, met respect voor de prioritaire
militaire functie.
Gezien de unieke ecologische waarde vormen de militaire domeinen een groot deel van het NATURA
2000 netwerk in Vlaanderen. Dit Europese natuurnetwerk combineert de Habitat- en de Vogelrichtlijn,
Europese richtlijnen ter bescherming van tal van zeldzame, bedreigde diersoorten en hun leefgebied. Elke
Europese lidstaat moet de nodige inspanningen leveren om een toekomst te verzekeren voor deze met
uitsterven bedreigde soorten. Met de beheerovereenkomst uit 1999, vernieuwd in 2007, werd een eerste
belangrijke stap gezet om deze doelstellingen in Vlaanderen te behalen.
Voor een gepast beheer van de duizenden hectaren militair heideterrein bleek het reguliere beheer
ontoereikend en schoten de middelen die voor handen waren tekort. Een achterstand aan natuurbeheer
dreigde zich op te stapelen.
Daarnaast wijzigden ook de militaire activiteiten en het bijhorende militaire beheer doorheen de tijd en
in plaats. Bepaalde delen van de terreinen werden minder tot niet meer gebruikt ofwel viel het gepaste
militaire beheer weg.
De nood aan een inhaaloperatie drong zich op, zowel om de achterstand in beheer goed te maken als om
de toekomst van de militaire heidegebieden en de vele unieke soorten veilig te stellen voor de toekomst.
Om deze uitzonderlijke gebieden een zekere toekomst te geven hebben Defensie en ANB een project
uitgeschreven om binnen een termijn van vijf jaar de achterstand in natuurbeheer goed te maken en om
een duurzaam beheer voor deze uitgestrekte militaire domeinen uit te stippelen. De Europese Commissie
besliste hiervoor vanuit het LIFE –fonds 42% van het vereiste budget bij te leggen.
Het LIFE-project DANAH ging van start in 2003 en eindigde midden 2010.
Dankzij oefeningen met rupsvoertuigen werd de heidevlakte van Staleikerheide op Kamp Beverlo jaren
in stand gehouden. Nadat de oefeningen met rupsvoertuigen naar andere locaties verhuisden, groeide de
heide stilaan dicht en dreigde het leefgebied van tal van dieren- en plantensoorten te verdwijnen.
De nood aan een inhaaloperatie drong zich op.
Opération de rattrapage DANAH
La gestion militaire a involontairement contribué à la conservation de domaines de lande militaires uniques. Vu le potentiel écologique énorme des domaines en question, les scientifiques et les amoureux de la nature négocièrent avec la Défense une gestion active de la nature. Dans un premier temps, des initiatives furent principalement prises dans le cadre d’une gestion des paysages naturels sur les domaines militaires. Ces initiatives évoluèrent d’un travail sur base volontaire vers une concertation structurée à des niveaux toujours plus hauts et vers une collaboration toujours plus étroite entre la Région flamande et la Défense.
C’est en 1999 que cette collaboration entre la Défense et l’Agentschap voor Natuur en Bos a pris en définitive une tournure officielle avec la signature d’un protocole pour la gestion des zones naturelles dans les domaines militaires. Les premiers jalons d’une gestion active de la nature sur les domaines militaires ont ainsi été posés, dans le respect de la fonction militaire prioritaire.
Vu leur valeur écologique unique, les domaines militaires constituent une part importante du réseau NATURA 2000 en Flandre. Ce réseau de nature européen allie la directive Oiseaux et la directive Habitat, ainsi que les directives Européennes en vue de la protection d’un certain nombre d’espèces animales menacées et leur habitat. Chaque état membre est tenu de fournir les efforts nécessaires en vue de garantir un avenir à ces espèces menacées. Le protocole de 1999, renouvelé en 2007 constitua un premier pas vers la réalisation de ces objectifs posés pour la Flandre.
Pour une gestion appropriée de milliers d’hectares de lande militaire, la gestion régulière ne semblait pas suffire et les moyens disponibles venaient à manquer. Des retards dans la gestion des paysages naturels se faisaient jour.
A côté de cela, les activités militaires et la gestion y associée se modifiaient également dans le temps et l’espace. Soit certaines parties des terrains n’étaient plus ou peu utilisés, soit la gestion militaire appropriée commençait à faire défaut.
La nécessité d’une opération de rattrapage s’imposait, à la fois pour rattraper le retard dans la gestion, mais également pour garantir l’avenir des landes dans les domaines militaires et les nombreuses espèces uniques.
En vue de garantir une forme d’avenir à ces domaines exceptionnels, la Défense et ANB ont mis sur pied un projet visant à rattraper le retard de gestion des paysages naturels dans un délai de cinq ans et définir une gestion durable de ces domaines militaires particulièrement étendus. La Commission Européenne a décidé de contribuer grâce au fonds Life à raison de 42% du budget nécessaire.
Le projet LIFE DANAH vit le jour en 2003 et pris fin au milieu de 2010.
Grâce aux exercices avec des véhicules chenillés, les landes de Staleikerheide au
Camp de Beverlo avaient été maintenues en état. Suite à la délocalisation de ces
exercices, la bruyère s’est densifiée et a menacé de disparition le biotope de plusieurs
espèces végétales et animales. Une intervention de restauration devenait urgente.
1955
1985
2003
10
Actie op en naast het terrein
Op het terreinGedurende vijf jaar werden diverse natuurherstelwerkzaamheden uitgevoerd over niet minder dan 3996
ha op 12 militaire domeinen in Vlaanderen. De natuurherstelwerkzaamheden beogen voornamelijk het
herstellen van de bedreigde heidelandschappen.
HeideherstelIn een overwoekerde heide zien de heidezaadjes geen kans meer om te
kiemen, omdat er te weinig licht is onder de bomen. Een eerste belangrijke
stap bij het herstellen van overwoekerde heidegebieden is het verwijderen van
de bomen en struiken. Zo worden er opnieuw open of halfopen landschappen
gecreëerd, waar terug voldoende licht aanwezig is. Vaak worden geïsoleerde
heidepercelen zo ook terug met elkaar verbonden. Voor een geslaagd herstel
van de heide is een opvolgingsbeheer zoals plaggen noodzakelijk.
PlaggenPlaggen is het wegschrapen van plantenmateriaal met de wortels om de zaden
van de oude vegetaties opnieuw de kans te geven om te kiemen. Heidezaadjes
behouden tot meer dan honderd jaar hun kiemkracht en ontkiemen zodra zij
voldoende licht en warmte krijgen. Er worden graafmachines ingezet die over
relatief grote oppervlakten de toplaag afschrapen. Het plagsel wordt afgevoerd.
LandduinherstelWie aan duinen denkt, denkt waarschijnlijk aan de zee. In heidelandschappen
treffen we echter ook landduinen aan. Op militair domein waren ze echter
overgroeid met bomen en struiken. Door heideherstel en plaggen worden ze
opnieuw blootgelegd. Zo ontstaan terug grote oppervlakten open zand dat het
leefgebied voor tal van zeldzame insecten vormt.
MaaienZure neerslag veroorzaakt een verrijking van de bodem ten voordele van
dominante grassoorten. Door regelmatig te maaien, wordt de bodem opnieuw
verschraald en krijgt de heide opnieuw een kans om te floreren. Om succesvol
te verschralen, is het noodzakelijk dat het maaisel afgevoerd wordt.
ChopperenEen nieuwe techniek voor het herstellen van de heide is ‘chopperen’. In
principe valt deze heidehersteltechniek tussen maaien en plaggen: het is heel
kort maaien en zo bijna ondiep plaggen. Chopperen is minder ingrijpend dan
plaggen en heeft minder impact op de bodem. Met chopperen kunnen ook
kleine hoogte- en laagteverschillen gespaard blijven zodat het natuurlijk
bodemreliëf behouden blijft.
Sur le terrainCinq années durant, divers travaux de restauration de la nature ont été réalisés sur pas moins de 3996 ha dans 12 domaines militaires en Flandre. Les travaux de restauration de la nature visent principalement la restauration de la lande menacée.
Restauration de la landeVu le manque de lumière sous les arbres, les semences de bruyère n’ont pas l’ombre d’une chance de germer dans des landes embroussaillées. Une première phase importante dans la restauration des zones de lande embroussaillées consiste donc dans l’enlèvement des arbres et des broussailles. Cela permet la création de nouvelles zones ouvertes ou semi-ouvertes, offrant suffisamment de lumière. Les parcelles de lande peuvent ainsi être reliées. Une restauration réussie de la lande passe nécessairement par une gestion du suivi tel que l’étrépage.
EtrépageL’étrépage consiste en un raclage de la couche végétale en vue de permettre aux semences de l’ancienne végétation de germer à nouveau. Les semences de bruyère conservent leur pouvoir de germination pendant plus de cent ans et repoussent dès qu’ils ont suffisamment de lumière et de chaleur. Des excavatrices seront utilisées en vue de permettre le raclage d’une surface relativement importante. Les résidus de l’étrépage seront évacués.
Restauration des dunes continentalesLes dunes sont très souvent associées à la mer. Cependant, les étendues de lande comptent également des dunes continentales. Dans les domaines militaires, celles-ci étaient entièrement recouvertes d’arbres et de végétation. Grâce à la restauration des dunes et à l’étrépage, les dunes sont à nouveau dégagées. Nous assistons dès lors au retour de vastes étendues ouvertes de sable, qui constituent l’habitat de nombreuses espèces d’insectes rares.
FauchageLes pluies acides enrichissent les sols en faveur d’une dominance des espèces herbeuses. Les fauchages réguliers appauvrissent le sol et permettent ainsi à la bruyère de refleurir. Un appauvrissement réussi nécessite l’évacuation du résidu de fauchage.
“Chopperen” Une nouvelle technique de restauration de la lande est la technique appelée “chopperen” en Néerlandais (fauchage à ras avec léger décapage et exportation de la matière). Cette technique de restauration de la lande est un compromis entre le fauchage et l’étrépage. Cette technique a un impact moindre sur le sol et les légères dénivellations peuvent être épargnées, ce qui permet le maintien du relief naturel du sol.
Action sur et en marge du terrain
M. V
an W
aere
beke
M. V
an W
aere
beke
M. V
an W
aere
beke
M. V
an W
aere
beke
M. V
an W
aere
beke
11
VenherstelVennen dreigden te verlanden door oevers die dichtgroeiden met planten en door
bladeren van bomen die in het water vallen. Bij venherstel worden de oevers terug
vrijgemaakt en wordt het overtollige slib van de bodem verwijderd.
Bestrijden van Amerikaanse vogelkersMet het oog op houtproductie werd de Amerikaanse vogelkers, een snelgroeiende
uitheemse boomsoort, aangeplant op militair domein. Deze boomsoort zaait zeer
snel uit en kent in Vlaanderen geen natuurlijke vijanden. Hierdoor worden inheemse
bomen en struiken verdrongen. Het bestrijden van de Amerikaanse vogelkers is dus
niet enkel noodzakelijk met het oog op het herstellen van de heide, maar ook om
de bossen op militair domein gezond en soortenrijk te houden.
BegrazingMet begrazing wordt vergrassing tegengehouden en het verbossen van de heide
in de kiem gesmoord. Grazers hebben ook een onvoorspelbaar maaipatroon, wat
structuurvariatie en soortenrijkdom met zich meebrengt.
BrandenPreventieve en gecontroleerde brandacties kunnen bijdragen aan het herstel
van heidelandschappen, mits een juiste timing en een grondige voorbereiding.
Preventieve brandacties dragen ook bij aan de brandveiligheid van het gebied.
Jonge heide is immers minder vatbaar voor spontane branden. Bij de uitvoering van
preventieve brandacties oefent Defensie samen met de betrokken brandweerkorpsen
methodes om het vuur te bestrijden. Bovendien is branden een snelle, efficiënte en
goedkope manier om grote oppervlakten heide te beheren.
Naast het terreinDe natuurherstelacties zijn erg belangrijk, toch blijft het hier niet bij. Ook naast het terrein werkten Defensie
en het Agentschap voor Natuur en Bos oplossingen uit om het behoud van de natuur op langere termijn en
het toekomstige beheer veilig te stellen. Er werden afspraken gemaakt om natuurbeheer en militaire planning
harmonieus te laten samengaan. Deze afspraken zijn vertaald in zowel ecologische als militaire kaarten, die
de terreinbeheerders inzicht bieden in zowel de militaire als de ecologische noden. Ook bij de planning van
de militaire oefeningen helpen ze om de ecologische belangen in rekening te brengen. Alvorens Defensie een
vergunning voor het gebruik door derden van militair domein verleent, helpen deze kaarten tevens om te
controleren of dit te rijmen valt met de militaire en ecologische planning van het gebied.
Restauration des maraisLes marais étaient menacés d’assèchement et d’envase-ment en raison de l’accumulation d’herbes et de feuilles d’arbres. En restaurant les marais, les rives sont à nouveau dégagées et la vase excédentaire est évacuée.
Déracinement du cerisier tardifDans le but de produire davantage de bois, le cerisier tardif, une espèce exotique à croissance rapide, fut introduit sur le domaine militaire. Cette espèce qui ne connait aucun ennemi naturel en Flandre se dissémine très rapidement, au péril des arbres et plantes indigènes. La lutte contre la prolifération des cerisiers tardifs ne s’inscrit donc pas uniquement dans le cadre de la restauration nécessaire de la lande, mais vise également au maintien de la diversité et de la bonne santé des forêts dans les domaines militaires.
PâturageLe pâturage permet d’anticiper directement la prolifération d’herbe et le reboisement. Les herbivores ont un mode de broutage imprévisible, ce qui accroît la variation de structure dans le paysage.
Mises à feuDes mises à feu préventives et contrôlées peuvent contribuer à la restauration de la lande, à condition qu’elles soient préalablement soigneusement préparées. La lande jeune est en effet moins sujette aux incendies spontanés. En procédant aux brûlages préventifs, la Défense rôde, en coordination avec les Corps de Pompiers, des méthodes de lutte contre les incendies. La mise à feu constitue une méthode de gestion de surfaces importantes de lande rapide, efficace et économique.
A côté du terrainLes actions de restauration de la nature sont très importantes, et pourtant insuffisantes. Outres les activités sur le terrain, la Défense et l’”Agentschap voor Natuur en Bos” ont recherché des solutions pour préserver la nature à plus long terme et sécuriser la gestion future. Des accords ont été pris en vue d’une gestion des paysages naturels en harmonie avec le planning militaire. Les accords en question sont traduits dans des cartes tant écologiques que militaires, conférant aux gestionnaires de terrain une vision des besoins à la fois militaires et écologiques. Ils permettent par ailleurs une meilleure prise en compte des intérêts écologiques dans la planification des activités militaires. Avant d’octroyer une autorisation pour l’utilisation du domaine militaire par des tiers, ces cartes aident à en contrôler la compatibilité avec le planning écologique et militaire du domaine.
M. V
an W
aere
beke
A. V
an M
olJ.
-P. M
agde
lijns
DAN
AH
12
Resultaten Résultats LIFE project DANAH
13
Een
hers
teld
ope
n he
idel
ands
chap
op
het
voor
mal
ige
mun
itied
epot
te
Mol
enhe
ide
- D
G I
PR, A
. Mal
ek
14
A. Z
wae
nepo
el –
Hei
de e
n ve
ncre
atie
Vlo
ethe
mve
ldR. V
anal
lem
eers
ch –
Her
stel
blu
svijv
er m
uniti
edep
ot H
outh
ulst
R. V
anal
lem
eers
ch –
aar
dbei
vlin
der
A. Z
wae
nepo
el –
H
eide
en
venc
reat
ie V
loet
hem
veld
DG
IPR
– H
eide
hers
tel m
idde
nber
m v
liegv
eld
Urs
el
M. S
panh
ove
– Pl
agge
n m
idde
nber
m v
liegv
eld
Urs
elA.
Zw
aene
poel
– R
ode
doph
eide
sch
utsb
erm
en V
loet
hem
veld
14
15
West- en Oost-Vlaanderen Flandre Orientale et OccidentaleHeide is erg zeldzaam in West- en Oost-Vlaanderen. De belangrijkste heiderestanten zijn er te vinden op militair domein. De ligging nabij de zee geeft de heide een specifiek karakter.
Munitiedepot Vloethemveld en Houthulst
UitgangspuntOm het brandgevaar in deze munitiedepots te vermijden, werd er jaarlijks zeer intensief gemaaid door de militaire overheid. Dit maaibeheer had een zeer gunstige invloed op de heide en de soortenrijke graslanden. Ook andere militaire activiteiten zorgden voor een zeer dynamisch microreliëf met groeiplaatsen van zonnedauw en moeraswolfsklauw.Stilaan geraakten de munitiedepots in onbruik, waardoor ook het militaire maaibeheer verdween. De heide werd in korte tijd overwoekerd door bramen en struiken.
Munitiedepot VloethemveldMilitair gebruik: voormalig munitiedepot en oefenveld, momenteel geen militair gebruik meer en sinds 2009 deels eigendom van het ANBOppervlakte: 160,6 hectareBeheerde oppervlakte: 134 hectare
Munitiedepot HouthulstMilitair gebruik: Sanering van de slagvelden van WOI & WOII. Oppervlakte: 269,2 hectareBeheerde oppervlakte: 52 hectare
De schutsbermen rondom de diverse munitiedepots werden opengemaakt om de erg zeldzame heiderestanten alle kansen te geven om zich ten volle te ontwikkelen door de heide opnieuw voldoende licht te geven. Op bepaalde locaties werd ook geplagd. Er werd nadien ook op deze locaties geplagd. Vanaf LIFE project DANAH werd terug een frequent maaibeheer opgestart.Daarnaast werden ook enkele vennen hersteld. Het overtollige slib, afkomstig van bladval werd verwijderd. In samenwerking met DOVO (Dienst voor Opruiming en Vernietiging Ontontplofte springtuigen van Defensie) werd ook munitie verwijderd. In het verleden werden in de vennen vissen uitgezet. Om te vermijden dat deze vissen de bodem verder omwoelden en de typische waterplanten opaten, werden ze afgevist.Tenslotte werden in beide domeinen oude munitiegebouwtjes verwijderd. Door ook de funderingen te verwijderen zullen op die plaatsen moerassige zones ontstaan. Ook enkele poelen werden aangelegd.
Vliegveld te Ursel
UitgangspuntDrongengoed-Maldegemveld was vroeger een groot heidegebied. Het Drongengoed, waarin ook het vliegveld zich bevindt, werd in de 18de eeuw sterk bebost, en de heide verdween. In de middenstrook van het vliegveld van Ursel bleven echter heiderelicten bewaard.Militair gebruik: militair vliegveldOppervlakte: 205 hectare Beheerde oppervlakte: 18 hectare
Op de heiderelicten in de strook tussen de landing- en de taxibaan werden bomen gerooid en de stronken deels weggehaald. De historische dreven, struiken, open bosjes en een groot aantal vrijstaande bomen bleven bewaard. De opengemaakte percelen werden achteraf ook nog grotendeels geplagd. Op deze manier werden de versnipperde relicten heide uitgebreid tot een groter aaneengesloten geheel. Ook enkele poelen werden aangelegd.
La lande est très rare en Flandre Occidentale et Orientale. Les principaux vestiges de lande se trouvent sur des domaines militaires. La proximité de la mer confère à la lande un caractère particulier.
Dépôt de munitions de Vloethemveld et Houthulst
Point de départAfin d’éviter tout danger d’incendie dans ce dépôt de munitions, les autorités militaires ont procédé à un fauchage intensif. Cette gestion par fauchage a joué un rôle très positif sur la lande et les pâturages diversifiés. D’autres activités militaires ont également engendré un micro relief très dynamique permettant la croissance de zonéras et de lycopodes des tourbières.Progressivement les dépôts de munitions sont tombés en désuétude, entrainant la disparition de toute gestion par fauchage militaire. En peu de temps la lande se vit envahie de ronces et de broussailles.
Dépôt de munitions de VloethemveldUsage militaire: Ancien dépôt de munitions et terrain de manœuvres, actuellement pas d’utilisation militaire et partiellement propriété de l’ANB depuis 2009Superficie: 160, 6 hectaresSuperficie gérée: 134 hectares Dépôt de munitions HouthulstUsage militaire: Assainissement des champs de bataille de la première et deuxième guerre mondiale. Superficie: 269,2 hectaresSuperficie gérée: 52 hectares
Les bermes de protection autour des différents dépôts de munitions ont été à nouveau dégagées pour donner aux semences de bruyère suffisamment de lumière. Celles-ci se mettent alors à germer, et contribuent de la sorte au plein développement de précieux vestiges de lande. Ces zones ont ensuite été également étrépées. Le projet LIFE DANAH a permis ainsi une nouvelle gestion par fauchage.Par ailleurs quelques marais ont également été restaurés. La vase excédentaire résultant de la chute des feuilles fut évacuée. Les munitions ont également été enlevées en collaboration avec le SEDEE (Service d’Enlèvement et de Destruction d’Engins Explosifs de la Défense). Dans le passé des poissons peuplaient ces marais. Pour éviter que ces poissons ne remuent davantage le fond et ne mangent les plantes aquatiques typiques, ils ont tous été pêchés.Enfin, d’anciens abris à munitions ont été démantelés dans les deux domaines. En retirant également les fondations, des zones marécageuses apparaitront.
Aérodrome d’Ursel
Point de départJadis, Drongengoed-Maldegemveld constituait une zone de lande importante. Le Drongengoed, dans lequel se situe également l’aérodrome était densément boisé au 18eme siècle, causant la disparition de la lande. Toutefois, des reliquats de bruyère furent préservés sur la berme centrale de l’aérodrome d’Ursel. Usage militaire: aérodrôme militaireSuperficie: 205 hectares Superficie gérée: 18 hectares
Sur les reliquats de bruyère dans la bande située entre la piste d’atterrissage et le chemin de roulement, des conifères ont été plantés et les souches enlevées. Les drèves historiques, les buissons, et les bosquets ouverts ainsi qu’un grand nombre de d’arbres isolés ont été maintenus. Les parcelles dégagées ont par la suite également été étrépées. Les vestiges de lande ainsi fragmentés se sont étendus pour former un ensemble plus important d’un seul tenant.
A. Z
wae
nepo
el –
Hei
de e
n ve
ncre
atie
Vlo
ethe
mve
ldR. V
anal
lem
eers
ch –
Her
stel
blu
svijv
er m
uniti
edep
ot H
outh
ulst
A. Z
wae
nepo
el –
H
eide
en
venc
reat
ie V
loet
hem
veld
A. Z
wae
nepo
el –
he
ideh
erst
el V
loet
hem
veld
H. T
hys
– he
rmea
nder
ing
wee
rijsb
eek
– G
root
Sch
ietv
eld
DAN
AH –
Hei
de-
en v
enhe
rste
l Gro
bben
donk
H. T
hys
- D
OVO
con
trol
eert
voo
r pl
agw
erke
n –
Gro
ot S
chie
tvel
d
H. T
hys-
Pla
ggen
Gro
ot S
chie
tvel
d
DAN
AH –
Hei
de-
en v
enhe
rste
l Gro
bben
donk
DG
IPR
– P
lagw
erke
n Kl
ein
Schi
etve
ld
DG
IPR
– L
ucht
foto
ven
- en
hei
dehe
rste
l Gro
bben
donk
16
De DANAH – projectgebieden in de provincie Antwerpen zijn gekenmerkt door een grote militaire diversiteit: van schietvelden, vliegvelden tot oefenterreinen. Grote oppervlakten heide werden zo in stand gehouden voor uiteenlopende militaire noden.
Klein en Groot Schietveld
UitgangspuntHet Klein en Groot Schietveld vormen samen met de Kalmthoutse Heide de grootste natuurgebieden met heide en vennen van de provincie Antwerpen. Dankzij de schietoefeningen met bijhorende sporadische branden behielden deze uitgestrekte militaire gebieden een open karakter.Militair gebruik: actief schietveld en een groot tactisch oefenterrein Oppervlakte: 2408 hectareBeheerde oppervlakte: 733 hectare
De aard van de militaire oefeningen evolueerde, waardoor bepaalde zones ongemoeid bleven en overwoekerden. Her en der werden ook dennen aangeplant. Er werd een grootschalige heideherstelactie uitgevoerd op 379 ha verspreid over beide schietvelden. Daarnaast werd ook Amerikaanse vogelkers bestreden over 140 ha.De schietvelden hebben te kampen met een sterke vergrassing, te wijten aan de zure neerslag uit de Antwerpse havengebieden en stadsomgeving. Om deze dominante grassen in te perken en de heide meer slagkracht te geven, werd over 133 ha gemaaid en over 37 ha geplagd. Deze werken werden ook uitgevoerd in de doelenzone. Vooraf controleerde de Dienst voor de Opruiming en Vernietiging van Ontploffingstuigen (DOVO) het terrein om de veiligheid te garanderen. Een bijzondere werf was de hermeandering van de Weerijsbeek. Over een afstand van 3 km werd de oorspronkelijke loop van deze beek hersteld. Deze werken kwamen tot stand dankzij een nauwe samenwerking met de provincie Antwerpen. Dit project heeft heel wat positieve gevolgen voor zowel de dieren en planten in de omgeving, als voor de waterhuishouding van de gehele vallei, wat de kans op overstromingen in de omgeving vermindert. Ook enkele vennen werden hersteld.
Oefenterrein Grobbendonk
UitgangspuntHet oefenterrein van dit militaire logistieke verdeelcentrum, heeft een lange militaire geschiedenis met bijhorende militaire bescherming. Er vond echter nooit een intensief militair gebruik plaats. Het landschap bleef vrijwel intact waardoor het een grote cultuurhistorische waarde heeft. De oorspronkelijke heide en de landduinen overgroeiden echter volledig.Militair gebruik: logistiek verdeelcentrum met oefenterreinOppervlakte: 279 hectareBeheerde oppervlakte: 128 hectare
Over een oppervlakte van bijna 34 ha werd het landschap terug opengemaakt door struiken en bomen te verwijderen. Ook de sterk oprukkende Amerikaanse vogelkers werd een halt toegeroepen met bestrijdingsacties over 30 ha. Het landschap onderging hierdoor een ware metamorfose en toont vandaag terug haar uitzonderlijke waarde als prachtig heidegebied met een reliëf gevormd door landduinen. Ook tal van vennen werden opnieuw blootgelegd. Om de vennen opnieuw alle kansen te geven, werden de oevers geplagd. De heischrale graslanden en de orchideeënweiden werden gemaaid.
Vliegveld Malle
UitgangspuntHet vliegveld van Malle ligt te midden van een bosrijk gebied. De graslanden rondom het vliegveld zijn van groot ecologisch belang. De middenberm werd stilaan ingenomen door de Amerikaanse Vogelkers, en de bosrand breidde uit naar binnen.Militair gebruik: NAVO-vliegveldOppervlakte: 213 hectareBeheerde oppervlakte: 45 hectare
De heide en de heischrale graslanden werden gemaaid. Waar de vergrassing zich te sterk doorzette, werden tevens kleine oppervlakten geplagd. De stroken heide en heischraal grasland werden verbreed door bomen en struiken te verwijderen in de bosrand over een totale oppervlakte van 12,5 ha, terwijl over 21,6 ha Amerikaanse Vogelkers werd bestreden.
Antwerpen AnversLes domaines du projet DANAH dans la province d’Anvers sont caractérisés par une grande diversité militaire: des champs de tir aux terrains de manœuvres. Des superficies importantes de landes ont été maintenues en état pour divers besoins militaires.
Grand et Petit champ de tirPoint de départLe Grand et Petit Champ de tir constituent, avec la lande de Kalmthout, les plus grands domaines naturels de lande et de marais de la province d’Anvers. Grâce aux exercices de tir, avec les mises à feu sporadiques que cela comporte, ces domaines militaires étendus ont pu maintenir un caractère ouvert. Usage militaire: champs de tir en activité et un grand terrain d’exercices tactiquesSuperficie: 2408 hectaresSuperficie gérée: 733 hectares
La nature des exercices militaires a évolué. Certaines zones sont dès lors restées inutilisées et se sont vues envahies par la broussaille. Ci et là des pins ont également été plantés. Une action de restauration de la lande a été effectuée à grande échelle sur 379 ha répartis sur le Petit et grand Champ de tir. Par ailleurs, le cerisier tardif a également été déraciné sur 140 ha.Les Champs de tirs sont confrontés à une forte colonisation herbeuse due aux pluies acides provenant du port et du tissu urbain Anversois. Afin de limiter ces colonisations herbeuses et de donner davantage de vigueur à la lande, 133 ha de terrain ont été fauchés et 37 ha étrépés. Ces travaux ont également été effectués dans la zone de tir. Le terrain a préalablement été inspecté par le SEDEE ( Service d’Enlèvement et de Destruction d’Engins Explosifs) pour garantir la sécurité. Un chantier spécifique a consisté à retracer les méandres du Weerijsbeek. Le cours originel de cette rivière fut restauré sur 3 km. Une étroite collaboration avec la Province d’Anvers a permis la mise en œuvre de ces travaux. Ce projet a de nombreuses répercussions positives tant pour les animaux et les végétaux de la région, que pour la circulation de l’eau dans toute la vallée, réduisant ainsi les risques d’inondation dans le secteur. Quelques marais ont également été restaurés.
Terrain de manoeuvre GrobbendonkPoint de départLe terrain de manœuvres de ce centre de distribution logistique militaire possède un lourd passé militaire avec la protection militaire ad hoc. Le terrain n’a toutefois jamais été soumis à un usage militaire intensif. Le paysage est resté relativement inchangé, d’où sa grande valeur historique et culturelle. Les landes d’origine et les dunes continentales ont recouvert toute la surface.Usage militaire: Centre de distribution logistique avec terrain de manœuvresSuperficie: 279 hectaresSuperficie gérée: 128 hectares
L’évacuation des arbres et des broussailles a permis de dégager le terrain sur une superficie de presque 34 ha. La forte progression du cerisier tardif a également pu être enrayée grâce à des opérations de lutte menées sur 30 ha. Le paysage a subi de ce fait une véritable métamorphose et révèle aujourd’hui sa valeur exceptionnelle en tant que superbe zone de lande au relief constitué de dunes continentales. Par ailleurs un certain nombre de marais ont également pu être à nouveau dégagés. Les rives ont été étrépées afin de redonner au marais toutes ses chances. Les étendues herbeuses pauvres en bruyère et les champs d’orchidées ont été fauchés.
Aérodrome de Malle Point de départL’aérodrome de Malle est situé au milieu d’une zone densément boisée. Les étendues d’herbe autour de l’aérodrome ont une grande importance sur le plan écologique. La berme centrale a progressivement été colonisée par les cerisiers tardifs, et l’orée de la forêt s’est étendue vers l’intérieur.
Usage militaire: aérodrome OTANSuperficie: 213 hectaresSuperficie gérée: 45 hectares
La lande et les étendues herbeuses pauvres en bruyère ont été fauchées. Lorsque la colonisation herbeuse a pris trop d’ampleur, des superficies plus petites ont également été étrépées. Les bandes de lande et les pâturages pauvres en bruyère ont été élargis grâce à la suppression d’arbres et de broussailles à la lisière du bois. Il s’agit au total d’une superficie de 12.5 ha. Les merisiers ont quant à eux été déracinés sur 21.6 ha. 17
DAN
AH –
Hei
de-
en v
enhe
rste
l Gro
bben
donk
DAN
AH –
Hei
de-
en v
enhe
rste
l Gro
bben
donk
DAN
AH –
ter
ugze
tten
bos
rand
vl
iegv
eld
Mal
le
L. V
an A
ssch
e -
Venh
erst
el T
iele
nehe
ide
L. V
an A
ssch
e –
Wul
p
L. V
an A
ssch
e –
Hei
dehe
rste
l en
plag
gen
Tiel
enhe
ide
18
Tielenkamp en Tielenheide
Uitgangspunt Nagenoeg alle vennen op het militaire oefenterrein werden in de 19de eeuw gedraineerd en doortrokken met diepe grachten. De vennen verkleinden drastisch en met het oog op mijnbouw werden op het terrein naaldbomen aangeplant. De natuur genoot er echter van een unieke militaire bescherming. Hierdoor beschikken we vandaag nog over alle kansen om deze heidelandschappen met vennen in hun oude glorie te herstellen.Militair gebruik: tactisch grondoefeningen (paracommando’s) Oppervlakte: 519 hectareBeheerde oppervlakte: 102 hectare
In eerste instantie werden de naaldbomen gekapt over een oppervlakte van ongeveer 35 ha, verspreid over Tielenkamp en Tielenheide. Nadat het terrein terug opengemaakt is, kunnen de terreinwerken voor het herstel van de heide en de vennen uitgevoerd worden. Er werd hoofdzakelijk kleinschalig geplagd, diverse vennen werden gedeeltelijk leeggepompt, het organische slib werd van de bodem verwijderd en de oevers opgeschoond. Vandaag prijkt er opnieuw een heidegebied met open vennen. Dankzij de werkzaamheden groeien er terug zeldzame plantensoorten zoals witte waterranonkel, blaasjeskruid en kleinste egelskop. De vennen bevatten nu immers zuiver grondwater, dat niet meer vervuild wordt door bladval van omstaande bomen en struiken. Deze arme en zuivere vennen zijn erg zeldzaam en vormen een uitermate geschikt leefgebied voor tal van erg zeldzame planten.
Vliegveld Weelde
UitgangspuntHet vliegveld heeft een erg open karakter. De heide en de heischrale graslanden in de stroken langs de startbaan worden echter stilaan ingenomen door oprukkende struiken en bomen, omwille van het afnemen van het militaire gebruik en het verminderen van het militaire beheer.Militair gebruik: militair vliegveldOppervlakte: 326 hectareBeheerde oppervlakte: 145 hectare
Over niet minder dan 141 ha werden er maaiwerken uitgevoerd in de bermen langs de start- en taxibaan. De oprukkende bomen en struiken uit de bosrand werden in de bermen verwijderd. Ook een historisch ven werd opengemaakt.
Tielencamp et Tielenheide
Point de départ Presque tous les marais situés sur le terrain de manœuvres militaires furent drainés au 19ème siècle et traversés par des fossés profonds. Les marais ont drastiquement diminué et des conifères ont été plantés en vue de l’exploitation minière. La nature a ainsi pu jouir d’une protection militaire unique. C’est grâce à cela que nous avons aujourd’hui encore la possibilité de restaurer ces landes et marais dans leur superbe état d’antan.Usage militaire: des exercices tactiques au sol (para-commandos) Superficie: 519 hectaresSuperficie gérée: 102 hectares
Dans un premier temps, des conifères ont été abattus sur environ 35 ha, répartis sur Tielencamp et Tielenheide. Après avoir à nouveau dégagé le terrain, les travaux de restauration de la lande et des marais peuvent être exécutés. L’étrépage s’est principalement fait à petite échelle, différents marais ont été en partie asséchés, la vase a été évacuée et les rives nettoyées. On peut aujourd’hui admirer une nouvelle zone de lande avec des marais découverts. Les travaux ont permis la croissance d’espèces végétales rares telles que la renoncule blanche des marais, l’utriculaire, et le plus petit sparganier. Les marais renferment désormais une nappe d’eau pure, qui n’est plus polluée par les feuilles mortes des arbres et broussailles environnants. Ces marais pauvres et purs sont très rares et constituent un habitat particulièrement adapté pour de nombreuses plantes rarissimes.
Aérodrome WeeldePoint de départL’aérodrome est très ouvert. Vu la faible utilisation du terrain à des fins militaires et le manque de gestion militaire, la lande et les pâturages pauvres en bruyère longeant la piste de décollage sont progressivement colonisés par des broussailles et des arbres.Usage militaire: aérodrome militaireSuperficie: 326 hectaresSuperficie gérée: 145 hectares
Des travaux de fauchage ont été effectués sur pas moins de 141 ha au niveau des talus longeant la piste de décollage et le chemin de roulement. Les arbres et buissons qui gagnent du terrain sur la lisière du bois ont été enlevés des talus. Par ailleurs, un marais historique a été restauré.
Limburg Limbourg
19
L. V
an A
ssch
e –
Hei
dehe
rste
l en
plag
gen
Tiel
enhe
ide
M. V
an W
aere
beke
- v
erm
alen
van
elz
en K
amp
Beve
rlo
M. V
an W
aere
beke
– h
erst
el t
urfk
uile
n Ka
mp
Beve
rlo
DAN
AH –
Klo
kjes
gent
iaan
Sch
ietv
eld
Hel
chte
ren
M. V
an W
aere
beke
– K
amp
Beve
rlo
B. V
anho
len
– re
sulta
at h
eide
hers
tel M
olen
heid
e
M. V
an W
aere
beke
– K
amp
Beve
rlo
M. V
an W
aere
beke
– v
enhe
rste
l Ka
mp
Beve
rlo
20
De militaire domeinen in Limburg behoren tot de grootste militaire domeinen van België. Niet alleen de uitgestrektheid van deze gebieden is uitzonderlijk, ook de mozaïeklandschappen en de overgang van droge naar natte heide met beekdallandschappen is op Europees niveau bijzonder.
Kamp Beverlo
UitgangspuntOp het grootste militaire domein van Vlaanderen worden uiteenlopende militaire oefeningen georganiseerd. Door de uitgestrektheid van het gebied bleven bepaalde plaatsen echter onaangeroerd. Omwille van evoluties in de militaire training verminderde ook op sommige locaties de intensiteit van het terreingebruik. De heide groeide er stilaan dicht. In de vallei van de Zwarte Beek stopte het cultuurgebruik sinds het ontstaan van het militaire domein. Gezien er vrijwel geen militaire oefeningen plaatsvinden, bleef het landschap er nagenoeg onaangeroerd.Militair gebruik: grootste militair oefenterrein in VlaanderenOppervlakte: 5341 hectareBeheerde oppervlakte: 1.550 hectare
Op diverse locaties op het militaire domein werd de heide hersteld en de uitzonderlijke landduinen werden opnieuw blootgelegd door bomen en struiken te verwijderen. Deze terreinwerken gebeurden over een totale oppervlakte van 350 ha. Over 80 ha werd geplagd, vaak als opvolgingsbeheer van de heide- en landduinherstelwerkzaamheden, maar tevens als een maatregel om de voortschrijdende vergrassing tegen te gaan. Bijzonder is dat ook 120 ha natte heide gemaaid werd, en omwille van de kwetsbaarheid van de vegetatie werd daarnaast zelfs 177 ha manueel gemaaid! Er werd ook gechopperd en een begrazingsraster voor runderen geplaatst.Diverse vennen werden hersteld, door de oevers terug open te maken en het overtollige slib te verwijderen van de bodem. In de vallei van de Zwarte Beek werden erg specifieke werkzaamheden uitgevoerd om er de unieke habitats te herstellen. Deze natuurherstelwerkzaamheden lijken sterk op het oude cultuurgebruik dat er ooit heerste. Zo werden de oude turfkuilen hersteld. De heideboeren wonnen vroeger brandstof door turf uit te steken. De kuilen die hierdoor in het drassige veen ontstonden, vormden een belangrijke trekpleister voor diverse watervogels, zoals de watersnip. Nu deze kuilen niet langer ontgonnen werden, dreigden ze te verdwijnen door verlanding. De kuilen verdrogen ook door de vele elzen die er opschieten. Om deze trekpleisters voor diverse bijzondere vogelsoorten te reconstrueren, werden de elzen met wortel en al uitgetrokken. Zo ontstonden er terug kuilen en werd het landschap spontaan terug meer drassig. Ook de trilveenvegetaties, drijvende vegetaties, werden gemaaid. Deze erg gespecialiseerde werkzaamheden werden uitgevoerd over 25 ha. Om de toekomst van deze heidegebieden, maar ook van de bossen, veilig te stellen, was het noodzakelijk om op grote schaal Amerikaanse vogelkers te bestrijden. In totaal ging het om 977 ha. Deze cijfers klinken hallucinant maar zeggen in principe meer over de schaal van dit unieke militaire domein.
NATO Schietveld Helchteren
UitgangspuntHet militaire gebruik op dit militair domein is vrij intensief. Omwille van schietoefeningen is natuurbeheer in en rond de doelenzone slechts enkele dagen per jaar mogelijk. Het intensieve militaire gebruik zorgde er wel voor dat het gebied haar open karakter behield. De brandveiligheid is een belangrijke factor waarmee rekening dient gehouden te worden bij het beheren van het gebied.Militair gebruik: groot actief schietveld van de NAVOOppervlakte: 2186 hectareBeheerde oppervlakte: 830 hectare
Over in totaal 234 ha werd de heide hersteld om de ecologische kansen van dit uitgestrekte militaire heidegebied ten volle te benutten. Verspreid over het terrein werd er gemaaid, geplagd en gechopperd waardoor een mozaïek van afwisselend jonge en oude heide ontstond en de impact op de aanwezige soorten beperkt blijft. Ze konden als het ware hun toevlucht zoeken in de onbeheerde percelen bij de uitvoering van de werkzaamheden. Ecologische doelstellingen en brandveiligheid werden aan elkaar gekoppeld. Dankzij plagwerkzaamheden ontstonden ecologische brandgangen , die bij brand het voortschrijdende vuur stoppen. Bovendien werden er jaarlijks preventieve brandoefeningen georganiseerd. Preventief branden zorgt zowel voor een verjonging van de heide als voor een verhoogde brandveiligheid, gezien jonge, sappige heide minder brandgevoelig is. Een historisch visvijversysteem werd hersteld, dijken werden aangelegd en de afwatering werd bijgestuurd opdat het waterpeil constant blijft. Verspreid over het domein werden nog enkele andere vennen hersteld. In het bos van Massy en elders werd de Amerikaanse vogelkers bestreden.
Les domaines militaires du Limbourg comptent parmi les plus grands de Belgique. L’étendue de ces domaines est exceptionnelle. Les mosaïques de paysages et la transformation de ces territoires de bruyère sèche en bruyère humide avec des paysages vallonnés sont uniques en Europe.
Camp Beverlo Point de départDivers exercices militaires sont organisés sur le plus grand domaine de Flandre. Vu l’étendue du domaine, certains endroits sont restés intacts. En raison de l’évolution des entrainements militaires, certains terrains ont été utilisés de manière moins intensive. Progressivement, la lande a ainsi été embroussaillée. Depuis la création du domaine militaire dans la vallée du Zwarte Beek, l’activité agricole a cessé. Vu la quasi absence d’exercices militaires, le paysage y est resté pratiquement inchangé.Usage militaire: terrain de manœuvre principal de la Défense en FlandreSuperficie: 5341 hectaresSuperficie gérée: 1.550 hectares
En divers emplacements du domaine militaire, la lande a été restaurée et les dunes continentales exceptionnelles ont a nouveau été dégagées en enlevant des arbres et des broussailles. Ces travaux de terrain ont été effectués sur une superficie totale de 350 ha. Plus de 80 ha ont été étrépés, principalement dans un but de gestion du suivi des travaux de restauration de la lande et des dunes continentales, ainsi que pour contrer la prolifération de la broussaille. Il est à noter par ailleurs que 120 ha de bruyère humide ont été fauchés. En raison de la fragilité de la végétation, 177 ha ont également été fauchés manuellement! Plusieurs marais ont été restaurés, en dégageant à nouveau les berges et en évacuant la vase excédentaire du fond. Dans la vallée du Zwarte Beek, des travaux très spécifiques ont été entamés en vue d’y restaurer les habitats uniques. Ces travaux de restauration de la nature ressemblent fortement aux pratiques agricoles d’autrefois. Les anciennes tourbières ont ainsi été restaurées. Autrefois, les paysans extrayaient du combustible en creusant des fosses d’extraction de tourbe. Les fosses ainsi créées dans la tourbière humide, constituaient un important pôle d’attraction pour divers oiseaux aquatiques, tel que la bécassine des marais. A présent que ces fosses ne sont plus exploitées, elles sont menacées de disparition par envasement. Ces fosses s’assèchent en raison des nombreux aulnes qui y poussent. Pour reconstituer ces pôles d’attraction pour diverses espèces particulières d’oiseaux, les aulnes sont déracinés. Les fosses se reforment ainsi et le paysage redevient spontanément plus bourbeux. La tourbe et la végétation flottantes ont également été fauchées. Ces travaux très spécifiques ont été effectués sur 25 ha. Afin de garantir l’avenir de ces domaines de lande, ainsi que des bois, il était indispensable de procéder à un déracinement des cerisiers tardifs à grande échelle. Il s’agissait au total de 977 ha. Ces chiffres paraissent hallucinants mais en disent long sur l’échelle de ce domaine militaire unique.
Champ de tir OTAN à HelchterenPoint de départCe domaine militaire est utilisé de manière intensive à des fins militaires. En raison d’exercices de tir, la gestion des paysages naturels dans et autour de la zone de tir n’est possible que quelques jours par an. Grâce à l’usage intensif du domaine à des fins militaires, celui-ci a conservé son caractère ouvert. La sécurité incendie constitue un facteur important à prendre en compte dans la gestion du domaine.Usage militaire: grand champ de tir actif de l’OTANSuperficie: 2186 hectaresSuperficie gérée: 830 hectares
La lande a été restaurée sur plus de 234 ha pour augmenter les possibilités d’exploitation écologiques de cet important domaine militaire. Le terrain a été fauché, étrépé et a subi un fauchage à ras avec léger décapage et exportation de la matière (technique appelée “chopperen” en Néerlandais). La mosaïque alternée de jeune et d’ancienne bruyère qui en a découlé, a permis de limiter l’impact des travaux sur les espèces existantes sur place. Celles-ci ont ainsi pu trouver refuge dans les parcelles non exploitées lors des travaux. Les objectifs écologiques et de lutte incendie ont été réunis. Les travaux d’étrépage ont donné naissance à des coupe-feux écologiques bloquant la progression du feu en cas d’incendie. Par ailleurs, des exercices incendie préventifs y ont été organisés. La bruyère jeune et pleine se sève brûlant moins bien, les incendies préventifs permettent un rajeunissement de la lande et une plus grande sécurité en cas d’incendie. Un système de pêcherie historique a été restauré, des digues ont été apposées et l’écoulement des eaux a été corrigé pour le maintien d’un niveau d’eau constant. D’autres marais disséminés dans le domaine ont également été restaurés. Dans la forêt de Massy, le cerisier tardif a été déraciné.
DAN
AH –
pre
vent
ieve
bra
ndac
tie
schi
etve
ld H
elch
tere
n
21
DAN
AH –
pre
vent
ieve
bra
ndac
tie
schi
etve
ld H
elch
tere
n
Munitiedepot Molenheide te Zonhoven
UitgangspuntInitieel werden er militaire oefeningen ingericht rondom het centraal gelegen munitiedepot. Om het brandgevaar in te perken werden de taluds rondom deze depots regelmatig gemaaid. Het militaire gebruik nam echter sterk af. Het open heidegebied verboste nagenoeg volledig.Militair gebruik: geen, het ANB kocht dit domein aan als natuurgebiedOppervlakte: 206 hectareBeheerde oppervlakte: 262 hectare
Defensie verkocht in 2007 het militaire domein aan het ANB.Het landschap onderging de afgelopen vier jaar als het ware een metamorfose. De totale oppervlakte natuurherstelmaatregelen is zelfs groter dan de feitelijke oppervlakte van het gehele domein! Dit komt omdat vele herstelde zones eerst boomvrij werden gemaakt en daarna ook geplagd. Het illustreert alleen maar de grote verandering die dit gebied onderging. Oudere mensen uit de streek getuigen dat ze het heidelandschap van vroeger terug herkennen. Er werd ook een begrazingsraster geplaatst rondom het voormalige munitiedepot. De herder van de naburige ANB natuurgebieden, de Teut en Ten Haagdoornheide, zal er zijn schapen laten grazen. Eens te meer wordt het belang van Molenheide als schakel tussen deze twee grote heidegebieden duidelijk. Door deze aaneenschakeling strekt er zich vandaag een aaneengesloten natuurgebied uit van om en bij de 1500 hectaren. Dankzij de centrale plaatsing van het raster, kan de herder van daaruit opereren over het hele gebied.
Dépôt de munitions Molenheide à Zonhoven
Point de départ
A l’origine des exercices militaires ont été organisés autour du dépôt de munitions central. Afin de limiter le danger d’incendie, les talus entourant les dépôts sont régulièrement fauchés. L’usage militaire du domaine a fortement diminué. L’espace ouvert de lande s’est presque entièrement reboisé naturellement.Usage militaire: aucun, l’ANB a racheté ce domaine en tant que zone naturelleSuperficie: 206 hectaresSuperficie gérée: 262 hectares
En 2007 la Défense a vendu le domaine militaire à l’ANB.Le paysage a subi en quelque sorte une véritable métamorphose au cours des quatre années écoulées. Les superficies de terrains pour lesquels des mesures de restauration de la nature ont été prises dépassent la superficie réelle de tout le domaine! Ceci est du au fait qu’avant de procéder à l’étrépage, les arbres ont d’abord été enlevés dans de nombreuses zones restaurées. Cela démontre d’une manière unique les grands changements subis dans le domaine. Les personnes plus âgées habitant la région peuvent témoigner de la restauration des paysages de landes dans l’état qu’ils ont connu jadis. Les pâturages seront clôturés autour de l’ancien dépôt de munitions. Le berger des zones naturelles ANB avoisinantes, le Teut et le Ten Haagdoornheide, y fera paître ses moutons. Une fois encore, l’importance du rôle de maillon joué par le Molenheiden entre ces deux domaines de lande est soulignée. Cette succession de terrains a permis aujourd’hui la création d’une zone naturelle d’un seul tenant sur environ 1500 hectares. Grâce à la disposition centrale de la clôture, le berger peut opérer sur tout le terrain.
B. V
anho
len
– pl
agge
n M
olen
heid
e na
hei
dehe
rste
l
M. V
an W
aere
beke
– M
aai-,
pla
g- e
n ch
oppe
rwer
ken
schi
etve
ld H
elch
tere
n
Langetermijnplanning voor duurzame resultaten
Militaire oefeningen en natuurbeheer hoeven elkaar niet uit te sluiten, integendeel. Het militaire beheer
droeg in het verleden al onbewust bij tot de instandhouding van deze uitzonderlijke gebieden. Binnen LIFE
project DANAH werd het militaire gebruik en het natuurbeheer meer dan ooit bewust op elkaar afgestemd.
De projectpartners maakten afspraken voor een lange termijn over de terreininrichting en het terreingebruik.
RichtplannenZoals de naam al aangeeft is dit plan richtinggevend voor de toekomst. Voor een
optimale militaire training kunnen uiteenlopende landschappen van pas komen.
Zowel open landschappen, landschappen met her en der een boom of struik,
maar ook bossen of een combinatie van de drie, kunnen van pas komen bij
militaire oefeningen. Vanuit ecologisch standpunt is het ook interessant om de
juiste mix te vinden tussen open, halfopen en gesloten landschappen. In de
richtplannen werd deze inrichting van de domeinen of ‘architectuur’ voor lange
termijn vastgelegd. Dit plan vormt de basis voor het toekomstig terreingebruik
en –beheer, zowel voor de militaire planning, het ecologische beheer als het
toelaten van het gebruik van Defensieterrein door derden. Het plan is een
voorbeeld van een geïntegreerde benadering van multifunctionele gebieden.
Binnen de richtplannen werden ook prioriteitenkaarten opgemaakt, die de
ecologische prioriteiten van het gebied visualiseren van zeer kwetsbaar tot
neutraal. Zo kan het terreingebruik bijgestuurd worden om de impact op de
natuur te minimaliseren.
BeheerplannenBinnen LIFE project DANAH werden er diverse natuurherstelacties uitgevoerd.
Toch blijft het niet bij enkel eenmalige herstelacties. DANAH wil ook het duurzame
behoud en het toekomstige beheer veilig stellen. Na het herstel vergrootte
immers het natuurlijke potentieel. Er werden beheerplannen opgesteld op basis
van de richtplannen om het beheer een duurzaam karakter te geven. In deze
plannen is concreet omschreven hoe de ecologische doelstellingen op langere
termijn behaald kunnen worden. Tevens zal in de toekomst op regelmatige
basis gecontroleerd worden of deze doelen effectief gehaald zullen worden, via
zogenaamde monitoringsplannen.
GIS –toolOm deze afspraken en plannen gebruiksvriendelijk ter beschikking te stellen
van de terreinbeheerders van Defensie en ANB, werden ze gedigitaliseerd in
een geografisch informatiesysteem (GIS). Door deze GIS beschikbaar te stellen
via een beveiligde website, kan elke beheerder om het even waar en op om het
even welk moment via intranet de gegevens over het gebied en de afspraken
raadplegen.
Planning à long terme pour des résultats
durables
22
Les exercices militaires et la gestion de la nature ne doivent pas s’exclure mutuellement, que du contraire. La gestion militaire a déjà contribué de par le passé au maintien en état de ces domaines exceptionnels. Plus que jamais, au sein du projet LIFE DANAH, l’usage militaire est en parfaite harmonie avec la gestion de la nature. Les partenaires du projet ont pris des engagements quant à l’aménagement et l’utilisation du terrain à long terme.
Plans directeursComme son nom l’indique, ce plan sert de directive pour le futur. Il existe une variété de paysages susceptibles de convenir à un entraînement militaire. Il peut s’agir de paysages découverts, parsemés ci et là d’arbres et de buissons, de bois ou encore d’une combinaison des trois. D’un point de vue écologique, il est également intéressant de trouver le parfait dosage entre des paysages ouverts, semi-ouverts et fermés. Cet aménagement des domaines ou ‘architecture’ a été établi sur le long terme dans les plans directeurs. Le plan sert de base pour l’utilisation et la gestion futures du terrain tant pour le planning militaire, la gestion écologique que l’autorisation d’utilisation par des tiers des terrains de la Défense. Ce plan constitue un exemple d’approche intégrée de domaines multifonctionnels.
Dans les plans directeurs, des cartes de priorités ont été établies, permettant la visualisation des priorités écologiques du domaine, allant de très fragile à neutre. L’utilisation du terrain pourra dès lors être adaptée en vue de minimaliser l’impact sur la nature.
Plans de gestionPlusieurs actions de restauration ont été menées à bien dans le cadre du projet LIFE DANAH. Il ne s’agit pas uniquement d’actions ponctuelles. DANAH souhaite également assurer le maintien durable et la gestion future. La restauration a par ailleurs permis l’accroissement du potentiel nature. Des plans de gestion ont été établis sur base des plans directeurs pour une gestion durable. Ces plans décrivent concrètement la façon dont les objectifs écologiques peuvent être atteints à plus long terme. Des contrôles réguliers seront également effectués à l’avenir afin de s’assurer que les objectifs soient bel et bien atteints, via ce qu’on appelle des plans de monitoring.
GIS –tool
Afin de faciliter l’accès aux gestionnaires de terrains de la Défense et de l’ANB à ces plans et accords conclus, ceux-ci ont été digitalisés dans un système informatique géographique (GIS). Grâce à l’accès à ce GIS via un site internet sécurisé, chaque gestionnaire peut consulter partout et en tous temps les données concernant le domaine et les accords conclus via l’intranet.
23
Bekend is bemind
Onbekend is onbemind. Weinig soldaten waren zich voorheen bewust van de uitzonderlijke ecologische waarde van de militaire domeinen. Nochtans kunnen de militairen als ambassadeurs optreden voor deze unieke militaire heidegebieden en zo bijdragen aan het behoud van de natuur. Bovendien kan zo ook de onbewuste instandhouding en bescherming op een bewuste wijze in de toekomst worden voortgezet. Tijdens LIFE project DANAH werd de campagne ‘Forces in Nature’ opgestart, om het militaire personeel bewust te maken dat er zich unieke natuur op de militaire domeinen bevindt en dat militaire activiteiten en natuurbeheer - mits goede afspraken - perfect samen kunnen voorkomen. Naast diverse opleidingen werden er binnen deze campagne ook t-shirts, speelkaarten en een educatieve DVD-film gemaakt en verspreid binnen Defensie.
Militaire domeinen vormen een wezenlijk onderdeel van o n z e maatschappij en zijn van belang voor de verdediging van onze natie. Toch weten slechts weinig mensen welke natuur er z i c h verschuilt. Door systematisch de resultaten en de voortgang van h e t LIFE project DANAH te verspreiden via uiteenlopende kanalen w e r d e n verschillende doelgroepen geïnformeerd over de noodzaak van het p r o j e c t en de uitzonderlijke natuurwaarden van deze militaire domeinen. Zo kon het project online op de voet gevolgd worden via www.danah.be. Een bijhorende nieuwsbrief bracht de laatste evoluties bij 500 abonnees in de mailbox. De interactieve DANAH -tentoonstelling reisde gans Vlaanderen af en nam deel aan uiteenlopende evenementen.
Bovendien kreeg elk militair DANAH –domein twee permanente informatieborden, die dus ook na de projecttermijn het publiek aan de toegangspoorten van de domeinen er op attent zal maken dat het om uitzonderlijke militaire heidegebieden gaat. Op de borden worden overzichtelijk de belangrijkste natuurwaarden en planten- en dierensoorten voorgesteld. Bovendien werden er bij de uitvoering van de werkzaamheden tijdelijke werfborden geplaatst die passanten, zowel burgers aan rand als militairen, inlichten over de doelstelling van de werken.Omliggende gemeenten werden in het verhaal betrokken door informatiesessies te organiseren over het project. Bovendien werden er bij de uitvoering van de werkzaamheden tijdelijke werfborden geplaatst die passanten, zowel burgers aan de rand als militairen, inlichtten over de doelstelling van de werken.
De vele communicatie-initiatieven hier allemaal opsommen zou ons veel te ver leiden. Hopelijk geeft de volgende collage u een goed beeld van de diversiteit aan communicatieacties die de afgelopen jaren op poten gezet werden om diverse doelgroepen te bereiken.
Het is niet vanzelfsprekend om aan natuurbeheer te doen op militair domein, bovendien bestaat er slechts een geringe ervaring in het beheren van dergelijke grote oppervlakten natuur. Binnen LIFE project DANAH werden de opgedane ervaringen uitgewisseld met gelijkaardige projecten uit diverse Europese lidstaten.
On n’apprécie guère ce qu’on ne connaît pas. Auparavant, peu de soldats étaient conscients de la valeur écologique exceptionnelle des domaines militaires. Pourtant les militaires peuvent servir d’ambassadeurs pour ces domaines de landes uniques et ainsi contribuer à la préservation de la nature. Par ailleurs, les actions inconscientes de conservation de la nature pourront à l’avenir être appliquées en toute connaissance de cause. La campagne ‘Forces in Nature’ a été lancée pendant la durée du projet LIFE DANAH, en vue de faire prendre conscience au personnel militaire du caractère unique de la nature dans les domaines militaires ainsi que de la parfaite compatibilité des activités militaires avec la gestion de la nature, pour autant que les bons accords soient pris en la matière. Dans le cadre de cette campagne et en
parallèle à diverses formations, des t-shirts, des jeux de cartes et des films éducatifs sur DVD ont été réalisés et distribués au sein de la Défense.
Les domaines militaires sont une composante essentielle de notre société, et sont importants pour la défense de notre nation. Pourtant peu de gens connaissent la richesse naturelle qu’ils recèlent. La diffusion des résultats et des avancées réalisées dans le cadre du projet LIFE DANAH par différents canaux a permis d’informer différents groupes cibles de la nécessité du projet et des valeurs naturelles exceptionnelles de ces domaines. Le projet a ainsi pu être suivi en ligne via www.danah.be. Un bulletin d’information diffusé dans la boite mail de 500 abonnés a permis de maintenir ceux-ci informés des dernières évolutions du projet. L’exposition interactive DANAH a voyagé à travers toute la Flandre et a pris part à divers événements en tous genres.
Par ailleurs, chaque domaine militaire DANAH s’est vu attribuer deux panneaux d’information permanents apposés aux portes d’accès des domaines militaires visant, bien au-delà de la durée de vie du projet, à conscientiser le public au caractère exceptionnel des étendues de landes qu’on y trouve. Les tableaux reprennent clairement les principales valeurs naturelles ainsi que les espèces animales et végétales rencontrées. En outre, des panneaux de chantiers temporaires ont été placés en vue d’informer tant les civils de la périphérie que les militaires de l’objet des travaux.
Les communes limitrophes ont été impliquées dans le projet en organisant de séances d’information concernant le projet. Des informations concernant la réalisation et les résultats des travaux du projet LIFE DANAH ont été publiés à plusieurs reprises via les media. Il serait trop fastidieux d’énumérer ici toutes les initiatives prises au niveau de la
communication. Nous espérons que le collage ci-après vous donne une bonne image de la diversité des actions de communication entreprises en faveur des différents groupes cibles au cours des années écoulées.
Faire de la gestion de la nature sur des domaines militaires n’est pas chose aisée, d’autant plus qu’on ne dispose pas d’une grande expérience dans la gestion de zones naturelles de cette dimension. Dans le cadre du projet LIFE DANAH, les expériences vécues au niveau de projets similaires au sein de différents états membres de l’union européenne ont été échangées.
Connaître avant d’apprécier
foto
’s -
DAN
AHfo
to’s -
DAN
AHfo
to’s -
DAN
AH
24
Toekomst Futur
LIFE project DANAH luidt het begin in van een duurzaam toekomstig beheer voor 12 militaire
heidegebieden in Vlaanderen. Het project stopt weliswaar in juni 2010, Defensie en het
Agentschap voor Natuur en Bos zullen na de projecttermijn blijven samenwerken.
Tijdens LIFE project DANAH werden zowel op als naast het terrein diverse inspanningen
geleverd opdat een mooie toekomst voor de militaire heidegebieden is weggelegd. De financiële
impuls vanuit het Europese LIFE -fonds hielp om een investering te doen voor de toekomst.
De samenwerking tussen Defensie en het Agentschap voor Natuur en Bos werd hechter en
gestructureerder. Dankzij de natuurherstelwerkzaamheden werden tevens de fundamenten
gelegd voor een stabiel natuurbeheer in de toekomst.
LIFE project DANAH eindigt met een nieuw begin in zicht.
Le projet LIFE DANAH inaugure une gestion future durable de 12 zones militaires de lande sitées en Flandre. Même si le projet cesse fin 2009, cela n’empêchera pas la Défense et l’ Agentschap voor Natuur en Bos de poursuivre leur collaboration après cette date.
Différents efforts ont été menés sous le projet LIFE DANAH tant sur, qu’en dehors du terrain en vue d’assurer un bel avenir aux landes dans les domaines militaires. L’impulsion financière émanant du fonds européen LIFE a contribué à la réalisation d’investissements pour le futur. La collaboration entre la Défense et l’Agentschap voor Natuur en Bos s’en est trouvée renforcée et mieux structurée. Les travaux de restauration de la nature ont aussi permis de lancer les bases d’une gestion stable de la nature pour l’avenir.
Le projet LIFE DANAH prend fin en marquant un nouveau départ.
Layman’s Report LIFE project DANAH 2003-2010
Geïntegreerd natuurherstel op militaire domeinen in Vlaanderen in NATURA 2000-gebieden
Restauration intégrée de la nature sur des domaines militaires classés NATURA 2000
LIFE 03NAT/B000024
LIFE project DANAH is a great step forward towards the biodiversity targets in Flanders
FoRcEs in NATURE