D. DDifferta _ i o Fhi iologic a ,

Vaticinium Salvatoris, interi-tum Reipublicce J-ndaicce, itl-timum fuum adventum &conjummationem rerum prce-

dicentis, breviter ex-plicans. Matth. xxiv.

Qu_ mConfent. Amptijf. Ord. Phitof Acad. Aboenf

Publico Examini tnodejie ojjeruntNICOLAUS GUSTAVUS

BRANDER,Phil. Mag.

EtADOLPHUS KELLANDER,

Satacundenfes.In Auditorio Majori die X Martii MDCCXCII.

HOiis confvetis.

ABO/E, Typis Fre_.ck.ellianis,

PR^FATIO,

1 n libris legendis interpretandisve !ia_.c fine dubio■*- prima boni interpretis cura efle debet, ut verbisfingulis easdem ideas cogitationesque jimgere ftudeat,quas ipfi au_tores in fcribendo iisdem adjunxerint.Ad hunc finem attingendum iiterpreti maxime pro»-deft, ut fenfui proprio verborum tamdiu inhaereat,quamdiu nulla neceflitas eurn ab eodem recedere co-gat; alias enim facile fieri poteft, ut alienam pro lu-bku au__oribus aftingere & obtrudere fententiam in-terpres queat; qua re interpretatio effickur incer-ta ac dubia, & facilis ac lata via apperitur cuivisad libidinem omnia allegoriis replendi, quemad-modum tVoolfion fecit, qui narrationes miracu-lorum Chrifti ad meras allegorias detorfit. Si au-fcem abfurda fententia aut falla e fenfu verborumproprio fequerefcur, videndum, num alio loco de ea-dem re locutus auclor fit_ Quod fi de eadem re ali-bi clarius dixit. aequitatis eft, locum obfcur.orem exclarioribus explicare & efficere ut commodior fen-tentia ex verbis aucloris erui poffifc. Quas leges fi

igitur

igitnr interpretes Sacri in explicando vaticink. Sal-vatoris interituni reipubliese judaicae, ultimum ejusadvenrum, & confurnmationem rerum preedicente,fervaviffent; certe non tanta multitudine «__ varietateinterpretationmn hujus praediclionis laboraremus,quanta unicuique hunc locum intellecluro interpreta-turove jam obverlatur. Neque credimus multa alialoca in facris Ikteris occurrere, quae craflioribus te-nebris ex niniia plerumque interpretum eruditioneortis circumjeda efle & occultata, quam allatum va-ticinium Chriftijita ut nulla fere ingenii acies iis pe-netrandis ac omnino diflipandis, par efte videatur.Cumigitur nos ad huncce looum difficilerrs interpretan-dum adjiceremus anirmun; non leviter fufpicabamur,fore, ut conatus nofter innocuus in multas multorumreprehenfiones incurreret. Plerisque enim metueba-mus ftudium noftrum rnale confumtum videri, quodloeo feripturas interpretando impendatur, in quo ma-gna quoque ingenia poflint fe amplius exercere. Sedli conatus noftri ad eruendum verum fenfum verbo-rum in allata Chrifti prsediclione, omnem omninoimprudentia. notam elTugere nequeant, tamen incenfura laboris noftri faciles ad excufanda errata ha-bituros nosmet lectores fperamus: quare hanc no-ftram qualemcunque opellam eorum benigno fub-jicimus judicio, rogantes ut ouuiia in mitiorem in-terpretentur partem.

A 2 §. I

% ) 3 C Vf

§" I.

Non omnium eadem de allata praadictione Chriftifententia eit. Aiii hoc vaticinium non nifi de Hiero-folymorutn everfione adjunetisque rebus interpretan-tur, pro quibus maxima pars interpreturn militat re-centiorum. Alii deExckiio nonfolumHierofolymitano,fed etjam de adventu Salvatoris ultimo & confumma-tione rerum fermonem Chrifti agere credunt; cumquibus maxima pars veterum facit interpretum. Hasfententias, fi inter fe eontendas,&, quid utraque par.sad opinionem fuam ftabiliendam defentiendamque at-tulerit, confideres; intelligas profecto, illos haud pa-rum fortioribus armis pugnare, qui fententise faventpofteriori. Nam Jfi quis ilForum temporum memoriaminde a Chriito cruci affixo ad interitum & exitiumusque Hierofolymorum percurrat; inveniet flnedubiomagnam partem fignorum a Salvatore pr.edic_ori.n_-in hanc aetatem non convenire. Pritis vero quam adipfam rem explieandam pr_edic.ionen_ique Chrifti in-terpretandam, proprius accedamus, notionem ven-turi Media. talem qualem Judaei in univerfum fibi e.andein formaveruut, adferre juvabit. judaei sequeac difcipuli Chrifti communi gentis fuae errore occu-pati Mefliam fperabant non tafem, qualem Deus illisvere promiferat, fed publicae & externoe libertatis vin-dieem, everforem omnis idololatrire flrenuum bella-torem. vicl:oremque gentium, qui per univerfum, qua

patefe

■Sfe "> 4 ( _#.

patet orbem terrarum vicroriarum & triumphorumcelebritate illuftris futurus eflet: deinde ex ejus Vic_o-riis pacem emanaturam efte profundam,in qua ftatusdifcipulornm, qui a partibus Meffiaefteterunt, futuruseflet optimus & feliciffimus; & hanc denique Meffiaapraefentiam gloriofam ad tale regnum capeffendumquaedam figna & eventus praeter ordinem annuncia-turos Judaeorum opinio plerumque fuit (a). Cum i-gitur Salvatorem audiviffent difcipuli, poftquam gra-viter in perverfos Judaeorum mores inveftus eltet,Scribis & Fharifaeis dicentem: apisrat uf_<v o oixogviigjV s§'A\Jog (b) Animo frafti & moerore minarmmcommoti, ad accuratiorem hujus rei explicationem,totum adjecerunt animum, sntcisfovTsg avra rag oiko-hiias rov isgov. (c) Difcipuli enim forte fibi perfva-debant pulcritudinem, firmitatem & magnificentiamsedificationum, quibus admirantes oculos praeftri&osipfi habuifle videntur animum Salvatoris ita com*movere, ut comminationes fuas vei fublaturus velfaltem mitigaturus esfet, At cum Salvator nihil decomminationibus fuis diminueret, fed potins judiciumDei confirmaret et gravitatem ejusdem exaggeraretdicens illis: ov fiXsffsrs ~ravra ravra; a\im s\syu v\Jtv, ou

A 3 oLCpeSfvt

(a) C~?;f. Gottfr. Olearii objervationes Sac. in Evan<~\Matthcti,

(b) Mntth. Ev. C«p 7XIII. c, 38,(0 Matth, Ev. Cap. XXIV. c. 1.

* ) S { *

<_£...» w.s A/_"o? £_r< -.<__>--, o-y oy f/»:. /-_<.trtA'_ _^.fl_r.... fi;tum neque amplius S_lvatorem Judyeis denuncian-tem: ou f^ . f-ts -..r aft< sag &:/ swats iuKoymsvogo s§~XjO\j.svog sv ovouart kv§iov (e) in quibus de diceflufuo abjudaus intelligebant mentionem fecifle, aliquidrcgare aufi fu-nt difcipuli, fed e veftigio fine ambsgede his omnibus Salvatorem fcifcitabant dicentes: stirs"r\'dtv_ ttots ravra sgat; ttai ri ro VA\mov rv<g cvig ttql§ov~mc.Q, xat vtg trvvrshstas rov atoivog (fj. Ad refte intel-ligendam hanc quaeftionem Salvatori a difcipulis pro-poikarn, neceflc effe videntur, ut eandem ex opinioni-btfs difcipnlorum praejudicatis, de praefentia Chriftigloriofa ad rcgnum Meffias capefTendum venientis,interpretemur. Conftat inter omnes, -Judseos Jefumpro Meffia non agnovifle, fed variis modis per infl-dias eum circumvenire & interficere tentafle. Cumigitur propter fceleftos Judaeorum mores, Salvaroremgraviter in eos commotum animadvertiflent difcipuii,eumque fe ex confptcru Judaeorum deceffurum di-centem audiviflent, opiuionis errore fibi* forte finxe-runt, Salvatorem Juda^os contumaces fub potefta-tem fuam redaclurum abire atque vi illos ut fe proMeffia agnofcerent co.crurum, qmi pcrturbatione re-rum templo Hierofolyniitano vaftitatem ilfatum iri,

facile(d) Matth. Ev. Cap. XXIV. c. 2.(e) Matth. Ev. Cap. XXIII. c. 39.(f) Matth. Ev. Cap. XXIV. c. o.

& ) $ f

facile' fibi imaginari difcipuli poterant. Et quoniamconditionem fuam in regno MeffiEe futuram putabantdifcipuli feliciffimam, flgnum prsefentiae Chrifti glo-riofae ad imperium Meffiae condendum feu fignnmconfummationis illius a-vi quo conftitutum fuit Sal-vatorem a7ToKa%tgavat thv fiatrtkstxv too IcrgayX (g)(ita nobis t'a trvvrsXsta rov aiocivog interpretanda effevidetur) advenientis non minus a Salvatore requi-runt quam fignum temporis illius, quo templum Hie-rofolymitanmn deftruendum eflet: ut forte ex hlspraenuntiis & .fignis felicitatem fuam appropinquatv-tem cognofcere atque adeo i_etitiam inde praeciperepoffent.

§. 11.

Primo quidem Salvator admon.t.one ad circum-fpeftionem excitafc difcipblos fuos gravi, ne opinioni-bus Judaeorum fe faili paterentur pra-judicatis, di-cens iliis: $Ksttsts wa rtg v\xag -rXavAW (&X Deindead id quod i._ quaeftione a difcipulis propofitum. erat,refpondere inftituit, eaque mox adfertfigna, quae il-lis quidem interitum urbis ck templi nec non totim.reipublicae judaieae occailnn prj_eftwneiatß-_ forent,fed nullam tamen fpem praefentia. fuae vifibilis ante

fineJßD

(g) Act. Apost. Cap. 1 c. _.

{&) Matth. Ev, Cap. XXIV. com. __,

"_**_) 7 l _#

finem mundi exfpeftanda. difeipuMsrelinquit,ne tem~pure quidem Exciuii Hierofblymitani, quare nenqnipraenun.iat.uro: JMv, „_?_ OPC^O-S . <_"__ .0 neque di-eenti: loov, sv r . £f/ifxwi Ic-oy sv to<S r#j_ao<_ fAj fi-cles haberida effet. Tandem fub fmem mundi dieoifuum tanta vi & efficacia irrupturum & fignum ad-Ventus fui ita aperte & palam appariturum efle do-cet Saivator ut omnium ocniis pateret n_?que alij a-lios de a. ventu ejus certiores facere opns hab.rent._>__.<? ya§ i. agqaiTA s\s§x,srat airo avaroXo-v, xon <pai-vsrat __._" -..f_„y, ovro)g sgat xat i. 7Ta§ov<jta rov vtov roxt

w/d^oiTTQV (l). Hac comparatione ex fuigure fumta,Salvator innuere videtur non folum celerkatem ati-venfcus fui, (cd etjam viiibilem fuam praefentiam; namfulgur & repentinum & vifibiie efle folet. Adeoquehoc loco fermonem non efle de adventu Meffiae adjudicandos puniendosque Judaeos, ufc quidam recen-tiores & interpretes & Theologi volunt, quia adven-tus Chrifti ad fupplicium de Judaeis fumendum nequerepentinus neque vifibilis dici poteft, fed de uitimoChrifti adventu ad judicium univerfale, nemini debe-re obfcunim efle putamus. Sed quoniam hic locusvaticinii Chrifti, quem Matthaeus leviter foium atti-git, a Luea in Hiftoria fua Evangelica Cap. XVf_.

fufius(i) Matth. XXIV. c. 25.(k) L. c. com. 26.(i) L. c. com. 27.

<__ . 8

fufius explanatur, verbis ejusdem Evangeliftse hancpraedicrionem iiluftrare haud fupervacaneum videtur.Cum Salvator in capite allato com. 24. difcipulos deniodo adventus fui edocuiflet, conditionem illius tem-poris, in fequentibus, iisdem adumbrare pergit, eam-que cum temporibus Noachi & Lothi comparat, qua-rum aetatum homines in diem viventes & cupiditatesfuas turpes ac impuras explendi defiderio flagrantes,non minus trifte exemplum impiis fuppeditare cala-mitatum, quibus iidem ultimo Chrifti adventu afficien-di efient Salvator docefc quam Noachum & Lothumdocumento piis efle bonitatis Dei, qui eos e crucia-tibus opportuno tempore eripere nunquam intermit-tit. Haec funt verba Salvatoris: xabocgsysvsro sv raigvi\xs§atg rov Nws, ovrccg sgat sv ratg y\xs§atg rov vtov rovav%,ati-TQv. Kat o-g sysvsTO sv ratg y\is§ais Awt, xa-ra ravra sgai v\ Yt\xs§a 0 vtog rov av%§t-7roti a-roxaXv-r--rsrat. Avo scrovrai srr'. xXmg \xiag' 0 stg -Ta§aXAp^rA<rsrath. e. Pius velut apprehenfa manu e communi pericu-lo aflumitur & educitur, xat 0 srs§~g h. e. impius, a-ps^fAcsrat (m). Tunc difcipuli int. rrogabant Salvato-rem Troy xv§ts; nimirum affumitur pius? Salvatorad interrogata proverbialiter refpondet; oToy ro o_.-\xa, SKSt rrvvarJbAtrovrat ot asrot (n). Allato proverbioinnuere viderur, übi Terrarum ego fum, iiluc etjamcongregantur & aflumuntur Pii. Hanc interpreratio-

B nem

(m) (n) Luc Ev. Cap. XVIJ. c. 26. 23. 50. 34. 57.

%, ) 9 ( #

nem verborum & Series rerum & docrrina Pauli deultimo Chrifti adventu, qui pios derepente aflumen-dos effe & vspsXatg stg a~ravTA(rtv rov xv§tov stg as§a (o)commemorat, omnem extra dubitationem ponerevidentur.

§. 111.

His prsemiflis & confideratis, facile omnes intel-lecturos effe putamus, de quorum dierum aftliftio-ne Salvator tum mentionem faciat cum dicit: Eu-Srso-g h \xsra tav %Xt\ptv t_v vi,„£<?wv £_avwv o v\XtogaxortcrSvi-csrat, xat n o_A-.v. oy £wc_. ropsyyog avr'Ag, xat ot a-?s§sg 7TS<rovvrai airo tov ov§avov, xat at dvva\xstg twv o*j-

§avodv <raXsv%'A<rovrai (p). Hoc nimirum loco fermo-nem Salvatoris non efle de calamitate dierum illo-rum, quae genti Judaicse eo tempore ab exercitu Ro-manorum illatafuit, quo urbs Hierofolyma obfidioneclaufa ac vi expugnata erat, fed de afliiftionedierumillorum, qui toti orbi univerfo tempore ultimi Chriftiadventus, inftabit, vel ex eo coliigere licet, quod al-lata figna, qnae Salvator temporum illorum calami-tatem infecutura praedicit, ftatim poft interitum reipu-blicae Judaicae non evenerint. Nequenifi coaclead haectempora fequentia Salvatoris verba trahi poflunt:

K„(

(o) I. Theseal. Cap. IV. c 17.(p) Matth, Ev. cap, XXIV. c. 29.

"*. C n X &

Kai to-~s (pavwsrat ro causiqv rov vtov rov axJ^§o-~TOV svtw ov§avo~' xat rors xoxpoyTou ~racat at pvXat TAg yvig,xat opovrat rov vtov rov av%§o)~Tov s§%q_usvov s~rt twv vs(ps-Awv rou oy^&vou, usra dwauscog xat oofyg 7ToXXv\g. Kou«.TTO^sA.f rovg ayysXoug avrcv \x~ra caXnrtyyog po-vAg usya-X'Ag' xxt STrtcvv&iovct rovg sxXsxrovg avrov sx twv rscca§wvetvs,uwv, airax§-ccv ov§avo)v so~g ax§o:v avra>v(q). Nam fi quishaec verba attcnto contempletur animo; inveniatprofecto, iisdem prope formulis Salvatorem hoc lo*co ufum fuiffe, quibus alibi apparatus externus &magnificentiflimum Spec_aculum ukimi Chrifti adven-tus in Scripturis adumbrari folet. Tempore praetereaobfidionis Hierofolymorum nullam fpem praefentiaefuae vifibilis exfpe6tandae difcipulis dat Salvator, al-latis autem verbis ftatim poft horum dierum affli&io-nem omncs eum in nubibus coeli cum efficacia & g!o--ria magna venientem vifuros efie e contrario docetfimulque omnes tribus terrae planc^ruras & angelosab omnibus mundi regionibus elecfos ejus congrega-turos commemorat Salvator, quae omnia fidem face-re videntur hoc loco fcrmonem Chrifti non efle decapitali Judaicae gentis calamitate, fed de die homi-nibus univerfis fatali. His aliatis porro addit Salva-tor: A§yousv(x)V fc tovtlov yivsgftai avaxvpars xat srra§a-rs tvj; xsVaXag v\xo-v Stort syyZst v\ a-roXvrgo-cig u,„wv.Et orav (oats ravra ytvo\xsva ytvocgxsrs on syyvgs^tv v\ fiacr

B 2 xsta

(q, Matth. Ev. XXIV. c. 30. 31.

**, ) II ( «#

A__- tov Qsov (r). Qui vel minime in hiftoria perfe-cutionum verfatus eft, quibus Chriftiani affligebantur,ei non poteft effe ignotum gentes multo majora in cce-tum Chriftianum mala intuliffe, quam Judaeos, & ci-vitatem Chriftianam plures calamkates poft quamante occafum reipublicae Judaicae fubiifTe, adeoque nul-lam redemtionem iliis poft interitum Hierofolymorumaffuleiffe, multo minus regnum Dei appropinquaffe,quod utrumque Salvator tamen allatas calamitates& adventum fuum ftatim confecuturum difertis verbisteftatur,& id denique qnod non minimum facit mo-mentum,!oco jam ante a nobis aliato,(/) affirmatSalvator, Judaeos fe non vifuros efle donec eum proMeffia agnoverint. Judasos tempore excidii Hiero-folymkani viventes nomina fua Chrifto non ma-gis dediffe quam eos, qui aetate noftra vitam ducunt,hiftoria edocefc; adveniente autem Salvatore adjudi-cium univerfale, neceffe fine dubio habebunt eumpro Meffia agnofcere, seque ac populus, qui acclama-vit: £uAoy*.f/£vo4' o s§%o\xsvog sv ovoixart xvqtov.

§" IV,

Interpretes, inprimis recentiores fententiae _io_

ftrae repugnare exiftimant verba h,__c Salvatoris:Auviv

(r) Luc. Ev, Cap. XXT. c. 28. 51.(f) Matth. Ev. Cap. XXIII. c. 39,

fe . 12 ( <&

Af_'.v XsySvutv ov \x'A 7ta§sK^S'A . y.veot ctUT*., £ws otv itav-ra ravra ysvArat (t). Sed illi vocabulo t*. ysv£ut vim& fignificationem jufto auguftiorem tribuunt & hancvocem per aetatem feu generationem Sal.atoris tem-pore viventem vertunt afcque adeo Salvatorem omniah-_c eventura dixifte credunt, antequam illa aetashominum finem habitura foret. Quod fi Salvatortempus tam praecife definiviffet intra quod vaticinio e-ventus conftitutus eflet, forte non dixiffefc: -rs§t rygwxs§ag sxswg xat r^g o~§ag ovcisig othv, ov3s ot ayysKKottwv ov§avu)v st \xv\ o 7rarA§ uov uovog (..). Alii autemhanc vocem, hoc loco quemadmodum interdum ali-bi in hiftoria Evangelica, de gente Judaica in uni-verfum interpretantur, quam Salvator non infceritu-ram praedicere videtur, donec praedicta omnia adeo-que & vaticinium Chrifti de die univerfis hominibusfatali, impleta fuerint. Hanc pofteriorem interpreta-tionem & hiftoria & experientia confirmare videtur.Nam qui vel minime attento luftrat animo genfcemJudaicam & fata,ejus triftiffima c.umque his compa-rat aliorum viciiiitudines populorum non poteft.finefumma admiratione obfervare, nullam gentem tamexquifitis calamk-.tibus übique affeftam tamqu. va-riis fortunae telis nuilo non tempore nropo.fifcam fuis-fe ac iliam & tamen per tam mulra fecula inter aliospopulos verfantem manere diverlam & a reliquis

B 3 fepa-

(t) (u) Matth. XXIF, c. 34, 36.

% ) J3 ( ■&

f-j-;■:.;.tam gentemneque ullam probabiliorem & verio--1 ni rationem aaferre torte potett is,qui in caufas hujusprodigii inquirere inftituerifc, quam quod Deo effi-cere placuit,ut haec ipfa gens, quas nullam fidem in-ilitutionibus Chrifti habuit, manifeftiffimum teftimo-nium aliis de veritate verborum Chrifti, ad finem us-que feculorum perhiberet, aeque ac urbs eorum Hie-rofolyma de verkate prasdicfionis Chrifti omnes prae-tereuntes adhuc hodie admonet. Prasterea qui a nobisdiflentiunt,& haec figna improprie accipiunr, ac de ex-cidio Hierofolymitano adjunc*tisque rebus unice inter-pretantur; quaedam loca Scripturae, quae fententiae no-ftrae adverfa efle videntur, profernnt. In primis nobisopponunt, auftoritatemApoftoli Petri, qui diem dominiex improvifo oppreffurum mortales contendit. Ver-ba Petri ita fe habent: vfcst _>£ v\\xs§a xv§tov Lcg xXsTrrvigtvvvxrt (x). Ha_c verba praefertim in impios conve-nire, nemo non infcelligit, qui in memoriam revocatverba Pauli: Tustg h, ahsXpot, ovx sgs sv cxorst, tva nv]\xs§a v\xag ccg xXsTTTAg xaraXafivi (y). Ex his itaqueoppido patet diem Domini impios imparatos often-dere, non autem pios , qui diem adventus ejusnulio non tempore exfpectant, & ad eundum eidemobviam femper parati funt. Non aliter ac temporeNoachi, Diluvium incolas veteris mundi a vero Dei

cultu(x) 2 let. Cap. 111. c. 10.(y) 1 Theffal, Cap. V. c. _.

St_ ) »4' C 'c^

cultu alienos imparatos offendit, & dies ille iisdemfupervenit ficut fur, non autem Noacho, qui atteftan-tibus Sacris litteris a Deo de imminente & inftante pe-riculo admonkus & ex eo una cum fuis ereptus fuit.Neque tamen nos ii fumus, qui figna adventus Mesfiaepaulatim eventura effe contendamus, fed e contrariodiem domini cum fignis fuis & preenuntiis derepente ir-rupturum efle putamus,ka tamen ut figna praeitura fint& adventum filii bominis ad judieium univerfale infe-quentem, univerfis orbis terrarum mcolisprasnunclatu-ra, Non alienum videtur noftrae interpretationis con-firmandas caufa admonitionem Salvatoris fequentemhuic vaticinio adjuncram adferre: 7T§ocs%sts c_ savrotg,f_v)7roT£ __i_pvr.s~.o_7 s(p vuag s%m v*. v\fis§a sxstvvi. Qg Traytgya§ sirsXsvcsrat stti iravrag tou_* xaSvifxsvovg stti tt§oco)7tqvTracAg tvis yv\g. Ay§v~rvsirs ovv, sv Travrt xat§o) hsofxsvot,.tva xaraito&Ars sxtpvystv ravra ra \xsXXovra ytvscSat, xatga^Avat s\X7T§og%sv rov vtov rov av%§o)7rov. (z). Caufaautem, cur Salvator vaticinium de capitali Judaicaegentis caiamitate tam arcle cnm pr-t-dicrione de ulri-mo fuo adventu & confummatione rerum conjnnxe-rit; omnibus illis. facilis eft intellecru, qui fibi notum& perfpeftum habent quantam vim in homines aflb-cir.tio idearum exferere foleat. Saivator . a re o-mnes admcnere videtur,ufc tam certe ac vaticimum e-jns,. prsedicens interitum reipubiica* jndaicre, even-

tu

{%) Luc. Ev. Cap. XXI. com. 34. 55. 36_

% h *$ < v#

t~i confirmatnm fit, tam certe 'etjam prnedietio de ul-timo ejus adventu tempore a deo praefinito implen-da fit. Aflbciatio enim idearum hanc vim habet,ut, quse conjun.te & fimul percepta funt fenfibus,eadem ipfa etjam conjuncla mens fervet. Sed nonvacat plura adferre. Filum jam abrumpendum, fi-nisque Scriptioni eft imponendus.

% ) 1« c &$